Andrzej Fesnak - Bogaty Polak, Biedny Polak - Jakie Decyzje Finansowe Podejmują Bogaci (Full 338 STR)

Spis treci
Wstp .............................................................................................................21
Cz 1 Jaka jest nasza postawa?

Jakiej postawy ucz nas w szkole? ......................................................29 Jakie s gwne grzechy finansowe?..................................................37 Co wiemy o inteligencji? .........................................................................53 Co to jest inteligencja finansowa?.......................................................65
Cz 2 Podstawy i rola planowania finansowego

Jakie s etapy ycia finansowego? ......................................................91 Czy jeste wany? ................................................................................... 105 Jak analizujemy sytuacj? ................................................................... 111 Jak rozumie planowanie finansowe? ............................................ 119
Cz 3 Na czym stoimy?
Na co wydajemy, czyli budet rodzinny .................................... 131 Czym jest warto netto? .................................................................... 141 Jak powinny wyglda finanse rodziny? ........................................ 155
Cz 4 Co trzeba zaplanowa?
Co daje plan edukacyjny? ................................................................... 189 Jak mdrze korzysta z kredytw? ................................................... 199 Jak finansowa nieruchomoci?........................................................ 217 Jak powiniene chroni ycie? ........................................................... 233
Jakiej ochrony ubezpieczeniowej potrzebujesz? ....................... 253 Po co Ci plan emerytalny? ................................................................... 277 Co to jest niezaleno finansowa? ................................................. 311
Cz 5 Jak kontrolujemy sytuacj?

eglujemy czy dryfujemy, czyli jak kontrolowa plany finansowe? ......................................................................... 325 W czym pomoe Ci komputer finansowy? .................................... 333 31 Zotych Regu, ktre pomagaj osign niezaleno finansow............................................................................ 343 Zakoczenie ............................................................................................. 345
Opinie
Prof. dr hab. Jan Monkiewicz, Wydzia Zarzdzania Politechniki Warszawskiej, Zastpca Sekretarza Generalnego The Geneva Association for the Study of Insurance Economics, wspzaoyciel Stowarzyszenia na Rzecz Bezpieczestwa Finansowego Obywateli RP, byy prezes PZU oraz Polisy ycie, Czowiek Roku Ubezpiecze 2008. Ksik Andrzeja Fesnaka naley uzna za niezwykle udane przedsiwzicie wydawnicze. Jest po prostu strzaem w dziesitk. Wprowadza ona nas krok po kroku w praktyczny wiat finansw osobistych. Robi to w niezwykle przyjazny i prosty sposb, pozwalajc zrozumie przesanki rnych decyzji finansowych i ich skutki dla naszego budetu osobistego. Obudowana jest mnstwem przykadw, historii i historyjek. W wyniku ich lektury nawet najbardziej skomplikowane sprawy staj si proste. Ksika warta polecenia dla wszystkich, ale zwaszcza dla ludzi modych.
***
Prof. dr hab. Irena Jdrzejczyk, Zakad Prawa i Finansw, Wydzia Nauk Ekonomicznych SGGW w Warszawie. Ksika doskonale wpisuje si w wizj nakrelon w ramach dokumentu EUROPA 2020, dla ktrego instrumentw wdroenia
bdzie poszukiwa Polska w czasie rozpoczynajcej si wkrtce nowej prezydencji. Ksika jest uszczegowieniem priorytetu Modzie w drodze, transponujc go na sformuowanie Polska modzie w drodze do sukcesu finansowego. Zajcia dydaktyczne i spotkania z modzie day moliwo Autorowi rozpoznania jej potrzeb i jej oczekiwa. Niekonwencjonalne metody w pracy z modzie przysporzyy Autorowi wielu zwolennikw, co z pewnoci wpynie na poczytno tej publikacji Ksika jest uszczegowieniem priorytetu wczenia spoecznego, serwujc rady praktyczne, jak dziaa, aby wczy ludzi biednych w dobrodziejstwo inwestowania i przekona ich do podjcia trudu samodzielnego, planowego ksztatowania finansw osobistych. Autor dziaa z pasj i pisze z pasj, oddajc w rce Czytelnika ca swoj wiedz i bogate dowiadczenie zdobyte w zawodzie licencjonowanego doradcy finansowego i jednoczenie praktykujcego inwestora obeznanego z tajnikami warsztatu inwestorskiego. Gorco polecam uwadze Czytelnika t niezwyk i wielce poyteczn lektur.
***
Monika Richardson, prezenterka telewizyjna Jak kady czowiek urodzony i wychowany w PRL jestem finansow kalek. W logice kalkulacji finansowych szukam drugiego dna, a metody maych oszczdnoci przypominaj mi lata spdzone na odkadaniu na SKO (na kocu wystarczyo na 2 bilety miesiczne komunikacji miejskiej). Dugo mylaam,
zanim wziam swj pierwszy kredyt i na wszelki wypadek natychmiast go spaciam, a mj domowy budet to do dzisiaj obszar sejsmicznie aktywny i permanentnie zagroony tsunami. Dlatego z przyjemnoci signam po ksik Andrzeja Fesnaka, bo Andrzej pisze tak, jak mwi: po prostu i do ludzi. To jeszcze jedna szansa dla takich jak ja na mdre zaplanowanie finansowej przyszoci i godziw emerytur. Polecam.
***
Adam Sankowski, Prezes Polskiej Izby Porednikw Finansowych i Ubezpieczeniowych Zrozumiaa edukacja finansowa jest bardzo wanym elementem wiadomoci spoecznej. Dziki niej kady moe zarzdza lepiej swoimi finansami. Nasza Izba nie tylko wspiera takie inicjatywy ale rwnie sama organizuje akcje uwiadamiania. Powoany przez Izb Komitet Razem zwrci uwag spoeczestwa na temat przyszych emerytur i udao si nam wywalczy ulgi emerytalne dla kadego. Ksika Andrzeja Fesnaka z pewnoci przyczyni si do wzrostu wiadomoci Polakw omawia bowiem nie tylko palce zagadnienia emerytalne. Przede wszystkim w przystpny sposb pokazuje, co robi, aby mie zasobniejszy portfel i realizowa w yciu swoje rne finansowe cele.
***
Marek Fereniec, Wiceprezes Zarzdu AEGON TU na ycie S.A. Z pewnoci wydawa pienidze umiemy wszyscy, wielu potrafi je zarabia, ale naprawd niewielu potrafi nimi zarzdza. Dlatego temat tej ksiki wyda mi si bardzo uniwersalny. Miaem jednak pewne obawy: Andrzej Fesnak to trener wytrawny, o wielolet-
nim dowiadczeniu. (Pierwszy raz widziaem go w akcji bodaje w 1995 r. Szkoli wtedy kandydatw na agentw ubezpieczeniowych i zrobi na mnie kolosalne wraenie. Tak bardzo jego szkolenie odbiegao temperamentem i uytymi metodami od tego, co zwyklimy nazywa szkoleniem dorosych. Ju wtedy bardzo sprawnie porusza si w dziedzinie finansw). Pomylaem zatem, e autor nagle postanowi podzieli si sum wiedzy i dowiad cze, jakie zgromadzi przez te wszystkie lata pracy . Przyznacie ryzyko powstania gniota byo wyrane. Jednak ju po przeczytaniu paru zaledwie stron uspokoiem si to rzecz, ktra, cho traktuje o temacie trudnym, jest napisana lekko i przystpnie. To erudycyjny i byskotliwy wykad o wychodzeniu z edukacyjnego deficytu wiedzy i rozumienia finansw. W niebanalny sposb przeprowadza czytelnika przez gszcz poj i mechanizmw dotrzymujc obietnicy zawartej w tytule: pokazuje drog do zamonoci. Do lektury!
***
Tadeusz A. Mosz, publicysta ekonomiczny, autor Plus Minus w TVP, EKG w radiu TokFM To ksika w amerykaskim stylu. O sprawach powszechnie uwaanych za nudne i trudne opowiada prostym, zrozumiaym dla ogu jzykiem, ale fascynujco. Fesnak jest finansowym intelektualist. Zawstydza tych, ktrzy uwaaj, e wiedza o finansach jest godna troglodyty, a nie prawdziwego inteligenta, z drugiej strony udowadnia, e mdre planowanie i budowanie finansowej przyszoci i niezalenoci moe by zajciem niezwykle twrczym i ekscytujcym. Nie jest to zwyky poradnik dla finansowych todziobw. Ksika porzdkuje, a w wie-
lu miejscach take poszerza wiedz znawcw finansw osobistych i stanowi kapitalne rdo, z ktrego powinni czerpa ludzie, ktrzy nie s z urodzenia miliarderami, a chcieliby dowiedzie si, na czym polega istota niezalenoci finansowej i jak j zbudowa.
***
Zygmunt K. Jagodziski, Specjalista od znakw wodnych, byy kierownik atelier znakw wodnych zatrudniony w PWPW S.A. (ponad 40 lat pracy), znawca papierw wartociowych, w tym pienidzy papierowych, wieloletni czonek SDP, publicysta, autor 6 ksiek i ponad stu kilkudziesiciu artykuw przyczynkarskich, bronioznawca, czynny od 45 lat do dzi muzyk dixielandowy. Oto nareszcie jest! Wreszcie pojawia si mdra ksika, ktrej autor specjalista od finansw jest nie tylko wielkim znawc przedmiotu o bogatym dowiadczeniu oraz niebagatelnej praktyce, ale zarazem pasjonatem oddanym bez reszty tej specjalnoci. Dr Andrzej Fesnak w sposb nieskomplikowany, by nie powiedzie, w bardzo przystpnej formie, definiuje pewien problem: na czym polega zarzdzanie wasnymi finansami? Owo zagadnienie, z ktrym wikszo z nas boryka si na co dzie, do niedawna nie znajdowao uznania w krgu uczonych finansistw by o nim mwi jzykiem przecitnego Polaka. Opracowanie A. Fesnaka, powstae, jak si zdaje, na surowym korzeniu (to znaczy nieoparte na wczeniejszych tego typu pracach) dla tych wszystkich, ktrzy chc bd zmuszeni s do racjonalnego zarzdzania wasnymi finansami, staje si bezcennym do wykorzystania narzdziem. Uwiadamia nadto, e moemy mie wpyw na to co, si dzieje z naszymi dochodami, e moemy inaczej ni dotychczas racjonalniej nimi gospodarowa. Ksika skierowana jest m.in.
do modego pokolenia, jak rwnie do Polakw o redniej klasie zamonoci. To w owej ksice znajdziemy odpowied na pytania; jak to zrobi i przy pomocy jakich metod zadba o nasze obecne skromne dochody i ewentualnie te przysze? Ksika ze wszech miar godna jest polecenia, poniewa niezalenie od zawartej w niej bezcennej wiedzy, napisana jest jzykiem zrozumiaym, a wic przystpnym dla kadego czytelnika bez wzgldu na jego status spoeczny.
***
Ilona Dzwonnik, EFG, Geniusz Wiedzy Finansowej 2011 Laureat Olimpiady Wiedzy Finansowej na Giedzie Papierw Wartociowych 2011. Od kilkunastu lat dziaam na rynku finansowym jako doradca finansowy i biznesowy. Zauwayam, e ch do edukacji pojawia si falami. Po powodziach i katastrofach wszyscy interesuj si ubezpieczeniami, po ogoszeniu hossy inwestycjami i gied, a w trakcie boomu nieruchomoci kredytami hipotecznymi. I kady myli, e przeczytany wwczas artyku czy krtki wykad stworzy od razu szans na miliony. Noe budowa Ark przed potopem, a nie w trakcie. Innymi sowy, szans na sukces maj jedynie ci ktrzy si przygotowuj zawczasu. Ta ksika im w tym pomoe. Kady rozdzia daje odpowied na konkretny finansowy problem. Polecam wszystkim, bo jest pisana w przyjazny dla czytelnika sposb, a wiedzy finansowej potrzebuje kady...
***
Wiktor Jacyno-Onuszkiewicz, Przewodniczcy Rady Nadzorczej Perfect NDF SA Dokonujc w yciu odpowiednich wyborw, moemy stworzy sobie sytuacj, w ktrej bdziemy pracowa mdrzej i y nie tylko z wasnych dochodw kapitaowy ale i z samego kapitau. Jak trafnie zauwaa autor, wikszy wpyw na nasze codzienne ycie i przyszo ma procent skadany ni wiedza historyczna dotyczca Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyackiego Ulricha von Jungingena. Niestety jednak wiedza zdobywana przez lata, w obecnym systemie edukacji, nakierowana jest na rzeczy ktre z yciem codziennym niewiele maj wsplnego. Ilu z nas w ogle pamita co to takiego pantofelek i jak si rozmnaa? Oraz jaka cz z nas wiedz t uywa dla ksztatowania swojej przyszoci? Ksika Dr A. Fesnaka wprawdzie nie odpowiada czytelnikowi jak znale prac czy zaoy wasny biznes, ale wskazuje co robi gdy ju j mamy, wnosi aby odkada chocia 200 300 zotych miesicznie. Wskazuje take, jak mona skutecznie i efektywnie pomnaa oszczdnoci. Uchwalona przez Sejm Ustawa o Otwartych Funduszach Emerytalnych zakada, e skadka do OFE zostanie zmniejszona z 7,3 proc. do 2,3 proc., potem bdzie stopniowo wzrasta, by w 2017 r. osign 3,5 proc. rodki te maj by waloryzowane o wskanik wzrostu gospodarczego z ostatnich piciu lat oraz o wysoko inflacji. Czy to wystarczy abymy na emeryturze mogli godnie y? Wszyscy od dawna wiemy e odpowied na to pytanie jest negatywna, i nic nie wskazuje e bdzie lepiej. Przekazana w tej ksice, wiedza jest szczeglnie przydana w wietle koniecznoci zabezpieczenia przyszych emerytur poprzez znalezienie ich finansowania z prywatnych oszczdnoci. Sprzyja
temu ma wprowadzenie planowanych na rok 2012 ulg podatkowych. Osobicie uwaam i ksika Dr A.Fesnaka powinna sta si szkoln lektur obowizkow, a kady kto po ni signie, z pewnoci znajdzie w niej rdo inspiracji, oraz zastanowi si nad tym co robi obecnie i jak z finansowego punktu widzenia moe poprawi swoj przyszo. Gratuluj.
***
Andrzej Cichocki, dyrektor Pionu Sprzeday oraz Czonek Zarzdu AXA Polska S.A. Ta ksika to wicej ni tekst. Ta ksika to sposb na ycie w sferze finansw. Praktyczna wiedza podana w sposb dostpny dla czytelnika poparta wieloma przykadami. atwo w czytaniu i rozumieniu. Jakie decyzje finansowe podejmuj bogaci to tre , mdro i wiara w piguce. Potwierdzenie sw wielkiego czowieka i ekonomisty Petera Druckera, ktry mwi, e najlepszym sposobem przewidywania przyszoci jest jej tworzenie. Zachcam wszystkich nie tylko do przeczytania ale szczeglnie do stosowania regu, ktrymi dzieli si z nami dr Andrzej Fesnak doskonaa pozycja. Gratuluj.
***
Wiesaw Szermach, Czonek Zarzdu Towarzystwa Ubezpiecze na ycie Polisaycie S.A. Wrd wielu pozycji powiconych roli pienidza w naszym yciu publikacja Autora zasuguje na szczegln uwag. Recenzowana
publikacja ma przede wszystkim walor praktyczny. W sposb przystpny, posugujc si licznymi, niebanalnymi przykadami, wskazuje na nadrzdn rol umysu i pracy. Jak pisa Owidiusz majtek ronie czynem nie sowami. Ksika skada si z piciu czci, ktre zawieraj jasn i konsekwentn prezentacj poszczeglnych zagadnie, czc w sposb caociowy problematyk planowania finansw osobistych. Na uwag zasuguje opatrzenie publikacji licznymi pytaniami, zadaniami, wiczeniami, co bardzo urozmaica i pozwala lepiej zrozumie trudne zagadnienia ekonomiczne. Autor susznie powica wiele uwagi inteligencji finansowej, upatrujc w niej wiadomego dziaania. Trzeba podkreli, e praca jest w peni nowatorska, tezy postawione przejrzyste i zrozumiae dla czytelnika.
Przedmowa
Mao kto moe wyobrazi sobie, e wiedza finansowa jest interesujca, praktyczna i nosi cechy intelektualnej przygody. Take mao kto jest w stanie pisa o finansach w inny, oryginalny sposb. A taki wanie przypadek mamy tutaj. Jak gosi powszechna opinia wiedza finansowa wydaje si by albo trudna albo nudna. Po wielu latach funkcjonowania na rynku finansowym przewertowaem setki, jeli nie tysice raportw, sprawozda, podrcznikw, opracowa i ksiek. I w duej mierze powszechna opinia wydaje si by niestety prawdziwa. Dlatego z radoci przeczytaem kilkakrotnie ksik licencjonowanego Doradcy Finansowego dr. Andrzeja Fesnaka, EFC. Ta ksika jest po prostu inna. Napisana jest bowiem w sposb absolutnie niekonwencjonalny. Podobnie jak zajcia finansowe, ktre autor prowadzi zawsze w niekonwencjonalny i nietuzinkowy sposb. Wydawa by si mogo, e finanse to same cyfry i fakty. Ale zarwno w trakcie wykadw, jak i w ksice wychodzi caa natura humanisty i kulturoznawcy. Omawiajc dowolne zagadnienie, znajduje bowiem za-
wsze wsparcie; a to przykad literacki, a to scen filmow, a to jakie przysowie, a to znowu refren piosenki, cytaty, odwoania do myli filozoficznych itd To sprawia, e ksik czyta si wedug marketingowej zasady 3 in 1 jest atwa do zrozumienia, zaciekawia treci i przykadami, a ponadto podaje zawsze praktyczne porady, jak rozwiza dany problem. Planowanie finansw osobistych to nowa dziedzina. Wielu uwaa nawet, e niepotrzebna, poniewa kady ma swj wasny portfel i rzdzi si nim sam. Niezalenie od tej prawdy mamy jednak efekt zagubienia w wiecie wytwarzajcym coraz nowsze produkty i usugi. Statystyczny Polak, zajty swoimi sprawami nie ma ani czasu, ani wiedzy pozwalajcej mu ocenia oferty rynkowe i wybiera w miar dobre sensowne dla siebie propozycje. Czsto zatem dokonuje wyborw niekorzystnych i ponosi ich konsekwencje. S one proste do opisania traci swoje ciko zarobione pienidze. Ogromn wartoci tej pozycji jest to, e w odrnieniu od wielu prac naukowych i teoretycznych ksika ta zawiera bardzo praktyczne wskazwki dotyczce zachowania w finansowym yciu codziennym. Jest tu opisana bazowa inteligencja finansowa podstawy wiedzy zapewniajcej samodzielne funkcjonowanie w wiecie finansw. Autor czy bowiem kilka swoich umiejtnoci: Jako pracownik naukowy, adjunkt i promotor prac magisterskich nie zapomina o tym, aby byy przypisy dotyczce rde z penymi adresami bibliograficznymi, podaje fakty i statystyki oraz rda prawne suce za podstaw rozwaa.
Jako trener z wieloletnim dowiadczeniem, ktry przeszkoli dziesitki tysicy osb dba o zrozumiae przykady. Trenera od pracownika akademickiego rni bowiem zasada weryfikacji. Student musi zaliczy, ale niezadowolony klient nie wraca. Przykady musz zatem by zrozumiae i skutecznie tumaczy zagadnienie. Jako Doradca Finansowy EFC wie, e wszystko, co robi, musi mie praktyczny dla klienta wymiar. Kto szuka porady u specjalisty ten oczekuje praktycznego rozwizania, a nie samej teorii, jak powinien funkcjonowa zdrowy wiat finansw osobistych. Ksika zasadniczo mwi o trzech wanych elementach wiadomoci finansowej: 1. Jacy jestemy i jak rozumujemy, jaka jest nasza postawa, wiedza spoeczna i inteligencja finansowa? 2. Jak powinien wyglda plan finansw osobistych, z czego si skada i jak si go buduje? 3. Jak powinno si sprawdza i kontrolowa, czy plan finansowy funkcjonuje? Niewtpliwie jest to praktyczna instrukcja zachowania na rynku finansowym. Wystarczy krok po kroku przej przez zagadnienia: mechanizmy, produkty i usugi finansowe. By moe efektem takiej pracy bdzie samodzielna prba zrobienia wasnego planu finansowego. By moe bdzie to kontakt z Licencjonowanym Doradc Finansowym. Jedno jest pewne Czytelnik bdzie wiedzia, o co ma pyta. A z pewnoci bdzie wiadom tego, e produkty i usugi finansowe maj suy jego celom, a nie wynika z planw sprzedaowych. Insty-
tucje finansowe, doradcy bankowi, agenci ubezpieczeniowi, porednicy finansowi powinni zna t ksik. Inaczej bd mie kopoty z odpowiedziami na pytania, ktre postawi wyedukowany Czytelnik. A po przeczytaniu tej ksiki bdzie tych pyta zadawa wiele. Zadba o to bowiem sam autor. Bardzo ciekawym zabiegiem Andrzeja Fesnaka jest wprowadzenie na koniec kadego rozdziau dwch kategorii wanych terminw oraz ad futuram rei memoriam. Ta aciska formua, jak wiemy, oznacza na przysz rzeczy pamitk Wida tu rk wytrawnego trenera, ktry wie, e w podsumowaniu drzemie ogromny potencja edukacyjny. Po przejciu przez kady rozdzia Czytelnik bowiem moe przypomnie sobie hasowo wszystkie najwaniejszy zagadnienia, czytajc po prostu wane terminy. Kategoria ad futuram rei memoriam z kolei zamienia ksik w aktywny podrcznik znany pod nazw zeszyt wicze. Wystarczy zada sobie pytania dotyczce rozdziau seri pyta w stosunku do siebie, do swojej rodziny, do osb ze swojego otoczenia. A nastpnie wasnymi sowami na nie odpowiedzie. Indywidualne albo wsplne poszukiwanie odpowiedzi niewtpliwie zaprzyjani ze wiatem finansw osobistych. Taka konstrukcja pozwala nie tylko lepiej opanowa dany materia, ale daje te dodatkowe korzyci. Wymiemy te najbardziej oczywiste: Po pierwsze kady odpowiadajc na takie pytanie, dokonuje finansowej samoedukacji. Zgbianie zagadnie czy chociaby werbalizowane pozwala
lepiej uwewntrzni niejako oswoi tematyk finansow. Po drugie dziki takim pytaniom kady ma szans dotrze do praktycznych rozwiza zwizanych z danym zagadnieniem finansowym. A zatem ksika wkracza w ycie codzienne, dajc coaching finansowy kademu Czytelnikowi. Po trzecie rozmawiajc w swoim otoczeniu na sugerowane tematy kady ma szans sta si nietuzinkowym i interesujcym rozmwc, przyczyniajc si do wzrostu wiadomoci finansowej. Gratuluj kademu Czytelnikowi, ktry sign po to pierwsze w Polsce dzieo o finansach osobistych pisane jzykiem przyjemnym i merytorycznym zarazem. Finanse mog by opisane w szerokim kontekcie spoeczno kulturowym tak jak rzeczywicie istniej i funkcjonuj. Ja w kadym razie bd j poleca wszystkim uczestnikom kursw doradztwa finansowego w Europejskiej Akademii Planowania Finansowego. Z jednej strony jest to efektywny schemat rozmw z klientami. Z drugiej natomiast patrzc doradcy finansowi bd wiedzie, jakich odpowiedzi moe da od nich wyedukowany przy pomocy tej ksiki klient. Franciszek Robert Ziba Dyrektor Europejskiej Akademii Planowania Finansowego, Prezes Stowarzyszenia Doradcw Finansowych, czonek Rad Nadzorczych w kilku spkach, byy prezes Banku, Towarzystwa Ubezpieczeniowego, Otwartego Funduszu Emerytalnego, byy dyrektor finansowy najwikszej polskiej spki developerskiej
Dedykacje
Cho zawsze wiele osb wspiera i pomaga na og autor jest tylko jeden. Praca tych, co wspomagaj, gdzie si ulatnia Doceniam rozmowy i dyskusje. Oto lista osb (w porzdku alfabetycznym), ktre pomagay, wspomagay, inspiroway: Mateuszowi Chodnickiemu, za yczliw inspiracj i namawianie do napisania ksiki. Ilonie Dzwonnik, za wsparcie i informacje z rynku o tym, e potrzeba takiej wiedzy. Gabrysi Fesnak za coaching Tato, ekonomici myl, e wiedz wicej o pienidzach od ludzi, ktrzy je maj. Elizie Grczyskiej, za przeliczenia i sprawdzanie wszystkich moich przykadw finansowych. Krzysztofowi Jagodziskiemu za oddech intelektualny i inspiracje muzyczne. Ani Langowskiej za uporczywe przekonywanie, e powinienem napisa t ksik. Eli Machniewskiej za czytanie i poprawianie napisanych fragmentw.
Januszowi Nowakowi za dyskusje nad wieloma fragmentami. Asi Wieliczko, za to, e odciaa mnie w wielu codziennych pracach biurowych. Robertowi Zibie, za zacht do szerokiego kulturoznawczego ujmowania finansw. Oraz wszystkim uczestnikom szkole za yczliwe przyjmowanie moich idei. Dzikuj Wam wszystkim.
Andrzej Fesnak
Wstp
Droga Czytelniczko, drogi Czytelniku, kilkaset tysicy zotych z pewnoci zaoszczdzaj ci, ktrzy maj plany finansowe. Niektrzy nawet o wiele wicej. Dlatego ciesz si i dzikuj Ci bardzo za to, e signe po t ksik. Zrobie najwaniejszy krok rozpocze prac nad swoj postaw. Chcesz pracowa nad przyszoci i j planowa. Nieatwe to zadanie w kraju, ktry zamiast planowa przyszo uwielbia sprzta przeszo na rne sposoby. Kiedy w Programie III Polskiego Radia wypowiadaem si na temat edukacji finansowej w Polsce. Byo to w okresie rekonstrukcji Wielkiej Bitwy pod Grunwaldem z okazji 600lecia. Postawiem tez, e brak jest rozsdnej edukacji finansowej, natomiast nadmiar historycznej. Za mao si mwi o przyszoci, a za duo o przeszoci. Poniewa redaktor prowadzcy nie dowierza na potwierdzenie swoich tez zadaem pytanie: co ma wikszy wpyw na Twoje codzienne ycie Wielki Mistrz von Jungingen czy procent skadany? A jak Ty sdzisz?
21
22
Andrzej Fesnak
Ta ksika przybliy Ci wszystkie najwaniejsze aspekty budowania zamonoci i niezalenoci finansowej. Bo jest to rzecz moliwa do osignicia. Jak mawia Abraham Lincoln: kada praca jest do wykonania, jeeli rozoy si j na mae odcinki. Tu przejdziemy przez wszystkie te odcinki, ktre maj znaczenie w yciu codziennym i wywieraj wpyw na niezaleno finansow. Zakadam, e pewnie masz prawo jazdy. Niezalenie od tego, czy lubisz fizyk czy nie musisz respektowa jej prawa, jeli chcesz jedzi. Wiesz, jak przyspiesza i hamowa w deszczu, mgle, po niegu i przy piknej pogodzie. Jestem z przekona humanist i bd udziela Ci porad tak, aby jecha bezpiecznie do finansowej niezalenoci. Dlaczego o tym pisz? Bo nasza edukacja finansowa jest przeintelektualizowana. Uczy mdrych i niepraktycznych rzeczy, na dodatek metodami przestarzaymi. Signijmy do analogii. Wyglda to tak: jako kierowca chciaby si dowiedzie, jak szybko i bezpiecznie przyspiesza, hamowa i manewrowa w rnych warunkach pogodowych. Gdyby Ci uczono tak, jak naucza si finansw, to zamiast zaj jak bezpiecznie i skutecznie to robi, otrzymaby wykad: Pomiar wartoci cieplnych jako konsekwencja zjawiska adhezji w II prawie tarcia lizgowego w przeliczeniu na dule z uwzgldnieniem zasady T = N. Uwaam, e o finansach naley mwi w sposb przystpny tak pisaem t ksik. Ale mam drug wiadomo, mniej mieszn. Ta ksika to nawet mniej ni
Wstp
23
poowa Twojego sukcesu. To zaledwie kilka procent, kilka idei. Najwaniejszy bowiem jeste Ty i to, co zrobisz pniej! Wedug danych urzdw skarbowych, liczba milionerw w Polsce systematycznie si zwiksza. Bardzo Ci ycz tego, aby znalaz si w tej grupie. *** Kiedy pisaem t ksik, gdzie tam w gowie koataa si myl, e mao kto bdzie mia czas, aby od razu przeczyta od deski do deski cao. Dlatego zaoyem, e kady rozdzia stanowi ma samodzieln cao i dotyczy okrelonego aspektu finansw osobistych. Rozdziay zostay wprawdzie przyporzdkowane piciu gwnym czciom: 1. Jaka jest nasza postawa? 2. Jaka jest rola planowania finansowego? 3. Na czym stoimy? 4. Co mamy zaplanowa? 5. Jak kontrolujemy sytuacj? ale kady stanowi ma odrbn cao tak aby po przeczytaniu mie ju wasne zdanie o wybranym aspekcie zagadnienia. Staraem si te zawsze pokaza argumenty oparte na cyfrach. Std rne tabelki i przeliczenia. Kady rozdzia koczy si dwoma punktami: Wane terminy. Ad futuram rei memoriam
24
Andrzej Fesnak
Wane terminy zestawienie kluczowych poj, ktre wystpiy w tekcie. Ich zestawienie powinno by pomoc w uoeniu i zapamitaniu tekstu. Ad futuram rei memoriam (na przysz rzeczy pamitk) w tym punkcie s pytania dotyczce kluczowych terminw i zagadnie poruszanych w tekcie. Jak odpowiesz atwiej zapamitasz i nauczysz si. Wykorzystaj swoje przemylenia i odpowiedzi na zadawane tam pytania: Myl o tych zagadnieniach a bdziesz wiczy niewiadom cz umysu i zapenia j waciwymi treciami. Rozmawiaj ze swoim partnerem yciowym. Tumaczc, bdziesz budowa wi (tumaczy i rozmawia to co innego, ni chepi si i wywysza). Rozmawiaj z dziemi. Bdziesz mg poruszy z nimi finansowe tematy przybliajce do wychowywania we waciwej kulturze finansowej. Rozmawiaj ze znajomymi. Poznasz ich opinie i moe dowiesz si czego nowego i ciekawego. Przekazujc swoje przemylenia, zainspirujesz znajomych. Sam znajdziesz niewtpliwie doskonae zastosowanie tych punktw. Oczywicie zawsze mona napisa mdrzej, lepiej i zgrab niej. Przekonaem si jednak kiedy do wspaniaej myli Jana Kurowickiego: Sprzedawanie pfabrykatw intelektualnych nie tylko nie przynosi ujmy, ale jest rwnie wysoce poyteczne.
Wstp
25
Moe nawet bardziej od napuszonych i przesiknitych erudycyjn wad zawiych rozpraw. Pamitajc o tym, e ksik t maj zrozumie niefinansici, postanowiem zamkn na tym etapie rozwaania. Jeli co nie jest do koca jasne nikomu nie zabraknie przecie wyobrani, aby zrozumie. W kocu, jak mawia Einstein: Wyobrania jest waniejsza od wiedzy. A zatem na podstawie tego, co tu znajdziesz wyobra sobie swoj niezaleno finansow. ycz Ci tego.
dr Andrzej Fesnak humanista z tytuem doradcy finansowego European Financial Consultant Licencja PL08EFC00039
Cz 1
Jaka jest nasza postawa?
Jakiej postawy ucz nas w szkole?
Wiedz finansow mona wynie z domu lub ze szkoy. Ale czego maj nauczy rodzice, skoro sami uczyli si rwnie w takiej samej szkole? Uwaam, e edukacja szkolna nie przygotowuje nas do ycia finansowego. Naleaoby duo poprawi w tej kwestii, poniewa szkoy nie przygotowuj do tego, jak posugiwa si pienidzmi. Nikt nie uczy, jak rozwizywa problemy finansowe za to uczy finansowej algebry zgodnie z modelem z XIX wieku. Mimo postpu w tej materii komputerw finansowych, o ktrych jeszcze bdzie mowa, ani nasze szkoy, ani uczelnie nie uwzgldniaj stanu dzisiejszej techniki w nauce finansw. Z tego te powodu brak jest szerokiej edukacji na temat roli procentu skadanego w yciu czowieka. Brakuje wiedzy, jak funkcjonuje procent skadany zarwno w inwestycjach, jak i w dugach. Innymi sowy, niewielu wie, jak procent dziaa. I Ty, Czytelniku, pewnie te nie wiesz, jak sobie obliczy, jakie efekty daje regularne inwestowanie, ani jakie spustoszenie powoduje okrelone oprocentowanie kredytu. Nie wiesz, poniewa zapewne nikt Ci tego nie uczy. A jeeli uczy, to pokazywa wzory finansowe, zamiast uywa komputera finansowego. Nie ma wzorw ksztacenia dzieci ani modziey w zakresie pienidzy.
29
30
Andrzej Fesnak
Istnieje raczej niska kultura pienidza. Nie ma te pozytywnych wzorw tworzenia zamonoci. Szczeglnie brakuje zwyczaju planowania zamonoci i tworzenia planw finansowych. Niniejszy przykad szkolnej sytuacji sprzed kilku lat jest niestety prawdziwy. Jest on symbolicznym przykadem podejcia, jakie ma nasze spoeczestwo do pienidzy i edukacji finansowej. Jaminka 12letnia crka pewniej doradczyni finansowej nauczya si posugiwa komputerem finansowym HP10BII. Nauczya si przelicza warto pienidza w czasie procent skadany, a take dyskontowa. Na lekcji wychowawczej wychowawczyni klasy powiedziaa dzieciom, e musz si dobrze uczy, bo nie bd miay pracy. Wywiza si dialog midzy uczennic i wychowawczyni: U: W: U: W: U: A czy gwarantuje mi pani, e dobre oceny pozwol mi dobrze zarabia? A co ty sobie wyobraasz, ile chciaaby zarabia? W pani wieku to ja chciaabym mie ju milion. Czy w ogle wiesz, co ty mwisz, zdajesz sobie spraw, ile to jest pienidzy? Tak, to bardzo proste, pani ma teraz 40 lat, ja 12, czyli mam 28 lat czasu. eby mie milion po 28 latach, wystarczy policzy (wyciga komputer). 1 000 000 Za 336 miesicy, to przy 10procentowej stopie zwrotu trzeba odkada miesicznie 541 z i 76 gr. To wszystko. Co ty tam masz, daj to tutaj, co to za zabawka, skd takie gupoty wyliczasz?
W:
31
U:
W: U: W: U: W:
U: W:
To nie jest zabawka, tylko komputer finansowy, tym mona liczy, ile inwestowa i jakie to daje efekty. Kady moe si tego nauczy. To proste. Wystarczy inwestowa niecae 600 z. Czy ty wiesz, o czym mwisz? Nauczyciel zarabia 1300 z! Jak ma odkada prawie poow pensji. Z czego ma y? Przecie pani si dobrze uczya i skoczya studia, to dlaczego tak mao pani zarabia? Prosz natychmiast mi to przynie tutaj i za ze zachowanie masz przyj jutro z mam do szkoy, a ja wpisuj ci uwag do dzienniczka. I to ma mnie nauczy zarabiania? Ja nie chc mie tak jak pani, tylko lepiej. Koniec dyskusji, jeste bezczelna, dostajesz pa za ze zachowanie i twoja mama ma przyj na rozmow ze mn. Wtedy oddam jej twoj zabawk i masz zakaz przynoszenia jej do szkoy. Masz mnie przeprosi i koniec dyskusji. Za co? Siadaj i milcz! Jutro z mam do szkoy! Wypraszam sobie bezczelne zachowanie!
Ten przykad pokazuje kilka aspektw zwizanych z edukacj finansow realizowan w szkoach: Nauczyciel wie lepiej i nie moe si niczego nauczy od ucznia. Brak wiedzy finansowej jest utosamiany z atakiem na godno osobist. Nie ma wzorw zwizanych z zarabianiem pienidzy, s tylko wzory zwizane z dobrym uczeniem si.
32
Andrzej Fesnak
Zamono jest z gry odrzucana jako niemoliwa do osignicia. Drugi dialog udao mi si przeprowadzi samemu na czacie ze studentk. Jest on moim zdaniem konsekwencj tego, czego uczy szkoa. Porusza ponadto inne interesujce aspekty kultury pienidza oraz inteligencji finansowej. Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Andrzej Co studiujesz? Pedagogik. A specjalizacja? Wczesnoszkolna. Wiesz co? Tak? Pienidzy to na tym nie zrobisz. Wiem. Czy to pasja, czy tylko formalno? Nie, to nie formalno. Pomyl o czym, co ci da szans na zarabianie. Wol przyjemno. Mylisz o seksie? Nie, o tym, e ta praca to przyjemno. Jeszcze wiksza jak dobrze patna. Potrzebujesz ok. 8000 z miesicznie. Po co mi a tyle? Bo prac si miewa, a nie ma. Z czego chcesz inwestowa, eby by niezalen? Czy cae ycie chcesz tylko pracowa za marne pienidze?
33
Studentka Andrzej
Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Studentka Andrzej Andrzej Studentka
Nie, od pienidzy mam chopaka. Mam luksus, e mnie sta na prac dla przyjemnoci. Nie syszaa nigdy o rozwodach? Masz gwarancj, e zawsze bdzie chcia by z tob? A jak znajdzie tak sam jak ty, co zarabia 8000 z? Wtedy go mog do sdu poda o alimenty. I za 300 z zaszalejesz? Nie, alimenty na on s durzo wyrzsze (pis. oryginalna), zwaszcza z jego zarobkami. Nie bd naiwna, alimenty na bab? A co to, nie masz rk do pracy? Czekaj, czekaj, pracowa to ja bd. To jakie alimenty na on? Widzisz, poza tym studiuj jeszcze jeden kierunek praca socjalna i prawo rodzinne znam wietnie. I swoj przyszo finansow chcesz oprze na ewentualnych alimentach zamiast na wasnych inwestycjach? Wiesz co, nie chce mi si ju gada z tob. Nie lubi, jak kto mi si wtrca w moje ycie. Dziki za rozmow, pozosta tak mdra, jak jeste. Buduj swoj przyszo na przyszych alimentach. Jeste nad wyraz inteligentna socjalnie i pedagogicznie, ale twoja inteligencja finansowa? Spadaj.
34
Andrzej Fesnak
Z postawy wynika jasny wzr kulturowy dotyczcy pienidzy: Studiuj dla przyjemnoci i nie cz studiw z zarabianiem w przyszoci. Na pienidzach si nie znam i nie zamierzam. Od pienidzy jest mczyzna. Znam si na prawie rodzinnym i jak mczyzna mnie porzuci, to go bd nka. Lepiej opiera swoj przyszo finansow na alimentach ni wasnych pienidzach. Oczywicie powiesz, Drogi Czytelniku przypadek. Uczepi si dwch nieistotnych faktw i dorabia do tego filozofi! Zastanw si zatem i powiedz sam jakich sytuacji mamy w spoeczestwie wicej:
Nauczyciele w Polsce chtnie si ucz o finansach Jeeli ucze ma pytania finansowe, nauczyciele chtnie odpowiadaj Jeeli pojawia si moliwo opanowania komputera finansowego, nauczyciele chtnie to robi Nauczyciele s wiadomi rnicy pomidzy dobr nauk a dobrym zarabianiem Nauczyciele przekazuj wiedz dzieciom, jak zarabia Kobiety garn si do finansw, aby by partnerem Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie
35
Kobiety buduj niezaleno finansow samodzielnie Kobiety wol by niezalene finansowo ni zdane na alimenty Wykorzystywanie finansowe nie zdarza si
Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie Zachowanie jak w podanym przykadzie
itd A zatem, jak sam widzisz przed nami orka na ugorze. Duo jeszcze musi si wydarzy, aby planowanie finansowe zawitao pod strzechy. Zanim pojawi si waciwa kultura pienidza z pozytywnymi dla wszystkich wzorami, popynie jeszcze rzeka alimentw, a nauczyciele dugo jeszcze bd realizowa stare sposoby dziaania. Wiedz finansow musisz zdobywa samodzielnie, aby korzysta z niej, dzieli si ni w rodzinie i przekazywa wasnym dzieciom.
36
Andrzej Fesnak
Wane terminy Wiedza finansowa Wzory dobrego uczenia si Wzory zarabiania pienidzy Kultura pienidza
Ad futuram rei memoriam Jak odpowiesz atwiej zapamitasz i nauczysz si lepiej! Jak rozumiesz wiedz finansow? Co mwi wzory dobrego uczenia si? Jakie znasz pozytywne wzory zarabiania pienidzy ze szkoy? Jak rozumiesz kultur pienidza?
Jakie s gwne grzechy finansowe?
Katechizm katolicki wymienia siedem grzechw gwnych, ktre powoduj piekowstpienie. Jednake jeden z najznamienitszych Ojcw Pustyni, wity Kociow Wschodnich, pontyjski teolog mistyk i mnich Ewagriusz z Pontu (345399) nazwa te smy grzech to umiowanie ycia demonw, czyli acedia. Stanisaw ucarz, wykadowca historii filozofii staroytnej i patrystycznej1 w Wyszej Szkole FilozoficznoPedagogicznej Ignatianum w Krakowie pisze o acedii nastpujco: Zastanawiajc si nad natur grzechw gwnych, tradycja wschodnia wylicza ich nie siedem, jak na Zachodzie, ale osiem. Zachd zagubi jeden z nich, ktry, owszem, pojawi si w jego literaturze ascetycznej w V wieku za spraw w. Jana Kasjana, ale niedugo zagrza miejsce w tutejszych katalogach grzechw gwnych. Tradycja zachodnia od samego pocztku miaa z nim spory proPatrystyka (ac. patristica, od gr. ) to myli i nauki staroytnych i wczesnoredniowiecznych Ojcw Kocioa (ac. ojcowie patres). W teologii jest to dzia zajmujcy si nauczaniem Ojcw Kocioa jako pewn caoci. Patrystyka rozpatruje i bada historie dogmatw, zwaszcza w odniesieniu do okresu staroytnego. Podstawowym zaoeniem jest jednomylno Ojcw Kocioa w sferze moralnoci, czyli consensus patrum traktowana jako norma nauki wiary.
1
37
38
Andrzej Fesnak
blem i to ju na samym etapie nadania mu nazwy w jzyku aciskim. Jan Kasjan, prbujc przetumaczy grecki termin , nie jest w stanie odda go jednym sowem. Podaje wic dwa: taedium i anxietas cordis, lecz ani jedno, ani drugie nie przyjo si na trwae. Jako nazwa tego stanu duchowego funkcjonuje wic do tej pory i w acinie, i w innych jzykach zachodnioeuropejskich zlatynizowany termin grecki: acedia2. A oto grzechy gwne i ich aciskie nazwy:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Pycha Chciwo Nieczysto Zazdro Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu Gniew Lenistwo
Superbia Avaritia Luxuria Invidia Gula Ira Acedia
Jeeli od pierwszych liter aciskich nazw utworzymy akronim, to brzmi on saligia . Tak w redniowieczu w XII wieku Henryk z Ostii niejako hurtowo okreli wszystkie grzechy cznie. Poniewa acedia bya zapomniana i nieuywana jako grzech, to moe dlatego lenistwo nie zostao nazwane ignavia czy te pigritia, jak wynika z aciskiego rdosowu i czsto jest jako sidmy grzech tumaczone wanie jako acedia. Jak zatem waciwie przetumaczy termin acedia? Idc tropem Jana Kasjana; taedium to znuenie,
S. ucarz, ycie Duchowne, Jesie 48/2006. Numer powicony kierownictwu duchowemu.
2
39
a anxietas cordis to niepokj serca. Samo tumaczenie niewiele tu wyjania. Przyjrzyjmy si zatem, jak Ewagriusz z Pontu tumaczy dalej, czym jest acedia: Kto ulega acedii, nienawidzi tego, co jest, poda za tego, czego nie ma3. Stanisaw ucarz opisuje acedi jako stan wewntrznego rozdarcia, utraty nadziei, wstrtu do posuszestwa, buntu wobec rzeczywistoci oraz smutku: Inn bardzo wan cech czowieka w stanie acedii jest wstrt do posuszestwa. Podobnie jak brak nadziei, tak i nieposuszestwo stanowi istot sposobu ycia demonw. Pogrony w acedii nie cierpi posuszestwa. Ju sam widok osb, ktrym winien jest posuszestwo, jest dla niego przykry. Nie musi to oznacza, e taki czowiek jest otwarcie nieposuszny, bo mogoby go to zbyt wiele kosztowa, a przecie zaley mu na ludzkich wzgldach take swoich przeoonych. Wic zagbia si w sie kombinacji, manipulacji i samowoli. Przy zewntrznym posuszestwie i lojalnoci tkwi w krtactwach i mniejszych czy wikszych kamstwach. Dlatego ludzi, ktrzy mog to odkry, odbiera jako zagroenie. yje wic w zalknieniu i rozdranieniu, w wielu dostrzega swoich wrogw i prbuje na rne sposoby si przed nimi zabezpieczy, nierzadko stosujc intryg. I te postawy znamy bardzo dobrze. Do pewnego stopnia nawet moe wydaj si nam norm4. [] Czowiek ogarnity acedi jest peen buntu wobec rzeczywistoci, ktra go otacza, z sob samym
3 4
W. Zatorski OSB, Acedia dzi, Tyniec 2010. S. ucarz, op. cit.
40
Andrzej Fesnak
wcznie, i tskni za rzeczami nieosigalnymi. Nienawidzi tego, co Bg mu da i daje, ma zamknite oczy na dary Boga, a zapatrzony jest w to, co jego zdaniem przyniosoby mu szczcie, lecz tego nie ma, kocha wic pustk, zwykle przybran w pikne ramy marzycielstwa. Ewagriusz powie, e acedia jest snem obracajcym si wok siebie. To marzycielstwo jednak miast czowieka uszczliwia, jeszcze bardziej oddala go od rzeczywistoci i rodzi w nim nieustanne pretensje. [] Oczywicie taki stan powoduje w czowieku ogarnitym acedi smutek. To kolejna cecha acedii. Wedug Ewagriusza acedia jest wsplniczk smutku i smutek jest jej nieodcznym towarzyszem. Z czasem pogbia si, niszczc osobowo czowieka i prowadzc do rnorakich jej zaburze: od rnych form depresji do schorze jeszcze powaniejszych. Ewagriusz nazywa te acedi brzemieniem szalestwa, zapewne to majc wanie na myli. To ju ewidentnie najbardziej gorzkie owoce acedii. W takich stanach nieobce staj si myli samobjcze ujawniajce w sposb jasny dziaanie zego ducha, ktry ostatecznie jest zabjc. Krtko mwic, w miar postpu acedii ycie czowieka zamienia si stopniowo w rodzaj pieka na ziemi a po ostateczne tego konsekwencje5. Pentor w swoich badaniach z 2003 roku ustali sze portretw psychograficznych wspczesnych Polakw. W zaoeniach przyjto rne stwierdzenia dotyczce konsumpcji, wartoci i przekona.
Ibidem.
41
Kategoria Dojrzali Zdobywcy Sceptycy Swojacy Sfrustrowani Tradycjonalici
% spoeczestwa 15% 17% 10 % 29% 8% 20%
Interesujce s opisy przy dwch grupach: Zdobywcy najsilniej ze wszystkich sterowani s przez trendy mody, ceni sobie markowe produkty wysokiej jakoci. Prowadzi to u nich do najsilniejszych stanw neurotycznych, zapoyczaj si, by co kupi, a potem bywaj ze swej niezbyt rozwanej decyzji niezadowoleni. Sfrustrowani s wyznawcami konsumpcyjnego stylu ycia znajdujcymi si w skrajnym rozziewie midzy ogromnymi aspiracjami konsumpcyjnymi, a bardzo ograniczonymi moliwociami ich zaspokojenia. Std rebelianckie postawy, deklarowany nonkonformizm, odrzucanie mieszczaskich wartoci oraz kontestacja adu, w ktrym zajmuj nie najwysz pozycj. Sw skromn pozycj chcieliby rekompensowa ostentacyjn konsumpcj. S skonni zapoycza si dla posiadania przedmiotw, ktre w ich mniemaniu s symbolami statusu. W tej histerii popeniaj bdy, cigle s niezadowoleni ze swych wyborw. W produkcie liczy si dla nich efekt, sia wraenia, nie za kraj pochodzenia, faktyczna jako, oryginalna marka. Podatni na reklamy, zwaajcy na trendy mody6.
Psychograficzne portrety konsumentw [dok. elektr.] www. pentor.pl/pp_o_psychografii.xml [dostp: 25.03.2011].
6
42
Andrzej Fesnak
Dziennik Zachodni 27 listopada 2007 roku poda informacj o tytule miertelna witeczna poyczka. Finansowa ptla dugw prowadzi po prostu do tragedii. Wedug informacji z policji w 2007 roku 7 osb w Pabianicach popenio samobjstwo na tle problemw finansowych. Czy opis powyszy co Ci przypomina? Czy moe Pentor, zamiast bada preferencje, bada pisma mnichw z Kocioa Wschodniego? I to samo robi dziennikarze z Dziennika Zachodniego? A moe to dziwny zbieg okolicznoci? Czy te efekty grzechu smego? To, co si w yciu osiga, to suma wasnych wyborw yciowych. Watykan wprowadza nowe grzechy na miar czasw, w ktrych yjemy:
Stare grzechy miertelne Pycha Chciwo Nieczysto Zazdro akomstwo Gniew Lenistwo Nowe grzechy Niesprawiedliwo spoeczna Handel narkotykami Zanieczyszczanie rodowiska Manipulowanie genetyczne Nieprzyzwoite bogactwo Aborcja Pedofilia
Charakterystyczne jest tu odwoanie si do nieprzyzwoitego bogactwa i niesprawiedliwoci spoecznej. Pobrzmiewa tu nadal stary cytat z Nowego Testamentu: atwiej jest wielbdowi przej przez ucho igielne, ni bogatemu wej do krlestwa Boego (Mk 10,25).
43
Zapewne wszyscy si jednak zgodz ze stwierdzeniem, e nie tyle samo posiadanie pienidzy jest haniebne i ze, ale dwa inne fakty: a) droga, w jaki sposb si te pienidze zdobyo, b) sposb, w jaki si te pienidze uytkuje. To wykorzystywanie innych dla wasnego bogacenia si jest potpiane jako rwnie niewaciwe posugiwanie si si, jak daj pienidze. Ta ogromna energia moe by przecie spoytkowana w sposb moralny i etyczny. Zakadajc, e rednia zarobkw w Polsce to 3000 z (2008), a 75% ludzi nie posiada nawet takich przychodw moemy miao zaoy, e wikszoci nie dotyczy problem nieprzyzwoitego bogactwa, a raczej problem nieprzyzwoitego ubstwa. Grzech acedii natomiast powoduje, e czy kto jest wierzcy, czy nie preferencje konsumpcyjne bior gr nad zasadami zdrowia finansowego. Co wicej, koledzy po fachu, czyli dziennikarze, a jeszcze bardziej specjalici od reklamy, zdyli ju swoj nowomow opanowa nasze umysy. Rak konsumpcji toczy nasze mzgi do tego stopnia, e kady, nawet najbardziej konsumpcyjny wydatek, traktowany jest jak inwestycja. A przecie kada definicja zwraca uwag na to, e inwestycja ma da korzyci w przyszoci. I n w e s t y c j a to wyrzeczenie si obecnych, pewnych korzyci na rzecz niepewnych korzyci w przyszoci. Inwestowanie wymaga wczeniejszego poniesienia
44
Andrzej Fesnak
wydatkw, aby w pniejszym okresie uzyska wpywy pienine7. Jeli wic inwestujesz w nowe majtki o bardzo dizajnerskim wygldzie to na czym polega Twoja korzy w przyszoci? Jakie wartoci da Ci dzisiejsza konsumpcja w przyszoci i co to ma wsplnego z inwestycj? Od 1 stycznia 2002 roku mamy nowe przepisy udoskonalajce dotychczas istniejce prawo bilansowe. W zmodyfikowanej ustawie o rachunkowoci jest praktyczna wykadnia tego, jak rozumie inwestycje: [] rozumie si przez to aktywa nabyte w celu osignicia korzyci ekonomicznych wynikajcych z przyrostu wartoci tych aktyww, uzyskania z nich przychodw w formie odsetek, dywidend (udziaw w zyskach) lub innych poytkw, w tym rwnie z transakcji handlowej, a w szczeglnoci aktywa finansowe oraz te nieruchomoci i wartoci niematerialne i prawne, ktre nie s uytkowane przez jednostk, lecz zostay nabyte w celu osignicia tych korzyci8. A zatem: konsumpcja nigdy nie bya inwestycj, konsumpcja to nie jest inwestycja, konsumpcja nigdy nie bdzie inwestycj. Jak zgrabnie to uja Teresa Rutha:
A. Rutkowski, Zarzdzanie finansami, Warszawa 2003. Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci, Dziennik Ustaw Nr 152 11760, poz. 1223.
7 8
45
To mass media wskazuj nowe praktyki, okrelaj repertuar wyborw. Ludzie natychmiast nauczyli si zauwaa rnice dotyczce ubierania, odywiania, sprztu domowego, spdzania czasu wolnego. Czerpi rado z nabywania i obcowania z rnymi przedmiotami. Konsumpcja staa si czynnikiem uatwiajcym rozpoznawanie grup spoecznych dysponujcych duymi zasobami rodkw finansowych9. Jakie s Gwne Grzechy Finansowe i jak dziaaj? Istota Gwnych Grzechw Finansowych sprowadza si do przyjcia konsumpcji zamiast inwestycji za cel swego dziaania. Nadmierna konsumpcja, brak kontroli wydatkw, brak inwestycji, brak finansowych planw na przyszo to wszystko powoduje, e zaczynamy si czu niepewnie. Czsto ludzie wykonuj prac, ktrej nienawidz, cierpi z powodu chodzenia do niej i le si czuj. Boj si jednak j utraci bo to bdzie jeszcze wiksza katastrofa finansowa ni stresotwrcze zajcie. Brak kapitau umoliwiajcego chociaby przekwalifikowanie si lub te poszukiwanie pracy oznacza przymus wykonywania dziaa, ktre nie ciesz a nawet s przyczyn chorb somatycznych ze wzgldu na podwyszony stres.
T. Rutha, Koncepcje psychologiczne czowieka a system wartoci [dok. elektr.], http://www.szkolnictwo.pl/index.php/files/www. republika.pl/index.php?id=PU5880 [dostp: 25.03.2011].
9
46
Andrzej Fesnak
Twoim gwnym grzechem finansowym jest to, e brak Ci kapitau. Bodo Schfer, mwic o drodze do wolnoci finansowej, okrela trzy cele, ktre powiniene zrealizowa: 1. F i n a n s owa osona. To nic innego, jak poziom Twoich miesicznych wydatkw pomnoony przez No wanie, przez ile? To zaley od tego, jak oceniasz moliwo szybkiego wyjcia z kryzysu. Tracisz prac, jeste chory, ulegasz wypadkowi. Potrzebujesz czasu. Trzy miesice? Pi miesicy? Jeeli zarabiasz 3000 z i potrzebujesz piciu miesicy, to 3000 5 = 15 000 z. Amerykanie nazywaj to emergency capital, Polacy pienidze na czarn godzin. Jako trener finansowy, ktremu jest bliskie pozytywne mylenie i programowanie si, to powiedziabym, e jest to kapita przejciowy, zanim polepszysz swj byt. 2. F in a n s ow e zabe zpi e cze ni e . To pienidze, ktre powinny na stae generowa kapita potrzebny Ci do ycia. Jeeli zarabiasz 3000 z, to potrzebujesz w roku 36 000 z. Gdyby przyj 10procentow stop zwrotu, to potrzebny Ci jest kapita w wysokoci 360 000 z. Jeli stopy zwrotu wynosiyby tylko 8%, to potrzebujesz 450 000 z, a gdyby z kolei moliwe byo rozmnaanie kapitau z prdkoci 12% rocznie, to wystarczyoby 300 000 z. 3. F i n a n s owa wolno. To nic innego, jak kapita potrzebny do sfinansowania wszystkich Twoich marze. Jeeli chciaby dom, samochd, podr dookoa wiata, to wszystko moesz sfinansowa kre-
47
dytem. Zamy, e cznie koszty wszystkich takich kredytw to 8000 z miesicznie. Jeeli dodasz do tego koszty utrzymania, to razem jest to 11 000 z. A zatem rocznie jest to 132 000 z. Czyli potrzebujesz przy 8procentowej zwrotu 1 650 000 z, przy 10procentowej 1 320 000 z, a przy 12% 1 100 000 z10. Twoim problemem jest, e nawet nie zamierzasz tego posiada, i pewnie zaczniesz powtarza, e pienidze to nie wszystko. I to prawda. Pienidze to nie wszystko. Potrzebne s jeszcze plany finansowe. Twoim grzechem jest, e nie masz dugoterminowych planw finansowych. A jakie grzechy finansowe prowadz do tej grzesznej finansowej beztroski? Dekalog kardynalnych grzechw finansowych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
10
Nie kontrolujesz swoich finansw. Nie wiesz, na co wydajesz. Nie posiadasz pynnoci finansowej. Masz bardzo nisk zdolno kredytow lub nie masz jej wcale. Nie budujesz swojej wartoci netto. Wydajesz wicej, ni zarabiasz. Uzaleniasz swoje przepywy finansowe od jednego rda. Nie inwestujesz regularnie. Nie ubezpieczasz swoich aktyww.
C.B. Schfer, Droga do wolnoci finansowej, d 2001.
48
Andrzej Fesnak
10. Zawsze postfinansujesz zamiast prefinansowa wane wydarzenia. W Kocioach chrzecijaskich, a zwaszcza katolickim, istnieje oprcz grzechw gwnych jeszcze katalog grzechw cudzych.
Namawia do grzechu Grzech nakazywa Na grzech drugich zezwala Innych do grzechu pobudza Na grzech drugich milcze Informujesz swoich znajomych, dzieci i rodzin, e finanse s trudne i nie naley si nimi zajmowa Mwisz, eby sobie odpucili zagadnienia finansowe, jako i Ty je sobie odpuszczasz, winowajco Tolerujesz brak zainteresowania finansami u swojego partnera/dzieci Chwalisz si nadmiern konsumpcj i tym, e nie wystarcza Ci do pierwszego Tolerujesz brak zainteresowania swojego partnera yciowego sprawami finansowymi i niezalenoci finansow Mwisz, e to dobrze, e sobie partner lub dziecko nie amie gowy finansami bo i tak nie ma sensu przecie nie dadz czowiekowi i tak szczcia Nie zmuszasz partnera ani dzieci do aktywnego planowania wasnej przyszoci finansowej Tolerujesz brak celw i planw finansowych i yciowych u swoich najbliszych
Grzech drugich pochwala Grzechu nie kara Do grzechu pomaga
49
Grzechu innych broni
Uzasadniasz brak instrumentw finansowych bo przecie nie bdziesz robi na innych i paci nie wiadomo po co, ile i komu
Nie bd wchodzi na drogi skomplikowanego rozwaania filozoficznego, ale zastanw si nad tym, czy nie ma w tym jakiej logiki. Jak wiesz, s osoby (najczciej kobiety), ktre nie mog zanie pensji do domu. W czasach kiedy nie byo przeleww na konta gotwka otrzymana w kasie parzya bardzo. U pa ogie ten moga gasi jedynie nowa garderoba, a u panw jeden (oby jeden!) gbszy z kolegami. W przyrodzie prawa fizyki obowizuj zawsze, a jak przeciwdziaa gorcu, kady wie. Nic wic dziwnego, e jedynym rwnowanikiem dla gorcego pienidza byo owijanie si szmatami (nowymi) lub polewanie pynem niestety, bardzo atwopalnym take. Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu jest jednym z siedmiu grzechw gwnych, jak pamitasz. Jest to kardynalna pomyka w yciu katolika, o powanych konsekwencjach. Generuje piekowstpienie. A c naley powiedzie o nieumiarkowanym wydawaniu pienidzy? I to nie tylko tych, ktre si posiada, ale rwnie tych, ktre mamy nadziej zarobi w przyszoci? Czyli wydajemy to, czego nie mamy, zaduajc karty lub zacigajc kredyt konsumpcyjny! Czy to nie jest grzech?
50
Andrzej Fesnak
Definicja Karta kredytowa to kupowanie radosne wielu bardzo niepotrzebnych rzeczy, pienidzmi ktrych nie mamy, i ktre prawie wcale nie daj si w przyszoci spaci, ale za to w 100% za takie oprocentowanie, na ktre nas z ca pewnoci absolutnie nie sta. dr Andrzej Fesnak, EFC Definicja Kredyt krtkotrwae uszczliwianie ludzi prowadzce do nieszczcia przez dugie lata. Kazimierz Hermanowicz A zatem, dziki karcie kredytowej, by moe grzeszysz?
51
Wane terminy Acedia Saligia Inwestycja Grzechy finansowe Finansowa osona Finansowe zabezpieczenie Finansowa wolno Dekalog grzechw finansowych Grzechy finansowe cudze
Ad futuram rei memoriam Na czym polega problem acedii w przeoeniu na wybory finansowe i yciowe? Co to jest saligia? Jak definiujemy inwestycj? Co to s grzechy finansowe? Na czym polega finansowa osona? Co to jest finansowe zabezpieczenie? Jak funkcjonuje finansowa wolno? Co jest dekalog grzechw finansowych? Jakie s cudze grzechy finansowe?
Co wiemy o inteligencji?
Od pewnego czasu twierdzi si, e istniej rne rodzaje inteligencji. Nawet warto pomiaru IQ nie jest ju bezwzgldnym wyznacznikiem uznawanym przez wszystkich. Wiele nawet wskazuje na to, e wyksztacenie i wiedza wcale nie id w parze z umiejtnoci zarabiania pienidzy, radzenia sobie w yciu, bycia skutecznym. Sukces nie zawsze odnosz najmdrzejsi. Bardzo czsto ci bardziej skuteczni. T bolesn mdro uwiadamiamy sobie najczciej prawie zawsze po wyborach i nigdy niestety przed. Innymi sowy, sprawa wyglda tak jak w polskim wymiarze sprawiedliwoci w sdzie. Nie jest wane, jaka jest prawda; nie jest wane, co jest etyczne. Wane jest, kto bardziej przekonywajco wypadnie w oczach sdu. Podobnie jest z inteligencj. Zobaczmy, co na ten temat mwi si wspczenie. Niestety, nie ma usystematyzowanych, utartych, uznanych przez wszystkich pogldw. Refleksji jest coraz wicej. Duo osb si wypowiada: naukowcw, badaczy, dziennikarzy. Pogldy i podziay nie s rozczne ani logicznie wyprowadzane z poprzednich przesanek czy zaoe. Raczej jest to opisywanie zjawiska inteligencji z rnych punktw widzenia. Sama inteligencja wydaje si funkcj sposobu badania11.
11
E.R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 1967.

