DROGI IBEZD POMARACZOWEJ REWOLUCJI

ii UKRAINA NA ZAKRYCIE DROGI I BEZDROA POMARACZOWEJ REWOLUCJI Jerzy Marek Nowakowski Juliusz Urbanowicz Maria Przeomiec Mariusz Kowalski Jan Ma licki Agnieszka Korniejenko Wydawnictwo TRIO Warszawa 2005 yanie graficzne: Zenon Porada Opracov* . . ia: Teresa Kruszona Redakcj . libacji wykorzystano zdjcia autorstwa Mirosawa Stelmacha chodzce ze strony intern etowej www.tymoshenko.com.ua . wriictwo Trio serdecznie dzikuje Serwisowi Gospodarczemu y^RAiNA.net.pl, a w sz czeglno ci lhorowi Maruszeczko, ' />c w promocji publikacji v^ight by Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005 ,SBN 8^7436-058-5 Wydawnictwo Tri0 '73 Warszawa, ul. Nowy wiat 18/20 . /lawnictwotrio.pl ... {no@wydawnictwotrio.pl Wydani* Pierwsze Skad i *amanie: ANTER s-c" .. pfukarnia Wydawnicza W.L. Anczyca w Krakc SPIS TRE CI Jerzy Marek Nowakowski Wstp 7 Juliusz Urbanowicz Maria Przeomiec Mariusz Kowalski, Jan Malicki Agnieszka Komiejenko Jerzy Marek Nowakowski Maria Przeomiec Agnieszka Komiejenko Jerzy Marek Nowakowski Pomaraczowy mesjasz - Wiktor Juszczenko. Od bankowca do rewolucjonisty 11 Pomaraczowa lady - Julia Tymoszenko. Krlowa Majdanu 29 Bkit pomaraczy, czyli raport o podzielonym narodzie 51 Wyblake pomaracze, czyli rewolucja na rozdrou 85 Pomaracze eksportowe, czyli midzynarodowe nastpstwa zwycistwa Wiktora Juszczenki 1 05 Pomaraczowa rewolucja. Kronika osobista 123 Epilog 155 Kalendarium ukraiskiej rewolucji 165 WSTP 24 sierpnia 2005 roku na kijowskich uroczysto ciach z okazji Dnia Niepodlego ci po ra z pierwszy nie byo uroczystej parady ani defilady wojskowej. Na Majdanie odbya si z a to prezentacja zespow folklorystycznych z rnych regionw Ukrainy. Wiemy, e Ukrain e kady z nas, niezalenie od tego, jakim posuguje si jzykiem, do jakiej chodzi wityni z jakimi pogldami politycznymi sympatyzuje" - mwi przy tej okazji prezydent Wiktor Juszczenko. Kilka tygodni wcze niej Juszczenko w i cie sowiecki sposb zaatakowa dziennikarzy, ktrzy krytycznie pisali o stylu ycia jego syna, Andrzeja (luksusowe samochody i telefo ny, zabawy w modnych restauracjach). Wyja nienie, e najdroszy model BMW studiujcy modz ieniec wypoyczy za kieszonkowe, przypominao najgorsze czasy z epoki Kuczmy. Ale bya i pewna rnica. Oto prezydent po brutalnym ataku przeprosi dziennikarza. A to w wieci e standardw postsowieckich si nie mie ci. Podobnie jak niewygodne dla wadzy wyroki sdo we i publicznie ujawniane spory wewntrz rzdu. Tak Ukrain, rozdart midzy postsowietyzmem a europejsko ci, prezentujemy w naszej ksi

pora jej cz powstawaa na gorco - jako zapiski dziennikarzy obserwujcych wydarzenia po araczowej rewolucji i niesychany entuzjazm, ktry po niej nastpi. Ten entuzjazm udziel i si wikszo ci Polakw, ktrzy byli wtedy w Kijowie. Prawie wszyscy przywoywali jedno p anie - sierpie roku 1980 w Gdasku. Potem kibicowali my obejmowaniu prezydentury prze z Wiktora Juszczenk i premierostwu Julii Tymoszenko. Ale do wiadczenie tego, co si w ydarzyo po sierpniu 1980 roku w Polsce, kazao spoglda na wydarzenia ukraiskie z nut s eptycyzmu. Mamy przecie w pamici do wiadczenia dwch polskich niepodlego ci - tej pierws ej, o ktrej 7 WSTP Juliusz Kaden-Bandrowski napisa, e bya rado ci z odzyskanego mietnika", i tej z roku 9, kiedy karnawa Solidarno ci", zgaszony przez stan wojenny, powrci w postaci narzeka, blokad drg i deklarowanego w sondaach zawodu wielkiej cz ci obywateli. Wiedzieli my, e dbudowa kraju po komunizmie to trudny proces spoeczny. Samym entuzjazmem spoecznym nie da si jej zrealizowa. Kiedy okazao si, e Ukraina jest rzeczywi cie innym pastwem iedy polityka wiatowa i europejska zmienia si pod wpywem ukraiskiej rewolucji, postan owili my zebra nasze zapiski, aby opowiedzie o szansach i obawach zwizanych z tera niej szo ci i przyszo ci naszego wschodniego ssiada. Trzeba powiedzie jasno, e nasza ksika to portret Ukrainy widzianej polskimi oczami i z polskiej perspektywy. Ukraiska niepodlego i ukraiska europejsko to nasz, polski, eres polityczny. Jeste my wic obserwatorami stronniczymi i zaangaowanymi. Nie zamier zamy ukrywa, e stoimy po jednej ze stron ukraiskiego sporu. Trzymajc si kolorystyki z grudnia 2004 roku, mona powiedzie, e bardziej lubimy kolor pomaraczowy ni niebieski. Nie moemy te zapomina o polskim do wiadczeniu zmarnowania przez stan wojenny i komuni styczne rzdy kapitau, jakim by spoeczny entuzjazm i zaangaowanie Sierpnia '80. Dmucha my wic na zimne, obawiajc si, e roztrwonienie spoecznej energii zgromadzonej na kijow skim Majdanie w grudniu 2004 roku moe oddali Ukrain od Europy. I od Polski. A jak z auway prezydent Juszczenko na wiecu z okazji rocznicy niepodlego ci: Nie wszystko jest tak, jak sobie wyobraali my [...] zmiana oblicza wadzy jest niewielka". Sportretowa na przez nas Ukraina waha si midzy neokuczmizmem" a europejsko ci. I trzeba powiedzie, i waha si bdzie. Wane, by pierwszy rok nie zosta zmarnowany, bo im dalej od rewolucji tym wiksza jest sia zwana przez politykw tyrani status quo. Tym trudniej oczekiwa od obywateli po wice i zaufania. Kiedy zabierali my si do porzdkowania naszych notatek i isania tej ksiki, pomaraczowe rzdy" miay za sob pierwsze demonstracje i pierwsze spo wewntrzne. Ukraina jest o wiele bliej wiata zachodniego, ale te wci jeszcze nie uciek ze wiata postsowieckiego. Bywa, e robi na tej drodze kroki wstecz. 8 WSTP Na Ukrainie nie stao si jeszcze w sensie politycznym nic nieodwracalnego. Poza jed nym - obywatele poczuli swoj si. I bez zastosowania terroru nie oddadz tej pamici. Na tym przecie polega sia i znaczenie rewolucji. Ostatnie dziewi miesicy na Ukrainie bez wtpienia zapisze si w historii jako data kluc zowa dla XXI wieku. Autorzy tej ksiki starali si sportretowa ludzi i wydarzenia. Jak kady portret, tak i ten przekazuje emocje i pogldy portretujcego. Emocje, dla piszc ego te sowa, niesychanie inspirujce i pozytywne. Stulecia rusyfikacji, apokaliptycz ny gd lat trzydziestych i komunistyczny terror nie odebray Ukraicom nadziei. Wystarc zyo jej do odzyskania przez obywateli wasnego pastwa. Biednego, sabego i podzieloneg o wewntrznie. Napisali my t ksik take po to, by Polacy zrozumieli, i oczekujc kiedy rcie wasnej dawionej rewolucji i otrzymujc je, zacignli moralny dug. Moemy go spaci erajc now Ukrain. Jerzy Marek Nowakowski Juliusz Urbanowicz Pomaraczowy mesjasz Wiktor luszczenko. Od bankowca do rewolucjonisty Czy potomek ostatniego atamana zaporoskiej siczy speni pokadane w nim nadzieje i d okona cudu nad Dnieprem", na ktry czekaj jego ukraiscy rodacy? Krew zalewa botniste podwrko. Ssiedzi Juszczenkw we wsi Cho-ruywka wa nie oprawiaj d o co zarnitego, jeszcze parujcego prosiaka. Tego samego dnia - podczas gdy zwolenni cy prezydenta elekta Wiktora Juszczenki blokowali wej cie do gmachu rzdu, by uniemol

iwi jego przegranemu konkurentowi w walce o prezydentur Ukrainy premierowi Wiktoro wi Janukowyczowi przewodniczenie obradom rzdu - w rodzinnej wsi zwycizcy, okoo 400 kilometrw od Kijowa i 40 km od granicy z Rosj, pen par trway przygotowania do prawos ych wit i Nowego Roku. Ssiad Juszczenkw, 31-letni lhor Nesterenko, traktorzysta w mi ejscowym kochozie, zaprasza na wieynk", czyli byskawicznie usmaon krew i wtrob za ierzcia. Z rk do rk niczym fajka pokoju kry kieliszek z bimbrem. Pomagajcy w zarzynan u wini Woodymyr Lychnenko, take traktorzysta, dwa tygodnie spdzi w Kijowie, przykadaj rk do triumfu pomaraczowej rewolucji. To bowiem krajanie Juszczenki ochraniali na z mian przez ca dob bezpo rednie otoczenie sceny na placu Niepodlego ci, ktra bya samy m protestu. DUSZA, NIE CZOWIEK Te ciowa Nesterenki Jewdokija Szendrik, emerytowana dojarka z kochozu, oprowadza na s po opustoszaym obej ciu Juszczenkw. Ona doglda inwentarza (2 kozy, ponad 20 kur, 10 gsi i 2 gobie) od czasu, gdy matka nowego prezydenta, 86-letnia Warwara, trafia do szpitala. Zmara na pocztku lutego. Szendrik, tak jak i pozostali mieszkacy rodzinne j wsi Juszczenki, wprost nie moe si nachwali najbardziej teraz znanego 13 Juliusz Urbanowicz wspziomka. A to, jeszcze jako szef banku centralnego, a potem premier, pomg wyremont owa szkolne budynki, a to wyposay szko w komputery, a to odrestaurowa cerkiew, a to s dzi wok niej drzewa. A przy tym, jaki porzdny, skromny, yczliwy czowiek. Dla kadego dobre sowo, nisko si wszystkim kania, proste kobiety cauje w rk... Liczca ponad tysic mieszkacw miejscowo gosowaa na niego jak jeden m. Tylko dwa g Janukowycza i wszyscy zachodz teraz w gow, kto mg to zrobi? Taki wstyd! Sprawdzi te nie sposb - gosowanie byo przecie tajne. Choruywka gosowaa na Juszczenk jednak nie z tego powodu, e tak pamita o swoich. Wszak chodzio o prezydenta dla caego kraju! To Janukowycz my la tylko o swoim Donbasie i tam posya ogromne dotacje - mwi Neste-re nko. A Juszczenko dba o cay kraj, wprowadzi stabilny pienidz, dziki niemu zaczto syst matycznie wypaca zalegajce kiedy miesicami pace. By dobrym gospodarzem caego kraju. mwic - porzdny, odpowiedzialny, poriadocznyj" czowiek. - Wiktor Andriejewicz to dusz a, nie czowiek, to czowiek przez wielkie C. Ja fanatycznie w niego wierz - mwi Halin a Pokotyo, ktra przez rok (w smej klasie) uczya Wiktora jzyka ukraiskiego i literatur . Nie by z tego przedmiotu najlepszy, cho zaczytywa si w powie ciach Jacka Londona i J uliusza Ver-ne'a. Mia raczej uzdolnienia matematyczne. By dobrym uczniem i ju wtedy wyrnia si odpowiedzialno ci, mona byo na nim polega, sporo pomaga rodzicom w gosp . - ycz mu zdrowia i natchnienia. eby nam si yo lepiej i eby my weszli do Europy - mw Juszczenko, sprzedawczyni z obskurnego sklepu spoywczego w miejscowo ci, w ktrej na gwnej ulicy panuj niepodzielnie setki dorodnych gsi. Take dyrektorka miejscowej szkoy nosi nazwisko nowego prezydenta Ukrainy. adna z dwch kobiet nie jest jednak z nim bezpo rednio spokrewniona. To po prostu najbardziej popularne w tej wsi nazwisko. KOZACKA CHORGIEW Choruywka wzia sw nazw od chorego, ktry w oddziaach kozackich by odpowiedzialny z . Miejscowo zostaa zaoona 14 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY przez cztery rodziny Kozakw, ktrzy w XVII wieku uciekli na drugi brzeg Dniepru prz ed przymusem paszczyzny nakadanym przez Szlacheck Rzeczpospolit. Dwie z nich to Houby , dwie pozostae nosiy nazwisko Juszczenko. Na cianie wewntrz domu, w ktrego obej ciu o bywao si winiobicie, wisi w ramce wyszyta wasnorcznie przez matk Jew-dokii Szendrik s ena z ksiki Mikoaja Gogola. Na koniach Taras Bul-ba i jego syn Ostap, na ziemi za ley zabity Andriej, ktry zdradzi kozack spraw na rzecz Lachw, czyli Polakw... 4 km od Ch ruywki bya dawna granica Rosji i Rzeczpospolitej, nazywana Po-Lach. 12 km od Choruyw ki, w miejscowo ci Pustowojtiwka, stoi wzniesiony z inicjatywy Juszczenki pomnik u rodzonego tam ostatniego atamana kozackiego Pe-tro Konyszewskiego, ktry zosta zesany przez caryc Katarzyn na Wyspy Soowieckie. Posano go na pewn mier w wieku 76 lat, al imo e trzymano go tam w ciemnej jamie, doy 101 lat i doczeka jeszcze uwolnienia... N auczycielka historii Walentyna Mykoajenko mwi, e ostatni ataman zaporoskiej siczy, Konyszewski, by przodkiem Wiktora Juszczenki, ktremu teraz przyjdzie realizowa marze nia Kozakw o niezaleno ci.

Nieyjcy ju rodzice Wiktora take uczyli w miejscowej szkole: ojciec angielskiego, a m atka - matematyki i fizyki. Czarna propaganda nazywaa Juszczenk faszyst", cho jego oj ciec na pocztku inwazji niemieckiej na b. ZSRR, w 1941 roku, by onierzem i popad w ni ewol. Przeszed gehenn kilku obozw koncentracyjnych, w tym Auschwitz. Przetrwa dziki w elkiej sile charakteru, ktr przekaza p niej Wiktorowi. Jego przyjaciel i ssiad przez u ic z Choruywki, obecnie redaktor naczelny kijowskiej gazety Ukraina Mooda", Mychajo D oroszenko wspomina, jak obaj w czasie pierwszych roztopw zwykli zaywa kpieli pod wod ospadem - po to, by hartowa ciaa i dusze. -On przey prb otrucia jedynie dziki temu, e by niewiarygodnie mocny zarwno fizyczni k i psychicznie - mwi Doroszenko. - Zreszt, nie tylko w czasie kampanii wyborczej, ale przez cztery ostatnie lata caa machina struktur siowych pastwa i wszystkie gwne media miay tylko jeden cel - za wszelk cen zniszczy jednego czowieka: Juszczenk. A on nie tylko to wszystko znis, ale i na kocu ich pokona! Czy byoby to moliwe, gdyby nie umna, rogata kozacka natura, wci ywa na terenach, z ktrych pochodzi nowy przywdca Ukr ainy? 15 Juliusz Urbanowicz (NIE)OSTATNIA WIECZERZA W czasie kampanii prezydenckiej mass media zalene od wadz odsdzay od czci i wiary op ozycyjnego kandydata Juszczenk. Na plakatach i ulotkach by faszyst, zdrajc, agentem CIA, w kocu nazwano go nawet - pogardliwie - mesjaszem". To ostatnie miano nadali Wiktorowi Juszczence eksperci od czarnej propagandy najci w Moskwie przez obz wadzy , ktry za wszelk cen prbowa zatrzyma marsz kandydata opozycji do ukraiskiej prezyden y. Paradoksalnie okre lenie to trafio do przekonania zwaszcza najbardziej zagorzaym z wolennikom Juszczenki. Rosyjscy spece od socjotechniki chcieli go o mieszy, pokaza, e jest niezrwnowaony psychicznie, szalony, ale w efekcie wielu wyborcw, nawet tych n iezdecydowanych, uwierzyo, e Juszczenko jest naprawd kim w rodzaju proroka, ktry na p rzekr siom za wycignie ich z opresji i przeprowadzi przez Morze Czerwone ku pomaraczo wej wolno ci. Wa nie dlatego wybrali go na prezydenta. T niemal mistyczn wiar wzmocniy jeszcze dramatyczne wydarzenia, jakie nastpiy po tzw. ostatniej wieczerzy, czyli wizycie Juszczenki na kolacji w daczy wiceministra sp raw wewntrznych, po ktrej wczesny kandydat opozycji na prezydenta znalaz si na granic y ycia i mierci. Jego wsppracownicy wywie li go do wiedeskiej kliniki Rudolfinerhaus, ojc si, e w kraju nie bdzie dla niego ratunku. Lekarze wykryli w organizmie ukraiskie go pacjenta niebezpieczn dioksyn. Sam Juszczenko zarzuca dotychczasowym wadzom, e prb oway go otru, nie widzc innej szansy na zastopowanie jego przedwyborczej kampanii. - Ju pod koniec lipca zeszego roku otrzymali my poufny sygna od naszych informatorw ze sub specjalnych, e szykowana jest jaka forma zamachu na Juszczenk. Nie wiedzieli my t lko, czy to bdzie prba otrucia, sfingowany wypadek samochodowy, czy te zamach bombo wy - potwierdza Oeh Rybaczuk, od lat najbliszy wsppracownik Juszczenki, obecnie wice premier do spraw integracji europejskiej w nowym ukraiskim rzdzie. Mimo ostrzeenia, niewiele mona byo zrobi, poza wzmocnieniem ochrony Juszczenki. Zblia si przecie szc kampanii wyborczej. - Wiktor Andriejewicz nie jest jak Michael Jackson, eby y w la boratorium - tumaczy Rybaczuk. 16 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY Gdy po blisko miesicu pobytu w klinice Juszczenko po raz pierwszy pojawi si ponowni e publicznie, zgromadzonym na wiecu na kijowskim placu Europejskim pocieky zy na j ego widok. Mia tak bardzo zmienion twarz, e ludzie przeyli szok. 24-letnia crka Juszc zenki Witalina take ujrzaa wtedy ojca po raz pierwszy od czasu, gdy zachorowa. Pakaa, stojc wraz z innymi na placu. Szok by tak wielki, e w pierwszym okresie po wypadku nawet w rd najbliszych wsppracow Juszczenki -jak przyznaj nieoficjalnie - nie brako tych, ktrzy sdzili, e ich lider z aamie si psychicznie. - Zadziwi mnie swoim mstwem - powiedziaa mi Julia Tymoszen-ko, p niejsza premier ukraiskiego rzdu. Zdumienie byo tym wiksze, e ju wcze niej czsto Juszczence brak zdecydowania i nadmierne uleganie wpywom swego otoczenia, w ktrym nie brakuje wyrazistych, ambitnych politykw, z Tymoszenko nazywan Joann d'Arc poma raczowej rewolucji na czele. Tymczasem Juszczenko nie mia opinii mocnego polityka, co na obszarze postsowieckim, zdominowanym przez samodzierawc Putina czy wrcz post aci pokroju ukaszenki lub Turkmenbaszy, bywa czsto cech dyskwalifikujc.

RAZOM NAS BAHATO Po wypadku Juszczenko wcale si jednak nie zaama, a ludzie nie przestali w niego wie rzy. Przeciwnie. - Na jego przykadzie Ukraicy zobaczyli, e je li czc obali zdeprawowa wadze, to samo anonimowe wrzucenie gosw do urn nie wystarczy. Musz wykaza co najmniej tak sam determinacj, z jak tamci koryta broni, i podj ryzyko konfrontacji, wychodz arcie na ulic w obronie swojego gosu - twierdzi prof. Woodymyr Poochao, politolog z N arodowej Ukraiskiej Akademii Nauk. Gdy okazao si, e ich gosy nic nie znacz dla wadzy ijo-wianie na znak protestu zaczli wychodzi na gwny plac stolicy - plac Niepodlego ci. Z pocztku nie mogli uwierzy wasnym oczom, e jest ich tak duo. Najpierw 50, potem 100, 200 tysicy, moe nawet p miliona osb i cigle przyjedali nowi demonstranci ze wszyst stron kraju, nie zwaajc ani na mrz, ani na to, e groono im zwolnieniami z pracy, re17 Juliusz Urbanowicz legowaniem z uczelni. Skandowali: Razom nas bahato, nas ne podoa-te!". - Nie wiem, czyja nie ni. To, co si teraz dzieje, cigle jeszcze wydaje mi si nieprawdopodobne mwia mi wtedy Kateryna Hrapoj, 19-letnia studentka prawa z Uniwersytetu im. Szewcz enki w Kijowie, ktra wraz z kolegami i koleankami koczowaa w namiocie na Majdanie. - Powiedzieli my sobie, e ju lepiej, jak nas wyrzuc, bo jak si zgodzimy na to bezczeln e bezprawie, to dalsze studia i tak nie bd miay sensu. Nie przypuszczaam tylko, e bdz e nas a tylu, e a tylu ludzi pomy li tak samo i przeamie strach! Hrapoj i inni demonst ranci dokonali psychologicznego przeomu, zrywajc z pasywno ci, ktr wyraa zakorzeniona sada Tisze jediesz, dalsze budiesz". rodki przekazu podporzdkowane wadzom najpierw w ogle nie pokazyway demonstrujcych zwo ennikw Juszczenki, a potem prboway umniejsza ich rol. Sam prezydent Kuczma przekonywa To tylko show, a nie adna rewolucja". 200 tysicy osb to jeszcze nie 50-milionowy nar " - stwierdzi. Nieodrodny wychowanek sowieckiej nomenklatury najwyra niej przysypia na kursach marksizmu, skoro przegapi moment, w ktrym ilo przechodzi w jako ". Juszczenko wiedzia, e nie moe zawie tumw, ktre wystpiy w jego imieniu, cho -jak oczenia nowego prezydenta - pod wpywem blu mia w pewnym momencie nawet my li samobjcze . - Lekarze kazali mu cigle lee, przestrzega cisej diety, a jego wszdzie byo peno. yo jasne, e ciko przeywa to, co mu wyrzdzono, nie dawa tego po sobie pozna. Cigle odnosi nas wszystkich na duchu, mobilizowa do dalszego dziaania - wspomina Mykoa Kat erinczuk, jedna z kluczowych postaci w otoczeniu Juszczenki. To on w druynie kand ydata na prezydenta odpowiada za kolejne kroki prawne zmierzajce do legalizacji zd obyczy osignitych dziki protestom na Majdanie. By autorem sukcesu opozycji w Sdzie Na jwyszym, ktry jako pierwsza wana instytucja w ukraiskim systemie wadzy przyzna racj zycji. Potem pomaraczowe domino byo ju nie do zatrzymania. Mimo niesychanej presji z e strony wadzy wykonawczej, sd zabroni Centralnej Komisji Wyborczej publikowania wy nikw drugiej tury wyborw (z 21 listopada), ktre wskazyway na zwycistwo w wyborach pre zydenckich premiera Wiktora Janukowycza. Sdziowie uznali, e do czasu wyja nienia ska rg opozycji dotyczcych masowych 18 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY faszerstw rezultaty wyborw nie mog by uznane. W kluczowym momencie na yczenie Juszcze nki Katerinczuk zada od przewodniczcego parlamentu Woodymyra ytwyna specjalnej ochron dla sdziw, by obroni ich przed naciskami ze strony autorw cudw nad urn". OSZPECONY ODKUPICIEL Wobec Juszczenki uyto tak perfidnego sposobu, e nie moga pomc najsilniejsza nawet oc hrona. Otarcie si o mier i oszpecenie ( jeszcze nie przywykem do swej nowej twarzy" przyznawa) na pewno silnie wpyny na psychik polityka, ktry by okazem zdrowia i ulubi m kobiecego elektoratu. Nazywano go ukraiskim Clintonem (z uwagi na aparycj, a nie zachowanie). A jednak po prbie otrucia Juszczenko sprawia wraenie jakby - mimo osab ienia fizycznego - sta si wrcz silniejszy psychicznie. Nikomu nie przychodzio ju nawe t do gowy, by kwestionowa jego zdolno ci przywdcze. Sta si mem stanu, zanim jeszcze malnie po wadz i zoy przysig narodowi. - To, co wida na zewntrz, nie jest istotne. To tylko objaw duchowej walki, jak prow adzimy - mwi starszy brat nowego prezydenta Ukrainy Petro Juszczenko, deputowany do Rady Najwyszej (parlamentu) i biznesmen. - Wiktor wzi na siebie winy tego narodu i odkupuje je swoim cierpieniem - przekonuje cakiem serio Petro, ktry potrafi na

wyrywki cytowa fragmenty Pisma witego. Sam Wiktor Juszczenko take uchodzi za osob bar dzo religijn, cho tego nie manifestuje. - Janukowycz na si stara si pokazywa, e jes wierzcy. Robi to, by zagra w wyborach kart prawosawia, ale nikt mu nie wierzy, bo lu zie wiedz, e jest bandyt bez zasad. Wiktor Andriejewicz (Juszczenko) nic na ten tem at nie mwi, ale i tak byo dla wszystkich jasne, e to on jest wierzcy - mwi deputowany Jurij Pawlenko, lider Modzieowej Partii Ukrainy, ktry w czasie pomaraczowej rewolucj i z polecenia Juszczenki koordynowa dziaania organizacji modzieowych w caym kraju - s iy napdowej masowych protestw przeciwko wyborczym faszerstwom wadz. Pawlenko, jak zreszt niemal wszyscy najblisi wsppracownicy Juszczenki, jest przekona ny, e jego mentor to unikalne zjawisko na 19 Juliusz Urbanowicz ukraiskiej scenie politycznej. - Wszyscy wiedz, e jest nie tylko z gruntu uczciwy, co ju jest wyjtkowe w rd tutejszych politykw, ale i bardzo przywizany do historii i wa to ci narodowych - mwi Pawlen-ko. To tym bardziej interesujce, e Juszczenko nie jest z apadnikiem". Pochodzi nie z Galicji, ale z pooonego na pnocnym wschodzie obwodu sums kiego, na granicy z Rosj. W miastach mwi si tam gwnie po rosyjsku, ale wie jest racze ukraiskojzyczna. Juszczenko urodzi si w pielgnujcej tradycj narodow rodzinie naucz skiej we wsi Choruywka, a w swych przekonaniach umocni si jeszcze na uczelni w Tarn opolu. - Dla wszystkich dotychczasowych przywdcw nasza historia zaczynaa si dopiero w 1917 roku. No, moe jeszcze chtnie wznosili toasty za Kozakw, ale na tym koniec. J uszczenko jest przy nich jak kto z cakiem innego wiata - konstatuje mody polityk. Pawlenko wspomina, jak trzy lata temu po raz pierwszy zosta zaproszony do podkijo wskiego domu Juszczenki, gdzie obecny prezydent m.in. hoduje pszczoy. W gorcym okr esie wyborczym - jak przyznaa w rozmowie ze mn ona Juszczenki Kateryna Czumaczenko - rodzina nie mieszkaa w tym domu z obawy o bezpieczestwo. Nowy prezydent Ukrainy ma picioro dzieci. Dwoje dorosych z pierwsz on, nauczycielk, a trjk maych z drug , by pracownic amerykaskiego Departamentu Stanu. To z tego powodu w kampanii oskarano go, e zaprzeda si Amerykanom, a na oczerniajcych go plakatach by Bushczenk" - z po rzy Busha, a poow wasnej -jeszcze nie oszpeconej przez dioksyn. Trzy lata temu dom b y jednak jeszcze otwarty dla go ci. Gospodarz oprowadza po nim Pawlenk, pokazujc mu sw imponujc kolekcj zbiorw archeologicznych, ktre sam konserwowa. Niektre eksponaty poc z jeszcze z okresu neolitycznej kultury trypilskiej, dumy Ukraicw. Bya to zarazem ok azja do gbszej rozmowy o historii i polityce Ukrainy. ROZWANY REWOLUCJONISTA Pawlenko, obecnie 29-letni polityk, minister ds. rodziny, modziey i sportu, byy dzi ennikarz telewizyjny, poj wwczas, e ma przed sob prawdziwego ma stanu. W czasie prot na Majdanie po sfaszo20 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY wanej drugiej turze wyborw, w chwili gdy wayy si losy okrgostoo-wego kompromisu Jusz nki z prezydentem Leonidem Kuczm, emocje sprawiy, e Pawlence blisze byo stanowisko pr zeciwnych dogadywaniu si z bandytami" Tymoszenko i studenckiej organizacji Pora, a le w kocu uzna argumenty Juszczenki, ktry studzi rozpalone gowy, mwic, e nie chce z ronie skpanym we krwi. - On woli rozplata wze gordyjski ukraiskiej polityki, ni go pr ecina. Pomaraczowa rewolucja ma by od pocztku do koca aksamitna - podkre la wwczas w owie ze mn prawnik Juszczenki Katerinczuk. Juszczenko nie zamierza take zaostrza konfliktu z Moskw, ktra otwarcie popieraa w wyb orach jego konkurenta. Wychowany przy granicy z Rosj polityk chce integrowa Ukrain z Uni Europejsk i NATO, ale rozumie te doskonale, jak silne zwizki gospodarcze i kul turowe cz jego kraj z pnocno-wschodnim ssiadem. Gdy by premierem, doprowadzi do zwi a wymiany handlowej z Rosj! Jako prezydent szybko zoy wizyt w Moskwie. Zademonstrowa ten sposb, e nie zamierza si boczy na Putina, cho rosyjski prezydent jawnie popiera wyborach jego konkurenta - Janukowycza. Jednocze nie jednak stao si jasne, e ukraiski przywdca, w przeciwiestwie do swego poprzednika - Kuczmy, nie stawi si na Kremlu ja ko wasal. Kuczma zawsze o co prosi albo si tumaczy. Juszczenko przyjecha do Moskwy ja o pewny siebie i peen inicjatywy przywdca duego kraju europejskiego, a niejako ubog i krewny ebrzcy o troch grosza i poparcie. Role si odwrciy. Teraz to nie Kijw oglda Moskw. Kremlowscy eksperci jeszcze przypominaj o zaleno ci Ukrainy od rosyjskiego ry nku i rosyjskich surowcw energetycznych, naprawd jednak obawiaj si, e szybkie reformy