53
54
Andrzej Fesnak
Inteligencja jest tym, co mierzy test inteligencji (Ernest R. Hilgard). Na pocztku ubiegego stulecia Alfred Binet okreli inteligencj jako umiejtno dokonywania prb, szukania drg, wybierania spord alternatyw. Niewtpliwe jest to interesujca definicja, ale w wietle pniejszych dziaa i testw na inteligencj jej warto si osabia. Ju 100 lat pniej tych rnych rodzajw inteligencji wyodrbnia si wicej. Elbieta Kostrzewa12 w miesiczniku List pisze o cztrech rodzajach inteligencji. 1. I n t e l i g encja, ktra wzrasta z wiekiem zauwamy, e wiele najwikszych odkry, stwierdze, wynalazkw, teorii i dzie powstaje w pnym, dojrzaym wieku. Czyli suma dowiadczenia yciowego i wiedzy jest tu konieczna. Poniewa jednak wikszo ludzi po szkole i studiach nie rozwija si to mamy odwrotny trend ku otpieniu zmysw, postrzegania czy te twrczego podejcia. W wikszoci ludzie nie wicz umysu i pamici, w odrnieniu od twrcw. Ale skoro nie wicz, to moe brak im tej inteligencji wzrastajcej z wiekiem? 2. I n t e l i g encja pynna ma charakter dynamiczny, dostosowuje si do rnych wymaga. W szkoach np. mierzy si szybko i dynamik rozwizywania zada, ale wielu prymusw okazuje si pniej ofiarami losu. Termin ten zaproponowa
E. Kostrzewa, 4 rodzaje inteligencji [dok. elektr.] http://www.opoka. org.pl/biblioteka/I/IP/4inteligencje.html [dostp: 31.03.2001].

12
55
jeden z najbardziej prominentnych psychologw XX wieku, Raymond Cattell13. 3. I n t e l i g encja z krysztau to ten rodzaj inteligencji, ktry opiera si raczej na staych wartociach, jest on trway i stabilny. Fundamentalny dla osigni. Jest to podstawa koncentrowania si na obranym kierunku. We wasnej dziedzinie mona by wwczas geniuszem, w innych niestety nie. 4. I n t e l i g encja spoeczna zapewne syszae lub widziae inteligentnych nieudacznikw. Wysoki poziom inteligencji i wiedzy nie gwarantuje jeszcze sukcesu, poniewa potrzebna jest umiejtno pracy w zespole czy rozumienia si z ludmi. W poprzedniej, przeszej ju na szczcie epoce, w tzw. zakadach pracy zwyko si mawia: Jestemy tu nie po to, eby si kocha, tylko po to, eby pracowa. Dzisiejsza praca zespoowa jest waniejsz wartoci ni inteligentny indywidualista, ktrzy burzy motywacj grupy. 5. I n t e l i g encja emocjonalna odkd Daniel Goleman14 opublikowa swoj prac, termin sta si szczeglnie modny. Inteligencja emocjonalna to sztuka i umiejtno kontrolowania emocji swoich oraz innych osb, z ktrymi jest si w interakcji. Niektrzy mwi, e jest to mylenie sercem. Osoby, ktre maj t inteligencj, s w stanie skutecznie dziaa na dwch paszczyznach: zarwno osobistej, jak i spoecznej. Potrafi kontrolowa i rozumie
R.B. Cattell, Intelligence: its structure, growth and action, Amsterdam 1987. 14 D. Goleman, Inteligencja emocjonalna, Pozna 1997.
13
56
Andrzej Fesnak
wasne stany emocjonalne. Potrafi te wywiera wpyw na emocje innych: ucisza je lub wzmacnia, wygasza, podsyca Howard Gardner15 uwaa, e czowiek ma zdolno do rozwizywania problemw lub tworzenia rzeczy nowych. Potrafi te myle, uczy si i komunikowa. To jest w jego rozumieniu inteligencja. Ale mwic o inteligencji, naley umieci j w szerokim kontekcie kulturowym. Analizujc zjawisko, Gardner doliczy si omiu obszarw, w ktrych czowiek twrczo rozwizuje problemy i tworzy rzeczy nowe. Wedug Gardnera istnieje osiem rodzajw inteligencji: 1. I n t e l i g encja kinestetyczna to przede wszystkim umiejtnoci zwizane z ruchem, poruszanie si, koordynacja, gitko ruchw. Ale take jest to atwo wyraania uczu, tworzenia nastrojw, przekazu emocjonalnego, rozwizywania problemw. Zapewne zauwaye, e jedni lubi taczy i im to wychodzi, a inni nie, jedni lubi majsterkowanie, a inni nie, niektrzy (zwaszcza artyci) atwo wytwarzaj nastrj. 2. I n t e l i g encja intrapersonalna nastawiona na wewntrzn analiz, szeroko pojmowana umiejtno zrozumienia siebie, swoich zachowa, motyww, saboci, wad, mocnych stron i zalet. Ten rodzaj inteligencji umoliwia rozumienie podobiestw i rnic w stosunku do innych ludzi, umoliwia analiz poprzez porwnanie. Zapewne czytae ju jaH. Gardner, M.L. Kornhaber, W.K. Wake, Inteligencja. Wielora kie perspektywy, Warszawa 2001.
15
57
3.
4.
5.
6.
kie dzieo psychologiczne lub liryczny wiersz, ktry zajmowa si analiz wasnych emocji i uczu najczciej opisywa rne przeycia zwizane z tajemniczym i dziwnym uczuciem zwanym mioci. I n t e l i g encja interpersonalna to szczeglna umiejtno rozumienia innych ludzi, odczytywania ich nastrojw, uczu, zachowa, wyborw, motywacji, wartoci. I zapewne wiesz o tym dobrze, e s ludzie, ktrzy s urodzonymi mediatorami, negocjatorami, potrafi dogadywa si z innymi, rozwizywa konflikty, motywowa. I n t e l i g encja lingwistyczna jest to nadzwyczajna biego w posugiwaniu si sowami zarwno w mowie, jak i w pimie, to take szczeglna atwo w zapamitywaniu i kojarzeniu informacji. Zapewne widziae nieraz osoby rozwizujce krzywki? Albo piszce rymowanki. Lub syszae mow pogrzebow albo inne przemwienie? I n t e l i g e n c j a l o g i c z n o m a t e m a t y c z n a to umiejtno posugiwania si liczbami, zdolno do ich rozumienia, dostrzeganie ich wzajemnych zalenoci, umiejtno odnajdowania przyczyn i rozumienia skutkw, charakterystyczna dla mylenia abstrakcyjnego. I n t e l i g encja muzyczna to umiejtno rozumienia melodii, rytmu, tempa i rnych dwikw wiata przyrody i mechanicznego, to atwo zapamitywania brzmienia gosu, melodii, atwo komponowania, piewania.
58
Andrzej Fesnak
7. I n t e l i g encja przestrzenna to projektowanie konstrukcji, rozumienie formy, linii, paszczyzny, przestrzeni, ksztatu, obrazu trjwymiarowego, wielkoci, proporcji. To umiejtno szkicowania przestrzennie, rzebienia, stosowania gry kolorw, aby wydoby przestrze. 8. I n t e l i g encja przyrodnicza to umiejtno rozeznawania si w wiecie przyrody, mineraw, rolin, zwierzt, umiejtno klasyfikowania, odrniania, opisywania, to take sztuka wydobywania elementw kultury i natury poczonej razem. Tym okrelonym rodzajom inteligencji odpowiadaj wybitne postaci z historii ludzkoci
Rodzaj inteligencji Lingwistyczna Wybitny przedstawiciel Thomas Stearns Eliot Poziom inteligencji IQ 150 IQ 160 IQ 140 IQ 165 IQ 155 IQ 155 IQ 145 IQ 165
Matematyczna i logiczna Albert Einstein Wizualna i przestrzenna Pablo Picasso Muzyczna Interpersonalna Intrapersonalna Kinestetyczna Przyrodnicza Wolfgang Amadeus Mozart Mahatma Gandhi Sigmund Freud Marion Graham Charles Darwin
59
Donald Hebb16 podzieli inteligencj na dwa rodzaje talentw: wrodzone (inteligencja A), faktycznie rozwinite (inteligencja B). Kontynuatorzy jego myli dodali do owego modelu trzeci ich rodzaj, ujawniajcy si, jak twierdzili, podczas rozwizywania testw na inteligencj (inteligencja C). Edward Thorndike17 wyrni trzy rodzaje inteligencji: mechaniczn, spoeczn, abstrakcyjn. Mechaniczna inteligencja to umiejtno uywania narzdzi i przedmiotw oraz umiejtno posugiwania si maszynami. Inteligencja spoeczna to umiejtno rozumienia ludzi, zdolno do mdrego postpowania w stosunkach z innymi. Inteligencja abstrakcyjna to zdolno do operowania symbolami i pojciami, takimi jak: sowa, liczby, uoglnienia i zasady nauki. Elbieta Konderak w miesiczniku List podaje jeszcze jeden ciekawy rodzaj inteligencji. W wiecie, gdzie modne s najrniejsze inteligencje, gdzie wydaje si
D.O. Hebb, The organization of behavior, New York 1949. E.L. Thorndike, E.O. Bregman, J.W. Tilton, E. Woodyard, Adult learning, New York 1928.
16 17
60
Andrzej Fesnak
mnstwo pienidzy na ich opis i rozwijanie, nikt nie chce pamita o inteligencji religijnej18. Inteligencja religijna to taka, u ktrej podoa stoi troska. Czowiek religijny troszczy si o wszystko i jest w stanie postrzega wszystko w szerokim kontekcie caoci. To jest pierwsza cecha inteligencji religijnej: zdolno do widzenia caoci19. W myleniu czowieka religijnego jest miejsce na trosk, akceptacj, wspczucie. Takie, jakie mona byo zauway u Matki Teresy z Kalkuty. Mylenie, w ktrym nie poszukuje si winnego, bo to prowadzi do separacji, lecz takie pene wspczucia i mioci. Czowiek peen troski o to, eby zostaa otarta kada za, to czowiek religijny, obdarzony inteligencj religijn20. Jeeli popatrzymy abstrakcyjnie i z lotu ptaka na zagadnienie inteligencji, to mona zauway, e dyskutuje si o niej, mwic o nastpujcych grupach czynnikw: na inteligencj mocno wpywaj zdolnoci specjalne, wiele zaley od czynnikw grupowych, naley wyrni rne rodzaje inteligencji, niewtpliwie, oprcz wyspecjalizowanej, istnieje inteligencja oglna. Ten szerszy aspekt jest tu szczeglnie istotny, samo mechaniczne ogldanie wynikw IQ nie prowadzi do
E. Konderak, Cay wiat na prochach, List 09/2007. Ibidem. 20 Ibidem.
18 19
61
niczego. Pamitasz przedstawicieli rnych rodzajw inteligencji z koncepcji Gardnera? Krtka analiza tabelki moe atwo pomc nam uoy ranking IQ wybitnych przedstawicieli ludzkoci.
Wolfgang Amadeus Mozart Charles Darwin Albert Einstein Mahatma Gandhi Sigmund Freud Thomas Stearns Eliot Marion Graham Pablo Picasso IQ 165 IQ 165 IQ 160 IQ 155 IQ 155 IQ 150 IQ 145 IQ 140
Czy z tego mamy wywnioskowa, e Mozart by inteligentniejszy ni Einstein? Dodajmy kilka innych informacji. Sharon Vonne Stone jest nie tylko aktork, ale te bardzo interesujcym umysem, jest czonkiem Mensy, organizacji zrzeszajcej ludzi o wysokim ilorazie inteligencji jej IQ wynosi 154. Prasa podawaa, e polska piosenkarka Dorota Rabczewska, po zakwalifikowaniu si do Mensy, powiedziaa, e zmieni swj pseudonim artystyczny z Doda Elektorda na Doda Mensoda. Jej IQ wynosi 156. Jest wic mdrzejsza ni Picasso, Freud, Gandhi czy nawet Sharon Stone. Chyba rozumiesz ju, e samo IQ nie jest jedynym miernikiem inteligencji i warto zastanowi si nad rnymi rodzajami inteligencji. Jak te wszystkie rozwaania o inteligencji maj si do niezalenoci finansowej?
62
Andrzej Fesnak
Jak widzisz, wyrnia si wiele rnych rodzajw inteligencji, ale mao tu odnonikw finansowych. Raczej mwi si o problemach abstrakcyjnych, porozumiewaniu, twrczoci, muzyce. Aby zarzdza pienidzmi, potrzebna jest wyobrania finansowa a to jest skadnik inteligencji finansowej. I niekonieczne jest tu posiadanie wysokiej inteligencji matematycznej w rozumieniu Gardnera.
63
Wane terminy Inteligencja Inteligencja pynna Inteligencja z krysztau Inteligencja emocjonalna Inteligencja kinestetyczna Inteligencja intrapersonalna Inteligencja interpersonalna Inteligencja lingwistyczna Inteligencja logiczno-matematyczna Inteligencja muzyczna Inteligencja przyrodnicza Inteligencja wrodzona Inteligencja rozwinita Inteligencja mechaniczna Inteligencja spoeczna Inteligencja abstrakcyjna Inteligencja religijna Inteligencja, ktra wzrasta z wiekiem Inteligencja przestrzenna
Ad futuram rei memoriam

Jak si definiuje inteligencj? Co wynika z pomiaru IQ? Jakie przeoenie na zagadnienia finansowe maj definicje inteligencji? W jaki sposb mwi si, oglnie rzecz biorc, o inteligencji? Co jest potrzebne, aby zarzdza pienidzmi?
Co to jest inteligencja finansowa?
Jak pamitasz, niewielu specjalistw od inteligencji zwraca uwag na zagadnienia pienidza. Jak twierdzi vox populi21, przyczyny mog by dwie: albo psychologowie nie znaj si na pienidzach, albo ich nie zarabiaj wic na ten temat nie dyskutuj. Nie zajmujc stanowiska wobec powyszej kwestii, poszukajmy wiateka w tunelu z nadziej, e nie jest to nadjedajcy z naprzeciwka pocig. Troch wsparcia pynie od kilku badaczy inteligencji. Luis Leon Thurstone22, mwic o inteligencji, wymieni siedem czynnikw jej funkcjonowania, a jednym z nich jest wanie czynnik okrelony jako zdolnoci liczbowe. Philip Vernon23, badajc rekrutw do armii brytyjskiej, wyodrbni czynnik liczbowy w ramach zdolnoci werbalnych. Robert Sternberg24, w swoim trjaspektowym ujciu zwanym triarchiczn teori inteligencji w procesie analitycznym, mwi o skadniku wykonawczym
Vox populi, vox dei stare rzymskie powiedzenie mwice o tym, e gos ludu to gos boga. W codziennym uyciu vox populi jest synonimem plotek, tego, co si syszy, co ludzie mwi. 22 Luis Leon Thurstone Factorial studies of intelligence, Chicago 1941. 23 P.E. Vernon, The structure of human abilities, London 1950. 24 R. Sternberg, Beyond IQ: a triarchic theory of human intelli gence, CambridgeNew YorkMelbourne 1985.
21
65
66
Andrzej Fesnak
procesie przetwarzania informacji, w trakcie ktrego m.in. wystpuje wykonywanie oblicze umysowych. A zatem jest w tym nieco prawdy, e do osigania sukcesw finansowych potrzebnych jest troch zdolnoci. Ale czy to oznacza, e s one tylko wrodzone i nic ju nie mona zrobi? Ot jest inaczej. Mona ksztaci swoj inteligencj w kierunku osigania sukcesu finansowego. Polacy jako nard chtnie wykorzystuj swoj inteligencj w innym kierunku. Lubimy jako spoeczestwo i nard europejski walczy o wolno. Lubimy dla niej gin, przy czym wolno jest rozumiana wyjtkowo. Chodzi tylko i wycznie o wolno polityczn. O wolnoci finansowej wolimy raczej ze wstydem pomilcze. Spoeczny wzr nieudacznictwa, biedy, braku moliwoci pracy, bezrobocia, wysokich cen i niskich zarobkw jest sta papk prasow, ktr raczymy nasze umysy nie wiedzie po co. I w wikszoci wypadkw w to wierzymy. Z tzw. teorii trzmiela wynika, e w owad amie wszelkie prawa aerodynamiki. A zatem gdyby zbudowa urzdzenie na podobiestwo trzmiela i zachowa proporcje pomidzy tuowiem a powierzchni skrzyde to w aden sposb to co nie mogoby fruwa. Na szczcie politycy jeszcze tego trzmielom nie powiedzieli i te, nie wiedzc o uwarunkowaniach spoecznopolitycznych, ekonomicznych, a take historycznodziejowych oraz rodowiskowych po prostu lataj.
67
I tak jest pewnie z t czci spoeczestwa, ktre nie patrzc na uwarunkowania, po prostu si bogaci albo przynajmniej generuje odpowiednie przychody. Myl, e powinno si mwi i rozmawia czsto o finansach i finansowej wolnoci. Czy moliwa jest wolno bez pienidzy? Wolno rozumiemy najczciej jako brak przymusu. Jest to sytuacja, w ktrej moemy dokonywa wyborw spord wszystkich dostpnych opcji. Kiedy mylimy o wolnoci, to instynktownie mwimy o braku osobistego zniewolenia, braku ogranicze wolnoci sowa ze strony wadz, a take zwyczajw spoecznych i warunkw naturalnych. Politycznie dzielimy wolno na: wolno od (strachu, przymusu, przetrzymywania w zamkniciu itd.), wolno do (wasnych nieprzymuszonych wyborw, akceptacji, decyzji). W caej historii filozofii wolno bya bardzo wanym problemem. Jeli jestemy wolni, to sami podejmujemy decyzje. Jeli zatem maj istnie los, przeznaczenie, fatum, moira i wszystko jest ju dawno zapisane to czy nasze decyzje mog ksztatowa przyszo? A jeeli Bg ma nad nami wadz, a wszystko jest w rku Boga to jaki wolny wybr i jak wolno w podejmowaniu decyzji mamy?
68
Andrzej Fesnak
Spr o determinizm w filozofii i koncepcj Boga jest stary jak wiat. Pisali na ten temat Platon, Arystoteles, Muzoniusz, Sokrates Antystenes, Epiktet, Kartezjusz, Spinoza, Kant, Hegel, Hobbes, Marks, Spencer, Nietzsche, Proudhon, MerleauPonty, Berlin, Sartre, Skinner. Teraz Ty si tym zajmujesz widzisz wic sam, w jakim doborowym towarzystwie si znalelimy. Uywajc mylowego skrtu feministycznego chopcom nie udao si do koca rozwiza problemu. Jak pamitamy bowiem skdind: S dziwy w niebie i na ziemi, o ktrych ani nio si waszym filozofom jak mawia syn Mary Arden, bardziej znany wiatu jako niejaki William Shakespeare. Tradycyjnie do pakietu wolnoci z politycznego punktu widzenia zaliczamy: wolno zgromadze, wolno sowa, wolno religijn, wolno gospodarcz. Najbardziej interesujcym nas tu punktem jest wolno gospodarcza. Rozumie si przez ni najczciej brak przymusu, jakim s wysokie podatki, i wolno obrotu towarami, a take istnienie konkurencyjnego rynku. Podatek jest wwczas albo bardzo niski, albo liniowy. Internetowa encyklopedia Wikipedia podaje takie oto znaczenie wolnoci gospodarczej: Wolno gospodarcza to swoboda podejmowania dziaalnoci gospodarczej, wolna od ingerencji pa-
69
stwa. Jest pochodn wolnoci czowieka i prowadzi do powstrzymania si pastwa od ingerowania w t autonomi w sposb, ktry zaprzeczaby istnieniu praw i wolnoci obywateli w gospodarce. Tym samym, wolno gospodarcza jest dla gospodarujcego obywatela gwarancj autonomii jego woli, stosunkw konkurencji i porzdku gospodarczego. Konstytucja RP mwi nastpujco25: Art. 20. Spoeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci dziaalnoci gospodarczej, wasnoci prywatnej oraz solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spoecznych stanowi podstaw ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 47. Kady ma prawo do ochrony prawnej ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim yciu osobistym. Art. 64. Kady ma prawo do wasnoci, innych praw majtkowych oraz prawo dziedziczenia. Art. 65. Kademu zapewnia si wolno wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjtki okrela ustawa.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, tekst uchwalony 2 kwie tnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe.
25
70
Andrzej Fesnak
Mona z tego wycign nastpujce wnioski: W Polsce zasada wolnoci gospodarczej jest podstaw spoecznej gospodarki rynkowej. Moliwo dziaania, czyli wolno gospodarcza w swojej istocie przysuguje kademu i na dodatek na rwnych prawach. Kady obywatel RP ma prawo podj dziaalno gospodarcz. Podstaw jest rodzina i jej sytuacja finansowa. Kady ma prawo do ochrony tego, co posiada. Kady ma prawo posiada. Kady ma prawo wykonywa dowolny zawd. A zatem i te, ktre s kiepsko patne i le patne. Przecie nikt nie musi pozostawa przy zawodzie i narzeka. Moe zmieni zawd lub robi co innego, co daje wiksz satysfakcj i wicej pienidzy. Nasze legendy i banie, jak wiemy, odzwierciedlaj ludow mdro. Tak jest te w sprawie finansw. Najlepiej oddaje to warszawska legenda o Zotej Kaczce: 1. Dawno, dawno temu, w podziemiach paacu zwanego dzi Zamkiem Ostrogskich, stojcego na skarpie warszawskiej, znajdowao si mae jeziorko. 2. Pywaa po nim kaczka o zotych pirach podobno zaczarowana ksiniczka, wadczyni ogromnych skarbw. 3. O tych skarbach kryy legendy wrd warszawskiej gawiedzi i pewnego razu mody szewczyk postanowi je zdoby.
71
4. W tym celu zszed noc do podziemi i rzeczywicie napotka Zot Kaczk. 5. Ona zaproponowaa mu prb jeli j przejdzie pomylnie, dostanie skarby. 6. Powiedziaa mu: Masz tu 100 zotych dukatw. 7. Musisz je wyda przez jeden dzie, od wschodu do zachodu soca, ale pod warunkiem e wydasz je tylko na siebie. 8. Nie wolno ci si dzieli z nikim tymi pienidzmi. 9. Jeli tego dokonasz, wr tutaj, a otrzymasz cay skarb. 10. Jeeli zamiesz ten warunek, wszystko to, co uzyskae dziki tym pienidzom, zniknie, a Ty nigdy wicej tu nie trafisz. 11. Szewczyk przyj sakiewk z dukatami i o wschodzie soca ruszy w miasto. 12. Sprawi sobie najwytworniejsze ubranie, pikn karet i zatrudni sucych. 13. Przez cay dzie jad, pi i bawi si w najdroszych oberach, poszed te do cyrku i teatru, gdzie kupowa najdrosze bilety. 14. Przez cay dzie zdoa wyda 99 dukatw. 15. Kiedy wieczorem wraca do paacu, tu przed nim spotka biednego onierza weterana, ktry z ndzy musia ebra na kawaek chleba. Szewczyk zlitowa si i wrzuci ostatniego dukata do czapki kaleki. 16. W tym momencie bysno, zagrzmiao i rozleg si gos zotej kaczki: Nie dotrzymae warunkw umowy, wic stracisz wszystko, co dzi kupie, i nigdy ju nie trafisz do mnie.
72
Andrzej Fesnak
17. I rzeczywicie szewczyk znowu by ubrany w podart odzie, nie mia zotych piercieni, karety i suby. 18. Ale onierz kaleka rwnie usysza gos i powiedzia szewczykowi: Nie martw si, to, co zdobdziesz uczciw prac, na pewno pozostanie przy Tobie na zawsze, razem z wdzicznoci ludzk. Popatrzmy z punktu widzenia semiotycznego i antropologicznego26 na ten przekaz. Jaka mdro ludowa przemawia przez t legend? Jakie mamy tu przesania? Majtek ma w sobie co niesamowitego, zakazanego, tajemniczego (zdanie 2). Majtek naley zdoby jak jednorazow akcj, a nie dugim, racjonalnym biznesem (zdanie 3). Bogactwo ma w sobie zakodowany egoizm (zdania 510). Ludzie myl tylko o konsumpcji (zdania 1113). Ludzie nie potrafi rozsdnie wydawa duych pienidzy (zdania 14). Biedni zawsze uwaaj, e inni powinni ich utrzymywa (zdanie 15). atwo jest straci majtek, jak szybko przyjdzie, tak i odejdzie (zdania 1517). Najatwiejsza pociecha przychodzi od tych, co sami nic nie maj (zdanie 18).
Semiologia to oglna teoria znaku, obejmujca semantyk, syn taktyk i pragmatyk, a antropologia to nauka o kulturowym znaczeniu dziaa czowieka.
26
73
Posiadanie majtku i biznesu jest podejrzane i nieuczciwe (zdanie 18). Tylko cika praca moe by uczciwa (zdanie 18). A tu druga bajka, ktra jest taka: W Warszawie y szewc, ktry mimo modego wieku mia ju dobrze prosperujcy biznes. Kiedy dowiedzia si o Zotej Kaczce, postanowi zdoby majtek. Wiedzia, e nic nie traci, ale moe zyska. Gdy odnalaz Zot Kaczk, ta postawia mu warunek, e musi wyda 100 dukatw, ale tylko na siebie. witem bladym wyruszy w miasto i zatrudni kilku gocw. Znaleli mu nowe wiksze miejsce na firm, tani parti skry na buty, bo wykupi cao towaru, i kilku nowych ludzi do pracy. Zatrudni ich natychmiast i potroi produkcj. Zapaci te zaliczk na nieruchomo. Wieczorem, jak wraca do domu, ebrak poprosi go o jamun. Nie da mu nic, ale kaza nastpnego dnia przyj do pracy i zgosi si do swojego zastpcy. ebrak mia chodzi po miecie i zachwala buty szewca. Nastpnego dnia Zota Kaczka daa szewcowi duy majtek. Szewczyk wzi pienidze i zainwestowa w rozwj firmy i nieruchomoci. Stworzy warunki pracy dla wielu ludzi. Sam zaoy wiele biznesw. Mia gospody i restauracje. Otworzy kilka biznesw w Krakowie. Kady mg dosta u niego prac, wynagradza dobrze ale nie dawa nic za darmo. Ludzie chtnie wierzyli mu, bo by serdeczny, ale zawsze wymagajcy. Poniewa wierzyli mu wszyscy zaczli nazywa go Wierzynkiem. Sam krl u niego jada w gospodzie, bywa, a nawet poycza pienidze. Wszyscy byli szczliwi a najbardziej Zota Kaczka,
74
Andrzej Fesnak
ktra tak naprawd bya Ksiniczk Fortun i czekaa na wybawienie przez mdrego biznesmena, zamiast caej bandy idiotw i nieudacznikw. Zostaa na zawsze z Wierzynkiem, yli dugo i szczliwie. Czy to nie byaby zdecydowanie fajniejsza bajka o inteligencji finansowej? Konstytucja nie zabrania uywania inteligencji ekonomicznej ani finansowej. Zanim powiemy sobie, jak mona uywa tej inteligencji w finansach osobistych, przyjrzyjmy si, czy robimy z niej uytek jako spoeczestwo i pastwo. Znana na caym wiecie gazeta The Wall Street Journal wraz z fundacj Heritage Foundation analizuje pod tym ktem cay wiat. Wyniki ich obserwacji maj okrelon nazw oraz rang na wiecie. To synny indeks wolnoci ekonomicznej Index of Economic Freedom, IEF. Jest to wydawany co roku ranking wszystkich pastw wiata. Jest on uoony wedug liczby ogranicze i restrykcyjnych przepisw, przymusu pastwowego w sferze gospodarki danego pastwa. Branych jest pod uwag 10 kategorii, za ktre przyznawane s punkty. Przy pomocy tych punktw okrelany jest stan wolnoci gospodarczej w danym pastwie. Maksymalna liczba punktw dla pastwa to 100. Pod uwag brane s nastpujce kategorie: 1. 2. 3. 4. Polityka handlowa. Obcienia podatkowe. Interwencje rzdu w gospodarce. Polityka monetarna.
75
5. Przepyw kapitau i inwestycje zagraniczne. 6. Bankowo i finanse. 7. Pace i ceny. 8. Prawa wasnoci. 9. Regulacje prawne. 10. Aktywno czarnego rynku. W rankingu IEF z 2005 roku bylimy na 41. miejscu. Dwa lata (20052007) twrczego dziaania rzdu przesuno nas na jake chlubn pozycj 83. w roku 2007. W 2011 roku jestemy na 68 miejscu z liczb 64,1 punktu.
wolny 10080 Skala w zasadzie umiar- w zasadzie represjowolny kowanie bez wolno- nowany wolny ci 79,970 69,960 59,950 49,90
Nasza zbiorowa inteligencja narodowa w zakresie gospodarki plasuje nas w roku 2007 na 83. miejscu. Ze 100 moliwych punktw mamy 59,5, co sytuuje nas w sferze pastw w zasadzie bez wolnoci ekonomicznej. W 2011 powoli zmieniamy miejsce i na pozycji 68. mamy ju 64,1 punktu. Cigle za mao. Gdyby zdawa, Drogi Czytelniku, przecitny test skadajcy si ze 100 pyta to raczej nie zaliczyby go z wynikiem 59,5 poprawnych odpowiedzi, prawda? Zbiorowo nie wypadamy zbyt mdrze, a jak zatem jest w sprawach prywatnych? Jak okreli inteligencj finansow?
Indeks wolnoci ekonomicznej (http://www.heritage.org/Index [dostp 12.04.2011]
76 Andrzej Fesnak
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Hong Kong Singapur Irlandia Australia USA Nowa Zelandia Kanada Chile Szwajcaria Wielka Brytania Dania Estonia Holandia Islandia Luksemburg Finlandia Japonia Mauritius Bahrain Belgia
90,3 87,4 82,4 82,0 80,6 80,2 80,2 79,8 79,7 79,5 79,2 77,8 76,8 76,5 75,2 74,8 72,5 72,3 72,2 71,5
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
Barbados Cypr Niemcy Wyspy Bahama Tajwan Litwa Szwecja Armenia Trinidad i Tobago Austria Hiszpania Georgia Salwador Norwegia Sowacja Botswana Czechy otwa Kuwejt Urugwaj
71,3 71,3 71,2 71,1 71,0 70,8 70,4 70,3 70,2 70,0 69,7 69,2 69,2 69,0 68,7 68,6 68,5 68,3 68,3 68,1
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
Korea Poudniowa Oman Wgry Meksyk Jamajka Izrael Malta Francja Kostaryka Panama Malezja Uganda Portugalia Tajlandia Peru Albania RPA Jordania Bugaria Arabia Saudyjska
67.9 67.4 67.2 66.4 66.2 66.1 66.0 65.4 64.8 64.7 64.5 64.4 64.3 63.5 63.5 63.3 63.2 63.0 62.9 62.8
Indeks wolnoci ekonomicznej (cd)
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80
Belize Mongolia Zjedn. Emiraty Arab. Wochy Madagaskar Katar Kolumbia Rumunia Fidi Kirgistan Macedonia Namibia Liban Turcja Sowenia Kazachstan Paragwaj Gwatemala Honduras Grecja
62,8 62,8 62,8 62,5 62,4 62,2 61,9 61,5 61,5 61,1 61,1 61,0 60,9 60,8 60,6 60,5 60,5 60,5 60,2 60,1
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100
Nikaragua Kenia Polska Tunezja Egipt Suazi Dominikana Rep. Ziel. Przyldka Modawia Sri Lanka Senegal Filipiny Pakistan Ghana Gambia Mozambik Tanzania Moroko Zambia Kamboda
60,0 59,6 59,5 59,3 59,2 58,9 58,5 58,4 58,4 58,3 58,2 56,9 56,8 56,7 56,6 56,6 56,4 56,4 56,4 56,2
101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120
Brazylia Algieria Burkina Faso Mali Nigeria Ekwador Azerbejdan Argentyna Mauretania Benin W. Koci Soniowej Nepal Chorwacja Tadykistan Indie Rwanda Kamerun Surinam Indonezja Malawi
55.9 55.7 55.6 55.5 55.5 55.4 55.3 55.1 55.0 55.0 54.9 54.7 54.6 54.5 54.2 54.1 54.0 53.9 53.9 53.8
77
Indeks wolnoci ekonomicznej (cd)
78 Andrzej Fesnak
121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134
Bonia i Hercegow. Gabon Boliwia Etiopia Jemen Chiny Gwinea Niger Gwinea Rwnikowa Uzbekistan Dibuti Lesotho Ukraina Rosja
53,7 53,6 53,2 53,2 52,8 52,8 52,8 52,7 52,5 52,3 52,3 51,9 51,1 49,9
135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148
Wietnam Gujana Laos Haiti Sierra Leone Togo
49,8 49,4 49,2 48,9 48,9 48,8 Rep. rodkowoafrykaska 48,2 Czad 47,7 Angola 47,1 Syria 46,6 Burundi 46,3 Kongo 45,2 Gwinea Bissau 45,1 Wenezuela 45,0
149 150 151 152 153 154 155 156 157 NR NR NR NR NR
Bangladesz Biaoru Iran Turkmenistan Birma Libia Zimbabwe Kuba Korea Pnocna Montenegro Serbia Sudan Irak Demokrat. Rep. Konga
44.9 44.7 44.0 43.4 39.5 38.7 29.8 27.5 3.0
NR poza rankingiem
79
W szerokim rozumieniu moemy opisa inteligencj finansowo nastpujco: Inteligencja finansowa jest darem i umiejtnoci waciwego obchodzenia si z pienidzmi. Moe by naturalna, wrodzona, a moe by te nabyta i rozwinita w procesie edukacji. Dotyczy umiejtnoci wyborw finansowych na podstawie danych finansowych. Jest tosama z uwiadamianiem sobie konsekwencji wasnych wyborw finansowych. Jakie umiejtnoci s wyznacznikiem inteligencji finansowej? Umiejtno zdefiniowania wasnych potrzeb i celw finansowych. Umiejtno rozumienia wspczesnego sobie rynku usug finansowych. Umiejtno rozumienia produktw finansowych. Umiejtno podjcia odpowiedzialnoci za wasne ycie finansowe. Umiejtno liczenia zagadnie wartoci pienidza w czasie, czyli procentu skadanego. Umiejtno rozumienia wysokoci stp procentowych przy wyborze instrumentu finansowego. Umiejtno regularnego staego inwestowania. Umiejtno rozumienia warunkw ekonomicznych makro i mikro. Umiejtno rozumienia opat i prowizji w wyborze instrumentw finansowych.
80
Andrzej Fesnak
Umiejtno zatrzymywania sobie staej czci dochodw generowanych przez siebie. Umiejtno pacenia sobie na pierwszym miejscu przed innymi. Umiejtno odrzucenia pastwowych kamstw emerytalnych. Umiejtno stworzenia stosownych parametrw bezpieczestwa dla siebie i swoich bliskich. Umiejtno waciwego zarzdzania dugami i podatkami. Umiejtno waciwego zarzdzania majtkiem. Umiejtno tworzenia trwaego dobrobytu. Umiejtno przekazywania majtku przez pokolenia. Wbrew pozorom nie znaczy to, e masz wykonywa zawd ekonomisty. Ale znaczy to tylko tyle, e Ty sam odpowiadasz za swoje pienidze. Ty sam jeste swoim najlepszym finansist, inwestorem, ksigowym, audytorem, biegym rewidentem. Tylko Twoje wybory yciowe bd prowadzi do Twoich sukcesw finansowych. Wybory innych ludzi bd zawsze prowadzi Ci do tego, eby traci to, co masz. To niewane, czy uzyska to rzd podatkami, czy te skuteczna reklama przekona Ci do wydania pienidzy. Efekt jest ten sam wydajesz, co masz i nie masz! Jak pogbia swoj inteligencj finansow? Ambicja robienia majtku powinna by wykorzystywana dla podniesienia wiadomoci swojego spoeczestwa, rodowiska czy wrcz caej
81
planety. Kade osignite dobra powinny suy dobru caoci. Aarja Lalit Mohan G.K., Bractwa Zakonne Himawanti Powiniene wykorzystywa swoj inteligencj finansow. wiczy j, rozwija. Da si to zrobi, i to stosunkowo atwo: Oswajaj si z cyframi. Zacznij oglda ekonomiczne programy i te traktujce o finansach. Suchaj czci wiadomoci, w ktrych s podawane dane ekonomiczne. Czytaj te artykuy w gazetach, ktre dotycz finansw. Wchod na portale internetowe bankw, towarzystw ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych. Zacznij myle o finansach. Kontroluj finanse. Przeczytaj ksik o finansach osobistych. Licz w pamici. Jeeli zaczniesz stosowa te metody bdziesz systematycznie rozwija swoje zdolnoci i kompetencje. Zadziaa stare prawo: Twoje myli stan si sowami. Twoje sowami stan si czynami. Twoje czyny stan si nawykami. Twoje nawyki zmieni Twoj postaw.
82
Andrzej Fesnak
Twoja postawa zmieni Twoje zainteresowania. Twoje zainteresowania zmieni Twoje wybory. Twoje wybory doprowadz Ci do sukcesu finansowego. Czy inteligencj finansow zdefiniuj psychologowie, skoro maj problemy nawet z okreleniem, co to w ogle jest inteligencja? Rewolucj byo ju w ostatnich latach pojawienie si pojcia inteligencji emocjonalnej, ktra, jak wiemy od Daniela Golemana, dotyczy zdolnoci rozumienia emocji wasnych i cudzych. Idc tym tropem, skoro inteligencja emocjonalna dotyczy umiejtnoci analizowania emocji, kierowania nimi i opanowywania ich, mona stworzy prost analogi. Inteligencja finansowa dotyczy zatem umiejtnoci rozumienia finansw, kierowania nimi, zarzdzania i posugiwania si pienidzmi w sposb wiadomy i celowy. Skd wzia si idea inteligencji finansowej? Sama idea inteligencji finansowej pojawia si w edukacyjnej serii ksiek o finansach, napisanej przez Roberta Kiyosakiego, ktry zainspirowa si badaniami Howarda Gardnera. Gardner bada ciekawy fenomen. Dlaczego wielokrotnie jest tak, e osoba, ktra jest prymusem w szkole, ma kopoty w pniejszym yciu? I odwrotnie dlaczego czsto redni i przecitny, jeli chodzi o oceny, ucze osiga sukcesy w yciu zawodowym i spoecznym? Gardner stwierdzi po prostu, e szkoa wymaga tylko sprawnoci jzykowej, zapamitywania i liczenia. Te elementy jzykowologiczne tworz obraz inteligencji akademickiej a wic tego, czego
83
wymaga szkoa. W dalszym yciu potrzebne s jednak rwnie inne umiejtnoci, m.in. powstanie po upadku (inteligencja intrapersonalna), wsppraca z ludmi (inteligencja interpersonalna). Std te czasem klski prymusw w yciu codziennym. Kiyosaki przez analogi zastosowa podobny sposb mylenia i odnis wszystko do sfery finansw w yciu osobistym. Co skada si na finansowe IQ? Kady z nas ma jedn wspln rzecz dan wszystkim jednakowo 25 lat na edukacj i 40 lat na prac. Ten czas wykorzystujemy z rnymi finansowymi skutkami. Dlatego Kiyosaki27 wprowadzi pi elementw finansowego IQ: 1. Zarabiaj wicej. 2. Chro swoje pienidze. 3. Budetuj swoje wydatki. 4. Stosuj dwignie finansowe. 5. Wykorzystuj informacje finansowe. Jak si domylamy te elementy wcale nie musz wystpowa w parze. Mona posiada rozwinity jeden element, a inne nie. Przykadem s gwiazdy estrady. Legendarny muzyk Paul McCartney zarobi setki milionw funtw, ale rozwd z drug on Heather Mills kosztowa go 50 milionw. Jakkolwiek Heather nie inspirowaa Paula, ich 4letnie maestwo zaczo si wtedy, kiedy Paul by ju multimilionerem. Nie umia
R.T. Kiyosaki, Increase your financial IQ, New YorkBoston 2008.
27
84
Andrzej Fesnak
wystarczajco chroni zarobionych pienidzy. Michael Jackson zarobi setki milionw dolarw, a pozostawi wier miliarda dolarw dugu w spadku. le budetowa swoje wydatki. Aby poszuka przykadu bardziej polskiego jak czsto syszymy, e kto ma genialny pomys na biznes, ale brakuje mu pienidzy na rozkrcenie? To przykad rozbudowanych elementw 4 i 5, ale kompletny brak umiejtnoci w punkcie 1. Jak pogbia swoj inteligencj finansow? Uywaj na co dzie komputera finansowego. Zapewne zastanawiasz si, czym jest komputer finansowy? To Twj najlepszy przyjaciel finansowy i biznesowy. Dziki niemu kontrolujesz wszystkie finansowe fakty. Otrzymasz taki komputer w trakcie seminarium Jak z sukcesem zarzdza finansami osobistymi i budowa zamono? organizowanego przez FTS. Prowadz takie seminaria i chtnie poka Ci, jak wykorzysta komputer finansowy w budowaniu zamonoci. Wejd na stron www.planowaniefinansowe.pl lub wylij mail z zapytaniem na afesnak@fts.pl, a otrzymasz dokadne informacje o programie, miejscu i czekajcych Ci atrakcjach. Jak w praktyce dziaa inteligencja finansowa? W efekcie Twoich dziaa powiniene mie wicej pienidzy, wykorzystujc rne moliwoci. Przyjrzyj si poniszym sytuacjom: Marta ma 32 lata, jest pani meneder w Bardzo Wanej Korporacji. Zarabia 15 000 z miesicznie. yje peni ycia. Spaca mieszkanie oraz samochd BMW ku-
85
piony na kredyt. Podruje chtnie, bya na Hawajach, w Chinach, Brazylii, wielu miastach Europy. Posuguje si chtnie kartami kredytowymi, na ktrych ma cznie ok. 14 000 z zaduenia, a wic moe je spaci prawie za jednym zamachem jedn pensj. Poniewa jest jeszcze moda gromadzi wspomnienia na pniejsze lata. O emeryturze czy te oszczdnociach pomyli w stosownym czasie. Jola ma 31 lat, pracuje u Prywatnego Kapitalisty. Zarabia 7000 z. Regularnie inwestuje, odkd pamita obecnie 3000 z miesicznie ze swoich zarobkw. Na ycie i koszty kredytw wydaje 4000 z. Na koncie inwestycyjnym ma ok. 480 000 z. Konto przynosi jej ju 4000 z miesicznie, ktrych nie wydaje, tylko reinwestuje, poniewa postanowia zosta milionerk przed czterdziestk. Wtedy zamierza pobiera z konta co miesic 5000 z. Chce te wydawa pienidze na podre i przez 25 lat zwiedzi cay wiat. Jak wida, Marta ma 2 razy wicej miesicznie do dyspozycji ni Jola. Ale to Jola jest niezalena finansowo i niezaleno t utrzyma ju do koca ycia. Gdyby stracia prac ma z czego y i pokrywa te koszty kredytw. Moe wic szuka kolejnej pracy przez rok albo i 2 lata. Marta natomiast balansuje na krawdzi finansowej ruiny. W kadej chwili jej ycie prywatne moe si zamieni w katastrof finansow. Wystarczy, e straci prac, wtedy nie tylko skocz si wyjazdy, ale te zniknie samochd, a moe nawet mieszkanie na kredyt. A oprcz problemw finansowych pojawi si pewnie gorycz i niezadowolenie.
86
Andrzej Fesnak
Sytuacja wyglda nastpujco:

Wspczynnik inteligencji finansowej Zarabiaj wicej Chro swoje pienidze Budetuj swoje wydatki Stosuj dwignie finansowe Wykorzystuj informacje finansowe Marta Tak Nie Nie Nie Nie Jola Nie Tak Tak Tak Tak
Jola ma pierwszy wspczynnik niszy od Marty, poniewa sprzedaje swoje moliwoci za poow tej kwoty, ktr ma Marta co miesic. W kwestii zarabiania Marta jest lepsza. Ale w pozostaych punktach Jola bije Mart na gow. Mona powiedzie, e inteligencja finansowa Joli jest 4krotnie wiksza ni Marty. Marta jest tylko przelotowym dworcem, przez ktry przejeda pocig z pienidzmi. Jola natomiast troszczy si o swoje pienidze i wikszo z nich pozostaje przy niej. A oto inny przykad dla lepszego zrozumienia: Jacek i Wojtek zainwestowali przed 30 laty. Wpacili kady po 10 000 z i na dodatek co miesic dopacali po 200 z. Obydwaj uzyskali stop zwrotu 10% w skali roku, ale Jacek inwestowa w banku, a Wojtek w TFI. Nadszed dzie wypaty. Jacek otrzyma informacj, e na koncie ma netto do dyspozycji 418 911,68. Wojtek natomiast mia 654 239,06 z brutto i naleao zapaci podatek od zyskw kapitaowych.
Sytuacja Kwota brutto Wkad wasny Jacek Wojtek 654239,06 82000 82000
87
Kwota brutto do opodatkowania Podatek od zyskw kapitaowych 19% Kwota netto Zysk (kwota netto wkad wasny) Rnica Wojtek Jacek
572239,06 103003,03 418911,68 551236,03 336911,68 469236,03 132324,35
Jacek i Wojtek wydali tyle samo pienidzy i uzyskali te same stopy zwrotu. Dlaczego zatem Wojtek ma 132 324,35 z wicej ni Jacek? Wojtek skorzysta z innych produktw finansowych oraz z innych mechanizmw. Zapaci podatek po zakoczeniu inwestycji. Jacek swj podatek paci co roku po kapitalizacji odsetek. Wojtek lepiej ochroni swj kapita ni Jacek. Jego inteligencja finansowa jest w tej materii wysza i warta wicej rwno 132 324,35 z. Jak wida zatem i inteligencj finansow mona wykorzystywa na rne sposoby. Co istotne waciwe wykorzystanie daje konkretne, wymierne finansowe rezultaty. Moesz si tego uczy. Moesz pogbia swoj inteligencj finansow.
88
Andrzej Fesnak
Wane terminy Wolno ekonomiczna Indeks wolnoci ekonomicznej Inteligencja finansowa Wyznaczniki inteligencji finansowej Finansowe IQ
Ad futuram rei memoriam Jak si definiuje wolno? Co to jest wolno ekonomiczna? Czego uczy legenda o Zotej Kaczce? Co to jest indeks wolnoci ekonomicznej? Co moesz powiedzie o zbiorowej inteligencji ekonomicznej w Polsce? Co to jest inteligencja finansowa? Co skada si na inteligencj finansow? Jak moesz wiczy inteligencj finansow? Co moesz uzyska poprzez wiczenie?
Cz 2
Podstawy i rola planowania finansowego
Jakie s etapy ycia finansowego?
Kady czowiek ma swoje ycie i jakakolwiek prba wtaczania go w jednolite ramy jest z reguy skazana na niepowodzenie. Z drugiej strony jednak, jeeli mwimy o osiganiu celw finansowych, planowaniu finansowym, budowaniu niezalenoci moemy znale okrelone wzory postpowania. Wanie okrelone schematy wynikajce z duego podobiestwa ycia kadego czowieka. Takimi wsplnymi mianownikami s etapy ycia kadego z nas. Przyjrzyjmy si zatem rnym podziaom ycia czowieka na etapy. Zasady tego podziau mog by rne. Zacznijmy od danych statystycznych. W naszym kraju dane statystyczne mwi o przecitnej dugoci ycia: rednia dugo ycia mczyzny 68,8 lat, rednia dugo ycia kobiety 77,5 lat. Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), oczekiwana dugo ycia (w chwili urodzenia dla caej populacji) plasowaa Polsk wedug danych za 2003 rok na 28. miejscu w Europie. W wypadku rozszerzonych kryteriw cznie z azjatyckimi pastwami byego ZSRR na miejscu 52. rednia dugo ycia w caej populacji to ok. 75 lat. Mczyni 71 lat, a kobiety 79 lat.
91
92
Andrzej Fesnak
Oczekiwana dugo ycia W caej populacji 74,74 lat Mczyzn 70,71 lat Kobiet 79,03 lat Rozrodczo 1,39 urodze/kobiet Wspczynnik dorosych z HIV/AIDS 0,1% (2001) Liczba osb yjcych z HIV/AIDS 14 000 (2003) Liczba zmarych na HIV/AIDS 100 (2001)
Najwicej danych dotyczcych redniej dugoci ycia na wiecie mona wyczyta z The World Factbook. Pozycja ta jest coroczn publikacj Centralnej Agencji Wywiadowczej Stanw Zjednoczonych czyli synnego CIA. W publikacji tej s zawarte podstawowe informacje o rnych krajach wiata: historia kraju, geografia, fakty o demografii, forma rzdu, ekonomia pastwa, telekomunikacja, problemy transportu, kwestie wojskowoci oraz sprawy midzynarodowe. CIA przygotowuje t publikacj jako zestaw podstawowych informacji dla polityki amerykaskiego rzdu. Rzd Stanw Zjednoczonych dzieli si jednak w icie amerykaskim stylu tymi informacjami ze wiatem. Publikacja zawieszona jest na stronie internetowej i traktowana jako public domain a wic kady zainteresowany moe z niej korzysta.
Wrd pastw 1 2 3 Og terytoriw 1 2 3 4 Pastwo rednia z pastw Andora Makau San Marino Singapur Ogem 65,82 83,52 82,27 81,80 81,80 M 63,89 80,62 79,44 78,33 79,21 K 67,84 86,62 85,25 85,57 84,59
93
Wrd pastw 4 5 6 7 8 9 10 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 185 186 187 188 189 190 191 192
Og terytoriw 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 214 215 216 217 218 219 220 221
Pastwo Hongkong Japonia Szwecja Szwajcaria Australia Francja Guernsey Islandia Kanada Kajmany [] Meksyk Tunezja Paragwaj Brunei Polska Panama Dominika Serbia Sowacja Turks i Caicos Chorwacja [] Mozambik Sierra Leone Liberia Lesotho Zimbabwe Zambia Angola Suazi
Ogem 81,68 82,02 80,63 80,62 80,62 80,59 80,53 80,43 80,34 80,20 75,63 75,34 75,34 75,30 75,19 75,19 75,10 75,06 74,95 74,95 74,90 40,90 40,58 40,39 39,97 39,50 38,44 37,63 32,23
M 78,99 78,67 78,39 77,80 77,75 77,35 77,53 78,33 76,98 77,57 72,84 73,60 72,78 73,12 71,18 72,69 72,17 72,49 71,00 72,69 71,26 41,40 38,36 38,93 40,73 40,62 38,34 36,73 31,84
K 84,60 85,56 83,00 83,59 83,63 84,00 83,64 82,62 83,86 82,87 78,56 77,21 78,02 77,59 79,44 77,80 78,18 77,86 79,11 77,32 78,75 40,40 42,87 41,89 39,18 38,35 38,54 38,57 32,62
94
Andrzej Fesnak
Polska na 54. miejscu wrd pastw wiata i 76. wrd regionw nie wypada najgorzej. yjemy wprawdzie 8 lat krcej ni ludzie w najbardziej dugowiecznej Andorze, ale z drugiej strony 10 lat powyej redniej wiata, a w stosunku do najkrcej yjcych ok. 40 lat duej! Przyjmijmy zatem, e rednio statystycznie dane jest nam y 80 lat. Co prawda specjalici od motywacji mwi, e samemu okrela si wiek ycia. To znaczy, e samemu wewntrznie moemy okreli, jak dugo yjemy, zwaszcza gdy panujemy nad naszym duchem. Wikszo ludzi uwaa jednak, e jest to cecha dana bogom. Tylko bogowie mog przeczuwa lub okrela por swojej mierci. Podobnego zdania by chyba Lemian, piszc wiersz o mierci Buddy: Budda skin. mier przysza. Fruway motyle28. Mona y 120 lat W wewntrznej motywacji jest jednak niewtpliwie istotny aspekt w okrelaniu dugoci ycia. Dotyczy on nie tylko indywidualnych przekona, ale nawet zbiorowej mdroci caej nacji. Np. wrd ortodoksyjnych ydw wiek okrela si do lat 120 poniewa to jest ten, ktrego wszyscy pragn. Przykad tej filozofii mylenia znajdziemy w anegdocie podawanej przez Horacego Safrina: W trakcie rozprawy sdowej sdzia przesuchuje wiadka Meira Lejzora:
B. Lemian, U wd Hiranjawati, nad brzegiem aoby [w:] Idem, Poezje wybrane, WrocawWarszawa 1983.
28
95
Ile wiadek ma lat? 56 do 120. Nie rozumiem. 56 do 120! Obecny na sali adwokat ydowskiego pochodzenia proponuje: Moe ja zadam wiadkowi pytanie? Prosz. Ile wiadek ma lat do 120.? 5629. W mdrociach ydowskich mona znale wiele na temat etapw ycia. Ciekaw koncepcj etapw mona wyczyta w Misznie30: Jehud Ben Tejma zwyk by mwi:
29
5 lat czowiek zdatny do nauki Pisma. 10 lat do Miszny. 13 lat do przykaza. 15 lat do Gemary31. 18 lat do oenku.
H. Safrin, Przy szabasowych wiecach. Wieczr drugi, d 1988. 30 Miszna (hebr. szana powtarzanie, badanie) to zbir zalece i norm postpowania oparty na Torze, spisany ok. roku 200 przez Juhda HaNasi. 31 Gemara (hebr. )to spisany w jzyku aramejskim kodeks prawa obyczajowego uzupeniajcy Miszn. Gemara i Miszna tworz Talmud.
96
Andrzej Fesnak
20 lat do zarabiania na ycie. 30 lat penia si. 40 lat sam rozsdek. 50 lat do rady. 60 lat ku staroci. 70 lat ku sdziwoci. 80 lat ku odwadze. 90 lat do schyku. 100 lat jakby umar i przemin, i znikn z tego wiata32. Wspczesne badania genetyczne potwierdzaj moliwo uzyskania wieku 120 lat. Prawdopodobnie kady czowiek ma t moliwo, aby tak dugo y. Przychodzcy na wiat otrzymuje czek na 120 lat ycia. Nauka i religia s zgodne co do potencjalnych moliwoci tak dugiego ycia. Kilkaset (co najmniej) aktualnie yjcych osb w wieku 110130 lat potwierdza t moliwo33. Pozostamy jednak przy naszym statystycznym oczekiwaniu 80 lat ycia. Nigdzie nie mona spotka przykadw planowania finansowego na 120 lat. Najprostszy byby podzia dziesitny i oznacza rozdzielenie ycia na dziesiciolecia.
Miszna, Porzdek 4 Nezikin, Traktat Awot (Pirke) 5,25 [w:] Z mdroci Talmudu, wybr i t. Sz. Dantner, A. Kamieska, Warszawa 1988. 33 Z. Cendrowski, Przewodzi innym, Warszawa 1997.
32
97
Dziesiciolecia Twojego ycia Ten mechaniczny podzia ma swoje uzasadnienie, mimo i w dziesicioleciu ma miejsce duo wanych progw yciowych, a wic zdarze, ktre s istotne i wane dla rozwoju. Okres 010 lat W tym okresie od narodzin do rozwoju nowy osobnik gatunku ludzkiego uczy si podstawowych dziaa zwizanych z fizjologi i wydolnoci wasnego organizmu. Uczy si samodzielnie porusza oraz samodzielnie zaatwia swoje potrzeby fizjologiczne, ustala swj podstawowy system wartoci, przynalenoci grupowej, uczy si podstaw komunikowania ze spoeczestwem, w ktrym przebywa, uczy si regu spoecznych oraz regu jzyka. Okres 1120 lat W tym czasie czowiek zdobywa podstawy swojego wyksztacenia. Uczy si zawodu lub czynnoci, ktry zamierza (przynajmniej w tym czasie tak uwaa) wykonywa cae swoje ycie. Przechodzi przez pierwsze egzaminy dojrzaoci, nabywa prawa obywatelskie, dochodzi do penoletnoci, staje si samodzielnym podmiotem prawa. By moe spenia ju te wymogi podstawowej suby wobec pastwa (np. wojsko). Okres 2130 W tym okresie nabywa si szlifw w swoim wyksztaceniu, rozpoczyna prac. Jest to te okres poszukiwania partnera yciowego i zakadania rodziny.
98
Andrzej Fesnak
Okres 3140 To okres budowania statusu materialnego, wychowywania dzieci, ewentualne przyjmowania na siebie zobowiza finansowych. Okres 4150 To okres umacniania statusu zawodowego. Wtedy pojawiaj si osignicia, budowana jest kariera. Okres, w ktrym pomagamy dzieciom usamodzielnia si. Okres 5160 To zwyczajowo okres najwikszych osigni w karierze zawodowej. W tym czasie najwicej ludzi staje milionerami. Okres przechodzenia w trzecie pokolenie. Okres 6170 To czas zakoczenia kariery zawodowej i wczeniejszych lat emerytalnych. Zaczynamy odczuwa efekty kamstwa emerytalnego lub korzystamy z dorobku ycia. Nabywamy zniki w komunikacji miejskiej oraz muzeach. Ludzie zaczynaj ustpowa miejsca w tramwaju i albo patrz z podziwem, albo miej si w duchu na nasz widok. Okres 7180 To najciekawszy okres w yciu czowieka. Nie ma ju czasu na poprawy, zmiany. Moemy jedynie podsumowa i przeanalizowa nasze ycie. Pny okres emerytalny to najczciej do gwatowne, postpujce wygaszanie sprawnoci i funkcji organizmu. Ludzie w naszym wieku na og ju nie yj. Nadchodzi ukojenie mier.
99
Jak widzimy, ten rodzaj podziau, aczkolwiek uzasadniony kolejnymi dziesicioleciami, nie do koca moe oddawa przeomowe momenty w yciu i nowe, kolejne etapy. Sia tego podziau jest niewtpliwie w tym, e przechodzimy od lat nacie do dzieci, a potem do dziesit. I tego faktu nie da si przeoczy ani mu zaprzeczy. Nas interesuje w tym wszystkim oczywicie przeoenie etapw ycia na finanse. 3 czci ycia Bardzo ciekawy podzia ycia na etapy spotkaem kiedy wrd niemieckich dziennikarzy. Podzia by nad wyraz prosty: 25 lat nauki, 25 lat pracy zawodowej, 25 lat odpoczynku i sukcesu, odcinania kuponw, leniuchowania, czytania ksiek, podrowania. Inaczej mona okreli ten podzia nastpujco:
1/ czasu przygotowanie do biznesu, 3 1/ czasu wytwarzanie pienidzy, 3 1/ czasu konsumpcja tego, co wytworzylimy. 3
Zaoenia finansowe s tu wyjtkowo jasne i nie wymagaj komentarza. Co to jest finansowe Curriculum Vitae (FCV)? Finansowe Curriculum Vitae to inaczej yciorys finansowy. cilej rzecz ujmujc, to okrelone przepywy finansowe generowane przez etapy Twego ycia. Pieni-
100
Andrzej Fesnak
dze, ktre s potrzebne rednio (statystycznie) w kadej fazie Twego ycia. Kady czowiek potrzebuje finansw. Potrzebuje te porady finansowej. Niezalenie od tego, w jakiej fazie swojego ycia jest zawsze ma okrelone potrzeby finansowe. Etapy ycia s wyznaczane przez okrelone granice wane wydarzenia yciowe, po ktrych nastpuj okrelone zmiany finansowe. Na kadym z tych etapw potrzebne s oczywicie pienidze. Kady o tym wie. Niewielu jednak potrafi t ogln mdro obiegow ukonkretnia, wprowadza w ycie, praktykowa. Wikszo osb po prostu pracuje ciko, aby realizowa swoje potrzeby finansowe. Niewielu myli o systemowym budowaniu kapitau dla siebie i przyszych pokole. A zwaszcza ten ostatni aspekt jest szczeglnie istotny. Etapy finansowe w yciu czowieka
Stadium ycia Niemowl/ dziecko Dziecko przedszkolne Szkoa podstawowa Gimnazjum Liceum Opis wydatkw finansowych Potrzebne pienidze na wychowanie, badania, ewentualne leczenie Potrzebne pienidze na waciwy rozwj, moliwa nauka niektrych umiejtnoci Potrzebne finanse na wyksztacenie, czesne itd, dodatkowe zajcia Potrzebne pienidze na ksztacenie coraz wicej dodatkowych zaj i umiejtnoci Dodatkowe zajcia wymagaj coraz wikszych finansw
101
Studia Praca zawodowa Usamodzielnienie Zakadanie rodziny Dzieci Kariera Dzieci opuszczaj dom Dojrzay wiek Emerytura Transfer kapitau przez pokolenia
Pienidze na ksztacenie i utrzymanie najczciej poza domem, podre, stae Czsto potrzebny samochd, czasem dodatkowe pienidze na rozpoczcie pracy w innym miejscu Potrzebne mieszkanie i wyposaenie mieszkania Oprcz sfinansowania uroczystoci potrzebne pienidze na start yciowy Wydatki jak wyej By moe potrzebne pienidze na firm lub inne wydatki Potrzebne najczciej wsparcie finansowe dla dzieci Czas na zwolnienie tempa pracy, pierwsze efekty czerpania korzyci z wasnego majtku Konieczno utrzymania si przy yciu bez zarabiania, zwikszone wydatki na opiek zdrowotn Majtek lub dugi, ktre zostawiamy potomnym
To niewane, na jakim etapie swojego ycia jeste. Ktry z tych potencjalnych problemw bdzie zawsze przystawa mniej lub bardziej dokadnie do Twojej sytuacji. Sam znasz najlepiej specyficzne uwarunkowania kadego z etapw ycia Twojego, Twojej rodziny. Dopasowanie waciwych mechanizmw finansowych do okrelonych etapw ycia to oczywista konieczno. To take cenna sztuka. Znalezienie odpowiednich rozwiza i zastosowanie konkretnych instrumentw finan-
102
Andrzej Fesnak
sowych jest niezbdne. Stanowi to sedno waciwego zarzdzania finansami. Najczciej jest tak, e: finanse nie s dane raz na zawsze, ale bardzo niewielu ludzi zdaje sobie z tego spraw, e finanse to rwnolege drugie ycie kadego czowieka; strumienie finansowe (pensje, czynsze, zyski) nigdy nie bd takie same przez cay czas; wikszo ludzi, jeli jest im na jakim etapie ycia dobrze myli, e tak bdzie zawsze; wikszo ludzi, jeli jest im na jakim etapie ycia dobrze nie myli, e moe by gorzej; wikszo ludzi, jeli jest im na jakim etapie ycia le nie wierzy, e w przyszoci moe by lepiej albo e bdzie dobrze; wikszo ludzi robi plany finansowe na podstawie marze, a nie finansowych faktw; wikszo ludzi nie docenia systematycznoci w inwestowaniu i oszczdzaniu; wikszo ludzi nie robi planw finansowych na cae ycie. Masz zatem idealne pole do popisu. Jeste w jednej z opisanych powyej sytuacji. Kada faza Twojego ycia wymaga stosowania rnych mechanizmw finansowych oraz rnych instrumentw. Swoimi wyborami finansowymi i codziennymi dziaaniami: projektujesz wasne ycie finansowe;
103
projektujesz ycie finansowe Twojego partnera yciowego; projektujesz ycie finansowe Twoich dzieci; projektujesz ycie finansowe Twoich wnukw; projektujesz ycie finansowe ludziom, na ktrych masz wpyw. Na kadym etapie swojego ycia masz wane zadania finansowe do wypenienia. Aby mc je wypeni, potrzebujesz rnych instrumentw finansowych, wiedzy o rynku finansowym oraz umiejtnoci waciwego wyboru i korzystania.
104
Andrzej Fesnak
Wane terminy Dziesiciolecia ycia 3 czci yci Finansowe Curriculum Vitae Etapy finansowe w yciu The World Factbook
Ad futuram rei memoriam Jak mona podzieli ycie na etapy? Jaka jest rednia statystyczna ycia w Polsce? Co wynika z finansowego Curriculum Vitae? Co mona wyczyta w The World Factbook?
Czy jeste wany?
Pytanie, czy jeste wany, wydaje si mieszne na pozr. Jak mona by niewanym? Ot mona. Ty jeste niewany i tyle! Moe czujesz si obraony z tego powodu, e tak o Tobie myl. Ale jestem gboko przekonany, e istnieje lista osb o wiele waniejszych ni Ty. Zaraz si z ni zapoznasz. Lista waniejszych od Ciebie: Urzdnicy z urzdu skarbowego. Urzdnicy z ZUSu. Prezes Twojej spdzielni mieszkaniowej. Prezes elektrowni. Prezes gazowni. Twj ajent na stacji benzynowej. Twj piekarz. Twj sklepikarz. Twj mleczarz. Prezes Twojej gorzelni. Prezes operatora komrkowego. Prezes TP S.A. Prezes Empiku. Waciciele McDonalda.
105
106
Andrzej Fesnak
Kioskarz. Waciciele Wrigley Gum. Twj fryzjer. Twoja kosmetyczka. Waciciel siowni. Waciciel pubu. Waciciel budki z kebabem. Prezes supermarketu. Prezes PKP. Twj farmaceuta. Twj lekarz. Waciciel Twojej drogerii. Waciciele Twojej ulubionej gazety. Oni wszyscy s od Ciebie o niebo waniejsi i nie dorastasz im do pit w adnym calu. I zawsze bd od Ciebie lepsi i waniejsi. A wiesz, skd to wiem? Std, e tak wyglda Twoja lista pac. Innymi sowy, wiem to od Ciebie. Prawdopodobnie Twoja prawdziwa lista pac jest jeszcze dusza. Po prostu tak dziaasz. Myl, e win za to ponosi Twoje dobre i prospoeczne wychowanie. Nauczono Ci starych wzorw dziaania i nadal w nich trwasz. Nauczono Ci, e najpierw naley popaci wszystkie swoje zobowizania, potem wydawa na normalne ycie, a jak co jeszcze zostanie, to ewentualnie zaoszczdzi. I tak robisz. Dlatego nigdy nie bdziesz mie pienidzy.
Czy jeste wany?
107
Podstawowa regua: umie siebie na pierwszym miejscu Twojej listy pac! Tylko takie gospodarowanie wasnymi pienidzmi da okrelone efekty i rezultaty. Inni Inni Inni Inni Inni Inni Inni JA Twj stary model mylenia finansowego: najpierw inni a na kocu ja, musi zosta zamieniony na nowy model mylenia. W nowym modelu mylenia finansowego ma by zupenie na odwrt. Najpierw ja a potem dopiero inni. JA Inni Inni Inni Inni Inni Inni Inni
Zaraz powiesz jak to zrobi, przecie najpierw trzeba zapaci cae utrzymanie? No i wanie tu jest pies pogrzebany czy, jak kto woli wanie w tym sk. Zaprotestujesz zapewne i powiesz jak to, przecie musz zapaci podatki oraz opaty do funduszu ubezpiecze spoecznych! To prawda, e musisz. Ale pytanie brzmi, jak traktujesz finansowo siebie i jak innych. Polski model mylenia
108
Andrzej Fesnak
zakada, e jak ju si dostanie pensj, to naley wszystko opaci. Jeeli uda si troch oszczdzi, to dobrze, jeeli si nie uda, to trudno odoymy na nastpny miesic, czyli ad Kalendas Graecas, a zatem na wite nigdy. Specjalici od planowania finansowego mwi zupenie odwrotnie. Na pocztek wypa sobie jak sta kwot. To moe by np. 10% zarobionych pienidzy. Zapewne powiesz, e od kwoty netto, czyli od tego, co masz na rk. Jeeli uwaasz, e urzdnicy ZUSu i skarbwki s od Ciebie waniejsi to oczywicie tak. Ale jeli uwaasz, e Ty jeste waniejszy to powiniene od kwoty brutto. Dla przykadu zarabiasz 3000 z brutto, na rk dostajesz 2200. To znaczy, e 300 z przelewasz sobie na konto inwestycyjne, a za 1900 yjesz, pacc rne swoje zobowizania. Wtedy szybko zbudujesz swj kapita. Po 3 latach masz ju odoone 3 swoje miesiczne pensje. A jeeli uwzgldnisz procent skadany, np. 8% rocznie, to w cigu 10 lat uzbierasz prawie 55 000 z, w cigu 20 lat 177 000 z, w cigu 30 lat 450 000 z, a w cigu 40 lat ponad milion, bo 1 054 000 z. Ponisza tabelka pozwoli Ci to wszystko atwo przemyle i zrozumie, dlaczego warto regularnie ustawia si na pierwszym miejscu listy pac.
Czy jeste wany?
109
100 z inwestowane miesicznie Wy6000 dane 5 lat 5 6 7 8 9 10 12000 10 lat 18000 15 lat 24000 20 lat 30000 25 lat 36000 30 lat 42000 35 lat 48000 40 lat 54000 45 lat
6828,94 15592,93 26840,26 41274,63 59799,10 83572,64 114082,61 153237,86 203488,08 7011,89 16469,87 29227,28 46435,11 69645,89 100953,76 143183,39 200144,82 276977,26 7201,05 17409,45 31881,12 52396,54 81479,71 122708,75 181156,08 264012,48 381471,81 7396,67 18416,57 34834,51 59294,72 95736,66 150029,52 230917,50 351428,12 530970,35 7598,98 19469,56 38124,38 67289,60 112953,04 184447,41 296384,79 471643,02 746041,51 7808,24 20655,20 41792,43 76569,69 133789,03 229932,53 382827,67 637678,02 1056985,59
Popatrzysz pewnie teraz i powiesz, e co Ci z miliona po 45 latach, pewnie nie bdziesz go potrzebowa. Ot bdziesz potrzebowa, bo nie bdziesz mie emerytury. By moe wierzysz w kamstwo emerytalne rozpowszechniane przez ZUS, jakoby mia mie stop zastpienia 50%? Wicej na ten temat znajdziesz w rozdziale o emeryturach. A poza tym, kto ogranicza Ci do 100 z. Od 300 albo wicej bdziesz mie wicej pienidzy! A to oznacza zawsze co najmniej jedn z dwch sytuacji, albo i obie naraz: bdziesz mg wczeniej realizowa rne swoje cele finansowe, bdziesz mg realizowa wicej rnych celw finansowych. Jak wiadomo, pienidze wprawdzie szczcia nie daj, ale atwo zapobiegaj nieszczciu. Budowanie zamonoci zawsze oznacza, e musisz by na pierwszym miejscu swojej listy pac.
110
Andrzej Fesnak
Wane terminy Lista waniejszych od Ciebie Miejsce na licie pac Regua wasnego miejsca na licie pac Stary i nowy model mylenia finansowego
Ad futuram rei memoriam Co to jest lista waniejszych od Ciebie? Co to jest wasna lista pac? Co mwi regua miejsca na licie pac? Na czym polega stary model mylenia finansowego? Na czym polega nowy model mylenia finansowego?
Jak analizujemy sytuacj?
Zapewne wszyscy dobrze wiemy, czym jest analiza, ale przypomnienie definicji nie jest ze. Analiza (po grecku ) to to samo, co rozkad, rozbir. Rozkad na czynniki, skadniki zarwno w sensie materialnym, jak i niematerialnym. Dobry lekarz najpierw sucha, co pacjenta boli, potem go bada i analizuje sytuacj. Dobry doradca finansowy postpuje dokadnie tak samo. Analizuje sytuacj, tak aby dokadanie opisa pooenie klienta i wytumaczy mu wszystkie zalenoci z tym zwizane. Kiepski agent ubezpieczeniowy na jednej kartce papieru spisze wydatki i zarobki. Podliczy je i na koniec najczciej mu wyjdzie, e mamy i tak wolne 100 z, ktre moemy przeznaczy na ubezpieczenie. Analiza sytuacji finansowej, w ktrej jestemy, to podstawa, by cokolwiek osign. Nasza podr finansowa musi zacz si od namierzania satelitarnego gdzie si znajdujemy. To wanie rola analizy. Pojcie analizy jest tutaj uywane w co najmniej dwch znaczeniach:
111
112
Andrzej Fesnak
a) analiza jako caoksztat dziaa suma wszystkich rnego rodzaju analiz. b) szczegowa analiza danego aspektu, np. inwestycyjnego, ubezpieczeniowego itd. W brany finansowej najwicej na ten temat jest w dyrektywie 2002/92/EC Parlamentu i Rady Europejskiej W sprawie porednictwa ubezpieczeniowego. Czytamy tam: ROZDZIA III WYMAGANIA STAWIANE POREDNIKOM W ZAKRESIE UDZIELANYCH PRZEZ NICH INFORMACJI Artyku 12. Informacje udzielane przez porednika ubezpieczeniowego. [] Dodatkowo, w zwizku z zawieran umow, porednik ubezpieczeniowy poinformuje klienta, czy: (i) doradza klientowi zgodnie ze zobowizaniami wymienionymi w par. 2., o dostarczaniu rzetelnej analizy; (lub:) (ii) e nie jest on umocowany do wykonywania czynnoci porednictwa ubezpieczeniowego ani przez jeden, ani przez wiksz liczb zakadw ubezpiecze oraz e jego rekomendacje nie zostay przekazane klientowi z zachowaniem
113
obowizku dokonania rzetelnej analizy w rozumieniu par. 2. W takim przypadku, na danie klienta, porednik poinformuje go o nazwach zakadw ubezpiecze, z ktrymi wsppracuje. 2. W przypadkach gdy porednik ubezpieczeniowy powiadamia klienta, e jego dziaania i porady dokonywane s na podstawie rzetelnej analizy, jest on zobowizany do udzielania takich rad na podstawie analizy wystarczajcej liczby dostpnych na rynku umw ubezpieczenia, ktra pozwala mu, zgodnie z zasadami profesjonalnego dziaania, na rekomendacj umowy ubezpieczeniowej najbardziej odpowiadajcej potrzebom klienta. 3. Przed ostatecznym zawarciem umowy, dziaajc przede wszystkim na podstawie informacji przekazanych przez klienta, porednik ubezpieczeniowy ma obowizek wyszczeglnienia oczekiwa i potrzeb klienta oraz do przedstawienia uzasadnienia podstaw udzielonej rekomendacji. Zakres i szczegowo uzasadnienia powinny by rnicowane zalenie od zoonoci proponowanej umowy ubezpieczenia. (wyrnienia af) Komisja Europejska domaga si dokadnego przeanalizowania zarwno sytuacji klienta wraz z potrzebami, jak i dostpnych produktw. Jakie s gwne kroki?
114
Andrzej Fesnak
1. Opis sytuacji finansowej z natury czyli sytuacja, w ktrej jest klient wraz z jego zamierzeniami. 2. Analiza skutkw sytuacji klienta. 3. Projektowanie rozwizania na podstawie kompetencji doradcy. 4. Plan finansowy uwzgldniajcy potrzeby klienta oraz zmiany. Przyjrzyjmy si zatem, jakie szczegowe dziaania s potrzebne, aby dokona caociowej rzetelnej analizy finansowej Twojej sytuacji: Analiza Wartoci Netto. Analiza przepyww finansowych. Analiza ochrony ubezpieczeniowej ycia. Analiza ochrony ubezpieczeniowej majtku. Analiza programw inwestycyjnych. Analiza zabezpieczenia emerytalnego. Analiza stanu zaduenia. Analiza planw krtkoterminowych. Analiza planw rednioterminowych. Analiza planw dugoterminowych. Analiza korzyci pracowniczych. Analiza niezalenoci finansowej. A n a l i z a w artoci netto to okrelenie majtku. Dobrze, jeeli wyjdzie nam na plusie. Ta analiza pokazuje nam, co tak naprawd posiadamy oraz ile jestemy warci po spaceniu dugw, o ile takie oczywicie mamy.
115
A n a l i z a p rzepyww finansow ych to miesiczne zestawienie zarabianych i wydawanych pienidzy. Dobrze byoby, gdyby te wydawane stanowiy mniejsz pozycj ni te zarabiane. Ta analiza pokazuje, co robimy z wasnymi pienidzmi. A n a l i z a o chrony ubezpieczeniowej ycia pokazuje, jak bardzo w zwizku z naszym stylem ycia jestemy naraeni na rne ryzyka. Mwi rwnie, w jakim stopniu si przed nimi chronimy. A n a l i z a ochrony ubezpieczeniowej majtku pokazuje stopie, w jakim chronimy nasz zdobyty majtek. Analizuje ponadto ochron w przypadku wyrzdzenia szkody, za ktr odpowiadamy wasnym majtkiem. A n a l i z a p rogramw inwestycy jnych to przegld inwestycji, ktre maj na celu realizacj planw yciowych. Wszystkie plany maj wymiar finansowy. Jeeli chcesz podry dookoa wiata za 10 lat i potrzebujesz 50 000 dolarw to plan inwestycyjny pokazuje, jak od dzi inwestujesz, aby t kwot zdoby. A n a l i z a z abezpieczenia emerytalnego to nic innego jak ocena Twojej sytuacji emerytalnej w przyszoci. Z grubsza rzecz biorc, bdziesz w przyszoci mie mniej pienidzy, ni masz teraz. Pytanie, ile bdziesz mie, a ile potrzebujesz, pozwoli Ci znale wielko Twojej luki emerytalnej. A n a l i z a s tanu zaduenia to jeden z czciej unikanych tematw, chocia bardzo wany. Istotny jest tu nie tylko stan zaduenia, czyli nie tylko o cyfry tu cho-
116
Andrzej Fesnak
dzi, ale o rodzaj dugu te. Istotna jest struktura zaduenia, czyli informacja jakie dugi ile kosztuj i jak bd spacane. A n a l iz a p l an w d ugo , r e dnio i krtkoterm i n o w y c h ma na celu weryfikacj zamierze w aspekcie finansowym. Czasem taka weryfikacja pokazuje, czy moliwa jest realizacja planw. Nie zgromadzisz miliona, oszczdzajc przez trzy miesice. A n a l i z a planw krtkoterminowych pokazuje, jak zabezpieczasz swoje najblisze wydatki. Moesz wykorzystywa krtkoterminowe produkty finansowe, takie jak krtka lokata, nocna lokata (overnight) czy instrumenty rynku pieninego do 52 tygodni. Dostpne s dla klientw indywidualnych w ramach ofert bankowych zwizanych z zarzdzaniem majtkiem (Asset Management) lub jako usugi Private Banking. A n a l i z a p lanw rednioterminowych pokazuje, jak zabezpieczasz rodki na cele za kilkanacie miesicy lub kilka lat. Moesz korzysta tutaj z obligacji, funduszy stabilnego wzrostu czy innych w miar bezpiecznych produktw. Plany kilkuletnie to np. 18. urodziny dziecka, przeprowadzka do nowego domu itd. A n a l i z a planw dugotermin owych pokazuje, jak zabezpieczasz rodki na cele strategiczne. Takim celem moe by np. niezaleno finansowa lub przysza emerytura. Plany dugoterminowe dotycz z reguy wydarze za lat kilkanacie lub kilkadziesit. To moe by np. wyksztacenie wanie urodzonego dziecka lub kupno domu dla niego. Dugie terminy pozwalaj na
117
wykorzystanie takich produktw, jak fundusze inwestycyjne oparte na akcjach. A n a l i z a korzyci pracowniczych dotyczy specjalnych korzyci wynikajcych z zatrudnienia w okrelonym miejscu. Inna jest sytuacja pracownikw firm pastwowych, inna z firm prywatnych. Ale nie sama wysoko pensji jest jedynym rdem porwnania. Liczy si cay zestaw korzyci: ubezpieczenia grupowe, ubezpieczenia zdrowotne, dodatki funkcyjne, 13. i 14. pensje, dodatkowe wiadczenia, pewno emerytury i zatrudnienia, posiki regeneracyjne, dopaty do posikw, dopaty do urlopw, samochd subowy, telefon subowy, wakacje dla dzieci, witeczne paczki okolicznociowe itd. Tych korzyci moe by cakiem sporo i niezalenie od formy, maj jedn wspln cech posiadaj wymiern warto finansow! A n a l i z a niezalenoci finansowej to analiza wszystkich pozycji budetu tak, aby okreli poziom wpyww rwnowacych koszty ycia. Te wpywy powinny by wpywami z wasnych inwestycji a zatem da si okreli ich wielko. Poziomom analizy odpowiadaj poziomy planw. Plany z natury rzeczy powinny zawiera w sobie element przyszoci, chocia, jak wiadomo, klasa polityczna w naszym kraju najchtniej planuje przeszo. Jeeli jednak zamierzasz zrobi wzgldny porzdek ze swoimi finansami to co najmniej tyle analiz powiniene przeprowadzi. Wwczas w duej mierze wszystkie Twoje kluczowe potrzeby powinny zosta uwzgldnione.
118
Andrzej Fesnak
Wane terminy
Dyrektywa 2002 EC Parlamentu i Rady Europejskiej W sprawie porednictwa ubezpieczeniowego Analiza wartoci netto Analiza przepyww finansowych Analiza ochrony ubezpieczeniowej ycia Analiza ochrony ubezpieczeniowej majtku Analiza programw inwestycyjnych Analiza zabezpieczenia emerytalnego Analiza stanu zaduenia Analiza planw krtkoterminowych Analiza planw rednioterminowych Analiza planw dugoterminowych Analiza korzyci pracowniczych Analiza niezalenoci finansowej

Co mwi o analizie Dyrektywa 2002 EC Parlamentu i Rady Europejskiej W sprawie porednictwa ubezpieczeniowego? Co to jest Analiza wartoci netto? Co to jest analiza przepyww finansowych? Co to jest analiza ochrony ubezpieczeniowej ycia? Co to jest analiza ochrony ubezpieczeniowej majtku? Co to jest analiza programw inwestycyjnych? Co to jest analiza zabezpieczenia emerytalnego? Co to jest analiza stanu zaduenia? Co to jest analiza planw krtkoterminowych? Co to jest analiza planw rednioterminowych? Co to jest analiza planw dugoterminowych? Co to jest analiza korzyci pracowniczych? Co to jest analiza niezalenoci finansowej?
Jak rozumie planowanie finansowe?
Aaron Patzer w artykule Three Principles of Personal Finance: All You Need to Know for Financial Success34 (Trzy zasady finansw osobistych: Wszystko, co powiniene wiedzie, aby odnie sukces finansowy) jak sam tytu wskazuje sprowadza planowanie finansowe do elaznego przestrzegania zaledwie trzech zasad: Wydawaj mniej, ni zarabiasz. Spraw, aby pienidze, ktre masz, pracoway dla Ciebie. Bd przygotowany na nieoczekiwane zdarzenia. Niewtpliwie planowanie finansw osobistych skada si z trzech podstawowych dziaa: Kontrolowania codziennych wydatkw, aby umoliwi sobie robienie rzeczy, ktre przynosz satysfakcj i zabaw. Wyboru i kontynuowania dziaa, aby osign dugoterminowe cele, takie jak np. kupno domu, zapewnienie dzieciom edukacji czy uoenie wygodnej emerytury.
A. Patzer, Three Principles of Personal Finance: All You Need to Know for Financial Success [dok. elektr.] www.mint.com [dostp: 28.03.2011].
34
119
120
Andrzej Fesnak
Budowania zabezpieczenia finansowego, aby ochroni si przed finansowym nieszczciem w sytuacji cikiej choroby lub osobistej tragedii. Planowanie finansowe jest procesem osigania celw yciowych poprzez waciwe zarzdzanie wasnymi finansami. Trener biznesu i doradca finansowy Jarosaw Palusiski podaje zwyczajowo pi gwnych obszarw: Planowanie finansowe: 1. Optymalizacja kosztw. 2. Maksymalizacja dochodw. 3. Minimalizacja podatkw. 4. Optymalizacja parametrw bezpieczestwa. 5. Wsparcie w sytuacjach kryzysowych. Kady z tych obszarw skada si z okrelonych dziaa: 1. Optymalizacja kosztw to: identyfikacja, analiza, kwalifikacja, wnioski, rda oszczdnoci. 2. Maksymalizacja dochodw to: identyfikacja, analiza potencjau wzrostu, rda alternatywne, inwestycje kapitaowe, produkty, rekomendacje.
121
3. Minimalizacja podatkw to: identyfikacja, analiza, rekomendacje. 4. Optymalizacja parametrw bezpieczestwa to: analiza ryzyka, analiza zabezpiecze, analiza ubezpiecze, obliczenie optimum pokrycia, dobr produktw, rekomendacje. 5. Wsparcie w sytuacjach kryzysowych to: przewidywanie zagroe nieubezpieczanych (strata pracy, biznesu itd.), szacowanie koniecznych przepyww finansowych, zgromadzenie wymaganych kwot, stworzenie dodatkowych, alternatywnych rde finansowania. Z kolei wedug standardw CFP Board35 proces planowania finansowego skada si z szeciu krokw, ktre pomagaj okreli, gdzie znajdujesz si finansowo teraz. Stosujc te kroki, okrelasz, czego moesz potrzebowa w przyszoci i co musisz zrobi, aby osign wasne cele
Certified Financial Planner Board of Standards, Inc. (CFP Board) to niezalena organizacja non profit dziaajca od 1985 roku. Jej celem jest podnoszenie jakoci w dziedzinie usug planowania finansw osobistych. CFP Board tworzy standardy doradztwa finansowego, ktre s wzorem dla doradcw finansowych na caym wiecie [rdo: www.cfp.net, dostp 12.04.2011].
35
122
Andrzej Fesnak
finansowe. Poniewa CFP Board ustala standardy pracy doradcy finansowego, proces planowania finansowego ujmuje relacj pomidzy doradc a klientem. Zgodnie z zaleceniami proces planowania finansowego to: 1. Stworzenie i zdefiniowanie relacji pomidzy klientem a doradc. 2. Zebranie danych finansowych dotyczcych klienta, a take jego finansowych celw i zamiarw. 3. Przeanalizowanie i ocenienie statusu finansowego klienta. 4. Wypracowanie i zaprezentowanie propozycji finansowych i ewentualnych alternatyw. 5. Zastosowanie finansowych porad. 6. Monitorowanie funkcjonowania rozwiza finansowych. Ktra zatem z definicji jest prawdziwa? Wszystkie s prawdziwe, poniewa rni si jedynie stopniem uszczegowienia, ale ich sens jest taki sam. Jak zatem zaplanowa finanse osobiste? Jak planowa finanse osobiste, aby osign finansow niezaleno? W wywiadzie, ktrego udzieliem kiedy dla Cashflow&You36, powiedziaem: Zdrowy czowiek posiada okrelone parametry yciowe, ktre wychodz podczas bada. Ma waciwe ttno, wag, struktur krwi, jest zdolny do okrelonego wyA. Fesnak, Jak zaplanowa finanse osobiste? [dok. elektr.] http://www.kontabankowe.biz.pl/jakzaplanowacfinanse osobiste.html [dostp: 28.03.2011].
36
123
siku fizycznego i mentalnego. Prowadzi zdrowy i higieniczny tryb ycia. Zdrowie finansowe mona opisa w tych samych kategoriach. Zdrowy finansowo czowiek prowadzi zdrowy finansowy tryb ycia. A to znaczy, e liczy, kalkuluje i ukada plany. Najpierw tworzy swj budet, potem go oblicza, kalkuluje i realizuje. Paskie oko konia tuczy czyli staa kontrola wasnych finansw rwnie daje efekty. Zdrowy finansowo czowiek tworzy wasne plany i strategie finansowe dla siebie. Zawsze cz pienidzy inwestuje. Ponadto ksztaci si w sprawach finansowych oraz inwestycjach. Czyta na ten temat, uczszcza na kursy. Zastanawia si, jak zarobi, eby zainwestowa a nie jak zarobi, eby wyda. Ogranicza koszty. Pozbywa si zych dugw bezsensownych zakupw kart kredytow, bo byo tanio. To takie proste. Kupisz tanio opat i kilof, bo bya przecena? Pewnie nie, bo nie jest Ci to potrzebne i to wiesz intuicyjnie. Ale jak zobaczysz ciuchy, pyty lub co dla domu to raptem okazuje si, e zdrowy rozsdek gdzie ginie. Niech kady stanie przed wasn szaf to zobaczy, ile racjonalnych i sensownych zakupw dokona. A pozostaym ycz trzech przeprowadzek w roku. Wtedy przekonaj si ile maj tak naprawd potrzebnych rzeczy, a ile potrzebnych inaczej. Zdrowy finansowo czowiek posiada Plan Finansowy Caego ycia. To nic innego, jak szczegowy plan finansowy. Skada si z kilku elementw odpowiadajcych poziomom analizy finansowej:
124
Andrzej Fesnak
Analiza wartoci netto Analiza przepyww finansowych Analiza ochrony ubezpieczeniowej ycia Analiza ochrony ubezpieczeniowej majtku Analiza programw inwestycyjnych Analiza zabezpieczenia emerytalnego Analiza stanu zaduenia Analiza planw krtkoterminowych Analiza planw rednioterminowych Analiza planw dugoterminowych Analiza korzyci pracowniczych Analiza niezalenoci finansowej
Plan zbudowania Wartoci Netto Plan przepyww finansowych Plan stworzenia ochrony ubezpieczeniowej ycia Plan stworzenia ochrony ubezpieczeniowej majtku Plan programw inwestycyjnych Plan zabezpieczenia emerytalnego Plan zarzdzania dugami Plan osigania celw krtkoterminowych Plan osigania celw rednioterminowych Plan osigania celw dugoterminowych Plan oszczdnoci i korzyci pracowniczych Plan osignicia niezalenoci finansowej
P l a n z b u dowania wartoci netto ten plan powinien pokaza Ci, jak budowa wasny majtek. Warto netto to rnica pomidzy tym, co masz, a tym, czego jeste winien. Plan pokazuje, co naley robi, aby majtek narasta i rozwija si. P l a n p r z epyww finansowych pokazuje Ci, co po w in i e ne r o bi z w asnymi p ienid z mi ten plan z miesica na miesic pokazuje, jak post-
125
powa z pienidzmi przechodzcymi przez nasze rce. Jest cile powizany z budetem. P l a n o c h r ony ubezpieczeniowej ycia jak sama nazwa wskazuje, jest zestawieniem rnych produktw ubezpieczeniowych, ktre posiadasz lub posiada powiniene, aby optymalnie chroni ycie i zdrowie. P l a n o c h r ony ubezpieczeniowej majtku pokazuje, jak powiniene zabezpieczy to, co posiadasz. Pokazuje rwnie, jak zabezpieczasz swoj odpowiedzialno majtkow w razie roszcze osb trzecich. P l a n p r o g ramw inwestycyjnych to nie tylko inwestycje, ale rwnie oszczdzanie, a take spekulowanie. Zoenie tych trzech moliwoci ma pomnaa Twj majtek i stwarza szans na realizacj Twoich celw finansowych. P l a n z a b ezpieczenia emerytalnego jest najczciej spotykanym elementem planu finansowego. Poniewa jest nagminnie stosowany przez agentw, bywa te czasem mylnie utosamiamy z planem finansowym oraz procesem planowania finansowego. Plan emerytalny jednak ma tylko jedno zadanie zgromadzenie odpowiednich rodkw na Twoj przysz emerytur. P l a n z a r z dzania dugami to jeden z kluczowych planw w procesie budowania niezalenoci finansowej. W czasach kiedy wykorzystanie kapitau obcego jest koniecznoci, plan ten omawia dwa aspekty: jak mdrze si zaduy? jak wyj z posiadanych dugw?
126
Andrzej Fesnak
Obydwa te aspekty s bardzo istotne w budowaniu niezalenoci finansowej. P l a n y d u go , rednio i krtkoterminowe s strategi zabezpieczajc cele finansowe. Plany krtkoterminowe to zdarzenie w obrbie 2 lat. Plany rednioterminowe omawiaj cele finansowe w obrbie 37 lat. Plany dugoterminowe mwi o zdarzeniach kilkudziesicioletnich lub caego ycia. P l a n n i e z alenoci finansowej omawia strategi przejcia korzyciami inwestycyjnymi ponad codzienne koszty. Moment, w ktrym zyski z inwestycji przewyszaj poziom kosztw, jest momentem osignicia niezalenoci finansowej.
Oczywicie kady z tych planw wymaga omwienia wielu aspektw finansowych. Wedug CFP Board specjalici od planowania finansowego musz opanowa ok. 100 zagadnie finansowych, aby otrzyma tytu Certyfikowanego Planera Finansowego. Niewtpliwie tych detali jest wiele. Aby jednak mie pogld na zagad-
127
nienia planowania finansowego wystarczy uwzgldni wymienione wyej plany. Wielu ludzi planuje, e bd w yciu bogaci. Niewielu jednak planuje, jak to osign. I to jest cay problem
128
Andrzej Fesnak
Wane terminy
Planowanie finansowe Optymalizacja kosztw Maksymalizacja dochodw Minimalizacja podatkw Optymalizacja parametrw bezpieczestwa Wsparcie w sytuacjach kryzysowych Plan zbudowania Wartoci Netto Plan przepyww finansowych Plan stworzenia ochrony ubezpieczeniowej ycia Plan stworzenia ochrony ubezpieczeniowej majtku Plan programw inwestycyjnych Plan zabezpieczenia emerytalnego Plan zarzdzania dugami Plan osigania celw krtkoterminowych Plan osigania celw rednioterminowych Plan osigania celw dugoterminowych Plan oszczdnoci i korzyci pracowniczych Plan osignicia niezalenoci finansowej

Z jakich elementw skada si planowanie finansowe? Co to jest optymalizacja kosztw? Na czym polega maksymalizacja dochodw? Z jakiego powodu wana jest minimalizacja podatkw? Co to jest optymalizacja parametrw bezpieczestwa? Na czym polega wsparcie w sytuacjach kryzysowych? Co to jest plan zbudowania wartoci netto? Co to jest plan przepyww finansowych? Co to jest plan stworzenia ochrony ubezpieczeniowej ycia i majtku? Co to jest plan programw inwestycyjnych? Co to jest plan zabezpieczenia emerytalnego? Co to jest plan zarzdzania dugami? Co to jest plan osigania celw krtkoterminowych? Co to jest plan osigania celw rednioterminowych? Co to jest plan osigania celw dugoterminowych? Co to jest plan oszczdnoci i korzyci pracowniczych? Co to jest plan osignicia niezalenoci finansowej?
Cz 3
Na czym stoimy?
Na co wydajemy, czyli budet rodzinny
Czasem pewnie szukasz czego w centrum handlowym. Stajesz przed planem caego centrum i czego szukasz najbardziej? Zao si, e punktu z czerwon kropk o nazwie tu jeste. I o ile taka procedura w wypadku zakupw wydaje si oczywista to w wypadku finansw osobistych niekoniecznie! Do jednego z programw telewizyjnych przyniosem kiedy cay soik paragonw i powiedziaem: Tak nasze ycie finansowe rozmienia si na drobne!. Kilku znanych redaktorw powiedziao wwczas, e nikomu nie bdzie si chciao przeglda starych wydatkw. Bo i po co, skoro pienidzy ju nie ma? Podstaw osignicia jakiegokolwiek celu jest analiza wasnych wydatkw. W tym rozdziale znajdziesz duo informacji na ten temat, jak uoy wydatki. Przyjrzyj si tej porzdkujcej tabeli i zastanw, co mgby w niej ulepszy? Z grubsza biorc, Twoje pienidze wydajesz wedug schematu:
Miesiczny budet
Koszty stae
Koszty zmienne
131
132
Andrzej Fesnak
Koszty stae s w kadym miesicu w tej samej lub podobnej wysokoci. Koszty zmienne mog by rne, a nawet moe ich nie by w danym miesicu. Ten podzia jest bardzo uproszczony i podobny do podziau kosztw staych i zmiennych w firmach. Coraz czciej bowiem mwi si o finansach gospodarstw domowych. W jzyku polskim sowo gospodarstwo ma konotacje z rolniczym gospodarstwem i dlatego nie wszystkim odpowiada. Innym okreleniem jest budet domowy. Budet domowy zatem to struktura Twoich wydatkw miesicznych i odpowiednio kwartalnych i rocznych. Ale najwiksze znaczenie maj konkretne listy, aby uporzdkowa wasny budet. Przykadw mona znale sporo. Przyjrzyjmy si wic takiemu oto ujciu. Powiniene wypeni puste pola swoimi wydatkami. W ten sposb poznasz struktur wydawania wasnych pienidzy.
1) Kategoria: dom Czynsz/koszty Prd Gaz Woda cieki Podatek Inne Suma
133
2) Kategoria: ycie codzienne ywno Higiena rodki czystoci Kosmetyki Kieszonkowe Medycyna Suma 3) Kategoria: dugi Kredyt hipoteczny Debet Kredyt konsumencki Karta kredytowa Kredyt samochodowy Inne opaty/dugi Suma 4) Kategoria: inwestycje Emerytura IKE TFI Lokaty Cele krtkoterminowe Cele rednioterminowe Cele dugoterminowe Kapita zapasowy Inne Suma
134
Andrzej Fesnak
5) Kategoria: komunikacja Telefon stacjonarny Telefon GSM Internet VOIP Inne Suma 6) Kategoria: ubezpieczenia Ubezp. na ycie Ubezp. OC/AC Ubezp. od wypadkw Ubezp. zdrowotne Ubezp. z fund. inwest. Ubezp. OC prywatne Ubezp. majtku Ubezp. posagowe Ubezp. pomocy prawnej Ubezp. kredytu Inne Suma 7) Kategoria: transport Transport publiczny Paliwo Inne Suma
135
8) Kategoria: rozrywka Gazety Sport Teatr Ksiki Kino Hobby Patne TV Pyty/DVD Suma 9) Kategoria: wydatki nieregularne Przegld i naprawy samochodu Wakacje 1/12 Boe Narodzenie 1/12 Wielkanoc 1/12 Imieniny wasne 1/12 Imieniny domownicy 1/12 Imieniny inne osoby 1/12 Ubrania 1/12 Prezenty inne 1/12 Suma
136
Andrzej Fesnak
10) Kategoria: kary finansowe Mandaty drogowe Mandaty stray miejskiej Dopaty podatkowe Odsetki karne Kary umowne Przegrane zakady Kary sdowe Straty inne Suma 11) Kategoria: Inne Inne wydatki nieujte Inne straty Inne obcienia finansowe Wymuszone apwki Opaty dla fachowcw Ca Haracze pastwowe Datki Poyczone od nas i nieoddane Inne Suma
137
Podsumowanie 1) Dom 2) ycie Codzienne 3) Dugi 4) Inwestycje 5) Komunikacja 6) Ubezpieczenia 7) Transport 8) Rozrywka 9) Wydatki Nieregularne 10) Kary Finansowe 11) Inne Suma
Jak wpiszesz wszystkie wartoci, to powinny, z grubsza rzecz ujmujc, istnie tylko trzy warianty: wydatki s wiksze ni wpywy, wydatki s rwne wpywom, wydatki s mniejsze ni wpywy. Jeeli dotyczy Ci punkt pierwszy, to jedziesz po rwni pochyej. Jeeli wydajesz wicej, ni zarabiasz to, oglnie mwic, le. Oczywicie zawsze mg si zdarzy zy miesic z wydatkami ekstra. Ale jeeli jest to dugotrway proces to przejadasz wwczas swj majtek i yjesz ponad stan. Powiniene natychmiast zmieni t sytuacj i ograniczy wydatki. Jeeli jeste w sytuacji opisanej w punkcie drugim to te nie jest zbyt dobrze. Oczywicie cay czas rozrniamy wydatki nadzwyczajne od dugotrwaej sytuacji. Je-
138
Andrzej Fesnak
eli jest to dugotrwaa sytuacja to do niefrasobliwie yjesz. Niemcy maj nawet takie przysowie: Z rki do ust. Czyli wydajesz, co zarabiasz. Dopki zarabiasz jest dobrze. Ale jak zachwieje si rdo pienidzy i zacznie podsycha, to mog by problemy. Powiniene przyjrze si kategorii Inwestycje. Jeeli jest tam niewiele naley si zastanowi nad przepywami. Jeeli natomiast masz tam ponad 10% swoich przepyww to jeste na dobrej drodze do pozytywnych zmian. Jeeli jeste w sytuacji opisanej w punkcie trzecim, to znaczy, e dobrze zarzdzasz swoim kapitaem. Powiniene wwczas zastanowi si na kategori Inwestycje. Jeeli moesz umieci tam ok. 35% swoich przepyww to sytuacja jest idealna. Jeste na prostej drodze do niezalenoci finansowej. Aby pozna struktur swojego budetu musisz poobserwowa wydatki. Kiedy bdziesz wiedzia, na co ile wydajesz bdziesz mg si zastanowi, jak obniy koszty, podnoszc standard ycia. Nie jest to niemoliwe. Popatrz na przykad nastpujcy: Zamy, e zjadasz kilogram ryu miesicznie i kupujesz ten ry po 4,50 za paczk 0,5 kg, czyli za 9 z/kg. Rocznie wydajesz na ten cel 108 z. Ktrego dnia masz w markecie akcj promocyjn i moesz kupi ry za 3,25 za paczk, czyli rocznie za 78 z. Zaoszczdzie zaledwie 30 z. Ale kupujc w ten sposb, obniye koszty o 27,77%. Tak moesz zrobi take z innymi wydatkami.
139
Jak zatem wida z rozwaa, moemy mwi o dwch przykadach budetu: budet realizowany jaki jest, wynikajcy z Twoich wydatkw; budet planowany jaki chciaby mie i do jakiego dysz, aby uporzdkowa swoje ycie finansowe. Wikszo ludzi posuguje si tylko budetem realizowanym. Ty ju jednak wiesz, e aby osign cel, potrzebny jest Ci take budet planowany.
140
Andrzej Fesnak
Wane terminy
Budet domowy Koszty stae budetu domowego Koszty zmienne budetu domowego Kategoria wydatkw: dom Kategoria wydatkw: ycie codzienne Kategoria wydatkw: dugi Kategoria wydatkw: inwestycje Kategoria wydatkw: komunikacja Kategoria wydatkw: ubezpieczenia Kategoria wydatkw: transport Kategoria wydatkw: rozrywka Kategoria wydatkw: wydatki nieregularne Kategoria wydatkw: inne Kategoria wydatkw: kary finansowe Struktura budetu domowego Budet realizowany Budet planowany Obnianie kosztw przy zachowaniu standardw

Co to jest budet domowy? Co to s koszty stae budetu domowego? Co to s koszty zmienne budetu domowego? Co wchodzi do kategorii wydatkw: dom? Co wchodzi do kategorii wydatkw: ycie codzienne? Co wchodzi do kategorii wydatkw: dugi? Co wchodzi do kategorii wydatkw: inwestycje? Co wchodzi do kategorii wydatkw: komunikacja? Co wchodzi do kategorii wydatkw: ubezpieczenia? Co wchodzi do kategorii wydatkw: transport? Co wchodzi do kategorii wydatkw: rozrywka? Co wchodzi do kategorii wydatkw: wydatki nieregularne? Co wchodzi do kategorii wydatkw: kary finansowe? Co wchodzi do kategorii wydatkw: inne? Jak rozumiesz struktur budetu domowego? Na czym polega obnianie kosztw przy zachowaniu standardw? Co to jest budet realizowany? Co to jest budet planowany?
Czym jest warto netto?
Niewtpliwie syszae nie raz o jakiej prawdziwej gwiedzie filmu lub muzyki, e jego/jej majtek jest wyceniany na miliony. Taka informacja to wanie publicznie podana do wiadomoci warto netto Net Worth. Co to znaczy? To znaczy, e jak od caoci majtku odejmie si cao zobowiza, to jeszcze sporo zostaje. Pamitasz przykad z Michaelem Jacksonem? Jego majtek oszacowano na 130 milionw dolarw, a zobowizania na poziomie 415 milionw dolarw. Daje to ujemn warto w wysokoci 285 milionw dolarw. Czyli jest to raczej bankructwo ni bogactwo. A teraz wyobra sobie Gwiazd X. Jej majtek to 84 miliony dolarw, zobowizania to 12 milionw dolarw, a wic warto netto wynosi 72 miliony dolarw. By moe Twoja warto bdzie nieco inna ale istotna jest tu tendencja. Chodzi o to mwic prociej czy jeste pod kresk, czy nad kresk. Przypatrz si Twojej sytuacji i zastanw si, jak si czujesz z t informacj? Warto netto Net Worth Twj majtek Twoje zobowizania = Twoja warto netto
141
142
Andrzej Fesnak
Z czego si skada Twj majtek? Przede wszystkim z rzeczywistoci, a nie z Twoich wyobrae o niej. Zamy, e 8 lat temu kupie za 200 000 z najnowszy model BMW. Jeeli nawet do dzi kochasz ten samochd mioci wiern, dozgonn i wart Twojej partnerki yciowej to i tak nic nie zmieni faktu, e jego warto jest o wiele nisza ni w momencie zakupu. Moe 20 000 z, a moe 30 000 z. Tak wic mam nadziej, e jasno widzisz, o co tu chodzi i nie trzeba wicej o tym rozmawia. Wana jest rzeczywisto, a nie Twoje wyobraenie o niej. Moe si to wydawa trudne do uwierzenia, ale taka jest prawda. To nie ma znaczenia, jak bardzo kochasz swoj kolekcj starych skarpetek. Wane jest to, za jak redni cen rynkow moesz j spieniy. Jak widzisz zatem, budzi to emocje, ale taka jest rzeczywisto finansowa. A zatem warto emocjonalna Twojego majtku jest zawsze wiksza ni jego warto finansowa. Warto finansowa < warto emocjonalna.
Warto emocjonalna
Warto finansowa $ z
143
Oszacuj swj majtek

Rodzaj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Gotwka Lokaty Oszczdnoci Fundusze inwestycyjne Fundusze emerytalne Akcje Obligacje Udziay w firmach Nieruchom. lokalowe Nieruchom. gruntowe Prawa autorskie Patenty Zoto Biuteria Kolekcje Samochody Pojazdy Urzdzenia Maszyny Meble Progr. komputerowe Ubezpieczenia na ycie warto wykupu Dziea sztuki $ CHF Inne SUMA Warto w chwili nabycia Dzisiejsza warto rynkowa
144
Andrzej Fesnak
To pierwsza cz pracy. Oszacowae swj majtek. By moe powiniene rozszerzy pozycj Inne o rne podpunkty. Wane jest, aby rzetelnie przed sob samym oszacowa swj majtek. Jeeli kogo tu oszukasz to tylko siebie samego. Trudne wiczenie 1. Przyjrzyj si cyfrom, ktre wyliczye. To suma Twoich yciowych wyborw finansowych. 2. Powiedz sobie gono: Mj majtek oszacowaem na. 3. Okrel, jak si czujesz z t informacj. Podlicz swoje zobowizania Twoje zobowizania to wszystko: to, co regularnie spacasz, to, co musisz dodatkowo zapaci, to, co poyczye lub w jakikolwiek sposb jeste winny innym, nawet jeeli si nie zgadzasz (np. wyrok sdowy). Twoje zobowizania Wykrel sam pozycje, ktre Ciebie nie dotycz:
145
Rodzaj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Kredyty hipoteczne Kredyt na samochd Kredyty konsumenckie Karty kredytowe Zakupy na raty Podatek od wzbogacenia Podatek od zyskw kapitaowych (Belki) Podatek gruntowy Podatek VAT Podatek od nieruchomoci Opaty adiacenckie Podatki lokalne Akcyzy Podatek od spadku Spata spadku Wyroki sdowe/kary Leasing Poyczki Alimenty Prowizje SUMA
Warto w chwili nabycia
Obecna warto rynkowa
Podliczye swoje zobowizania brawo! To bardzo wany moment dla Twojego zdrowia finansowego. Wkraczasz w dziedzin magii finansowej. Aby cokolwiek opanowa trzeba to nazwa, przyjrze si temu, opisa, porozmawia o tym, gono powiedzie. A Ty wanie opanowujesz swoje zobowizania!
146
Andrzej Fesnak
Trudne wiczenie 1. Przyjrzyj si cyfrom, ktre wyliczye. Te dugi to take suma Twoich yciowych wyborw finansowych. 2. Powiedz sobie gono: Moje dugi wynosz. 3. Okrel, jak si czujesz z t informacj. Jakie s sposoby na to, aby warto netto wzrosa? 1. R e d u k cja dugw. To najwaniejszy i najlepszy sposb na wzrost wartoci netto. Wraz z redukcj dugw poprawia si te: rachunek miesicznych przepyww finansowych, oprocentowanie, ktre jest Ci naliczane, zwiksza si zdolno kredytowa, pojawiaj si wiksze moliwoci regularnego inwestowania. 2 . Z m n i e j s z e n i e k o s z t w u t r z y m a n i a . Jeeli zmienisz struktur swoich wydatkw i bdziesz wydawa mniej, to zmieni si Twoja warto netto: zaoszczdzone pienidze podnios warto pozycji Gotwka, moliwe jest przesunicie rodkw do pozycji Inwestycje, co dziki pracy kapitau podniesie rwnie warto majtku. 3. W z r o s t zarobkw. Wzrost ten podwysza warto majtku, a tym samym warto netto: zaoszczdzone pienidze podnios warto pozycji Gotwka,
147
moliwe jest przesunicie rodkw do pozycji Inwestycje, co dziki pracy kapitau podniesie rwnie warto majtku. 4. W z r o s t wartoci majtku. Sytuacja taka ma miejsce wtedy, gdy elementy skadowe Twojego majtku podnosz swoj warto rynkow. Na przykad: warto Twojej nieruchomoci wzrosa ze wzgldu na wzrost cen, Twoje akcje poszy w gr, Twoje fundusze inwestycyjne zwykoway, zmienio si oprocentowanie Twoich lokat, zmienio si oprocentowanie Twoich obligacji. Trudne wiczenie 1. Przyjrzyj si powyszym sposobom i zastanw, ktre s realne i moesz je zrealizowa najszybciej i najatwiej. 2. Powiedz sobie gono: Jako pierwszy wybieram sposb. 3. Okrel, jak si czujesz z tym wanym wyborem yciowym. Co to jest wspczynnik pynnoci Current Ratio (CR)? Wspczynnik pynnoci to efekt podzielenia Twoich pynnych zasobw przez Twoje pynne zobowizania. Informuje o tym, jak atwo/trudno moesz spaci swoje zobowizania.
148
Andrzej Fesnak
Twoje pynne zasoby

Rodzaj 1 2 3 4 6 7 13 22 24 25 26 27 Gotwka Lokaty Oszczdnoci Fundusze inwestycyjne Akcje Obligacje Zoto Ubezpieczenia na ycie warto wykupu $ CHF SUMA Warto w chwili nabycia Dzisiejsza warto rynkowa
Twoje zobowizania Wykrel sam pozycje, ktre Ciebie nie dotycz.