na Ukrainie nie tylko znaczco odmienia t sytuacj, ale i bd wymusza zmiany w samej Ro ji. UKRAISKI BALCEROWICZ Mimo silnych zasad, przywizania do tradycji, a w dodatku jeszcze caej mistycznej a ury, ktra zacza go otacza od czasu zatrucia, Juszczenko nie jest ideologicznym doktr ynerem, lecz politykiem twardo stpajcym po ziemi, gotowym do zawierania trudnych k ompromisw. By 21 Juliusz Urbanowicz unikn rozlewu krwi, zgodzi si na reform konstytucyjn ograniczajc kompetencje prezyd cho wcze niej ostro zwalcza j przez dwa lata - jako wybieg majcy na celu realne utrzy manie si u wadzy poprzedniego ukadu, nawet po zakoczeniu drugiej kadencji byego prezy denta Leonida Kuczmy. Juszczenko to pragmatyk, ktry ca swoj polityczn pozycj zbudowa nie na pomiennych pr niach i epatowaniu wasnymi cierpieniami, lecz na przeprowadzeniu na Ukrainie poyte cznych reform gospodarczych. Sta si kim w rodzaju ukraiskiego Balcerowicza. Najpierw , jako szef banku centralnego, zlikwidowa hiperinflacj i wprowadzi ukraisk walut w mi jsce postradzieckiego rubla oraz tymczasowych kuponw. Zaczto go nazywa ojcem hrywny" . P niej, bdc premierem, z Juli Tymoszenko u boku jako wicepremierem, w cigu zaledwie 4 miesicy urzdowania zdoa ocali pastwo przed katastrof finansow na wzr rosyjski or ci oszukacze transakcje barterowe w sektorze energetycznym, ktre nie daway pastwu ani grosza dochodw. Wkrtce dziki tym krokom skarb pastwa wydoby si z ptli zaduenia w w 12 mld dolarw, a nastpnie budet odnotowa nadwyk w wysoko ci prawie 2 miliardw dolar By to najlepszy rzd w historii Ukrainy. Juszczenko zyska popularno w kraju oraz powaa ie w zachodnich krgach finansowych. Wtedy wci jeszcze uchodzi bardziej za menedera ni polityka i taki wizerunek przypad do gustu Ukraicom, ktrzy mieli do zmieniajcej si c ezon pustej retoryki Kuczmy. Gdy parlament przegosowa wotum nieufno ci dla rzdu, zgro madzono 4 miliony podpisw osb, ktre nie chciay si pogodzi z t decyzj, uznajc j za z rozsdkiem. - Spoeczestwo obywatelskie ksztatuje si na podstawie faktw, a nie emocji - twierdzi Oeksandr Zinczenko, szef kampanii Juszczenki, a p niej szef administracji prezydenta, ktry niedawno doprowadzi do rozamu w obozie pomaraczowych". PREZYDENT KONSUMENTW Fenomen Juszczenki wci czeka na dogbne analizy, m.in. socjologiczne, ale ju dzi mona ryzykowa tez, e bardziej na ekonomi22 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY st ni polityka" gosowali chyba nawet cz ciej konsumenci ni wiadomi obywatele, gdy do w trakcie pomaraczowej rewolucji zaczto mwi o narodzinach spoeczestwa obywatelskiego na Ukrainie. Filarem pomaraczowej rewolucji sta si may i redni biznes, ktry-jak mwi a Koochina, dyrektor wykonawczy Dniepropietrowskiego Centrum Bada Spoecznych - ba si aduszenia przez oligarchiczne do-nieckie monstra" - z firmami samego Rinata Achm etowa (najbogatszego Ukraica) na czele. By przetrwa i si rozwija, mniejszy biznes po trzebuje przecicia oligarchiczno-mafijnych ukadw, jakie zapanoway za czasw Kuczmy, or az wprowadzenia przejrzystych regu gry. Jak to uj Juszczenko: spoeczestwo nie chciao zamknitym towarzystwie akcyjnym, w ktrym caa gospodarka pracuje jedynie dla dobra 3 -4 rodzin". To wa ciciele maych firm masowo przywozili demonstrantom do namiotowych miasteczek ywno - tak w Kijowe, jak i w Dnie-propietrowsku. Ulice ukraiskich miast, take na wschodzie kraju (Charkw, Dnie-propietrowsk, Donieck ), s pene zarwno sklepw z markowymi zachodnimi towarami, jak i ich klientw - ludzi ob eznanych z zachodnimi standardami, ktrzy rozumiej, e je li Ukraina ma si normalnie roz wija, musi je zacz wprowadza. Ci ludzie poczuli si swoich pienidzy i chcieli by nie o szanowanymi konsumentami, ale i szanowanymi obywatelami. W warunkach ogranicza nia przez wadze swobody mediw wielu z nich odrzucio skompromitowanego, tkwicego po u szy w niejasnych ukadach Janukowycza wa nie dlatego, e uwierzyli w to, co od kilku la t nieustannie syszeli nie w zakneblowanych przez rzdow cenzur programach informacyjn ych, ale z telewizyjnych reklam: e zasuguj na co znacznie lepszego. - Byt okre li ich adomo - kwituje p artem, p serio dr Wadisaw Romanow, politolog i historyk, przewod towarzyszenia Analitykw Polityki. Nawet teraz, ju po zwycistwie, Juszczenko podkre la, e wa ciwie nadal nie do koca jest litykiem, zajmuje si bowiem dziaalno ci polityczn dopiero od trzech lat, gdy zosta zdy

isjonowany przez Kuczm. - Wcze niej w ogle nie wiedziaem, jak pachnie polityczna kuch nia -twierdzi. Zawsze by raczej technokrat ni politykiem. Nie wszed do polityki adn z dwch gwnych drg kariery: nie by ani komunistycznym aparatczykiem a la Kuczma, ani te ysydentem jak nieyjcy 23 Juliusz Urbanowicz ju Wiaczesaw Czornowi (zgin w wypadku samochodowym, zwolennicy Czornowia do dzi twie e byo to morderstwo na zlecenie Kuczmy). Po studiach Juszczenko zosta finansist w r adzieckim banku rol-no-przemysowym, a w chwili rozpadu ZSRR jednym z jego dyrekto rw. Tam wypatrzy go Wadim Hetman, pierwszy szef ukraiskiego banku centralnego. Hetm an zosta potem zamordowany w 1998 r.(zastrzelono go w windzie), co byo dla modego J uszczenki gorzk lekcj sposobu uprawiania polityki na obszarze postradzieckim. Moe d latego wa nie tak dugo odegnywa si od bycia politykiem, cho Hetman od dawna kreowa g przyszego prezydenta. Gdy w kocu Juszczenko ju sam si na to zdecydowa i sprbowa zagr najwysz stawk, niemal przypaci to yciem. DROGA DO NOBLA? Kuczma postawi na Juszczenk, mianujc go premierem, w chwili gdy sam by w kopotach, a Ukraina znajdowaa si na krawdzi katastrofy gospodarczej. Prezydent strci jednak premi era z politycznego olimpu pod wpywem naciskw oligarchw, ktrych interesy zostay narusz one w wyniku reform Juszczenki, w tym naciskw samego Achme-towa. Dymisja nastpia w chwili, gdy problemy zostay zaegnane, a Juszczenko by u szczytu popularno ci. Odtd ojc ec hrywny" sta si outsiderem, zaciekle zwalczanym przez Kuczm, ktry nie by w stanie d orwna mu popularno ci. - Kuczmie wydawao si wtedy, e jest sprytny i upiek dwie piecz przy jednym ogniu: zaegna kryzys gospodarczy, a potem pozby si popularnego konkurent a, o ktrym wszyscy szybko zapomn - mwi Oeh Rybaczuk, najduej pracujcy z Jusz-czenk yk z jego najbliszego otoczenia. By dyrektorem departamentu w banku centralnym, gd y kierowa nim Juszczenko, a potem take szefem gabinetu premiera, gdy Juszczenko st an na czele rzdu. Po zwycistwie pomaraczowej rewolucji Rybaczuk zosta wicepremierem o powiedzialnym za integracj z Uni Europejsk, a wic mia w rzdzie czuwa nad najwaniejs trategicznym celem, jaki stawia przed sob nowa ekipa. - Kuczma przeliczy si jednak w swoich rachubach. To on zmusi Juszczenk do tego, by ten sta si samodzielnym, najsi lniej24 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY szym politykiem na ukraiskiej scenie. - Taka marionetka jak Januko-wycz nie miaa z nim adnych szans w demokratycznym starciu - podsumowuje Rybaczuk. Kuczma chcia zniszczy najbardziej popularnego premiera w okresie niepodlegej Ukrain y, ale zamiast tego tylko spotgowa jego popularno w spoeczestwie. Juszczenko jest tak gwiazd na arenie midzynarodowej, podbi globaln publiczno w Davos oraz europejskich pa lamentarzystw w Strasburgu. Ma nawet szans na zdobycie pokojowej Nagrody Nobla. Za t kandydatur opowiedziaa si m.in. senator Hillary Clinton, ona byego prezydenta USA. Prezydent Stanw Zjednoczonych George Bush junior porwna Juszczenk do Jerzego Waszyng tona. Na tym tle jake miako wygldaj argumenty krytykw Juszczenki, wytykajcych mu, e zasie gdy by szefem banku centralnego, a potem premierem, zdarzao mu si sp nia i zawie usza wane dokumenty. Bardziej zo liwi mwi, e nie zrobi kroku, gdy nie ma u boku kobie o dominujcym charakterze, ktra popycha go do dziaania. Tak rol przypisywano jego matc e, a p niej take drugiej onie Kate-rynie oraz Julii Tymoszenko. JUSZCZENKOWE PRACE Juszczenko wygra ju by moe najwaniejsz bitw, ale na pewno nie wygra jeszcze caej w trej celem jest odsunicie od wadzy oli-garchiczno-mafijnego ukadu i zastpienie go dem okracj i wolnym rynkiem. Ukraiska aksamitna rewolucja bya radosna i kolorowa, ale n ie zdoa ona z dnia na dzie cakiem odmieni szarej rzeczywisto ci - tym bardziej e pokon ny konkurent Juszczenki - Janukowycz - ktry najpierw zapowiada przej cie do twardej o pozycji", teraz nieoczekiwanie zosta sojusznikiem Juszczenki. Tymczasem oczekiwan ia spoeczne s bardzo wy rubowane. Rodacy Juszczenki chc cudu nad Dnieprem". - Podziwiam Juszczenk za to, czego ju dokonali my pod jego przywdztwem, ale eby nadmie rnie go nie idealizowa, powiem, e chciaabym, aby by ostrzejszy w dziaaniu i nie obawi a si oczyszcza starej postsowieckiej stajni Augiasza - mwia mi w czasie rewolucji Tym oszenko. Tymoszenko i Juszczenko starli si ze sob ju na pocztku 25

Juliusz Urbanowicz urzdowania. Prezydent nie chcia bowiem zbyt radykalnej rewizji dotychczasowej pryw atyzacji (za czym opowiadaa si pani premier) - w obawie przed rozptaniem wojny na s cenie politycznej i sparaliowaniem gospodarki. Prezydent strofowa te rzd podczas ost atniego kryzysu paliwowego na Ukrainie. Premier Tymoszenko oskarya o jego wywoanie firmy rosyjskie, mwic o sabotau. Juszczenko nie da si jednak przekona i uzna dziaan u (w tym ustanowienie ceny maksymalnej na benzyn) za niezgodne z rynkow logik. Tymo szenko i Juszczenko dzielia te m.in. osoba gwnego skarbnika rewolucji, a potem sekre tarza Rady Bezpieczestwa Narodowego i Obrony Petra Poroszenki oraz rosyjskiego do radcy prezydenta Ukrainy Borysa Niem-cowa, ktry atakowa rzd piknej Julki", twierdzc, jej polityka bya zagroeniem dla ukraiskiej pastwowo ci. I bez tych sporw pomaraczowym wadzom nie brak problemw. Wzrost gospodarczy maleje, a ceny i inflacja rosn m.in. ze wzgldu na koszty ostatnich wyborw oraz podwyszanie em erytur i pac w sektorze pastwowym. A c dopiero mwi o reformach? Sama tylko restruktur zacja ukraiskiego grnictwa bdzie nie lada wyczynem i musi potrwa lata, zwaywszy choby na to, e grnikw w Donbasie, bastionie Janukowycza, jest wicej ni w caej Unii Europejs iej. Podczas kwietniowej wizyty ukraiskiego prezydenta w Waszyngtonie prezydent USA Ge orge Bush nazwa Juszczenk ywym przykadem tsknoty wiata do demokracji" oraz inspirac wszystkich, ktrzy kochaj wolno ". Tymczasem, mimo entuzjastycznego przyjmowania Juszc zenki na salonach europejskich i w Waszyngtonie, pogarsza si klimat midzynarodowy wok Ukrainy. Z powodu kryzysu politycznego w UE malej szanse na integracj Ukrainy z Uni w dajcej si okre li perspektywie. Z tego m.in. powodu Juszczenko zacz nagle kokie a postradzieck Wsplnot Niepodlegych Pastw. Gazeta De" oskarya go nawet o odej cie wanie prozachodniej orientacji i powrt do polityki wielowektorowo ci" uprawianej prz ez Kuczm. Naciski gospodarcze ze strony Rosji w sprawach energetycznych nasil si za pewne w miar zbliania si zimy. W dodatku przeszkod dla ukraiskich reform moe by wielkie zrnicowanie postrewolucyjnej koalicji rzdzcej - od socjalistw, przez nacjonalistw, liberaw, a po koniunkturalist zy przeszli na zwy26 POMARACZOWY MESJASZ - WIKTOR JUSZCZENKO. OD BANKOWCA DO REWOLUCJONISTY cisk stron z poprzedniego obozu wadzy. Rzd za moe prowadzi coraz bardziej populisty lityk w miar zbliania si wyborw parlamentarnych zaplanowanych na marzec 2006 roku. Ja k mwi ukraiski publicysta Woodymyr Pawliw, w otoczeniu Juszczenki jest niemao nacjon alistw, a nowy prezydent moe si okaza podatny na ich argumenty w chwilach, kiedy zap owiadane przez niego reformy utkn i bd potrzebne populistyczne akcenty do podtrzyma nia poparcia spoecznego. Wtedy mog si skomplikowa take stosunki polsko-ukraiskie, bar zo dobre od czasu poparcia, jakiego udzieliy pomaraczowej rewolucji polskie wadze i spoeczestwo. Juszczenko odpaci za nie na razie pomoc w rozwizaniu sporu wok Cmenta rlt we Lwowie. W Juszczence Ukraicy pokadaj tak wielkie nadzieje, e trudno si oprze wraeniu, i ich enie przerasta moliwo ci najbardziej nawet uzdolnionego i krysztaowego czowieka. Dopr awdy, by pokona bied (PKB na mieszkaca jest na Ukrainie trzy razy niszy ni w Polsce), przezwyciy postsowieck spu cizn i unikn zaostrzenia konfliktu z Rosj, potrzeba bd nie wicej ni tylko sprawno ci i konsekwencji menedera. Wicej take odwagi ni po wicen awet cierpliwo ci mesjasza. - Juszczenko nie jest adnym mesjaszem i nie zdoa sam wszystkiego zmieni - przestrze ga Sawa Wakarczuk, bard pomaraczowej rewolucji, lider zespou Okean Elzy. - Najwaniej sze, co moe zrobi, to zmieni swym przykadem mentalno elity rzdzcej. Poprzednia wad owywaa si jak poganiacze byda, a Juszczenko jest uczciwym, normalnym czowiekiem i wi e, e wadza powinna suy spoeczestwu. Z takim przywdc mamy szans szybciej wej do akarczuk. Maria Przeomiec Pomaraaowa lady Julia Tymoszenko. Krlowa Majdanu W styczniu 2000 roku odbyo si spotkanie czonkw ukraiskiego rzdu z przedstawicielami s ktora energetycznego. Zgromadzeni na sali mczy ni rozmawiali swobodnie, nikt nie zwr aca uwagi na drobn, ciemnowos kobiet o wygldzie dziewczynki. Prbowaa co mwi, ale panujcym gwarze. Miesic p niej na podobnym spotkaniu byo ju cicho, jak makiem zasia.

kt nawet nie prbowa przerwa przemawiajcej wicepremier Julii Tymoszenko. W ten sposb u kraiska elazna Dama wesza do wielkiej polityki. TRUDNE DZIECISTWO elazna Dama albo jedyny prawdziwy mczyzna ukraiskiej opozycji - oba te okre lenia dobr ze oddaj charakter Julii Tymoszenko. Pikna, krucha, uroczo u miechnita kobieta ma si w lca drogowego, odporno i elazn konsekwencj w deniu do celu. Najlepszy ukraiski spec ta od politycznego wizerunku, czyli wg popularnego nad Dnieprem okre lenia politech nolog", Wiktor Nieboenko do dzisiaj rozpromienia si, gdy mowa o jego, jak podkre la, najwybitniejszej uczennicy. Nieboenko chwali niezwyk pracowito Julii, charyzm, insty kt, ktry podpowiada jej, kiedy i co ludzie chc usysze. To wszystko, co sprawio, e wa Julia Tymoszenko bya najpierw jednym z najbardziej wyrazistych przedstawicieli op ozycji, a potem gwnym mwc pomaraczowej rewolucji. Nie zawsze jednak oceny s dla pikn Julii tak askawe - inni, w tym niektrzy byli wsppracownicy, mwi ojej bezwzgldno ci, mie i wyrachowaniu. Plotka wspomina o rnych, nie zawsze moralnych sposobach osigani a wytyczonych celw. 31 Maria Przeomiec By moe u podstaw niektrych tych zachowa ley trudne dziecistwo bohaterki. Wa ciwie na temat wiemy niewiele, pewnie dlatego, e sama Julia wspomina o tym okresie swego yc ia niechtnie. Nawet jej panieskie nazwisko wiadczce o ormiaskim pochodzeniu ojca - Gr ygian -jest mao znane. Wiadomo jednak, e w domu byo biednie. Dziewczynk samotnie wyc howywaa matka, ojciec odszed, gdy Julia miaa raptem dwa lata. W tej sytuacji kady su kces by najprawdopodobniej wynikiem cikiej pracy, no i trzeba przyzna - nieprzecitnej inteligencji. Julia Tymoszenko wychowaa si w Dniepropietrowsku. Miasto na wschodzie Ukrainy znan e jest przede wszystkim z wielkich zakadw rakietowych Piwdenmasz, w ktrych za czasw radzieckich produkowano cz ci rakiet kosmicznych i wyrzutnie broni jdrowej. Te zakady nadaway Dnipropietrowsku specjalny status. Polega on nie tylko na lepszym zaopatr zeniu sklepw, ale take na tym, e miejscowy uniwersytet, ksztaccy midzy innymi fizykw potrzeby fabryki, podlega nie Kijowowi, ale bezpo rednio Moskwie. Jak twierdz niektr zy, historia miasta w jaki sposb odbia si na poczuciu tosamo ci narodowej jego mieszka - tradycja rosyjskiego imperium bya tu na pewno silniejsza ni poczucie ukraiskiej t osamo ci. Chyba take u p niejszej czoowej ukraiskiej polityk. Przecie jeszcze w latac Julia Tymoszenko czynnie popieraa zwizany bezpo rednio z Moskw Ukraiski Ko ci Prawos atriarchatu Moskiewskiego. Dopiero po przej ciu do opozycji i zwizaniu si z zachodni oukraiskimi narodowcami zacza wspiera prawosawny Patriarchat Kijowski. Julia Tymoszenko studia ekonomiczne skoczya w 1984 roku i za namow ma, ktrym zosta j starszy kolega Oeksandr Tymoszenko, zostaa na uczelni. To byy chude lata, ale w rok u 1986 rozpocza sie Gorbaczowowska pierestrojka. Pastwo Tymoszenko szybko wykorzyst ali pojawiajc si szans. Przy pomocy ojca Oeksandra - He-nadija - wpywowego obywatela niepropietrowska, zaoyli wypoyczalni kaset wideo. Jak prosperowaa, nie wiadomo. O tym etapie swojej biznesowej dziaalno ci - podobnie jak o dziecistwie - Julia Tymoszenk o mwi niewiele. Interes szed jednak na tyle dobrze, e zarobione pienidze postanowion o zainwestowa w powaniejsze przedsiwzicie, czyli po rednictwo w dostawach rzadkich met ali do i z Azji 32 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU Centralnej. P nej razem z mem i te ciem Julia stworzya najbardziej dochodowy biznes, cz li zajmujce si handlem surowcami energetycznymi przedsibiorstwo Zjednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy. Ale po kolei... MILIONERZY Gdy w 1991 roku Ukraina uzyskuje niepodlego , m Julii Tymoszenko naley do najbogatszyc biznesmenw Dniepropietrowska. Negocjuje rzdowe kontrakty z zagranic, pobierajc przy tym ogromne prowizje. Z kolei Julia najpierw uruchamia modzieowe centrum inicjaty w Termina, w ktrym pracuje dwa lata, a w 1991 roku zostaje dyrektorem generalnym k orporacji Ukrainskij Benzyn zaopatrujcej w paliwo rolnictwo obwodu dniepropietrow skiego. Wtedy Tymoszenko nawizuje wspprac z p niejszym oligarch, a obecnym jej wrogie Wiktorem Pinczukiem. Wtedy te poznaje Pawa azarenk, odpowiedzialnego za rolnictwo w e wadzach obwodu urzdnika, ktry wkrtce zostanie gubernatorem obwodu. To wa nie przy po ocy azaraneki trjka Tymoszen-kw, czyli Julia, jej m oraz te , tworz wspomnian korpo

jednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy (Jedini Enerhetyczni Systemu Ukrainy). Gubernatorowi azarence warto przyjrze si bliej, jak bowiem twierdz niektrzy, to on po woli wypyn na szerokie wody Julii - kobiecie interesu. W sposb dosy charakterystyczny dla nomenklatury p nego ZSRR stanowiska szefa obwodu dniepropietrowskiego aza-renko bardzo sprawnie uy do zbudowania prywatnego gospodarczego imperium. Teraz te, wykor zystujc dobre stosunki z Kijowem i Moskw, gubernator pomaga biznesmenom nawizywa odpo wiednie kontakty, przy czym od kadej transakcji pobiera prowizj. Wedug jednego z ukr aiskich politologw w cigu kilku lat azarenko stworzy tak siatk powiza, e bez jego wa nie mg doj do skutku aden powaniejszy kontrakt w regionie. Czy ama prawo? Sami U twierdz, e wwczas raczej porusza si na jego krawdzi. Przynajmniej wedug wschodnioeu ejskich standardw. Zreszt, dziki obrotno ci gubernatora zyskiwa cay obwd - interes si zakady produko33 Maria Przetomiec way, ludzie mieli prac, dostawali pensje. To interesowao ich bardziej ni niezbyt ucz ciwy sposb zarabiania przez azarenk milionw. O tym, co czyo wszechmocnego gubernatora i pikn Juli, duo nad Dnieprem plotkowano. C susznie, trudno powiedzie, faktem jest jednak, e to dziki protekcji azarenki powstay jednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy. Najpierw na czele firmy, niesychanie wane j, bo zaopatrujcej przedsibiorstwa w energi, stan m Julii. Ona za obja prezesur anej kilka lat p niej, czyli w 1995 roku, w Londynie spki Unitet Energy System Ltd. O ficjalnie chodzio o pozyskanie midzynarodowych kontraktw, nieoficjalnie wiadomo, e gw ym zadaniem tego przedsibiorstwa byo inwestowanie na Zachodzie zyskw firmy Oeksandra oraz sprzeda rosyjskiego gazu podkradanego z biegncych przez Ukrain rurocigw tranzyt owych. Patno ci za gaz obciay co prawda ukraiski budet, ale tym akurat nikt si specj nie przejmowa. Tak przecie wyrastaa wikszo wielkich fortun na Wschodzie. Wane jest innego - Julia Tymoszenko jako meneder sprawdzaa si fantastycznie. Cytowany w jednym z artykuw Gazety Wyborczej" wczesny wsppracownik Tymoszenko wspomin , jak pikna Ukrainka bez problemu owijaa sobie wok palca partnerw z Zachodu i Wschodu . Pierwszych urzekaa urod, eleganckim strojem i nienagann angielszczyzn. Drugich - m oliwo ci sporych zarobkw. BIZNESWOMAN W 1995 roku Pawe azarenko zosta najpierw wicepremierem, a potem szefem ukraiskiego r zdu. Dziki poparciu nowego premiera Zjednoczone Systemy Energetyczne Ukrainy zyskay dominujc pozycj jako dystrybutor rosyjskiego gazu na Ukrainie. Korporacja staa si pr zemysowym imperium, a dziki nieprzejrzystemu systemowi rozlicze pomidzy Moskw a Kijow em - prawdziwym zotym jabkiem. Wymiana barterowa, czyli towary za gaz, pozwalaa na rne niezbyt zgodne z prawem, za to bardzo dochodowe machinacje, z ktrych zyski loko wano na zagranicznych kontach. Julia Tymoszenko bya ju wwczas prezesem firmy. Handl owaa gazem take z pomoc Rosjan, z ktrymi miaa bar34 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU dzo dobre kontakty. Zaprzyja niona z wszechwadnym merem Moskwy Jurijem ukowem ufundow aa nawet mozaik na jednej ze stacji moskiewskiego metra - dzieo wyobraa kijowski Sobr Sofijski i jest zadedykowane mieszkacom Bratniej Moskwy". Tymoszenko miaa zreszt za co by wdziczna - rosyjskie ministerstwo obrony pomogo jej zarobi naprawd duo pienid Wedug ukraiskich dziennikarzy z tygodnika Kijowskij Telegraf" schemat by prosty - e ksporter rosyjskiego gazu Gazprom bra na Zachodzie kredyt np. w wysoko ci 450 milio nw dolarw. Ca sum wpaca do rosyjskiego budetu w ramach swoich zobowiza, pienidze szy do ministerstwa obrony, ktre - zamiast zuy je np. na onierskie pensje czy remont - przelewao na konto zachodniego przedstawicielstwa Zjednoczonych Systemw Energet ycznych Ukrainy. Teoretycznie bya to zapata za materiay budowlane, ktrych resort obr ony nigdy nie zobaczy. Praktycznie pienidzmi z ministerstwa firma Tymoszenko pacia G azpromowi za dostarczony gaz. Gazprom zwraca kredyt do zachodniego banku, koo si za mykao. Co prawda rosyjski resort obrony paci w ten sposb za sprzedawany przez ukraisk ich biznesmenw rosyjski gaz, generaom jednak to si opacio. Mieli swj udzia w zarobio h przez ogniwa acuszka 450 milionach dolarw. ( Gazeta Wyborcza" z 27.09.2000 r. - Mar cin Wojciechowski Dobra Julia, li oligarchowie"). Zreszt Ukraicy do Julii specjalnych pretensji o ten okres jej dziaalno ci nie maj. Jed en z parlamentarzystw, dawny antyradziecki dysydent Stepan Chmara, widzi nawet pe