Rodzaj 1 2 3 4 5 6 7 Kredyty hipoteczne Kredyt na samochd Kredyty konsumenckie Karty kredytowe Zakupy na raty Podatek od wzbogacenia Podatek od zyskw kapitaowych (Belki) 8 Podatek gruntowy 9 Podatek VAT 10 Podatek od nieruchomoci Miesiczne patnoci Kwota do zapacenia
149
Rodzaj 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Opaty adiacenckie Podatki lokalne Akcyzy Podatek od spadku Spata spadku Wyroki sdowe/kary Leasing Poyczki Prowizje SUMA
Miesiczne patnoci
Kwota do zapacenia
Ustal wasny wspczynnik pynnoci Current Ratio Kiedy masz ju sum swoich pynnych rodkw i sum swoich zobowiza, moesz ustali wspczynnik pynnoci. Wspczynnik pynnoci Current Ratio
Twoje rodki pynne _______________ = wspczynnik pynnoci current ratio Twoje zobowizania
Wyobra sobie teraz, e masz 10 000 z i rne zobowizania:
150
Andrzej Fesnak
rodki Zobo- Current pynne wizania Ratio 10000 1000 10 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 10000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 11000 12000 13000 14000 15000 5 3,33 2,5 2 1,67 1,43 1,25 1,11 1 0,91 0,83 0,77 0,71 0,67
Twoja interpretacja wspczynnika
Jak wida z tabelki, istniej rne wartoci wspczynnika Current Ratio: 1. Jeeli wspczynnik CR jest wyszy ni 3 to sytuacja jest rewelacyjna, po spacie zostaje Ci jeszcze 2 razy wicej pienidzy, ni oddae. 2. Jeeli wspczynnik CR wynosi 1,253, to po spacie zostaje Ci jeszcze troch pienidzy (w najgorszym przypadku ok. 20% tego, co miae).
151
3. Jeeli wspczynnik CR wynosi 11,25, to sta Ci na spat i w najgorszym wypadku zostajesz bez dugu i bez pienidzy. 4. Jeeli wspczynnik CR jest mniejszy ni 1 to masz problem, poniewa nie jeste w stanie spaci jednorazowo swoich zobowiza. W przypadku 4. musisz ju mie wasny plan zarzdzania dugami i spaty swoich zobowiza. Praktyczne rozrnienie: Franek ma 33 lata, jest menederem w Bardzo Wanej Korporacji. Zarabia 15 000 z miesicznie. yje peni ycia. Spaca mieszkanie, rata wynosi 2200 z, a kredytu byo 360 000 z, oraz samochd BMW, kupiony na kredyt. Samochd kosztowa 150 000 z, a rata wynosi 1320 z. Podruje chtnie, by w Tybecie, Kanadzie, Japonii. Kupi na raty TV oraz kino domowe. Sprzt o wartoci 12 000 z spaca ratami po 850 z. Za meble wypoczynkowe i kuchni o cznej wartoci 42 500 z paci rat 1920 z. Posuguje si chtnie kartami kredytowymi, na ktrych ma cznie ok. 14 000 z zaduenia, a wic moe je spaci za jednym zamachem jedn pensj. Poniewa jest jeszcze mody gromadzi wspomnienia na pniejsze lata. O emeryturze czy te oszczdnociach pomyli w stosownym czasie. Jeeli pod koniec miesica zostanie kilkaset zotych, to s wydawane na restauracje, pyty lub inne przyjemnoci. Obecnie na koncie Giro ma z pensji jeszcze 2700 z. Marek ma 31 lat, pracuje u Prywatnego Kapitalisty. Zarabia 7000 z. Regularnie inwestuje 3000 z ze swoich zarobkw. Na ycie wydaje 1800 z. Rata kredytu hi-
152
Andrzej Fesnak
potecznego to 1400 z, kredyt samochodowy to 450 z i koszty komputera na raty to 350 z. Na koncie inwestycyjnym ma ok. 480 000 z. Konto przynosi mu ju 4000 z miesicznie, ktrych nie wydaje, tylko reinwestuje, poniewa postanowi zosta milionerem przed czterdziestk. Wtedy zamierza pobiera z konta co miesic 5000 z. Chce te wydawa pienidze na podre i przez 25 lat zwiedzi cay wiat. Franek nie ma wikszych rodkw pynnych. Jego kapita to jedynie 2700 z. Marek ma 480 000 z, mimo i zarabia poow tego, co Franek. W jakiej sytuacji chciaby by: Franka czy Marka? O sytuacji Franka mona powiedzie, e jest to ubstwo spoeczne na bardzo wysokim poziomie. Wojtek ma niewtpliwie wysoki przepyw finansowy. Innymi sowy, przez jego rce przechodzi do duo pienidzy miesicznie. W przypadku Marka mamy do czynienia z budowaniem majtku i gromadzeniem rodkw. Marek ma ju zgromadzon rwnowarto swoich 69 pensji, czyli wynagrodzenia prawie za 6 lat. W sytuacji gdyby rdo pienidzy przestao bi Franek popadnie w ogromne problemy i straci wszystko, co posiada, bo nie bdzie mg spaca rat kredytowych. Marek moe si utrzyma bez pracy jego standard ycia nie obniy si. Marek jest niezaleny finansowo, poniewa jego przypywy z inwestycji s rwne kosztom jego ycia. To praktyczna rnica midzy rzeczywist majtn osob a wyobraeniem o zamonoci.
153
Wane terminy Niezaleno finansowa Miara niezalenoci finansowej Ubstwo na wysokim poziomie finansowym Katastrofa finansowa Mit niezalenoci finansowej
Ad futuram rei memoriam Z jakiego powodu sigasz po t ksik? Jakie jest popularne rozumienie niezalenoci finansowej? Czym si charakteryzuje katastrofa finansowa? Na czym polega ubstwo na wysokim poziomie finansowym? Co powinno by miar niezalenoci finansowej? Jak mona zdefiniowa niezaleno finansow? Jakie kroki s konieczne do osignicia niezalenoci finansowej?
Jak powinny wyglda finanse rodziny?
Wiesz, jak wyglda ycie finansowe w rodzinach, ktre planuj finanse swoje i przyszych generacji? Mechanizmy finansowe i instrumenty finansowe s w subie tych rodzin od pokole. Z pokolenia na pokolenie majtek ronie. Czas jest ich sprzymierzecem, a nie wrogiem. Zarabiaj z kad chwil. Nieustannie tworz stabilizacj finansow i dobrobyt swojej rodziny, a take potomkw. Sprawy finansowe tocz si swoim ustalonym i zaplanowanym rytmem. Nie musz ciko harowa. Pracuj za nich ich finanse i plany finansowe. Ich przypywy kapitaowe wygldaj nastpujco:
Przepyw kapitau
Budowa kapitau przez dziadkw i rodzicw
Polisa urodzeniowa
Polisa ksztaceniowa
Stypendium
Kapita startowy
Renta kapitaowa
Polisy spadkowe
Wasna emerytura
Przed urodzeniem
Urodziny 86 lat
Szkoa 718 lat
Studia 1925 lat
Praca zawodowa, zakadanie rodziny, dorose ycie 2665
Aktywny wypoczynek 65? lat
Etapy ycia
155
156
Andrzej Fesnak
Czy historia Twojej rodziny nie powinna by taka sama? Czy nie chciaby osign dobrobytu i stabilizacji finansowej dla siebie i przyszych pokole? Ale czy jest moliwe, bez planw i wiedzy, to osign? udzisz si, e cik prac dokonasz tego sam/sama bez waciwych planw finansowych? Jeli tak mylisz, to zapewne mylisz efektywno dziaania z radoci z dziaania. Czy zaczby budow domu od tego, e zwozisz robotnikw na plac budowy i kaesz im pracowa cay dzie? Nie ma kierownika, nie ma majstra, nie ma architekta, nie ma planu. Jest tylko duo pracy. Czy dobrze czuby si na takiej budowie? Z pewnoci zauwaysz wiele bezsensownych dziaa i prac, ktre pjd na marne, wiele razy usyszysz pytanie: Co mamy robi?, Od czego zacz?. I nie dziw si, jeli robotnicy zaczn budow domu od komina! Kto ciko haruje cay dzie z reguy nie ma czasu na zarabianie pienidzy! (Bodo Schffer) Czym si ta budowa rni od Wielkiej Budowy Dobrobytu Twojej Rodziny? Gdzie masz majstra? Kierownika? Architekta? Czy osigniecie jako rodzina stabilizacj finansow, opierajc si na obiegowych opiniach znajomych lub rodziny? To tak jakbycie budowali Wasz dom przy pomocy porad kolegi z pracy, cioci lub ssiada z naprzeciwka. Jak pamitasz z filmu Sami Swoi37 nawet Pawliak Kamirz wspomina, e: Dach musi
37
Sami swoi [film], re. S. Chciski, 1967.
157
by kryty podug rozumu i przepisw przeciwpoarowych!. Kto ustala Wam rozsdne reguy postpowania, sformuowane na podstawie praw finansowych? Kto stwarza plany na podstawie wartoci pienidza w czasie? Kto uczy zapobiegania ryzyku finansowemu? Kto pokazuje, jak tworzy finansowe fundamenty stabilnoci i niezalenoci? Niezalenie od tego, na jakim etapie ycia jeste ktry z tych potencjalnych problemw bdzie zawsze przystawa mniej lub bardziej dokadnie do Twojej sytuacji. Mog Ci te zagwarantowa, e przechodzc przez te wszystkie fazy ycia, napotkasz kad z wymienionych potrzeb. Czy mylisz moe, e sfinansuj si same? Mylisz, e uoy si to wszystko bez aktywnego udziau i wysiku finansowego? Mylisz, e Twoje cele rodzinne osign si same bez planowania finansowego? Jeli tak mylisz to nie czytaj dalej, tylko lepiej mdl si, aby Ci si udao. Finanse rodziny powinny by zaplanowane przez pokolenia. Przepywy finansowe powinny by znane i oczywiste. To wynika z prostej logiki. Poniej znajduje si tabelka z rnymi sytuacji yciowymi. Niektre z nich s radosne, inne smutne. Cech wspln tych sytuacji yciowych jest to, e maj wymiar
158
Andrzej Fesnak
finansowy. Wszystkie generuj przepywy finansowe. Mwic prociej jeeli taka sytuacja si przydarza, to potrzebne s pienidze. Zastanw si, czy ktra z wymienionych niej sytuacji: dotyczya Ci kiedykolwiek w przeszoci, dotyczy Ci obecnie, bdzie dotyczy Ci/Was w przyszoci, na pewno nigdy nie bdzie Ci dotyczy, nie istnieje adne ryzyko ani prawdopodobiestwo, e moe si wydarzy.
Nie Dotyczy- Moe dotyczy a dotyczy
Sytuacja yciowa Dotyczy

lub, potrzebne nowe mieszkanie Trzeba kupi nowy samochd Potrzebne nowe meble Zepsua si lodwka, potrzebna jest nowa Potrzebna jest kuchenka Urodzio si dziecko, potrzebny wikszy dom Dzieci id do komunii Dzieci maj obz integracyjny ze szkoy lub dziecka Potrzebne mieszkanie dziecku Pogrzeb rodzica Choroba/rekonwalescencja Operacja
159
Podr Remont mieszkania/ domu Wymiana telewizora Finansowa pomoc bliskim Urlop Konieczne czesne w szkole Konieczne opaty semestralne Rozwd konieczne mieszkanie
Jeeli ktrakolwiek sytuacja dotyczya Ciebie to pamitasz, jak j finansowae? Jeeli ktrakolwiek dotyczy Ci obecnie to odpowiedz sobie na pytanie, jak j sfinansujesz? Jeeli ktrakolwiek sytuacja moe Ci dotyczy to jak j zamierzasz sfinansowa? Na og masz dwie moliwoci: 1. Pacisz ze rodkw biecych, ktre posiadasz, czyli finansujesz w czasie. 2. Pacisz ze rodkw, ktrych nie posiadasz, czyli finansujesz po czasie dziki kredytowi. Zaraz zadasz pytanie a skd masz wiedzie, kiedy zepsuje Ci si lodwka lub samochd albo kiedy Twoje dziecko bdzie brao lub? Masz racj, nie wiadomo. Ale zastanw si nad pytaniem jakie to ma znaczenie, skoro i tak musisz za to zapaci?
160
Andrzej Fesnak
Jeeli robisz jakikolwiek plan, to przewidujesz wydarzenia. Przewidujesz rwnie wydatki. Wic jeste przygotowany na kad z tych sytuacji. Straak te nie wie, kiedy bdzie si pali, ale ma sprzt gotowy do uycia w kadej chwili, prawda? Twj Plan Finansw Rodziny te powinien przewidywa wszystkie takie sytuacje ale nie tylko. Powinien rwnie przewidzie, jak zdobdziesz kapita potrzebny do realizacji kadego z tych wymienionych elementw planu. Dopiero wtedy wiesz, jak moesz osign swoje cele. Odpowiednie zaplanowanie wszystkich elementw oznacza kolejne przypywy gotwki pozwalajce na spokojn realizacj potrzeb. Twj samochd si zestarzeje. Twj sprzt audiowizualny te, take komputer, meble, urzdzenia domowe wszytko to bdzie wymaga albo naprawy, albo bdzie ju mao uyteczne. Zamy, e masz 25 lat i bdziesz pracowa przez 40 lat, a potem jeszcze y do 85 roku jako emeryt. To znaczy, e bdziesz uytkownikiem sprztu przez 60 lat.
Sprzt Samochd Lodwka Pralka Kuchenka Meble Okres uytkowania 8 10 8 10 10 Przez 60 Twj okres lat liczba uytkowasztuk nia 8 6 8 6 6 Twoja liczba sztuk
161
Okres uytkowania Komputer 4 Telefon GSM 2 Wiea hi-fi 5 Garnitur 3 Sprzt
Przez 60 Twj okres lat liczba uytkowasztuk nia 15 30 12 20
Twoja liczba sztuk
To tylko cz sprztu/produktw, ktrych bdziesz uywa. Trudno wymieni wszystkie. Ale na pewno niektre Twoje wydatki maj charakter cykliczny. Jedno jest pewne masz trzy moliwoci finansowania wydatkw. 1. Jeeli bdziesz finansowa w czasie, z biecych wydatkw zapacisz 100% ceny. 2. Jeeli bdziesz finansowa post fatum czyli po nabyciu zapacisz kilkadziesit lub kilkaset procent wicej. 3. Jeeli bdziesz planowa i prefinansowa zapacisz kilka lub kilkanacie procent, a oszczdzisz kilkadziesit. Syszae ju kiedy historie o tajemniczej serii nieszczliwych zdarze? Zepsua si lodwka, zaraz potem pralka i na dodatek telewizor, a wszystko oczywicie na tydzie przed witami. Jak to zinterpretujesz? Tajemnicza seria nieszcz. Ogromny pech. Urok rzucony przez Bardzo Ze Kobiety.
162
Andrzej Fesnak
Kara za grzeszne i bezbone ycie. Czyja zoliwa dziaalno. Gupota domownikw ich brak poszanowania urzdze. Inne powody mona by mnoy. A gdyby tak potraktowa to jako koniec naturalnego okresu uytkowania? Gdy si sprowadzae do nowego mieszkania kupie wszystko nowe. Mino kilka lat i wszystko, co pikne, musi si skoczy. Sprzt si wysuy i w naturalny sposb zakoczy swj ywot. A wic nie pozostaje nic innego, jak tylko kupi wanie te potrzebne urzdzenia na kredyt. Konsumpcyjny lub gotwkowy oczywicie, bo innego nie dostaniesz na taki cel.
% 15 16 17 18 19 20 8000 z, kredyt konsumpcyjny na 5 lat Rata cznie % sumy % odsetek Kwota odsetek 190,32 11419,17 142,74 42,74 3419,17 194,54 11672,67 145,91 45,91 3672,66 198,82 11929,24 149,12 49,12 3929,24 203,15 12188,85 152,36 52,36 4188,85 207,52 12451,46 155,64 55,64 4451,46 211,95 12717,06 158,96 58,96 4717,06
Jak widzisz, zapacisz troch wicej za sprzt. Od 43% do 59% wicej. Tyle wynika z odsetek, ktre bdziesz musia zapaci. Czy mona ten problem rozwiza inaczej? Mona i to na kilka sposobw. Jeli jest to przykadowe 8000 z potrzebne za 10 lat, to wystarczy odkada do szuflady rocznie 800 z, czyli 66,67 miesicznie.
163
I ju nie trzeba wydawa tych 50% wicej. Ale jeeli wykorzystasz instrumenty finansowe o rnych stopach zwrotu to popatrz:
% 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 8000 z uzbierane przez 10 lat Kwota Razem % sumy % zysku Kwota zysku 57,11 6852,70 86% 14% 1147,30 54,15 6497,87 81% 19% 1502,13 51,31 6156,64 77% 23% 1843,36 48,57 5828,82 73% 27% 2171,18 45,95 5514,25 69% 31% 2485,75 43,44 5212,70 65% 35% 2787,30 41,03 4923,94 62% 38% 3076,66 38,73 4647,74 58% 42% 3352,26 36,53 4383,82 55% 45% 3616,18 34,43 4131,89 52% 48% 3868,11
Z tabelki atwo moesz odczyta, ile by zyska, gdyby przewidzia te zdarzenia w czasie. Profesor Jan Szczepaski38 w swojej ksice Sprawy ludzkie wymieni kilka wanych aspektw ycia kadego czowieka. Mino ju pokolenie, ale gbokie myli, pene humanizmu ujcie najwaniejszych spraw ludzkich, jest nadal aktualne. W latach, kiedy oglny dobrobyt nami rzdzi i nie wypadao mie pienidzy aspekt finansowy nie zosta poruszony. Dzi ju kady z nas wie, e wszystko to, co ma do czynienia z czowiekiem,
38
Sprawy ludzkie Cierpienie Samotno Dziecko Dieta/gd Podre Wiara Zmczenie Staro mier
J. Szczepaski, Sprawy ludzkie, Warszawa 1980.
164
Andrzej Fesnak
ma swj wymiar finansowy i swoj cen. Przyjrzyjmy si sprawom ludzkim w aspekcie finansowym. Cierpienie Jest zwizane najczciej z chorob. Choroba natomiast zawsze jest zwizana z kosztami leczenia. Jake czsto jestemy wiadkami akcji medialnych: Pom Krzysiowi, Zosi itd. Najczciej powodem s albo ciko chore od urodzenia dzieci, albo te, ktre ulegy jakiemu strasznemu wypadkowi. W latach 90. akcje takie pojawiay si w prasie i miay wsparcie medialne. W dobie internetu czsto informacja ta przychodzi poczt elektroniczn. Ale jak wiadomo Polak potrafi. Okazao si, e niezalenie od wielu nieszcz dziaaj rwnie oszuci wyudzajcy w ten sposb pienidze. Odzew spoeczny takich akcji jest ju bardzo niewielki raczej wikszo ludzi traktuje to jako spam. Ja sam otrzymaem kiedy prob o pomoc pienin oraz o krew dla ratowania dziecka. Poniewa miaem akurat waciw grup krwi zadzwoniem pod wskazany numer. Bardzo byem zdziwiony, gdy zostaem zrugany i wyzwany. Waciciel numeru telefonicznego dostawa ju szau, gdy kilkadziesit osb dziennie wydzwaniao do niego z powodu caej akcji, o ktrej nie mia pojcia. Zosta wykorzystany tylko jego numer. Jak si zapewne domylasz, Czytelniku po tym wszystkim moja ochota do wysania 10 z na nieznane mi konto dla ratowania kolejnego Krzysia wzrosa ogromnie Niezalenie jednak od dziaania oszustw problem pozostaje taki sam. Okazuje si, e czsto brakuje na
165
pomoc medyczn w chorobie. Poniewa moimi klientami s rwnie waciciele aptek od nich wiem, e czsto ludzi nie sta na zapacenie za lekarstwa. Zwaszcza dotyczy to emerytw cho nie tylko. Choroba jednak moe przydarzy si kademu. Pomoc moe by polisa ubezpieczeniowa. Naley si ubezpiecza ale nie na wszytko si da. Potrzebne s rwnie wasne pienidze. Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy mam pienidze na ochron moich bliskich w razie koniecznej operacji? Czy mam na pomoc sobie, gdybym w chorobie potrzebowa opieki? Czy mam na rekonwalescencj, rehabilitacj, leczenie? Czy mam na podstawowe potrzeby ycia codziennego w trakcie choroby? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Samotno Bywa, e jest z wyboru ale wtedy trudno mwi o niezadowoleniu lub cierpieniu z tego powodu. Czasem jednak nie jest z wyboru, tylko z powodu drogi yciowej. W kadej chwili moe si zdarzy, e zostaniesz sam. Pomijam rozwody, ale przyczyn samotnoci moe by
166
Andrzej Fesnak
te naga mier z powodw naturalnych lub z powodu wypadku. Popatrz w Polsce yje ok. 38 000 000 ludzi. Wedug oglnodostpnych danych GUS: rocznie ok. 380 000 z nich umiera, rocznie 190 000 z nich zawiera maestwo, rocznie 70 000 rozwodzi si, a prawie poowa zawartych maestw rozpada si, rocznie ok. 6000 ginie w wypadkach drogowych. Gin nie tylko szaleni kierowcy i motocyklici. Gin rwnie rowerzyci, osoby stojce na przystanku, dzieci przebiegajce przez ulic. A to znaczy, e 6000 38 000 000 = 0,00015789. Czyli na kade 10 000 osb 1,57 ginie w ten sposb. Lub inaczej, na kade 100 000 osb ok. 16 ginie w wypadku na drodze. Jak due jest miasto, w ktrym mieszkasz? Albo dzielnica? Masz pewno, e to bdzie pierwszy nieznajomy obok, a nie bliska Ci osoba lub Ty sam? Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy mam wystarczaj ilo pienidzy, eby poradzi sobie, gdy bd sam? Czy mam wystarczaj ilo pienidzy, eby zacz od nowa?
167
Czy mam wystarczajc ilo pienidzy, aby przetrwa okres blu po utracie osoby bliskiej, gdy nie mam gowy do interesw, pracy, kariery? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Zapewne wiele osb pomyli sobie w sposb magiczny e to wywoywanie wilka z lasu, e nie mona tak myle. Przypomn raz jeszcze ludzie doroli emocjonalnie potrafi rozmawia o problemach. Ludzie niedoroli nie. Zawsze udaj, e nie s zainteresowani, e problemu nie ma. Zadajmy zatem inne pytanie. Czy warto mie rodki finansowe do wykorzystania z najbliszymi lub samemu? Wiele osb zabezpiecza np. swoje dzieci polisami na ycie od urodzenia. Ale kiedy dzieci s ju penoletnie, nie wypaca im pienidzy z tych polis. Moe to trudno zaakceptowa ale alkoholicy i narkomani skd si przecie bior. Urodzili si jako niewinne dziecitka, ale potem nastpi okrelony rozwj. Czy jest sens zatem dawa kilkaset a nawet tylko kilkadziesit tysicy zotych komu, kto ma lat 25 i zamierza zapi si lub zapa na mier? Wikszo ludzi powie, e nie ma to sensu. W kadym razie rodki warto mie albo do wykorzystania z najbliszymi, albo do odbudowania swojego wiata na nowo, prawda? Dziecko Jak wiadomo, jest bezbronn istot i potrzebuje zawsze opieki, pomocy i mioci. Pojawienie si dziecka jest kluczowym momentem w drodze ycia kadego czowieka. Wydatki na utrzymanie zostay szerzej opisane
168
Andrzej Fesnak
w rozdziale o planie edukacyjnym. Tu przyjrzyjmy si kilku mniej radosnym faktom. Polska Fundacja Pomocy Dzieciom Maciu podaje, e statystycznie niedoywione lub godne jest dziecko, ktre poszo dzi do szkoy nawet bez jednej, najmniejszej kanapki. Nietrudno zrozumie, e gd wpywa na poczucie wasnej wartoci. Liczby s alarmujce. Wedug bada, 3070% polskich dzieci w wieku szkolnym jest niedoywionych, a liczba ta wzrasta. Prawie co trzeci ucze wedug danych fundacji rozpoczyna nauk na czczo. Najbardziej dotyczy to tych najmodszych, do 15. roku ycia. Wiele dzieci wychowuje si w rodzinach yjcych na granicy ubstwa, rodzin osb bezrobotnych, wielodzietnych, niepenych, a czsto te patologicznych. W Polsce ponad 10% uczniw pozostaje poza obszarem dziaa opieki spoecznej i innych instytucji dziaajcych w zakresie doywiania. Ponad poowa szk deklaruje, e ma wicej ni 20 uczniw korzystajcych z takich programw. Dane GUSu te nie s pocieszajce. Dla przykadu w 2002 roku ok. 58% osb yo w rodzinach poniej minimum socjalnego. Pomoc otrzymywao 18,5%, a a 30% respondentw okrelio swj poziom dochodw na ledwie wystarczajcy do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Caritas Polska od lat prowadzi wasn akcj program Skrzyda. Inspiracj duchow jest Ewangelia wedug w. Mateusza Bo byem godny, a dalicie Mi je (Mt 25,35). Podobne przesanie zawar papie Benedykt
169
XVI w swej encyklice Deus caritas est39: We wsplnocie wierzcych nie moe by takiej formy ubstwa, by komu odmwiono dbr koniecznych do godnego ycia. Ale niezalenie od przesanek religijnych, bardziej zatrwaajce s dane publikowane przez Caritas, wedug ktrych ponad 650 000 polskich dzieci w szkoach odczuwa problemy godu. Nie mog nada z nauk za pozostaymi, poniewa brakuje im ksiek, obuwia sportowego itp. Nietrudno sobie wyobrazi, jakie musz przeywa upokorzenia w wiecie konsumpcji. A dzieci wobec innych dzieci s niestety bezlitosne. Polska Akcja Humanitarna prowadzi program doywiania dzieci w szkoach Pajacyk. Jak podaje Akcja, wystarczy 2,50 z, aby zapewni dziecku ciepy posiek. Programem objtych jest 3849 dzieci w 151 placwkach w 13 wojewdztwach. Ja te uwaam, e jeeli si planuje dzieci to powinno si planowa sposb finansowania ich. Ten pogld niestety ma wielu przeciwnikw, zwaszcza religijnych mwicych o tym, e dzieci s bogosawiestwem i nie naley si martwi o ich przyszo. Niewtpliwie dzieci s radoci ycia i bogosawiestwem ale jako doradca finansowy wol by ogoszony heretykiem i grzesznikiem, nibym mia udziela komukolwiek takich finansowych porad. Moja rada brzmi: zaplanuj finanse na potrzeby dziecka. Dla osb przedkadajcych
Ojciec wity Benedykt XVI, Encyklika Deus caritas est do biskupw, prezbiterw i diakonw, do osb konsekrowanych i wszystkich wiernych wieckich, o mioci chrzecijaskiej, Krakw 2008.
39
170
Andrzej Fesnak
argumenty religijne ponad racjonalne przytocz tu zdarzenie z mego ycia, ktre wywoao u mnie gbokie przeycie typu aha. Jako wielokrotny moderator konferencji MDRT40 miaem okazj pozna kanadyjskiego doradc finansowego, wielokrotnego czonka MDRT Jamesa Rogera. Kiedy zaczlimy rozmawia, James przyzna si, e pochodzi z katolickiej wielodzietnej rodziny mia trzynacioro rodzestwa. W domu nigdy nie brakowao pienidzy. Pewnie dlatego, e pochodzisz z rodziny milionerw? zapytaem Jamesa. Skde odpowiedzia. Po prostu rodzice mieli plany finansowe i to wszystko. Dlatego te James postanowi by doradc finansowym. Ale najciekawsz rzecz zostawi na koniec. Podstawy pl a n o wa n ia fi nanso w e go po zna p od c z as swo ic h n a u k p r ze dma e sk i ch w K oc iele kato l i c k i m w Vancouver! Nic doda, nic uj! Pogldy religijne wcale nie musz kci si z wiedz finansow. Jestem gboko przekonany, e zadbae dobrze o potrzeby swojego dziecka, Drogi Czytelniku. Ale z drugiej strony wiaty milioner pomaga te innym. Kiedy patrz na kolejki w supermarketach i wzki, z ktrych si wysypuje trudno jest mi uwierzy w dane statystyczne
MDRT Milion Dolar Round Table, Okrgy St Miliona Dolarw. Organizacja istniejca od 1928 roku, zrzeszajca najlepszych wiatowych sprzedawcw ubezpiecze na ycie. Rokrocznie organizowane s konferencje MDRT na caym wiecie. W Polsce partnerem organizatorem jest Polska Izba Porednikw Ubezpieczeniowych i Finansowych.
40
171
dotyczce ndzy i godu. Z drugiej strony odpowiedz, prosz, z rk na sercu ile ywnoci wyrzucasz co kilka dni z lodwki, bo si zepsua i nie zostaa zuyta? Ja staram si kontrolowa proces zakupw, ale mog z ca powag powiedzie, e min. 10% tego, co kupuj wyrzucam. A moe by tak ograniczy dokarmianie szczurw i karaluchw w mietnikach, a przeznaczy troch pienidzy na akcje humanitarne? Pamitasz, e 2,50 z to ciepy posiek dla potrzebujcego dziecka? To akurat tyle, co kolejny zepsuty jogurt lub serek w Twojej lodwce Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy zrobiem sobie dokadne plany finansowe dotyczce swojego dziecka/swoich dzieci? Czy pomagam innym, przekazujc t wiedz? Czy mog ograniczy rozbuchan konsumpcj i przeznaczy 25 z miesicznie na akcje humanitarne dla 10 dzieci? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Gd/dieta Masowy problem godu jest raczej zjawiskiem przeszoci w Polsce i w Europie, a ju zwaszcza tej unijnej. W ubiegym stuleciu gd wystpowa jednak na tyle czsto, e urs nawet do rangi tematu literackiego w synnej powieci Gd Knuta Hamsuna. Najgorzej
172
Andrzej Fesnak
trapi mnie gd, jawicy si mimo wstrtu do jada. Uczuem ponownie haniebny apetyt, wewntrzn aroczno, ktra rosa z kad chwil41. Dla przypomnienia podam tylko, e Irlandia na pocztku XX wieku stracia 1/3 ludnoci w wyniku godu. Podobnie byo na Ukrainie, a co bardziej przeraajce gd tam nie by wynikiem klski nieurodzaju jak w Irlandii, lecz efektem polityki eksterminacji narodu ukraiskiego, podjtej przez Stalina. Widmo i wspomnienie godu Irlandczycy maj chyba zapisane w genach bo jest to obecnie jeden z krajw Europy o najwyszym procencie ludzi otyych. Tym samym dotykamy zagadnienia racjonalnego odywiania si. Nie zawsze dobrobyt i konsumpcja ywnoci prowadz do pozytywnych skutkw. Bardzo czsto obecnie mamy do czynienia z nadmiern otyoci. Odpowiednie odywianie to problem wielu ludzi. Wikszo osb zna wprawdzie stwierdzenie, e wszystko, co smaczne, powoduje tycie, ale niewielu pamita, e naley uzupenia organizm mikroelementami i witaminami. I tu si zaczyna problem finansowy, wikszo suplementw bowiem kosztuje kilkadziesit do kilkuset zotych miesicznie. Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy mam pienidze na regularne suplementowanie si?
K. Hamsun, Gd, Pozna 1974.
41
173
Czy mam pienidze na seminaria dotyczce zdrowego ywienia? Czy bywam na takich seminariach? Czy przewidziaem konieczno zmiany diety w starszym wieku, gdy bd mie 50, 60, 70 lub 80 lat? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Podre Niewtpliwie ksztac, jak wiemy. Dlatego te o wielu osobach mona domniemywa, e raczej chtnie spdzaj czas w domu zwaszcza szefowie partii. Ale czy moliwa jest jakakolwiek podr tylko za jeden umiech? Moe jako student wczye si z plecakiem po Europie. Ale w wieku 30, 40 lub wicej lat zmniejsza si ochota na spanie w dworcowej poczekalni i zajadanie zupek w proszku. Ronie natomiast ch korzystania ze specjaw miejscowej kuchni, wygodnego ka w hotelu, posiedzenia w barze czy pubie. Jego witobliwo Dalajlama naucza, i raz w roku kady powinien uda si w miejsce, gdzie jeszcze nie by, obserwowa ludzi i wyciga wnioski. wiat jest pikny, widziany zarwno z samolotu, samochodu, roweru czy dki. Czy nie jest wietnie pozna ojczyzn pizzy, szampana, szkockiej whisky, popatrze, gdzie narodziy si najpikniejsze walce, zobaczy, jak robi si tortill, posucha fado, poczu wo Atlantyku, zje norweskiego wgorza? Przykady mona mnoy. Jedni lubi kuchni, inni miejsca inspirujce piosenkarzy i poetw, dziea sztuki, architektur itp.
174
Andrzej Fesnak
Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy mam plan poznawania wiata samemu lub z rodzin? Czy mam plan, jak finansowa swoje podre i poznawanie wiata? Czy mam pienidze, eby poznawa wiat i bogactwo jego kultur? Czy mam na nauk jzyka w kraju, ktry jest jego kolebk? Czy mog zapewni swoim bliskim kontakt z innymi kulturami i dzieami sztuki, architektury, spoeczestwem, obyczajami, kuchni, ciepym morzem? Czy mog utrzymywa kontakt z rodzin, bliskimi, przyjacimi na wiecie? Czy od czasu do czasu dla higieny psychicznej wyjedam do innego kraju, aby odpocz od polskoci, nabra dystansu i si? Czy finansuj to z wasnych rodkw, czy te urlop to zawsze u Ciebie katastrofa finansowa? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Wiara Niezalenie od religii, jak wyznajesz ma ona swoje miejsca kultu, a take wasne wane uroczystoci i wita. Niektre religie bardzo rygorystycznie nakazuj odwiedzanie swoich miejsc kultu. Np. kady muzuma-
175
nin ma obowizek raz w yciu podrowa do Mekki, eby zobaczy synny Czarny Kamie. Inne nakazuj celebrowanie wit wedug okrelonych rytuaw, jak np. judaizm. W Polsce najczciej wyznawany jest katolicyzm, jako nurt chrzecijastwa. Wielu ludzi jeszcze za ycia polskiego papiea Jana Pawa II odwiedzio Watykan i miao okazj by na audiencji lub na Angelus przed katedr w. Piotra w Rzymie. Dla wielu byo to jednak i jest tylko marzeniem z powodw finansowych. Chcieliby pojecha na grb Jana Pawa II ale nie s w stanie tego sfinansowa. Lourdes, obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, czy nawet Jerozolima i Betlejem, s dla wielu ludzi nieosigalne, aczkolwiek bliskie ich sercom. Nieraz pewnie widziae te rne parafialne kocioy, liczne pereki architektury a jednak niezadbane i niedogrzane zim. Albo moe znasz bliskie Ci osoby, ktre skorzystayby z Twojego wsparcia, poniewa nie radz sobie finansowo? Wspomaganie wasnej wsplnoty religijnej nie powinno by aktem jamuny, ale wiadom dziaalnoci finansow. Jak parafialny ksidz ma zaplanowa ogrzewanie swojego kocioa, skoro nie ma planu przepyww finansowych, a jedyne, na co moe liczy, to jamuna rzucona na tac? wiadomy czonek wsplnoty religijnej powinien o ni systematycznie dba. Dla przykadu jeeli w parafii kilka tysicy osb regularnie przesyaoby chocia 10 z miesicznie na jej konto to byoby kilkadziesit tysicy miesicznie. Wystarczajco duo, aby ogrza koci, pomc potrzebujcym, zorganizowa dodatkowe zajcia dzieciom, czy te tasze wycieczki do miejsc kultu.
176
Andrzej Fesnak
Wystarczyoby te na zorganizowanie zaj z planowania finansowego i dla nowoecw, i pozostaych czonkw parafii. Zastanw si nad coraz czstszym pogldem czy kocioy zamyka degrengolada moralna, czy moe brak pienidzy na ogrzewanie? Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy wspomagam swoj wsplnot religijn regularnymi datkami? Czy mogem odwiedzi wane dla mnie miejsca kultu religijnego w Polsce? Czy mogem odwiedzi wane dla mnie miejsca kultu religijnego na wiecie? Czy zafundowaem bliskim wita w sposb inny ni przed telewizorem? Czy zawsze mog celebrowa wita tak jak bym tego chcia? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Zmczenie Jest czasem rezultatem przejciowej sytuacji yciowej. Czciej jednak wynika z nieumiejtnego planowania lub braku priorytetw w dziaaniach. Bardzo czsto te czy si zmczenie ze stresem. To drugie sowo zrobio w ostatnich latach tak karier, e ju chyba nie traktuje si go powanie. Wszystko naokoo sprawia, e jestemy zestresowani, a najbardziej stresuje oczywicie
177
praca. Prasa kolorowa oraz internetowe strony pene s bardzo inteligentnych pomysw co robi, aby si nie nudzi w biurze i nie stresowa. Profesor Szczepaski nazywa zmczenie zbawieniem. Z niego bowiem wywodzi si wszelka ekonomia wysiku, wszelkie planowanie nie z ograniczonoci rodkw, ktrymi czowiek dysponuje, ale z ograniczonoci si granic odpornoci i wytrzymaoci42. Niewtpliwie zmczeniu mona przeciwdziaa i przeciwdziaa naley. W dzisiejszych czasach najlepszym rozwizaniem jest korzystanie z moliwoci odpoczynku. Sprzyja temu nowa dziedzina przemysu well wellness. Ta sztuka odpoczywania i dbania o swoje ciao zwizana jest oczywicie z kosztami. Coraz wicej hoteli i orodkw wypoczynkowych proponuje usugi SPA zabiegi dla ciaa pozwalajce wypocz. Wedug Talmudu co 7 lat nastpuje rok odpoczynku. Niezalenie od przekona religijnych, odpowiedz sobie na pytanie sta Ci na to? A moe sta Ci na taki odpoczynek, ktrego pragniesz? Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy planuj finansowanie swojego odpoczynku? Czy byem na szkoleniach dotyczcych planowania, zarzdzania czasem, okrelania priorytetw? Czy planuj odwiedziny w SPA kilka razy w roku?
42
J. Szczepaski, op. cit.
178
Andrzej Fesnak
Czy zaplanowaem zawie tam swoj rodzin? Czy mog sobie zrobi przerw/bezpatny dzie wolny/urlop zawsze wtedy, kiedy chc? Czy sta mnie na zmian klimatu i otoczenia? Czy sta mnie na wizyty w orodkach wellness oraz SPA? Czy mog sobie pozwoli na masae lecznicze? Czy sta mnie na regularne badania? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Staro Jest czym paskudnym jak twierdzi Seneka i niestety mia ogromn racj. Nie pomoe tu adna filozofia. Oczywicie szanujemy dowiadczenie ludzi starszych, ich ogromne osignicia i dobro, ktre uczynili innym. Doceniamy rol, jak odegrali w naszym yciu czy te yciu spoeczestwa. Respektujemy, pomagamy, podziwiamy. A czy to si przekada na ich zdrowie? Przekada si na ich sprawno? Przekada si na mobilno? Przekada si na samopoczucie fizyczne? [] ale c zrobi, gdy tak si zoy, e mier nie przyjdzie, gdy jestemy aglem rozpitym w wichurze, ale zwleka i czeka, a spokorniejemy, a ulegniemy saboci zwiotczaych mini i znuonego serca, zatkanych arterii i guzw narastajcych jak huby na sprchniaym pniu?43.
43
Ibidem.
179
Co prawda, na szczcie umrzemy wszyscy i zrobimy troch miejsca nastpnym generacjom na matce ziemi ale w jaki sposb bdziemy czeka na ten radosny moment, zaley niestety od naszych finansw. Naley szanowa ludzi starszych i pomaga im. Ale wiat raczej brutalnie si od nich odwraca. Nawet tak powszechne urzdzenia jak telefon komrkowy czy kalkulator s dzi dostosowywane do ludzi modych z doskonaym wzrokiem. Klawisze s tak mae, e osoby starsze maj zwykle problemy z obsug. Daleko nam do wschodnich kultur, w ktrych czowiek starszy cieszy si szacunkiem i podziwem. A przecie nierzadko jest wiadkiem stulecia obserwowa i widzia ogromne zmiany. W krajach zachodnich istniej Uniwersytety Trzeciego Wieku i ludzi starszych integruje si rnymi dziaaniami do aktywnego uczestniczenia w yciu spoecznym. Dla porwnania w Berlinie w kadej dzielnicy jest taka Volkshochschule im Bezirk, czyli w caym jednym miecie kilkanacie. W Polsce niewiele ponad 100 w caym kraju. W Polsce za to najwiksz rozrywk emeryta nadal jest niedzielna msza, karmienie gobi w parku lub opieka nad wnukami o ile na to si starcza. Tak wyglda szara rzeczywisto bez ideologii. Ideologicznie oczywicie wspieramy, pomagamy rzd, prezydent, pastwo, instytucje, partie polityczne itd. Najczciej tylko przed wyborami. Pniej troch jakby mniej. Ale bdzie nas coraz wicej! Pisz nas bo niezalenie od tego, ile masz lat, Czytelniku Polska jest krajem starzejcym si. Za mao si rodzi dzieci. Abymy si odmodzili potrzebne s wielodzietne rodziny. Czyli najprociej imigranci z Bugarii, Turcji,
180
Andrzej Fesnak
Rumunii, Ukrainy lub krajw Maghrebu. Pewnie trudno byoby zapiewa wwczas: eby Polska bya Polsk? Ale niezalenie od przekona politycznych i religijnych demografii nie da si oszuka, a w nagy model rodziny polskiej z czwrk dzieci wierz tak samo jak Ty, Czytelniku! Prdzej zanucimy sobie: Jeszcze tylko wiosen kilka i: Wesoe jest ycie staruszka Nie zamierzam Ci straszy, Drogi Czytelniku, ale jako doradca finansowy powiem moesz wierzy tylko w to, co masz sam. Jak dostaniesz zapomog emeryturow to si ciesz. Pamitaj jednak nasze przysowie rodzime, e aska paska na pstrym koniu jedzi. wiadczenie pastwowe jest wprawdzie z aski, ale na koniu nie jedzi. A za posiadanie wasnego konia mechanicznego, jeszcze dopacisz podatek i tyle. Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy mam wystarczajco duo, eby godnie y, gdy bd mie dla siebie 24 godziny? Czy mam wystarczajco duo, aby realizowa swoje potrzeby wieku pnego (70 lat i wicej)? Czy stworzyem sobie wasny, prywatny plan emerytalny? Czy jestem uzaleniony od ndznej pastwowej zapomogi, zwanej potocznie emerytur? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy?
181
mier Na szczcie pojawi si i uwolni nas od problemu niemiertelnoci. Tylko czy przypadkiem nie mamy ochoty jeszcze troch by jednak jarzmem ycia zniewoleni? Najczciej mylimy w chwili autorefleksji co mi tam, kiedy ju mnie nie ma to czym si martwi? By moe Twoja religia nakazuje Ci pomartwi si, co z Tob potem bdzie. Nie pretenduj w aden sposb do wyjaniania eschatologicznych aspektw. Ale te ziemskie chtnie wyjani. Zostawisz dugi albo majtek i to do podziau. Jedno i drugie stanowi problem. Pamitasz, jak pisaem, e ycz Ci, aby umar w por? Kademu tego ycz. Z praktyki doradcy finansowego z przeszoci agenta ubezpieczeniowego wiem jednak, e ten przywilej otrzymuj od Boga tylko nieliczni. Wikszo umiera nie w por i pozostawia z tego tytuu problemy. Brak precyzyjnego rozporzdzenia wasnym majtkiem w formie testamentu jest powanym bdem. Jest to nasza ostatnia przykro i zoliwo, jak moemy zrobi naszym bliskim. Pewnie dlatego wielu z nas mci si w ten sposb na swoich najbliszych. Powany czowiek myli jednak o mierci. I robi swj testament za ycia zwaywszy e po mierci nie da si go zrobi w ogle. To pierwsze p problemu. Drugie p to spadek, ktry pozostawiamy. Bdzie to majtek czy dug? atwo powiedzie: zostaw majtek moesz sobie pomyle, Czytelniku. Oczywicie, rwnie atwo jest ten problem rozwiza. Rozumiem, e trudno jest czasem
182
Andrzej Fesnak
zdoby majtek. Ale z pewnoci nie jest trudno przeznaczy na ten cel 200300 z miesicznie. Jeeli ten wydatek przeznaczysz na polis ubezpieczeniow na cae ycie to przez kilkadziesit lat uzbierasz cakiem pokan kwot kilkuset tysicy zotych, ktr odziedzicz Twoi bliscy. Odpowiedz sobie na pytania: Czy mylaem ju o tym problemie czy raczej udaj, e go nie ma? Czy mam odpowiedni majtek, eby nie pogra rodziny w dugach? Czy zdaj sobie spraw z tego, e gdy odejd rodzice lub rodzestwo to ja musz sfinansowa ceremoni pogrzebow? Czy zadbaem o prosty podzia swojego majtku poprzez testament? Czy mam odpowiednie polisy na ten cel? Czy mylaem, jak oraz ile zainwestowa, aby finansowa te sprawy? Trudne te wszystkie pytania, prawda? Ale czy kto mwi, e ycie jest atwe? Jeli przestaniemy je zadawa czy bdzie prociej i lepiej? Jeli chcesz by niezaleny finansowo i dba o niezaleno finansow swoich bliskich to musisz zmieni struktur swoich wydatkw. Powinna wyglda nastpujco, jako regua finansw osobistych:
183
Kapita wasny przepywy roczne / przepywy miesiczne
30% koszty
30% bieca obsuga zaduenia
30% reinwestycje
10% kapita zapasowy
Innymi sowy zamy, e zarabiasz 5000 z. 1500 z powinno wystarcza na ycie, 1500 to raty Twoich kredytw, 1500 to inwestycje wszelkiego rodzaju i 500 z to kapita zapasowy. Te inwestycje to nie tylko kapita emerytalny, ale Twoje przysze samochody, lodwki, wyjazdy itd. Zastanw si, jak to wyglda u Ciebie i dlaczego w ten sposb:
Kapita wasny przepywy roczne / przepywy miesiczne
50% koszty
50% bieca obsuga zaduenia
184
Andrzej Fesnak
Ten sposb wcale nie jest taszy. Wydawanie na ycie wanie tak nie zmienia niczego na lepsze. Przy zarobkach wsplnych, np. 7000 z, reguy powinny by nastpujce: 2100 z ycie, 2100 z kredyty, 2100 z inwestycje przysze oraz prefinansowanie, 700 z kapita zapasowy do wykorzystania. Przy takim podziale po 10 latach z reinwestycji moesz mie przy 10% stopach zwrotu ok. 433 000 z, a z kapitau zapasowego 144 000 z. Inwestycje daj Ci zatem 3600 z odsetek miesicznie. Odsetki moesz podzieli nastpujco 2100 + 1500 czyli masz 2100 z na ycie i 1500 z na kredyty. Moesz je spaci szybciej i mdrzej. Moesz wykorzysta 2100 z na przypieszone spaty kredytw, a na ycie mie teraz 2100 + 1500 = 3600 z. Jak ju spacisz kredyty szybciej i mdrzej, to masz 3600 z odsetek, a Twoje koszty ycia to tylko 2100 z. Przychody kapitaowe przekraczaj koszty, a zatem jeste niezaleny finansowo.
185
Wane terminy Etapy ycia Budowanie dobrobytu przez pokolenia Dugoterminowe planowanie wydatkw Postfinansowanie Prefinansowanie Sprawy ludzkie Aspekty finansowe ludzkich spraw Regua finansw osobistych Ad futuram rei memoriam Jakie finansowe etapy ycia moesz rozrni? Co daje budowanie dobrobytu przez pokolenia? Na czym polega dugoterminowe planowanie wydatkw? Co powoduje postfinansowanie? Co daje prefinansowanie? Co to s sprawy ludzkie? Jakie s aspekty finansowe ludzkich spraw? Jak dziaa regua finansw osobistych?
Cz 4
Co trzeba zaplanowa?
Co daje plan edukacyjny?
Plan edukacyjny to podwjne zadanie, z jednej strony jest to sposb na odbycie edukacji, a z drugiej na jej sfinansowanie. Jakie s powody tworzenia planu edukacyjnego? Obnienie kosztw edukacji dzieci. Zaplanowanie edukacji dzieci. Zaplanowanie edukacji wasnej. Zaplanowanie wasnej kariery zawodowej. Obnienie kosztw edukacji wasnej. Zacznijmy od dzieci i ich wyksztacenia. Kiedy mwimy edukacja, najczciej mylimy o dzieciach. Wyksztacenie jest paszportem do biznesu, pracy, kariery, pienidzy. I jest oczywicie zwizane z kosztami. Za edukacj pacimy ju od przedszkola, gdzie s dodatkowe opaty za rytmik, taniec, angielski itd. I tak ju si to cignie do momentu szkoy wyszej, kiedy powstaje najwikszy wysiek do sfinansowania. Uczelni wyszych patnych jest w Polsce ju ogromna liczba, tak e wyksztacenie nie jest ju kwesti szczcia, eby zda tylko kwesti iloci pienidzy w portfelu. Semestr nauki kosztuje 30005000 z.
189
190
Andrzej Fesnak
Dane za rok 2008:

Rodzaj opaty Kwota jedn. Semestr 4000 Mieszkanie 1200 Wyywienie 700 Pomoce 150 Ubranie 800 Podre 100 Transport 100 Wakacje 4000 Komunikacja 80 Ilo 8 48 48 48 8 48 48 8 48 Razem Razem 32000 57600 33600 7200 6400 4800 4800 32000 3840 182240
W wypadku gdy studia bd 6letnie naley dooy jeszcze 83 120 z, co cznie da 265 360 z. W 2008 roku wystarcza to na luksusowy samochd, np. Mercedes klasy E 350, 4matic, 220 KM. Czyli czeka Ci, Drogi Czytelniku, wydatek rzdu 190 000270 000 z. Moe ju w tym sezonie, moe za 2 lata, moe za 10 lat, a moe za 18 lat. redni wydatek miesiczny to ok. 3130 z. Zobacz, jak by to wygldao, gdyby wybra trzeci opcj prefinansowanie. eby przez 4 lata wybiera z konta po 3130 z, potrzebujesz przy rnych stopach procentowych nieco mniej.
5,00% 135913,85 6% 133276,39 7% 130709,43 8% 128210,79 9% 125778,37 10% 123410,14 11% 121104,15 12,00% 118858,49
Przyjmijmy redni stop zwrotu na poziomie 612% i popatrzmy, jakimi kwotami miesicznymi mona uzbiera na przestrzeni kilku lat kwot 128 210,79 z jako redni potrzebn na finansowanie studiw.
191
5 lat 10 lat 15 lat 18 lat
6% 1828,48 778,46 438,67 329,35
8% 1733,36 696,17 368,06 265,29
10% 1641,99 620,72 306,78 211,72
12% 1554,33 551,83 254,10 167,50
Zapewne ju teraz rozumiesz, po co potrzebny jest plan edukacyjny. Kiedy trzeba bdzie finansowa studia, masz do wyboru: albo wpaci na konto jednorazowo 128 210,79 z, albo co miesic wydawa 3130 z. Jeeli natomiast zaczniesz prefinansowa ten wydatek, to majc 18 lat czasu i konto dajce 8% rocznie wystarczy 265,29 z miesicznie. Jeeli porwnasz to z miesiczn kwot 3130 z, to wydatek miesiczny jest rwny ok. 8,5% kwoty pierwotnej. Ciekawe jest take porwnanie kosztw przy rnych systemach finansowania: kwota jednorazowa: 128 210,79 z 3130 z 48 miesicy = 150 240 z 265,29 z 18 lat 12 miesicy = 57 302,64 z Suma miesicznych wpat po 265,29 to 38% kwoty wynikajcej z miesicznych wpat po 3130 z. Warto mie plan finansowania edukacji, prawda? Dawno temu, gdy w Polsce by socjalistyczny raj na ziemi, docieray czasem informacje zza elaznej kurtyny. Ludowe pastwo robotnikw i chopw szczycio si tym, e edukacja bya darmowa. Dlatego te chtnie rozpowiadano informacj o zym kapitalizmie, w ktrym
192
Andrzej Fesnak
rodzice ju po urodzeniu si dziecka zaczynali myle o jego edukacji i zapisywali do collegeu lub szkoy wyszej. A przeraeni suchacze kulili si ze strachu na sam myl o tym, jak to ludzie s zniewoleni krwioerczym kapitalizmem. Sam pamitam, jak w latach 60. ubiegego stulecia byem przeraony tak niegodziwoci Czasy si wprawdzie zmieniy, ale reguy nie. Wedug ekspertw z Centrum im. Adama Smitha koszt wychowania jednego dziecka do osignicia przeze 20. roku ycia wynosi w Polsce ok. 160 000 z (minimum), dwjki 280 000 z, a trjki 376 000 z, i to bez kosztw porednich44. W Stanach Zjednoczonych roczne koszty studenta uczelni prywatnej wynosz 23 578 dolarw, publicznej 9008 dolarw, zarobki rodziny s miedzy 39 100 a 65 800 dolarw (dane za rok 2001)45. Fakt planowania edukacji wydaje si zatem oczywisty jeeli dziki planowi edukacyjnemu redukuje si wydatki o ponad 60%! A czy edukacja jest rzeczywicie potrzebna? To chyba oczywiste. Bez odpowiedniego wyksztacenia mao moliwa jest dobra paca i kariera. Wymogi dzisiejszego wiata s jasno zdefiniowane. Jeli chcesz osign sukces, to:
Koszty wychowania dzieci w Polsce a ponoszenie podatkw porednich, pod kierunkiem prof. dr. hab. A. Surdeja, Warszawa 2008. 45 The consumer Expenditure Survey by the US Departmanet of Labor [http://www.bls.gov dostp 12.04.2011].
44
193
musisz mie pragnienie osignicia wasnego celu w pracy zawodowej, musisz wiedzie, jakie dziaania s konieczne, aby ten cel osign, musisz mie umiejtnoci konieczne do osignicia celu, musisz mie samodyscyplin prowadzc do celu. W trakcie twojej kariery bdziesz musia 67 razy uczy wszystkiego od nowa. Takie jest tempo zmian wspczesnego wiata. Orodek szkoleniowy Wyboston Lakes Problemu edukacji nie daje si rozwiza i zaatwi raz na zawsze. Samo ukoczenie studiw i zdobycie dyplomu nie wystarcza. yjemy w czasach, kiedy konieczna jest ustawiczna edukacja. Informacje dotyczce naszego kraju s rewelacyjne. Z danych Ministerstwa Edukacji wynika e zawrotna liczba bo ok. 5,2% ludnoci tj. poniej 1 mln osb w wieku 2564 lat, bierze udzia w edukacji i szkoleniach. Klasyfikuje to Polsk na najniszym wrd krajw UE25 poziomie uczestnictwa w ksztaceniu ustawicznym. Ale o wiele ciekawsze jest to, e w ksztaceniu ustawicznym w bardzo nieznacznym stopniu bior udzia zwaszcza te osoby, ktrym jest to szczeglnie potrzebne. A zatem takie, ktre znajduj si w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy: osoby bezrobotne, osoby z niskimi kwalifikacjami, osoby starsze.
194
Andrzej Fesnak
Dokument Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Program Operacyjny KAPITA LUDZKI przedstawia nasz najjaniejsz ojczyzn w barwach ponurego raczej ciemnogorodu. Uczy to si lubimy nie za zbytnio jak mwi popularne powiedzenie. A oto kilka jake ponurych w treci cytatw z owego dokumentu: Polscy pracownicy w przewaajcej wikszoci nie w idz p o tr ze by ci g e go po dnosz enia i u z u p e n i a n i a swych kwalifikacji zawodowych. Nawyk doksztacania si po uzyskaniu wyksztacenia formalnego nie jest rozpowszechniony46. Z raportu OECD wynika, e tylko co smy polski pracownik bierze udzia w szkoleniach. Na tym tle troch lepiej rysuj si nasze indywidualne decyzje. Osoby indywidualne to druga obok firm grupa odbiorcw usug szkoleniowych. W cigu ostatnich lat zainteresowanie usugami szkoleniowymi wrd osb indywidualnych wyranie wzroso. Wedug danych z badania zrealizowanego w styczniu 2006 roku, 45% Polakw jest zainteresowanych poszerzaniem swoich kwalifikacji i umiejtnoci (31% w 2000 roku). Jakie s gwne motywy pracownikw popychajce do uczestnictwa w rnorodnych szkoleniach? To przede wszystkim: spodziewany awans, oczekiwanie podwyszenia wynagrodzenia,
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 20072013. Program Operacyjny Kapita Ludzki, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.
46
195
pragnienie zmiany miejsca pracy. Bardzo mao popularny jest elearning: korzysta z niego tylko niewielki uamek firm. Z przeprowadzonych bada przedsibiorcw wynika, e w grupie MP brak jest popytu na szkolenia prowadzone wycznie przez internet (z samego elearningu chce skorzysta jedynie 3% firm). Poniewa jest duy wybr na rynku szkole przedsibiorcy preferuj najczciej te tradycyjne. Istnieje jednak potencja na szkolenia w formie czonej (poczenie elearningu z tradycyjnym szkoleniem), poniewa z tej formy chciaby skorzysta co czwarty przedsibiorca. Ale z drugiej strony 1/3 przedsibiorcw twierdzi, e ich firma nie jest przygotowana do odbywania szkole przez internet. Tylko 7% ogu firm korzystao w 2005 roku ze szkole dofinansowanych przez EFS. Gwn przyczyn ograniczonego wykorzystania tej pomocy unijnej jest brak wiedzy na temat tych moliwoci. Najwikszy odsetek firm, ktre w 2005 roku korzystay z moliwoci dofinansowania szkole z EFS, by wrd firm rednich i duych wynis on odpowiednio 21% i 28%. Zaledwie co smy polski pracownik bierze udzia w szkoleniach, jak wynika z raportu OECD. 39% przedsibiorstw widzi potrzeb prowadzenia szkole, w maych i rednich firmach odpowiednio 49% i 64%. Najciekawsze jest to, e kobiety s bardziej otwarte na szkolenia ni mczyni.
196
Andrzej Fesnak
Oprcz firm istnieje te grupa indywidualnych odbiorcw. W cigu ostatnich lat zainteresowanie szkoleniami w tej grupie wzroso o ok. 50%. Wedug danych z badania zrealizowanego w styczniu 2006 roku, 45% Polakw jest zainteresowanych poszerzaniem swoich kwalifikacji i umiejtnoci, podczas gdy w roku 2000 byo to 31%. Najwicej osb chce uczy si jzykw obcych, podnosi specjalistyczne kwalifikacje zawodowe, rozwija umiejtnoci informatyczne oraz uzyskiwa kwalifikacje potrzebne do zdobycia pracy47. Ustawiczna edukacja jest ju oficjaln ideologi UE. Powsta nawet specjalny program sektorowy GRUNDTVIG w programie Uczenie si przez cae ycie (Lifelong Learning Programme LLP) 20072013. Program Grundtvig dotyczy szeroko rozumianej edukacji oglnej niezawodowej osb dorosych i skierowany jest do rnego typu organizacji dziaajcych w obszarze edukacji dorosych, ich suchaczy i pracownikw. Nasi ssiedzi zza zachodniej miedzy maj nawet bardzo ciekawe znaczki pocztowe. Na jednym z nich by taki wiersz: Uradzono wic w urzdzie: Kady czek si uczy bdzie! Robi ma to naleycie, dziki Bogu cae ycie!!! (t. AF)
Raport o stanie sektora maych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach w 20052006, red. S. Pyciski i A. onierski, Warszawa 2007.
47
197
A zatem wyksztacenie dzieci to tylko poowa problemu. Sam rwnie potrzebujesz dodatkowego wyksztacenia. Zdobdziesz je w drodze uzyskiwania dodatkowych kwalifikacji. Jeeli przyj za dobr monet haso z Wyboston Lakes co kilka lat bdziesz gruntownie zmienia swoje wyksztacenie. A zatem w pozycji Plany na przyszo potrzebujesz kapitau na szkolenia. Jeli przez 3 lata bdziesz inwestowa po 474,72 z na 10% rocznie uzbierasz 20 000. A to oznacza, e przez nastpne 25 lat bdziesz mg co roku podnosi swoje kwalifikacje na kursach za 2000 z rocznie. 25 2000 = 50 000 z. Tyle musiaby wyda. Twj wydatek to 474,12 36 = 17 089,96 z. Kiedy bdziesz ju w wieku poprodukcyjnym, Twj kapita edukacyjny zamienisz na sanatoryjny. To druga wielka zaleta kapitau edukacyjnego wynikajca z planu edukacyjnego. Oczywicie to wszystko zakada, e chcesz si rozwija. Ale nie jest to konieczne. Czsto powtarzam dzieciom, e wcale si nie trzeba uczy, kto przecie musi wykonywa wysoce poyteczne prace, takie jak sprztanie ulic czy toalet. Ludzie z tytuem profesorskim niechtnie to robi. Podobnie jest w yciu zawodowym i karierze. Wcale nie musisz awansowa i zarabia wicej, wic spokojnie mona zrezygnowa z planu edukacyjnego, prawda?
198
Andrzej Fesnak
Wane terminy 2 zadania planu edukacyjnego Koszty edukacji Program Grundtvig Edukacja przez cae ycie Kapita edukacyjny Kapita sanatoryjny
Ad futuram rei memoriam Jakie s 2 podstawowe zadania planu edukacyjnego? Na czym polega ustawiczna edukacja? Po co jest potrzebny plan edukacyjny? Co moesz uzyska dziki prefinansowaniu? Co mona zrobi z kapitaem edukacyjnym po zakoczeniu pracy zawodowej?
Jak mdrze korzysta z kredytw?
Syszae ju nie raz, e kredyty s drogie i nie naley ich bra, poniewa potem trudno je spaca. To niewtpliwie prawda, e moe tak by. Z drugiej jednak strony to przecie zasilanie kapitaem obcym warto z tego instrumentu finansowego korzysta. Kredyt jest genialnym instrumentem finansowym. Pozwala Ci realizowa Twoje cele za cudze pienidze z wyprzedzeniem na kilka, kilkanacie lub kilkadziesit lat. A na dodatek moe to by cakowicie za darmo. Najbardziej praktyczne podejcie do kredytw mona znale u dobrych doradcw finansowych. Rozrniamy po prostu dwa rodzaje kredytw: kredyty dobre, kredyty ze. K r e d y t y d obre to te, ktre: su do nabywania narzdzi pracy (np. samochody, komputery, maszyny), su do nabywania dachu nad gow, pozwalaj wyj z problemu zdrowotnego,
199
200
Andrzej Fesnak
pozwalaj wyj z innego problemu yciowego. Kredyt dobry to kredyt hipoteczny na mieszkanie lub dom, kredyt na samochd, ktrym dojedasz do pracy, kredyt na komputer, przy pomocy ktrego uczysz si lub na ktrym zarabiasz, kredyt na narzdzia, maszyny, kredyt na edukacj. K r e d y t y z e to: kredyty suce tymczasowym zachciankom, kupowanie rzeczy niemajcych dla nas tak naprawd znaczenia, uleganie modom, uleganie trendom, uleganie wpywom rodowiska itd. Alvin Hall, znany nowojorski specjalista od planowania finansowego, w swoim TV Show mwi: Dont borrow to pay for a vacation, holiday giftes, a new wardrobe, or other treats48. Kredyty ze to kupowanie kart kredytow niepotrzebnych rzeczy, odziey na wyprzedaach, kupowanie wakacji na kredyt, kupowanie dbr luksusowych, na ktre nas nie sta, kupowanie samochodw na pokaz, za duych nieruchomoci, ktrych nie moemy utrzyma itd. Jak zatem widzimy, kupno domu moe by zwizane z dobrym lub zym kredytem, tak samo kupno samochodu czy te innych narzdzi.
Nie poyczaj, aby opaci wakacje, prezenty z wczasw, now garderob czy inne rozkoszne przyjemnoci, A. Hall, What not to spend, London 2004.
48
201
Bardzo czsto rozumowanie przy kredycie jest nastpujce: zarabiam 3000 z, to sta mnie na rat 1200 z. Ale takie rozumowanie to tylko pprawda. Kiedy bierzesz kredyt, powiniene zawsze mie na wzgldzie caoksztat kosztw, czyli wiedzie, ile musisz cznie zapaci. A wypadku kredytu interesuj Ci nastpujce informacje:
Jakie jest oprocentowanie kredytu? Jaka jest rata rwna kredytu? Ile wynosi cakowita spata? Ile wynosz odsetki? Jaka jest rata malejca kredytu? Ile wynosi cakowita spata? Ile wynosz odsetki?
Jaki jest czas trwania kredytu? Na jaki kredyt moesz sobie pozwoli?
Moesz zda si na ask pracownikw banku lub porednikw kredytowych. Policz i powiedz. Ale bardzo czsto te policz Ci informacje z dodatkowymi kosztami, ktrych nie jeste w stanie oceni. Jeli chcesz by niezaleny w podejmowaniu decyzji i opiera na faktach finansowych potrzebny Ci komputer finansowy. W sieci moesz te znale tzw. kalkulatory kredytowe. To takie protezy, namiastki komputerw finansowych, z jedn lub dwiema funkcjami finansowymi. Jeeli dokonujesz analizy tylko i wycznie kredytw, i to na dodatek w domu, gdzie masz stay dostp do internetu to taka wersja wykastrowanego komputera finansowego powinna Ci wystarczy. Jeli podejmujesz take inne decyzje to warto mie komputer finansowy. Zagadnienia kredytu moesz oblicza przy jego pomocy bardzo atwo.
202
Andrzej Fesnak
Niezalenie od modelu, potrzebujesz okrelonych informacji:

P/YR N N x P/YR I/YR PV PMT FV Mode Periods per Year Czstotliwo rat Number of periods Liczba lat Total amount of payments Cakowita liczba patnoci Interest Oprocentowanie Present Value Kwota kredytu Payment Wysoko raty Future Value Warto kocowa kredytu END Tryb kocowy
Powysze dane wystarczaj, aby policzy efekty kredytu. Przyjrzyj si poniszym przykadom. Liczba lat Sanja spaca kredyt miesiczn rat rwn w wysokoci 2013,98 dolarw. Wzia 250 000 dolarw na 7,5%. Ile czasu bdzie spaca kredyt?
N P/YR I/YR PV PMT FV MODE ? 12 7,5% 250000,00 2013,98 0 END
Po wprowadzeniu danych komputer pokae N = 240 miesicy. A zatem 20 lat.
203
Oprocentowanie Duica spaca kredyt miesiczn rat rwn w wysokoci 1932,90 euro. Wzia 300 000 euro na 25 lat. Jakie jest oprocentowanie kredytu?
N P/YR I/YR PV PMT FV MODE 25 12 ? 300000 1932,9 0 END
Po wprowadzeniu danych komputer pokae 6. A zatem 6 procent. Kwota kredytu

N P/YR I/YR PV PMT FV MODE 15 12 6,5% ? 26133,20 0 END
Yashiko spaca kredyt miesiczn rat rwn w wysokoci 26 133,20 jenw. Wzia kredyt na 15 lat, na 6,5%. Jaka jest kwota kredytu? Po wprowadzeniu danych komputer pokae 3 000 000. A zatem s to 3 000 000 jenw.
204
Andrzej Fesnak
Rata
N P/YR I/YR PV PMT FV MODE 25 12 5,3 80000 ? 0 END
Ljubava wzia na 25 lat kredyt 80 000 funtw, oprocentowany na 5,3%. Ile wyniesie rata kredytu? Po wprowadzeniu danych komputer pokae 481,76 funtw. A zatem rata to 481,76 funtw. Cakowita spata i odsetki Ljubava musi spaca 481,76 12 miesicy 25 lat = 144 528,29 funtw. Tyle zapaci cznie. Odsetki to 144 528,29 80 000 = 64 528,29 funtw. Jak widzisz, moesz w kilka sekund mie pen informacj na temat kredytw. Jeeli porwnasz t informacj z bankow informacj, to atwo obliczysz, jakie dodatkowe koszty s ukryte w tym instrumencie finansowym. Kredyty jak wiemy to jeden z najbardziej rozpowszechnionych instrumentw finansowych. Wikszo ludzi miaa z nimi do czynienia. Wikszo te jest zdania, e kredyty atwo mog spowodowa problemy finansowe zwizane ze spat rat. Niewielu potrafi obliczy sobie raty kredytu. Jak zauwaye, najczciej
205
kredytobiorcy s zdani na informacje przekazywane przez sprzedawcw. Panuje suszne na og przekonanie, e im niej jest oprocentowany kredyt, tym lepiej dla kredytobiorcy. Wyobra sobie zatem sytuacj tak: Kredyt samochodowy Chcesz kupi samochd wart 45 000 z. Masz 15 000, wic potrzebujesz finansowania na 30 000 z. Chciaby miesiczne raty. Wybrae mark i idziesz do dwch dealerw. Dealer I proponuje Ci 30 000 z kredytu na 9,5%, na 4 lata. Musisz wykupi ubezpieczenie OC, AC i NW za 2 100 z. Dealer II proponuje Ci 30 000 kredytu na 11,2%, na 3 lata. Moesz kupi OC, AC i NW za promocyjn cen 300 z. Kady dealer oczywicie twierdzi, e jego oferta jest najatrakcyjniejsza. A jak Ty uwaasz?
Czstotliwo rat w roku Warto przysza kredytu Kwota kredytu Poziom oprocentowania Czas trwania kredytu Rata Dealer I P/YR FV PV I% N PMT 12 0 30 000 z 9,5% 4
Po wprowadzeniu tych informacji do komputera i naciniciu PMT otrzymujesz 753,69. Tyle wynosi rata.
206
Andrzej Fesnak
Rata 753,69 z 48 = 36 177,31 z t kwot z oprocentowaniem zapacisz dealerowi. Odsetki wynosz zatem 6177,31 z. Ubezpieczenie to 2100 z. Cakowity koszt odsetek i ubezpieczenia to 6177,31 + 2100 =8277,31 z.
Czstotliwo rat w roku Warto przysza kredytu Kwota kredytu Poziom oprocentowania Czas trwania kredytu Rata Dealer II P/YR FV PV I% N PMT 12 0 30000 z 11,2% 3
Po wprowadzeniu tych informacji do komputera otrzymujesz 985,01. Tyle wynosi rata. Rata 985,01 z 36 = 35 460,19 z t kwot z oprocentowaniem zapacisz dealerowi. Odsetki wynosz zatem 5460,19 z. Ubezpieczenie to 300 z. Cakowity koszt odsetek i ubezpieczenia to 5460,19 + 300 = 5769,19. Porwnaj teraz obie moliwoci:
Odsetki w z Ubezpieczenie w z Razem w z Dealer I Dealer II Rnica 6177,31 5460,19 717,12 2100,00 300,00 1800,00 8277,3 5760,19 2517,19
Dealer II, mimo droszego kredytu, da Ci lepsze moliwoci.
207
Korzystajc z jego usug, zapacisz w sumie 2517,19 z mniej. Oczywicie przy zaoeniu, e Twoja pynno finansowa pozwala na miesiczny wydatek 985,01 z, a nie tylko 753,69 z. Jak widzisz, analiza pomaga Ci zaoszczdzi zawsze troch pienidzy. W wypadku wikszych kredytw kwoty te mog i w dziesitki, a nawet setki tysicy zotych. Jak sobie radzi z tymi zagadnieniami? W wypadku kredytu moesz paci raty stae lub malejce.
Spata kredytu
Rata staa
Rata malejca
Budowa rat jest rna, w ich obrbie istniej dwa rne mechanizmy naliczania odsetek i czci kapitaowej kredytu. Powoduje to rne przepywy finansowe. Odsetki i cakowita kwota spaty te bd rne. Ten sam kredyt moe kosztowa wicej lub mniej w zalenoci od sposobu spaty.
208
Andrzej Fesnak
Rata malejca W wypadku rat malejcych wpaca si coraz mniejsz kwot. W ramach kwoty w kadej racie cz kapitaowa jest staa, ale zmienia si wielko odsetek. Odsetki malej, a cz kapitaowa pozostaje taka sama.
1 2 odsetki
Kolejne raty
n
n kapita
Proporcja zmienia si
Procedura obliczania Masz do wykonania kilka krokw. 1 rata 1. Ustal miesiczn wysoko oprocentowania. 2. Ustal liczb rat. 3. Ustal wysoko czci kapitaowej raty.
209
4. Ustal odsetki od biecej sumy zaduenia w skali miesicznej. 5. Zsumuj odsetki oraz cz kapitaow raty. Kolejne raty 6. Odejmij od kwoty kredytu cz kapitaow. 7. Ustal odsetki od pomniejszonej kwoty. 8. Dodaj do czci kapitaowej raty odsetki. Dowolna rata 9. Odejmij od kwoty kredytu cz kapitaow spacon. 10. Ustal odsetki od pomniejszonej kwoty. 11. Dodaj do czci kapitaowej raty odsetki. Przykad 1 rata 1. Ustal miesiczn wysoko oprocentowania: 12% 12 miesicy = 1% miesicznie Twj kredyt 2. Ustal liczb rat: 240 000 z na 20 lat 20 lat 12 miesicy = 240 rat na 12% 3. Ustal wysoko czci kapitaowej raty: 240 000 z 240 = 1000 z 4. Ustal odsetki od biecej sumy zaduenia w skali miesicznej: 240 000 z 1% = 2400 z 5. Zsumuj odsetki oraz cz kapitaow raty: 2400 z + 1000 z = 3400 z Twoja I rata to 3400 z.
210
Andrzej Fesnak
Kolejne raty 6. Odejmij od kwoty kredytu cz kapitaow: 240 000 z 1000 z = 239 000 z 7. Ustal odsetki od pomniejszonej kwoty: 239 000 z 1 %= 2390 z 8. Dodaj do czci kapitaowej raty odsetki: 1000 z + 2390 z = 3390 z Dowolna rata 9. Odejmij od kwoty kredytu cz kapitaow spacon: Chcesz obliczy np. 40. rat: 40 1000 z = 40 000 z 240 000 z 40 000 z = 200 000 z 10. Ustal odsetki od pomniejszonej kwoty: 200 000 z 1% = 2000 z 11. Dodaj do czci kapitaowej raty odsetki: 1000 z + 2000 z = 3000 z W wypadku takiego kredytu odsetki wynios cznie 289 200 z. Rata rwna (staa) W wypadku rat rwnych spaca si cigle tak sam kwot. W ramach kwoty w kadej racie zmienia si proporcja pomidzy czci kapitaow a odsetkami. Odsetki malej, a cz kapitaowa ronie. Do wyliczania raty staej potrzebny Ci jest komputer finansowy. Obliczmy ten sam kredyt.
211
Sownik poj komputera finansowego

Czstotliwo rat w roku Tryb Exit Czas trwania kredytu Cakowita liczba rat Oprocentowanie kredytu Kwota kredytu Rata kredytu Warto przysza kredytu Obliczasz PMT Periods per Year Mode Number of periods Number of Periods Interest Present Value Payment Future Value P/YR END N N x P/YR I% YR PV PMT FV 12 END 20 Shift N 12 240 000 ? 0 2642,61
Cakowity koszt 2642,61 z 240 miesicy = 634 225,61 z RCL PMT RCL N = 634 225,61 z Koszt odsetek 634 225,61 240 000 z = 394 225,61 z RCL PMT RCL N + RCL PV = 394 225,61 z W wypadku spaty: Rat sta pacisz 634 225,61 z cznie w tym 394 225,61 z. Rat malejc pacisz 529 000,00 z cznie w tym 289 200,00 z. Rnica w odsetkach to 394 225,61 289 200 = 105025,61 Dlaczego za ten sam kredyt mona zapaci a o 36% droej?
212
Andrzej Fesnak
Jak pamitasz, w racie staej proporcja midzy kapitaem a odsetkami zmienia si. Ale w racie malejcej jest od samego pocztku kilkakrotnie wysza.
Nr raty Rata staa 2642,61 Rata malejca Kapita Odsetki Kapita Odsetki Razem 1 242,61 2400,00 1000 2400 3400 60 436,22 2206,39 1000 1800 2800 120 792,78 1849,83 1000 1200 2200 150 1068,55 1574,06 1000 900 1900 180 1440,24 1202,37 1000 600 1600 200 1757,36 885,25 1000 400 1400 240 2616,47 26,14 1000 10 1010
Jak widzisz, dopiero w okolicy 150. raty cz kapitaowa raty staej jest mniej wicej taka, jak cz kapitaowa raty malejcej od samego pocztku. A 150 miesicy to 12 i p roku. Przez ten czas w systemie raty staej umorzye 83662,06 z z kapitau kredytu. W ratach malejcych natomiast 150 000,00 z. Opacasz odsetki z kwoty pozostaej dlatego w systemie rat staych s one o 1/3 wysze. Jeli wic moesz zawrzyj umow, w ktrej moesz wczeniej spaci cz kredytu bez odsetek. A podejmujc si kredytu, pamitaj o caoci spat i pomyl, czy rzeczywicie to, co kupujesz, warte jest tego, eby zapaci kilkakrotnie wicej. Nie myl, e jestem przeciwnikiem kredytw wprost przeciwnie, uwaam je za rewelacyjne narzdzie. Dzi
213
ludzie narzekaj na kredyty, a powinni na swoje wybory. Poczytaj, jak kiedy pisano o kredytach. Uwaamy, e zbyteczne objania, co jest kredyt, bo kt go w yciu swem nie potrzebowa, kto z kredytu nie korzysta? A e kredyt nie jest rzecz bah, suy nam za dowd, e jeli usyszymy o czowieku: e ma ogromny kredyt, nabieramy pewnego szacunku do tego czowieka gdy rozumujemy, e kto ma kredyt, musi by bez wtpienia uczciwym lub bogatym wyraenie za: ten czowiek nie ma najmniejszego kredytu budzi u nas wspczucie, lito, a czstokro ze wyobraenie o tem indywiduum, ktre nieszczciem postradao kredyt, a tem samym wiar u ludzi49. Sowo kredyt pochodzi od aciskiego czasownika: crdere (infinitivum, presentum activum crd), crdere wierzy, ufa.
Indicativus praesentis activi Osoba L. pojedyncza L. mnoga 1 credo credimus 2 credis creditis 3 credit credunt
I rzeczywicie, bank musi Ci zaufa, eby poyczy pienidze. To nie ma znaczenia, e zapacisz z nawizk. Najpierw musisz by w ogle godnym kredytu czyli zaufania. To nic innego jak Twoja zdolno kredytowa.
Krtkie objanienia o zabezpieczeniu na ycie spisane i wydane przez Dyrekcyj Towarzystwa Wzajemnych Ubezpiecze w Krakowie czcionkami Drukarni Uniwersytetu Jagielloskiego, pod zarzdem Konst. Makowskiego 1869, wznowione przez Allianz Polska.
49
214
Andrzej Fesnak
Jak widzisz, 3. osoba liczby pojedynczej brzmi w czasie teraniejszym credit czyli ufa. A zatem kto najpierw musi zaufa, by potem zaczy si przepywy finansowe. Jeli wic ju bierzesz kredyt przelicz wszystko dokadnie aby nie naduywa tego zaufania. Czego si nauczye o kredytach? Biorc kredyt, naley rozway, czy powinny by raty stae, czy raty malejce. Bierz zawsze najnisze oprocentowanie. Nie zawsze samo oprocentowanie kredytu jest najwaniejsze. Rwnie istotne s inne informacje, jak np. moliwo wczeniejszej spaty. Sprawdzaj warunki umowy kredytowej dokadnie, rabaty oraz dodatkowe patnoci s istotne. Czasem wysze oprocentowanie daje po uwzgldnieniu dodatkowych informacji nisze wydatki. Jeeli bdziesz chcia szybko podpisa umow kredytow, na pewno zrobisz co pochopnie i poniesiesz konsekwencje finansowe swojej decyzji. Mylc o kredytach, zawsze bdziesz mia do czynienia z nastpujcymi elementami zagadnienia: K w o ta kredytu. Jeli wiesz, na ile czasu chcesz kredyt, wiesz, na jak rat moesz sobie pozwoli, wiesz, jakie jest oprocentowanie moesz obliczy sobie, na jak kwot kredyt moesz zacign. O k r e s spaty kredytu. Jeli wiesz, jakiej wysokoci jest rata, wiesz, jak jest oprocentowany
215
kredyt i wiesz, jakiej jest on wysokoci moesz obliczy okres spaty kredytu. W y s oko raty. Jeli wiesz, ile czasu ma by spacany kredyt, wiesz, jak jest oprocentowany, znasz wysoko kredytu moesz obliczy, jakiej wysokoci bdzie rata kredytowa. O p r o centowanie kredytu . Jeli wiesz, jakiej wysokoci jest rata, wiesz, jaka jest kwota kredytu i wiesz, ile czasu maj by pacone raty moesz obliczy, jakie jest rzeczywiste oprocentowanie kredytu. Jeli bdziesz kontrolowa powysze elementy, moesz zweryfikowa kad zoon Ci propozycj. Obliczajc koszty kredytu, pamitaj o kwotach, ktre moesz zaoszczdzi, biorc lepszy kredyt. Taka kwota moe w przyszoci zastpi Ci kwot caego kredytu. Rnica 1% moe oznacza kilkadziesit tysicy zotych na przestrzeni lat, rnica 2% to podwjna taka kwota. Kredyt to genialny mechanizm finansowy, pozwala Ci realizowa swoje cele bez wymaganych pienidzy jeli dobrze uyjesz tego mechanizmu, szybko si wzbogacisz. le dobrany kredyt moe oznacza dla Ciebie ruin finansow, na przestrzeni lat stracisz milion lub wicej. Jeli nie bdziesz kontrolowa kredytw bdziesz zawsze ponosi w przyszoci straty zwizane z nadmiernymi opatami. Twrz zawsze system mechanizmw finansowych poczonych wraz z kredytem dziki temu mdrze wykorzystasz dany Ci czas.
216
Andrzej Fesnak
Wane terminy Rata kredytu Rata staa Rata malejca Kwota kredytu Procentowe zaduenie kredytem Oprocentowanie kredytu Cakowita spata kredytu Odsetki kredytu Balans kredytu Ad futuram rei memoriam Jak jest zbudowana rata staa? Jak jest zbudowana rata malejca? Jak moesz obliczy waciw kwot kredytu? Jak obliczasz oprocentowanie kredytu? Co moesz wywnioskowa z kwoty cakowitej spaty kredytu? Co wnioskujesz z oprocentowania kredytu? O czym informuje balans kredytu?
Jak finansowa nieruchomoci?
Nieruchomo to produkt potrzebny kademu. Kady musi gdzie mieszka, gdzie y. Nic wic dziwnego, e wikszo ludzi jest tym ywotnie zainteresowana, aby posiada nieruchomo. I tu pierwsza dziwna wiadomo dla Ciebie, Drogi Czytelniku. Nigdy nie bdziesz posiada adnej nieruchomoci! Jak to moliwe, skoro przecie inni ludzie maj? Ano, niestety, ludzie nie maj adnych nieruchomoci. Wcale le nie przeczytae. I ja jako autor te jestem przy zdrowych zmysach. Nikt nigdy i nigdzie nie mia adnej nieruchomoci. To skrt mylowy, e si ma nieruchomo. Wikszo ludzi, chcc naby prawa do nieruchomoci, zaczyna od ogldania nieruchomoci, a potem udaje si do bankw w sprawie kredytw. To, co moesz posiada to jedynie (a) prawo do uytkowania nieruchomoci. Prawo do wadania ni, czerpania z niej poytkw. Ale nigdy nie masz nieruchomoci. Powinni zacz zupenie od czego innego od obliczenia na ile nieruchomoci mog sobie pozwoli.
217
218
Andrzej Fesnak
Jak pamitasz, kredyt zy to m.in. kupowanie nieruchomoci, ktrych nie moemy utrzyma i spaci. atwo to sobie uzmysowi, stosujc zasady zdrowia finansowego w planowaniu obcie kredytem hipotecznym. Nie bdziemy si teraz zastanawia nad tym, gdzie kupi tanio nieruchomo. Takich moliwoci s setki i tysice. Teraz przeledzimy kilka zaoe finansowych zwizanych z koncepcj zdrowia finansowego. Jeeli chcesz zachowa reguy zdrowia finansowego musisz przyj dane wskaniki finansowe do okrelania swojej sytuacji. Jednym z tych wskanikw jest procent Twoich przychodw przeznaczony na spat raty kredytowej. Nie ma znaczenia, jak ocenia Twoj zdolno kredytow bank. Chodzi tu o Twoje zdrowie finansowe, a nie polityk sprzedaow banku. W praktyce regua zdrowia finansowego jest o wiele bardziej surowa ni scoring bankowy, czyli ocena przez analityka Twojej zdolnoci finansowej. Zota regua mwi, e nie powiniene si zadua na wicej ni 2833% swoich dochodw. A zatem jeeli zarabiasz 3000 z, to nie powiniene przeznacza na rat kredytow 30letniego kredytu hipotecznego wicej ni 1000 z. Jak zapewne zauwaysz, niewiele kredytu mona za tak rat otrzyma.
1000 z raty, 30 lat kredytu hipotecznego, kwota kredytu przy oprocentowaniu 4% 209461,24 5% 186281,62 6% 166791,61 7% 150307,57 8% 136283,49 9% 124281,87 10% 113950,82
Wiem, co zaraz powiesz. Rzucisz kilka tzw. niewybrednych sw, czyli przeklestw pod moim adresem, bo
219
przecie za tak kwot przy cenie ok. 7000 z za m mona kupi od 30 do 16 m kwadratowych lokalu. Dlatego odpowiedz sobie na podstawowe pytanie: Chcesz uzasadnia swoje wite oburzenie czy pozna reguy zdrowia finansowego? Czy z faktu, e ludzie nie mog pohamowa si w nadmiernej konsumpcji, ma wynika, e nie istniej reguy zdrowia finansowego? Odniemy to do zdrowia fizycznego. Istniej parametry opisujce zdrowego czowieka. Jeeli dorosy mczyzna ma 180 cm wzrostu, to waga powinna waha si midzy 77 a 87 kg. Dzienne spoycie kalorii nie powinno przekracza 3500 kilokalorii. Nie przeczy to faktowi, e s tacy, co jedz 7000 kalorii i wa 120 kg. Istniej i yj. Funkcjonuj. Ale czy na pewno dobrze si czuj i s zdrowi? Czy to jest idea? Mam nadziej, e to porwnanie uzmysowio Ci cay problem. To nie ma znaczenia, e osoba zarabiajca 3000 z ma rat kredytow 1800 z, a za 1200 z yje i jako si jej to udaje. Ta sytuacja jest potencjalnym zagroeniem, poniewa wspczynnik zaduenia wynosi 60% zarabianego kapitau. Gdyby wynosi 2833%, takiej osobie yoby si o wiele atwiej i lepiej. Popatrz, jak to wyglda przy rnej stopie procentowej w wypadku raty 1800 z.
220
Andrzej Fesnak
Kwota kredytu jest znaczco wiksza.

1800 z raty, 30 lat kredytu hipotecznego, kwota kredytu przy oprocentowaniu 4% 377030,32 5% 335306,91 6% 300224,91 7% 270553,62 8% 245310,29 9% 223707,36 10% 205111,48
Jeli wziby ten kredyt na 4%, wyniesie on 377030,32 z. Przy redniej cenie 7000 z za m (2008, Warszawa) wychodzi 53 m, a wic dwa, a moe nawet i trzy pokoje wedug socjalistycznych norm budowlanych. Ale sytuacja jest moim zdaniem nadal podbramkowa. Na razie wszystko dziaa dobrze. Masz 3000 z, z czego 1800 przeznaczasz na rat, a 1200 z masz na ycie. Zobacz, co si stanie, jeeli Twj kredyt bdzie droa po 0,5% w cigu kolejnych kwartaw:
377 030,32 kredytu, na 30 lat, rata staa kredytu przy oprocentowaniu 4% 1800 1200 4,5% 1910,36 1089,64 5% 2023,98 976,02 5,5% 2140,74 859,26 6% 2260,49 739,51 6,5% 2383,09 616,91 7% 2508,39 491,61
W ostatnim wierszu masz kwot pozosta do dyspozycji z 3000 z po zapaceniu raty kredytu.
Ile mniej bdziesz mie w kieszeni przy wzrocie oprocentowania kredytu o 0,5% 4% 1 800 1200 Rnica 4,5% 1910,36 1089,64 110,36 5% 2023,98 976,02 223,98 5,5% 2140,74 859,26 340,74 6% 2260,49 739,51 460,49 6,5% 2383,09 616,91 583,09 7% 2508,39 491,61 708,39
Jak widzisz, zmiana o 0,5% kosztuje Ci ok. 110 z. Niby niewiele, ale przekraczasz punkt krytyczny. 10 min w yciu czowieka nie znaczy nic. Ale sprbuj posiedzie te 10 min pod wod bez powietrza. Albo umrzesz, albo uszkodzisz trwale i nieodwracalnie mzg, bo przekraczasz lini krytyczn 2 min. Tak samo jest w tym omawianym przypadku finansowym.
221
Jeli jest to 60% zaduenia, to zmniejszenie pozostaej na ycie kwoty 1200 z o 110 z staje si powanym problemem, poniewa jest to prawie 10% (9,17%) dostpnego kapitau. Gdyby zarabia 5000 z, to rata 1800 stanowiaby 36%. Wic nawet przy kredycie, ktry podroeje do 7% przy racie 2508,39 z, bdziesz mie ok. 50% miesicznego zarobku. Wtedy zmiana raty o 110 z, z 1800 z na 1910 z, oznaczaaby, e poziom zaduenia wzrs do 38%. Wzrost w takiej sytuacji to 2,2% rodkw miesicznych. Ale przy zarobkach 3000 z kwota 110 z to 3,67 % rodkw miesicznych, a wic odczuwane to bdzie relatywnie jak 2 razy wiksze obcienie. Osoba zarabiajca 5000 z w porwnaniu musiaaby mie podwyk raty o 183,34 z, eby odczuwa to podobnie. Jak sam widzisz, koncepcja zdrowia finansowego ma swoje uzasadnienie i nie ma nic wsplnego z problemem, czy sta Ci na dan nieruchomo Kiedy bierzesz kredyt, powiniene zawsze mie na wzgldzie caoksztat kosztw, czyli wiedzie, ile musisz cznie zapaci.
222
Andrzej Fesnak
Przyjrzyj si:
N P/YR I/YR PV PMT FV MODE 30 12 11 30 000,00 ? 0 END
Postanowie kupi mieszkanie na kredyt hipoteczny. Wzie 300 000 z na 30 lat na 11%. Ile zapacisz za ten kredyt? Po wprowadzeniu tych informacji do komputera i naciniciu PMT otrzymujesz 2856,97. Twoja rata kredytowa rwna bdzie wynosi 2856,97 z. Tych rat masz 30 12 = 360 360 rat 2 856,97 z = 1 028 509,27 z Spacajc ten kredyt przez 30 lat, zapacisz w sumie ponad milion z czyli ponad 3 razy wicej ni wzie! Dokadnie 343%! Jak to moliwe? Zwr uwag, e proporcja pomidzy kapitaem bazowym a odsetkami cigle si zmienia. W przypadku dugiego kredytu hipotecznego przez wiele lat spacasz przede wszystkim odsetki. Cz odsetkowa i kapitaowa w racie zrwnuj si dopiero po 2/3 okresu kredytu.
223
Tabela przedstawia wyniki oblicze w zaokrgleniu do penej zotwki:

Rok 1 1 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 13 15 17 20 23 24 25 27 28 29 30 30 Rata nr 1 2 3 12 24 36 48 60 72 84 96 100 120 150 180 200 240 275 285 300 324 336 348 359 360 Rata rwna 2857 z Kapita w racie Odsetki w racie 107 2750 108 2749 109 2748 118 2739 132 2725 147 2710 164 2693 183 2674 205 2652 228 2629 255 2602 264 2593 317 2540 417 2440 548 2309 658 2199 947 1910 1304 1553 1428 1429 1638 1219 2039 818 2275 582 2538 319 2806 51 2832 25
Dopiero w racie 285. masz rwnowag midzy kapitaem i odsetkami. Ale rata 285. oznacza, e ju od 23 lat
224
Andrzej Fesnak
i 9 miesicy spacasz kredyt. Zdye ju wpaci do banku 2857 z 285 = 814 245 z i do spacenia masz jeszcze poow kredytu, bo 154 437 z! Tak dziaa magia procentu skadanego, kiedy bank jest czarnoksinikiem, mugolem jeste Ty! Dla tych, ktrzy nie syszeli nigdy o Harrym Potterze, wyjanienie: mugol to pozamagiczny go, czyli pozbawiony umiejtnoci uprawiania jakiejkolwiek magii. A zatem o magii procentu skadanego nie ma co w ogle wspomina! Pozwolie na dziaanie procentu skadanego przeciwko sobie! Jedyn pociech jest to, e w zamian masz mieszkanie. Zapacie za nie jednak 3 razy wicej. Najczciej jest tak, e tracisz, poniewa nie potrafisz skontrolowa faktw finansowych. Jak widzisz, nadpata taka moe by cakiem spora, poniewa przy dugoterminowym, 30letnim kredycie oprocentowanie dziaa na korzy banku, a na nasz niekorzy. W okresie 30 lat zapacisz: od 5,5% dwukrotnie wicej, od 9,5% trzykrotnie wicej, od 13,0% czterokrotnie wicej. atwo wic sobie moemy wyliczy, e nieruchomo wart 600 000 z (75 m2 po 8000 z) kupujemy za 1,2 mln, 1,8 mln lub 2,4 mln z. Szansa odsprzeday z zyskiem przy takim sposobie finansowania nie istnieje.
225
W przypadku dugotrwaych kredytw hipotecznych warto si rwnie zastanowi, jaki wpyw ma oprocentowanie na funkcjonowanie kredytu. Ju rnica 1% moe oznacza w perspektywie 30 lat wiele. A rnica kilku procent z kolei moe oznacza bardzo wiele.
Kredyt hipoteczny, 300 000 z na 30 lat Stopa % 5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12% Rata 1610,46 1798,65 1995,91 2201,29 2413,87 2632,71 2856,97 3085,84 Cao kredytu rata x 360 579765,60 647514,57 718526,69 792465,74 868992,43 947777,30 1028509,27 1110901,60 Ponad kredyt zapacie 279765,60 347514,57 418526,69 492465,74 568992,43 647777,30 728509,27 810901,60 67747,22 71012,12 73939,05 76526,69 78784,87 80731,97 82392,33 O ile wicej oznacza 1%
Jak wida z tabeli: Jeeli zamiast kredytu na 5% wemiesz kredyt na 6% to zapacisz 67 747,22 z wicej. Jeeli zamiast kredytu na 6% wemiesz kredyt na 7% to zapacisz 71 012,12 z wicej. Jeeli zamiast kredytu na 7% wemiesz kredyt na 8% to zapacisz 73 939,05 z wicej itd. Jest to mao prawdopodobne, aby mg znale na rynku o okrelonych parametrach finansowych rozpito grubo ponad 100%. Jest to prawie pewne, e nie bdziesz mia moliwoci zdobycia kredytu za 5% lub 12%. Ale jest wielce prawdopodobne, e znajdziesz bank, ktry ma kredyt o 1% taszy. Ten 1% na przestrzeni lat to rednio kwota ok. 70 000 z. A w wypadku
226
Andrzej Fesnak
gdyby znalaz kredyt o 2% taszy zaoszczdzisz ok. 150 000 z na przestrzeni lat. To poowa caego Twojego kredytu! Rwnie miesiczna rata bdzie rednio o 400 z nisza, jeeli kredyt jest taszy o 2%. Balans Twojego kredytu hipotecznego Aby obliczy, ile mgby zaoszczdzi, spacajc kredyt wczeniej, trzeba policzy, ktr rat spacie oraz ile jeszcze kredytu jest do zapacenia. Tabela przedstawia wyniki oblicze w zaokrgleniu do penej zotwki. 300 000 z na 30 lat na 11% Rata wynosi 2856,97 z 2856,97 z 360 = 1 028 509,27
Lata 10 15 20 25 30 Nr ostatniej raty kredytu 120 180 240 300 360 Pozostay bilans 276788z 251362z 207403z 131400z 0z Pena kwota 360 rat 1028510z 1028510z 1028510z 1028510z 1028510z Cz spacona + bilans 619624z 765617z 893075z 988464z 1028510z Zaoszczdzisz 408886z 262893z 135435z 40018z 0z
Jeli zatem moesz np. po 20 latach spaci wczeniej kredyt zaoszczdzisz dodatkowo 135 435 z. Oprocentowanie kredytu i jego dugo s ze sob cile powizane i wpywaj na siebie jako parametry zmiennych. Tak jak 2 boki w prostokcie. Ponisza tabelka pokae Ci, jakie stopy procentowe powoduj podwojenie lub potrojenie wartoci spaty kredytu.
227
A zatem jeeli masz zamiar wzi kredyt na 25 lat, to przy stopie 6,4% zapacisz 2 razy tyle, ile wzie, a przy stopie 11,3% zapacisz 3 razy tyle.
Okres kredytu 20 lat 25 lat 30 lat % podwojenia 8,00 % 6,40 % 5,35 % % potrojenia 14,1% 11,3 % 9,4 %
Czyli bierzesz 300 000 z na 25 lat. Jeli kredyt kosztuje 6,4% oddasz do banku 600 000 z, a jeeli kosztuje 11,3%, to oddasz 900 000 z. I to caa filozofia. Oczywicie, moesz susznie zakada, e cena nieruchomoci bdzie rosa. Ponisza tabelka pokae Ci, o ile redniorocznie musi wzrasta, by osign tyle, ile zapacie za ni rzeczywicie.
Warto nieruchomoci 300 000 z Procenty pokazuj konieczny rednioroczny wzrost wartoci Okres kredytu 20 lat 25 lat 30 lat Zapacie podwjnie 600 000 z 3,53% rocznie 2,81% rocznie 2,34% rocznie Zapacie potrjnie 900 000 z 5,65% rocznie 4,49% rocznie 3,73% rocznie
A zatem moesz by ju chyba spokojny, taki wzrost nieruchomoci osigaj prawie zawsze w przypadku podwojenia wartoci. W przypadku potrojenia pewnie nie zawsze w okresie 20 lat, ale w okresie 30 z pewnoci. Tylko czy na pewno moesz by spokojny? A co z Bezlitosn Krwaw Lady? Jak Krwaw Lady? Nie rozumiesz, o co chodzi? Pachnie bezsensem? Co z Krwaw Lady o imieniu Inflacja? Bezlitonie wytnie w pie cz Twoich pienidzy i wartoci, ktre uzyskae. Lokal kosztowa 300 000 z. Je-
228
Andrzej Fesnak
eli miaby mie rwnowarto 300 000 z po latach dziaania inflacji, to musiaby mie odpowiednio:
Ekwiwalent wartoci nabywczej 300 000 z rednioroczna inflacja Lata 20 lat 25 lat 30 lat 2,0% 445784,22 492181,80 543408,48 2,5% 491584,93 556183,23 629270,27 3,0% 541833,37 628133,38 728178,74 3,5% 596936,66 708973,50 842038,11 4,0% 657336,94 799750,90 973019,25 4,5% 723514,21 901630,34 1123595,44
Jak to zinterpretowa? Bardzo prosto. Kupie 25 lat temu lokal wart 300 000 z, na kredyt oprocentowany na 6,4% rocznie. Nieruchomo droaa o 2,81% rocznie. rednioroczna inflacja wynosia 3%. Powiniene sprzeda za 628 133,38, ale moesz tylko za 600 000 z. Czyli tracisz 28 133,38. A poniewa zapacie tak naprawd 600 000, to problem jest wikszy.
Rzeczywista warto nabywcza 600 000 z rednioroczna inflacja Lata 20 lat 25 lat 30 lat 2,0% 403782,80 365718,52 331242,53 2,5% 366162,57 323634,35 286045,61 3,0% 332205,45 286563,34 247192,06 3,5% 301539,53 253888,19 213767,05 4,0% 273832,17 225070,08 184991,20 4,5% 248785,72 199638,36 160200,01
W porwnaniu z okresem nabycia nieruchomoci, Twoje pienidze troch straciy na wartoci. Wic jeeli sprzedae t nieruchomo po 25 latach za 600 000 z, to przy redniej inflacji 3% rocznie stracie 600 000 286 563,34 = 313 436,66 z. Gdyby inflacja wynosia 2%, to straciby 600 000 365 718,52 = 243 281,48 z. To tak, z grubsza rzecz biorc, wyglda od strony finansowej nabywanie nieruchomoci na kredyt.
229
Moe teraz mylisz, e jestem przeciwnikiem kredytw hipotecznych? Przyjrzyjmy si tym rozwaaniom. Czynsz czy kredyt? Dla celw biznesowych wynajmujesz domek o powierzchni 180 m2, pacc 40 z za m2. Waciciel proponowa Ci kupno domku za 630 000 z. Nie zgodzie si, poniewa masz tylko 100 000 z wolnej gotwki. Musiaby wzi 530 000 z kredytu pod zastaw nieruchomoci. Kredyt jest oprocentowany na 10,3%. Czy dobrze zrobie? Twj miesiczny czynsz wynosi 7 200 z, a roczny 86 400 z. Oznacza to, e jeeli nie bdzie adnych podwyek czynszu, zapacisz: w cigu 10 lat 864 000 z, w cigu 15 lat 1 296 000 z, w cigu 20 lat 1 728 000 z. Sprawd, co by si stao, gdyby wzi kredyt hipoteczny na 10, 15 lub 20 lat?
N P/YR I/YR PV PMT FV END
zmienne 12 10,3 530000 ? 0 END
Po wprowadzeniu tych informacji do komputera finansowego masz odpowiednio:
230
Andrzej Fesnak
Lata kredytu 10 lat 15 lat 20 lat 7092,33 5793,07 5220,40
Rata
Cao kredytu 851079,83 1042752,89 1252896,57
A zatem prosty wniosek: Biorc kredyt na 10 lat po 10 latach masz spacony kredyt, a budynek jest Twj. Od 11. roku zarabiasz na czynszu! cznie po 20. roku prowadzenia biznesu masz dziki kredytowi Cash Flow 864 000 z na plus! Biorc kredyt na 15 lat po 15 latach zapacisz o 253 000 z mniej w porwnaniu do czynszu. Oznacza to, e ju w 13. roku biznesu zaczniesz zarabia na czynszu. cznie po 20. roku prowadzenia biznesu dziki kredytowi masz Cash Flow 685 000 z na plus. Biorc kredyt na 20 lat po 20 latach zapacisz o 475 000 z mniej w porwnaniu do czynszu. Oznacza to, e ju w pod koniec 15. roku biznesu zaczniesz zarabia na czynszu. cznie po 20 latach prowadzenia biznesu dziki kredytowi masz Cash Flow 475 000 na plus. Zadaj sobie trzy wane pytania. Powiedz gono do siebie:
1. Jak mog spaca kredyty, wykorzystujc magi procentu skadanego dla siebie, a nie przeciw sobie? 2. Jak mog komponowa rne mechanizmy finansowe tak, aby dziaay z korzyci dla mnie? 3. Jak mog stworzy kombinacj mechanizmw finansowych w taki sposb, eby mj kredyt z perspektywy lat by za darmo?
231
To wszystko jest moliwe do wykonania. Nie jest te trudne. Wymaga tylko poszerzenia wyobrani finansowej i odpowiednich przelicze przy pomocy komputera finansowego. O tym, jak to zrobi dowiesz si na stronie www.planowaniefinansowe.pl. Komputer finansowy zawsze pomoe Ci trzyma wszytko pod kontrol. Czego si nauczye? Nie tylko oprocentowanie kredytu jest najwaniejsze. Rwnie istotne s inne informacje, np. stopie zaduenia. Sprawdzaj warunki umowy kredytowej dokadnie, rabaty oraz dodatkowe patnoci s istotne. Obliczajc koszty kredytu, pamitaj o kwotach, ktre moesz zaoszczdzi, biorc lepszy kredyt. Taka kwota moe w przyszoci zastpi Ci kwot caego kredytu. Rnica 1% moe oznacza kilkadziesit tysicy zotych na przestrzeni lat, rnica 2% to podwjna taka kwota. le dobrany kredyt moe oznacza dla Ciebie ruin finansow, na przestrzeni lat stracisz milion lub wicej. Jeli nie bdziesz kontrolowa kredytw bdziesz zawsze ponosi w przyszoci straty zwizane z nadmiernymi opatami. Twrz zawsze system mechanizmw finansowych poczonych wraz z kredytem dziki temu mdrze wykorzystasz dany Ci czas. Dlatego warto si zawsze zastanowi, czy nie daoby si prefinasowa nieruchomoci. Takie dziaanie daje bardzo dobre rezultaty finansowe.
232
Andrzej Fesnak
Wane terminy Procent zaduenia kredytem Oprocentowanie kredytu Cakowita spata kredytu Wzrost wartoci nieruchomoci Dziaanie inflacji Odsetki kredytu Wczeniejsza spata balansu kredytu
Ad futuram rei memoriam Jaki jest Twj procent zaduenia kredytem (jeeli masz kredyt)? Co wynika z oprocentowania kredytu w dugim terminie? Co zyskujesz dziki wczeniejszej spacie kredytu? Jak powiniene oblicza swoj zdolno kredytow? Jak kredyt wpywa na koszt nieruchomoci? O czym informuje balans kredytu? Co wynika z inflacji wobec cen sprzeday? Jaki musi by rednioroczny wzrost wartoci nieruchomoci?
Jak powiniene chroni ycie?
Symptomy ycia, reprezentowane przez wiadomo i przekonania s manifestacj ciaa subtelnego umysu, ego i inteligencji50. Jak widzisz, ju w jednym z najstarszych dzie literackich wiata pojawia si myl, e przekonania ksztatuj nasz wiadomo. Niestety, tej ubezpieczeniowej wiadomoci najczciej brakuje nam na kadym kroku. Wyobra sobie, e masz firm produkujc wspaniae kosmetyki. Masz unikatow maszyn, ktrej nie posiada nikt. Dziki niej robisz wspaniae kremy, szminki, maci, olejki. Gdyby nie ta maszyna Twoja firma przestaaby istnie. Co zrobiby z t maszyn? Pozostawiby samopas? A moe dogldaby? A nawet ubezpieczy przed kradzie i zniszczeniem? Twoje zdrowie i ycie s najwaniejszymi elementami Twojego dobrobytu. S najlepszymi narzdziami, dziki ktrym moesz wzbogaca si i wzbogaca swoj rodzin. To maszyny do zarabiania pienidzy. I te maszyny zabezpieczamy najczciej najgorzej.
Bhagavadgita. Taka jak jest, ri rimad A.C, Bhaktivedanta Swami Prabhupada, Warszawa 1986.
50
233
234
Andrzej Fesnak
W przypadku giedy kady, nawet bez adnej specjalistycznej wiedzy, wie, e jest jedna, uniwersalna zasada. Kupuj tanio, a sprzedawaj droej. W przypadku ubezpiecze brakuje na og tej ludowej mdroci. Najczciej nie mona ich kupi wtedy, gdy s potrzebne. Naley je kupi wczeniej ale na og wielu ludzi twierdzi, e ubezpieczy si pniej i na pewno z tym zdy. Co bdzie zawsze naraone w Twoim yciu: Moesz straci zdrowie i zdolno do wykonywania zawodu. Moesz straci zdrowie i zdolno do pracy. Moesz straci ycie i pozostawi rodzin z dugami lub problemami finansowymi.
Ty jako osoba
Choroba
Wypadek
mier
Choroba i wypadek to tzw. ryzyko potencjalne w Twoim yciu. Moe si zdarzy (oby nie) ale nie musi. mier jest ryzykiem obligatoryjnym. Zdarzy si na pewno. Pytanie tylko: kiedy? A teraz bardzo niecodzienne yczenia ode mnie, Drogi Czytelniku. Pamitasz, jak yczyem Ci, aby umar w por? Dziwne, prawda? Jak mona komu yczy mierci?
235
Ot z punktu widzenia doradcy finansowego mona. Problem polega bowiem na tym, e wikszo ludzi umiera nie w por. Co to znaczy? 1. Ludzie umieraj przedwczenie. Oznacza to, e nie wypenili swoich funkcji rodzinnych, spoecznych i finansowych wobec rodziny: pozostawiaj mae dzieci, ktrym bdzie brakowa rodzica, pozostawiaj nierozwizane problemy finansowe, pozostawiaj na wiele lat samotnoci swojego partnera. 2. Ludzie umieraj zbyt pno. Oznacza to z kolei szereg innych problemw: nie ma nikogo w ich wieku, z kim mogliby dzieli dowiadczenie yciowe, yj duej ni ich wasne dzieci, ich ciao ju odmawia posuszestwa od lat i s winiami ka, najczciej s zdani na ask i opiek innych ludzi, nie maj odpowiednich finansw, aby godnie y. Mam nadziej, e doceniasz po tych paru przeczytanych sowach, dlaczego ycz Ci, aby umar w por. Ja w kadym razie tak bym chcia. Jak wic widzisz, w wypadku osoby mamy do czynienia z dwoma rodzajami ryzyka: potencjalnym i obligatoryjnym. Pamitaj w wypadku ryzyka potencjalnego czas nie gra roli, jeli dotyczy to rzeczy. Mieszkanie moesz
236
Andrzej Fesnak
ubezpieczy zawsze chyba e znane jest ju zdarzenie przysze pewne. Brzmi dziwacznie, prawda? Ot ubezpiecza si ryzyko, czyli zdarzenie przysze niepewne. Jeli jest ju pewne nie jest ryzykiem. Przekonali si o tym mieszkacy Opola i Wrocawia w trakcie powodzi stulecia. Kiedy wiadomo byo, e fala dojdzie za dzie i zaleje miasto ustawiy si kolejki chtnych do ubezpieczenia mieszkania. Troch sobie tak wsplnie postali, bo towarzystwa ubezpieczeniowe pozamykay biura i nie prowadziy wwczas sprzeday ubezpiecze. Ale w wypadku ryzyka obligatoryjnego im pniej si ubezpieczysz, tym jest to na og drosze. Z wiekiem ronie ryzyko zwizane z Twoj osob. Kiedy ryzyko dotyczy ludzi im pniej si ubezpieczysz, tym wicej bdziesz paci. Jak pamitasz, w przypadku giedy kady wie, e zasad jest: kupuj tanio, sprzedawaj droej. Ale gdy chodzi o ryzyko dotyczce wasnego ycia wikszo ludzi woli kupowa pniej, kiedy ju jest zawsze droej.
Twoje ryzyko Zdrowie mier naturalna mier na skutek wypadku Spata kredytu Jaka polisa Czy wany jest Twj wiek? Tak
Kapitaowa, na ycie i doycie z dodatkiem ochrony zdrowia Terminowa lub inna Tak dowolna Dowolna z dodatkiem Tak Kapitaowa, na ycie Tak i doycie, z funduszem inwestycyjnym
237
Twoje ryzyko Wyksztacenie dzieci Posag Renta kapitaowa
Jaka polisa Kapitaowa, na ycie i doycie Kapitaowa, na ycie i doycie Rentowa, emerytalna
Czy wany jest Twj wiek? Tak Tak Nie, wany jest kapita
Jak widzisz, ryzyko zwizane z wiekiem nie istnieje tylko wtedy, gdy chodzi o czyst rent kapitaow. Czyli, innymi sowy, potrzebne Ci s ubezpieczenia na ycie rozumiane zupenie inaczej, ni to wprowadzia paranoja sprzedaowa z okresu wdraania nieudanej reformy emerytalnej 1999/2000. Ubezpieczenie na ycie nie jest adnym dodatkiem emerytalnym w ramach III filaru. To jedna z moliwych funkcji porwnywalna do czubka gry lodowej wobec innych, ktre peni. Podstaw jest ochrona. Najprociej wyraaj to doradcy finansowi: Podstawow przesank do kupna ubezpieczenia na ycie jest zamiana niepewnoci, e osoba moe nie by w stanie pokry wszystkich zobowiza finansowych w przypadku nieszczcia, na pewno, e te wszystkie finansowe zobowizania zostan pokryte51. Jakiej ochrony ubezpieczeniowej potrzebujesz dla swego ycia? Odpowied na to pytanie dla kadego jest prosta. Skutecznej, przede wszystkim. Ale co to znaczy: skutecznej?
S. Mitra, T. Potts, L. LaBrecque, Practicing Financial Planning for Proffesionals, Rochester 2005.
51
238
Andrzej Fesnak
W tej materii nawet specjalici, doradcy z tytuem, maj podzielone zdania. Przyjrzyjmy si prostemu modelowi rodziny, eby atwiej przeledzi tok rozumowania. Jan i Ewa Przykadziscy s maestwem. Jan zarabia 4000 z netto miesicznie, a Ewa 3000 z netto miesicznie. Dzieci: Ja (5 lat) i Magosia (3 lata) s zdrowe i w wieku przedszkolnym. Przykadziscy maj kredyt hipoteczny (300 000 z, na 30 lat, 7%, w zotwkach, rata staa 1995,91 spacili ju 31 rat) i spacaj rwnie samochd osobowy (50 000 z, 7 lat, 9%, rata staa 804,45 z, spacone 7 rat). Z przepyww finansowych wynika, e obsuga kredytw to ok. 2800 z, na ycie pozostaje 4200 z. Czasem udaje si z tego wykroi jakie oszczdnoci, czasem zuywa si wszystko, a nawet robi debet kilkuset zotych na koncie. Jakiej ochrony ubezpieczeniowej potrzebuj nasi klienci? Istnieje co najmniej pi rodzajw planw ochrony ubezpieczeniowej ycia. Plan I. Maksymalny Plan Ochrony Plan maksymalny jest funkcj przepyww finansowych produkowanych przez rodzin, oglnodostpnych stp procentowych oraz stawek podatkowych. Co to znaczy? To znaczy, e naley zachowa takie same przepywy, uwzgldniajc oglnodostpne stopy procentowe oraz obcienia podatkowe. Innymi sowy, mona powiedzie, e zmieniamy si robocz czonka rodziny na instrument finansowy. Natura ludzka funkcjonuje w taki sposb, e raczej dy do poprawiania sobie sytuacji ni jej pogarszania, a pogorszenie stanowi na og nie tylko
239
problem finansowy, ale te i psychiczny. Czyli atwiej zaakceptowa to, e si zarabia wicej, ni dostosowa si do niszych zarobkw. Przyjmujc to za pewnik, mona powiedzie, e status quo rodziny powinien by zawsze utrzymany. A wic instrument finansowy powinien zapewni wpywy generowane przez partnerw. Gdyby Ewie zabrako Jana przynoszcego 4000 z miesicznie, powinna mie wpyw tej wysokoci. Jeeli przyjmiemy do rozwaa przykadow stop zwrotu z inwestycji na poziomie 10% rocznie, to aby mie 48 000 z odsetek, potrzebny jest kapita rwny 480 000 z. Musimy jednak rwnie uwzgldni obcienie podatkowe w wysokoci 20% od zyskw kapitaowych. A zatem kwota odsetek powinna wynosi 60 000 z, co wymaga kapitau 600 000 z. To samo w przypadku Jana. Rekompensowa wpywy z pracy Ewy moe jedynie kapita 450 000 z, bo przy stopie zwrotu 10% oraz podatku 20% wygeneruje 3000 z kapitau miesicznie. Jak wida, maksymalna ochrona przepyww finansowych oznacza sum 600 000 z na ycie Jana oraz 450 000 na ycie Ewy. Tylko te sumy ubezpieczania na ycie gwarantuj waciwe ubezpieczenie przepyww finansowych. wiadomie opuszczam tu konstelacj polis i miesiczne skadki, bo kady moe to sobie ustali sam. Plan II. Minimalna Ochrona Ubezpieczeniowa Co daje minimalna ochrona ubezpieczeniowa? Odpowied jest jasna co najmniej dwie korzyci, aczkolwiek obydwie wtpliwej jakoci. Po pierwsze, bar-
240
Andrzej Fesnak
dzo mae obcienie finansowe miesicznie, bo kosztuje pewnie niewiele i to jest oczywiste. Ale daje rwnie zudnie poczucie zabezpieczenia. Ubezpieczony ma czyste sumienie, bo przecie si ubezpieczy. To klasyczny przypadek zamiany efektywnoci dziaania na rado z dziaania. Minimalna ochrona konstruowana jest na dwa sposoby: 1. Agent ubezpieczeniowy boi si dokona rzetelnej analizy z obawy, e klient nie kupi nic drogiego. Ustala wic, e na ubezpieczenie przeznaczymy np. 100 z miesicznie z budetu i co za te pienidze moe sprzeda klientowi, to sprzedaje. Rodzaj czy typ ubezpieczenia i tak nie ma tu znaczenia, suma jest zawsze za maa. 2. Co bardziej rzeczowi agenci negocjuj z klientem (lub czasem, co gorsza, podejmuj decyzje za klienta sami). Sposoby s rne. Odwoujc si do naszych Przykadziskich, zabezpieczy mona np.: Dochd Jana za roku, eby sobie rodzina moga poradzi jako, czyli np. 24 000 z. Dochd roczny Jana, czyli 48 000 z. Dochd roczny Ewy, czyli 36 000 z itd. Wariantw jest tu duo, i jak widzimy, mog zabezpiecza rne elementy finansowe rozmaitymi kwotami. Plan III. Optymalna Ochrona Ubezpieczeniowa Co to jest optymalna ochrona ubezpieczeniowa? Optymalna ochrona to wariant wynikajcy z czterech przesanek:
241
moliwie maksymalnej ochrony, moliwie minimalnych cen, zestawienia rnych produktw ubezpieczeniowych, najlepszej relacji midzy nimi. Oznacza to, e sytuacji klienta nie da si tak naprawd nigdy rozwiza jednym produktem ubezpieczeniowym, poniewa takie rozwizanie jest z reguy drogie. Konieczna jest zatem waciwa kombinacja, ktra przybliy do maksymalnej kwoty, a jednoczenie bdzie trzyma nisko parametr finansowy. Optymalna ochrona moe zrwna si z maksymaln ochron, cho z praktyki wynika, e jest na og nisza. Moe stanowi punkt wyjcia i dojcia do ochrony maksymalnej. Wanym aspektem optymalnej ochrony ubezpieczeniowej jest to, e moe si odnosi zarwno do przepyww finansowych (podobnie jak Maksymalny Plan Ochrony), jak te do Net Worth klienta. Net Worth to rnica pomidzy stanem posiadania a zobowizaniami. Elementem takiego planu moe by zatem natychmiastowe odduenie rodziny. W przypadku Przykadziskich mona pomyle o zabezpieczeniu: przepyww finansowych (co zbliyoby do planu maksymalnej ochrony), spaty wszystkich dugw i kapitau przejciowego na dostosowanie. Wszystkie kredyty do spacenia w przypadku Przykadziskich to kredyt hipoteczny z balansem 291 670,54 oraz samochodowy 46 925,35, a zatem cznie 338 595,89 z.
242
Andrzej Fesnak
Kapita przejciowy mona potraktowa jako minimum kwartalne zarobki, przy czym mona oczywicie dobrowolnie go zwikszy. A zatem doszaby kwota 18 000 z lub 24 000 z. Przykadziscy potrzebuj zatem 338 596 + 24 000 = 362 596 z sumy ubezpieczenia. Nie jest to suma czna, lecz indywidualna dla kadego z maonkw. Nie rozwizuje wprawdzie problemu dochodw, ale uwalnia od problemu dugw. Poniewa sumy s nisze ni w przypadku planu maksymalnego, to i koszt bdzie niszy. Przy okazji mona zwrci uwag na dodatkowy element ukadanki finansowej. Wariant 1. Z wypaconego ubezpieczenia spacone zostan kredyty. Rodzina miaa 7000 z dochodu. Obsuga kredytw wynosia 2800 z miesicznie. Na ycie zostawao 4200 z. W przypadku mierci Jana na ycie zostaje 3000, brakuje zatem 1200 z. W przypadku mierci Ewy na ycie zostaje 4000, brakuje zatem 200 z. Wariant 2. Gdyby taka kwota zostaa zainwestowana na 10% netto, to odsetki stanowiyby 36 259 z rocznie. Daje to 3021 z miesicznie. Koszty kredytw to 2800 z. Pozostay przy yciu maonek utrzymuje kredyty i spaca zgodnie z terminem. W przypadku mierci Jana 3000 + 3021 2800 = 3221 z, brakuje zatem 979 z. W przypadku mierci Ewy 4000 + 3021 2800 = 4221 z, jest 21 z wicej.
243
Wariantw oczywicie moe by wicej, poniewa jednym z czynnikw tego planu jest moliwie niskie obcienie skadk ubezpieczeniow. Plan IV. Suma, na ktr sta klienta Czym jest suma, na ktr sta klienta? Jest to suma wynikajca z analizy przepyww finansowych oraz analizy wiadomoci finansowej agenta. Z przepyww finansowych Przykadziskich wynikaj dwie przesanki: posiadaj rodki na ycie, konieczna jest restrukturyzacja wydatkw. Bardziej wiadome wykorzystanie wasnych rodkw finansowych oznacza moliwo wygenerowania dodatkowych pienidzy. W przypadku Przykadziskich moliwe bdzie zapewne wygenerowanie kilkuset zotych miesicznie z ich przepyww. Tak kwot mogliby zatem przeznaczy na stworzenie sobie okrelonych parametrw bezpieczestwa dla swojej rodziny. Jednym z problemw mogoby by zaduenie wynikajce z posiadanych kredytw. A zatem suma ubezpieczenia mogaby pokry co najmniej jeden z kredytw. Oczywicie tylko wtedy, gdy agent nie uzna a priori, e to za duo i klienci nie powinni. Znana prawda mwi o tym, e agenci nakaniaj klientw do takich kwot, ktre sami mog przeznaczy na cele ubezpieczeniowe. Plan V. Suma ochrony, ktr akceptuje klient Plan ochrony ubezpieczeniowej, ktry akceptuje klient, jest zawsze funkcj dwch wypadkowych:
244
Andrzej Fesnak
tego, co pokaza agent tego, co klient myli, e moe lub powinien przeznaczy na ubezpieczenie. Nie ma on odnonikw do ochrony ubezpieczeniowej maksymalnej czy nawet optymalnej. Wynika raczej z szoku, jakiego doznaje klient, kiedy sucha o problemach ubezpieczeniowych, oraz z jego woli rezygnacji z konsumpcji. Zauway mona, e tendencja w rozumowaniu jest tu odwrotna ni w przypadku ochrony maksymalnej. O ile tam idziemy od gry w rozumowaniu i sprawdzamy koszty, o tyle tu, tak jak przy planie minimalnym, idziemy od dou. Klient decyduje si na kwot, ktra wynika z podniesienia tej minimalnej. Agent wspomaga tu decyzj, nakaniajc do zwikszenia kwoty przeznaczonej na ochron. Jeeli klient wczeniej nie zobaczy maksymalnej ochrony, to sytuacja sprowadza si do obiegowego stereotypu zachowa. Klient na co si decyduje, a namolny agent chce wicej. Jeeli natomiast wczeniejsza analiza sytuacji pokazaa maksymalne potrzeby sytuacja taka nie ma na og miejsca. A teraz najwaniejsze pytanie: dlaczego ubezpieczenie na ycie chroni majtek? W przypadku wszystkich planw trudno znale cise rozgraniczenia. Praktyka pokazuje, e plany ochrony ubezpieczeniowej mona by Plan maksymalny uoy nastpujco, przyjmuPlan optymalny jc wysoko sumy ubezpiePlan moliwy dla klienta czenia za porzdkujc ide:
Plan akceptowany Plan minimalny
245
Przy takim uoeniu odpowied na pytanie te staje si oczywista. Plan minimalny czy te akceptowany przez klienta peni funkcj typow dla ubezpiecze na ycie. Efektem tych planw jest bowiem ewentualne wiadczenie, ktre jest spraw umown i wynika przede wszystkim z pienidzy przeznaczonych na ten cel. Z kolei plan maksymalny lub optymalny jest cile skorelowany z majtkiem klienta. W gr wchodzi bd ochrona przepyww finansowych, bd natychmiastowa zmiana Net Worth wynikajca z odduenia. Jak wynika z tego schematu, plan moliwy oznaczaby sytuacj mieszan, z jednej strony stworzon na podstawie sum umownych, a z drugiej wnoszcy by moe zmiany do Net Worth. Decyzja o zakupie polisy jest niewtpliwie wan i na cae ycie. Ale jak ju zauwaye nie znaczy to, e naley odwleka j w nieskoczono. Lepiej byoby powiedzie, e jest to decyzja o kolejnej polisie, a nie o zakupie polisy. Bo polis trzeba mie kilka. Zatem co powiniene dodatkowo uwzgldni, wybierajc polis ubezpieczeniow? 1. Odpowiedzie sobie na pytanie: kogo i jak chc zabezpieczy? Polisa ubezpieczeniowa, jak sama nazwa wskazuje, jest ubezpieczeniem. Oznacza to przed wszystkim ochron na wypadek mierci lub ewentualnie inwalidztwa. Jakie mog by finansowe skutki mierci? Kto ma otrzyma wsparcie finansowe z tego tytuu i jakie? Na jak dugo to wsparcie powinno wystarczy? Ju te pytania poka-
246
Andrzej Fesnak
zuj, e warto sumy ubezpieczenia moe by rna. Jeli jest to ekwiwalent rocznej pensji, to moe to by kilkadziesit tysicy zotych. Jeeli jednak miaaby to by kwota generujca finanse w przyszoci dla rodziny to pamitajc o ochronie maksymalnej musi by to kilkaset tysicy, a moe nawet powyej miliona z. Jeli milion z zdeponuje si w banku na 6% netto, to odsetki wynosz 60 000 z 20% = 48 000 z 12 miesicy = 4000 z miesicznie. Taka polisa oczywicie kosztuje odpowiednio duo. Efekt dwigni finansowej skadek w porwnaniu do sumy ubezpieczenia jest tu najwikszy wrd innych instrumentw finansowych. 2. Odpowiedzie sobie na pytanie: jaki kapita chc zdoby i w jaki sposb? Efekt inwestycyjny jest zawsze dodatkiem do polisy ubezpieczeniowej. Oszczdzanie przez polis ubezpieczeniow ma rwnie sens nie tylko ze wzgldu na podatki. Polisa zmusza do osignicia celu finansowego, poniewa przedwczesna wypata oznacza strat caoci kapitau lub jego ogromnej czci. Dziki temu mona osign zamierzony cel. 3. Odpowiedzie sobie na pytanie: jaki wysiek finansowy akceptuj? Najlepszym rozwizaniem jest posiadanie grupy produktw inwestycyjnych oraz grupy produktw ochronnych. Jeli kto ma tylko okrelon ilo pienidzy, ktr moe lub chce przeznaczy na ten cel to rozwizanie salomonowe ley w ich poczeniu. W tym wypadku jest to klasyczna polisa kapitaowa na ycie i doycie, ktra
247
z jednej strony chroni, a z drugiej oczywicie gwarantuje okrelony kapita. W porwnaniu z produktem stricte inwestycyjnym, np. funduszami inwestycyjnymi, lub stricte ochronnym ubezpieczeniem terminowym na ycie, efekty bd w obydwu wypadkach gorsze. Przed podjciem decyzji powiniene poprosi agenta o: Symulacj a jeszcze lepiej kilka symulacji zakadajcych rne stopy wzrostu. Maturity warto polisy dojrzaej, czyli takiej, ktra zostaa zrealizowana, da si policzy. Kady wyksztacony agent moe zrobi symulacj w przedziale 59% redniorocznej stopy zwrotu. Jedynie agent bez kompetencji bdzie twierdzi, e jest to niemoliwe i trudne do policzenia. Koszty ochrony wyrane okrelenie kosztw ochrony i wyodrbnienie czci inwestycyjnej jest podstaw do podjcia decyzji. Nie wiedzie czemu, tu broni si przed t informacj, uwaajc, e jest to tajemnica handlowa. Kady wie, e ochrona kosztuje, poniewa potrzebne s pienidze na rezerw i koszty administracyjne. Transparentne koszty powinny by podstaw do podjcia decyzji, tak jak koszty kredytu w banku. Warto wykupu podanie wartoci wykupu na przestrzeni lat uzmysowi Ci charakter funkcjonowania instrumentu finansowego. Z wartoci wykupu wynika ponadto wyranie, jakie s koszty tej polisy. Porwnanie symulacji moesz i powiniene zada od agenta porwnania symulacji oraz czystych, bezkosztowych wartoci pienidza w czasie. Po-
248
Andrzej Fesnak
rzdny agent zrobi to dla Ciebie z przyjemnoci, bo jest wiadom, jaki produkt finansowy sprzedaje. Kiepski agent nawet nie bdzie rozumie, o co go prosisz, bo mimo sprzeday ubezpiecze na ycie, nigdy nie sysza o komputerze finansowym i nie ma bladego pojcia, co to jest. Zatem jeeli nie dostaniesz tej informacji, a umiesz i potrafisz, a ponadto masz komputer finansowy zrb to sam. Moesz policzy matematyczne wartoci pienidza w czasie i porwna je z symulacjami. Wszystkie koszty wyjd na jaw w sposb oczywisty. Mam nadziej, e ju widzisz, e nie da si zaspokoi wszystkich potrzeb jednym produktem finansowym, ani tym bardziej jedn polis. Moe ona zarwno chroni, jak i budowa kapita. Powinna by zatem dopasowana do potrzeb. Na czym ma polega dopasowanie i sprawdzanie tak naprawd wiesz tylko Ty i Twj agent. Aby sobie pomc odpowiedz na dwa proste pytania: Kto ma by beneficjentem ubezpieczenia ja czy inna osoba? Czy chodzi mi o ochron mojego ycia, czy o finansow inwestycj? Odpowied na te dwa pytania pozwoli atwiej oceni sytuacj i podj decyzj. Ponisza mapa ubezpiecze na ycie sytuuje produkty wobec tych dwch wsprzdnych. Jeli okrelimy wasne potrzeby na mapie atwo zauwaymy, jaka polisa ubezpieczeniowa bdzie najbardziej trafna.
249
Mapa decyzji ubezpiecze na ycie Wsprzdne tworzce map (s. 250) s uatwieniem przy podejmowaniu decyzji. Mapa pozwala wyranie okreli charakter potrzebnej polisy. Kada z nich ma konkretny wymiar finansowy. Ubezpieczenia kapitaowe ze wszystkimi opcjami ochronnymi najczciej daj may przyrost kapitau w porwnaniu z innymi instrumentami finansowymi choby z kontem. 1000 z miesicznie, kiedy jeste zdrowy i moesz pracowa, ma jednak o wiele mniejsz warto ni 1000 z renty, kiedy jeste inwalid niezdolnym do pracy. Wwczas inne instrumenty finansowe w ogle nie speni swojej roli poniewa nie moesz kontynuowa ich dziaania. Nie masz z czego inwestowa, skoro nie zarabiasz. Z mapki wyranie wynika, jakich narzdzi uy do jakiego celu. Wynika rwnie, e jednym narzdziem nie da si wszystkich celw zaspokoi.
250
Andrzej Fesnak
Inwestycja
parasolowa z wieloma funduszami inwestycyjnymi
rentowe doywotnie
z rent gwarantowan na okres
na cae ycie
kapitaowe z funduszem z okrelonym inwestycyjnym terminem maks. inwestycji wypaty kapitaowe z wielokrotnym terminem wypaty kapitaowe na ycie i doycie kapitaowe na ycie i doycie wszystkie opcje ochronne
posagowe, edukacyjne
kapitaowe na podwjne ycie
z funduszem inwestycyjnym maks. ochrony
terminowe wszystkie opcje ochronne
terminowe
Ochrona
Beneficjent
kapitaowe ze staym terminem wypaty
Ja
251
Wane terminy Plan maksymalny Plan minimalny Plan akceptowany przez klienta Plan optymalny Plan, na ktry sta klienta O decyzji ubezpieczeniowej
Ad futuram rei memoriam Co to znaczy umrze w por? Na czym polega plan maksymalny? Na czym polega plan minimalny? Na czym polega plan akceptowany przez klienta? Na czym polega plan optymalny? Na czym polega plan, na ktry sta klienta? Z jakich pyta skada si mapa decyzji ubezpieczeniowej?
Jakiej ochrony ubezpieczeniowej potrzebujesz?
Istnieje wiele powodw do ubezpieczania si. Ale o wiele wicej chyba jest rnego rodzaju poradnikw, artykuw i publikacji, ktre przestrzegaj przed chytrymi agentami. W myl przestrzegajcych autorw agenci wmawiaj klientom rnorakie ubezpieczenia, ktre na dodatek s w ogle niepotrzebne. Tu poznasz inn tez. Najczciej Twj styl ycia powoduje o wiele wiksz potrzeb ubezpieczeniow, ni jeste to w stanie sobie wyobrazi, a tym bardziej sfinansowa. Mdry Polak po szkodzie? Ja wierz w inny mora: now przypowie Polak sobie kupi, e i przed szkod, i po szkodzie gupi. Przynajmniej w kwestii ubezpiecze jest tak na okrgo. Nie ma znaczenia, ile katastrof i nieszcz si wydarzy ludzie si i tak nie ubezpieczaj. Po synnej powodzi tysiclecia z lipca 1997 roku wczesny premier Wodzimierz Cimoszewicz wypowiedzia si na temat braku ubezpiecze u poszkodowanych: To jest kolejny przypadek, kiedy potwierdza si, e trzeba by przezornym i trzeba si ubezpiecza, a ta prawda jest cigle mao powszechna. W efekcie opinia publiczna obrazia si na premiera i musia przeprasza.
253
254
Andrzej Fesnak
Po strasznej tragedii autobusu w Grenoble, w ktrej zgino 26 polskich pielgrzymw ze strony rzdu posypay si obietnice pomocy. Zawsze naley ludziom pomaga a szczeglnie kiedy s w trudnym pooeniu. Ale prawda ma co najmniej dwa oblicza. To drugie oblicze jest niestety ubezpieczeniowo antydydaktyczne. Co to znaczy? To znaczy, e ukryty przekaz jest nastpujcy nie rb nic, obywatelu, prywatnie, czekaj, a pastwo Ci pomoe. W archiwum TVN24 jest materia z 26 lutego 2008 roku pod tytuem ycie warte mniej ni inne? Warunki, jakie musisz speni, aby otrzyma pastwow pomoc: nie bd przezorny, nie ubezpieczaj si, nie pa zbdnych skadek ubezpieczeniowych, umieraj w zbiorowych katastrofach, tra majtek w zbiorowych katastrofach, oczekuj pomocy od pastwa.
Z materiau wynika, e ona Tadeusza Fuday zgina tego samego dnia, co 26 pasaerw autokaru w Grenoble. Ich rodziny dostay odszkodowania, pan Tadeusz i jego synowie dotychczas nic. Syn zapyta mnie wtedy, jaka jest rnica midzy tymi, co zginli we
255
Francji, a mam, ktra zgina w tym samym dniu. Ja mu powiedziaem, e adna opowiada pan Tadeusz. Dlaczego zatem rodzina nie dostaa jakiego odszkodowania lub renty52? eby byo jasne: uwaam, e pastwo nie powinno faworyzowa mierci jednych ludzi, a pozostawa obojtne wobec mierci innych. Dla rodzin, ktre pozostay, bl po stracie jest taki sam. Dla osb, ktre s niepenosprawne po wypadku, potrzebna jest rehabilitacja. Wszyscy dotknici maj takie same problemy finansowe. Dlaczego zatem jedni maj pomoc, a inni nie? Na to pytanie nie ma odpowiedzi poza szeroko rozumian wol ludzi bo wypada pomc tym w potrzebie. To jak najbardziej prawda, wypada pomc ludziom w potrzebie. Ale dlaczego tylko tym, co zbiorowo ulegaj wypadkom? Dlaczego tylko tym rodzinom, ktrych czonkowie zbiorowo gin? Dlaczego tylko tym rodzinom, ktre trac majtek na skutek katastrof lub gwatownych dziaa natury? Uwaam, e taka wybircza pomoc jest dydaktycznie niepoprawna. Jeeli przyj, e kowalem swego losu kady bywa sam to czemu maj by premiowani pomoc ci, ktrzy oszczdzali na skadkach ubezpieczeniowych i nie ubezpieczyli si? Kady ma prawo ponosi konsekwencje
ycie warte mniej ni inne? [dok. elektr.] www.tvn24.pl/22 16,1,prosto_z_polski.html [dostp: 29.03.2011].
52
256
Andrzej Fesnak
wasnych wyborw i odpowiada za ich skutki. A wic ci, ktrzy wybieraj ycie bez ubezpieczenia i oszczdzaj na skadkach, powinni mie szans radzenia sobie samemu po zajciu ryzyka ubezpieczeniowego. Jedyne skuteczne rozwizanie jest wysoce antydemokratyczne. Mona nawet powiedzie, e jest tzw. zamordystyczne. Gdyby pastwo nie wspierao wybirczo ludzi po katastrofach kady obywatel byby zmuszony do prywatnego ubezpieczenia si. Jeeli by si nie ubezpieczy, nie miaby adnego wsparcia. Albo naleaoby wprowadzi nakaz ubezpieczania si od innego ryzyka na wzr obligatoryjnego OC komunikacyjnego. Pastwo powinno odpowiada za to, eby po powodzi przywrci stan drg i mostw, pocze kolejowych i telekomunikacyjnych. Naprawi przyrod, oczyci zatrute rodowisko. Ale mniej si powinno troszczy o to, czy zwyky Kowalski ma pierzyn czy nie. Ta pomoc jest przecie za Twoje, Czytelniku, pienidze. Moje zreszt te. To nie pech i nieszczcie dotkno pokrzywdzonych ludzi, tylko zwyke ryzyko. Przewidywalne, policzalne i do oszacowania bez wikszych problemw. Najprociej jest podzieli ryzyko ubezpieczalne na trzy rodzaje53: Ryzyko osoby to wszystko to, co dotyczy czowieka, a wic zdrowie i ycie.
S. Mitra, T. Pottz, L. LaBrecque, Practicing Financial Planning for Professional, Rochester 2005.
53
257
Ryzyko majtku to wszystko to, co moe przynie strat w Twoim majtku. Ryzyko odpowiedzialnoci to roszczenia wobec Ciebie, jeeli komu zrobie szkod majtkow lub osobow.
Ryzyko ubezpieczalne
Ryzyko osoby
Ryzyko majtku
Ryzyko odpowiedzialnoci
Epoka, w ktrej yjemy, to epoka ryzyka i informacji. Spoeczestwa na caym wiecie podlegaj ogromnej transformacji przemianom na stae zmieniajcym ich mentalno. Powstaje globalne spoeczestwo informacyjne, a wiat sta si globaln wiosk jak pisa ju w latach 60. ubiegego stulecia rewelacyjny specjalista od mass mediw Marshall McLuhan. Gospodarka elektroniczna bdzie wywiera ogromny wpyw na szereg istotnych dla naszego spoeczestwa obszarw. Mona podzieli je na trzy zasadnicze grupy: obszar spoecznoedukacyjnokulturowy, obszar ekonomiczny i obszar administracyjnopastwowy. Pose Karol Dziaoszyski, III kadencja Sejmu Ludzie biznesu, nauki i polityki uwaaj, e zmiany techniczne, a zwaszcza szybki rozwj techniki w dziedzinie informatyki i telekomunikacji, przeo si w oczywisty
258
Andrzej Fesnak
sposb na zmiany w funkcjonowaniu gospodarki. Prowadzi to w konsekwencji do zmian spoecznych, czyli mwic najprociej wpywa na zmian stylu ycia ludzi. W praktyce oznacza to, e informacja i ryzyko ju stanowi i bd stanowi najwaniejsze elementy ycia w spoeczestwie. Brak informacji lub jej nadmiar staje si ryzykiem. Z kolei ryzyko to nic innego jak informacja o potencjalnych zdarzeniach, ktre mog zniweczy nasze wysiki. Konsekwencje tych dwch aspektw z punktu widzenia zagadnie ubezpieczeniowych s szczeglnie istotne. Ryzyko staje si wszechobecne wyznacza niejako rytm ycia nowej ery. Najlepiej ujmuje to Ulrich Beck: Nasza ocena jest nastpujca: podczas gdy w spoeczestwie industrialnym logika produkcji bogactwa dominuje nad logik produkcji ryzyka, w spoeczestwie ryzyka stosunek ten ulega zmianie. [...] W centrum stoi wielorakie ryzyko i skutki modernizacji, przejawiajce si w nieodwracalnym zagroeniu ycia rolin, zwierzt i ludzi. Nie mona ich ju, tak jak zagroe zwizanych z miejscem pracy w XIX i pierwszej poowie XX wieku, ograniczy lokalnie lub zawzi do pewnej specyficznej grupy, zawieraj one bowiem tendencje globalizacyjne, ktre obejmuj zarwno produkcje, jak i reprodukcje. Przekraczaj granice pastw i w tym sensie umoliwiaj powstanie ponadnarodo-
259
wych i ponadklasowych zagroe globalnych, posiadajcych now dynamik spoeczn i polityczn54. Wszyscy pamitamy tsunami z 26 grudnia 2004 roku. Trzsienie ziemi wywoao ogromne fale tsunami sigajce 10 m. W cigu 3 godzin uderzyy one w wybrzea kilku pastw Azji PoudniowoWschodniej, dotary nawet pniej do Afryki. Trwa sezon nadmorskie osady, kurorty, miasteczka i wsie gociy o tej porze roku zagranicznych turystw. Wikipedia podaje dokadne dane dotyczce katastrofy: Trzsienie ziemi na Oceanie Indyjskim podwodne trzsienie ziemi o magnitudzie 9,0, ktrego hipocentrum znajdowao si ok. 30 km pod dnem Oceanu Indyjskiego w pobliu zachodniego wybrzea pnocnej Sumatry (33164 N, 958543 E) 250 km na poudniowy wschd od Banda Aceh. Gwny wstrzs nastpi 26 grudnia 2004 o godzinie 01:58:53 czasu warszawskiego (00:58:53 UTC, 07:58:53 czasu lokalnego w Dakarcie i Bangkoku). Wedug sejsmologw byo to czwarte pod wzgldem siy trzsienie ziemi od roku 1900, od kiedy to prowadzi si cige obserwacje sejsmiczne. Najwiksze zniszczenia tsunami spowodowao na wybrzeu Indonezji (prowincja Aceh), Sri Lanki i Indii (stan Tamil Nadu, Andhra Prade oraz w archipelagach Andamanw i Nikobarw) oraz Tajlandii (m.in. na wyspie Phuket). Mniejsze zniszczenia odnotowano w Malezji, Birmie, na Malediwach, Seszelach oraz w SomaU. Beck, Spoeczestwo ryzyka. W drodze do innej nowoczes noci, Warszawa 2002.
54
260
Andrzej Fesnak
lii. Wedug bilansu publikowanego przez AFP (z dnia 6 lutego 2005) liczba zabitych i zaginionych wynosi co najmniej 294 tysice ludzi i nie jest to ostateczny bilans tragedii. Kilka milionw stracio dach nad gow55. Wydawa by si mogo, e jestemy bezbronni wobec si natury. Nie mamy na nie wpywu i trudno jest te nam przewidzie, kiedy co si moe zdarzy. Tym samym nie za bardzo mona cokolwiek zrobi, aby si uchroni przed nag i nieprzewidzian katastrof. Czy rzeczywicie tak jest? Innego zdania jest Peter Symonds, ktrego artyku Azjatyckie Tsunami: Dlaczego nie byo ostrzeenia? ukaza si na stronie internetowej www.wsws.de ju 17.01.2005. Symonds pisze: Gdyby ludzie mieli tylko od 15 do 30 minut czasu i otrzymali jasne wskazwki odnonie ucieczki, wtedy wielu z nich mogoby si uratowa, zamiast bez adnego przeczucia i rodkw zapobiegawczych by wystawionym na potop. Wedug jego tezy zarwno tsunami, jak i jego przyczyny trzsienie ziemi, s zjawiskami naturalnymi, ktrych nie mona unikn. Niemniej z ca pewnoci mona je szybko zlokalizowa. Co wicej, wspczesne instrumenty naukowe mog nawet wyczu i przewidzie powstanie tych zjawisk oraz do dokadnie wykaza prawdopodobn drog. W pamitnym 2004 roku trzsienie ziemi z 26 grudnia osigno ogromn si, bo a 9 stopni w skali Richtera. Byo ono jednym z najsilniejTrzesinie ziemi na Oceanie Indyjskim [w:] Wikipedia [dok. elektr.] http://pl.wikipedia.org/wiki/Trz%C4%99sienie_ziemi_ na_Oceanie_Indyjskim_%282004%29 [dostp: 31.03.2011].
55
261
szych w ostatnim stuleciu. Przyczyn byo to, e dwie pyty kontynentalne azjatycka i indyjska przesuny si wzgldem siebie o ok. 0,02 promila wzdu dugiej na 1000 kilometrw linii. Daje to zaledwie 20 m rnicy, ale poprzez proces przesuwania uwolniona zostaa ogromna masa energii. W porwnaniu z bomb rzucon na Hiroshim energii byo tyle, jakby wybucho 20 000 bomb atomowych. Oczywicie sejsmolodzy w Tajlandii zarejestrowali trzsienie ziemi na Sumatrze krtko po jego rozpoczciu, a jak wiadomo, kierownicy tajlandzkiego oddziau meteorologw brali akurat udzia w seminarium, gdy dotara do nich ta wiadomo. Jak twierdzi Peter Symonds, zorganizowano natychmiast posiedzenie kryzysowe, ktrym kierowa dyrektor generalny oddziau, Supharerk TansriratTanawong. Gazeta Nation, ktra powouje si na nieznane rda z posiedzenia, informowaa, e dyskutowano o niebezpieczestwie wystpienia tsunami, ale zgromadzenie postanowio nie wydawa ostrzeenia. W kadym razie, gdy si skoczyo, bya jeszcze prawie godzina, zanim tsunami dotaro do wybrzea Tajlandii Poudniowej, do raju turystw Phuketu i Phangangi. Czemu nie ostrzeono nikogo? Peter Symond pisze: Bez urzdzenia meldujcego o powodzi lub innych czujnikw na miejscu, meteorolodzy nie mieli moliwoci sprawdzenia faktu nadejcia tsunami. Poza tym musieli wychodzi z zaoenia, e byyby trudnoci zarwno ze strony rzdu, jak i gospodarki, gdyby okazao si, e ogosili faszywy alarm. Sezon turystyczny
262
Andrzej Fesnak
by w kulminacyjnym punkcie i hotele byy pene. Tak rzecznik wyjani to wobec Nation: Gdybymy wydali ostrzeenie, ktre doprowadzioby do ewakuacji (i nic by si nie wydarzyo), to co byoby skutkiem? Ciko dotknita zostaaby gospodarka. To przekroczyoby kompetencje oddziau meteorologicznego. Bylibymy zaatwieni, gdyby ono (tsunami) nie nadeszo. A zatem, jak widzisz brak informacji moe by katastrof (i w tym wypadku by), a faszywa informacja moe te by przyczyn problemw tego obawiali si meteorolodzy. Kto zarzdza informacj ten zarzdza ryzykiem, jak to pisa cytowany wczeniej Ulrich Beck. O tym, e wiat stosuje rne normy moralne nie musz Ci chyba przekonywa. Decyzja o braku ostrzeenia w zwizku z tsunami podjta przez meteorologw kosztowaa ycie ok. 300 000 osb. Miliony straciy dach nad gow. Przypomn tylko, e 2 lata pniej dyktator Iraku Saddam Hussajn Abd alMadid alTikriti zosta skazany za przestpstwa wobec ludzkoci na kar mierci przez powieszenie. Oficjalnym zarzutem prokuratora byo spowodowanie masakry 148 szyitw z Dudailu koo Bagdadu. Przejdmy jednak do finansw dlaczego ubezpieczenie jest potrzebne? Ryzyko pojawia si zawsze jako: niezapowiedziane, nage oraz wrd normalnych czynnoci dnia codziennego. Popatrz na t tabel:
263
dla turystw to byy wymarzone wita w Tajlandii dla pracownikw to by normalny World Trade Center dzie pracy dla pasaerw bya normalna codzienMetro w Madrycie na podr do pracy normalne przestawienie teatralne dla Teatr na Tagance widowni Szkoa w Biesanie normalny dzie nauki dla dzieci normalne zwiedzanie wystawy dla Hala w Katowicach publicznoci Tsunami w Pukhet
Ostatni przykad dotyczy Polski, wic nie da si myle, e polska wie spokojna Oto troch danych statystycznych z raportw policyjnych oraz informacja prasowa56 z pytaniem, jak ograniczy wypadki drogowe w Polsce, zwaszcza z udziaem samochodw subowych? W cigu ostatnich 15 lat w Polsce zdarzyo si ponad 820 000 wypadkw drogowych, w ktrych zgino blisko 100 000 osb, a ponad milion zostao rannych. Roczny bilans strat Polski z tytuu wypadkw drogowych jest rwnowartoci ok. 2,5% produktu krajowego brutto (PKB)! Polska jest krajem o najwyszym poziomie zagroenia na drodze wrd pastw Unii Europejskiej. Dlatego firmy zrzeszone w Partnerstwie dla Bezpieczestwa Ruchu Drogowego zdecydoway si aktywnie wesprze wysiki rzdu i policji na rzecz poprawy bezpieczestwa drogowego.
Informacja prasowa [dok. elektr.] http://pbd.org.pl/content/ view/74/41/ [dostp: 7.02.2006].
56
264
Andrzej Fesnak
Przyjmijmy te dane:
Ludno Liczba wypadkw rednia ofiar miertelnych rednia rannych 38635144 Na Prawdopo10 000 dobiestwo osb 54666,67 0,001415 14,15 6666,67 0,000173 1,73 66666,67 0,001726 17,26
Innymi sowy: ponad 14 osb z kadej grupy 10 000 obywateli w Polsce uczestniczyo w wypadku, 1,73 osoby z kadej grupy 10 000 obywateli w Polsce ginie w wypadku, ponad 17 osb z kadej grupy 10 000 obywateli w Polsce byo rannych w wypadku. A teraz zastanw si i podaj trzy powody, dla ktrych Tobie si to nie wydarzy? Pamitasz wycieczk licealistw z Biaegostoku? Jechali pomodli si przed matur. Czy chcieli umrze? Wierzyli w to, e zgin? Masz takie same gwarancje jak oni, e si to Tobie nigdy nie zdarzy Dojrzay emocjonalnie czowiek potrafi rozmawia o kadym potencjalnym ryzyku. Zastanawia si, jak mu przeciwdziaa.
265
Niedojrzali emocjonalnie unikaj takich rozmw, twierdzc, e nie naley kusi losu. Zajmujemy si w tym rozdziale tylko ryzykiem majtku i odpowiedzialnoci.
Zegar przestpczoci w Polsce 1989 1997 Przestpstwo co 1 min co 32 s Zabjstwo co 16 h co 8 h Zgwacenie co 5,5 h co 3 h 53 min Uszkodzenie ciaa co 1 h co 26 min Bjka co 3 h co 40,5 min Rozbj co 1 h co 17,5 min Wamanie co 2,5 h co 1 min 36 s Kradzie co 5 min co 2 min 48 s Drogowe co 24 min co 13 min 1999 co 28 s co 8 h 22 min co 4 h 19 min co 29 min co 41 min co 12 min co 1 min 24 s co 2 min 9 s co 26 min
Dlatego warto, eby zapozna si te z zegarami przestpczoci w Polsce. Sytuacja nie staje si o wiele lepsza z upywem czasu:
Zegar przestpczoci Polska 2004 Przestpstwo co 22 s Przestpstwo kryminalne co 29 s Przestpstwo gospodarcze co 3 min 28 s Zabjstwo co 8 h 57 min 48 s Kradzie cudzej rzeczy co 1 min 33 s Kradziee samochodw co 10 min 18 s Kradzie z wamaniem co 1 min 59 s Przestpstwa rozbjnicze co 10 min 50 s Zgwacenia co 4 h 2 min 12 s
266
Andrzej Fesnak
Ryzyko, jak wiesz, mona podzieli na dwa rodzaje: na tzw. ryzyko obligatoryjne i ryzyko potencjalne.
Ryzyko
Ryzyko obligatoryjne
Ryzyko potencjalne
Ryzyko obligatoryjne Ryzyko potencjalne Na pewno musi si wydarzy Moe si wydarzy 100% Pewnoci, e prdzej czy Statystyczne mona obliczy, z japniej zajdzie kim prawdopodobiestwem moe nas dotkn Cokolwiek by si nie zdarzyo, Nie musi si wydarzy zawsze si zdarzy Dotyka zawsze w 100% (nie Moe dotkn nas czciowo moesz troch umrze albo troch by emerytem) Przykady: Przykady: mier choroba, staro, wiek emerytalny inwalidztwo, (o ile wczeniej nie nastpi wypadek, mier) mier na skutek nieszczliwego wypadku, utrata mienia, problemy prawne, szkody, ktre sam spowodowae
Problem polega na tym, e ludzie interpretuj ryzyko zawsze tylko jako potencjalne: Jak bd potrzebowa, to si ubezpiecz!.
267
Jakbym zna wyniki totka, to pewnie bym te zagra. Ale nawet w filmach science fiction specjalni wysannicy eliminuj tych, ktrzy handluj informacjami finansowymi z przyszoci w celu wzbogacenia si. Jak pamitasz, w filmie Stranik czasu57 Petera Hyamsa z 1994 roku mamy moliwo podrowania w czasie. Specjalni stranicy broni, by nikt nie wykorzystywa podry w czasie do celw zarobkowych i przestpczych. A zwaszcza stranik, ktrego gra JeanClaude Van Damme. Jeli to nawet tylko i wycznie science fiction to dlaczego tak jest? Jak mylisz czy o ryzyku trzeba myle przed czy po ? Na pocztku rozdziau pisaem o koniecznoci ubezpieczenia, poniewa rne kataklizmy mog doprowadzi do utraty dorobku yciowego. Poniszy wybr cytatw pochodzi z artykuu, ktry w Przekroju opublikowa Bartosz Soja pod tytuem Pieko w raju58: Buddy Cader z mask na twarzy przeszukuje zgliszcza swojej posiadoci. Jest jednym z tysicy poszkodowanych przez dzikie poary, ktre spustoszyy poudniow Kaliforni. Tydzie po katastrofie oprowadza mnie po tym, co kiedy byo jego domem. Tu bya nasza sypialnia, tam gara. Spalio si wszystko. Nawet trzy nowe skutery
57 58
Stranik czasu [film], re. P. Hyams, 1994. B. Soja, Pieko w raju, Przekrj 2007, nr 45.
268
Andrzej Fesnak
wodne, ktrych nie zdyem jeszcze ubezpieczy mwi, pokazujc na stopione metalowe szkielety. [] To ju drugi dom, ktry mu si spali. Poprzedni straci cztery lata temu w podobnym poarze. Co teraz zrobisz? pytam. Jak to, zbuduj kolejny odpowiada, ale na jego twarzy nie wida smutku czy nawet zoci. Wrcz przeciwnie. Umiech. Nie moesz si podda. [] Nauczeni poprzednim dowiadczeniem Caderowie spakowali najpotrzebniejsze rzeczy: dowody tosamoci, papiery ubezpieczeniowe i inne dokumenty. Nie zapomnieli te o rodzinnych fotografiach, ktrych i tak nie zostao wiele. Wikszo spalia si cztery lata temu. Ogie ju raz prbowa zabra nam nasze wspomnienia. Pamitaj, gdy kiedy bdziesz w podobnej sytuacji, po pierwsze we ze sob zdjcia najbliszych radzi Jessica []. U nas, kiedy jest poar, to ludzie wynosz telewizor, meble, garnki i pierzyny. I usiuj ratowa wartoci materialne zamiast niematerialnych. Poszkodowanych w kalifornijskim poarze przetransportowano do najwikszego punktu ewakuacyjnego w miecie, stadionu Qualcomm. Sytuacja w punkcie przetrwania te wygldaa inaczej ni w Polsce po powodzi. Wok areny ustawiay si kilometrowe kolejki. Ludzie przynosili wszystko: wod, ywno, ubrania, koce, nawet kremy przeciwsoneczne, bo ewakuowani koczowali pod goym niebem.
269
[] Poszkodowanym pomagay setki wolontariuszy, wrd nich lekarze i psycholodzy. Dzieciom zorganizowano zabawy. Wszystko, by odcign ich myli od tragedii, ktra rozgrywaa si kilkanacie kilometrw dalej. Wrd ewakuowanych nie byo jednak przygnbienia. Wieczorami rozpalano grille, popijano piwo. Pod namiotami ledzono najwiesze doniesienia i toczono ywe dyskusje. Na jakiego grzyba nam tutaj Bush. Sami sobie poradzimy krzyczeli jedni na wiadomo o wizycie prezydenta USA w San Diego. Wciekali si na fakt, e na czas wizyty gowy pastwa w poudniowej Kalifornii wstrzymano loty ponad 20 wojskowych migowcw uczestniczcych w akcji ganiczej. Wymagay tego rzekomo wzgldy bezpieczestwa. [] Bilans katastrofy robi wraenie: 18 ofiar miertelnych, dwa tysice spalonych domw. Poary strawiy obszar o powierzchni dwch tysicy kilometrw kwadratowych czterokrotnie wikszy od Warszawy. W Kalifornii nikt jednak tragedii nie robi. Nie ogoszono aoby narodowej, nie byo nawet minuty ciszy dla uczczenia ofiar podczas rozgrywanego w tydzie po tragedii meczu miejscowej druyny narodowej. Za heroiczn walk podzikowano za to straakom. Mam usi i paka? zastanawia si Buddy Cader. To bez sensu. ycie toczy si dalej. Nie jest to pierwszy poar i nie ostatni. Jeeli mieszkasz w Kalifornii, musisz wzi poprawk na takie niespodzianki dodaje. Zupenie inne wraenie ni w wypadku katastrof naturalnych w Polsce. A oto podstawowe rnice:
270
Andrzej Fesnak
poszkodowani maj polisy ubezpieczeniowe, ratuje si wartoci niematerialne, zdjcia rodzinne oraz dokumenty i polisy ubezpieczeniowe, ludzie nie zaamuj si po stracie dorobku ycia, tylko planuj odbudow swoich domw, pomaga nie pastwo, tylko wolontariusze, ktrzy chc pomc, poszkodowani nie chc wadz pastwowych zbijajcych ich kosztem kapita polityczny na miejscu katastrofy. W Polsce problem, jak wiemy, wyglda inaczej. Spord dwch najwaniejszych aktorw rynku ubezpieczeniowego majcych kontakt z klientem brokerzy najchtniej ubezpieczaj ryzyko majtku, a agenci ubezpieczaj ryzyko osoby. A tak naprawd potrzebny jest doradca, ktry zasugeruje ubezpieczenie wszystkich pl cznie. wiadomo spoeczestwa, e tak naley robi, jest wyjtkowo nika w tej materii. Nie siga zbyt daleko poza przymus ubezpiecze komunikacyjnych. Sprzedawca ma obowizek zaproponowania jedynie niezbdnych ubezpiecze, wic ogranicza si do tego, co klient kupuje. Zachcanie do powikszenia swojej ochrony wikszo ludzi traktuje jako nachalne i namolne zachowanie agenta. Brak stosownych ubezpiecze mci si jednak bardzo atwo. Po pierwsze, gdy zachodzi potrzeba ochrony ubezpieczeniowej a takiej nie ma po zdarzeniu. Po drugie, gdy klient ma do czynienia z innym, lepszym agentem.
271
Innymi sowy niewaciwe doradztwo prowadzi do bolesnych konsekwencji. Na przykad, kiedy konkurencja w trakcie sprawdzania natrafi na luki ubezpieczeniowe, niedoubezpieczenie lub podwjne pokrycie ryzyka. Wwczas klient traci zaufanie do sprzedawcy59. Czy mamy prawo wpywa na wyobrani innej osoby? Pewnie tak. Ale czy mamy prawo wpywa na wyobrani finansow? A na poczucie bezpieczestwa? Czy moemy naszymi obawami okrela status bezpieczestwa innej osoby? Odpowiedzi na te pytania trudno udzieli nawet doradcom finansowym, zwaszcza gdy miesza si zakres ochrony ubezpiecze majtkowych i yciowych. Jedno jest pewne. Po fakcie, czyli zdarzeniu losowym, nikt z Tob nie bdzie chcia rozmawia. Ludzie bd uwaali Ci za ofiar lub fujar. I powiedz mie sowa: Przezorny zawsze ubezpieczony. Pewnie to ju skd znasz? Zdobywasz i budujesz dugo Twj majtek. I w kadej chwili moesz go straci w wyniku zdarzenia losowego. Rwnie i Ty moesz przyczyni si do powstania szkody u osoby trzeciej. Jako osoba prywatna potrzebujesz ubezpiecze: obligatoryjnego samochodu OC i AC, mieszkania/domu z wyposaeniem,
H. Schleuss, So verkauft man Versicherungen. Ein Leitfaden fr den gezielten Versicherungsverkauf, Wiesbaden 1987.
59
272
Andrzej Fesnak
ewentualnych dodatkowych wartoci, kolekcji i zbiorw, ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej, ubezpieczenia ochrony prawnej. Istnieje due prawdopodobiestwo, e jeste uytkownikiem samochodu. Zwaszcza wtedy, gdy czsto parkujesz w rnych dziwnych miejscach, a masz samochd obiekt podania w oczach innych powiniene mie AC. Uchroni Ci przed skutkami kradziey, a take przed szkodami, ktre spowodowae. Jak pamitasz, auta kradnie si w Polsce co 10 min. Twj dom jest Twoj twierdz. No, moe nie do koca, poniewa co niecae 2 min (dokadnie co 1 min i 59 s) wchodzi do niej nieproszony go, niszczc okno lub drzwi, i wynosi z Twojego dobytku to, na co ma ochot. Doba ma tylko 24 60 = 1440 min, czyli dziennie jest w Polsce 1220 wama. Mamy ok. 3000 miast, miejscowoci i osad. Gdyby przyj, e w kadej z tych miejscowoci jest tylko jedno wamanie dziennie, to jest to ponad 40% miejscowoci. Troch zodziejski nard w naszym kraju albo za mao miast. Jeeli posiadasz w swojej twierdzy wartociowe dobra, kolekcje, dziea sztuki to powiniene je ubezpieczy dodatkowo. Jeli pamitasz wiersz o Pawle i Gawle to moe nadal wierzysz w to synne wolno Tomku w swoim domku. Ju na szczcie tak nie jest. I jak z ssiada podogi, a Twojego sufitu kapie to masz prawo do odszkodowania. Ale Twoi ssiedzi rwnie wobec Ciebie. W cy-
273
wilizowanych krajach zawsze patrzy si na pierwsz bezporedni przyczyn szkody. Ta mdra zasada powoli przenosi si i na nasze polskie podwrko. Kodeks cywilny w artykule 415 i kolejnych przewiduje od dawna, e szkod naley naprawi. Ubezpieczenie Ci w tym pomoe. Z rnicy zda i pogldw cakiem niele yje pokana grupa zawodowa adwokatw, radcw prawnych oraz wszelkich innych prawnikw. W wikszoci wypadkw naiwno ludowa nakazuje nam wierzy, e sprawiedliwo jest po stronie osb mwicych prawd. Ktokolwiek by chocia raz w sdzie, wie, e wygrywa nie ten, kto mwi prawd, ale ten, kto potrafi skutecznie i konsekwentnie udowodni swoje racje co nie ma nic wsplnego ze sprawiedliwoci, a duo z umiejtnociami dowodzcej strony. Pomoc prawnika zagwarantowana ubezpieczeniem ochrony prawnej moe by tu bardzo potrzebna. Jako osoba prowadzca biznes ponadto: OC biznesowe czyli odpowiedzialno za szkody, ktre moesz wyrzdzi innym, ubezpieczenie mienia firmowego, business interruption czyli ubezpieczenie kontynuacji biznesu, ubezpieczenie kredytw i transakcji handlowych, ubezpieczenie sprztu elektronicznego i danych komputerowych, ubezpieczenie wypadkowe pracownikw,
274
Andrzej Fesnak
ubezpieczenie czonkw zarzdw (o ile w nim jeste). Szkoda osoby trzeciej powstaa w wyniku Twojej dziaalnoci biznesowej moe by ogromna. W dzisiejszym wiecie niektrzy specjalizuj si w wyudzaniu pienidzy od firm przy pomocy prawnikw. Znana jest w Stanach Zjednoczonych historia kobiety, ktra wysuszya kota w mikrofalwce i wyudzia odszkodowanie od firmy, poniewa instrukcja obsugi nie zabraniaa suszy kotw. Czworonony pupilek wart by oczywicie miliony. Przykro jest sucha takich historii o bestialskim traktowaniu zwierzt, sucym wzbogacaniu si. Wprawdzie nie jestemy spoeczestwem amerykaskim, ale podobne praktyki s ju spotykane i u nas. Zdanie: Ten pan ju nikogo ycia nie pozbawi jest zoone z najdroszych liter po kilka tysicy kada. Byego PiSowskiego ministra Ziobr kosztuje kilkaset tysicy zotych publiczne przepraszanie obraonego. Moesz w kadej chwili znale si w podobnej sytuacji z racji swojej dziaalnoci zawodowej. To, e firma pozbawiona mienia nie moe dziaa, to oczywiste, ale nie sam poar czy powd s najwaniejsze. Jeli nawet dostaniesz odszkodowanie to moe si okaza, e odbudowanie biznesu jest dugie i trudne. I w jego trakcie ponosisz straty. Dlatego potrzebujesz ubezpieczenia business interruption, aby przetrwa okres zmian. Znane jest ludowe powiedzenie, e chytry dwa razy traci. Bardzo czsto biznesmeni nie zabezpieczaj swoich transakcji ani kredytw kupieckich. Jeeli zadamy sobie pytanie, czy wolisz 90% pewnych nalenoci, czy
275
100% niepewnych, to odpowied wydaje si prosta. Trudno zatem czasem zrozumie, dlaczego biznesmeni nie chc ubezpiecza tego ryzyka chocia koszty s nawet mniejsze ni 10%. Komputery s urzdzeniami bardzo atwo si psujcymi. Wirus albo spalenie dysku czsto powoduje kopoty. O ile jeszcze czsto myli si o ubezpieczeniu sprztu to raczej rzadko o danych, ktre s w komputerze. A to najwaniejsze z caego komputera. Nie zawsze takie ubezpieczenie jest atwe do zdobycia. Wymaga bowiem rwnie kooperacji firmy serwisujcej, zabezpieczajcej dane. Ale warto pomyle tym, co w 95% jest na og w ogle niezabezpieczone. Ubezpieczenie wypadkowe pracownikw to nie tylko wyraz troski o zaog. To rwnie wymierna korzy biznesowa. Firm tworz ludzie. Im lepiej s zabezpieczeni, tym lepiej dla Twojej firmy. Koszty poszukiwania i wdraania nowego zespou s z reguy wielokrotnie wysze ni wysoko skadek ubezpieczeniowych. Ubezpieczenie czonkw zarzdw o ile nim jeste jest rwnie istotne. Zwr uwag na to, e masz przyjemno ponosi odpowiedzialno za dziaania firmy. Czasem moe si zdarzy, e firma znajdzie si w tarapatach, ktre przeo si na Twoje problemy finansowe. Ubezpieczenie pomaga w takiej sytuacji. Te ubezpieczenia pokrywaj wikszo ryzyka, na ktre jeste naraony. Jeeli masz jeszcze inne specyficzne potrzeby ubezpieczeniowe warto dokona rzetelnej analizy i porozmawia z doradc finansowym.
276
Andrzej Fesnak
Wane terminy
Styl ycia a potrzeba ubezpieczeniowa Ryzyko Ryzyko osoby Ryzyko majtku Ryzyko odpowiedzialnoci Spoeczestwo ryzyka i informacji Zegar przestpczoci Ryzyko obligatoryjne i potencjalne Ubezpieczenie obligatoryjne samochodu OC Ubezpieczenie AC Ubezpieczenie mieszkania/domu z wyposaeniem Ubezpieczenie dodatkowych wartoci, kolekcji i zbiorw Ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej Ubezpieczenie ochrony prawnej OC biznesowe Ubezpieczenie mienia firmowego Business interruption czyli ubezpieczenie kontynuacji biznesu Ubezpieczenie kredytw i transakcji handlowych Ubezpieczenie sprztu elektronicznego i danych komputerowych Ubezpieczenie wypadkowe pracownikw Ubezpieczenie czonkw zarzdw (o ile nim jeste)