wne zasugi w takim traktowaniu rosyjskich partnerw. Inny dziaacz opozycji przyznaje , e Tymoszenko krada, dodaje jednak od razu, e po pierwsze, tak wtedy postpowali wsz yscy, pod drugie, ani Julii, ani jej mowi nigdy niczego nie udowodniono, mimo e ukr aiska prokuratura bardzo si o to staraa. Mniej tolerancyjna okazaa si tylko Moskwa. W 2000 roku rosyjska prokuratura wszcza le dztwo, posypay si pierwsze dymisje odpowiedzialnych za finanse armii generaw, a ukra iska bya bizneswomen znalaza si w rd przestpcw ciganych listem goczym. Tyle tylko dopiero wtedy, gdy Tymoszenko ju jako polityk zacza odgrywa czoow rol w opozycji wa ej przeciwko popieranemu przez 35 Maria Przetomiec Rosj prezydentowi Leonidowi Kuczmie. Polityczne motywy rosyjskich dziaa byy wic a naz yt widoczne. Z BIZNESU DO POLITYKI W 1997 roku dobry klimat do prowadzenia interesw zacz si psu. Zdymisjonowany zosta po protektor Julii Tymoszenko - Pawe azarenko. Podobno stao si to na pro b zwizanego z pro-mem premiera Rosji Wiktora Czernomyrdina, ktry zacz si obawia, e prowadzone przez ukraiskiego premiera i rosyjskich przedsibiorcw interesy doprowadz w kocu do zaamania rosyjsko-ukraiskiego handlu surowcami. W swoich wspomnieniach wczesny ukraiski prez ydent Leonid Kuczma pisze, e to wa nie Czernomyrdin otworzy mu oczy na machlojki azare nki. Czy tak byo naprawd, nie wiadomo, jednak zdaniem niektrych ukraiskich politykw, np. lidera socjaldemokratw Oeksandra Moroza, troch trudno uwierzy w gbok niewiedz p enta. W kadym razie dymisja premiera odbya si spokojnie i bez skandali. Jako oficja lny powd podano zy stan zdrowia. Poza tym, Pawe azarenko ze sceny politycznej nie zn ikn. Po prostu stan na czele partii Hromada - stworzonej rok wcze niej przy pomocy Jul ii Tymoszenko i zarabianych przez ni na handlu gazem pienidzy. Co wicej, startujc z ramienia Hromady w wyborach parlamentarnych w 1998 roku, byy premier bez wikszego problemu znalaz si w Ukraiskiej Radzie Najwyszej. Zreszt w towarzystwie swojej piknej wsppracownicy. Tyle e w wypadku azarenki ochrona poselskiego immunitetu okazaa si nie ystarczajca. Prokuratura wszcza ledztwo w sprawie dziwnych interesw i byy premier mus a ucieka z kraju - samolotem nalecym do United System Energy Ltd. Julii Tymoszenko. Bya to ostatnia przysuga, jak pikna Julia wy wiadczya swemu protektorowi - czowiekowi ziki ktremu, jak si oblicza, zarobia kilkaset milionw dolarw, stajc si jedn z najb ch kobiet na Ukrainie. Gdy okazao si, e azarenko przetransferowa z Ukrainy miliardy n alecych do pastwa dolarw, a w dodatku trafi do amerykaskiego aresztu pod zarzutem pra ia brudnych pienidzy, Julia Tymoszenko ostatecznie zerwaa wszelkie wizy czce j z nie nym sojusznikiem. Prze36 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU ja jego parti, przemianowujcj z Hromady na Batkiwszczyn (Ojczyzn), rzucia interesy e energicznie, jak wcze niej robia pienidze, zabraa si do polityki. ELAZNA DAMA atwo , z jak Julia Tymoszenko odcia si od ju niepotrzebnego azarenki, niektrych za ednak zdaniem cytowanego wyej Wiktora Nieboenki brak sentymentw jest jedn z zalet Ju lii - przyciga tych ludzi, ktrzy w danej chwili s jej potrzebni, czaruje, nie wahajc si uywa swojej nieprzecitnej urody, a gdy ju osignie cel, spokojnie si z niedawnymi plecznikami rozstaje. Bro Boe, nie zadraniajc, jeeli to tylko moliwe - mio, z u miec ale kategorycznie. Sama byam kilkakrotnie wiadkiem dziaa najpierw pierwszej damy ukr aiskiej opozycji, a potem pani premier i do dzisiaj pozostaj pod wraeniem tych za k adym razem bezbdnie odgrywanych spektakli. Bardzo zreszt rnych, bo przecie zupenie ej trzeba si zachowywa, wygaszajc expose przed ukraiskim parlamentem, a inaczej, czar ujc wa nie przybyego z wizyt do Kijowa polskiego premiera. Jednak Julia Tymoszenko nap rawd wie, jak i kiedy si zachowa. Zostajc politykiem, po pierwsze zmienia swj wizerunek - skoczyy si ekstrawagancje. Mi jsce nieco niekonwencjonalnej kobiety interesu, ktra lubia obwiesza si zotem i -jak w spominaj jej wsppracownicy - potrafia przyj na spotkanie w obcisym skrzanym kostium aja wytworna profesjonalistka. Lady Ju, jak zaczy nazywa j ukraiskie media, dalej ma ra n sabo do luksusowych strojw, ale s to ju stonowane, markowe kreacje. Zmiana wize nie ograniczya si tylko do kwestii zewntrznych. W parlamencie Julia Tymoszenko zac za konsekwentnie pracowa na opini najbardziej profesjonalnego w dziedzinie ekonomii

posa. Za wasne pienidze wynaja ekspertw. W mediach mwia gwnie o budecie, spacie ikach makroekonomicznych. Najbliej wsppracowaa z socjalistami i komunistami. To dziki ich poparciu otrzymaa kierownictwo komisji budetowej i ju jako jej szef wspara obie cywane przez Leonida Kuczm reformy. Co wicej, staa si cennym sojusznikiem. To Julia Ty37 Maria Przeomiec moszenko przekonaa kilkudziesiciu posw z bojkotujcej prac parlamentu lewicowej opozyc i, by przeszli do obozu prezydenckiego. Zo liwi twierdz, e w tym wypadku podziaa nie t le urok osobisty, ile dobrze wypchane koperty. Cel jednak zosta osignity. Parlament arna wikszo popara liberalny program rzdu nowego premiera - Wiktora Juszczenki. Zrwno aono budet, rozpoczto prywatyzacj, a Julia Tymoszenko, liderka frakcji Batkiwszczyna , zostaa mianowana wicepre-mieram ds. energetyki. Na czym jak na czym, ale na tym znaa si naprawd dobrze. BAT NA OLIGARCHW Podobno znany finansista George Soros, dowiedziawszy si o nowej nominacji, skwito wa spraw krtko - to tak jakby kusownika zrobi gajowym. Genialny Wgier nie mia racji. prawda urzdowanie pani premier zacza od swoistego falstartu - po wizycie w Moskwie nieoczekiwanie ogosia, e Ukraina za gaz winna jest swemu ssiadowi nie, jak sdzono, 1 ,2 miliarda dolarw, ale dwa razy wicej, czyli niemal 3 miliardy. Na Ukrainie zawrz ao, prasa i politycy oskaryli pikn Juli o zdrad. Wygldao na to, e polityczna karie y si niemal rwnie szybko, jak si zacza. Nic podobnego, wicepremier Tymoszenko zadziaa byskawicznie i dziki umiejtnej kampanii medialnej cae odium spado na jej poprzednikw. T zdolno zrzucania swoich bdw na innych ukraiska elazna Dama utrzymaa zreszt do d aagan, jaki powsta ostatnio w kraju w wyniku podjtych przez ni prb odgrnego regulowan a cen surowcw energetycznych, zrzucia na Rosj, oskarajc Moskw o to, e specjalnie prz kadza rzdowi, ktry powsta w wyniku pomaraczowej rewolucji. To jednak przyszo . Na razie, w 2000 roku, Julia Tymoszenko wici triumfy jako wyjtkowo sprawny i skuteczny urzdnik. Zabraa si do tego, czego przypuszczalnie nie byby w sta nie zrobi premier Juszczenko - do walki z oligarchami. Przede wszystkim wydaa wojn surowcowym magnatom, ktrzy przejli jej interesy. wietnie orientowaa si w ich wszystki ch kruczkach i sposobach, bardzo szybko wic skoczya z nieja38 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU snym systemem rozlicze barterowych, ukrcia kradziee rosyjskiego gazu, ograniczya samo wol cz ciowo sprywatyzowanych lokalnych zakadw energetycznych, poprawia cigalno op gi. Jak oceniaj specjali ci, dziki reformom Tymoszenko w 2000 roku oligarchowie ukrais cy stracili, a budet centralny zyska 4 miliardy dolarw. Pastwo ukraiskie wreszcie zaczo wypaca regularnie emerytury i renty, a Julia po raz p erwszy staa si boyszczem tumw. 0 motywach jej wczesnej dziaalno ci mwiono w Kijowie rnie -jedni twierdzili, e to rod pokuty za poprzednie grzechy, inni, e po prostu dla Julii Tymoszenko zakoczy si pie rwszy etap akumulacji kapitau i teraz postanowia ustanowi przejrzyste reguy gry rynk owej. O jeszcze innym ciekawym powodzie wspomina w po wiconym Julii Tymoszenko repo rtau dziennikarka Rzeczpospolitej" Maja Narbutt. Ot Tymoszenko, zostawszy bizneswome n na midzynarodow skal, przekonaa si, e dla starych wielkich fortun wiata zachodnieg est nikim. Reprezentuje tylko nowe pienidze z niepewnego rda, a w dodatku pochodzi z jakiego dziwnego, troch podejrzanego kraju. Postanowia to zmieni, doprowadzi do tego , aby ukraiski paszport sta si dokumentem szanowanym, a ona sama przedstawicielem l iczcego si pastwa. C, jak komentowa autor teorii, to te swoisty rodzaj patriotyzmu. Jakiekolwiek byyby motywy jej walki z szar stref i oligarchami, skuteczno Julii Tymos zenko okazaa si gro na dla nie samej. Jej przeciwnicy wykorzystali posuszne sobie med ia, ktre rozpoczy ostr kampani przeciw pani wicepremier - zarzucano jej kradziee, am e prawa. W sierpniu 2000 roku aresztowano ma Julii. Prokuratura oskarya Oaksandra Tym oszenk o to, e bdc szefem Zjednoczonych Systemw Energetycznych Ukrainy, narazi skarb astwa na strat kilkuset milionw dolarw. Sama Julia Tymoszenko twierdzi, e po zatrzyma niu Oeksandra przychodzili do niej rni ludzie z propozycj, aby albo zmienia polityk, lbo podaa si do dymisji. Odmwia. Jesieni 2000 roku rozpoczo si przeciwko niej ledz Wicepremierowanie Julii Tymoszenko, a ci lej jej nominacja, to jeden z bardziej int eresujcych epizodw nie tylko w yciu Julii. Wiele wskazuje na to, e prezydent Kuczma

z penym rozmysem postanowi wykorzysta ambitn parlamentarzystk do wasnej rozprawy z o ar39 Maria Przetomiec chami. On sam zrobi tego nie mg, tym bardziej e to oligarchowie pomogli Kuczmie pono wnie wygra wybory prezydenckie. Zdawa sobie natomiast spraw z tego, e Tymoszenko bdzi e miaa do wiedzy, energii i determinacji, by ukrci praktyki ukraiskich biznesmenw, a m samym ograniczy ich wadz. Wiedzia take, e Julia najprawdopodobniej zapaci za to g a powiedzie, e z caym rozmysem przeznaczy Tymoszenko na ofiar. Dalszy przebieg wypadk udowodni, e takie zabawy kocz si le - nie dla Julii, ale dla ich inicjatora. UKRAISKA JOANNA D'ARC W kocu listopada 2000 roku w Kijowie wybuch skandal - ujawniono ta my, na ktrych kto o gosie prezydenta Kuczmy zleca uciszenie niepokornego dziennikarza Georgija Gongad zego. Ciao dziennikarza zostao odnalezione w podkijowskim lesie okrutnie okaleczon e, bez gowy. W kraju zawrzao - na ulice ukraiskiej stolicy wyszli demonstranci z ha sami Ukraina bez Kuczmy". Julia Tymoszenko domagaa si od prezydenta, by wyja ni spraw ie zrobi tego, za to toczce si przeciwko wicepremier ledztwo wyra nie nabrao tempa. Ju i po kilka razy dziennie wzywano do prokuratury, nie ukrywaa tego; wrcz przeciwnie - w samochodzie demonstracyjnie zacza wozi walizeczk z najpotrzebniejszymi rzeczami - na wypadek aresztowania. W obronie swojej podwadnej stan wwczas tylko Juszczenko, ale przegra. Wicepremier ds. energetyki zostaa zdymisjonowana. Przy czym udzia w te j decyzji mieli oligarchowie - p niejszy szef administracji prezydenta Kuczmy oraz Biura Bezpieczestwa i Obrony Medwedczuk, a take tzw. grupa doniecka, ktrej intereso m zagraaa planowana przez Juli Tymoszenko reforma obrotu wglem kamiennym. Julia zareagowaa natychmiast. Z wicepremiera zamienia si w wojujc opozycjonistk. Wraz z kilkudziesicioma znanymi osobisto ciami ukraiskiego wiata politycznego i intelektua lnego wstpia do anty-kuczmowskiego Forum Ocalenia Narodowego. Prezydent Ukrainy mi a wic potnego wroga, a Julia - kopoty. Po kolejnym przesuchaniu zostaa aresztowana i osto z prokuratury przewieziona do najgorszego kijowskiego wizienia na ukianowce. 40 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU Nawet dla przygotowanej osoby musia to by szok, tym bardziej e, jak twierdzi Julia Tymoszenko, wadze od pocztku staray si j zama. Ju po wyj ciu z wizienia w wywiadzi yjskiej gazety Kom-miersant" Tymoszenko opowiadaa, jak zaraz po jej wej ciu do celi zgaso wiato - w pierwszej chwili chciaam rzuci si z pi ciami na drzwi i krzycze, b iast otworzono. Na szcz cie si opanowaam. P godziny przesiedziaam na pryczy w ciemno otem wiato zapalono. Stranicy zobaczyli, e nie uda si mnie zama". Pierwsz rzecz, j , byo sprztnicie potwornie brudnej celi. rodki czysto ci i gumowe rkawice dostarczy a kat. Bya pani premier wymya dokadnie wszystko - cznie ze mierdzc ubikacj. Zasoni adem judasza, nie chcc, by podgldali j stranicy. Gdy kazano prze cierado usun, Juli zia godwk - poskutkowao. Ile jest prawdy, a ile legendy w twierdzeniu, e lec na wi pryczy, przykrywaa si drogim futrem z norek, nie wiem. Siedzca w wizieniu i odcita od wiata Tymoszenko robia wszystko, by o niej nie zapomni ano. Niespodziewanie w najpowaniejszym ukraiskim tygodniku Dzerkao Tynia" ukaza si d ywiad z ni, czoowa publicystka gazety Julia Mostowa pytania przekazaa Tymoszenko pr zez adwokata, t sam drog wrciy odpowiedzi. W wywiadzie pady oskarenia pod adresem Le da Kuczmy - o powizania z tajemnicz mierci Georgija Gongadzego, o to, e przez lata pr ezydent przymyka oczy na nielegalne interesy swoich wsppracownikw. Julia zaatakowaa K uczm nie tylko na amach ukraiskiego tygodnika. Kiedy wpywowy londyski dziennik Financ al Times" wydrukowa zapewnienia ukraiskiego prezydenta o tym, e popiera wolno sowa, o ywatelskie spoeczestwo i demokracj, Julia z aresztu wysaa sprostowanie. Dowodzia w ni , e Kuczma poprzez tolerowanie wszechobecnej korupcji i despotyzm rujnuje pastwo. Najwyra niej nie tylko za pomoc rodkw czysto ci i prze cierada na wiziennym judaszu Ju ymoszenko udowadniaa, e nie mona jej zama. Co wicej, w wizieniu Julia staa si bardziej niebezpieczna ni na wolno ci - zyskaa bow status mczennika. Sama podpisywaa si wwczas wizie sumienia" i nikt nie zaprotestowa eciwko uyciu tego sformuowania, ktrym ongi okre lano wycznie prze ladowanych przez Zw adziecki dysydentw. Przeciwnie - opozycja okrzyk41 Maria Przeomiec

na by wicepremier ukraisk Joann D'Arc. W zapomnienie posza niejasna biznesowa przes nstrujcy na ulicach ludzie nie li plakaty ze zdjciem Julii Tymoszenko i napisem Ona s i nie zamaa - a ty?". Znany radziecki dysydent i wizie agrw Stepan Chmara zaproponow by wadze zamkny jego zamiast Julii. Sd Najwyszy uchyli areszt, a Julia Tymoszenko po sze ciu tygodniach przebywania w cel i wysza na wolno . W wizieniu pozosta co prawda nadal jej m Oeksandr, ale liczy si k coraz mniej. Gdy wreszcie i on opu ci wizienie, wyjecha za granic, gdzie ju od pewne o czasu przebywaa jedyna ich crka Jewhienija. Oeksandr tumaczy swoj decyzj strachem przed ponownym aresztowaniem, nikogo jednak nie zdziwio, e zostawia naraajc si na niebezpieczestwo on. Stosunki midzy maonkam na tajemnicza sprawa Julii. Wbrew temu, co pisz niektre media, nigdy nie doszo do s eparacji, formalnie maestwo trwa. Jednak nawet teraz, gdy prokuratura ukraiska ostat ecznie umorzya ledztwo przeciw Zjednoczonym Ukraiskim Systemom Energetycznym i Oeksa ndr mgby spokojnie wrci na Ukrain, pan Tymoszenko nadal jest za granic. W Kijowie mw i zo liwie, e dla samej Julii taki m na odlego jest wygodniejszy. To jednak tylko p podobne do tych, ktre co pewien czas cz nazwisko Julii z jakim mczyzn. Najcz ciej danej chwili jest przydatny. Bulwarowa prasa rozpisuje si na temat kolejnych rom answ, kandydaci na kochankw piknej Julii zmieniaj si jednak tak prdko, e jak mwi je e specjalistw od Ukrainy, kady nastpny artyku w bulwarwce przeczy poprzedniemu. Tylko co do jednego mczyzny moemy by pewni uczu elaznej Damy. Julia Tymoszenko opu ci ienie jako nieprzejednany wrg Kuczmy, a prezydent bardzo nieopatrznie to zlekceway. Wyglda zreszt na to, e nawet niezaleni eksperci nie docenili wagi wiziennego epizodu w yciu Lady Ju. Po jej wyj ciu z aresztu znany ukraiski politolog Mykoa Tomenko stwie rdzi, e co prawda Julia Tymoszenko ma wiele zalet, ale niewiele szans, by zosta pre zydentem czy liczcym si przywdc opozycji. W kocu - dowodzi Tomenko - w kraju, w ktry ylu ludzi yje na krawdzi ubstwa, trudno o sympati dla 42 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU kobiety dysponujcej wielomilionowym majtkiem, w dodatku zarobionym w sposb, delikat nie mwic, budzcy wtpliwo ci. LESIA UKRAINKA Nawet jeeli opinie te dotary do Lady Ju, to na pewno jej nie zniechciy. Julia po raz kolejny zmienia wizerunek. To dalej krucha, delikatna, wyjtkowo atrakcyjna kobie ta. Koniec jednak z rozpuszczonymi ciemnymi wosami. Zamiast nich pojawia si jasny warkocz upity dookoa gowy w staro wieck koron. Zo liwi twierdz, e w ten sposb Tymo aa si upodobni do najsynniejszej ukraiskiej poetki z przeomu XIX i XX wieku esi Ukra i. By moe jednak na prowincjonalnych wiecach, na ktre coraz cz ciej je dzi Julia, fryzu a si podoba. Czar dziaa take na dziennikarzy, szczeglnie po tym, gdy pytana na konfe rencji prasowej, czy warkocz aby na pewno nie jest sztukowany, Tymoszenko wyjmuj e z fryzury szpilki i rozpuszcza wosy. Zmiana wygldu nawizujca wyra nie do ukraiskich tradycji potrzebna jest do prowadzenia nowej dziaalno ci, czyli ostrej kampanii przeciwko prezydentowi Kuczmie. Pod hasami U kraina bez Kuczmy", Kuczma precz" odbywaj si w Kijowie wielotysiczne wiece. Julia Ty moszenko nie tylko bierze w nich czynny udzia, ale take wspiera akcje materialnie. Dotychczas kojarzona raczej z opcj prorosyjsk zaczyna posugiwa si wyra n narodow re Pierwsze starcie z Kuczm opozycja jednak przegrywa. Zawinia najprawdopodobniej nie mono dogadania si ze wsptwrc Forum Ocalenia Narodowego, liderem socjalistw Oeksan zem, ale ju wybory parlamentarne 2002 roku byy sukcesem Julii. Niewtpliwie pomogo ar esztowanie i ptoramiesiczna odsiadka, ale te niesychanie sprawna organizacja. Podczas kampanii wyborczej Lady Ju grupuje wok swojej Batkiwszczyny rne, mao znaczce, margin lne ugrupowania, na og o nacjonalistycznej retoryce. W ten sposb powstaje Blok Juli i Tymoszenko, w skrcie BJuTy, ktra to nazwa jest przejrzyst aluzj do nieprzecitnej ur ody liderki. Mimo ostrej propagandy dyskredytujcej wadze (niektrzy twierdz, e dziki n ej) Blok BJuTy zdobywa 7%, co daje mu 22 fotele w 450-osobowym parlamencie. 43 Maria Przetomiec Podjte przez Juli prby powoania wielkiej opozycyjnej koalicji, w skad ktrej weszliby ocjaldemokraci Oeksandra Moroza i faktyczny zwycizca wyborw, czyli ugrupowanie Nasz a Ukraina Wiktora Juszczen-ki, spezy jednak na niczym. Gwnie zreszt z powodu Juszczen ki, ktry chyba nie mia specjalnie ochoty na radykalne dziaania proponowane przez pik

n Juli. Ta za nie przestaa walczy ze znienawidzonym Kuczm. To Julia Tymoszenko staa otorem akcji, ktra w rocznic mierci Georgija Gongadzego miaa przypomina o tajemniczym morderstwie i powizaniach z nim ukraiskiego prezydenta. To Tymoszenko bya jednym z gwnych zwolennikw reformy politycznej, za pomoc ktrej opozycja chciaa zmieni ustrj iny z prezydencko-parlamentarnego na parlamentarno-prezydencki. Inna sprawa, e di ametralnie zmienia zdanie, gdy projekt takiej reformy wnis nieoczekiwanie sam Leoni d Kuczma. Tymczasem ukraiski prezydent doszed najwyra niej do wniosku, e koczc swoj d a wic ostatni wedug konstytucji kadencj, moe sobie spokojnie pozwoli na zmian ustaw asadniczej, tak by jego nastpca mia ju zdecydowanie mniejsze uprawnienia. Opozycji wytrcao to or z rki, samemu Kuczmie niczym nie grozio, Juli Tymoszenko natomiast zmi w zdecydowanego przeciwnika politycznej reformy. Protestowaa przeciw niej do ost atniej chwili, nawet wtedy, gdy obietnica jej uchwalenia staa si cz ci umowy zawartej przez Wiktora Juszczenk i Leonida Kuczm przy okrgym stole podczas pomaraczowej rewolu cji. Nadchodzce wybory prezydenckie ponownie zbliyy Juli Tymoszenko i Wiktora Juszczenk. L ady Ju, ktra z pocztku nie ukrywaa swoich prezydenckich ambicji, dosza wida do wniosk u, e tym razem nie ma jeszcze szans. W takiej sytuacji lepiej byo poprze popularneg o lidera opozycji i za wszelk cen stara si doprowadzi do jego zwycistwa. Oczywi cie n za darmo. Wedug ekspertw w lipcu 2004 roku, przy okazji powoania koalicji Sia Narodu (Nasza Ukraina Juszczenki i BJuTy), zosta podpisany tajny protok. Wiktor Juszczenk o obieca w nim, e gdyby zwyciy, premierem Ukrainy bdzie Julia Tymoszenko. Jak twierdz pecjali ci, by to jedyny sposb, aby elazna Dama zrezygnowaa z prb kierowania sztabem w borczym Juszczenki. Jednak tar pomidzy Juli a osobami ze sztabu unikn si nie udao. K likty 44 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU z jednym z gwnych wsppracownikw Juszczenki biznesmenem Petro Poroszenk (w tej chwili zefem prezydenckiej administracji) i z szefem sztabu Romanem Bezsmiertnym, nawet jeeli istniay, byy bardzo starannie ukrywane przynajmniej podczas kampanii wyborcz ej i p niejszej pomaraczowej rewolucji. Bezsmiertnemu Julia pokazaa jednak, kto tak n aprawd rzdzi, tu po wygranej. Bezsmiertny - szef sztabu - formalnie bdcy take szefem nnego namiotowego miasteczka, zarzdzi jego likwidacj. Kilkaset namiotw w centrum Kij owa skutecznie bowiem komplikowao ruch na ulicach stolicy. Mieszkacy miasteczka od mwili, nie pomg nawet list Juszczenki, w ktrym zaprzysiony ju prezydent prosi o upr ie Chreszczatyku. Namioty znikny dopiero, gdy Julia Tymoszenko zostaa premierem. POMARACZOWA REWOLUCJONISTKA Pomaraczowa rewolucja staa si wielkim benefisem Julii Tymoszenko. Stojcy dniami i no cami na placu Niepodlego ci ludzie uwielbiali j. Niemal co wieczr spotykaa si z manife tujcymi, przemawiaa, zachcaa do wytrwao ci. W przeciwiestwie do Juszczenki, dosy sa y wiecowego, Tymoszenko ma temperament i charyzm ludowego trybuna. Co prawda dosy nieprzewidywalnego. Nawet jej najblisi wsppracownicy przyznawali, i nie byli w stani e powiedzie, co zrobi danego dnia ich szefowa. Rozczulajco krucha, na ustawionej n a placu Niepodlego ci scenie z nieodcznym pomaraczowym elementem - szalem lub swetrem zrobionym specjalnie dla niej, jak si chwalia, przez ukraiskie tkaczki - przemawiaa prawie co wieczr. Bya najbardziej radykalna. Przez cay czas sprzeciwiaa si zawieraniu jakichkolwiek kompromisw z wadz. Jak powiedziaa potem w jednym z wywiadw, bya przeko ana, e ci przestraszeni, chccy zachowa tylko swoje przywileje ludzie pjd na wszystkie ustpstwa. W wywiadzie nic nie wspomniaa o rozpatrywanej wtedy przez obz Kuczmy moli wo ci uycia broni, a dziennikarz o to nie zapyta. Julia bya nie tylko radykalna, bya t ake skuteczna. To ona zarzdzia trzeciego dnia protestu blokad administracji prezyden ta i budynkw rzdowych. To ona potrafia przekona stojcych na stray milicjantw, by j u cili. W wiato45 Maria Przeomiec wych telewizjach mona byo wtedy zobaczy zdjcia piknej, drobnej kobiety w futrze wkada ej kwiat w otwr milicyjnej tarczy. Takich gestw byo wicej. Julia Tymoszenko cigna n z Londynu do Kijowa swoj jedynaczk. W dniu urodzin elaznej Damy na wspomnianej ju sc enie ustawionej na Majdanie Jewhienija wrczaa matce kwiaty. Sama Tymoszenko tumaczya , e nie moga chroni swego dziecka, gdy inni modzi Ukraicy naraali si na niebezpiecze . Niechtni jej uznali to jednak za kolejny gest majcy przysporzy chluby, dowd, e Juli

a Tymoszenko jest w stanie zrobi i po wici dla kariery wszystko. Faktem jest, e podcza s tych mro nych tygodni w Kijowie elazna Dama pomaraczowej rewolucji chwilami wydawaa si waniejsza ni Wiktor Juszczenko. ZWYCISTWO Ten lutowy dzie sta si przypuszczalnie dla Julii chwil najwikszego triumfu. Zapropono wana przez Juszczenk na premiera Julia Tymoszenko, mimo wcze niejszych wtpliwo ci, zos taa przez parlament zaakceptowana znakomit wikszo ci gosw. Znw upozowana troch na ? zn sufraystk (co prawda skromna szara suknia z bufiastymi rkawami miaa plecy z czarne j koronki) wygosia expose, w ktrym tak jak wcze niej na Majdanie obiecywaa, e teraz na tpi na Ukrainie nowa era - koniec korupcji, sprawiedliwo , wolno sowa, demokracja i do robyt, integracja z zachodnimi strukturami. Zapewni to miaa wsplna praca nowych wadz , ktre zwycisko przeszy przecie prb walki o demokracj. I ktre teraz, jak zapewniaa zrobi wszystko, by nie zawie nadziei Ukraicw. Zdaniem ekspertw konkretw w expose byo stosunkowo niewiele, ale trzeba te przyzna, e kipa Juszczenki przeja pastwo w trudnej sytuacji. Najpierw kampania wyborcza, a p niej pomaraczowa rewolucja rozbudziy wielkie nadzieje, niestety, take socjalne. Wprowad zone przez premiera Janukowycza tu przed wyborami podwyki emerytur i wiadcze zachwiay stabilno ci gospodarki. Do tego wszystkiego doczy trzeba przearty korupcj, postsowie aparat urzdniczy. Co gorsza, w perspektywie majacz ju przyszoroczne wybory parlamen tar46 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU ne niesprzyjajce wprowadzaniu radykalnych ci i reform ekonomicznych, wyostrzajce nat omiast rywalizacj, jaka ju si rozpocza w obozie wadzy. Rywalizacj nie tyle pomidzy er Tymoszenko a prezydentem Juszczenk (Julia zdaje sobie chyba spraw z tego, e zama chy na narodow ikon, jak cigle pozostaje prezydent, mog by niebezpieczne), ile midzy li Tymoszenko a otoczeniem Juszczenki. Chodzi o sekretariat prezydenta oraz sekre tariat Rady Bezpieczestwa i Obrony, na ktrej czele stoi jeden z przywdcw pomaraczowej rewolucji, ukraiski biznesmen Petro Poroszenko. W tej sytuacji trudno si dziwi, e miodowy miesic trwa krtko. Do pierwszego powanego rcia doszo z okazji kryzysu energetycznego. Konflikt wywoaa premier Tymoszenko, prbu jc administracyjnie obniy rosnce ceny paliw i oskarajc rosyjskich eksporterw o to, cjalnie podwyszaj ceny, aby zdestabilizowa sytuacj na Ukrainie. Zarzut brzmia wiarygo dnie, problem w tym, e ceny rosy take na wiatowych rynkach, a decyzja pani premier w ywoaa jedno - brak benzyny i kryzys paliwowy. W rezultacie interweniowa prezydent. Po pierwsze - zniesione zostay ca na paliwa, p o drugie - w specjalnym dekrecie Juszczenko win za ca spraw obarczy nie Rosj, ale rz W Kijowie mwi si nieoficjalnie, e wa nie wtedy po raz pierwszy doszo do ostrej wymiany zda. Protestujca przeciwko takim sformuowaniom dekretu pikna Julia usyszaa, e jak si podoba, moe sobie i do opozycji. Musiaa ustpi. Zwycistwo Juszczenki okazao si jed iczne. Jak dowiody sondae, opinia publiczna racj przyznaa pani premier. Wikszo Ukrai sza do wniosku, e gdyby Julii nie przeszkodzono, zmusiaby Rosj do obnienia cen i kraj z kryzysu by wyprowadzia. Niewtpliwie wpyw na te opinie miaa sama Julia, ktra co pra wda Juszczenki personalnie nie zaatakowaa, ale za to suchej nitki nie zostawia na otoczeniu prezydenta. Co bdzie dalej? Na razie Juszczenko i Tymoszenko skazani si na wspprac. Take dlatego, adne z nich nie zaryzykuje sprawdzania, kogo Ukraicy bardziej kochaj - pikn Juli czy dzielnego Wiktora. Informacje o energetycznym konflikcie" zostay wic oficjalnie zde mentowane, a sojusz potwierdzono zawarciem formalnego przedwyborcze47 Maria Przeomiec go porozumienia. Zgodnie z nim do wyborw parlamentarnych Nasza Ukraina Juszczenki , BJuTy Julii Tymoszenko oraz Partia Ludowa Ukrainy przewodniczcego parlamentu Woo dymyra Lytwyna maj i razem. Tylko taki ukad moe zapewni zwycistwo, na ktrym zaley zen-ce, i Tymoszenko. Prezydentowi zapewni ono poparcie parlamentarnej wikszo ci, k oniecznej, jeeli istotnie chce przeprowadza obiecane reformy, z kolei Julii wygran a pozwoli utrzyma obecne stanowisko. I by moe to wa nie jest pewn gwarancj lojalno ci j strony. Przynajmniej do momentu rozpoczcia kampanii przed wyborami prezydenckim i 2009 roku. KIM JESTE , PIKNA MASECZKO?

Ukraiskie media twierdz, e z biografii Julii Tymoszenko udaoby si wykroi scenariusze a kilka dobrych filmw sensacyjnych. Oficjalny yciorys pani premier jest jednak niesychanie krtki - data urodzenia, kier unek studiw. W dwch zdaniach kolejne etapy biznesowej kariery. Sama Tymoszenko twi erdzi, e jej dziaalno w biznesie bya przypadkowa, ycie nabrao sensu dopiero, gdy zaj olityk (wywiad dla Rzeczpospolitej", stycze 2005). Polityka i zwizana z ni wadza wyda si gwnym celem piknej Julii. Celem, dla ktrego by moe po wicia rodzin, ycie osob jak si wydaje, podporzdkowuje ca swoj dziaalno . Jaka jest Julia Tymoszenko polityk g Tadeusza Olszaskiego, eksperta z polskiego O rodka Studiw Wschodnich, obecna premi er to przede wszystkim populistka. W jej dziaaniach trudno dopatrzy si przemy lanych, zdeklarowanych pogldw politycznych. Zmienia je zalenie od sytuacji. Gdy bliej przyj rze si temu, co robi, trudno nawet uzna j za polityka liberalnego czy szczerego demo krat. W gospodarce pierwszymi posuniciami nowej premier byy prba rcznego sterowania c enami paliw i likwidacja ulg w specjalnych strefach ekonomicznych, co narazio Ukr ain na konflikt z zachodnimi inwestorami, w tym z Polsk. Co do demokratyzacji, to przyzna trzeba, i nowy rzd rzeczywi cie pilnuje wolno ci sowa i nie atakuje niezalenyc ediw. Niemniej podczas niedawnego spotkania z zachodnimi ekspertami Julia Tymosze nko zadziwia ich, przekonujc, 48 POMARACZOWA LADY - JULIA TYMOSZENKO. KRLOWA MAJDANU e Ukraina rzdzi si swoj specyfik i e to pastwo wymagajce rzdw jednej, silnej rki o stopnia tak jest w istocie, ale sformuowanie to dziwnie przypomina twierdzenie Wadimira Putina lansujcego specjalny model rosyjskiej demokracji. W swoich wypowiedziach Julia Tymoszenko jest gorc ordowniczk integracji Ukrainy z Un i Europejsk. Jednak jako wicepremier bya np. przeciwna projektowi rurocigu Odessa Brody i niechtna zblieniu Ukrainy do struktur zachodnich. Obecna prozachodnia poli tyka Ukrainy wynika wic, jak si wydaje, bardziej z okre lonego stanowiska prezydenta ni przekonania premiera. Co prawda na okcydentalny kurs Juli Tymoszenko spycha take sama Moskwa. Rosja cigle bowiem nie zamkna sprawy toczonego przeciwko ukraiskiej pani premier ledztwa. Poza tym, rzdzenie wasaln Ukrain ambitnej elaznej Damie te by chyba nie bardzo odpowiadao. Kim wic jest Julia Tymoszenko? Kiedy si na ni patrzy, na my l przychodzi inna sawna ko bieta - pikna, energiczna i inteligentna - Kleopatra, krlowa Egiptu. Tylko znane p owiedzenie George'a B. Sha-wa o znaczeniu dla historii ksztatu nosa Kleopatry nie bardzo tu pasuje. Julia Tymoszenko bardziej ni na ksztatnym nosie polega na swoje j pracowito ci, energii i elaznej konsekwencji. Jak dotd udao jej si osign wszystko, o zapragna, a w tej sytuacji naley sobie chyba yczy, aby interes Ukrainy pokrywa si nteresem Julii Tymoszenko. Ten bowiem wydaje si dla ukraiskiej pani premier najwani ejszy. Wiosna 2005 r. Mariusz Kowalski, Jan Malicki Bkit pomaraczy, czyli raport o podzielonym narodzie Jesie 2004 roku. Najpierw same wybory prezydenckie, a nastpnie ich sfaszowanie spow odoway fal ogromnych demonstracji w Kijowie i nieporwnywalne z niczym wcze niej zaint eresowanie wiata zachodniego sytuacj na Ukrainie. Take, a moe przede wszystkim, Pola cy zainteresowali si rozwojem sytuacji, a nawet gorco si zaangaowali, pomagajc Ukraic m czy to w formie licznych publikacji, dyskusji, czy w demonstracjach, spotkania ch, koncertach i innych formach wsparcia w wielu miastach Polski, czy wreszcie w formie wielotysicznego udziau w charakterze obserwatorw podczas kolejnych tur wybo rw (ok. 3 tys. w II turze w listopadzie i ponad 10 tys. osb podczas powtrki wyborw, mimo e przypada w czasie wit Boego Narodzenia w Polsce). Decyzja, aby studenci Studiw Wschodnich UW wyjechali przeprowadzi na gorco" badania na Ukrainie, bya decyzj nag, ale z uwagi na nasze zainteresowania - nad wyraz odpowi edni. Kierowao nami przekonanie, e powstaa wwczas jedna z tych rzadkich sytuacji, kie dy historia dzieje si na naszych oczach i kiedy mona j pokaza studentom, zamiast tyl ko mwi o niej na wykadach. Nie trzeba dodawa, e akurat dla osb zajmujcych si sprawa chodnimi, w tym oczywi cie dla wykadowcw i studentw Studiw Wschodnich, bya to wyjtkow ytuacja.

Przerwali my zatem bieg studiw w Warszawie po to, aby w grupie niemal 60 osb pojecha do Kijowa1. Do bada wykorzystali my zmieniony i uzupeniony na t okazj przez wykadowc dium prof. Mar1 Wyjecha zesp pod kier. Jana Malickiego zoony z grupy opiekunw naukowych (Dawid Kolb ja, Mariusz Kowalski, Jan Malicki) oraz studentw Studiw Wschodnich: Polakw oraz sty pendystw z rnych krajw Europy rodkowej i Wschodniej: Anastasiya llyina, Rostyslav Dzu ndza, Alina Koushyk, Mateusz Kubiak, Klara Milewska, Sviatlana Sendzer, Justyna Afek, Anna Awdiejewa, Gulomjon Azimow, Diana Brutyan, Aleksnadra Grylak, Anar lbr ahimov, Naida Yunusowa, Abdurasul Niyazov, Evgenia Oleinikova, Justyna Prus, Mar ianna Sadownik, Grzegorz Strzeszewski, Aleksandra Zamaraeva, Dzmitry Hruzdou, Ol ena Litwinenko, Nazar Oliynyk, 53 Mariusz Kowalski, Jan Malicki ka liwiskiego kwestionariusz jego bada, ktre prowadzi wcze niej na Litwie i Biaorusi. Grupa przebywaa w Kijowie od 8 do 13 grudnia 2004 roku. By to moment, kiedy jeszcz e mona byo zobaczy i poczu atmosfer tego wyjtkowego miejsca, jakim by plac Niepodleg a jednocze nie demonstracje zostay dzie wcze niej odwoane, poniewa po decyzji Sdu Najw go uznajcego wybory za sfaszowane nakazano ich powtrzenie. Spowodowao to, e w Kijowie byy cigle obecne tysice, dziesitki tysicy osb z zewntrz, ale atmosfera bya ju spo sza i std lepsze warunki do badania naukowego. Spo rd wykonanych 320 ankiet zaakceptowali my do opracowania ostatecznie 313. Dziki te mu, e badania byy prowadzone w tym nadzwyczajnym okresie, mogli my spotka nie tylko k ijowian, ale -jak mona zobaczy w Raporcie" - osoby w zasadzie ze wszystkich regionw Ukrainy. CHARAKTERYSTYKA BADA Zdajemy sobie spraw, e badania te miay charakter ograniczony. Uzupenianie materiau ba dawczego o wyniki caego kraju pozwoli nam uzyska obraz cao ciowy i przygotowa ostatecz ny raport, prawdopodobnie w formie ksiki. W ostatnim tygodniu wrze nia 2005 r. znowu grupa niemal 60 studentw i pracownikw Studiw Wschodnich udaje si na now wypraw badaw z, podczas ktrej przeprowadzone zostan badania na obszarze zachodniej, centralnej i wschodniej Ukrainy. Na koniec przeprowadzony zostanie rwnie powtrny sonda w Kijowie - 9 miesicy po poprzednim. Po opracowaniu cao ci wynikw zamierzamy zim wyda peny Ra - w rok po zwycistwie pomaraczowej rewolucji. Tymczasem powierzamy askawej uwadze czytelnikw Raport wstpny" z tego pierwszego poby tu w Kijowie w burzliwym i piknym dla Ukraicw okresie koca 2004 roku. Joanna Pawowska, Andriy Saldan, Marta Szpala, Sebastian Szajdak, Elbieta Wizowska, Maryna Biozor-Tva-rdy, Anton Biespaow, Jekaterina Biespatowa, Ecelino lonescu, Vit aly Yatskevich, Julia Oret, Anna Stpie, An-drei Shelehau, Tsimur Valounik, Anatoli y Zymnin, Anna Gawcka, Aleksandra Jarosiewicz, Samir Sattarow, Emilia Sawicka, Kr zysztof Wasilewski, Piotr Apostolidis, Mikoaj Falkowski, Aleksander Adamaitis, Ni gora Aki-lova, Damian Ciarciski, Jurij Kurstak, Ihar Melnikau, Magdalena Mojduszk , Micha Pachocki, Anna Richter, Marcin Taruka. 54 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE Miejscem przeprowadzania bada by Kijw. Ankieterzy dobierali respondentw wedug wcze nie ustalonego klucza, systemu majcego uwzgldni m.in. pe, wiek, miejsce zamieszkania (re gion) oraz pogldy polityczne respondentw. Taki zabieg uznano za konieczny, gdy zami erzano przebada grup zrnicowan i stanowic reprezentatywn cz ukraiskiego spoecz cie ankiet zostao objtych 313 mieszkacw Ukrainy. W rd ankietowanych znalazy si osoby urodzone w rnych regionach Ukrainy oraz 29 osb ur onych poza jej granicami, w wikszo ci na obszarze dzisiejszej Rosji. Ponad 1/3 anki etowanych urodzia si w miastach duych (powyej 500 tys. mieszkacw). Poow z tej liczb nowiy osoby urodzone w Kijowie, co nie zdziwi, gdy tam wa nie odbyway si badania. Tab. 1. Miejsce urodzenia i miejsce obecnego zamieszkiwania respondentw Miejscowo Miejsce urodzenia Miejsce zamieszkania respondenci % respondenci % Miasto powyej 500 tys. 117 37,4 173 55,3 Miasto powyej 50-500 tys. 80 25,6 53 16,9 Miasto poniej 50 tys. 58 18,5 33 10,5

Wie 48 15,3 26 8,3 Nie podano 10 3,2 28 8,9 W rd ankietowanych znale li si mieszkacy rnych regionw. Spo rd istniejcych obecnie ministracyjnych Ukrainy nie byy reprezentowane jedynie dwa: Sewastopol i obwd zaka rpacki2. W przypadku deklarowanego miejsca zamieszkania dostrzec mona wyra n nadrepr ezentacj mieszkacw Kijowa. Stanowili oni ponad 1/3 wszystkich ankietowanych. Wida wy ra ny - w przyblieniu dwukrotny - wzrost w porwnaniu z liczb osb urodzonych w Kijowie. Jest to niewtpliwie efekt przewaajcych w ostatnich dziesicioleciach tendencji 2 Liczba ankietowanych wg obwodu zamieszkania: m. Kijw 137, kijowski 22, lwowski 20, iwano-frankowski 14, nie podano 14, dniepropietrowski 11, rwieski 9, ytomierz 7 , chmielnicki 6, czernichowski 6, sumski 6, woyski 6, czerkaski 5, doniecki 5, kry mski 5, mikoajewski 5, Winnicki 5, charkowski 4, czerniowiecki 4, odeski 4, potaws ki 4, zaporoski 4, chersoski 3, ugaski 3, kirowogradski 2, tarnopolski 2, zakarpack i 0, Sewastopol 0. 55 Mariusz Kowalski, Jan Malicki migracyjnych, charakteryzujcych si przewag napywu ludno ci do Kijowa nad odpywem. Nie ez znaczenia byo rwnie to, e ankiet przeprowadzano w Kijowie. Liczebno mieszkacw p h regionw okazaa si jednak wystarczajca do przeprowadzenia porwnania mieszkacw wszys ch wydzielonych regionw. Zamiarowi objcia ankiet znacznej liczby osb spoza Kijowa sprzyjaa w duym stopniu sytu acja polityczna. Gwna fala demonstracji co prawda si zakoczya, ale w stolicy nadal pr zebyway tysice osb, ktre przyjechay do niej w wikszo ci co prawda z Galicji, ale jak rwnie z tego raportu stwierdzi - take ze wszystkich regionw Ukrainy, by zademonstrow a swoje pogldy polityczne. Respondentw spoza Kijowa poszukiwano na samym placu Niep odlego ci i w jego okolicach (przede wszystkim na Chreszczatyku i w okolicach budyn kw rzdowych) oraz na Dworcu Gwnym (kolejowym). Okoliczno ci stwarzay niepowtarzaln sy cj. Badania prowadzono w okresie trwania pomaraczowej rewolucji w Kijowie, co gwar antowao dostp do zrnicowanych pod kadym wzgldem grup respondentw. Najwiksze zgromad naleay ju do przeszo ci, a kolejne zostay przez Juszczenk odwoane w zwizku z ogos cyzji sdu o faszerstwie i powtrzeniu wyborw. Spadek emocji politycznych sprzyja dobor owi respondentw prezentujcych przemy lane, a jednocze nie zrnicowane pogldy. Uzyskany materia odzwierciedla zrnicowanie wyznaniowe i etniczne mieszkacw Ukrainy. W ikszo respondentw (ok. 75%) stanowili prawosawni. Naleeli jednak do 3 odamw tego wy a. Przewaali zwolennicy Patriarchatu Kijowskiego (ok. 25%). Na drugim miejscu byl i reprezentanci zwolennikw Patriarchatu Moskiewskiego (ok. 18%), a dopiero na mie jscu trzecim zwolennicy Ukraiskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosawnej (ok. 15%). O koo 10% badanych stanowili katolicy, w wikszo ci obrzdku greckokatolickiego (8,6%). P rzy dominacji osb narodowo ci ukraiskiej (86,3%) znaczn grup stanowili Rosjanie (8,9%) oraz osoby innych narodowo ci (ok. 5%). Do pewnego stopnia odpowiadao to skadowi et nicznemu Kijowa, gdzie Ukraicy stanowi ok. 82%, a Rosjanie ok. 13%. W stosunku do caej Ukrainy (Ukraicy ok. 78%) nadreprezentacja osb narodowo ci ukraiskiej bya znaczni bardziej widoczna. Po prostu rewolucyjne wydarzenia angaoway przede wszystkim lud zi narodowo ci ukraiskiej, przejawiajcych do Ukrainy i tego, co si w niej dzieje, szc zeglnie silne emocje. 56 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE Tab. 2. Struktura wyznaniowa respondentw Wyznanie Respondenci % Prawosawni (Cerkiew Autokefaliczna) 46 14,7 Prawosawni (Kijowski Patriarchat) 78 24,9 Prawosawni (Moskiewski Patriarchat) 56 17,9 Prawosawni (bez okre lenia) 57 18,2 Grekokatolicy 27 8,6 Rzymsko katolicy 5 1,6 Inni 17 5,4 Atei ci 20 6,4 Brak deklaracji 7 2,2 Razem 313 100,0

Tab. 3. Narodowo respondentw Narodowo Respondenci % Ukraiska 261 83,4 Rosyjska 28 8,9 Inni 11 3,5 Ukraiska z inn 9 2,9 Brak odpowiedzi 4 1,3 Razem 313 100,0 Uwidocznio si silne zrnicowanie respondentw pod wzgldem jzykowym. Mniej ni poowa b (45,7%) posuguje si w domu wycznie jzykiem ukraiskim, ok. 33% uywa rosyjskiego, a p ie 20% jednego i drugiego. Jeszcze wiksze znaczenie ma jzyk rosyjski w codziennych kontaktach ankietowanych. Tylko 39,3% posuguje si wycznie ukraiskim, nieco mniej jed ynie rosyjskim (31,0%) i obydwoma (28,5%). Pomimo niewielkiej przewagi jzyka ukra iskiego, rwnie rosyjski zachowuje charakter jzyka kontaktw spoecznych. Nawizuje to w kim stopniu do wynikw ostatniego spisu ludno ci przeprowadzo57 Mariusz Kowalski, Jan Malicki nego w roku 2001. Kilkana cie procent Ukraicw (zarwno w skali caego kraju, jak i w Kij owie) zadeklarowao wwczas, e ich jzykiem ojczystym jest rosyjski. W przypadku osb inn ej narodowo ci (nie wspominajc o Rosjanach) udzia jzyka rosyjskiego by jeszcze wikszy Biaorusini - 62,5%), a spo rd wszystkich mieszkacw Ukrainy za ojczysty uznao go 29,6%. W przypadku uywania rosyjskiego jako jzyka kontaktw spoecznych liczby byyby zapewne w ysze, nawizujce do wyniku bada ankietowych. Tab. 4. Jzyk domowy respondentw Jzyk Respondenci % Ukraiski 143 45,7 Rosyjski 109 34,8 Ukraiski i rosyjski 44 14,1 Ukraiski, rosyjski i inny 3 1,0 Rosyjski i ukraiski 11 3,5 Modawski 1 0,3 Nie podany 2 0,6 Razem 313 100,0 Tab. 5. Jzyk codziennego porozumiewania si respondentw Jzyk Respondenci % Ukraiski 123 39,3 Ukraiski i inny 2 0,6 Ukraiski i rosyjski 70 22,4 Rosyjski i ukraiski 19 6,1 Rosyjski 97 31,0 Brak 2 0,6 Razem 313 100,0 Dua cz respondentw zadeklarowaa posiadanie wyksztacenia wyszego (43,1%). Razem tudentami stanowili ponad poow 58 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE wszystkich ankietowanych (54,0%). Wyksztacenie rednie zadeklarowao 32,9% ankietowan ych, a niepene rednie i podstawowe cznie 7,9%. Wikszo osb zaliczya si do klasy r 7%) lub inteligencji (29,4%). Koresponduje to z wysokim poziomem wyksztacenia ank ietowanych. Jedynie ok. 20% respondentw zaliczyo si do warstw, ktre mona uzna za nis (gwnie kategoria robotnicy"). Tab. 6. Wyksztacenie respondentw Wyksztacenie Respondenci % Wysze 135 43,1 rednie techniczne 62 19,8 rednie 41 13,1

Studiuje 34 10,9 Niepene rednie 21 6,7 Brak odpowiedzi 11 3,5 Podstawowe 7 2,2 Uczy si 2 0,6 Razem 313 100,0 Tab. 7. Przynaleno do grupy spoecznej Grupa spoeczna Respondenci % Klasa rednia 96 30,7 Inteligencja 92 29,4 Robotnicy 48 15,3 Brak deklaracji 16 5,1 Nisza 12 3,8 Studenci 10 3,2 Nie wiem 7 2,2 Wysza 7 2,2 Rolnicy 6 1,9 Emeryci 5 1,6 Pracownicy 4 1,3 Przedsibiorcy 4 1,3 Urzdnicy 2 0,6 Inna 4 1,3 Razem 313 100,0 59 Mariusz Kowalski, Jan Malicki Tak dua liczba osb dobrze wyksztaconych w rd ankietowanych moe zaskakiwa. Trzeba jedn wzi pod uwag, e wedug spisu ludno ci z roku 2001 wysze wyksztacenie miao a 31,2% m rainy powyej 10. roku ycia. W Kijowie dotyczyo to ju a 46,9% mieszkacw. Biorc pod u , e ankietowani w wikszo ci mieszkali w rednich i duych miastach (ok. 72% ankietowanyc h), w duej cz ci w Kijowie, liczba osb z wyszym wyksztaceniem nie odbiegaa od proporc charakterystycznych dla ogu ukraiskiego spoeczestwa3. Aczkolwiek moe to by troch my to z uwagi na rnice w systemie edukacji wyszej, o czym niej. Badani okazali si osobami zrnicowanymi take pod wzgldem postaw politycznych (tab. 8. i 9.). W porwnaniu z oglnoukraiskimi wyTab. 8. Poparcie dla ugrupowa politycznych Ugrupowanie Respondenci % Nasza Ukraina 105 33,5 Nasza Ukraina i inne 19 6,1 Regiony Ukrainy 21 6,7 Socjali ci 12 3,8 Blok Julii Tymoszenko 12 3,8 Komuni ci 11 3,5 Nacjonali ci 10 3,2 Demokratyczne 6 1,9 Ukraiska Partia Ludowa 5 1,6 Pora 4 1,3 Partia Zielonych 3 1,0 Inne 15 4,8 Apolityczni 44 14,1 Nikt 3 1,0 Brak odpowiedzi 43 13,7 Razem 313 100,0 3 System edukacyjny na Ukrainie dopuszcza dwa rodzaje wyksztacenia wyszego: pene i niepene. Osoby z wyksztaceniem penym wyszym stanowi jedynie 12,9% wszystkich mieszkac Ukrainy powyej 10. roku ycia. 60 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE Tab. 9.

Poparcie dla poszczeglonych politykw Polityk Respondenci % Juszczenko 111 35,5 Juszczenko i inni 54 17,3 Janukowycz 33 10,5 Janukowycz i inni 7 2,2 Moroz 13 4,2 Moroz i inni 3 1,0 Tymoszenko 9 2,9 Tymoszenko i inni 6 1,9 ytwyn 6 1,9 ytwyn i inni 4 1,3 Symonenko 3 1,0 Tyhypko 3 1,0 Inni 8 2,6 Nie wiem 33 10,5 Brak 20 6,4 Razem 313 100,0 nikami wyborw wida nadreprezentacj sympatykw dotychczasowej opozycji. Przypomina to bardziej rozkad sympatii politycznych w rd mieszkacw Kijowa, co z uwagi na miejsce prz eprowadzania ankiety oraz liczny udzia kijowian nie powinno budzi zdziwienia. Porwn ujc poparcie dla ugrupowa i politykw, dostrzec mona silniejsze poparcie dla Juszczen ki i Janukowycza ni dla ugrupowa, z ktrymi s zwizani. To niewtpliwy efekt polaryzacji zwizanej z wyborami prezydenckimi i demonstracjami w Kijowie. Odmienno programowa dwch gwnych politykw - Juszczenki i Janukowycza - spowodowaa zna e rnice pomidzy cechami osb, ktre wyraay dla nich poparcie. W rd zwolennikw Juszcz waay osoby, ktre w yciu domowym z kolei posuguj si jzykiem ukraiskim. W rd zwolen ycza przewaay osoby, ktre w domu posuguj si jzykiem rosyjskim (tab. 10.). 61 Mariusz Kowalski, Jan Malicki Tab. 10. Zrnicowanie jzykowe (jzyk domowy) zwolennikw Juszczenki i Janukowycza Jzyk Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza Ukraiski 58,6 20,9 Rosyjski 25,2 55,8 Ukraiski i rosyjski 14,4 20,9 Inne 1,8 2,3 Razem 100,0 100,0 Jzyk domowy nie przekada si jednak automatycznie na poparcie dla okre lonego kandydata . Spo rd ludzi posugujcych si w domu jzykiem ukraiskim Juszczenk poparo a siedmiok ej ankietowanych. Co ciekawe, rwnie wikszo ankietowanych mwicych w domu po rosyjsku azia swoje poparcie dla Juszczenki. Przewaga zwolennikw Juszczenki nad zwolennikam i Janukowycza ksztatuje si w tej grupie jak 1,17 do 1,00. Jest to w duym stopniu zw izane z charakterystycznymi cechami mieszkacw Kijowa, ktrzy posugujc si w wikszo ci obecnie jzykiem rosyjskim, wyraaj jednocze nie silne poparcie dla demokratyzacji kraj u. Silniejsze poparcie dla Janukowycza w rd ludno ci rosyjskojzycznej jest jednak zauw aalne. To samo odnosi si do przynaleno ci wyznaniowej zwolennikw obu kandydatw. W rd zwolenni uszczenki dostrzec mona nadrepre-zentacj wyznawcw przynalecych do Ukraiskiej Autokefa icznej Cerkwi Prawosawnej, Patriarchatu Kijowskiego oraz Ko ciow katolickich (greckie go i rzymskiego). W rd zwolennikw Janukowycza zaznacza si nadreprezentacja wiernych z wizanych z Patriarchatem Moskiewskim oraz osb niewierzcych (tab. 11.). Dokadniejsza analiza wykazaa, e w rd zwolennikw Juszczenki zaznaczya si dominacja os ksztaceniem rednim oraz dua grupa uczniw i studentw. Zwolennicy Janukowycza okazali s i bardziej spolaryzowani. Zaznaczy si w rd nich wikszy udzia ludzi z wyksztaceniem w ale rwnie wikszy udzia osb najsabiej wyksztaconych (tab. 12.). By moe miao to zw ejsz liczb, 62 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE Tab. 11.