Jaka jest zaleno midzy stylem ycia a potrzeb ubezpieczeniow? Jak definiuje si ryzyko? Co to jest ryzyko osoby? Co to jest ryzyko majtku? Co to jest ryzyko odpowiedzialnoci? Co jest gwnym mechanizmem spoeczestwa ryzyka i informacji? Jakie dane pokazuje zegar przestpczoci? Na czym polega podzia na ryzyko obligatoryjne i potencjalne? Jak funkcjonuje ubezpieczenie obligatoryjne samochodu OC? Co to jest ubezpieczenie AC? Co daje ubezpieczenie mieszkania/ domu z wyposaeniem? Po co jest ubezpieczenie dodatkowych wartoci, kolekcji i zbiorw Co wynika z ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej? Jakie ryzyko zabezpiecza ubezpieczenie ochrony prawnej? Po co jest OC biznesowe? Co daje ubezpieczenie mienia firmowego? Przed czym chroni business interruption? Jak dziaa ubezpieczenie kredytw i transakcji handlowych? Po co jest ubezpieczenie sprztu elektronicznego i danych komputerowych? Co zyskuje pracodawca przez ubezpieczenie wypadkowe pracownikw? Komu potrzebne jest ubezpieczenie czonkw zarzdw?
Po co Ci plan emerytalny?
Po co Ci plan emerytalny, skoro ZUS zapewni Ci godziw emerytur, a dodatkowe wypaty z Powszechnego Towarzystwa Emerytalnego zapewni wakacje na Hawajach? Wygldaoby na to, e jest to zbyteczny luksus i zawracanie gowy. Takie przekonanie wyrobiy skuteczne dziaania propagandowe zarwno ZUSu, jak i PTE. Gorzki smak prawdy jest inny, bolesny i okrutny: Moesz nie mie w ogle emerytury. Jeeli bdziesz mie emerytur z ZUSu, to bdzie minimalna (moe 20% Twoich dochodw). czna emerytura z ZUSu i z PTE nie wystarczy Ci nawet na tnie w Ciechocinku, a ju z pewnoci nie na Hawaje. Problem ten nie jest zaciankowy i polski jedynie. Przeprowadzaem kiedy wywiad z Vincentem J. Derudderem Sekretarzem Generalnym Europejskiej Federacji Doradcw Finansowych i Porednikw Finansowych (FECIF). To zawodowa organizacja zaoona w roku 1999 w Belgii. Jej celem jest rozwijanie koncepcji niezalenego doradztwa finansowego i dziaalnoci brokerskiej w kierunku jak najpeniejszego zabezpieczania interesu publicznego. Oto co powiedzia mi Vincent:
277
278
Andrzej Fesnak
Ogromna bomba zegarowa tyka cay czas i wybuch jest coraz bliej. Mwi tu o zaamaniu wikszoci systemw emerytalnych w Europie. Czy si to politykom podoba, czy nie jest to oglny kolaps i zaamanie. I jakkolwiek nie podoba si to politykom i prawodawcy, niechtnie rozmawiaj o ujednoliconym sensownym systemie emerytalnorentowym problem istnieje. Politycy bd musieli zaj si tym tematem, cho unikaj go jak ognia. Cho wikszoci rzdw jest to nie w smak zmiany bd szy w kierunku liberalizacji dziaa i przepisw. Pastwa nie s w stanie zapewni emerytur swoim obywatelom. Obywatele musz zrobi to sami. Dlatego prawo bdzie musiao bardziej uwzgldnia interesy konsumentw ni do tej pory. Czy si to prawodawcom podoba, czy nie tak po prostu jest. Zaamanie systemw socjalnych rnych pastw a Polska jest w takiej samej sytuacji unaocznia jedynie konieczno indywidualnej troski kadego obywatela o wasn finansow przyszo. A przecitny obywatel nie ma wiedzy wystarczajcej do waciwego zarzdzania wasnym kapitaem, do stworzenia sobie indywidualnego portfela opartego na oglnie dostpnych produktach finansowych. Totalne zaamanie sytemu emerytalnego ku irytacji prawodawcw i politykw podnosi jedynie atrakcyjno naszego zawodu. Przecitny obywatel bdzie musia skorzysta przy rozwizywaniu problemu z pomocy profesjonalisty. Osobisty doradca finansowy i porednik produktw finansowych staje si bardzo wany dla przecitnego obywatela60.
A. Fesnak, Europa porednikw [dok. elektr.] www.gu. com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id= 5704&Itemid=139 [dostp: 1.04.2011].
60
279
Kultowa grupa The Platters piewajca soul&rhythm& blues nagraa dawno temu, w 1968 roku, jeden ze swoich wielkich przebojw. Bya to napisana przez duet Buck Ram & Andre Rand piosenka Only You (Tylko Ty). Dedykuj Ci t piosenk i zamieszczam tu kawaek tekstu: Only You Only you, can make this world seem right Only you, can make the darkness bright Tylko Ty Tylko Ty moesz sprawi dobry wiat bez wtpliwoci Tylko Ty moesz sprawi, e rozjani si ciemnoci
Only you, and you alone Tylko Ty i Ty sam I tylko Ty, nikt inny, moesz sprawi, e bdziesz mie emerytur! Niby czemu ma tak by? Ot nie tak dawno, bo 7 lutego 2006 roku Trybuna Konstytucyjny poparty przez Sejm RP wyda bardzo interesujcy wyrok. Emerytura zyskaa status wiadczenia. Tym samym stracie, Obywatelu, status prawa do emerytury, a zyskae moliwo uzyskania wiadczenia emerytalnego. Wyrok ten stwierdza, e ZUS susznie uwaa, i emerytura nie naley si kademu z powodu 40 lat pacenia skadek emerytalnych. Emerytura to przywilej, bo tak uzna Trybuna Konstytucyjny. Dwch profesorw Uniwersytetu Jagielloskiego przytomnie zauwayo, e pacili 40 lat skadki, wic domagaj si emerytury. A ich prywatn spraw jest, czy po 65. roku ycia pracuj czy karmi gobie w parku. ZUS oczywicie odm-
280
Andrzej Fesnak
wi, sprawa wyldowaa w sdzie i po kilku instancjach trafia do Trybunau Konstytucyjnego. Ktry to Trybuna w wietle i majestacie Prawa Najwyszego uzna, e sdy i ZUS mieli racj, twierdzc, i emerytura nie jest tym, co obowizkowo naley si kademu po odpracowaniu kilkudziesiciu lat (i tyle trwajcym okresie wpacania skadek), ale wycznie przywilejem. Pierwsza korzy ZUSu polega na tym, e nie moesz, Obywatelu, otrzymywa emerytury i rwnoczenie pracowa. Po przejciu na emerytur nie moesz si zatrudnia, bo albo, albo. 40 lat pacenia skadek nie ma znaczenia. Trybuna Konstytucyjny stwierdzi bowiem, e przepisy zabraniajce rwnoczesnego pobierania emerytury i wynagrodzenia za prac s po prostu zgodne z Konstytucj Najjaniejszej RP. Druga korzy ZUSu jest jeszcze ciekawsza. Prawo do wiadczenia maj tylko ci rodacy, ktrzy po osigniciu wieku emerytalnego nie mog mie jakichkolwiek innych dochodw, a zatem niekoniecznie zwizanych z prac. Trybuna uj to adnym slangiem prawniczym: Ograniczenie prawa do uzyskiwania wiadcze emerytalnorentowych, w sytuacji uzyskiwania innych dochodw, w tym wynagrodzenia z pracy, jest co do zasady dopuszczalne. Trzecia korzy ZUSu wynika z faktu, e wiadczenie to moe zosta uwarunkowane. Mona bowiem je ograniczy, kierujc si interesem publicznym co wydaje si logiczne, bo jaki interes publiczny
281
ma ZUS w tym, aby wypaca komukolwiek emerytur. Innych korzyci, w tym jakichkolwiek dla obywatela, nie przewiduje si. Jak pamitasz, jest takie polskie przysowie: aska paska na pstrym koniu jedzi. Komentujc nowe przepisy, mona co najwyej powiedzie, e Twoja emerytura nie jedzi nawet na ole. I tak ju pozostanie na wielki wiekw amen a wybuchnie zapowiadana przez Deruddera bomba i rzdy ogosz, e nie bdzie niczego, jak ju nawet zapowiada pewien kandydat na prezydenta Biaegostoku. Dlatego te coraz czciej pojawia si okrelenie oszustwo emerytalne i mam jedynie nadziej, e nie pade tego oszustwa ofiar. Problemy demograficzne, dziury i luki finansowe w Funduszu Ubezpiecze Spoecznych i w ZUSie, wyduajcy si redni wiek ycia, grupy uprzywilejowane, KRUS to wszystko jest emerytalnym wzem gordyjskim, trudnym do przecicia. Na obron ZUSu mona jednak miao powiedzie, e to najszlachetniejszy i najlepszy podatek z moliwych. Podatek, jak wiemy, to przymusowe i bezzwrotne wiadczenia obywatela na rzecz pastwa. ZUS jest najszlachetniejszy poniewa obiecuje, e co da. Nie wiemy wprawdzie, czy 2 czy 3 gr za kady wpacony 1000 z, ale jednak! Z podatkw zapaconych 30 lat temu nigdy nie bdziesz mia adnego zwrotu, a z ZUSu by moe tak.
282
Andrzej Fesnak
Jeli jednak zamierzasz mie emerytur to popiewaj sobie przebj Plattersw Only You! Tylko Ty moesz co zmieni i zapewni sobie emerytur. Pozostamy przy wtku muzycznym. Gdybym by bogaty piewa Tewje z Anatewki czyli skrzypek na dachu. Sprawd, jak to moe wyglda. 20-latek (2029 lat) moe zosta wiadomym milionerem61 W jego planie finansowym musi si znale zarwno element budowania kapitau na przyszo, jak i element zarzdzania zgromadzonym kapitaem w przyszoci. Zamy, e nieprzecitny Mody Rozsdny Czowiek jest 20latkiem i zarabia 2000 z netto. Zapewne chciaby mie w przyszoci, za 45 lat, przynajmniej tak sam rent kapitaow. Nie przejmuje si pastwowymi zapomogami i rodkami z OFE i zaczyna budowa wasny kapita samodzielnie. Powinien zadba o to, eby w przyszoci mie co najmniej tyle samo miesicznie do dyspozycji. Poniewa istnieje inflacja, to na pewno wiadomo, e bdzie potrzeba o wiele wicej pienidzy ni 2000 z. Ponisza tabelka pokazuje skutki inflacji od 2 do 10%. Zaoenie jest takie, e inflacja rednioroczna na poziomie 24% jest inflacj nisk, 57% redni, a inflacja rednioroczna na poziomie 810% jest inflacj wysok.
A. Fesnak, 20latek czyli wiadomy milioner [dok. elektr.] http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=9779&Itemid=316 [dostp: 30.03.2011].
61
283
2000 z warto nominalna przy redniorocznej inflacji w %

Lata 2% 5 10 15 20 25 30 35 40 2 208,16 2 437,99 2691,74 2971,89 3281,21 3622,72 3999,78 4416,08
inflacja niska
3% 2318,55 2687,83 3115,93 3612,22 4187,56 4854,52 5627,72 6524,08 4% 2433,31 2960,49 3601,89 4382,25 5331,67 6486,80 7892,18 9602,04 5% 2552,56 3257,79 4157,86 5306,60 6772,71 8643,88 11032,03 14079,98
inflacja rednia
6% 2676,45 3581,70 4793,12 6414,27 8583,74 11486,98 15372,17 20571,44 7% 2805,10 3934,30 5518,06 7739,37 10854,87 15224,51 21353,16 29948,92 8% 2938,66 4317,85 6344,34 9321,91 13696,95 20125,31 29570,69 43449,04
inflacja wysoka
9% 3077,25 4734,73 7284,96 11208,82 17246,16 26535,36 40827,94 62818,84 10% 3221,02 5187,48 8354,50 13455,00 21669,41 34898,80 56204,87 90 518,51
Nawet przy niskiej inflacji po 35 latach potrzebny bdzie nominalnie kapita 23,5krotnie wikszy, a po 40 latach od 2 do prawie 5 razy wikszy. atwo zauway take, e przy wysokiej inflacji rwnowarto 2000 z po 40 latach pracy to kilkadziesit tysicy. W takiej sytuacji wysoce prawdopodobnym scenariuszem bdzie denominacja pienidzy, co nie zmienia faktu, e potrzebny jest rwnie kapita, aby uzbiera wasn rent kapitaow. Emerytura powinna by rent kapitaow z wasnych odoonych pienidzy, a nie aktem pastwowej aski. Rozpatrzmy zatem wariant rodkowy kadego rodzaju inflacji. Oznaczaoby to, e nasz 25latek za 40 lat powinien otrzymywa miesicznie 6524 z przy inflacji niskiej, 20 571 z przy inflacji redniej lub 62 818 z przy inflacji wysokiej. Jeeli miaby otrzymywa swoj rent kapitaow jako rent wieczyst to kady moe to sobie atwo sam obliczy. Przy rednim oprocentowaniu depozytowym w wysokoci 5%, w przypadku inflacji niskiej renta wieczysta np. oznaczaaby konieczno posiadania kapitau 1 565 760 z. Generuje on roczn kwot 78 288 z, co
284
Andrzej Fesnak
daje 6524 z miesicznie, a kwota bazowa pozostaje do dziedziczenia. W przypadku renty okresowej np. przez 20 lat do 85. roku ycia wypaty bd trway przez 240 miesicy. Po tym okresie kapita zostanie wyzerowany. Ponisza tabelka pokazuje kwot bazow potrzebn do wypacania renty kapitaowej przez 20 lat przy oprocentowaniu w bankach od 5 do 13%. Pozwala to znale potrzebn kwot zarwno w przypadku inflacji niskiej, redniej, jak i wysokiej w zalenoci od tego, w jakie cyfry kto wierzy.
Okresowa renta miesiczna a kapita bazowy w z Inflacja niska Renta 6 524 z 5% 6% 7% 8% Inflacja rednia Renta 20 571 z 9% 10% 11% Inflacja wysoka Renta 62 818 z 12% 13%
992670,11 915178,08 846390,52 2475747,01 2303510,57 2149425,88 6141691,98 5762145,04 5419925,30
Innymi sowy, kapita, jakiego potrzebuje dzisiejszy 25latek, za lat 40 waha si od ok. 850 000 z do ponad 6 000 000 z! Kady 20latek moe zosta milionerem z wasnych oszczdnoci. Wbrew pozorom, zebranie takiego kapitau przez 20latka jest moliwe bez wikszych problemw. Ogromne znaczenie ma oczywicie stopa zwrotu z inwestycji na przestrzeni 40 lat pracy. Dla uproszczenia przyjm znowu rodkow warto w przypadku inflacji redniej, niskiej i wysokiej. Rnica pomidzy 5procentow a 11procentow rednioroczn stop zwrotu oznacza 5krotn rnic w wysokoci miesicznej skadki w trakcie oszczdzania. Nie pozostaje to oczywicie bez wpywu na kiesze inwestujcego.
285
rednia stopa zwrotu
Kapita bazowy w z 915178 2303510 5762145 Miesiczna skadka w z 597,23 1503,23 3 760,26 457,26 1150,92 2 878,99 346,64 872,50 2 182,53 260,42 655,47 1 639,64 194,04 488,40 1 221,72 143,52 361,23 903,61 105,45 265,41 663,92 77,02 193,86 484,93 55,96 140,85 352,33
5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12% 13%
Z powyszej tabelki jasno wynika, e nasz sympatyczny 25letni Rozsdny Mody Czowiek jest w stanie spokojnie wypracowa sobie potrzebnej wielkoci kapita, uywajc do tego odpowiednich produktw finansowych. Te produkty finansowe, ktre bd w stanie zapewni jedynie 5% stopy zwrotu z inwestycji, bardzo nadszarpn kiesze naszego bohatera. Dlatego te jedynym rozwizaniem jest znalezienie takich instrumentw finansowych, ktre mog zaproponowa wysz stop zwrotu. Przyjmijmy znowu bezpieczny redni wariant instrumentu finansowego ze rednioroczn 9procentow stop zwrotu. Przypatrzmy si jeszcze, jak z biegiem lat nawet 20latek bdzie musia powiksza swoj miesiczn stawk. Wynika to z faktu, e 20latek moe oszczdza 45 lat do wieku emerytalnego, podczas gdy 29latek ju tylko 36 lat co wpywa oczywicie na procent skadany.
286
Andrzej Fesnak
Stopa zwrotu 9 % Lata Miesice Kapita bazowy w z Wiek oszcz- oszcz915178 2303510 5762145 dzania dzania Miesiczna skadka w z 20 45 540 122,67 308,76 772,36 21 44 528 134,41 338,30 846,24 22 43 516 147,29 370,72 927,34 23 42 504 161,43 406,32 1016,40 24 41 492 176,97 445,43 1114,22 25 40 480 194,04 488,40 1221,72 26 39 468 212,81 535,65 1339,90 27 38 456 233,46 587,62 1469,90 28 37 444 256,18 644,81 1612,97 29 36 432 281,21 707,80 1770,53
Prawie wszystko na tym wiecie da si wyceni czyli koszty mylenia 20-latka Obliczajc rnic w kwocie, jak musi wyda 29latek w porwnaniu do 20latka, atwo moemy wyceni koszty mylenia finansowego. Trafniejszym okreleniem byoby raczej stwierdzenie, e mona wyceni koszty braku zdecydowania, braku refleksji o finansach lub te koszty zwlekania w podjciu decyzji. Jeeli kto nie podj decyzji na pocztku wasnych lat dwudziestych, lecz pod ich koniec musi zapaci ok. 130% wicej w porwnaniu do pierwszej moliwej skadki. Tyle wynosi rnica pomidzy 281,21 z a 122,67 z. Rozsdny Mody Czowiek, ktry zacz oszczdza przy pomocy rodzicw w wieku 20 lat, wpaci w sumie przez 45 lat 66 241,80 z. Tene sam nadal Rozsdny Nieco
287
Starszy Mody Czowiek jako 29latek wpaci przez 36 lat 121 482,72 z. Rnica to 55 240,92 z. Jest to dobry samochd lub przy odpowiednich cenach, po ok. 3000 z za m mieszkania maa kawalerka. Mona j np. wynaj i mie dodatkowe 20-latek zyski. redni koszt odkadania
10 lat rnicy w podjciu decyzji finansowych w z 5524,00 decyzji to rnica 55 240,92 rok kwarta 1381,00 z wydanych w tym kon460,33 kretnym przypadku. Daje miesic tydzie 106,23 to redni warto roczn 15,33 5524 z. Tyle kosztuje rocz- dzie godzina 0,63 ne mylenie o inwestycji. minuta 0,01 Kwartalnie jest to zatem 1381 z, a miesicznie ok. 460 z. Z tych wartoci wynika jasno, e tydzie mylenia to ok. 106 z, a dzie to ok. 15 z. Z pewnoci zauwaysz, e rednio godzina dumania o finansach u 20latkw kosztuje ok. 63 gr, co daje ok. 1 gr na min. Dla uatwienia w przeliczaniu dodam, e rok ma 8760 godz. lub 525 600 min. Moesz mie 30 lat, a 30-latek moe atwo zbudowa dobrobyt62 30latek ma ju na og kilka lat pracy za sob. Jeeli podejmowa mdre decyzje yciowe powinien mie ju dobre podwaliny pod wasn karier zawodow i dobrze wytyczone drogi yciowe. Moliwy jest sceA. Fesnak, 30latek, czyli atwy dobrobyt [dok. elektr.] www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&task =view&id=37633&Itemid=316 [dostp: 31.03.2011].
62
288
Andrzej Fesnak
nariusz wydarze taki, w ktrym nasz Dojrzay Mody Czowiek zarabia 3000 z netto. Pamita zapewne jeszcze czasy sprzed kilku lat, kiedy wystarczao mu 2000 netto. Jeeli w swojej polityce finansowej nie przeznaczy wszystkiego na konsumpcj lecz cz pienidzy zainwestowa moe by wolny od spacania kredytw. Jeeli nie prawdopodobnie ma wasne zobowizania, ale jest na tyle silny i mody, e moe dodatkowo pracowa, aby podoa finansowym obcieniom. To, co dotyczy naszego Dojrzaego Modego Czowieka, to perspektywa maksymalnie 35 lat pracy. Przypomnij sobie tabelk z inflacj u 20latka. Jeeli wemiemy wariant rodkowy, to nasz Dojrzay Mody Czowiek jako emeryt powinien zacz miesicznie od kwoty 5627 z przy inflacji niskiej, 15 372 przy inflacji redniej oraz 40 827 przy inflacji wysokiej. Jednak poniewa inflacja dziaa ju po 5 latach pobierania emerytury powinien otrzymywa 6524 z przy inflacji niskiej, 20 571 z przy inflacji redniej lub 62 818 z przy inflacji wysokiej. Jeeli 30latek miaby otrzymywa swoj rent kapitaow jako rent wieczyst, to przy rednim oprocentowaniu depozytowym w wysokoci 5% w przypadku inflacji niskiej renta wieczysta np. oznaczaaby konieczno posiadania kapitau od 1 350 480 do 1 565 760 z. Niszy kapita 1 350 480, generuje rocznie 67 524, co daje 5627 z miesicznie. Wyszy kapita w takich samych warunkach jest podstaw miesicznej patnoci w wysokoci 6524 z miesicznie, a kwota bazowa pozostaje do dziedziczenia. Podobnie jak u 20latka, w przypadku renty okresowej, np. przez 20 lat do 85. roku ycia,
289
wypaty bd trway przez 240 miesicy. Po tym czasie kapita zostanie wyzerowany. Ponisza tabelka pokazuje kwot bazow potrzebn do wypacenia renty kapitaowej przez 20 lat przy oprocentowaniu w bankach od 5 do 13 %. Pozwala to znale potrzebn kwot zarwno w przypadku inflacji niskiej, redniej, jak i wysokiej w zalenoci od tego, w jakie cyfry kto wierzy.
Okresowa renta miesiczna (240 wypat, wypaty kocowe) a kapita bazowy w z Inflacja niska renta 5627z 5% 6% 7% 8% Inflacja rednia renta 15372z 9% 10% 11% Inflacja wysoka renta 40827z 12% 13%
856185,57 789348,10 730018,30 1844624,68 1716259,10 1601489,98 3991640,26 3744963,15 3522545,92
Okresowa renta miesiczna (240 wypat, wypaty kocowe) a kapita bazowy w z Inflacja niska renta 6524 5% 6% 7% 8% Inflacja rednia Renta 20571 9% 10% 11% Inflacja wysoka Renta 62818 12% 13%
992670,11 915178,08 846390,52 2475747,01 2303510,57 2149425,88 6141691,98 5762145,04 5419925,30
Innymi sowy ,kapita, jakiego potrzebuje dzisiejszy 30latek za lat 35, waha si od ok. 730 000 z do 3 900 000 z! Kady 30latek moe atwo zbudowa wasny dobrobyt. Zebranie takiego kapitau jest dla niego moliwe. Przy rnych stopach zwrotu bd to oczywicie rne wkady inwestycyjne. Podobnie jak u 20latka, przyjem dla uproszczenia rodkow warto w przypadku inflacji redniej niskiej i wysokiej. Rnica pomidzy 5procentow a 11procentow rednioroczn stop zwrotu oznacza 5krotn rnic w wysokoci miesicznej skadki oszczdnociowej. Przyjta tu zostaa kwota
290
Andrzej Fesnak
inflacyjna po 40 latach co pozwoli naszemu obecnemu emerytowi po 5 latach pobierania emerytury nadal mie rwnowarto swoich 2000 z.
rednia stopa zwrotu Kapita bazowy w z 915178 2303510 5762145 Miesiczna skadka w z 1095,06 2756,29 6894,77 906,53 2281,74 5707,70 745,81 1877,21 4695,78 609,99 1535,71 3840,67 496,17 1248,87 3124,00 401,51 1010,61 2528,00 323,35 813,89 2035,92 259,26 652,56 1632,37 207,02 521,07 1303,46
5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12% 13%
Z powyszej tabelki jasno wynika, e nasz Dojrzay Mody Czowiek jest w stanie spokojnie wypracowa sobie potrzebnej wielkoci kapita, uywajc do tego odpowiednich instrumentw finansowych. Powinien poszukiwa instrumentw od 9procentowej stopy zwrotu wzwy w zalenoci od stopnia inflacji. Tym samym odpada ju czciowo moliwo korzystania z klasycznych, jedynie kapitaowych ubezpiecze yciowych, oferujcych 5procentow stop zwrotu. Nie znaczy to oczywicie, e powinien rezygnowa z ubezpiecze, lecz e naley dywersyfikowa wasne instrumenty finansowe. Przyjmijmy znowu bezpieczny redni wariant instrumentu finansowego ze rednioroczn 9procentow stop zwrotu. Przypatrzmy si jeszcze, jak z biegiem lat 30la-
291
tek bdzie musia powiksza swoj miesiczn stawk. Wynika to z faktu, e 30latek moe oszczdza 35 lat do wieku emerytalnego, podczas gdy 39latek ju tylko 26 lat co wpywa oczywicie na procent skadany.
Stopa zwrotu 9 % Lata Miesice Kapita bazowy w z Wiek oszcz- oszcz915 178 2 303 510 5 762 145 dzania dzania Miesiczna skadka w z 30 35 420 308,78 777,20 1944,14 31 34 408 339,88 853,73 2135,59 32 33 396 372,74 938,20 2346,89 33 32 384 409,81 1031,51 2580,28 34 31 372 450,80 1134,67 2838,35 35 30 360 496,17 1248,87 3124,00 36 29 348 546,45 1375,42 3440,56 37 28 336 602,24 1515,85 3791,84 38 27 324 664,24 1671,91 4182,22 39 26 312 733,26 1845,62 4616,77
Koszty mylenia 30latka mona obliczy, patrzc na rnic w kwocie, jak musi wyda 39latek w porwnaniu do 30latka. Chodzi tu o koszty braku zdecydowania, braku refleksji o finansach lub te koszty zwlekania w podjciu decyzji. Jeeli kto nie podj decyzji na pocztku wasnych lat trzydziestych, lecz pod ich koniec musi zapaci ok. 237% wicej w porwnaniu do pierwszej moliwej skadki. Tyle wynosi rnica pomidzy 308,78 z a 733,26 z. Dojrzay Mody Czowiek, ktry zacz oszczdza w wieku 30 lat, wpaci w sumie przez 35 lat 129 687 z. Tene sam starszy Dojrzay Czowiek, jako
292
Andrzej Fesnak
39latek, wpaci przez 26 lat 228 777 z. Rnica to 99 090 z. Jest to porzdny samochd lub, przy odpowiednich cenach za m mieszkania, mae 2pokojowe mieszkanie, ktre mona wynaj i mie dodatkowe zyski. 10 lat rnicy w podjciu decyzji to rnica 99 090 z w tym konkretnym przypadku. Daje to redni warto roczn 9909 z. Tyle kosztuje roczne mylenie o inwestycji. Kwartalnie jest to zatem 2477 z, a miesicznie ok. 825 z. Z tych wartoci wynika jasno, e tydzie mylenia to ok. 190 z, a dzie to ok. 27 z. Zauwaysz zatem, e rednio godzina dumania o finansach u 30latkw kosztuje ok. 1,13 z, co daje ok. 1,8 gr na min.
30-latek redni koszt odkadania decyzji finansowych w z rok 9909,00 kwarta 2477,25 miesic 825,75 tydzie 190,55 dzie 27,14 godzina 1,13 minuta 0,018
40-latek, czyli wypracowany standard63 40 lat mino jak jeden dzie i do emerytury bliej ju ni dalej kady to wie. I czas te ju pogania. 40latek ma na og 20 lat pracy za sob. Jest w poowie kariery zawodowej. Moliwy jest scenariusz wydarze taki, w ktrym Nasz Dojrzay Czowiek zarabia 4000 z netto. Pamita zapewne jeszcze czasy sprzed lat kiedy zarabia rwnowarto 2000 netto. Jeeli w swojej poIdem, 40latek wypracowany standard [dok. elektr.] http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&task =view&id=9893&Itemid=316 [dostp: 30.03.2011].
63
293
lityce finansowej nie przeznaczy wszystkiego na konsumpcj, lecz cz pienidzy zainwestowa, powinien mie ju niezy kapita. Moe by ju wolny od spacania kredytw. Jeeli nie powinien mie jeszcze na tyle si i determinacji, aby poszuka dodatkowych moliwoci zarobkowania. 40latek we wasnych planach finansowych koniecznie musi umieci element budowania kapitau na przyszo i element budowania kapitau w przyszoci. Nie ma ju czasu do stracenia ani alternatywy. Wikszo ludzi w tym wieku niestety cigle jednak jeszcze bardziej wierzy w 1 zoty strza. Ma on oczywicie stworzy superbiznes generujcy pienidze caego ycia. Wiara w ten strza jest wiksza ni w systematyczne inwestowanie czy oszczdzanie. Nasz Dojrzay 40latek jest realist i zakada, e powinien postara si samemu o kapita. Taki, ktry pozwoli mu w przyszoci otrzyma 50% dzisiejszego zarobku. Ma nadziej, e dostanie jak emerytur od pastwa, ale za bardzo na ni nie liczy. ZUS ma w planach wprawdzie duo, ale nasz 40latek zakada wariant wiadczenia wartoci ok. 750 z oraz poow takiej kwoty z OFE. Czyli do 75% dzisiejszych zarobkw brakuje mu ok. 2000 z. Dodatkowe wasne 2000 z miesicznie pozwoli zatem na w miar normalne ycie emeryta. wiadom praw i obowizkw wynikajcych z dziaania wieloletniej inflacji musi kalkulowa swoj przysz emerytur z uwzgldnieniem tabelki inflacji jak 20latek i 30latek.
294
Andrzej Fesnak
Naszego Dojrzaego 40latka dotyczy perspektywa maksymalnie 25 lat pracy. Wynika z tego zatem, e po przejciu na emerytur bdzie potrzebowa nominalnie 2krotnie wicej przy inflacji niskiej i 10krotnie wicej przy inflacji wysokiej. Wasna renta kapitaowa jest mu jednak potrzebna, wic musi oszczdza i inwestowa. 40latek moe wypracowa sobie okrelony standard. Jeeli wemiemy wariant rodkowy, to nasz Dojrzay Czowiek jako emeryt powinien otrzyma pierwsz rent kapitaow w kwocie 4187 z przy inflacji niskiej, 8583 z przy inflacji redniej oraz 17 246 z przy inflacji wysokiej. Jednak poniewa inflacja dziaa ju po 15 latach pobierania renty aby nadal utrzyma t sam si nabywcz, powinien otrzymywa miesicznie 6524 z przy inflacji niskiej, 20 571 z przy inflacji redniej lub 62 818 z przy inflacji wysokiej. Gdyby 40latek mia otrzymywa swoj rent kapitaow jako rent wieczyst, to przy rednim oprocentowaniu depozytowym w wysokoci 5% w przypadku inflacji niskiej renta wieczysta np. oznaczaaby konieczno posiadania kapitau od 1 004 880 do 1 565 760 z. Niszy generuje rocznie 50 244, co daje 4187 z miesicznie. Wyszy kapita w takich samych warunkach jest podstaw miesicznej patnoci w wysokoci 6524 z, a kwota bazowa pozostaje do dziedziczenia. W przypadku renty okresowej, podobnie jak u 20latka i 30latka, moe np. przez 20 lat do 85. roku ycia wypaca pienidze przez 240 miesicy. Po tym okresie kapita zostanie wyzerowany. Ponisza tabelka pokazuje kwot bazow potrzebn do wypacenia renty kapitaowej przez 20 lat przy opro-
295
centowaniu w bankach od 5 do 13 %. Pozwala to znale potrzebn kwot zarwno w przypadku inflacji niskiej, redniej, jak i wysokiej w zalenoci od tego, w jakie cyfry kto wierzy.
Okresowa renta miesiczna (240 wypat wypaty pierwsze) a kapita bazowy w z Inflacja niska Renta 4187 z 5% 6% 7% 8% Inflacja rednia Renta 8583 z 9% 10% 11% Inflacja wysoka Renta 17 246 z 12% 13%
637079,97 587346,81 543200,04 1033064,44 961194,68 896899,17 1686134,86 1581934,37 1487981,65
Okresowa renta miesiczna (240 wypat wypaty ostatnie) a kapita bazowy w z Inflacja niska Renta 6 524 z 5% 6% 7% 8% Inflacja rednia Renta 20 571 z 9% 10% 11% Inflacja wysoka Renta 62 818 z 12% 13%
992670,11 915178,08 846390,52 2475747,01 2303510,57 2149425,88 6141691,98 5762145,04 5419925,30
40latek za 25 lat potrzebuje kapitau, ktry waha si od ok. 543 000 z do 1 600 000 z, jeeli poprzestanie na rencie kapitaowej przy inflacji takiej, jaka zastanie go przy przejciu na emerytur. Jeeli zamierza utrzyma realn warto pienidza, to musi si liczy z tym, e przez nastpne jego 20 lat, czyli do 85. roku ycia, zajd zmiany. W przypadku inflacji niskiej renta powinna wzrosn do 155% kwoty, przy inflacji redniej do 239%, a przy wysokiej do 364% pierwszych wypat. 40-latek jest w stanie wypracowa sobie okrelony standard W wiecie finansw wszystko jest moliwe i da si policzy. Zebranie takiego kapitau jest wic uzalenione od wysokoci skadek, poniewa czas jest okrelony z gry. Pytanie o wiele bardziej istotne brzmi czy 40latek jest
296
Andrzej Fesnak
w stanie podoa takiemu wysikowi finansowemu? Ot jest w stanie wypracowa sobie przy mdrej polityce i reimie finansowym odpowiedni standard. Podobnie jak wczeniej, przyjem dla uproszczenia rodkow warto w przypadku inflacji redniej, niskiej i wysokiej. W poniszej tabelce podane s miesiczne skadki potrzebne do uzbierania kapitau, ktry wygeneruje rent kapitaow w wartoci nabywczej 2000 z na pocztku emerytury, a zatem po 25 latach, liczc od dzi czyli 40. roku ycia 40latka. Przyjmujemy wariant rodkowy kadej inflacji. Skadka miesiczna inwestowana przy podanej stopie zwrotu wygeneruje kwot potrzebn do otrzymania staej renty kapitaowej o nominalnej wartoci 4187 z przy inflacji niskiej, 8583 z przy inflacji redniej oraz 17 246 z przy inflacji wysokiej. Wygenerowana kwota wystarcza na 20 lat takiej renty. Przyjty zosta wariant rodkowy kadej inflacji.
rednia Renta kapitaowa z stopa 4187 8583 17 246 zwrotu Kapita bazowy w z 587346,81 961194,68 1581934,37 Miesiczna skadka w z 5% 982,20 1607,37 2645,41 6% 843,33 1380,11 2271,39 7% 720,85 1179,67 1941,50 8% 613,50 1003,99 1652,38 9% 519,92 850,96 1400,52 10% 439,00 718,44 1182,40 11% 369,26 604,30 994,56 12% 309,51 506,52 833,63 13% 258,57 423,16 696,44
297
Z powyszej tabelki jasno wynika, e nasz 40latek jest w stanie wypracowa sobie potrzebnej wielkoci kapita, uywajc do tego odpowiednich instrumentw finansowych. Powinien poszukiwa instrumentw od 9procentowej stopy zwrotu wzwy w zalenoci od stopnia inflacji. Budowa instrumentami z 5procentow stop zwrotu, jakimi s klasyczne ubezpieczenia na ycie, oznacza obcienie ok. 20% w stosunku do zarobkw. Jest to zbyt due obcienie i nieefektywne wykorzystanie kapitau. 40latek musi zatem posiada instrumenty finansowe, ktre dadz wysz stop zwrotu, a zatem nie tylko korzysta z funduszy inwestycyjnych, ale rwnie aktywnie zarzdza kapitaem, czyli wasnymi pienidzmi. Jeeli zda si wycznie na atwe instrumenty finansowe, takie jak ubezpieczenie bdzie ju czciowo przepaca. Przyjta we wczeniejszej tabelce skadka generuje kwot, ktra nie pozwala indeksowa wasnej renty kapitaowej zgodnie z inflacj. Gdyby przyszy emeryt sugerowa si kwot potrzebn na 20letni emerytur w momencie przejcia na ni za 25 lat, to przy niskiej inflacji i 6procentowym oprocentowaniu w banku wystarczyoby mu 587 346,81 z. Jeeli jednak chciaby po 20 latach otrzymywa nadal rwnowarto 2000 z, to przy niskiej inflacji potrzebne jest mu ju 915 178,08 z. Wyporodkujmy t kwot. Oznacza to, e na pocztku emerytury w emeryt bdzie mia wicej ni 2000 z, a pod koniec nieco mniej.
298
Andrzej Fesnak
Inflacja niska w 65. roku ycia emeryta i 80. roku ycia emeryta Kapita wyporodkowany przy stopach zwrotu 5% 637079,97 + 992670,11 2 814873,54 6% 587346,81 + 915178,08 2 751262,44 7% 543200,04 + 846390,52 2 694795,28
Inflacja rednia w 65. roku ycia emeryta i 80. roku ycia emeryta Kapita wyporodkowany przy stopach zwrotu 8% 9% 10% 896899,17 +
1033064,44 961194,68 + +
2475747,01 2303510,57 2149425,88 3508811,45 3264705,25 3046325,05 2 2 2 1754405,72 1632352,62 1523162,52
1629747,08 1502524,89 1389590,56
Inflacja wysoka w 65. roku ycia emeryta i 80. roku ycia emeryta Kapita wyporodkowany przy stopach zwrotu 11% 12% 13%
1686134,86 1581934,37 1487981,65 + + + 6141691,98 5762145,04 5419925,30 7827825,98 7344079,41 6907906,95 2 2 2 3913912,99 3672039,70 3453953,47
Zobaczmy zatem, jakie kwoty musiaby odkada 40latek, eby mie rent kapitaow wystarczajco du przez 20 lat trwania emerytury. Ten wariant dziaa potwierdza zasadno stosowania instrumentw finansowych o stopie zwrotu od 9%. Powrmy do naszych wczeniejszych rozwaa z kwot na pocztek emerytury, czyli za lat 25 od dzisiaj. Przyjmijmy znowu bezpieczny redni wariant instrumentu finansowego ze rednioroczn 9procentow stop zwrotu. Przypatrzmy si jeszcze, jak z biegiem lat 40latek bdzie musia powiksza swoj miesiczn stawk. Wynika to z faktu, e 40latek moe oszczdza 25 lat do wieku emerytalnego, podczas gdy 49latek ju tylko
299
16 lat. Okres oszczdzania wpywa oczywicie na procent skadany i kocowy kapita.

rednia Emerytura w z stopa 5355 14577 40032 zwrotu Kapita bazowy w z 751262,44 1632352,62 3672039,70 Miesiczna skadka w z 5% 1256,31 2729,72 6140,62 6% 1078,68 2343,78 5272,44 7% 922,02 2003,38 4505,69 8% 784,71 1705.04 3835,56 9% 665,11 1445,16 3250,94 10% 561,52 1220,09 2744,64 11% 472,31 1026,26 2308,61 12% 395,89 860,20 1935,06 13% 330,74 718,64 1616,61 Stopa zwrotu 9 % Lata Miesice Kapita bazowy w z Wiek oszcz- oszcz587346,81 961194,68 1581934,37 dzania dzania Miesiczna skadka w z 40 25 300 519,99 850,96 1400,52 41 24 288 575,18 941,29 1549,18 42 23 276 637,00 1042,46 1715,68 43 22 264 706,41 1156,05 1902,62 44 21 252 784,57 1283,95 2113,13 45 20 240 872,86 1428,44 2350,93 46 19 228 972,96 1592,26 2620,54 47 18 216 1086,92 1778,75 2927,47 48 17 204 1217,27 1992,07 3278,55 49 16 192 1367,16 2237,37 3682,26
300
Andrzej Fesnak
40latek te nie myli za darmo! Obliczajc rnic w kwocie, jak musi wyda 49latek w porwnaniu do 40latka, atwo moemy wyceni koszty mylenia finansowego 40latkw. Jak poprzednim razem, chodzi tu o koszty braku zdecydowania, braku refleksji o finansach lub te koszty zwlekania z podjciem decyzji. Jeeli kto nie podj decyzji w wieku ok. 40 lat, lecz pod koniec czterdziestki musi zapaci ok. 262% wicej w porwnaniu do pierwszej moliwej skadki. Tyle wynosi rnica pomidzy 519,99 z a 1367,16 z. Dojrzay 40latek, ktry zacz oszczdza w wieku 40 lat, wpaci w sumie przez 25 lat 155 997 z. Tene sam starszy 49latek wpaci przez 16 lat 262 494 z. Rnica to 106 497 z. I tym razem jest to porzdny samochd lub mae mieszkanie, ktre mona wynaj i mie dodatkowe zyski. 10 lat rnicy w podjciu decyzji to rnica 106 497 z w tym konkretnym przypadku. Daje to redni warto roczn 10 649 z. Tyle kosztuje roczne mylenie o inwestycji. Kwartalnie jest to zatem 2662 z, a miesicznie ok. 887 z. Z tych wartoci wynika jasno, e tydzie mylenia to ok. 204 z, a dzie to ok. 29 z. Zauwaysz zatem z pewnoci, e rednio godzina dumania o finansach u 40latkw kosztuje ok. 1,21 z, co daje ok. 2 gr na min. 50-latek, czyli walka o egzystencj64 Kiedy minie p wieku egzystencji zmienia si perspektywa spojrzenia. W wielu krajach 50. urodziny s
Idem, 50latek, czyli walka o egzystencj [dok. elektr.] http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&
64
301
czym szczeglnym. To pewne podsumowanie dotychczasowych dziaa. Na tak uroczysto zaprasza si nie tylko rodzin i przyjaci, ale rwnie partnerw biznesowych, kolegw z pracy, kontrahentw. Ustabilizowany Dorosy Czowiek ma przed sob jeszcze 15 lat kariery zawodowej i najczciej czerpie ju od dawna z efektw swoich wczeniejszych dziaa. W przypadku niektrych zawodw jest to idealny wiek sumujcy dowiadczenie i zarazem dajcy jeszcze nadziej na dynamik dziaa. Finanse 50latka w normalnym wiecie s ju od dawna uporzdkowane. Powinien ju realizowa powoli niektre ze swoich dugoletnich inwestycji, ktre podj jeszcze jako 20latek. Nie istnieje w zasadzie gwatowna potrzeba konsumpcji ani konieczno ponoszenia wielkich wydatkw ustabilizowana pozycja zawodowa lub wasna, prosperujca od lat, firma daj dobre podstawy materialne. Jak bardzo odbiega ten stan od rzeczywistoci polskiej kady widzi, syszy i czuje sam. Nie mielimy okazji jako spoeczestwo korzysta z dobrodziejstw instrumentw finansowych. Mielimy okazj dowiadczy ponurego kabaretu pod nazw socjalizm i skutki tego ponosimy do dzi. Jak zatem wyglda sytuacja dzisiejszych 50latkw w oczekiwaniu na przysz emerytur?
40-latek redni koszt odkadania decyzji finansowych w z rok 10649,00 kwarta 2662,25 miesic 887,41 tydzie 204,78 dzie 29,17 godzina 1,21 minuta 0,02
task=view&id=9929&Itemid=316 [dostp: 30.03.2011].
302
Andrzej Fesnak
Niektrzy skazani s wycznie na ZUS inni, by moe odwaniejsi, zdecydowali si na OFE. Paradoksalnie, maj wiksze perspektywy emerytury ni modzi ludzie, bo bd korzysta z agonii systemu i moe przez jaki czas otrzymywa wiadczenia emerytalne. Ich wielko jest oczywicie pod znakiem zapytania. Jakiej wartoci nominalnej potrzebuje za 15 i 35 lat dzisiejszy 50latek, aby mc mie rwnowarto 2000 z? Jeeli przecitnie fundusze bd uzyskiway stop zwrotu poniej 10%, to ze 150 z miesicznie przez 15 lat uzbiera si moe 60 00065 000 z. Daje to szans na ok. 600 z miesicznie do 85. roku ycia. Kokosy to nie s bo przecie jest jeszcze inflacja. Ju na pierwszy rzut oka wida, e przy wysokiej inflacji rwnowarto 2000 z po 15 latach pracy to 300400% razy wicej, w przypadku inflacji redniej to 200225% wicej, a niskiej od 30 do 80% wicej. Jeeli 50latek miaby otrzymywa swoj rent kapitaow przez 20 lat do 85. roku ycia to moliwe s dwa warianty renta wieczysta, ktr kady atwo moe sam sobie obliczy, lub renta okresowa, a zatem przez 240 miesicy kapita powinien zosta wyzerowany. Przy rednim oprocentowaniu depozytowym w wysokoci 5% w przypadku inflacji niskiej, renta wieczysta np. oznaczaaby konieczno posiadania kapitau 747 600 z. Generuje on roczn kwot 37 380 z, co daje 3115 z miesicznie, a kwota bazowa pozostaje do dziedziczenia. W przypadku renty okresowej kwota bazowa moe by nisza.
303
Ponisza tabelka pokazuje kwot bazow potrzebn do wypacenia renty kapitaowej przy oprocentowaniu w bankach od 5 do 13%. Pozwala to znale potrzebn kwot zarwno w przypadku inflacji niskiej, redniej, jak i wysokiej w zalenoci od tego, w jakie cyfry kto wierzy.
Okresowa renta miesiczna (20 lat) a kapita bazowy w z Inflacja niska Renta kapitaowa 3115 z 5% 6% 7% 8% Inflacja rednia Renta kapitaowa 4793 z 9% 10% 11% Inflacja wysoka Renta kapitaowa 7284 z 12% 13%
472001,35 434794,10 401780,50 573023,72 532717,76 496672,79 705685,13 661528,62 621726,78
Czyli kapita, jakiego potrzebuje dzisiejszy 50latek za lat 15, waha si od ok. 401 000 z do 705 000 z! Kapita ten wystarczy jednak tylko na rwnowarto 2000 z na pocztku pobierania renty kapitaowej, czyli w 65. roku ycia dzisiejszego 50latka. Aby mie rwnowarto 2000 z, nasz dzisiejszy 50latek za 15 lat powinien otrzymywa 3115 z przy inflacji niskiej, 4793 z przy inflacji redniej lub 7284 z przy inflacji wysokiej. Po 20 latach pobierania renty kapitaowej, aby mie warto nabywcz dzisiejszych 2000 z, potrzebna bdzie wiksza nominalnie ilo pienidzy. W przypadku inflacji 2% bdzie to 3999 z, czyli prawie 2 razy tyle. Gdyby jednak inflacja miaa wynosi 10% rocznie, to rwnowarto 2000 z wynosiaby 56 204 z! Kady 50-latek moe powalczy o wasn egzystencj w przyszoci Zebranie kapitau umoliwiajcego rent kapitaow jest moliwe, ale ogromne znaczenie ma oczywicie stopa zwrotu z inwestycji przez nastpne 15 lat. Dla uproszczenia przyjm znowu rodkow warto w przy-
304
Andrzej Fesnak
Inflacja niska 3%, 4%, 5 % w 65. roku ycia emeryta i 80. roku ycia emeryta Kapita wyporodkowany przy stopach zwrotu 5% 407754 + 605949 1013703 2 506851 6% 434794 + 785421 1220215 2 610107 7% 464466 + 1017929 1482395 2 741197
Inflacja rednia 6%, 7%, 8 % w 65. roku ycia emeryta i 80. roku ycia emeryta Kapita wyporodkowany przy stopach zwrotu 8% 496987 + 1318922 1815909 2 907954 9% 532717 + 1708520 2241237 2 1120618 10% 571800 + 2212696 2784496 2 1392248
Inflacja wysoka 9%, 10%, 11 % w 65. roku ycia emeryta i 80. roku ycia emeryta Kapita wyporodkowany przy stopach zwrotu 11% 614616 + 2864787 3479403 2 1739701 12% 661528 + 3707884 4369412 2 2184706 13% 758705 + 5104414 5863119 2 2931559
padku inflacji redniej niskiej i wysokiej. Rnica pomidzy 5procentow a 13procentow rednioroczn stop zwrotu oznacza ponad 2krotn rnic w wysokoci miesicznej skadki. Jak wynika z tabeli inflacyjnej, kiedy po 15 latach 50latek zacznie pobiera swoj emerytur, to w przypadku inflacji 2% wystarczy mu 2691 z, aby mie rwnowarto 2000 z, ale ju po 20 latach, nawet przy tak niskiej inflacji, u schyku swego ycia jako 80latek potrzebuje 3999 z. Przeledmy wic, jaki kapita wyporodkowany powinien posiada, aby mg na pocztku swojej emerytury mie nieco wicej ni 2691 z, a pod koniec nieco mniej ni 3999
305
z. Tabelka ponisza opiera si na zaoeniu, e przy 2procentowej inflacji stopa zwrotu w bankach wynosi 5%, przy 3procentowej inflacji 6% itd., a do stopy zwrotu 13% w przypadku inflacji wysokiej na poziomie 10%. Tak wic dla inflacji niskiej 2% zsumowany zosta kapita potrzebny do uzyskania 20letniej renty kapitaowej na poziomie 2291 z oraz 3999 z i wycignita z tego statystyczna rednia. Tak samo odpowiednio dla inflacji 3% zsumowany zosta kapita potrzebny do uzyskania 20letniej renty kapitaowej na poziomie 3115 oraz 5627 z i wycignita z tego statystyczna rednia. Dla wszystkich poziomw inflacji operacja ta zostaa powtrzona. Uzyskana w ten sposb kwota stanowi podstaw do wypacenia 240 rent kapitaowych, czyli przez 20 kolejnych lat 65latek bdzie do 85. roku ycia pobiera rwnowarto 2000 z. Nadwyk od tej sumy powinien reinwestowa. Jeeli bdzie pilnowa tej reguy, to inwestowana nadwyka pozwoli uciec od zgubnych skutkw inflacji. Podane poniej kwoty wystarcz na rozwizanie problemu przy danym poziomie inflacji rocznej. Aby zdoby ten kapita, mona inwestowa miesicznie okrelon kwot. Podane z lewej strony stopy zwrotu pozwalaj odczyta, jaki wysiek finansowy czeka 50latka. Z poniszej tabeli jasno wynika, e nasz sympatyczny 50latek moe powalczy o egzystencj, uywajc do tego odpowiednich instrumentw finansowych. Jeeli znajdzie instrumenty finansowe powyej 10procentowej stopy zwrotu rocznie, to wysiek finansowy zamknie
306
Andrzej Fesnak
si na poziomie 20% jego dochodw. Z powyszej tabeli mona te wyczyta, e ubezpieczenie na ycie dajce zaledwie 5procentowe stopy zwrotu nie jest instrumentem finansowym stwarzajcym szans na wyjcie z problemu. 50latek musi szuka innych instrumentw finansowych. Pozostaj fundusze inwestycyjne, inwestowanie w akcje lub nieruchomoci jeeli posiada odpowiednie rodki i umie waciwie oceni rynek.
rednia Miesiczna warto inwestycji w z potrzebna do uzyskania w 15 lat okrelonego kapitau stopa przy danej stopie zwrotu zwrotu Kapita w z infl. 2% 506851 5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12% 13% 14% 15% 16% 1888 1734 1589 1455 1329 1212 1104 1004 912 827 748 677 infl. 3% 610107 2273 2087 1913 1751 1600 1459 1329 1209 1097 995 901 815 infl. 4% 741197 2761 2535 2324 2127 1944 1773 1615 1468 1333 1209 1095 990 infl. 5% 3382 3106 2847 2606 2381 2172 1978 1799 1633 1481 1341 1212 infl. 6% 4175 3834 3514 3216 2939 2681 2442 2220 2016 1828 1655 1496 infl. 7% 5187 4763 4366 3996 3651 3331 3034 2759 2505 2271 2056 1859 infl. 8% 6481 5952 5456 4994 4563 4162 3791 3447 3130 2838 2570 2324 infl. 9% 8139 7474 6852 6271 5730 5227 4761 4329 3931 3564 3227 2918 infl. 10% 10922 10030 9195 8415 7689 7014 6388 5809 5275 4783 4331 3916 907954 1120618 1392248 1739701 2184706 2931559
Przyjmijmy bardzo bezpieczny redni wariant instrumentu finansowego ze rednioroczn 9procentow stop zwrotu. Pozwoli on wprawdzie jedynie na otrzymanie rwnowartoci 2000 z na samym pocztku pobierania renty kapitaowej, ale daje za to mniejsze obcienie. Przypatrzmy si zatem, jak z biegiem lat 50latek bdzie musia powiksza swoj miesiczn stawk. Wynika to z faktu, e 50latek moe oszczdza 15 lat do
307
wieku emerytalnego, podczas gdy 59latek ju tylko 6 lat co wpywa oczywicie na procent skadany.
Stopa zwrotu 9 % Lata Miesice Kapita bazowy w z Wiek oszcz- oszcz587346,81 961194,68 1581934,37 dzania dzania Miesiczna skadka w z 50 15 180 1149,01 1407,79 1748,19 51 14 168 1299,76 1592,49 1977,55 52 13 156 1476,91 1809,53 2247,08 53 12 144 1687,13 2067,10 2566,93 54 11 132 1939,53 2376,34 2950,94 55 10 120 2246,83 2752,85 3418,97 56 9 108 2627,42 3219,16 3997,55 57 8 96 3108,86 3809,03 4730,05 58 7 84 3734,47 4575,54 5681,91 59 6 72 4576,44 5607,13 6962,93
Jak ju si domylasz, 50latek te nie myli za darmo. Obliczajc rnic w kwocie, jak musi wyda 59latek w porwnaniu do 50latka, atwo moemy wyceni koszty mylenia finansowego. Jak poprzednio, mona wyceni koszty braku zdecydowania, braku refleksji o finansach lub te koszty zwlekania z podjciem decyzji. Jeeli kto nie podj decyzji na pocztku wasnych lat pidziesitych, lecz pod ich koniec musi zapaci ok. 398,29% wicej w porwnaniu do pierwszej moliwej skadki. Tyle wynosi rnica pomidzy 1149,01 z a 4576,44 z. 50latek, ktry odkada przez 15 lat, musi przeznaczy na ten cel 206 821 z, jeeli natomiast zacznie w wieku 59 lat, to przez 6 lat musi zainwestowa
308
Andrzej Fesnak
329 474 z. Rnica to 121 651 z. Jest to zarwno porzdny samochd, jak i moliwo zakupu mieszkania, ktre po wynajciu doda co 50-latek najmniej 1000 z do mieredni koszt odkadania sicznego budetu. decyzji finansowych w z 10 lat rnicy w podjciu decyzji to rnica 121 651 z w tym konkretnym przypadku. Daje to redni warto roczn 12 165 z. Tyle kosztuje roczne mylenie o inwestycji. Kwartalnie jest to zatem 3041 z, a miesicznie 1013 z. Z tych wartoci wynika, e tydzie mylenia to ok. 234 z, a dzie to ok. 33 z. Zauwaysz zatem z pewnoci, e rednio godz. dumania o finansach kosztuje ok. 1,40, co daje ok. 2,3 gr na min.
rok kwarta miesic tydzie dzie godzina minuta 12165,00 3041,25 1013,75 233,94 33,42 1,39 0,023
Teraz bdzie trudne pytanie, ktre budzi opory zwaszcza u osobnikw gatunku eskiego w naszym kraju. Odpowiedz sobie na pytanie: ile masz lat, Czytelniku/ Czytelniczko? Bez wtpienia uda Ci si odpowiedzie i znale w odpowiedniej grupie wiekowej.
W jakiej grupie wiekowej jeste? Grupa 20latek 30latek Lata 2029 lat 3039 lat Wybierz Tak/Nie Tak/Nie 40latek 4049 lat Tak/Nie 50latek 5059 lat Tak/Nie
Jeli ju si zlokalizowae ze wzgldu na wiek, to przyjrzyj si zestawieniu kosztw mylenia, jakie ponosz poszczeglne grupy wiekowe. Jak pamitasz, zaoenia
309
dotyczyy rednich wartoci a zatem indywidualne koszty mog by wiksze.