Przynaleno wyznaniowa zwolennikw Juszczenki i Janukowycza Przynaleno wyznaniowa Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza Cerkiew Autokefaliczna 20,7 11,6 Patriarchat Kijowski 26,1 14,0 Patriarchat Moskiewski 10,8 39,5 Prawosawni (bez wskazania) 16,2 18,6 Grekokatolicy 11,7 2,3 Inni 6,3 0,0 Atei ci 4,5 11,6 Brak odpowiedzi 0,9 2,3 Razem 100,0 100,0 a wic i z mniejsz reprezentatywno ci zwolennikw Janukowycza w rd ankietowanych. Nie mo nie wykluczy, e duy udzia osb z wyszym wyksztaceniem w tej grupie ma zwizek z wys ciem dla Janukowycza w rd ludzi nalecych do szeroko rozumianego establishmentu. Miao t o znaczenie zwaszcza w I i II turze wyborw, kiedy nacisk wadzy na pracownikw pastwowy ch by bardzo duy, a niepewno tych drugich co do rozwizania sytuacji bardzo dua. Tab. 12. Struktura wyksztacenia zwolennikw Juszczenki i Janukowycza Wyksztacenie Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza Podstawowe i niepene rednie 9,91 16,28 rednie 45,05 27,91 Wysze 30,63 46,51 Studenci i uczniowie 12,61 4,65 Brak odpowiedzi 1,80 4,65 Razem 100,00 100,00 Powysza charakterystyka ankietowanych, prezentujca zrnicowanie w niewielkim stopniu odbiegajce od zrnicowania caego ukrai63 Mariusz Kowalski, Jan Malicki skiego spoeczestwa, jest wanym argumentem na potwierdzenie reprezentatywno ci grupy p rzebadanych respondentw. RNE UKRAINY (PODZIA NA REGIONY NA POTRZEBY BADA) Obraz geograficznego zrnicowania sympatii politycznych mieszkacw Ukrainy znany jest od pocztku lat dziewidziesitych. Amerykaski badacz S.P. Huntington w swej pracy Zderz nie cywilizacji" zauwaa rozam Ukrainy na dwie cz ci: wschodni - zdominowan przez wpyw rientacji prorosyjskiej - oraz zachodni - zdominowan przez wpywy orientacji proeuro pejskiej. U podstaw tego podziau le - zdaniem uczonego - uwarunkowania cywilizacyjn o-kulturowe. Wschd kraju uleg w przeszo ci silnemu oddziaywaniu pastwa rosyjskiego (so ieckiego). Zachd pozostawa w silnych zwizkach z pastwami Europy rodkowej (Polska, Aus tria, Wgry). Nie negujc tego generalnego wniosku, naley jednak zauway, e przestrzenne zrnicowanie Ukrainy jest o wiele bardziej skomplikowane. Na podstawie wynikw ostatnich wyborw prezydenckich na Ukrainie (ryc. 1. i 2.) mona podzieli kraj na trzy regiony: zachodni (zdecydowana przewaga Juszczenki), centra lny (niewielka przewaga Juszczenki) i wschodni (niewielka lub dua przewaga Januko wycza). Ten podzia rwnie bardzo wyra nie nawizuje do uwarunkowa historycznych i kultur wych. Region wschodni ( ci le: poudniowo-wschodni) bardzo dugo pozostawa niezamieszkany. By t obszar cierania si wpyww Chanatu Krymskiego, Rzeczpospolitej i Moskwy. Trwae osadnic two zapocztkowane zostao dopiero w wieku XVII (Ukraina Sobodzka - region charkowski ), a przede wszystkim w XVIII w., wraz z umocnieniem si na tych terenach wadzy past wa rosyjskiego. Napywali tu przede wszystkim Ukraicy i Rosjanie, ale obok nich osi edlali si rwnie Bugarzy, Grecy, Albaczycy i Niemcy4. Obecnie region ten jest najbardz iej zrnicowany pod wzgldem etnicznym, a jednocze nie najsilniej zrusyfikowany. 4 Bugarzy, Grecy i Albaczycy to uchod cy spod tureckiego jarzma, Niemcy byli w duej c z ci menonitami szukajcymi wolno ci wyznania i ucieczki od suby wojskowej. Wan rol w aniu osadnikw odgryway rwnie wzgldy ekonomiczne. yzne stepy nadczarnomorskie zamienia si w obszerne i dobrze prosperujce go64 Ani wyborcze oszustwa, ani nawet prba otrucia Wiktora Juszczenki nie zdoay zatrzyma

pomaraczowej druyny w jej marszu do zwycistwa Przed prb otrucia postawny i przystojny Juszczenko by ulubiecem kobiecego elektoratu BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE Region centralny to obszar trwaego osadnictwa ukraiskiego (ruskiego) sigajcego wczes nego redniowiecza. Mona go uzna za najbardziej typow, najbardziej reprezentatywn cz iny, gdzie przenikaj si wpywy Wschodu i Zachodu. Ukraicy zawsze stanowili tu zdecydo wan wikszo ludno ci. Cz zachodnia to take region o dugotrwaej cigo ci osadniczej. Wyrnia go p ne przy owieckiego. Po raz pierwszy miao to miejsce w roku 1939 (prcz regionu zakarpackieg o). Po raz drugi i na dugo w roku 1944 (cznie z Zakarpaciem). Cech charakterystyczn b ya rwnie obecno duych skupisk ludno ci polskiej. Dotyczyo to przede wszystkim Galicj hodniej. Zdecydowanie ukraiski charakter przybray te ziemie dopiero po II wojnie wi atowej, kiedy to ogromna wikszo Polakw zostaa wyrzucona na terytorium Polski powojenn ej. Region ten na tle pozostaych ziem Ukrainy wyrnia si rwnie pod wzgldem wyznaniowy Nieliczni Polacy nale do Ko cioa rzymskokatolickiego, miejscowi Ukraicy w wikszo ci do ioa greckokatolickiego (dotyczy to Galicji i Zakarpacia). Mieszkacy pozostaych regi onw Ukrainy s w zdecydowanej wikszo ci wyznawcami prawosawia. Zachd wyrnia si rwni zym przywizaniem do tradycji narodowych i chrze cijaskich. Na potrzeby niniejszej analiz przyjto ten podzia, uzupeniajc go o czwarty region - K ijw. Zosta on wydzielony ze wzgldu na funkcje stoeczne oraz na to, e mieszkaa w nim p nad trzecia cz przebadanych mieszkacw Ukrainy (tab. 13.). Tab. 13. Region pochodzenia i zamieszkania respondentw Region Urodzeni % Zamieszkali % Zachd 71 22,7 55 17,6 Centrum 74 23,6 63 20,1 Wschd 70 22,4 44 14,1 Kijw 66 21,1 137 43,8 Inne 32* 10,2 14 4,5 Razem 313 100,0 313 100,0 * W tym 29 osb urodzonych za granic spodarstwa rolne. W wyniku II wojny wiatowej osadnictwo niemieckie na Ukrainie pr zestao istnie. Do dzisiaj najliczniej obok Ukraicw i Rosjan reprezentowani s Bugarzy. Prawie 1/3 spo rd nich uwaa jzyk rosyjski za ojczysty (ukraiski tylko 5%). W praktyce wiksza ich cz porozumiewa si na co dzie jzykiem rosyjskim. W jeszcze wikszym stopni yczyo ukraiskich Grekw. Nawet ok. poowy mieszkajcych w tym regionie Ukraicw deklaruj osyjski jako jzyk ojczysty. Nie bez powodu to wa nie on dominuje w yciu codziennym. 65 Mariusz Kowalski, Jan Malicki UKRAICY A WIAT ZEWNTRZNY Analiza zebranego w ankietach materiau badawczego skoncentrowana zostaa przede wsz ystkim na charakterystyce postaw mieszkacw Ukrainy w stosunku do innych pastw i nar odw. Jedno z pyta poruszao problem kontaktw midzynarodowych Ukrainy. Respondenci okazali si silnie zrnicowani z punktu widzenia preferowanego kierunku wsppracy politycznej z innymi pastwami5. Zaznaczya si jednak przewaga kierunku wschodniego (Rosja, Biaoru , W NP). Dopiero na drugim miejscu byy deklaracje, e trzeba wsppracowa ze wszystkimi, a n a trzecim, e z pastwami szeroko rozumianego Zachodu (tab. 14.). Tab. 14. Z kim podtrzymywa cise stosunki polityczne? Preferowane kierunki wsppracy politycznej (% odpowiedzi). Prba interpretacji pytania otwartego Kierunki Zachd Centrum Wschd Kijw Ukraina Wschd 23,6 37,3 43,8 37,2 35,8 Europa rodkowo-Wschodnia 9? 3,4 4,2 8,0 6,7 Wschd i Zachd 7,3 3,4 14,6 9,5 8,7 Wszyscy 25,5 32,2 25,0 31,4 29,4 Zachd 32,7 18,6 6,3 13,1 16,7 Inni 1,8 0,0 4,2 0,0 1,0 Brak 0,0 5,1 2,1 0,7 1,7 Pogrubiono najsilniejsze poparcie dla poszczeglnych kierunkw

Opinie byy silnie zrnicowane regionalnie (tab. 13., ryc. 5.). Jedynie u respondentw z zachodniej Ukrainy kierunek zachodni przewaa nad wschodnim. Tumaczy to mona zwizkam historycznymi (cywilizacyjnymi), pooeniem geograficznym regionu, a przede wszystk im pogldami politycznymi i bardzo jednoznacznym stanowiskiem patriotyczno--narodo wym. Ten drugi czynnik wpyn niewtpliwie na najwyszy udzia 5 Jest to autorska prba zinterpretowania pytania otwartego, w ktrym pojawiy si bardz o zrnicowane odpowiedzi. 66 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE deklarowanej wsppracy jedynie z pastwami zaliczonymi do kategorii Europa rodkowo-Wsch odnia". Poniewa Rosj i Biaoru zaliczono do kategorii Wschd", w gr wchodzili przede w stkim ssiedzi graniczcy z Ukrain od zachodu (Polska, Sowacja, Wgry) i poudnia (Modaw Rumunia oraz w pewnym sensie Gruzja). Wschodni kierunek wsppracy wybierali gwnie re spondenci ze wschodniej cz ci Ukrainy. Poparo go ponad 40% respondentw. Mona to tumacz przede wszystkim silniejszymi sympatiami prorosyjskimi oraz blisko ci geograficzn. W rd respondentw z tego regionu byo rwnie najwicej osb, ktre uwaay, e naley wsppra odem, jak i Zachodem (najwyra niej prba pogodzenia dwch kierunkw lub te brak wyrobione go stanowiska). Rwnocze nie jednak bardzo niskie poparcie uzyska postulat wsppracy jed ynie z Zachodem. Wida rwnie wyra ne zrnicowanie pomidzy zwolennikami Jusz-czenki i Janukowycza. U zwol ikw pierwszego opinie byy znacznie bardziej wyrwnane. U zwolennikw Janukowycza wyra ni e przewaaa opcja wschodnia (tab. 15.). Poparcie dla Janukowycza, wschodnia Ukraina jako miejsce zamieszkania oraz ch wsppra cy ze Wschodem (Rosja, Wsplnota Niepodlegych Pastw) tworzyy niejako pierwszy biegun postaw. Drugi biegun zwizany by z poparciem dla Juszczenki, miejscem zamieszkania na Ukrainie zachodniej oraz chci wsppracy ze wszystkimi pastwaTab. 15. Zrnicowanie preferowanych kierunkw wsppracy u zwolennikw Juszczenki i Janukowycza (w ) Kierunek Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza Wschd 31,53 60,47 Wschd i Zachd 5,41 16,28 Zachd 21,62 2,33 Wszyscy 29,73 16,28 Europa rodkowo-Wschodnia 9,91 2,33 Inne i brak odpowiedzi 1,80 2,33 Razem 100,00 100,00 67 Mariusz Kowalski, Jan Malicki mi (tak ze Wschodem, jak i Zachodem). Jest to oznaka wyra nego rozamu w poprzek ukr aiskiego spoeczestwa. Rozamu o tyle gro nego, e majcego take charakter geograficzny, szcza historyczno-cyw-ilizacyjny. Tak jak zauway 10 lat temu S.P. Huntington, Ukra ina pozostaje silnie spolaryzowana na linii Wschd-Zachd. Opinie respondentw mieszkajcych w regionie centralnym i w Kijowie byy bardziej wywao ne, cho tylko w niewielkim stopniu odbiegay od opinii mieszkacw regionu wschodniego (wicej byo wskaza na opcj zachodni). Centrum kraju tak w sensie geograficznym, jak i politycznym stanowi niejako stref przej ciow pomidzy Wschodem i Zachodem, co w rodzaju klamry spinajcej dwa przeciwstawne bieguny. Mona przypuszcza, e bez tej strefy prze j ciowej konflikt na Ukrainie przybraby znacznie dramatyczniejsze oblicze. To, e jak na razie nie zi cia si przepowiednia Huntingtona zapowiadajca rozpad Ukrainy na cz w odni i zachodni, wydaje si w duym stopniu zasug bardziej wywaonej postawy mieszkac nu centralnego i Kijowa. Mona rwnie przypuszcza, e o przyszych losach Ukrainy, o tym, ktry kierunek wsppracy midzynarodowej zdobdzie przewag, w decydujcym stopniu decydow ie ewolucja tej wa nie postawy. Opinie na temat kierunkw wsppracy midzynarodowej w pewnym stopniu koliduj z opiniami dotyczcymi unikania kontaktw (tab. 16.). W tej kategorii na pierwszym miejscu znaj duje si Rosja (27,5%), na naTab. 16. Od jakich pastw Ukraina powinna trzyma si na dystans Kraj Respondenci %

Rosja 86 27,5 aden 66 21,1 USA 60 19,2 Nie wiem 48 15,3 Muzumaskie 27 8,6 Niebezpieczne (m.in. terrorystyczne, dyktatorskie, wrogie) 10 3,2 Biaoru 5 1,6 Inne (m.in.: Izrael, Chiny, Polska, Rumunia, UE) 11 3,5 68 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE stpnym Stany Zjednoczone (19,2%). A 21,1% ankietowanych uwaao, e nie ma takich pastw, z ktrymi nie naley utrzymywa kontaktw politycznych. Bardzo niewiele byo wypowiedzi sk ierowanych przeciw pastwom zachodnioeuropejskim. To kolejny dowd, e Ukraicy nadal s n iezdecydowani, e wci s na etapie krystalizowania swych pogldw dotyczcych wsppracy cznej. Ju nie orientuj si na Rosj, oczy swe zwrcili w wikszo ci (poza mieszkacami re wschodniego) w kierunku zachodnim, ale nadal - zapewne nie bez wpywu s tu element y dawnej propagandy antyamerykaskiej - nie maj zaufania do najwaniejszego pastwa Zac hodu, czyli USA. W jakim stopniu sytuacj t potwierdza ranking pastw i narodw z punktu widzenia wsppra gospodarczej, wojskowej oraz oglnej sympatii do narodu (tab. 15.). Ankietowani pr zyznawali grupie wybranych wcze niej krajw i narodw punkty w skali od 1 (opinia skra jnie negatywna) do 7 (opinia skrajnie pozytywna). W sferze ekonomicznej wida wyra ne preferencje dla Polski i bogatych krajw Europy Za chodniej (Niemcy, Francja, Norwegia, Szwajcaria). Rosja jest dopiero na 10. miej scu (tab. 17.). Jeszcze niej oceniane s Stany Zjednoczone (potwierdza to istnienie nadal silnych anty-amerykaskich nastrojw). Najsabiej w ocenie wypady kraje muzumaski i azjatyckie (cznie nawet z Izraelem i postsowieckimi republikami Azji rodkowej). W zakresie opinii dotyczcych wsppracy wojskowej wida wyra ne podniesienie pozytywnych opinii w stosunku do Rosji (6. miejsce). Pozostae pastwa w przyblieniu zachoway kole jno uzyskan w rankingu ekonomicznym" (tab. 17.). Wsppraca wojskowa jest oglnie niej iana od gospodarczej, co niewtpliwie wie si z nieufno ci Ukraicw i wiksz zachowawc ze wojskowej, moe to take by interpretowane jako jeden z elementw wpywu dawnej propag andy antyzachodniej. W rankingu sympatii do narodw wida nieco odmienny obraz. Zauwaalna jest poprawa poz ycji narodw sowiaskich. Jedynym wyjtkiem s Rosjanie, ktrzy zajli najnisz pozycj w zystkich trzech rankingw (tab. 17). Dowodzi to jednocze nie, e za wspprac z Rosj prze ia nie sympatia, ale raczej wzgldy pragmatyczne (ekonomia, bezpieczestwo), rozsdek geopolityczny. 69 Mariusz Kowalski, Jan Malicki Tab. 17. Stosunek do wybranych pastw i narodw z punktu widzenia wsppracy gospodarczej i wojsk owej oraz oglnej sympatii w skali od 1 do 7 (1 - skrajnie negatywny, 7 - skrajnie pozytywny). rednia obliczona na podstawie opinii wszystkich respondentw Miejsce w rankingu Wsppraca gospodarcza Wsppraca wojskowa Sympatia dla narodu* 1. Polska 6,10 Polska 5,20 Polacy 5,96 2. Niemcy 5,88 Niemcy 4,84 Czesi 5,77 3. Francja 5,58 Francja 4,59 Francuzi 5,70 4. Czechy 5,58 Czechy 4,58 Niemcy 5,64 5. Szwajcaria 5,54 Sowacja 4,40 Szwedzi 5,58 6. Szwecja 5,48 Rosja 4,37 Szwajcarzy 5,57 7. Norwegia 5,26 Wielka Brytania 4,35 Biaorusini 5,55 8. Wielka Brytania 5,24 Norwegia 4,21 Norwegowie 5,50 9. Sowacja 5,18 Szwecja 4,17 Sowacy 5,47 10. Rosja 5,17 Litwa 4,12 Finowie 5,43 11. Finlandia 5,09 otwa 4,10 Brytyjczycy 5,36 12. Litwa 5,04 USA 4,09 Litwini 5,35 13. otwa 4,98 Szwajcaria 4,04 Gruzini 5,27 14. USA 4,96 Portugalia 4,01 otysze 5,26

15. Wgry 4,94 Estonia 3,98 Estoczycy 5,20 16. Estonia 4,86 Finlandia 3,98 Wgrzy 5,19 17. Portugalia 4,85 Wgry 3,94 Rosjanie 5,18 18. Turcja 4,71 Biaoru 3,85 Portugalczycy 5,09 19. Biaoru 4,60 Rumunia 3,81 Rumuni 4,72 20. Chiny 4,49 Gruzja 3,78 Modawianie 4,71 21. Modawia 4,47 Turcja 3,78 Kazachowie 4,68 22. Kazachstan 4,46 Modawia 3,73 Amerykanie 4,65 23. Rumunia 4,42 Chiny 3,61 Turcy 4,59 24. Izrael 4,36 Kazachstan 3,51 Chiczycy 4,59 25. Gruzja 4,35 Uzbekistan 3,27 Uzbecy 4,53 26. Uzbekistan 4,21 Izrael 3,20 Izraelczycy 4,51 27. Irak 3,41 Irak 2,65 Irakijczycy 3,92 28. Iran 3,38 Iran 2,61 Iraczycy 3,92 * Ukraicy - 6,51 70 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE We wszystkich trzech rankingach Stany Zjednoczone i Amerykanie s niej oceniani ni R osja. By moe jest to efekt utrzymujcego si wci stereotypu Ameryki - wroga utrwalonego przez propagand sowieck w czasach zimnej wojny. Ukraicy i Amerykanie stali wwczas po dwch stronach barykady. Obecna polityka zagraniczna USA (m.in. interwencja w Ira ku) nastawiona na wzmocnienie mocarstwowej pozycji moe w dalszym cigu umacnia ten s tereotyp. W rankingach zarysowuj si silne rnice pomidzy zwolennikami Juszczenki i Janukowycza ( tab. 18., 19., 20.). Ci pierwsi zdecydowanie preferuj Polsk i kraje Zachodu. Take S tany Zjednoczone wyprzedzaj tu Rosj. U zwolennikw Janukowycza we wszystkich trzech kategoriach na pierwszym miejscu zawsze jest Rosja. Wysokie miejsca zajmuje Biaor u . Lepiej od Polski i Polakw oceniani s Czesi. Jednak Polska i tu nie spada poniej p ierwszej dziesitki. Uwidacznia si wyra na sympatia dla Sowian i krajw dawnego ZSRR, po dczas gdy Amerykanie zajli dwukrotnie ostatnie miejsce (wsppraca wojskowa, sympatia - tab. 19. i 20.). W rankingu dotyczcym sympatii do narodw zastanawia u zwolennikw Janukowycza trzecie miejsce samych Ukraicw. Wyprzedzaj ich Rosjanie i Biaorusini. Wac rol odegray w t dku opinie Rosjan licznie reprezentowanych w tej grupie badanych (tab. 19.). Oce niajc wysoko wszystkie narody sowiaskie dawnego ZSRR (podobnie jak ukraiscy zwolenni cy Janukowycza), nieco mniej punktw mogli przyznawa wa nie Ukraicom. Ze zrnicowan ocen innych narodw koresponduje rwnie zrnicowanie jzykowe ankietowan 22.). Wan rzecz jest tu to, e najwicej sympatii dla Amerykanw maj osoby uywajce j aiskiego, najmniej osoby posugujce si rosyjskim. Osoby ukrai-skojzyczne maj te najw ympatii dla Brytyjczykw, Gruzinw i narodw krajw batyckich. W rd mwicych po ukraisk jwicej sympatii dla samych Ukraicw. Osoby uywajce jzyka rosyjskiego przodoway w wyra sympatii w stosunku do narodw zachodnioeuropejskich (poza Brytyjczykami) oraz Ro sjan. Na najwysze notowanie ze strony osb uywajcych dwch jzykw mogy liczy narody d ZSRR zwizane kulturowo z szeroko rozumianym Wschodem (Biaorusini, Kazachowie, Modaw ianie) oraz inne narody sabiej utosamiane z Zachodem (Chiczycy, Sowacy). 71 Mariusz Kowalski, Jan Malicki Tab. 18. Porwnanie opinii zwolennikw Juszczenki i Janukowycza dotyczcych wsppracy gospodarczej w skali od 1 do 7 (1 - skrajnie negatywny, 7 - skrajnie pozytywny) Miejsce w rankingu Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza kraj rednia ocena (w pkt 1-7) kraj rednia ocena (w pkt 1-7) 1. Polska 6,29 Rosja* 6,51 2. Niemcy 5,86 Niemcy 5,84 3. Czechy 5,68 Biaoru * 5,73 4. Francja 5,64 Czechy 5,61 5. Szwajcaria 5,63 Szwajcaria 5,56 6. USA 5,59 Francja 5,51 7. Szwecja 5,58 Polska 5,45 8. Wielka Brytania 5,36 Szwecja 5,37 9. Norwegia 5,31 Sowacja* 5,34

10. Litwa 5,19 Norwegia* 5,33 11. Sowacja 5,17 Kazachstan* 5,30 12. otwa 5,14 Finlandia* 5,12 13. Finlandia 5,09 Litwa 5,00 14. Portugalia 5,02 otwa 4,97 15. Wgry 5,01 Chiny* 4,94 16. Estonia 4,92 Izrael* 4,88 17. Turcja 4,72 Wgry 4,88 18. Gruzja 4,65 Wielka Brytania 4,81 19. Rosja 4,62 Modawia* 4,65 20. Rumunia 4,60 Turcja* 4,64 21. Modawia 4,55 Portugalia 4,63 22. Chiny 4,35 Estonia 4,57 23. Izrael 4,27 Rumunia 4,41 24. Biaoru 4,27 Uzbekistan 4,36 25. Kazachstan 4,27 USA 3,79 26. Uzbekistan 4,25 Iran* 3,74 27. Irak 3,46 Irak* 3,54 28. Iran 3,39 Gruzja 3,21 Gwiazdka wyrnia kraje, ktre w rd zwolennikw Janukowycza uzyskay wiksz liczb punkt nnikw Juszczenki 72 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE Tab. 19. Porwnanie opinii zwolennikw Juszczenki i Janukowycza dotyczcych wsppracy wojskowej w skali od 1 do 7 (1 - skrajnie negatywny, 7 - skrajnie pozytywny) Miejsce w rankingu Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza kraj rednia ocena (w pkt 1-7) kraj rednia ocena (w pkt 1-7) 1. Polska 5,49 Rosja* 6,29 2. Niemcy 5,04 Biaoru * 5,68 3. Wielka Brytania 5,04 Kazachstan* 4,72 4. Francja 4,98 Czechy 4,16 5. Czechy 4,87 Niemcy 4,03 6. USA 4,82 Sowacja 4,00 7. Sowacja 4,63 Rumunia 4,00 8. Norwegia 4,62 Polska 4,00 9. Szwecja 4,51 Chiny* 3,91 10. Litwa 4,41 Modawia* 3,88 11. Szwajcaria 4,38 Uzbekistan* 3,81 12. otwa 4,38 Francja 3,74 13. Portugalia 4,35 Wgry 3,58 14. Finlandia 4,25 Estonia 3,58 15. Estonia 4,19 otwa 3,56 16. Wgry 4,17 Szwecja 3,52 17. Rumunia 4,03 Szwajcaria 3,52 18. Turcja 4,03 Litwa 3,47 19. Gruzja 3,93 Norwegia 3,45 20. Rosja 3,76 Portugalia 3,40 21. Modawia 3,66 Finlandia 3,37 22. Chiny 3,56 Wielka Brytania 3,16 23. Uzbekistan 3,32 Izrael 3,16 24. Izrael 3,31 Irak* 3,06 25. Biaoru 3,24 Turcja 2,97 26. Kazachstan 3,17 Gruzja 2,85 27. Irak 2,62 Iran* 2,80 28. Iran 2,55 USA 2,44 Gwiazdka wyrnia kraje, ktre w rd zwolennikw Janukowycza uzyskay wiksz liczb punkt nnikw Juszczenki 73 Mariusz Kowalski, Jan Malicki

Tab. 20. Porwnanie opinii zwolennikw Juszczenki i Janukowycza dotyczcych sympatii dla innych narodw w skali od 1 do 7 (1 - skrajnie negatywny, 7 - skrajnie pozytywny) Miejsce w rankingu Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza nard rednia ocena (w pkt 1-7) nard rednia ocena (w pkt 1-7) 1. Ukraicy 6,65 Rosjanie* 6,42 2. Polacy 6,09 Biaorusini* 6,32 3. Niemcy 5,88 Ukraicy 6,25 4. Czesi 5,87 Czesi 5,57 5. Francuzi 5,84 Francuzi 5,53 6. Szwajcarzy 5,84 Szwajcarzy 5,52 7. Szwedzi 5,76 Norwegowie 5,51 8. Litwini 5,69 Szwedzi 5,45 9. otysze 5,65 Sowacy 5,44 10. Norwegowie 5,56 Polacy 5,41 11. Finowie 5,55 Niemcy 5,31 12. Brytyjczycy 5,52 Finowie 5,12 13. Portugalczycy 5,51 Kazachowie* 4,97 14. Estoczycy 5,46 Brytyjczycy 4,89 15. Sowacy 5,46 Wgrzy 4,71 16. Gruzini 5,41 Portugalczycy 4,66 17. Biaorusini 5,41 Litwini 4,65 18. Amerykanie 5,39 Modawianie 4,65 19. Wgrzy 5,32 Rumuni 4,65 20. Rumuni 4,93 Chiczycy 4,63 21. Modawianie 4,88 otysze 4,50 22. Rosjanie 4,80 Uzbecy 4,45 23. Chiczycy 4,71 Gruzini 4,32 24. Kazachowie 4,68 Turcy 4,26 25. Turcy 4,65 Izraelczycy 4,25 26. Uzbecy 4,56 Estoczycy 4,22 27. Izraelczycy 4,38 Iraczycy* 4,06 28. Irakijczycy 4,02 Irakijczycy 3,94 29. Iraczycy 3,94 Amerykanie 3,22 Gwiazdka wyrnia kraje, ktre w rd zwolennikw Janukowycza uzyskay wiksz liczb punkt nnikw Juszczenki 74 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE Tab. 21. Porwnanie struktury narodowo ciowej zwolennikw Juszczenki i Janukowycza Narodowo Zwolennicy Juszczenki Zwolennicy Janukowycza Ukraicy 91,0 79,1 Rosjanie 3,6 18,6 Inni 5,4 2,3 Razem 100,0 100,0 Kolejno sympatii w rd poszczeglnych grup jzykowych te bya rna. W grupie ukraiskoj erwszej pitce (nie uwzgldniajc Ukraicw) znale li si kolejno: Polacy, Czesi, Litwini, zini, Niemcy (wyra na orientacja na narody, ktre wyzwoliy si spod rosyjskiej zaleno ci) u dwujzycznych: Polacy, Biaorusini, Czesi, Francuzi, Sowacy (wyra ne sympatie sowiask e), a u rosyjskojzycznych: Polacy, Biaorusini, Francuzi, Czesi, Rosjanie (podobnie jak u poprzednikw tylko wicej sympatii dla Rosjan). U wszystkich grup na ostatnic h miejscach plasowali si Irakijczycy i Iraczycy (tab. 22.). Wyra nie wida, e ludno uk kojzyczna wyrniaa si na tle pozostaych dwch grup silniejszymi sympatiami dla prozach ich krajw z dawnego obozu komunistycznego oraz faworyzowaniem Niemcw przed Francuz ami. Ludno rosyjskojzyczna, prcz zrozumiaej sympatii dla Rosjan, wyrniaa przede wsz m silna sympatia dla Francuzw, co naley najprawdopodobniej wiza z uznaniem dla kultu ry francuskiej oraz dystansowaniem si Francji od polityki Stanw Zjednoczonych. Co ciekawe, sympatia dla Rosjan bya w tej grupie dopiero na 5. miejscu. Mona przypusz cza, e ogromny wpyw na ten rezultat miaa dua liczba liberalnie nastawionych rosyjskoj ycznych mieszkacw Kijowa.

Zrnicowanie sympatii dla innych narodw w rd wiernych najliczniejszych Ko ciow Ukrainy je si mie podobny charakter jak w przypadku uwarunkowa jzykowych (tab. 23.). Na jedn ym biegunie (podobnie jak ludno ukraiskojzyczna) znajduj si wierni Ko cioa greckokat iego, na drugim prawosawni uznajcy zwierzchno Patriarchatu Moskiewskiego. Wierni Ukr aiskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosawnej oraz prawosawni uznajcy zwierzchnictwo Pa triarchatu Kijowskiego znajduj si po rodku. Ci pierwsi s bardziej podobni do 75 Mariusz Kowalski, Jan Malicki Tab. 22. Zrnicowanie sympatii dla wybranych narodw w skali od 1 do 7 (1 - skrajnie negatywny , 7 - skrajnie pozytywny) wg jzyka uywanego w domu. rednia obliczona na podstawie o pinii wszystkich respondentw Narody Ukraiski Ukraiski i rosyjski Rosyjski Amerykanie 4,88 4,51 4,37 Biaorusini 5,22 5,86 5,79 Brytyjczycy 5,47 5,00 5,39 Gruzini 5,68 5,15 4,79 Estoczycy 5,51 5,20 4,75 Irakijczycy 4,11 3,42 3,79 Iraczycy 4,03 3,55 3,83 Izraelczycy 4,43 4,34 4,66 Kazachowie 4,62 4,78 4,66 Chiczycy 4,54 4,76 4,54 otysze 5,55 5,17 4,87 Litwini 5,69 5,09 4,99 Modawianie 4,82 4,71 4,49 Niemcy 5,67 5,45 5,66 Norwegowie 5,39 5,40 5,72 Polacy 6,12 5,92 5,80 Portugalczycy 5,12 4,91 5,14 Rosjanie 4,70 5,20 5,74 Rumuni 4,83 4,80 4,47 Sowacy 5,48 5,50 5,48 Turcy 4,68 4,49 4,50 Wgrzy 5,17 5,13 5,26 Uzbecy 4,65 4,57 4,32 Ukraicy 6,63 6,48 6,35 Finowie 5,37 5,31 5,57 Francuzi 5,66 5,74 5,77 Czesi 5,82 5,74 5,75 Szwedzi 5,51 5,47 5,67 Szwajcarzy 5,56 5,47 5,58 76 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE Tab. 23. Zrnicowanie sympatii dla wybranych narodw w skali od 1 do 7 (1 - skrajnie negatywny , 7 - skrajnie pozytywny) wg przynaleno ci wyznaniowej. rednia obliczona na podstawi e opinii wszystkich respondentw Narody Grekokatolicy Cerkiew Autokefaliczna Patriarchat Kijowski Patriarc hat Moskiewski Atei ci Amerykanie 4,92 4,88 4,89 4,20 3,75 Biaorusini 4,13 5,33 5,39 5,94 5,75 Brytyjczycy 5,71 5,38 5,31 5,38 4,75 Gruzini 5,29 5,31 5,44 5,26 5,00 Estoczycy 5,29 5,41 5,22 5,19 4,56 Irakijczycy 4,00 3,68 4,07 4,23 2,64 Iraczycy 3,67 3,66 4,07 4,47 2,79 Izraelczycy 4,42 4,26 4,50 4,81 3,56 Kazachowie 4,52 4,49 4,35 5,25 3,94 Chiczycy 4,54 4,62 4,29 5,04 4,27

otysze 5,48 5,28 5,09 5,43 5,33 Litwini 5,74 5,33 5,10 5,51 5,33 Modawianie 4,78 4,82 4,53 5,23 4,69 Niemcy 5,96 5,62 5,74 5,79 5,56 Norwegowie 5,75 5,18 5,38 5,80 5,14 Polacy 6,46 5,64 6,03 6,00 5,50 Portugalczycy 5,21 5,11 5,03 5,36 4,86 Rosjanie 3,42 5,20 4,75 6,13 4,94 Rumuni 4,43 4,59 4,49 5,22 4,56 Sowacy 5,22 5,10 5,55 5,67 5,13 Turcy 4,82 4,62 4,61 4,90 3,94 Wgrzy 4,83 5,28 4,97 5,28 5,69 Uzbecy 4,36 4,46 4,43 4,81 4,31 Ukraicy 6,81 6,47 6,44 6,19 6,80 Finowie 5,54 5,31 5,28 5,61 5,36 Francuzi 6,00 5,54 5,59 5,81 5,87 Czesi 5,79 5,62 5,78 5,79 5,53 Szwedzi 5,83 5,69 5,51 5,56 5,36 Szwajcarzy 5,96 5,64 5,43 5,64 5,60 77 Mariusz Kowalski, Jan Malicki grekokatolikw, ci drudzy do wiernych uznajcych zwierzchno Moskwy. Zupenie odrbn kate i postaw prezentuj niewierzcy. Sympatia dla narodw jest zrnicowana take regionalnie (ryc. 6.). Na pierwszym miejscu wszdzie s Ukraicy. Na zachodzie zyskuj jednak wiksz ocen ni na wschodzie. Ma to ni wy zwizek z liczb ludno ci rosyjskiej oraz poparciem dla Janukowycza. Na Zachodzie d ominuje sympatia dla Polski i krajw Europy Zachodniej. Mona powiedzie, e jedynie tu wyra nie dominuje kierunek zachodni. W centrum wida dominacj sympatii dla narodw sowia kich (Czesi, Polacy, Biaorusini). Kijw wydaje si w swych postawach nieco bardziej z bliony do Ukrainy Zachodniej. Na wschodzie Ukrainy wyra nie wzrasta sympatia dla Ro sji. Wida take yczliwe nastawienie do krajw sowiaskich, w tym Polski. We wszystkich rankingach zdumiewa wysoka pozycja Polski. W jakim stopniu mona to c o prawda tumaczy grzeczno ci w stosunku do przeprowadzajcych ankiet studentw, ktrzy Polakami, lub - w przypadku zagranicznych stypendystw - reprezentowali jednak polsk uczelni z War szawy. Trudno jednak przypuszcza, by sympatie zostay na skutek tych okoliczno ci cako wicie odwrcone. To, co moe zastanawia, to rwnie wysokie notowania Polakw w zachodniej cz ci Ukrainy. Do tej pory panowaa stereotypowa opinia, e najwicej sympatii dla Polakw maj mieszkacy rodkowej - naddnieprzaskiej - Ukrainy. Ukraicy ze wschodu uwaani byli za nieufnych w stosunku do Polakw ze wzg ldu na sympatie prorosyjskie; Ukraicy z zachodu z kolei ze wzgldu na historyczne ko nflikty w Galicji i na Woyniu. Potwierdzia si jedynie opinia dotyczca wschodniej cz ci kraju, gdy Ukraicy z cz ci z ej nie tylko ceni Polakw najwyej, ale przyznali im najwiksz liczb punktw. Czyby his zny balast cicy na wzajemnych stosunkach zosta ju odrzucony? Czy jest to staa tendenc a, czy jedynie chwilowy efekt zwizany z dniami rewolucji, w czasie ktrych Polacy u dzielili ukraiskiej opozycji bardzo duego poparcia? Jeeli sympatia dla Polski bya wp rost proporcjonalna do rewolucyjnych nastrojw, to nic dziwnego, e wa nie na zachodzie kraju - tam, gdzie atmosfera rewolucyjna bya najsilniejsza - Polacy cieszyli si najwikszy m uznaniem Ukraicw. Nie jest jednak wykluczone, e dziaaj bardziej trwae uwarunkowania Zaliczy mona do nich najlep78 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE sz na Ukrainie znajomo Polski i Polakw, poczucie przynaleno ci do jednej strefy cywili acyjno-kulturowej oraz liczne wizi natury ekonomicznej, w tym sezonowe migracje U kraicw do pracy w Polsce. Pozytywna ocena Polakw przez Ukraicw kontrastuje wszake nadal z opiniami Polakw o Ukr aicach. Wspomnienia dotyczce wydarze z czasw II wojny wiatowej s tu gwn si spraw powe my lenie o spoeczestwach yjcych na wschd od Polski jako stojcych niej w procesi

ilizacyjnego rozwoju stanowi kolejny czynnik. Nie mona jednak nie wspomnie, e w okr esie pomaraczowej rewolucji notowania Ukraicw w opinii Polakw ulegy widocznej poprawi e. Wyrwnao to cz ciowo dysproporcje wzajemnych sympatii. Czy zjawiska te stan si oznakami procesu przeamywania wzajemnych niechci i pocztkiem historycznego pojednania, pokae dopiero przyszo . Po stronie ukraiskiej - szczeglnie w Ukraicw yjcych w zachodniej cz ci kraju - gotowo do pojednania z Polakami wydaje si za po pomaraczowej rewolucji, dua. Take i po stronie polskiej ta sama rewolucja pok azaa ogromne otwarcie. PODSUMOWANIE Ankieta uchwycia obraz spoeczestwa poszukujcego swego miejsca w wiecie, nowego miejsc a po rd innych pastw i narodw. Upadek ZSRR nie zakoczy, ale dopiero rozpocz proces f ania si nowoczesnego spoeczestwa ukraiskiego. Bardziej wykrystalizowane pogldy, cho s rajnie odmienne, maj jedynie mieszkacy zachodniej (prozachodnie, antyrosyjskie) i wschodniej (prorosyjskie, antyameryka-skie) cz ci Ukrainy. Stany Zjednoczone nie maj dobrych notowa w caym spoeczestwie ukraiskim. W lepszym wietle postrzegane s kraje E py Zachodniej. Zauwaalna jest sympatia dla Polski (szczeglnie w zachodniej cz ci) i k rajw sowiaskich (szczeglnie w centrum i na wschodzie). Mieszkacy centrum nadal si wah j. Rosja stracia dla nich swoj atrakcyjno , natomiast do Stanw Zjednoczonych, najpot zego pastwa Zachodu, nadal podchodz nieufnie. O kierunku ewolucji ich postawy zdecyduje najprawdopodobniej to, ktr drog wybierze caa Ukraina. Polska, postrzegana pozytywnie 79 Mariusz Kowalski, Jan Malicki i obecnie najmniej kontrowersyjnie, a bdc jednocze nie najbliszym ssiadem na Zachodzie , mogaby w wyborze tej drogi odegra rol znaczc. Jednake to przyszo , moe nawet nie ga, pokae, ile w polepszeniu wzajemnego ogldu w Polsce i Ukrainie byo emocji rewoluc yjnej, a na ile by to znak zmiany historycznej. Ryc. 1. Poparcie dla Wiktora Juszczenki w I turze wyborw prezydenckich (31 X 2004 r.). Dane w procentach 80 BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT O PODZIELONYM NARODZIE Ryc. 2. Poparcie dla Wiktora Juszczenki w II turze wyborw prezydenckich (26 XII 2 004 r.). Dane w procentach I 90-98,2 I 80-90 O I 68-80 ? I 50-68 ? Ryc. 3. Miejsce m\ C f 24-50 12-24 1,2-12 pochodzenia respondentw wedug gwnych regionw Ukrainy. Dane w liczbach c) ) Zachd vi /Centrum / \ ? ?) ^ Wschd ^-j/

\v- Zagranica 81 Mariusz Kowalski, Jan Malicki Ryc. 4. Miejsce zamieszkania respondentw wedug gwnych regionw Ukrainy. Dane w liczbac h Ryc. 5. Preferowane kierunki wsppracy politycznej ^k \, Kijw ? Zachd : ^fcj ^> .. ^??^/Centrum Wschd \ ?/? 1 i Wschd (Rosja i Biaoru . WNP) ?? Ssiedzi (bez Biaorusi i Rosji) Wschd i Zachd. Wszyscy Zachd 1___I Inna odpowied lub jej brak 82

BKIT POMARACZY. CZYLI RAPORT 0 PODZIELONYM NARODZIE Ryc. 6. Regionalne zrnicowanie redniej oceny sympatii dla narodw w skali od 1 do 7 ( 1 - skrajnie negatywny, 7 - skrajnie pozytywny). Uwzgldniono pi najwyszych miejsc Agnieszka Komiejenko Wyblake pomaracze, czyli rewolucja na rozdrou Kiedy w grudniu 2003 roku przystpowali my do pracy nad strategi euro integracji dla Ukrainy w ramach kampanii wyborczej kandydata na prezydenta Wiktora Juszczenki, wiedzieli my jedynie, e ma to by program powyborczy, ktrego zaoenia nie bd komentowa toku kampanii prezydenckiej, i e jego realizacja jest w peni zalena od rezultatw wyb orw, ktre miay si odby na jesieni 2004 roku. Jedynym - tyle oglnikowym, ile fundament lnym - hasem w ustach Juszczenki, ktre zdoao si przebi do wiadomo ci publicznej w tr kampanii wyborczej, byo: Europejski wybr Ukrainy" przeciwstawiane prawie automatyc znie wyborowi wschodniemu", czyli dziaaniom skierowanym na zacie nienie stosunkw z Ro sj. Wybuch pomaraczowej rewolucji i wszystkie zwizane z ni wydarzenia, jak choby okrge s zainicjowane przez prezydenta Kwa niewskiego czy wizyty polskich posw i eurodeputow anych w Kijowie, jedynie spolaryzoway te stanowiska, tworzc sztuczn, dwubiegunow per spektyw geopolityczn dla Ukrainy. Efekt ten z drugiej strony wzmocniy dziaania Wadimi ra Putina, ktry w sposb bezprecedensowy ingerowa w proces wyborczy, przyjedajc do Kij wa i przedwcze nie deklarujc poparcie dla kandydata wadzy Wiktora Janukowycza. Stwor zony podczas kampanii prezydenckiej dwubiegunowy projekt Europa albo Rosja" utkwi gboko w spoecznej wiadomo ci Ukraicw. Niebagateln rol w utrwaleniu tej wizji odegra powtrk II tury wyborw w grudniu 2004 roku prby secesji trzech najdalej na wschd wysun itych obwodw Ukrainy: donieckiego, dniepropietrowskiego i u-haskiego, potraktowane w odbiorze spoecznym jak zdrada i zamach na suwerenno pastwa. 87 Agnieszka Korniejenko Wszystkie p niejsze dziaania prezydenta elekta Juszczenki stanowiy prb zniwelowania zb dowanego w okresie kampanii wyborczej dwubiegunowego projektu i w my l przysowia Pan u Bogu wieczk i diabu ogarek" prboway pogodzi oba stanowiska. Prezydent Juszczenko z ierwsz wizyt pojecha do Moskwy1, dopiero potem do Strasburga, gdzie wygosi przemwieni w Radzie Europy. Zadeklarowa w nim priorytety w polityce zagranicznej Ukrainy czonkostwo w UE, jak najlepsze stosunki z Rosj i innymi pastwami, zwaszcza ssiadami U krainy. Juszczenko oznajmi, e strategicznemu zwrotowi ku Europie bdzie suy program pr ebudowy ukraiskiego pastwa: przeksztacenia w gospodarce w kierunku wolnorynkowym, u trwalenie bod cw wzrostowych, stabilizacja makroekonomiczna, zmiana stylu sprawowan ia wadzy, oddzielenie biznesu od polityki, ograniczenie szarej strefy i walka z k orupcj. Juszczenko stwierdzi, e strategicznemu celowi, jakim jest czonkostwo w UE, podporzdk owane zostan zasadnicze decyzje nowych wadz. Zasygnalizowa nawet moliwo rewizji umw PG [Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej], jeeli w jakikolwiek sposb utrudniaj one integ racj europejsk Ukrainy. Zapowiedzia, e Ukraina w najbliszym czasie przygotuje wniosek formalny w sprawie czonkostwa w UE i do odwanie zasugerowa, i rozmowy o czonkostwie g si rozpocz po wykonaniu planu dziaania (w 2008 r.)2. Osignicia zotego rodka w polityce zewntrznej Ukrainy nie uatwiay ekipie prezydenta a mocarstwowe ambicje Rosji, ani brak jasnych deklaracji ze strony Unii Europejski ej. Bruksela, mimo e ywo kibicujca pomaraczowej rewolucji i obecna (poprzez Javiera Solan uczestniczcego w targach" okrgostoowych w Kijowie pod koniec listopada i w grud iu 2004 roku3), nie odstpia od zaplanowanej strategii ssiedztwa i w rezultacie zapr oponowaa Ukrainie podobny scenariusz polityki w ramach szerszej Europy" jak rzdzone j przez postkomu1 Krtka wizyta Wiktora Juszczenki w Moskwie 24 stycznia bya symboliczn prb przywrcen a normalno ci we wzajemnych stosunkach naruszonych przez udzia Kremla w kampanii wy borczej na Ukrainie. Juszczenko zademonstrowa, e Ukraina bdzie wsppracowa z Rosj, al a nowych zasadach. A. Grska, Ukraina wybiera Uni Europejsk, Komentarze", O rodek Studi Wschodnich, 03.02.2005, http://www.osw.waw.pl/-pub/koment/2005/02/050203.htm 2 Tame. 3 26 listopada w Paacu Marijskim zasiedli przy okrgym stole": prezydent Leonid Kuczm a, premier Wiktor Janukowycz, przywdca opozycji Wiktor Juszczenko, prezydent RP A leksander Kwa niewski, prezydent Litwy Valdas Adamkus, koordynator polityki zagran

icznej UE Javier Solana, sekretarz generalny OBWE Jan Kubisz, szef ukraiskiego pa rlamentu Woodydymyr ytwyn, szef Dumy rosyjskiej Borys Gryzow. 88 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU nistw Modowie czy dyktatorskiej Biaorusi, nie wspominajc ju o krajach Afryki Pnocnej rba uzupenienia planu dziaania wynegocjowanego jeszcze z poprzednimi wadzami zakoczya si przyjciem w Brukseli 10-punktowego programu pogbienia wzajemnej wsppracy i nie usa ysfakcjonowaa nowych ukraiskich wadz. Komentatorzy tylko potwierdzali to rozczarowa nie: Unijna oferta (...) wnosi niewiele nowego do propozycji zawartych w planie dziaania i do innych wcze niejszych uzgodnie; jest nieadekwatna w stosunku do tego, co wydarzyo si na Ukrainie. Chocia pozytywnie ocenia si gotowo Unii do wypracowania n wej strategii, w tym nowej umowy o wsppracy, ktra w 2008 r. zastpi Umow o Partnerstwi e i Wsppracy (PCA), stronie ukraiskiej wyra nie brakuje sygnau o perspektywie czonkost a4. Oczywi cie, niebagateln rol we wzniesieniu tego biurokratycznego muru miay puste proe uropejskie deklaracje prezydenta Kuczmy: pozostajce wycznie na papierze ukazy" i mar twe struktury tworzone po to, by zadowoli Komisj Europejsk, takie jak Rada ds. Wsppra cy midzy Ukrain i Wsplnotami Europejskimi, Komitet ds. Wsppracy midzy Ukrain i Wspl i Europejskimi, Midzyresortowa Rada Koordynacyjna ds. Adaptacji Ustawodawstwa Ukr ainy do Ustawodawstwa Unii Europejskiej. Na koniec wreszcie Ukraicy usyszeli do kate goryczn w tonie wypowied komisarz ds. polityki zewntrznej UE Benity Ferrero-Waldner , e Unia gotowa jest rozmawia o uprzywilejowanym partnerstwie z Ukrain w ramach pol ityki ssiedztwa, ale nie o czonkostwie5. wczesny wicepremier ds. Integracji Europej skiej Oeh Ryba-czuk odnis si do tego o wiadczenia ze spokojem" i o wiadczy dyplomatyc Nie jeste my gotowi do wstpienia. Kiedy mwimy o gotowo ci wstpienia do UE, powinni my m o gotowo ci wypenienia okre lonych zobowiza. Teraz Europa prbuje zrozumie logik nasze u, by wiedzie, w jakim formacie prowadzi dialogi. Nieco p niej, w czasie wizyty w Nie mczech na pocztku marca 2005 roku, wszystkie bardziej miae deklaracje Juszczenki o stowarzyszeniu Ukrainy z UE ju w 2007 roku (po spenieniu planu dziaa) take kwitowane byy grzecznym milczeniem. 4 A. Grska, Ukraina wybiera... 5 Tame. 6 Z wypowiedzi wygoszonej podczas wizyty w Uhorodzie 6 maja 2005 roku. Zob. http:/ /hotline.net.ua/con-tent/view/25929/34/oraz http://info.onet.pl/1093338,12,item. html 89 Agnieszka Korniejenko Przypomn, e ju w dyskusji literackiej w poowie lat 20. XX wieku Mykoa Chwyowyj zaryso a alternatyw: Europa lub Proswita", przez drugi czon tego przeciwstawienia rozumiejc zarwno naszo ", swej-sko , zacofanie cywilizacyjne, ale take zhierarchizowan kultur ko mentalne zaprzeczenie europejsko ci. Warto o tym pamita, kiedy suchamy zapewnie ukr aiskich politykw o wielowektorowej polityce zagranicznej, zachowaniu rwnowagi w sto sunkach zewntrznych czy te o polityce zbalansowanej, bo oznaczaj one zazwyczaj brak jasno okre lonej strategii i pogodzenie si z rol partnera sabszego, poddanego wpywom ssiada. Nowe wadze postawione zostay przez Bruksel przed podstawowym problemem: czy kierunek polityki zagranicznej maj uzalenia od mglistej perspektywy, jak rysuje prze d Ukrain Unia Europejska, czy te mimo wszystko dy do dostosowania si do standardw un ych niezalenie od kalendarza proponowanego przez Bruksel? Z wypowiedzi Juszczenki wynika, e wybrano t drug opcj, czyli denie do wypenienia kryteriw kopenhaskich i pr wadzenie w tym celu niezbdnych reform. POLSKIE OKNO DLA UKRAINY Wszystkie wizyty Juszczenki i ludzi ukraiskiej opozycji w Polsce poprzedzajce wybo ry prezydenckie7 nieodmiennie sprowadzay si do bolesnej konstatacji, e Ukraina stra cia 10 lat i e jest to marnotrawstwo tym bardziej dotkliwe, gdy porwna si zaawansowa nie reform w obu krajach. Maksym Stricha tak komentowa pod koniec 2002 roku, a wic jeszcze w czasie kadencji prezydenckiej Leonida Kuczmy, wybr Ukrainy pomidzy Euro p a Azj: Bd my realistami: szanse Ukrainy, aby wybiera, nie s zbyt due, a z kadym ro trwania wewntrz pastwa obecnej sytuacji jeszcze bardziej si zmniejszaj. Ale na razie jeszcze istniej. I tego historycznego wyboru powinni dokona sami Ukraicy - biorc po d uwag do wiadczenie zyskw i strat ssiedniej Polski8. Jak zdyli my si przekona, Ukra

sprawy w swoje rce i dokonali wyboru, wychodzc 7 Zob. A. Matwijenko, Ukrajina w Ewropi: pohliad z Warszawy, Krytyka", 21.10.2002 , http://www.kryty-ka.kiev.ua/comments/Matvienko01.html; M. Stricha, Polszcz: ukr ajin ke wlkno w Ewropu" czy ewropej kyj mur pered Azijeju?, Krytyka", 7.11.2002, http: //www.krytyka.kiev.ua/comments/Strixa03.html 8 M. Stricha, Polszcz... 90 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU na ulice i place miast w protestach przeciwko faszerstwom wyborczym. Co wicej, take badania opinii publicznej wskazuj na to, e sympati dla zjednoczonej Europy podziel a okoo 40 procent respondentw9 i jest to tendencja zwykujca. Inna sprawa, co pytane osoby rozumiej pod hasem integracja europejska" czy sympatie proeuropejskie" i jaka jest realna wiedza obywateli o kosztach, jakie poniosaby Ukraina, konsekwentnie r ealizujc polityk proeuropejsk? O tym, ile realnych i urojonych emocji zrodzia akcesj a do Unii Europejskiej, mogli my si przekona w Polsce przed referendum akcesyjnym, k iedy przeciwnicy integracji straszyli nas lawinowym wzrostem cen, zaamaniem rynku rolnego i masowym wykupem ziemi przez cudzoziemsk szaracz". Haso europejski wybr Ukrainy" pozostaoby dla Juszczenki i jego ekipy jedynie slogane m wyborczym, gdyby nie wiadomo , e taka deklaracja pociga za sob konieczno gbokich rukturalnych w pastwie: przede wszystkim reformy terytorialnej i administracyjnej , w nastpstwie ktrej nastpi decentralizacja i przejcie dotychczasowych kompetencji wa dz przez samorzdy. Obok tego europejski wybr" to konieczno wypracowania administracyj nych mechanizmw uchwalania prawa zgodnego ze standardami unijnymi, co oznacza zmi any w strukturze ministerstw polegajce na dodaniu departamentw europejskich, penicyc h funkcj prawodawczego filtra" dla ustaw tworzonych w poszczeglnych sektorach gospo darki, oraz powoanie odrbnego Komitetu ds. Integracji Europejskiej obok dotychczas owego Ministerstwa Ekonomiki i Integracji Europejskiej. Ministerstwo takie, podo bnie jak polski Komitet Integracji Europejskiej przyporzdkowany bezpo rednio premie rowi, miaoby peni z jednej strony funkcje nadzoru nad procesem tworzenia prawa zgod nego ze standardami europejskimi, z drugiej - koordynowa dziaania poszczeglnych res ortw. Wymieniam tutaj tylko tych kilka najwaniejszych spraw, co do ktrych mam pewno , byy przez samego Juszczenk i jego otoczenie komentowane i analizowane, a po wybor ach go no deklarowane ustami samego Juszczenki lub wicepremiera ds. europejskich Ry baczuka. 9 Badanie przeprowadzone w pa dzierniku 2004 roku przez Nacjonalny Instytut Strate hicznych Doslide wykazao, e 39,4 procent pytanych osb opowiadao si za europejskim ki nkiem integracji Ukrainy. Zob. http://dp.vlasti.net/index.php?Screen=news&region =dp&id=105712. Chyba tylko bardziej euroentuzjastycz-nie nastawieni s w tej cz ci Eu ropy Biaorusini, spo rd ktrych okoo 47 procent deklaruje ch integracji z Uni Europej 91 Agnieszka Korniejenko Wszystkie te elementy, niezbdne do instytucjonalnego zapewnienia marszu Ukrainy w kierunku europejskim, nabray realnego ksztatu w cigu pierwszego procza 2004 roku w p racach grupy ekspertw powoanego w tym celu Centrum Europy10. Rezultatem dziaalno ci C entrum byy dokumenty programowe wzorowane na podobnych wypracowanych kilka lat te mu w Polsce, poniewa zaangaowani w prace eksperci wyszli z zaoenia, e nie warto traci czasu na wymy lanie nowych rozwiza, skoro wszystkie kraje kandydackie przerobiy zblion e do siebie scenariusze akcesyjne. Znajomo zrealizowanych z sukcesem procedur prze dakcesyjnych w innych pastwach dawaa nadziej, e przy wystarczajco stanowczej woli pol itycznej nowej ekipy rzdzcej uda si je powtrzy znacznie szybciej na Ukrainie, bez bd pomyek popenionych przez kraje kandydackie, zwaszcza Polsk, ktra miaa stanowi tutaj stawowy wzr do na ladowania. Wiadomo byo take, e w rezultacie zaniecha i strusiej" po yki poprzedniego prezydenta Ukraina nie uzyskaa w zasadzie adnych sukcesw: ugrzza w n egocjacjach ze wiatow Organizacj Handlu (WTO), nie rozpocza rozmw w sprawie wstpieni o struktur NATO11 i nie uzyskaa nawet statusu stowarzyszeniowego, je li chodzi o Un i Europejsk, podczas gdy trzy bye nadbatyckie republiki sowieckie zdyy ju sta si awnymi czonkami UE. Podstaw eurointegracyjnego planu dziaa ekipy Juszczenki sta si stworzony dokument pn. Narodowa Strategia Integracji Europejskiej Ukrainy" zawierajcy, obok cz ci deklaraty wnej, konkretne wytyczne dotyczce wymogw politycznych i ekonomicznych, polityki we

wntrznej i zewntrznej (uwzgldniajc w tym stosunki z Rosj), koniecznych reform sektoro wych i generalnej reformy administracyjnej, ktra sta powinna u podstaw wprowadzany ch zmian. W Strategii" omwiono kolejno wszystkie kryteria kopenhaskie, ktrych spenie nie umoliwia pastwu staranie si o czonkostwo w UE, w podziale na trzy 10 Przewodniczcym Rady Konsultacyjnej Centrum Europy" zosta Wiktor Juszczenko, ktreg o wspomagali wczesny szef biura Naszej Ukrainy Oteh Rybaczuk oraz ukraiski koordyn ator Mychajto Charij; cz midzynarodow tworzyli polski ekspert z Narodowego Banku Pols kiego Pawe Sarnecki, brytyjski znawca problematyki europejskiej, ktry doradza take p olskiemu szefowi UKIE, Alan Mayhew oraz koordynator prac caej grupy Agnieszka Kor niejenko. 11 Mona to usprawiedliwia stosunkowo wrogim nastawieniem spoeczestwa ukraiskiego do w stpienia w taki alians - 48 procent respondentw opowiada si przeciwko, a jedynie 15 procent jest za". Zob. http://www.glavred.info/ukr/?art=139477978 92 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU grupy: a) kryteria polityczne (stabilno instytucji gwarantujcych demokracj, rzdy praw a, przestrzeganie praw czowieka i ochrona mniejszo ci), b) kryteria gospodarcze (go spodarka rynkowa, sprostanie konkurencji Wsplnego Rynku), c) kryterium zdolno ci do przyjcia dorobku prawnego Wsplnot i wypeniania celw Unii Politycznej, Gospodarczej i Walutowej. W nastpnym etapie prac do Strategii" zosta dodany Action Plan" przewidu jcy kolejno dokonywanych krokw oraz Program Informowania Spoeczestwa", take wzorowa polskim pierwowzorze.12 To wa nie te dokumenty ciekawiy kilka tygodni p niej dziennikarzy zgromadzonych na konf erencji prasowej podczas pierwszej wizyty prezydenta Wiktora Juszczenki w Brukse li. Nowo wybrany prezydent ma 5-let-ni plan dziaa, ktry przybliy perspektyw wstpienia Ukrainy do Unii Europejskiej. - Penoprawne czonkostwo w Unii Europejskiej byo i poz ostaje celem strategicznym Juszczenki jako gowy pastwa i jego zespou13 - deklarowa p ewnym gosem jeszcze przed inauguracj nowego prezydenta Rybaczuk. Miesic p niej zostaa odpisana umowa o wsppracy midzy Ukrain i Uni Europejsk, a wicepremier wystpi z wnio o skrcenie listy wymogw Brukseli wobec Ukrainy ubiegajcej si o przyznanie statusu k raju gospodarki rynkowej14. Do Kijowa przyjecha szef polskiego Urzdu Komitetu Inte gracji Europejskiej Jarosaw Pietras, aby uroczy cie podpisa Memorandum o wsppracy" z n w, samodzieln struktur rzdow. Memorandum miao na celu umoliwienie kompleksowego szko ia 200 ukraiskich urzdnikw w Polsce i ich przygotowanie w zakresie problematyki prz edakcesyjnej do UE. Oeh Rybaczuk ogosi, e zostanie utworzony pod jego kierownictwem ukraiski Pastwowy Komitet ds. Integracji Europejskiej15, a do sekretariatu wicepre miera zaczy masowo wpywa oferty osb chtnych do pracy w nowej strukturze rzdowej. 12 Centrum Europy", ktrego pracownicy zdyli przej sta w polskim Urzdzie Komitetu I acji Europejskiej, przygotowao multimedialn prezentacj gwnych zaoe zawartych w tych mentach. Bya ona kilkakrotnie konsultowana z Bankiem wiatowym, organizacjami midzyn arodowymi majcymi swoje przedstawicielstwa w Kijowie (USAID, British Know How Fun d itp.) oraz organizacjami pozarzdowymi, chtnymi zaangaowa si w projektowane dziaania 13 Z wywiadu udzielonego dla Ukrajin kiej Pravdy" 19 stycznia 2005 roku. Zob. http: //www.ukrpravda.co.uk-/archive/2005/january/19/news/6.shtml 14 Zob. http://www.bbc.co.uk/ukrainian/news/story/2005/02/050222_rybachuk_market _eu.shtml 15 Zob. Ewropej ka prohrama. Informacijno-analitycznyj biulete. Minarodnyj fond Widro dennia", nr 5, 2005, s. 9. 93 Agnieszka Korniejenko KONFLIKT KOMPETENCJI, KONFLIKT INTERESW... Oeh Rybaczuk jest postaci bardzo lubian w rd dziennikarzy dziki swej bezpo rednio ci, o polityk jest bardzo dobrze przygotowany do penienia funkcji wicepremiera ds. eu ropejskich: dobrze zna problematyk europejsk, wada kilkoma jzykami obcymi, jest wyks ztaconym ekonomist z do wiadczeniem zarwno w pracy w strukturach komercyjnych (by wice prezesem Banku Czarnomorskiego z siedzib w Grecji), jak te rzdowych (by szefem admin istracji wczesnego premiera Juszczenki), jako deputowany ma do wiadczenie we wsppracy z Rad Najwysz i, co nie bez znaczenia, jest zaufan osob Juszczenki. W czasie pomarac owej rewolucji peni funkcj osoby odpowiedzialnej za kontakty z zagraniczn pras i w za sadzie bez ustanku komentowa rozgrywajce si wydarzenia.