redni koszt odkadania decyzji finansowych w z 20-latek 30-latek 40-latek 50-latek rok 5524,00 9909,00 10649,00 12165,00 kwarta 1381,00 2477,25 2662,25 3041,25 miesic 460,33 825,75 887,41 1013,75 tydzie 106,23 190,55 204,78 233,94 dzie 15,33 27,14 29,17 33,42 godzina 0,63 1,13 1,21 1,39 minuta 0,01 0,018 0,02 0,023
Z tabeli wynika, e rednio Twj dzie mylenia zaczyna si w okolicy 15 z i ponad dwukrotnie ronie. Takie ponosisz koszty przez brak decyzji i odkadanie sprawy na pniej. Skoro ju wiesz, ile kosztuje Ci mylenie w zalenoci od tego, ile masz lat pewnie rozumiesz, po co Ci plan emerytalny? Dziki niemu zbudujesz sobie wasn, prywatn emerytur jako rent kapitaow od wasnego kapitau. Oczywicie moesz i powiniene inwestowa lepiej, ni jak to byo opisane w rozdziale. Ale gdyby nie potrafi wczeniejsze przykady pokazuj, e przy rednich stopach zwrotu jest to te moliwe.
310
Andrzej Fesnak
Wane terminy
Prawo do emerytury wiadczenie emerytalne Emerytalna bomba zegarowa Emerytura 20-latka Koszty mylenia 20-latka Emerytura 30-latka Koszty mylenia 30-latka Emerytura 40-latka Koszty mylenia 40-latka Emerytura 50-latka Koszty mylenia 50-latka

Na czym polega prawo do emerytury? Co to jest wiadczenie emerytalne? Na czym polega pewno wiadczenia emerytalnego? Co to jest emerytalna bomba zegarowa? Jak mona okreli emerytur 20-latka? Jakie s koszty mylenia 20-latka? Jak mona okreli emerytur 30-latka? Jakie s koszty mylenia 30-latka? Jak mona okreli emerytur 40-latka? Jakie s koszty mylenia 40-latka? Jak mona okreli emerytur 50-latka? Jakie s koszty mylenia 50-latka?
Co to jest niezaleno finansowa?
Signe po t ksik, eby dowiedzie si, jak zdoby niezaleno finansow. To dobrze, e o tym mylisz. Znajdziesz tu odpowied na pytanie, jak zdoby niezaleno finansow. Zapewne syszae o ludziach, ktrzy s niezaleni finansowo. Moliwe te, e czytae ju co na ten temat w prasie. A nawet moe znasz kogo, kto ma pienidze i jest niezaleny? Ale czy kady, kto ma pienidze, jest niezaleny finansowo? Czy ten, kto demonstracyjnie wydaje, rzeczywicie jest niezaleny? Wydawa by si mogo, e tak Jak wielu wyobraa sobie niezaleno finansow? Wiele osb swoje wyobraenie na temat niezalenoci ksztatuje na podstawie medialnych doniesie na temat ycia rnych ekscentrykw. Prasa brukowa i wszelakie kolorowe tabloidy najchtniej donosz zainteresowanym o ekscesach gwiazd filmu lub muzyki. Moemy wyczyta, e kto ma prywatne ZOO albo kilkadziesit samochodw marki RollsRoyce, zamawia do azienki kwiaty za kilkanacie tysicy funtw dziennie lub wydaje pienidze na kpiel w szampanie, buduje kort tenisowy na 150. pitrze wiey albo jedzi samochodem o karoserii ze srebra.
311
312
Andrzej Fesnak
Niezaleno finansow mona rozumie wanie tak w potocznym ujciu i jest to niekontrolowany i najczciej mao rozsdny, ale za to bardzo ekscentryczny sposb wydawania duej iloci pienidzy. Mit na temat niezalenoci jest szeroko rozpowszechniony w spoeczestwie. Przekonania s nastpujce. Niezalenym jest ten: kto moe wydawa pienidze na wszystkie swoje zachcianki, nie musi liczy si z kosztami, nie patrzy na ceny, moe kupi, co tylko zechce, moe kupowa w dowolnych ilociach, moe jedzi najdroszymi samochodami, moe jada w najlepszych restauracjach, moe sypia w najdroszych hotelach, moe nosi najdrosze ubrania, moe korzysta z najdroszej biuterii, moe uywa najlepszych i najnowoczeniejszych gadetw technicznych, ma tyle pienidzy, e nie jest w stanie ich wyda. Niewtpliwie, s to ludzie, ktrzy wydaj due sumy pienidzy, i jest to take niezaprzeczalna prawda. Bardzo czsto te jednak pojawiaj si informacje, e ekscentryczny styl ycia doprowadzi bd to do konfliktu
313
z prawem, bd zaduenia si i wtedy okazuje si, e bohaterowie nie maj ju majtku65. Zapewne nie chciaby by w takiej sytuacji, jakkolwiek sam proces dochodzenia do niej moe by zapewne cakiem przyjemny Mit niezalenoci finansowej Popularne przekonanie, e ekscentryczne i niekontrolowane wydawanie pienidzy stanowi wyraz prawdziwej niezalenoci finansowej. Czym jest niezaleno finansowa? Jest jeszcze inny sposb rozumienia niezalenoci finansowej. Mwi nam o sposobie finansowania naszego ycia. O sposobie pokrywania kosztw. O tym, skd i jak bierzemy pienidze. Definicja Niezaleno finansowa to sytuacja, w ktrej kto ma miesiczne przychody finansowe z wasnych inwestycji w wysokoci rwnej miesicznym kosztom ycia lub wikszej. Innymi sowy, ten, kto moe y bez koniecznoci pracy jest niezaleny finansowo, poniewa yje z wasnego kapitau.
CBS NEWS 03.05.2005 podao do wiadomoci, e jeden z bogatszych ludzi wiata, King of Pop Michael Jackson przez ostatnie lata wydawa 2030 milionw dolarw wicej ni zarabia. Na podstawie zezna wiadkw biegy ksigowy w sdzie stwierdzi, e bilans Jacksona pokazuje negatywn warto netto w wysokoci 285 milionw dolarw. Majtek oszacowano na 130 milionw dolarw, a zobowizania na poziomie 415 milionw dolarw.
65
314
Andrzej Fesnak
Czy to jest moliwe? Przecie wszyscy musz pracowa, eby si utrzymywa. No wanie, e jest to moliwe. Jeeli dokonasz w yciu odpowiednich wyborw, to moesz stworzy sobie tak sytuacj, w ktrej nie bdziesz pracowa na utrzymanie. Bdziesz si utrzymywa z wasnych dochodw kapitaowych. Bdziesz y z kapitau, a nie z wasnej pracy. Niemcy maj takie przysowie, e wikszo ludzi yje z rki do ust66. Oznacza to, e to, co wytworzy prac wasnych rk, musi przeznaczy na utrzymanie siebie lub przeznacza natychmiast na konsumpcj. Definicja Nowoczesne ubstwo na wysokim poziomie finansowym to styl ycia, w ktrym obracasz duymi kwotami miesicznie lub rocznie i nie jeste w stanie zachowa czci tych pienidzy. Przepywaj jedynie przez twoje rce, a ty wszystkie wydajesz. Jeeli skoczy si dopyw i przepyw pienidzy nie masz nic i najprawdopodobniej stracisz te to co obecnie uytkujesz. Po czym moesz pozna, e toczysz si po rwni pochyej w kierunku katastrofy finansowej? Sytuacja jest atwa do zdiagnozowania, poniewa wystarczy, aby przyjrza si temu, co robisz na co dzie. W Twoich codziennych zachowaniach, decyzjach finansowych, wyborach, ktre podejmujesz kadego dnia zaprogramowany jest albo sukces finansowy, albo fi66
Von der Hand in den Mund Leben przysowie niemieckie.
315
nansowa katastrofa. Szczeglnie jeli w to nie wierzysz, albo nie chcesz o tym myle tak jest. Jeeli: unikasz zagadnie finansowych, nie kontrolujesz swoich finansw, nie znasz struktury wydatkw, uwaasz, e wiedza finansowa jest trudna, nie rozumiesz mechanizmw finansowych, udzisz si, e poukada si samo, opierasz swoje ycie finansowe na decyzjach partnera, zamiast specjalisty suchasz porad koleanki, kolegi, szwagra, ssiada, udzisz si, e zawsze bdziesz mie dobrze patn prac, mylisz, e o Twoj przyszo finansow zadba rzd lub parlament, nie inwestujesz regularnie, korzystasz niewiadomie z produktw finansowych, to jeste na bardzo dobrej drodze do finansowej katastrofy. Jak to mawia Grek Zorba to taka pikna katastrofa. Czeka na Ciebie cierpliwie i ktrego dnia Prawdopodobnie korzystae ju z rnych produktw i usug. Podejmowae rne decyzje finansowe lub dziaania powodujce finansowe konsekwencje. Z naszych szacunkw wynika, e przecitny niezorientowany uytkownik usug rynku finansowego traci na skutek nieumiejtnego korzystania kilkaset tysicy zotych. To skutki i efekty niewaciwych decyzji finansowych, bra-
316
Andrzej Fesnak
ku wiedzy i umiejtnoci. Kilkaset tysicy tak w przedziale 300 000600 000 z. Dla jednych to moe duo, dla innych mao. Ale kady chyba powie, e lepiej mie na koncie 500 000 z, ni ich nie mie. Katastrofa finansowa to sytuacja, w ktrej: Nie kontrolujesz swoich finansw. Nie masz pynnoci finansowej. Nie masz zdolnoci kredytowej. Tracisz na swoich decyzjach finansowych. Krcisz si w miejscu ze swoimi finansami. Nie rozwijasz swojej wartoci netto. Zwikszasz swj poziom zaduenia. Unikasz analizy finansowej wasnej sytuacji.
Jeeli chocia jeden z tych elementw wystpuje, to mamy katastrof finansow w finansach osobistych. 9 krokw do zmiany wasnego ycia finansowego Ta ksika z pewnoci Ci w tym pomoe. Dowiesz si z niej, co moesz zrobi, aby by niezalenym finansowo. Przejdziemy przez wszystkie konieczne kroki i nauczysz si podstawowych dziaa: Tych krokw jest tylko 9: 1. Co tak naprawd mylisz o dobrobycie?
317
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Czego poszukujesz i pragniesz w yciu? Gdzie i w jakim punkcie jeste? Co moesz zrobi, eby wyj z dugw? Jakie plany powiniene robi? Jak moesz wprowadzi je w ycie? Skd masz wiedzie, e idzie dobrze? Kiedy osigniesz niezaleno finansow? Co zrobisz jako wiaty milioner? Krok 1. Co tak naprawd mylisz o dobrobycie?
Podstaw do zdobycia niezalenoci finansowej jest uwiadomienie sobie wasnych przekona dotyczcych bogactwa i pienidzy. Naley odkry swj typ rozumienia pienidzy i posugiwania si nimi. Krok 2. Czego poszukujesz i pragniesz w yciu? Jeeli masz do czego doj, to w tym kierunku powiniene dy. Jeli chcesz by dobrym tancerzem, to musisz taczy, od samego ogldania Taca z Gwiazdami pewnie si tego nie nauczysz. Aby zdoby trwa niezaleno finansow, naley interesowa si zagadnieniami finansowymi i w tym kierunku ksztaci, co wanie robisz, czytajc t ksik. Krok 3. Gdzie i w jakim punkcie jeste? Amerykanie maj takie przysowie, e wszystkie drogi prowadz do Nashville, a w Europie mawia si, e do Rzymu. eby okreli kierunek drogi, trzeba jednak wiedzie, gdzie si znajdujemy. W Twoim yciu finansowym wszystko jest moliwe, ale musisz wiedzie, od
318
Andrzej Fesnak
czego zaczynasz, gdzie i w jakim punkcie jeste. Analiza Twoich finansw oraz obliczenie wszystkich podstawowych wskanikw pozwoli Ci precyzyjnie okreli czas i sposb Twojej podry do niezalenoci finansowej. Krok 4. Co moesz zrobi, eby wyj z dugw? Moliwe jest, e nie masz adnych kredytw i wszystko finansujesz sam. Tacy ludzie te si zdarzaj. Kredyt nie jest zy, tylko Twj sposb korzystania z niego jest lub moe by dla Ciebie zy. Naley korzysta z kapitaw obcych, ale po to, aby tworzy sobie dwignie finansowe. Jeeli masz sensownie funkcjonujce zaduenie to wszystko jest w porzdku. Gorzej, jeeli jeste zanadto zaduony. Podstawowym elementem tworzenia niezalenoci finansowej jest wyjcie z dugw. Aby w kieszeni co Ci zostawao musisz najpierw zatka wszystkie dziury, ktrymi pienidze wypadaj. Krok 5. Jakie plany powiniene robi? Jak ju okrelie, gdzie jeste i dokd chcesz i, naley zrobi plany podry. Musisz wiedzie, jakie dobra w yciu zamierzasz osign oraz jakie finanse bd wymagane. Musisz wiedzie, ile potrzebujesz na utrzymanie. Masz pewnie pomysy dotyczce zarwno bliskiej przyszoci, jak i tej dalszej. Aby zrealizowa wasne plany trzeba je najpierw mie. Krok 6. Jak moesz wprowadzi je w ycie? Plan to nie tylko tzw. mylenie yczeniowe czyli co chciabym. To take droga do zrealizowania tego planu. Jeeli np. w cigu 5 lat chciaby zosta milionerem,
319
a moesz do tego wykorzysta Superfundusz Inwestycyjny ze stop zwrotu 12% w skali roku, to musiaby miesicznie inwestowa 12 123,22 z. Sta Ci na regularne miesiczne inwestycje na poziomie 12 000 z? Jeeli nie to musisz urealni Twoje plany, czyli znale inne warianty na miar Twoich moliwoci. Tylko wtedy bd miay sens. Krok 7. Skd masz wiedzie, e idzie dobrze? Nawet wytrawny kierowca spoglda czasem na drogowskaz, eby sprawdzi, czy dobrze jedzie. Ty te musisz wiedzie, czy ze swoimi finansami udajesz si we waciwym kierunku. Dlatego potrzebny Ci jest system kontroli. Co jaki czas musisz spoglda na rne wskaniki finansowe Twojej sytuacji finansowej, np. na poziom zaduenia, i analizowa je. Krok 8. Kiedy osigniesz niezaleno finansow? Gdy zdefiniujesz poziom swoich oczekiwa, to atwo zauwaysz, czy osigne to, czego szukasz, czy te nie. Jeeli nie masz adnych danych w cyfrach, to skd masz wiedzie, czy ju jest tyle, ile zakadasz, czy te nie? Zawsze bdziesz w sytuacji, w ktrej wielu bdzie Ci zazdroci, e ju tyle masz. Ale rwnie i Ty moesz zazdroci innym, e maj wicej. Dlatego wane jest, eby wiedzia, ile dokadnie chcesz osign i mie! Krok 9. Co zrobisz jako wiaty milioner? Noblesse oblige czyli szlachectwo zobowizuje, jak mawiaj bracia Francuzi.
320
Andrzej Fesnak
Jeeli zatem chcesz wej do klubu zamonych i wiatych zastanw si, jak bdziesz pomaga innym, aby znaleli si w tym samym miejscu. wiat nie przepada za sknerami wiesz to dobrze i z Opowieci Wigilijnej, i z molierowskiego Skpca, i wielu innych rde. Ale za to wiele zawdzicza osobom zamonym, ktre okazay szlachetn stron swojej natury. Czy moliwa byaby Nagroda Nobla, gdyby poczciwy Alfred by skner i skpcem? Pewnie nie. Ale te nie byaby moliwa, gdyby Alfred by zgorzkniaym i biedujcym intelektualist bez pienidzy. Dobre i szlachetne rzeczy rodz si tylko z bogactwa materialnego i bogactwa ducha. Samym duchem nie osigniesz nic, tak jak pazerno i chciwo w negatywnym znaczeniu prowadzi raczej do katastrofy yciowej. Wszechwiat nie sprzyja chciwym, nieuczciwym zoliwym, cho powierzchownie moemy sdzi ze jest wprost przeciwnie. Pomaga uczciwym, wielkodusznym, cnotliwym. (James Allen) Jeli zaczniesz stosowa powysze kroki, osigniesz niezaleno finansow. Bdziesz mg mierzy swoj niezaleno waciw miar czasem. Definicja Miar niezalenoci finansowej jest czas. Chodzi tu o okres, przez jaki moesz utrzymywa si, nie pracujc i nie zdobywajc nowych pienidzy. Wielko konta, czyli ilo rodkw na nim, nie ma tu znaczenia w cyfrach absolutnych. Sens ma jedynie rozpatrywanie wszystkiego w szerokim kontekcie przepyww miesicznych.
321
Ewa ma na koncie 1 200 000 z, a Jola tylko 360 000 z. Obydwa konta daj rocznie 10% odsetek. Ewa ma rocznie 120 000 z odsetek, a Jola tylko 36 000 z odsetek. Ktra z nich jest bogatsza? Od razu wida, e Ewa, prawda? Dodajmy drug informacj: Jola potrzebuje 3000 z miesicznie na ycie, a Ewa ma miesiczne koszty na poziomie 97 000 z. A teraz odpowiedz sobie na dwa zasadnicze pytania: W jakiej sytuacji wolaby si znale Ewy czy Joli? Co si stanie, jeeli z powodw rnych obie panie przestan zarabia? Jak widzisz, Ewa ju po roku wpadnie w nieze tarapaty, bo zuywa ponad 8% swojego majtku miesicznie, podczas gdy Jola w ogle go nie narusza. Rozumiesz ju, dlaczego niezaleno finansowa jest mierzona czasem, a nie stanem konta? Widzisz to jasno, z jakiego powodu tak jest? Przemawia do Ciebie ten przykad? No to zabierajmy si razem do dziea!
322
Andrzej Fesnak
Wane terminy Niezaleno finansowa. Miara niezalenoci finansowej. Ubstwo na wysokim poziomie finansowym. Katastrofa finansowa. Mit niezalenoci finansowej.
Ad futuram rei memoriam Z jakiego powodu sigasz po t ksik? Jakie jest popularne rozumienie niezalenoci finansowej? Czym si charakteryzuje katastrofa finansowa? Na czym polega ubstwo na wysokim poziomie finansowym? Co powinno by miar niezalenoci finansowej? Jak mona zdefiniowa niezaleno finansow? Jakie kroki s konieczne do osignicia niezalenoci finansowej?
Cz 5
Jak kontrolujemy sytuacj?
eglujemy czy dryfujemy, czyli jak kontrolowa plany finansowe?
Jak kontrolowa plany finansowe? To bardzo proste. Na pocztku naley po prostu zacz. Nawet jeeli nie od razu wszystko si uda to i tak zaczniesz pracowa nad nowymi nawykami finansowymi. Zaczniesz kontrolowa. Kontrolowanie wasnych dziaa finansowych wymaga mylenia w dwch aspektach: czasowym i finansowym.
Kontrolowanie
finansowe
czasowe
A s p e k t f i nansowy oznacza kontrol merytoryczn. Ma z niej wynika: Czy realizujemy nasze cele finansowe? W jakim stopniu je realizujemy? Czy si zbliamy, czy oddalamy od celu? Czy w tym tempie zrealizujemy nasze cele? Jak wida, odpowied na to pytanie wymaga porwnania czasowego i std konieczny jest drugi aspekt k o n t r o l o w ani e czaso w e .
325
326
Andrzej Fesnak
Najprostsze sposoby dziaania wymagaj pracy na kilku etapach zwizanych z obiegowym podziaem czasu. Zobacz, co moesz zrobi w dzie, tydzie, miesic, kwarta i rok. Ludzie maj tendencj do przeceniania tego, co mog zrobi w cigu dnia. Na pewno widziae na wystawach sklepw rnorakie urzdzenia podobne do ksiki, o nazwie: planer, terminarz, diariusz, meneder czasu, asystent menedera, organizer, system zarzdzania czasem itd. Kiedy te urzdzenia miay zbiorcz nazw kalendarz, ale takie jest ju chyba marketingowe brzemi czasu, e nazwa musi by inna, lepsza i intrygujca. Pewnie te dlatego w przydronych barach mona znale wielce tajemnicz potraw black pudding with onion. I chyba wszyscy si zgodz, e brzmi to bardziej nowoczenie i europejsko, a z pewnoci bardziej tajemniczo ni zwyka kaszanka z cebul. Widziae te pewnie u swoich znajomych strony kalendarzy (planerw, organizerw itd.), zapisane od gry do dou i to nawet w rnych kolorach. Dzie doceniamy a nawet przeceniamy, i to bardzo. Z drugiej strony ludzie nie doceniaj jednak tego, co robi tygodniami, miesicami czy te przez lata. I bardzo niewiele osb robi dugoterminowe plany finansowe. Niewielu te z nas ma zwyczaj kontrolowania swoich finansw osobistych tak, jak to jest w przypadku innych dziaa zawodowych czy te prywatnych. Dzie Twoja dzienna kontrola polega na zbieraniu wszystkich moliwych kwitkw kasowych z kadego wydatku. Jak to zrobi?
327
Wprowad do swojego repertuaru zachowa pierwszy Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF I). NZF I to Ko l e k c j o ner Dokumentw Finansowych. Ma to by prosty nawyk proszenia o paragony fiskalne, niefiskalne oraz faktury. Bierz dokumenty finansowe za wszystko, paragon z kasy nawet za kupno gumy do ucia, gazety czy te zapaek w kiosku. Przygotuj si do zapisywania wydatkw tam, gdzie nie otrzymasz paragonu. Wystarczy, eby mia w portfelu kilka drobnych kartek wielkoci karty kredytowej i zapisywa na nich wydatki. Pamitaj, e masz zawsze prawo da takiego dokumentu, bo istnieje obowizek ewidencji sprzeday. Zebrane kwitki z caego dnia wkadaj do szklanej wazy lub jakiego szklanego naczynia. Koniecznie szklanego, eby mg widzie, jak zamieniasz swoje pienidze na kwitki. To moe by na pocztku troch deprymujce, kiedy widzisz, jak kawaki papieru wiadcz o tym, jakie decyzje finansowe podje. Z drugiej strony jednak jest to najlepszy sposb terapii szokowej, jeli cierpisz na mani wydawania bez sensu. Tydzie Raz w tygodniu podsumuj wszystkie wydatki i zapisz je w swoim zestawieniu przepyww finansowych. Jak to zrobi? Wprowad do swojego ycia drugi Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF II). NZF II to Partner Rozmw F i n a n s owych. Ma to by prosty nawyk planowania rodzinnej tygodniowej rozmowy o finansach.
328
Andrzej Fesnak
Zaplanuj godzin w weekend, najlepiej w niedziel po poudniu, tak eby wszyscy byli i mogli bra udzia, np. przed kolacj. Moesz to robi sam, ale jeli masz partnera rb to z partnerem yciowym. Powiniene to robi te z dziemi (jeli masz dzieci) to bardzo wany element edukacji finansowej, a take wymienita zabawa. Wprowad trzeci Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF III) S egregator Przepyww Finansowych. Pogrupuj wydatki w kategorie i zapisz do swojego Segregatora Przepyww Finansowych. Moesz te pracowa np. w Excelu, a jedynie wydruk wpi do segregatora. Sprawd, czy poziom wydatkw jest zgodny z zaoonym, czy jest superata67, czy te moe wydae wicej, ni planowae. Miesic Raz na miesic sprawdzaj, czy Twoje miesiczne plany wydatkw i inwestycji s realizowane. Pamitaj, e 1/12 Twoich rocznych moliwoci bezpowrotnie mina. Jak to zrobi? Raz na miesic przedu tygodniowy czas zestawienia finansowego. Zbilansuj tygodniowe zapiski i zobacz, czy miecisz si w wytyczonych wydatkach oraz czy realizujesz plany inwestycyjne. Wycignij wnioski na kolejny miesic.
Superata to o biegowy termin handlowy oznaczajcy nadwyk. Jej przeciwiestwem jest manko czyli strata.
67
329
Jeeli masz superat zainwestuj j! Jeeli masz manko zastanw si, co je spowodowao? Czy dobrze ocenie swoje ewentualne wydatki? Czy dodatkowy wydatek by spowodowany nagym ryzykiem (np. pka opona i trzeba byo kupi now itd.)? Czy dodatkowy wydatek spowodowany zosta niekontrolowan potrzeb konsumpcji (np. w sklepie by sweter z przekrelon cen 500 z i napisem 190 z, wic dao si zaoszczdzi 390 z)? Ustal plan wydatkw na nastpny miesic. Kwarta Raz na kwarta sprawdzaj, czy Twoje miesiczne plany wydatkw i inwestycji s realizowane. Pamitaj, e Twoich moliwoci rocznych mina. Jak to zrobi? Raz na miesic przedu tygodniowy czas zestawienia finansowego. Zbilansuj miesiczne zapiski i zobacz, czy miecisz si w wytyczonych wydatkach oraz czy realizujesz plany inwestycyjne. Wycignij wnioski na kolejne kwartay. Koniecznie zainwestuj superat. Jeeli masz manko i to podobne jak w zestawieniach miesicznych przeanalizuj przyczyny jego powstania.
330
Andrzej Fesnak
Wycignij wnioski dotyczce budetu na przysze kwartay. Pamitaj o zbliajcych si dodatkowych obcieniach finansowych (np. wyjazdy wakacyjne, wita, terminy wpat rocznych ubezpiecze, dopaty za wod, ogrzewanie itd.). Rok Raz na rok sprawdzaj Twoje zestawienia finansowe w Segregatorze Przepyww Finansowych. Najlepszym okresem bdzie czas pomidzy witami Boego Narodzenia a sylwestrem. Z reguy jest wtedy duo wolnego czasu. Jeeli jeste osob niezalen robisz to dla siebie. Jeeli masz rodzin moesz to zrobi z ni. Pamitaj rok to 1/40 Twoich moliwoci yciowych. Zastanw si, ile czterdziestych masz ju za sob. Im wicej masz przed sob tym atwiej bdzie Ci dokona korekty. Jak to zrobi? Wprowad do swojego repertuaru zachowa czwarty Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF IV) to Wasny A u d y t o r Finansowy. Wasny Audytor Finansowy analizuje przepywy finansowe jednoosobowej firmy o nazwie Ty lub spki z nieograniczon odpowiedzialnoci o nazwie Ty&Rodzina. Sprawd roczn sytuacj finansow swoj i ewentualnie rodziny. Zaplanuj 3 godziny na spokojn analiz.
331
Dokonaj analizy swojej sytuacji finansowej. Oblicz na nowo warto netto Net Worth. Oblicz wskanik pynnoci Current Ratio. Oblicz wskanik zaduenia Debt Ratio. Wprowad do repertuaru swoich zachowa pity Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF V) napisz Was n e R o czne Sprawozdanie Finansowe. Sprawozdanie powinno mie maksymalnie dwie strony znormalizowanego tekstu, czyli ok. 18003600 znakw. Opisz, jakie byy zaoenia, co udao si zrealizowa oraz jakie s plany na przyszo. Jeeli masz rodzin, partnera, dzieci, osoby na utrzymaniu przedstaw im Roczne Sprawozdanie Finansowe. Zadbaj o dobr atmosfer, aby sprawozdanie zostao przyjte i zrozumiane. Sprawd swoje plany na nastpne lata, jeli trzeba dokonaj poprawek. Wprowad szsty Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF VI). Zrb Wykres Kondycji Finansowej lub jeeli ju taki masz nanie zmiany. Jak wiesz, wykres kondycji finansowej ujmuje w latach 3 wskaniki: warto netto Net Worth, wskanik pynnoci Current Ratio, wskanik zaduenia Debt Ratio. Sprawd swoje plany na nastpne lata, jeli trzeba dokonaj poprawek.
332
Andrzej Fesnak
Wane terminy
Aspekt finansowy kontroli Aspekt czasowy kontroli Kolekcjoner Dokumentw Finansowych Partner Rozmw Finansowych Segregator Przepyww Finansowych Wasny Audytor Finansowy Wasne Roczne Sprawozdanie Finansowe Wykres Kondycji Finansowej

Co to jest aspekt finansowy kontrolowania? Co to jest aspekt czasowy kontrolowania? Jak moesz kontrolowa dzie? Jak moesz kontrolowa tydzie? Jak moesz kontrolowa kwarta? Jak moesz kontrolowa rok? Co to jest pierwszy Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF I)? Co to jest drugi Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF II)? Co to jest trzeci Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF III)? Co to jest czwarty Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF IV)? Co to jest pity Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF V)? Co to jest szsty Nowy Zwyczaj Finansowy (NZF VI)? Czym si zajmuje Kolekcjoner Dokumentw Finansowych? Co robi Partner Rozmw Finansowych? Do czego suy Segregator Przepyww Finansowych? Kiedy potrzebny jest Wasny Audytor Finansowy? Co uwzgldnia Wasne Roczne Sprawozdanie Finansowe? Jakie wskaniki zawiera Wykres Kondycji Finansowej?
W czym pomoe Ci komputer finansowy?
Wspczesny nowoczesny wiat, era epoki informacyjnej, porozumienie ponad podziaami w Unii Europejskiej, zwycistwo demokracji w Europie, wolne granice, tanie poczenia, internet to wszystko wskazywaoby na fakt, e yjemy w wiecie najlepszym z moliwych. A jednak istnieje zjawisko wtrnego analfabetyzmu m.in. z powodu rozwoju technik komunikowana w postaci obrazkowej. Mwic brutalnie komu si chce czyta powie erotyczn, skoro mona obejrze za darmo pornografi w internecie? W dziedzinie finansw w Polsce mamy oglny analfabetyzm w kwestii technologicznego knowhow. Najprostszy przykad: odpowiedz sobie, Czytelniku, na dwa pytania: Od ilu ju lat zarzdzasz swoimi finansami? Przez ile minut w yciu trzymae w rku komputer finansowy? A c to takiego zapytasz pewnie. Masz przecie laptop i komputer stacjonarny. Po co Ci zatem komputer finansowy? Nie masz si czego wstydzi, jeli nie uywae go do tej pory i nie wiesz, co to jest. Niestety, nie wiedz rwnie ci , ktrzy powinni wiedzie.
333
334
Andrzej Fesnak
Jedna z uczelni ekonomicznych ogosia konferencj: Nowoczesne i nowe metody w finansach, ekonomii i ubezpieczeniach. Tematyka dotyczya nowych sposoby szacowania ryzyka i zapobiegania problemom finansowym. Kiedy zaproponowaem demonstracj oblicze przy pomocy komputera finansowego, zauwayem bardzo interesujce reakcje: Nikt z organizatorw konferencji, specjalistw w zakresie ekonomii, finansw i ubezpiecze, nie sysza jak do tej pory o komputerach finansowych i nie wiedzia, co to jest, wic na wszelki wypadek odmwi zainteresowania. Poinformowany zostaem, e tu nie chodzi o stosowanie nowoczesnych narzdzi, tylko o refleksj teoretyczn i szukanie ewentualnych nowych algorytmw, aby zdiagnozowa problem. Komputery finansowe istniej zaledwie od koca lat 70. ubiegego wieku, czyli ponad 40 lat. Jak mawiaa w Samych swoich matka Kamirza Pawliaka: By czas przywykn. Ale w naszym kraju, dalekim od szerokiej spoecznej finansowej wiadomoci i finansowej kultury, jest nowoczenie inaczej. Intelektualici akademiccy bd zastanawia si nad nowymi algorytmami. Tylko po co, skoro gwne mechanizmy finansowe dawno ju odkryto, poznano i opisano. Dla przykadu mona porwnywa drzwi drewniane, ze sklejki, plastikowe i metalowe. Mona te si zastanawia nad tym, czym drzwi rni si od sonia, miodu i urzdu skarbowego. Niewtpliwie udaoby si wymyli ciekawy algorytm opisujcy rnice! W efekcie nawet specjalici od finan-
335
sw, doradcy finansowi, agenci ubezpieczeniowi, absolwenci uczelni ekonomicznych wydziaw finansowych, bankowoci i ubezpiecze niestety w 95% nie wiedz o istnieniu komputera finansowego i nie maj pojcia, jak przy jego pomocy liczy przepywy finansowe. Czym jest przenony komputer finansowy? To mae urzdzenie wygldajce jak zwyky kalkulator ma w swojej pamici mnstwo wzorw finansowych odpowiadajcych mechanizmom i produktom finansowym, problemom biznesowym i handlowym. W zalenoci od modelu, jest to od stu do kilkuset wzorw i formu finansowych. Uytkownik, zamiast pamita wzr i mczy si z jego przeksztacaniem, wprowadza jedynie parametry problemu finansowego, takie jak: czas, oprocentowanie czy wysoko kwoty a reszty dokonuje komputer. Komputer finansowy to Twj najlepszy przyjaciel, a zarazem interaktywna encyklopedia finansowa. Pozwoli Ci atwo przej przez problemy finansowe i znale rozwizanie. Popatrz, jakich 13 najwaniejszych problemw finansowych moesz atwo rozwiza przy pomocy komputera: 1. Co powiniene wiedzie o stopach procentowych? Jak funkcjonuje efektywna stopa procentowa. Stopa nominalna a stopa efektywna przy rnej kapitalizacji w roku. 2. Jak masz rozumie inflacj w swoim yciu? Jaka jest dzisiejsza warto nabywcza przyszej kwoty?
336
Andrzej Fesnak
Jak obliczy przyszy nominalny ekwiwalent dzisiejszej wartoci nabywczej? 3. Co powiniene wiedzie o depozytach i lokatach? Jak obliczy spodziewan kwot po zakoczeniu lokaty brutto? Jak obliczy spodziewan kwot po zakoczeniu lokaty netto? Jak obliczy oprocentowanie na podstawie efektw lokaty? Jak obliczy okres trwania lokaty? Jak obliczy wysoko lokaty, aby uzyska zaoony wynik finansowy? 4. Co powiniene wiedzie o regularnym oszczdzaniu? Jak obliczy spodziewan kwot po zakoczeniu oszczdzania brutto? Jak obliczy spodziewan kwot po zakoczeniu oszczdzania netto? Jak obliczy oprocentowanie na podstawie efektw? Jak obliczy okres oszczdzania? Jak obliczy wysoko wpat, aby otrzyma zaoony wynik finansowy? Jak obliczy efekty oszczdzania za pomoc wpat jednorazowych i regularnych? Jak obliczy regularne patnoci przy dodatkowej wpacie jednorazowej? Jak obliczy wpat dodatkow przy regularnych patnociach?
337
5. Jak rozumie rent kapitaow? Jak obliczy kapita potrzebny do renty okrelonej wysokoci? Jak obliczy, jaka renta jest moliwa z okrelonego kapitau? Jak obliczy oprocentowanie renty? Jak obliczy okres wypacania renty okresowej? Jak obliczy warto sprzedanego prawa do renty? 6. Co powiniene wiedzie o kredycie? Jak obliczy wysoko raty staej? Jak obliczy, na jaki kredyt klient moesz sobie pozwoli? Jak obliczy znaczenie oprocentowania kredytu? Jak okreli czas trwania kredytu? Jak wyliczy odsetki od caoci kredytu? Jak wyliczy kapita bazowy i odsetki? Jak wyliczy kwot pozosta do spacenia? 7. Jak zdecydowa, czy warto wzi leasing? Jak obliczy raty rwne w leasingu? Jak obliczy, na jaki leasing moesz sobie pozwoli? Jak obliczy czas trwania leasingu? Jak obliczy oprocentowanie leasingu? Jak obliczy warto kocow leasingu? Jak obliczy odsetki z leasingu?
338
Andrzej Fesnak
8. Co trzeba wiedzie o nierwnych przepywach Cash Flow? Jak oceni biznes na podstawie Net Present Value68? Jak obliczy zyskowno biznesu Internal Rate of Return69? Jak obliczy Net Uniform Series70? Jak obliczy Net Future Value71? Jak obliczy Modified Internal Rate of Return72? 9. Co powiniene wiedzie o obligacjach? Jak obliczy oprocentowanie wypacane i rentowno? Jak oblicza obligacj zerokuponow? Jak obliczy cen obligacji? Jak obliczy stop zwrotu z obligacji? Jak obliczy narose odsetki z obligacji? 10. Jak uatwi sobie biznes? Jak atwo oblicza zmiany procentowe? Jak dziaa narzut? Czym si rni narzut od VATu? Czym si rni mara od narzutu? Jak atwo oblicza Total Part, czyli cz i cao przepywu lub sumy?
NPV warto teraniejsza netto. IRR wewntrzna stopa zwrotu. 70 NUS ujednolicona seria netto. 71 NFV warto przysza netto. 72 MIRR zmodyfikowana wewntrzna stopa zwrotu.
68 69
339
11. Co powiniene wiedzie o deprecjacji73? Jak obliczy korzyci metody liniowej SL74? Jak obliczy korzyci metody numerw lat SOYD75? Jak obliczy korzyci metody malejcej bazy DB76? Jak obliczy deprecjacj niepenego okresu? 12. Jak dokadnie oblicza daty w biznesie i w yciu codziennym? Jak okreli liczb dni midzy datami? Jak atwo znale konkretn dat po okrelonej liczbie dni? Jak oblicza daty rzeczywiste? Jak oblicza daty na podstawie roku finansowego 360 dni? Jak oblicza daty na podstawie roku finansowego 365 dni? 13. Jak szybko oblicza kursy walut? Jak okrela wymian i kurs dwch walut? Jak stworzy koszyk najczciej uywanych walut? Jak dokonywa operacji na parach walut z koszyka? Jeeli odpowiadasz sobie na te 13 kluczowych zagadnie, to doskonale potrafisz porusza si w wiecie
Deprecjacja dotyczy utraty wartoci przedmiotw trwaych. Czsto zamiennie jest uywana obiegowo nazwa amortyzacja. W jzyku angielskim deprecjacja dotyczy zawsze przedmiotw trwaych, a amortyzacja tylko przepyww finansowych, np. rat kredytu. 74 SL Metoda liniowa (Straight Line). 75 SOYD Metoda sumy numerw lat (Sum Of the Year Digit). 76 DB Metoda podwjnej podstawy (Declinig Basis).
73
340
Andrzej Fesnak
finansw. Stanowi one bowiem sedno wiedzy finansowej istotnej dla finansw osobistych. Komputer pozwala znale odpowied w kilkanacie lub kilkadziesit sekund tyle bowiem trwa wprowadzanie danych. Opanowanie umiejtnoci obsugi pozwala Ci rozwizywa wszystkie problemy w zarzdzaniu finansami osobistymi. Klasyczne metody ksztacenia opieraj si na umiejtnoci obliczania wzorw, czyli sztuce algebraicznego rozwizywania zagadnie finansowych. Ta metoda, wobec moliwoci stosowania komputerw finansowych, moe by porwnywana do techniki zapisywania dwiku na walcach woskowych, wobec dzisiejszych metod laserowych na CD czy te technologii MP3.
341
Wane terminy Komputer finansowy Cash Flow Net Present Value Internal Rate of Return Net Uniform Series Net Future Value MIRR Amortyzacja Deprecjacja Ad futuram rei memoriam Co to jest komputer finansowy? Co to jest Cash Flow? Co znaczy Net Present Value? Co znaczy Internal Rate of Return? Co znaczy Net Uniform Series? Co znaczy Net Future Value? Co znaczy Modified Internal Rate of Return? Czego dotyczy amortyzacja? Czego dotyczy deprecjacja?
31 Zotych Regu, ktre pomagaj osign niezaleno finansow
Stosuj kadego dnia w miesicu co najmniej jedn. 1. 2. 3. 4. 5. Wydawaj mdrzej. Zwikszaj dochody. Zatrzymuj wicej pienidzy dla siebie. yj z planem finansowym. Zastanw si, czy yjesz, eby wydawa, czy wydajesz, eby y? 6. Planuj swoje finanse. 7. Rozmawiaj o budetowaniu ze swoim partnerem yciowym. 8. Rb tygodniowe, miesicznie, kwartalne i roczne zestawienia. 9. Najwaniejsz na wiecie firm, ktra doprowadzi Ci do dobrobytu, jeste Ty. 10. Pamitaj, e aby zyskiwa, trzeba mdrze wydawa. 11. Ubezpieczaj ryzyko, zamiast kupowa produkty ubezpieczeniowe. 12. Zasigaj porady certyfikowanego doradcy finansowego. 13. Ucz si finansw, bo nikt inny tego za Ciebie nie zrobi. 14. Rozwijaj swoj inteligencj finansow.
343
344
Andrzej Fesnak
15. Sprawdzaj, na ile nieruchomoci Ci sta, zanim wemiesz kredyt, by je finansowa. 16. Zamiast na pastwow zapomog emerytaln, licz na wasn rent kapitaow. 17. Zaduaj si mdrze. 18. Korzystaj ze wszystkich rde pochodzenia pienidzy, aby optymalizowa podatki. 19. Planuj transfer kapitau przez pokolenia. 20. Planuj wydarzenia finansowe, aby osiga je taniej. 21. Obniaj koszty ycia, ale podno jego poziom. 22.Przewiduj wszystkie swoje wydatki i koszty tak, aby nigdy Ci nie zaskoczy aden termin ani rachunek. 23. Szukaj zawsze optymalnego finansowania swoich potrzeb. 24.Jeeli decydujesz si na MLM jako form zarabiania zastanw si, czy budujesz klientom zamono, czy nakaniasz ich do konsumpcji. 25. Pomagaj innym w osiganiu niezalenoci finansowej, inspirujc ich. 26.Ucz swoje dzieci finansw. 27. wicz przy pomocy komputera finansowego. 28. Szacuj w pamici wydatki. 29.Przegldaj strony powicone finansom. 30. Kontroluj swoje produkty finansowe. 31. Kontroluj doradcw, ktrzy przychodz do Ciebie. ycz wiele radoci w przestrzeganiu regu.
Zakoczenie
Wszystko ma swj czas i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem.
Kohelet, 3,1
Powicie troch czasu na poznanie moich myli. Dzikuj Ci za to. Dzikuj, e zaufae Zotym Mylom i signe po t ksik. Dzikuj, e j przeczytae. Dzikuj, e zastanawiae si nad tym, co napisaem. Dzikuj, e wczuwae si w tematyk i rytm moich myli. Dzikuj, e powtarzae sobie to, co napisaem i odpowiadae na pytania. Dzikuj, e dzielie si tymi pogldami z innymi osobami. Dzikuj, e dae si zainspirowa. Dzikuj, e uwierzye w ide planowania finansowego.
345
346
Andrzej Fesnak
Dlaczego planowanie finansw osobistych jest wane? Ot: z moich obserwacji, z relacji uczestnikw moich kursw, seminariw i szkole, z opowiada innych doradcw finansowych wynika, e przecitny Polak zarabiajcy 30005000 z traci 800 0001 500 000 z w swoim yciu. Ta kwota to suma: przepaconych podatkw, przepaconych odsetek, kar finansowych, nieodzyskanych odsetek od kredytw, niezrealizowanych zyskw z powodu bdnych decyzji finansowych. Napisaem o tym rwnie seri artykuw pt. Bdy inwestycyjne Polakw. Mona je znale w sieci na portalach Gazety Ubezpieczeniowej, a take na portalu Bankier.pl. Dziki planowi finansowemu moesz te pienidze po prostu mie. Nigdy nie jest za pno na zmiany finansowe w Twoim yciu! Ale przymusu nie ma! Nikt nie zmusi Ci do tego, eby budowa zamono. U wikszoci ludzi w yciu finansowym: Nie wy d ar za si t o cze go mo e by c h c ie l i , ale tego nie ma. Z jakiego powodu? To proste
Zakoczenie
347
nie osigniesz tego, czego nie chcesz osign. Jeli nie planujesz zamonoci trudno Ci bdzie j uzyska. Jeeli nie lubisz jedzi na ywach czy wybierasz si na lodowisko? Jeli nie lubisz opery czy chodzisz tam? Jak czsto kupujesz ostr musztard Dijon, jeeli nie lubisz jej je? W y d a r za si jaka bylejako. I to mona te wytumaczy. Skoro nie planujesz sam swoich finansowych spraw, to inni planuj swoje ycie i swoje sprawy przy Twojej pomocy. Inni korzystaj z Twojej siy nabywczej i Twoich pienidzy. Dlatego te zdarza Ci si, e robisz to, czego nie planowae, To jak nieproszeni gocie w domu psuj plan, a wstyd Ci ich wyrzuci! N i e w y darza si to, co ma si wydarzy. Chciaby w skrytoci ducha, ale nie wychodzi? By moe marzysz czasem o czym, ale nie przekadasz tego na plan dziaania. Jak w starym dowcipie ydowskim: Icek modli si: I spraw, Panie Boe, abym wygra milion z na loterii. Rozsuwa si zasona niebios i sycha gos Pana: Icek, ty mnie pom, ty cho raz kup cakiem prawdziwy los! Aby osign efekt, naley zaplanowa dziaanie i zacz je realizowa! W y d a r za si to, co nie ma si wydarzy. Jeeli zajmujesz Twj umys mylami typu: eby tylko nie straci, to taki scenariusz realizujesz sam. Bo Twj umys niewiadomy (podwiadomy) widzi wszystko w absolutnych wartociach. Co to znaczy? To tak jak w matematyce warto absolutna. W yciu to ma znaczenie, czy masz w kieszeni 1000 z (czyli
348
Andrzej Fesnak
+1000), czy te masz 1000 z dugu (1000 z). Ale matematyczna warto absolutna to 1000. Czyli innymi sowy, dla umysu niewiadomego niewane jest, czy ukrad, czy zosta okradziony wane, e by zamieszany w kradzie! Mam nadziej, e to, co przeczytae w tej ksice, rozjania Ci sytuacj. Ju wiesz, co to znaczy y bez planu finansowego i dziki wielu przykadom finansowym wiesz, ile to kosztuje. Wiesz take, e wiedza w tej materii potrzebna Ci bdzie przez cae ycie. W Biblii mona znale inspirujce myli. Cytowany ju wczeniej Kohelet poucza: To, co jest, ju byo, a to, co ma by kiedy, ju jest (Kohelet, 3,15). To najlepiej oddaje istot finansw: to, gdzie jeste, to Twoje przesze wybory, to suma Twoich wyborw i dziaa. To, gdzie bdziesz to Twoje teraniejsze wybory i suma ich dziaa.
to ju jest koniec, nie ma ju nic, jestemy wolni, moemy i to ju jest koniec, moemy i jestemy wolni, bo nie ma ju nic Kuba Sienkiewicz, Elektryczne
eby nie byo tak jak w piosence Elektrycznych Gitar, mam jeszcze jedn niespodziank dla Ciebie! Wejd na stron www.planowaniefinansowe.pl. Znajdziesz tam Test Finansw Osobistych. Rozwi go. Spjrz na wyniki. Jeli uznasz, e:
Zakoczenie
349
chciaby stworzy plan finansowy kreujcy Twoj zamono, interesuje Ci zdobywanie wiedzy w tej materii, chciaby mie kontakt z ludmi, ktrzy myl podobnie, chciaby wykorzysta te pienidze, ktre bezpowrotnie tracisz z powodu braku wiedzy, chciaby otrzyma komputer finansowy, chciaby nauczy si, jak si posugiwa komputerem finansowym moj autorsk metod w banalnie prosty sposb tak jak dzieci ucz si wyliczanek, chciaby weryfikowa decyzje finansowe przy pomocy komputera finansowego, chciaby by w sytuacji, w ktrej najpierw wiesz, a potem decydujesz, zamiast najpierw ponosisz skutki decyzji, aby potem wiedzie, co zrobie, to moesz wzi udzia w seminarium: Jak podnie standard ycia, obniajc koszty? Planowanie finansw osobistych Dzikuj Ci za przeczytanie ksiki i zapraszam na seminarium. dr Andrzej Fesnak, EFC
European Financial Consultant
W serii ukazaa si rwnie ksika

Jak o pienidzach myl bogaci i dlaczego biedni robi bd, mylc inaczej Andrzej Maka
Jeste biedny i nieszczliwy nie dlatego, e Bg tak chcia, ale dlatego, e twj ojciec wpoi ci, e tak musi by. (Henry Ford) Umiejtno dawania sobie rady z wasnymi finansami jest sztuk. Jedni ludzie, nie majc wiele pienidzy, potrafi mdrze nimi operowa. Innym natomiast wychodzi to duo gorzej i to bez wzgldu na to, ile zarabiaj. Dlaczego tak si dzieje, dowiesz si z ksiki napisanej w Polsce, przez Polaka, dla bogatych i biednych Polakw. Nawet jeli masz problemy finansowe, toniesz w dugach i z tego powodu czujesz si przegrany, to nadal masz szans by bogatym Polakiem, musisz tylko podj walk. W ksice Jak o pienidzach myl bogaci i dlaczego biedni robi bd, mylc inaczej znajdziesz porady i podpowiedzi: Jak osign stabilno i bezpieczestwo finansowe? Co zrobi (nie zmieniajc systemu podatkowego w Polsce), aby finanse zaczy suy Twoim celom? Jak zarabia wicej, nie wyjedajc z Polski? Jakie jest Twoje aktualne nastawienie do pienidzy oraz jakie podejcie pozwoli Ci spokojnie spojrze w przyszo? Jak umiejtnie obchodzi si z pienidzmi? W jaki sposb radzi sobie z przeszkodami, jakie stoj na drodze do godziwego ycia? Poradnik Andrzeja Maki z serii Bogaty Polak, biedny Polak jest swoistym rozliczeniem si z polskimi mitami, cechami narodowymi, z tym, co nam przeszkadza w bogactwie, i tym, co je przyblia. Autor udowadnia, e yjemy w epoce, w ktrej kady moe zosta milionerem. Ksik zamwisz na stronie wydawnictwa Zote Myli: http://planowanie-finansowe.zlotemysli.pl
) ) ) ) ) )

Andrzej Fesnak - Bogaty Polak, Biedny Polak - Jakie Decyzje Finansowe Podejmują Bogaci (Full 338 STR)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Andrzej Fesnak - Bogaty Polak, Biedny Polak - Jakie Decyzje Finansowe Podejmują Bogaci (Full 338 STR)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Spis treci

Cz 1 Jaka jest nasza postawa?

Cz 2 Podstawy i rola planowania finansowego

Cz 5 Jak kontrolujemy sytuacj?

Jaka jest nasza postawa?

Jakiej postawy ucz nas w szkole?

Jakiej postawy ucz nas w szkole?

Jakiej postawy ucz nas w szkole?

Jakiej postawy ucz nas w szkole?

Jakie s gwne grzechy finansowe?

Superbia Avaritia Luxuria Invidia Gula Ira Acedia

Jakie s gwne grzechy finansowe?

W. Zatorski OSB, Acedia dzi, Tyniec 2010. S. ucarz, op. cit.

Jakie s gwne grzechy finansowe?

Kategoria Dojrzali Zdobywcy Sceptycy Swojacy Sfrustrowani Tradycjonalici

% spoeczestwa 15% 17% 10 % 29% 8% 20%

Jakie s gwne grzechy finansowe?

Jakie s gwne grzechy finansowe?

Jakie s gwne grzechy finansowe?

C.B. Schfer, Droga do wolnoci finansowej, d 2001.

Grzech drugich pochwala Grzechu nie kara Do grzechu pomaga

Jakie s gwne grzechy finansowe?

Grzechu innych broni

Jakie s gwne grzechy finansowe?

E.R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 1967.

E. Kostrzewa, 4 rodzaje inteligencji [dok. elektr.] http://www.opoka. org.pl/biblioteka/I/IP/4inteligencje.html [dostp: 31.03.2001].

Ad futuram rei memoriam

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Indeks wolnoci ekonomicznej (http://www.heritage.org/Index [dostp 12.04.2011]

Indeks wolnoci ekonomicznej (cd)

Co to jest inteligencja finansowa?

Indeks wolnoci ekonomicznej (cd)

Wietnam Gujana Laos Haiti Sierra Leone Togo

149 150 151 152 153 154 155 156 157 NR NR NR NR NR

44.9 44.7 44.0 43.4 39.5 38.7 29.8 27.5 3.0

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Co to jest inteligencja finansowa?

Sytuacja wyglda nastpujco:

Co to jest inteligencja finansowa?

572239,06 103003,03 418911,68 551236,03 336911,68 469236,03 132324,35

Podstawy i rola planowania finansowego

Jakie s etapy ycia finansowego?

Jakie s etapy ycia finansowego?

Og terytoriw 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 214 215 216 217 218 219 220 221

Jakie s etapy ycia finansowego?

Jakie s etapy ycia finansowego?

Jakie s etapy ycia finansowego?

Jakie s etapy ycia finansowego?

Jakie s etapy ycia finansowego?

Czy jeste wany?

Czy jeste wany?

Czy jeste wany?

Jak analizujemy sytuacj?

Jak analizujemy sytuacj?

Jak analizujemy sytuacj?

Jak analizujemy sytuacj?