W ramach nowego rzdu premier Julii Tymoszenko zosta z urzdu nie tylko jego czonkiem, ale take swego rodzaju osamotnion indywidualno ci, czowiekiem prezydenta w ekipie pre miera16. Na dodatek sta si ministrem, ktrego resort mia koordynowa dziaania departame tw europejskich" ulokowanych w prawie wszystkich pozostaych ministerstwach, dodajmy , koordynowa horyzontaln, midzyresortow wspprac tych departamentw. Jako europejski remier wkracza w obszar kompetencji ministra spraw zagranicznych Borysa Tarasiuka , dla ktrego problematyka euro integracyjna zawsze bya oczkiem w gowie: Ministerstw o Spraw Zagranicznych powinno uzgadnia zewntrzne problemy polityczne, a wicepremie r ds. integracji europejskiej Oeh Rybaczuk - urzeczywistnia midzyresortow koordynacj [dziaa]. Zgodnie ze sowami szefa ukraiskiego MSZ, kada sfera integracji posiada swj o rbny Dyrektoriat Generalny w Komisji Europejskiej i w jego [Rybaczuka] specjalnyc h kompetencjach, ktrym nie zamierzamy zaprzecza, le wewntrzne uzgodnienia midzy resor ami oraz kontakty z Dyrektoriatami Generalnymi dotyczce konkretnych dziaw Komisji E uropejskiej. A MSZ (...) zamierza kontynuowa granie przewod16 Zob. T. Sylina, Liudyna prezydenta, Dzerkao Tynia", nr 4 (532), 5-11.02. 2005. 94 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU niej roli w ramach politycznej cz ci [strategii] europejskiej integracji Ukrainy17. Na potencjalny konflikt tkwicy w nominacjach wicepremiera Rybaczuka i ministra sp raw zagranicznych Tarasiuka zwracali uwag analitycy tu po zatwierdzeniu 4 lutego 2 005 roku przez Rad Najwysz nowego rzdu: Obaj politycy stawiaj sobie za cel realizacj olityki integracji europejskiej. S niezwykle ambitni i istnieje obawa, e mog nie ty lko konkurowa, ale i wzajemnie si dyskredytowa, szczeglnie je li formalnie ich penomoc ictwa w tym zakresie nie zostan jednoznacznie rozgraniczone18. Jak atwo przewidzie, kompetencje obu czonkw rzdu rozgraniczone nie zostay i minister spraw zagranicznych nie zrezygnowa z zainteresowania integracj europejsk, wygaszajc o wiadczenia prasowe z ciej od powoanego w tym celu wicepremiera: Ukraina nie moe by ssiadem Europy, dlateg e ju znajdujemy si w centrum Europy. Wic nie moemy by subiektem polityki europejskie , jeste my Europejczykami - mwi Tarasiuk w wywiadzie dla Die Presse"19. Po kilku pierwszych miesicach dziaalno ci rzdu nie powsta planowany Pastwowy Komitet I tegracji Europejskiej, poniewa minister ekonomiki (i integracji europejskiej) nie zechcia uszczupli i podzieli struktury swego resortu, podobnie zreszt jak aden z poz ostaych czonkw rzdu nie by skonny do zmiany cz ci zada swoich departamentw i horyz wsppracy midzy ministerstwami. Wicepremier ds. integracji europejskiej pozosta posta ci osamotnion, by nie rzec bezrobotn". Wszystkie jego inicjatywy zostay we wntrzu rz zablokowane: reforma gabinetu ministrw i struktur rzdowych, aby dostosowa je do mod elu europejskiego i wprowadzenia m.in. europejskich" komrek, czy mianowanie w posz czeglnych resortach wiceministrw ds. integracji europejskiej, nie wspominajc ju o bu dowie terytorialnych sieci punktw informacji europejskiej, ktrych powstanie miaa po przedza reforma terytorialno-administracyjna dajca realne kompetencje samorzdom i d ecentralizujca wadz w pastwie. Jedyn decy17 Wypowied z 14 maja 2005 na stronach: http://www.glavred.info/ukr/?art=13947797 8 18 A. Grska, Nowy rzd Ukrainy - perspektywy i zagroenia, Komentarze", O rodek Studiw W chodnich, 10.02.2005, http://www.osw.waw.pl/pub/koment/2005/02/050210.htm 19 Zob. wywiad Burkharda Bischofa dla Die Presse", 30.05.2005, http://inosmi.ru/t ranslation/219952.html 95 Agnieszka Korniejenko zj, do skromn w stosunku do pierwotnie planowanych proeuropejskich dziaa systemowych, byo poszerzenie skadu Departamentu ds. Integracji Europejskiej (istniejcego take i w cze niej) w ramach sekretariatu Rady Ministrw, w ktrym do pracy przyjto 11 nowych osb (z planowanych 50 osb).20 Mona powiedzie, e na tym skoczyy si marzenia wczesnego wi miera Rybaczuka o integracji europejskiej... P niejszy kryzys polityczny i dymisja caego rzdu we wrze niu 2005 r. stanowiy smutny epilog ukraiskiej drogi ku Unii Europej skiej. Drug spraw, jaka pozostaa w cz ciowych kompetencjach wicepremiera ds. europejsk ich, a cz ciowo jak dawniej podlegaa ministrowi ekonomiki Serhijowi Teriochinowi byy negocjacje w sprawie wstpienia Ukrainy do wiatowej Organizacji Handlu, ktrych warun kiem jest przyjcie kilkunastu ustaw dostosowujcych regulacje rynku ukraiskiego do w ymogw wiatowych. Debata parlamentarna nad zaproponowanym przez rzd pakietem 14 usta

w dostosowawczych rozpocza si w pierwszych dniach lipca 2005 roku wystpieniem prezyd enta w Radzie Najwyszej, potem rzeczow polemik na temat zagroe gwnie dla rynku rolne i przyjciem m.in. od dawna oczekiwanej ustawy o ochronie wasno ci intelektualnej. Se sja przesza nastpnie w faz - znan w obyczajach ukraiskiej Rady Najwyszej - blokowania mwnicy, tym razem przez komunistw Petra Symonenki, ktrzy przy akompaniamencie wycia syren protestowali przeciw proponowanym ustawom dostosowawczym. Wszystko zakoczyo si zniszczeniem mikrofonw i pozbawieniem krzese prezydium sejmowego. Jakby tego byo mao, ukraiscy parlamentarzy ci zdyli w midzyczasie wygwizda i obrazi przewodniczce madzenia Parlamentarnego Rady Europy Ren van der Lindena, ktry mia wystpi z przemwien em do wybracw narodu". Parlamentarna bitwa trwaa trzy dni i zakoczya si ewakuacj sp Woodymyra ytwyna, a na koniec uchwaleniem cz ci waniejszych dla dalszych negocjacji z WTO aktw prawnych, co jednak nie przesdzio o porace strategicznego planu rzdu: wstpi nia Ukrainy do WTO do koca 2005 r. 2Zwemennia wicepremierministra do uczasnykiw konkursu, 27.05.2005, http://www.kmu .gov.ua/con-trol/uk/publish/article;jsessionid=AC2A7E9C2CECC0CABElA36EAF7542E52? artJd=17221482&cat_id-=43225 96 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU REFORMA ADMINISTRACYJNA PASTWA Roman Bezsmertnyj mg w okresie przedwyborczej kampanii czu si skrzywdzony i odsunity od wadzy przez now gwiazd otoczenia Wiktora Juszczenki Oeksandra Zinczenk21, ktry od zerwca 2004 roku obj funkcj szefa kampanii wyborczej kandydata na prezydenta, aby w e wrze niu -ju jako szef prezydenckiego sekretariatu - doprowadzi do go nego kryzysu i dymisji caego rzdu. Media lubiy przypomina Bezsmertnemu, e przez 5 lat by przedstawic elem prezydenta Kuczmy w Radzie Najwyszej i uparcie broni go przed oskareniami opoz ycji o udzia w zabjstwie dziennikarza Georgija Gongadzego oraz w sprawie autentycz no ci nagra dokonanych w gabinecie prezydenta przez jego ochroniarza majora Melnycz enk. Bezsmertnyj zdoa uzyska w czasie walki przedwyborczej jedynie stanowisko formal nego szefa namiotowego miasteczka na Chreszczatyku, ale po wyborach - pomimo pub licznej i do nieeleganckiej krytyki swojej przyszej szefowej, ktr nazwa aferzystk i taystk" -zosta wicepremierem ds. reformy administracyjnej. atwo zgadn, e resort - z nej strony kluczowy dla procesu integracji Ukrainy z UE, z drugiej - warunkowany ustaleniami grudniowego okrgego stou" midzy Kuczm a opozycj - budzi szczeglne zai wanie zarwno ekspertw, jak i mediw. Podczas rozmw przy okrgym stole" ustalono bowiem, e losy reformy politycznej na Ukrai nie, ktra dy do przekazania kompetencji prezydenta premierowi i przeksztacenia Ukrai ny z republiki prezydenckiej w rzdowo-parlamentarn, uzalenione zostan od terminu prz eprowadzenia reformy administracyjnej. W zasadzie w interesie obecnego prezydent a ley op nienie tej reformy - pozwala mu bowiem zachowa peni wadzy przez nastpne 4 m , przesuwajc wprowadzenie zmian z 1 wrze nia 2005 roku na 1 stycznia roku nastpnego. O tym, e my l ta nie jest na Ukrainie odosobniona, wiadcz te wypowiedzi szefa ukraisk ego parlamentu Woodymyra ytwyna: Nie widz dzi woli politycznej, aby parlament przyj u taw 3207-122 [o przeprowadze21Zob. S. Rudenko, Roman Bezsmertnyj wid a" do Ja", 1.03.2005, http://ua.proua.co m/analitic/2005/ 03/01/101653.html 22 Wypowied podczas spotkania w aktywem obwodu czernihowskiego z 24 maja 2005 r. Zob. http://www.rukhpress-center.kiev.ua/004598/index.phtml 97 Agnieszka Komiejenko niu reformy systemu samorzdowego - red.]. Przyjcie wa nie tej ustawy, powtrzmy, otwier a drzwi do przeprowadzenia reformy politycznej, a wic wprowadzenia zmian do konst ytucji, do czego niezbdne jest sformowanie szerokiej koalicji parlamentarnej. Susz nie wic ytwyn twierdzi, e jest to w trakcie trwania kampanii wyborczej niemoliwe. St awka w wyborach do Werchownej Rady toczy si bdzie o umocnienie wadzy nowej ekipy lub przejcie przynajmniej tego przyczka przez opozycj, ktokolwiek by j tworzy. Roman Bezsmertnyj by zwolennikiem trjstopniowego ustroju samorzdowego, likwidacji r ozbudowanej struktury pastwowych komitetw, uporzdkowania i poszerzenia kompetencji ministrw i wprowadzenia poprzez ustaw (a nie ukaz") do ministerstw apolitycznych se

kretarzy pastwowych (odpowiednikw polskich dyrektorw generalnych) - niewraliwych na zawieruchy polityczne urzdnikw suby cywilnej. Bezsmertnyj wreszcie prbuje uporzdkowa atus gabinetu ministrw, ktry na Ukrainie nie dorobi si do dzi ustawy regulujcej jego ompetencje, jakkolwiek dziwnie by to brzmiao w odniesieniu do organu zarzdzajcego c aym krajem23. Wszystkie te pokrtce wymienione zmiany wywouj niemao emocji, bo dotycz mian strukturalnych w skali kraju, nowego podziau terytorialnego i dotykaj losw zarw no mieszkacw maych wiosek, miast i miasteczek, jak i silnych grup lobbystycznych oc hranianych dotd przez reim Kuczmy. W Polsce reforma administracyjno-terytorialna z ostaa przerwana po realizacji pierwszego etapu, brak woli politycznej zadecydowa, e do reformy powrcono dopiero po siedmiu latach przerwy, a i tak w kocu po wprowadz eniu zmian odzyway si gosy krytyczne. Roman Bezsmertnyj na reformy mia niecay rok - d o wiosennych wyborw parlamentarnych 2006 roku, ale ju po 9 miesicach wiadomo byo, e p rowadzone przez niego konsultacje polityczne w regionach (Winnica, Odessa, Iwano -Frankowsk, uhask) nie objy punktu najbardziej newralgicznego - samego Kijowa, a to przecie politycy i parlamentarzy ci wadni s ograniczy lub zdusi reform w zarodku, je ie staa w sprzeczno ci z ich interesami. 23Zob. Roman Kulczykyj, Roman Bezsmertnyj. Systemnyj administrator, Kontrakty", 31 .03.05, http://cu-pol.brama.com/newsite/cupol/index.php?&id=28&backPID=36&tt_new s=5393&&cHash=529742614d 98 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU Obok deklaracji, e wicepremier buduje pastwo na wzr europejski, cokolwiek miaoby to znaczy, pojawiay si w wypowiedziach Bezsmert-nego take pomysy niepokojce, cho ubrane zgrabn retoryk pen hase o demokracji i poszanowaniu woli spoeczestwa. Bezsmertnyj pr nowa na przykad przy poszczeglnych resortach powoanie komitetw obywatelskich", poniew struktura nie moe kontrolowa swoich wasnych dziaa. Gwnym kontrolerem powinno by spo o. Ono powinno kontrolowa wadz poprzez rozmaite organizacje publiczne, ktre mog da p wie" urzdnikom, je li ci podjli niewa ciwe decyzje. (...) Przy wszystkich ministerstwac h zostan stworzone tak zwane kolegia obywatelskie, ktre bd dawa zgod na to, aby jakie olwiek postanowienie ministerstwa lub gabinetu ministrw zostao wcielone w ycie. Na pytanie dziennikarzy, kto miaby wchodzi w ich skad, Bezsmertnyj wyja nia: przedstawici ele organizacji pozarzdowych, zjednoczenia przedsibiorcw. To powinni by tacy ludzie, przed ktrymi ukrycie czegokolwiek bdzie niemoliwe. Czy takie kolegia cywilne nie p rzeksztac si w zrzeszenia lobbystw walczcych w ramach resortu o wasne interesy? Roman Bezsmertnyj odpowiada: Je li bd formowane zgodnie z zaproponowan przeze mnie zasad, to nigdy si tak nie stanie. Nie wierz, e ludzi, ktrzy wadaj prawem blokowania rzdu, mo wo kupi1*. Z kolei funkcje Pastwowego Komitetu ds. Polityki Regulacyjnej i Przedsib iorstw wicepremier proponuje zastpi Narodow Komisj ds. Regulacji Przedsibiorczo ci, kt dziaaaby nie pod rzdow kontrol, ale ponad gabinetem ministrw, podobne jak wyej przy zone kolegia obywatelskie" wyposaon we wadz blokowania decyzji rzdu. Wiadomo dzi , e konflikt midzy wczesnym wicepremierem ds. reformy administracyjnej a premier Juli Tymoszenko nie zosta ostatecznie zaegnany, co ostatecznie przypiecztowao los tej reformy. Nie miao tu znaczenia, e Bezsmertnyj mg przez pierwsze miesice spra wowania swoich funkcji liczy na zdecydowane wsparcie prezydenta Ukrainy z jednej strony i deklarowan publicznie niech szefa parlamentu Woodymyra ytwyna - z drugiej. T ak czy inaczej reforma wymaga b24 Wywiad przeprowadzony przez Antonin Baan i Rustana lliczewa dla gazety .Biznes" , 28.02.2005; umieszczony w portalu rzdowym: http://www.kmu.gov.ua/control/publis h/article?artjd=13097646 99 Agnieszka Korniejenko dzie nie tylko uchwalenia kilku ustaw, ale take z zaoenia powinna zniszczy mechanizm y, na podstawie ktrych do tej pory politycy zwyciali w wyborach parlamentarnych - w ertykalnie zhierarchizowane podporzdkowanie polityczne: prezydent - szef administ racji obwodowej - szef administracji rejonowej25. Te zasoby administracyjne" (adm inre-surs), bdc bezpo rednio zalene od gowy pastwa, podlegay zawsze w okresie kampani yborczej politycznym naciskom, eby nie powiedzie swoistemu szantaowi. W najbliszych wyborach program ukraiskiego rzdu zabezpieczy moe tylko uzyskanie zdecydowanej wikszo i parlamentarnej przez blok partyjny Wiktora Juszczenki - Nasz Ukrain. Czy prezyde nt w tej sytuacji pozbawi si wpywu na ulege wobec wadz w Kijowie administracje teren

owe? CO MY L UKRAICY? Problem braku decentralizacji wadzy i oddania penomocnictw strukturom terenowym ni e pozostaje jedynie problemem wicepremiera Bez-smertnego, bowiem przekada si kadego dnia na ycie szarego obywatela, ktry nie dowierzajc wadzom lokalnym, wsiada w pocig i jedzie wprost do Kijowa na ulic Szowkowyczn 12, gdzie znajduje si Obywatelska Poc zekalnia Prezydenta. Na schodach kadego dnia koczuj tu dziesitki ludzi w oczekiwani u na widzenie z urzdnikiem prezydenta lub, daj Boe, z samym prezydentem, ktry zaglda tutaj raz w miesicu. Dziennie z poczekalni (wedug danych urzdnikw) na salon" trafia 100-150 osb, ktre skar si, e wszystko zostao jak za Kuczmy, ci sami ludzie, nie chce si pracowa, te same metody- posucha-pod-pisa-odprawi". atwo obliczy, e nawet prz innym dniu pracy poczekalni kady ze stu petentw trafi najwyej na 6-minutowe posuchan ie. A kiedy odpowiedzie na 700 listw ze skargami, jakie nadchodz kadego dnia? Bdzie n owy Majdan - mwi jeden z nich - ale nie przeciwko Juszczence, ale przeciwko sdom. Urzdnicy prezydenccy broni si, bo nie ich spraw jest wtrca si w procesy sdowe, poka i25 Cho i temu zaprzecza w publicznych wypowiedziach W. ytwyn: O wiadczenia o tym, e p rezydentowi zostan zabrane kompetencje, czyni ci, ktrzy nie czytali odpowiedniej us tawy, gdzie akcentuje si, e kompetencje prezydenta stan si waniejsze i pozostaj narz ami wikszego wpfywu na parlament. Zob. http://www.rukhpress-center.kiev.ua/004598 /index.phtml 100 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU sy spraw pozytywnie zaatwionych, ktrych jest podobno ponad poowa. Petenci pokazuj li sty z podpisem Juszczenki, w ktrych domaga si on od gubernatorw zajcia si ich problem em - bezskutecznie, wic wracaj na schody poczekalni, tym razem z materacem i prowi antem, by domaga si... carskiego" posuchania. Jeden z nich z wioski Wesee w obwodzie odeskim cytuje zastpc szefa miejscowej administracji Pe-tra oenk: Mam stoek, mam i pl cy. Nie macie gdzie chodzi, dokumenty i tak wrc do mnie26. Z okazji 100 dni dziaalno ci nowych wadz - prezydenta i rzdu Ukrainy - dziennikarze p okusili si o krtkie podsumowanie i wstpne, do ostrone oceny. Przede wszystkim zwraca wag ponad 60-procentowy wynik poparcia dla Juszczenki, niebywale wysoki, je li porwn amy go z poparciem dla Kuczmy, ktre w ostatnich miesicach jego wadzy ksztatowao si na granicy bdu statystycznego. Podobny 50-procento-wy wynik uzyskaa wczesna premier Jul ia Tymoszenko. Skrupulatni dziennikarze wyliczyli, e w porwnaniu z wynikami sonday sprzed pierwszej tury wyborw prezydenckich popularno Juszczenki wzrosa o 27 procent, a premier Tymoszenko - o 39 procent. Najwicej jednak zyska w tych porwnawczych son daach szef Werchownej Rady Woody-myr ytwyn, bo ponad 42 procent gosw, dochodzc do zna omitego poziomu 59,3 procent poparcia spoecznego, co potwierdza tylko tez, e warto by politykiem elastycznym i ostronym, lecz zdystansowanym wobec wszystkich stron p olitycznej batalii. ytwyn jako chyba jedyny - prcz prokuratora generalnego i mera Kijowa - spo rd politycznej elity zachowa swoje wysokie stanowisko szefa parlamentu, mimo cakowitej zmiany wadzy po pomaraczowej rewolucji i pitnastu tysicy nowych nomin acji na stanowiska w administracji pastwowej27. Prcz personalnych sonday dotyczcych wszystkich czonkw rzdu Dzerkao Tynia"28 pokusi o zbadanie opinii spoecznych dotyczcych programowych hase nowej wadzy, w tym kwestii wyboru drogi proeuropejskiej. 56,2 procent respondentw uznao, e nowe wa26 Wszystkie cytaty tego akapitu oraz przytoczone dane za: H. Tytysz, Prezydent ide w nard, Ukrajin ka Prawda", 29.06.2005, http://www2.pravda.com.Ua/archive/2005/j une/29/l.shtml 27 Zob. http://ukr.for-ua.com/news/2005/03/26/102945.html. Badanie przeprowadzon e przez Europejski barometr" w kocu marca 2005 roku. 28 Zob. N. Jacenko, K. Szczotkina, L. Suryk, T. Sylina, 0. Prymaczenko, J. Mostow a, 100 dniw nowoji wtady, Dzerkao Tynia", nr 18 (546), 20.05.2005. 101 L Agnieszka Korniejenko dze robi realne kroki ku przyblieniu Ukrainy do Europy, przeciwnego zdania byo 22,2 procent osb twierdzcych, e ukraiska eurointegra-cja sprowadza si jak kiedy jedynie d hucznych o wiadcze. Wiara w realne zblienie do Europy maleje w miar oddalania si od z

achodniej granicy Ukrainy i wynosi na wschodzie kraju 36,8 procent w przeciwiestw ie do obwodw zachodnich, gdzie potwierdzaj 70 procent respondentw. Z drugiej strony , Ukraicy - bez wzgldu na miejsce zamieszkania - do zgodnie przyznaj, e nowe wadze s cznie wia-rygodniejsze dla Unii Europejskiej od reimu Kuczmy - tak uwaa 66,2 proce nt osb. Tyle statystyki - a dziaania wadzy? UKRAINA MIDZY STANDARDAMI Ju w maju 2005 roku na posiedzeniu gabinetu ministrw premier Julia Tymoszenko ogosia : Dzi na posiedzeniu rzdu zostao przyjte ci le okre lone postanowienie, e Wsplna Prz konomiczna to strategia Ukrainy. Podtrzymujemy ten kierunek naszego ruchu29. Kil ka dni p niej potwierdzi te sowa Wiktor Juszczenko, a za nim wczesny szef Narodowej Ra dy Bezpieczestwa Ukrainy Petro Poroszenko, podkre lajc, e wsppraca w ramach czwrki kr wchodzcych w skad Wsplnej Przestrzeni Ekonomicznej stanowi gwny cel strategiczny Ukra iny. Nowym specjalnym przedstawicielem Ukrainy przy WNP zosta wyznaczony minister ekonomiki, a gwnym punktem rozmw stao si stworzenie przestrzeni wolnego handlu oraz uruchomienie midzynarodowych projektw infrastrukturalnych jako rodkw zaradczych na p ogbiajcy si z roku na rok deficyt handlowy, przede wszystkim w wymianie towarowej Uk rainy z Rosj. Na ukaz dotyczcy formowania WNP i roli Ukrainy w tym procesie nie cz ekali my nawet miesica30, chocia rwnolegle uruchomiona zostaa prawie natychmiast proce dura zgoszenia do sdu konstytucyjnego zapytania o zgodno obowizujcych w ramach WNP um z zapisami ukraiskiej konstytucji, a eksperci zaczli go no docieka, czy postulat przes trzeni wolnego handlu 29 T. Sylina, Wiktor Juszczenko: uhoda szczodo JEP [Jedyna Przestrze Ekonomiczna] - zrada nacionalnych interesie Ukrajiny, Dzerkalo Tynia", nr 20 (548), 28.05-3.06 .2005. 30Zob. Korespondent", 16.06.2006, http://www.korespondent.net/main/39113 102 WYBLAKE POMARACZE, CZYLI REWOLUCJA NA ROZDROU WNP lub jeszcze dalej idce plany zwizku celnego, ekonomicznego i walutowego nie pr zeszkodz w negocjacjach Ukrainy ze wiatow Organizacj Handlu. W kocu gazeta Frankfurte Rundschau"31 bez zbdnych dyplomatycznych wykrtw powoaa si na wspomnianego ju Pe-tra roszenk, ktry opowiedzia si za budow nowej formuy wsppracy midzy Ukrain, Rosj, B achstanem jako alternatyw dla integracji z Europ. Podobne deklaracje natychmiast p o dymisji we wrze niu 2005 r. wygaszaa Julia Tymoszenko. Proces wahania, ktry obserwujemy w decyzjach nowej wadzy dotyczcych tak kierunku in tegracji pastwa, jak i zakresu przeprowadzanych reform, odzwierciedla - z jednej strony - prb rozstawienia na nowo elementw starej scenografii na wywalczonej scenie politycznej, ale take to, e dokonaa si do naskrkowa zmiana kadr, a nawet i ci, ktr ali si nowymi twarzami nowej wadzy, krok za krokiem wcigani s w stare, kuczmowskie u kady zaleno ci. Podobnie jak sprawa zblienia Ukrainy do europejskich standardw otrzyma prawie natychmiast odpowied o konieczno ci zacie nienia aliansw w ramach WNP, tak wie le innych przedsiwzi i inicjatyw zyskuje natychmiast swoje lustrzane, wykrzywione o dbicia bdce przeciwwag lub wprost zaprzeczeniem swoich pierwowzorw. Przykady? Jednora zowa likwidacja wolnych stref ekonomicznych przez rzd Ukrainy, ktra podkopaa zaufan ie inwestorw do Ukrainy, wywoaa masowe protesty choby polskich przedsibiorcw oraz uci czk kapitau z wielu regionw Ukrainy, uzyskaa przeciwwag w Memorandum o problemach pry atyzacji" uzgodnionym pomidzy przewodniczcym parlamentu, premierem i prezydentem z okazji Midzynarodowego Forum Ekonomicznego w Kijowie w poowie czerwca 2005 roku ( nazwanym te szumnie mini-Davos), ktre zapewnia ma inwestorom rwno szans w dostpie do kupu prywatyzowanych obiektw32. Inny przykad: projekt ustawy o nieczeniu przez posw f nkcji parlamentarnych z biznesowymi take zyska natychmiastow przeciwwag w innym proj ekcie zmian do kodeksu postpowania karnego - o ochronie przed prawem... poselskic h kolegw za pomoc 31 Jakszczo Ukrajiny ne wizmut' w JEC, Poroszenko ne proty JeEP, Ukrajin ka Prawda" , 21.06.2005, http://www2.pravda.com.Ua/archive/2005/june/21/news/8.shtml. Po uk azaniu si tej informacji pojawiy si wyja nienia sekretariatu prasowego P. Poroszenki, e nie udziela on wywiadu dla niemieckiej gazety. 32 Rybaczuk proponuje inwestorem ,wse" i prosyt' jich .zaJyszyly wwicztywist", http://www.online.com.ua-/news/c/2005-06/16-11069802.asp, 16.06.2005. 103 Agnieszka Korniejenko aktu porczenia podpisanego przez co najmniej 150 deputowanych. Posowie dziki propon

owanej w projekcie procedurze mogliby ingerowa w postpowania prokuratorskie i uwal nia od aresztu osoby, ktre zdoay zlobbowa wystarczajc liczb wybracw narodu". Na koniec warto chyba zada pytanie, dlaczego kolory pomaraczowej rewolucji tak szy bko wyblaky? Polacy, mdrzejsi o do wiadczenia wasnej rewolucji 1989 roku, lubi przypom ina, e w cigu nastpnych jednego roku, dwch lat wieo upieczeni urzdnicy, ktrzy wwc si na salonach wadzy nuworyszami, bez specjalnych zgrzytw zmienili swetry na garni tury, a domowe kanapki na wystawne obiady. Chc tym samym udowodni, e kada spontanicz na zmiana wadzy, ktrej legitymizacj jest akt obywatelskiego buntu, si rzeczy prowadzi nowe elity do oswojenia" i akceptacji regu urzdniczej gry, gdzie minister ma wasne penomocnictwa i obowizki, a sekretarka - wasne. Zgodnie z logik tej czsto narzucajcej si analogii Lech Wasa przemawia na Majdanie, bohaterowie Sierpnia demonstrowali s sol idarno w Kijowie, a Aleksander Kwa niewski organizowa okrge stoy", w wyniku ktrych konsensus elit umiarkowanej opozycji z wadz. Poza porozumieniem znalazy si - pomin t utaj mocno podejrzane przyczyny - grupy najbardziej zradykalizowane lub podejrzl iwe wobec zawartych porozumie, jak socjali ci O. Moroza czy modziewki kampanii Pora!". To dlatego w przypadku Ukrainy nikt serio nie domaga si cigania przez prokuratur bye go prezydenta Kuczmy, a Wiktor Jusz-czenko moe ze spokojem powiedzie, e ustalenia o krgostoowe mona potraktowa z przymrueniem oka, zwaszcza te dotyczce cao ciowej ref a. Biurokratyczna machina, z ktrej starto tylko naskrek, krci si si inercji i gwarant je niezmienny bieg spraw. Sdy bywaj powolne, a sprawiedliwo nierychliwa... Je li przew rotnie uzna, e histori najnowsz rzdzi jaki diabelski, marksistowski de-terminizm, to we byyby do przewidzenia czekajce Ukrain wojny na grze", rozdrobnienie opozycji, szyb ko odradzajce si partie o proweniencji oligarchiczno-klanowej i smutny koniec poma raczowego renesansu. By moe jednak historia posuguje si bardziej wyrafinowan logik. Jerzy Marek Nowakowski Pomaracze eksportowe, czyli midzynarodowe nastpstwa zwycistwa Wiktora Juszczenki Wiele wskazuje na to, e historycy bd w przyszo ci wpisywali grudzie roku 2004 w jednym szeregu z polskim sierpniem 1980 i jesieni ludw" roku 1989, kiedy upad mur berliski. Pomaraczowa rewolucja na Ukrainie okazaa si wydarzeniem znacznie przekraczajcym wymi ar krajowy, a nawet regionalny. Z perspektywy kilku miesicy mona zaryzykowa stwierd zenie, e wydarzenia kijowskie wpyny w znaczcy sposb na polityk w skali wiatowej. I z wzgldu na to, jak rozwinie si sytuacja na samej Ukrainie. To, co si stao pomidzy I tur wyborw prezydenckich a powtrzon II tur, dowiodo rwnie jako ciowej zmiany w spos rawiania polityki w Europie. Spr w obrbie ukraiskiej elity wadzy, ktry mia w najlepsz m razie zakoczy si przewrotem paacowym, dziki obecno ci setek tysicy ludzi na kijowsk placu Niepodlego ci przeksztaci si w autentyczn rewolucj, ktra pocigna za sob po oczenia midzynarodowego, zgodnego co do konieczno ci uznania faszerstw wyborczych i wynikw zaplanowanych z gry w gabinetach wadzy, niespodziank sta si entuzjazm i nacisk wasnych obywateli ogldajcych wydarzenia ukraiskie na ekranach telewizorw. Uzgodnione stanowisko Unii Europejskiej - zgadzamy si na Janukowycza, o ile zbyt bezczelnie n ie sfaszuje wynikw" - upado nie w wyniku impulsu moralnego, ktry wstrzsn przywdcami py, ale dlatego, e dziennikarskie relacje poruszyy obywateli pastw Unii Europejskie j. Bez ryzyka popenienia bdu mona powiedzie, e rewolucj ukraisk wygray kamery telewi erzenie autorytarnego modelu sprawowania wadzy dominujcego w wiecie postsowieckim z wolnymi mediami skoczyo si zwycistwem tych ostatnich. Wreszcie, sukces opozycji ukr aiskiej zdetonowa kaskad przemian politycznych i spo107 Jerzy Marek Nowakowski ecznych w samym wiecie postsowieckim. Narody Wsplnoty Niepodlegych Pastw uwierzyy w m iwo dokoczenia procesu likwidacji starego ustroju i starej sieci zaleno ci, a dyktator zy rzdzcy od Miska po Aszchabad wpadli w nerwowe przeraenie, zabierajc si do demaskow nia kolejnych spiskw uknutych rzekomo przez imperialistw amerykaskich, by obali ich wadz. Nastpstwa rewolucji w Kijowie mona podzieli na trzy kategorie. Pierwsza z nich - w perspektywie midzynarodowej najwaniejsza - to zmiana strategii politycznej Stanw Zj ednoczonych oraz dokonujca si reorientacja wikszo ci pastw Unii Europejskiej wobec cae o regionu postsowieckiego. Kategoria druga - niesychanie istotna z polskiego punk

tu widzenia oraz warunkujca trwao zmian na arenie midzynarodowej -to przebudowa syste mu politycznego i ekonomicznego na samej Ukrainie. Wyprzedzajc jej analiz, trzeba powiedzie, e zadanie westernizacji Ukrainy stojce przed tandemem Juszczenko - Tymos zen-ko jest niesychanie trudne zarwno ze wzgldu na ograniczone i warunkowe poparcie spoeczne, jak te z powodu zaleno ci Ukrainy od Rosji i bardzo limitowanego wsparcia ze strony pastw Zachodu. Trzecia wreszcie kategoria skutkw to zmiany w sytuacji we wntrz grupy pastw postsowieckich. To toczca si rewolucja w Kirgistanie, bo trudno za skoczon rewolucj uzna samo odsunicie od wadzy prezydenta Askara Akajewa, to nasilaj si wystpienia opozycyjne w Azerbejdanie i Uzbekistanie. To wreszcie zmiana taktyki Rosji, ktra z jednej strony uznaa za konieczne zastosowanie bardziej finezyjnej ta ktyki do utrzymania swoich wpyww w regionie, uywajc instrumentw gospo-darczo-dyplomat ycznych w miejsce nagiej siy poczonej z mechanizmami korupcyjnymi, z drugiej za - po dja prb skonsumowania do wiadczenia rewolucji ukraiskiej na potrzeby wewntrzne, uznaj chanizm kontrolowanej rewolucji za jeden z moliwych scenariuszy sukcesji wadzy po zakoczeniu drugiej kadencji Wadimira Putina. 108 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI DEMOKRATYCZNA KRUCJATA I ODRODZENIE NATO. POMARACZOWE MARZENIE PREZYDENTA BUSHA W przemwieniu akceptacyjnym po powtrnym zwycistwie wyborczym 3 listopada 2004 roku prezydent George Bush mwi o budowie demokracji w Iraku i Afganistanie. I doda: Razem z naszymi dobrymi sojusznikami bdziemy prowadzili wojn z terrorem z wykorzystanie m wszystkich rodkw bdcych w dyspozycji narodu amerykaskiego, aby nasze dzieci mogy y olno ci i pokoju1". Trzy miesice p niej zasadniczym motywem przemwienia inauguracyjnego wygoszonego przez prezydenta Stanw Zjednoczonych (20 stycznia 2005 roku) sta si pro gram budowania demokracji w skali globalnej. Polityka Stanw Zjednoczonych to poszu kiwanie i wspieranie demokratycznych ruchw i instytucji w kadym narodzie i kulturz e, a ostatecznym celem jest skoczenie z tyrani na wiecie. (...) Trudno ci w osigniciu elu nie mog by adnym usprawiedliwieniem w unikaniu tego zadania. Wpywy Ameryki nie s nieograniczone, jednak na szcz cie dla uciskanych s poka ne. I bdziemy ich uywa na rze wolno ci"2. Doda wypada, i w dorocznym przemwieniu State of the Union" 2 lutego 2005 r . Bush wprost wymieni Ukrain jak przykad sukcesu demokracji. Zestawienie trzech kluczowych wystpie prezydenta jedynego wiatowego supermocarstwa wyra nie wskazuje na to, e co wanego stao si pomidzy listopadem 2004 a styczniem 2005 ku. Sukces demokratycznej rewolucji na Ukrainie sprawi, e ograniczona wcze niej do o brbu Bliskiego Wschodu nowa polityka amerykaska (czyli polityka promocji demokracj i) zostaa przeorientowana take na obszar pastw postsowieckich. O tym, e bya to ewoluc ja trwaa, wiadczy przede wszystkim silne zaangaowanie Stanw Zjednoczonych w popieran ie opozycji na Biaorusi. Wystpienie sekretarz stanu Gondoleezzy Rice podczas wiose nnej podry do Moskwy w 2005 roku, a take bardzo twarde stanowisko prezydenta Busha podczas spotkania z liderami pastw batyckich w Rydze 7 maja wskazuj na to, e polityk a budowa1 Midzynarodowy Przegld Polityczny" (dalej MPP), nr 10, 2004-2005, s. 143. 2 MPP, nr 11, 2005, s. 130. 109 Jerzy Marek Nowakowski nia demokracji na obszarze postsowieckim staa si jednym z trwaych elementw strategii politycznej USA. Zbiego si to w czasie z ewidentnym ochodzeniem relacji pomidzy Was zyngtonem a Moskw. O ile w poowie roku 2004 podczas wizyty w stolicy Rosji pani Ri ce, wwczas doradca do spraw bezpieczestwa narodowego, sygnalizowaa amerykaskie desin teresement wobec Biaorusi i Ukrainy, koncentrujc si na sprzeciwie wobec planw rosyjs kiej interwencji wojskowej w Gruzji, o tyle podczas szczytu rosyjsko-amerykaskieg o w Bratysawie osiem miesicy p niej Wadimir Putin musia przekn amerykaskie uwagi o wno ci mieszania si w wewntrzne sprawy Ukrainy w czasie kampanii prezydenckiej, a ta ke dawno niesyszane aluzje do amania praw czowieka w Czeczenii. Wydaje si, e pomaraczowa rewolucja i prozachodnie deklaracje nowej ekipy przywdczej Ukrainy zachwiay obowizujc w amerykaskiej polityce po 11 wrze nia zasad przede wszys Rosja", skaniajc Ameryk do ponownego zainteresowania si regionem Europy Wschodniej. Klarown symbolik miaa te kwietniowa wizyta Wiktora Juszczenki w Waszyngtonie. Jako j eden z nielicznych przywdcw zagranicznych prezydent Ukrainy mia moliwo wygoszenia pr ienia przed poczonymi izbami Kongresu USA. Zakoczy przemwienie, cytujc papiea Jana P

II: Pj cie drog prawdy jest czasem trudne, ale nigdy nie jest niemoliwe". I doda: Wes y na t drog i nigdy z niej nie zejdziemy3". Odebra owacj na stojco. Pomimo e w tym sa ym wystpieniu potwierdzi decyzj o wycofaniu onierzy ukraiskich z Iraku, co dla Ameryk nw byo decyzj trudn do przeknicia. Podczas tej samej wizyty ukraiski prezydent otrzy apewnienie Amerykanw o tym, e Waszyngton jest gotowy poprze Ukrain w deniu do czonko a w NATO. Bya to odpowied na wcze niejsze deklaracje strony ukraiskiej, e jest zainter esowana czonkostwem w Sojuszu Pnocnoatlantyckim. Ukraiska rewolucja i jej geopolityczne nastpstwa przyczyniy si bowiem do politycznej reanimacji NATO bdcego od czasu zamachw na Nowy Jork i Waszyngton organizacj zamier ajc, a w kadym razie tracc znaczenie polityczne. Z jednej strony unilateralizm polity ki amerykaskiej po 11 wrze nia, polegajcy na samodzielnym dobieraniu so3 Polska Agencja Prasowa (dalej PAP). 110 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI bie sojusznikw do poszczeglnych zada wyznaczanych arbitralnie przez Ameryk, a z drug iej gboki spr o wojn w Iraku sprawiy, e Pakt Pnocnoatlantycki nie by w stanie sta harmonizacji interesw politycznych Zachodu. Co wicej, wydawa si niepotrzebny i w cigu kilku lat poprzedzajcych grudzie 2004 roku ulega politycznej marginalizacji, przek sztacajc si w organizacj zaatwiajc techniczne kwestie budowy zaufania i kontroli zbr gwnie na linii Zachd - Rosja. Postawienie na porzdku dziennym sprawy czonkostwa Ukra iny i Gruzji spowodowao oywienie politycznej struktury Sojuszu. Sekretarz generaln y NATO, Holender Jaap de Hoop Scheffer, powiedzia 4 kwietnia, e je li Ukraina postpuje tak, by sprosta swej ambicji przystpienia do NATO, NATO potraktuje t ambicj bardzo powanie. Moja odpowied jest taka, e drzwi NATO sa otwarte" (cyt. za PAP). Jeszcze w yra niej zapraszaj Ukrain do NATO Amerykanie. Zarwno prezydent Bush, jak i Donald Rum sfeld sugeruj, i perspektywa czonkostwa Ukrainy jest kwesti bliskiego dystansu czaso wego. Najtrudniejsze jest to dla samych Ukraicw, ktrzy wprawdzie nawet w czasach rzdw Leonida Kuczmy deklarowali jako cel strategiczny wstpienie do NATO, ale nigdy do czasu objcia wadzy przez ekip Juszczenki - nie traktowali tego postulatu powanie, a przynajmniej priorytetowo. Ot, polityczny ozdobnik uatwiajcy pozyskiwanie fundu szy na likwidacj gigantycznych i gro nych zapasw postsowieckiej broni, a take wygodny czynnik wzmacniajcy Ukrain w priorytetowej dla niej grze politycznej z Rosj. Podob nie Sojusz traktowa do czasw pomaraczowej rewolucji relacje z Ukrain jako drugorzdne. A co najwaniejsze - na Ukrainie, szczeglnie w jej wschodniej cz ci - NATO wci traktow ne jest jako organizacja wroga. Poparcie dla wstpienia do NATO wyraa niezmiennie m niej ni poowa obywateli Ukrainy. Decyzja o odwrceniu sojuszy bya wic politycznie trud na dla Juszczenki, ale jednocze nie otworzya szans dla NATO, by poprzez przygotowani e do kolejnego rozszerzenia, i to o kraj militarnie znaczcy, oywi politycznie zamie rajcy Pakt. Rzecz jasna, o ile w kwestii przyjcia decyzji o aktywizacji amerykaskie j polityki wobec Europy Wschodniej Ukraina i jej polityczna reorientacja miaa zna czenie decydujce, o tyle w sprawie rewitalizacji NATO czynnik ukraiski by jednym z wielu zbiegajcych si w czasie impulsw nakazujcych nowe spojrzenie na Pakt Atlantycki . 111 Jerzy Marek Nowakowski Trudno jednak nie zauway, e Ukraina, ktra przez okres rzdw Leonida Kuczmy syna z e broni do obszarw objtych embargiem, czy to sprzedajc systemy radarowe Kolczuga" czy te, jak ujawni niedawno rzd w Kijowie, dostarczajc Iranowi i Chinom zaawansowane te chnologicznie rakiety redniego zasigu, staa si nagle podanym i osigalnym sojusznikie achodu. Po kryzysie zwizanym z ogoszeniem przez Ukrain nowej doktryny wojskowej w l ipcu 2004 r. wbrew deklaracjom i uzgodnionym wcze niej (podczas spotkania w Warsza wie 7 czerwca 2004 r.) zaoeniom niedeklarujcej jednoznacznej woli uzyskania przez U krain czonkostwa w Sojuszu okazao si, e dla NATO perspektywa zblienia z Ukrain i jej tencjalne czonkostwo s istotn warto ci polityczn. Std zmiana wadzy, a przede wszystk dnoznacznie prozachodnia i prodemokratyczna postawa ekipy Wiktora Juszczenki stay si dla Sojuszu istotnym sygnaem skaniajcym do dziaania. NATO - skcone wewntrznie p zysie irackim - pomimo zastrzee niektrych krajw czonkowskich i przy wyra nej inspiracj rzdu amerykaskiego, podjo prace nad przygotowaniem nastpnego rozszerzenia. Pewn reze w zachowuje natomiast sama Ukraina. Wypada zgodzi si z opini wyraon w raporcie Nowa a NATO na obszarze WNP" opracowanym przez O rodek Studiw Wschodnich [dalej OSW], ktr

y stwierdza: Ze wzgldu na kwestie wewntrzpolityczne (zaplanowane na wiosn 2006 roku wybory parlamentarne i niskie poparcie dla idei czonkostwa w ukraiskim spoeczestwie) nowa ekipa rzdzca w krtkoterminowej perspektywie nie bdzie formuowaa wyrazistych dek aracji dotyczcych woli czonkostwa (np. zoenie pro by o przyjcie). (...) W przeciwiest do okresu rzdw Leonida Kuczmy realne dziaania zastpi jednak nadmiar deklaracji niepo partych rzeczywistymi reformami". Nie mona wykluczy, e proces zbliania do NATO ulegnie przyspieszeniu w razie narastajc ego nacisku politycznego Rosji lub w razie nadmiernego spowolnienia integracji z Uni Europejsk. W elitach politycznych Ukrainy zdaje si dojrzewa przekonanie, i dekla rowany pierwszoplanowy cel strategiczny ekipy Juszczenki, czyli wej cie do Unii, m oe by atwiejszy do osignicia przez wcze niejsze czonkostwo w NATO. W ukraiskich anal pojawio si pojcie polskiej drogi" wraz z sugesti, e udzia w strukturach Sojuszu P lantyckiego jest swe112 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI go rodzaju przepustk do UE. Bez wtpienia ten argument jest mocniejszy w roku 2005 ni w kocu roku 2004 z tego powodu, e NATO zostao wyrwane z politycznego letargu i wrc io do roli efektywnej struktury bezpieczestwa. Warto wreszcie zauway daleko idc determinacj wadz USA w budowaniu euroatlantyckiej pe spektywy Ukrainy. Prezydent Bush i jego otoczenie nie zmienili orientacji wobec Kijowa pomimo wycofania przez Wiktora Juszczenk ukraiskich wojsk z Iraku. Co prawd a proces ten - w odrnieniu np. od zachowania Hiszpanii - odbywa si stopniowo i w sp osb cywilizowany, ale dla wadz USA Irak pozostaje priorytetowym kierunkiem. Akcept acja motyww decyzji Ukraicw wiadczy moe o tym, e wprowadzenie ich do strefy euroatla ckiej zajmuje w waszyngtoskiej hierarchii celw politycznych niewiele mniej ekspono wane miejsce. Ukraina ma realn szans na uzyskanie czonkostwa w NATO w perspektywie kilkuletniej, by moe jeszcze w czasie pierwszej kadencji prezydenckiej Wiktora Juszczenki. Jest to jednak uzalenione przede wszystkim od tempa reform na Ukrainie i od determinac ji jej wadz. Pomimo e wielu europejskich czonkw Sojuszu nie podziela entuzjazmu Wasz yngtonu co do perspektywy czonkostwa Ukrainy, to mechanizm przygotowywania Paktu do rozszerzenia o Ukrain zosta uruchomiony. I trudno nie zauway, e takie rozszerzenie zmienioby zasadniczo geopolityczn sytuacj w Europie, sprawiajc, e Morze Czarne byoby nieomal wewntrznym morzem NATO, a sam Sojusz byby zmuszony duo aktywniej zaangaowa si w jednym z najbardziej niestabilnych regionw wspczesnego wiata, czyli na Kaukazie. Z drugiej strony, gbokiej zmianie musiayby ulec stosunki na linii NATO - Rosja. Fede racja Rosyjska po przyjciu Ukrainy do Paktu byaby zmuszona do wsppracy na warunkach znacznie korzystniejszych dla Zachodu ni dotychczas, tracc rol skrajnie uprzywilejo wanego partnera, z ktrej korzysta obecnie. Szczeglnie e przyjcie Ukrainy byoby zapewn e poczone z akcesj Gruzji. Konsekwencje takiego rozszerzenia, poszerzajc obszar stra tegicznej odpowiedzialno ci Zachodu, zmieniyby geopolityczne warunki na obszarze eu roazjatyckim w stopniu duo wikszym ni wszystkie wcze niejsze rozszerzenia NATO. 113 Jerzy Marek Nowakowski EUROPEJSKIE MARZENIE. UKRAINA I STARA UNIA Od kilku lat priorytetem politycznym Ukrainy - przynajmniej w sferze deklaracji - pozostaje jednak czonkostwo w Unii Europejskiej. Takie deklaracje skada zarwno Leo nid Kuczma, jak te - zarwno w kampanii wyborczej, jak i po objciu urzdu prezydenta Wiktor Juszczenko. Obecny prezydent z czonkostwa Ukrainy w Unii uczyni wrcz jedn z osi swojej kampanii wyborczej i prac programowych. W wypadku Kuczmy mona sdzi, e zda jc sobie spraw z trudno ci w uzyskaniu czonkostwa, uywa hase europejskich jako swego zaju alibi wobec oczywistego zblienia pomidzy Ukrain a Rosj - z jednej strony. A z d rugiej - jako wygodnego rodka nacisku na partnerw rosyjskich, by zachowa margines s wobody w stosunkach z ssiadem z pnocy. Wiktor Juszczenko natomiast zdaje si traktowa hasa integracji europejskiej jak najbardziej serio. Jako do wiadczony polityk ma on wiadomo , e uzyskanie przez Kijw statusu czonkowskiego to perspektywa liczona na pona dziesi lat. Wydaje si jednak, e hase europejskich uywa on z ca wiadomo ci jako p arzdzia politycznego w kilku rnych planach. Zestaw kryteriw kopenhaskich stanowicych warunek rozpoczcia jakichkolwiek rozmw akcesyjnych stwarza ramy prawne do trwaej de mokratyzacji pastwa ukraiskiego i wprowadzenia instytucji wzorowanych na zachodnim

systemie politycznym, a co za tym idzie, stworzenie porzdku prawnego, w ktrym sys tem wadzy pozbawionej kontroli spoecznej i posugujcej si na masow skal korupcj i fa wami wyborczymi nie ma racji bytu. Czonkostwo, a choby i stowarzyszenie (co bardzi ej realne) z UE, wymaga rwnie - a nawet przede wszystkim - wprowadzenia pakietu re form gospodarczych likwidujcych dominujce na Ukrainie, a stanowice baz materialn dla tendencji antydemokratycznych, ukady oligarchiczne. 22 kwietnia 2005 roku wicepre mier Oeh Rybaczuk, odpowiedzialny w rzdzie ukraiskim za integracj europejsk, przedsta wi Komisji Europejskiej tzw. map drogow, zobowizujc si do zrealizowania w cigu 2005 u 177 zada postawionych przed Ukrain. Zadania te dotycz gwnie zmian dostosowujcych uk aiski system prawny do norm europej114 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI skich. Podobnie jak w wielu innych pastwach rodkowoeuropejskich proces zbliania si d o Unii stanowi dla grupy reformatorw wygodny pretekst do demokratyzacji i przebud owy systemu prawnego pastwa w kierunku demokratycznego pastwa prawa. Jest to narzdzie tym porczniejsze, e w odrnieniu od NATO Unia Europejska cieszy si w bywateli Ukrainy wysokim stopniem akceptacji. Z drugiej jednak strony, wypada za uway, e przyjta przez Juszczenk i jego ekip droga nacechowana jest wysokim poziomem r zyka. Na razie bowiem UE traktuje Ukrain jako pastwo trwale znajdujce si poza jej gr anicami, zamiast perspektywy czonkostwa, od 2004 r. wdraajc tzw. Europejsk Polityk Ss edztwa. Katarzyna Pe-czyska-Nacz z O rodka Studiw Wschodnich, przeprowadzajc doskona z EPS, zauwaya, e: W dokumencie znalazo si wyra ne stwierdzenie, e strategia nie ma na celu doprowadzenia do czonkostwa w UE. Sama nazwa polityki, a take propozycja podpisywania w dalszej przyszo ci porozumie ssiedzkich sugeruje, e jej adresaci w przewidywalnej perspektywi e pozostan ssiadami Unii, a wic nie s rozpatrywani w charakterze nawet potencjalnych czonkw Wsplnoty. W ten sposb zostao przypiecztowane rozgraniczenie europejskich ssi UE na uprawnionych, ale niezainteresowanych czonkostwem (np. Szwajcaria, Norwegia ), tych, ktrzy mog by rozpatrywani jako potencjalni kandydaci, ale obecnie nie speni aj wymaganych kryteriw (Bakany zachodnie: Albania, Bo nia i Hercegowina, Serbia i Cza rnogra, Macedonia), oraz tych, ktrzy w wyobraalnej perspektywie s rozpatrywani wyczni jako najblisze ssiedztwo UE - w tej grupie znalazy si postradzieckie kraje wschodni oeuropejskie". Dokumenty, o ktrych mowa, zostay przedstawione do akceptacji jeszcze ekipie Leonid a Kuczmy. I chocia poprzedni prezydent nie nalega na zdecydowanie prozachodni kurs Ukrainy, to na szczycie w Hadze w lipcu 2004 r. na tak wyra ne zamknicie drogi do czonkostwa zareagowa bardzo negatywnie. Wspominajc o ryzyku, jakie podejmuj obecne wadze w Kijowie, trzeba pamita, e dla rzd dzi opozycji antykuczmowskiej kierunek europejski by od dawna absolutnym prioryte tem politycznym. W lutym 2003 r. jeden z liderw opozycji, a obecnie minister spra w zagra115 Jerzy Marek Nowakowski nicznych Ukrainy Borys Tarasiuk mwi w Fundacji Batorego [cyt. za Polityka Unii Euro pejskiej wobec nowych ssiadw"]: Integracja europejska stanowi dla Ukrainy powrt do n aturalnego, przyrodzonego rodowiska cywilizacyjnego oraz oznacza udzia w charakter ze podmiotu, a nie przedmiotu tego procesu". I dodawa, e: Unia nie ma strategii wob ec Ukrainy. Status ssiada nie jest dla Ukrainy dobrym pomysem". Midzy wierszami opo zycja sugerowaa, e brak entuzjazmu Europy dla przyjcia Ukrainy wie si z krytycznym st sunkiem do ekipy Leonida Kuczmy, a zwycistwo Wiktora Juszczenki byo w kampanii wyb orczej przedstawiane jako nieomal gwarancja czonkostwa Ukrainy w Unii Europejskie j. Po zakoczeniu wyborw - zauwaa w cytowanym ju opracowaniu Katarzyna Peczyska-Nacz ynia wiele gestw politycznych demonstrujcych szacunek dla dokona narodu ukraiskiego o raz gotowo pogbionej wsppracy z nowo wybranym prezydentem. Komisarz ds. stosunkw zew nych i Europejskiej Polityki Ssiedztwa Benita Ferrero-Waldner odwiedzia w lutym [2 005] dwukrotnie Ukrain, prezydent Wiktor Juszczenko zosta zaproszony do Brukseli, gdzie m.in. wygosi przemwienie w Parlamencie Europejskim. Po dugiej dyskusji (dotyczc ej tego, czy mona, czy te nie dokona zmian w ju zatwierdzonym dokumencie) zdecydowan o si na uzupenienie Planu dziaania o 10-punktowy aneks".

UE deklaruje w nim zwikszenie dla Ukrainy dostpu do funduszy Europejskiego Banku I nwestycyjnego a do sumy 250 min euro, zainicjowanie wcze niejszych konsultacji doty czcych bardziej zaawansowanej umowy, ktra miaaby zastpi obecnie obowizujce Porozumie o Partnerstwie i Wsppracy, rozwaenie moliwo ci uelastycznienia reimu wizowego oraz ge eralnie gotowo wikszego zaangaowania i priorytetowego traktowania wielu - wymieniony ch ju uprzednio w PD - sfer wsppracy. Pomimo licznych deklaracji nowych ukraiskich wa dz demonstrujcych zainteresowanie moliwo ci przystpienia w przyszo ci do UE, jedynym d mentem unijnym, w ktrym znalazo si nowe jako ciowo sformuowanie (w porwnaniu z komunik tem o EPS) na temat perspektyw czonkowskich Ukrainy, bya rezolucja Parlamentu Euro pejskiego z 13 stycznia 2005 roku. Stwierdzono w niej, e Parlament Europejski zwra ca si do Komisji Rady oraz krajw czonkowskich, aby roz116 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI wayy inne formy stowarzyszenia z Ukrain poza moliwo ciami, jakie stwarza PD i EPS, daj e jasne europejskie perspektywy temu krajowi". Trudno nie zauway, e w stanowisku Br ukseli wobec Ukrainy nastpia znaczca zmiana. 0 ile jednak pomaraczowa rewolucja stan owia impuls do znaczcej reorientacji polityki Stanw Zjednoczonych, o tyle polityczn a Europa zajta wasnymi problemami po pierwszej fali entuzjazmu staa si wobec tworzen ia perspektywy czonkostwa dla Kijowa o wiele bardziej sceptyczna. Debata politycz na w Unii koncentruje si wok zadeklarowanej ju zgody na rozpoczcie negocjacji czonkow kich z Turcj. Opr spoeczny i polityczny wobec perspektywy wej cia Turcji do Unii jest jednak tak znaczny, e niektrzy komentatorzy upatruj w nim jedn z gwnych przyczyn odr ucenia we Francji i Holandii traktatu konstytucyjnego. A seria wewntrznych napi w k rajach czonkowskich postawia pod znakiem zapytania cao procesu rozszerzenia. Powszech na w krajach tzw. starej Unii niech do imigrantw z nowych krajw czonkowskich w pocze z kryzysem dotychczasowego modelu Europy socjalnej stwarza wyjtkowo trudne warun ki do kontynuowania rozmw o potencjalnym czonkostwie Ukrainy. Kilku znaczcych polit ykw po porace referendum konstytucyjnego i wpadniciu Unii w budetowy impas wprost st wierdzio, e naley przemy le strategie dalszego rozszerzenia. W tumaczeniu z jzyka dyp atycznego na normalny oznacza to sugesti porzucenia debaty o rozszerzeniu UE do c zasu zaatwienia kopotw wewntrznych Europy. Poniewa za wcze niejsze rozszerzenie Unii prb zastpienia dyskusji o jej problemach i o przyszej wizji integracji poprzez decyz je rozszerzeniowe, taka zapowied odwleka otworzenie drzwi Wsplnoty Europejskiej dl a Ukrainy na bliej niesprecyzowan przyszo . Konsekwencje klski traktatu konstytucyjneg bardzo szybko odczyta sam prezydent Juszczenko, ktry na szczycie Wsplnoty Niepodle gych Pastw w Astanie niespodziewanie dla obserwatorw nie wykluczy udziau Ukrainy we W splnej Przestrzeni Gospodarczej. Wypowied ukraiskiego prezydenta bya reakcj na wynik referendum we Francji, a jednocze nie testem intencji Europy. Bo w razie rzeczywis tego przekonania Brukseli, e Ukraina jest kandydatem do czonkostwa, powinny stamtd popyn ostrzeenia, i udzia we Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej WNP oznacza redukcj s na ukraiskie czonkostwo. Nic takiego si nie stao. Co wicej, milczenie 117 Jerzy Marek Nowakowski Brukseli wskazywao wrcz na aprobat takiego pomysu i bardzo kontrastowao z postaw NATO ktre zdecydowanie naciska na Ukrain, aby nie tracia szans przez pogbianie zwizkw mi arnych z Moskw. Polityka Brukseli jest w duo wikszym stopniu ni w wypadku Paktu Pnocn atlantyckiego zdeterminowana przez zasad nazywan Russie first". A przypomniawszy wye j wypowied Borysa Tarasiuka na konferencji Fundacji Batorego, warto pamita replik ro syjskiego profesora Siergieja Rogowa, jednego z czoowych ekspertw zwizanych z Kreml em. Rogw stwierdzi brutalnie, i mieszne byoby oczekiwanie, i w przyszo ci mona bd nkostwie Ukrainy w Unii Europejskiej, je li jej czonkiem nie bdzie Rosja" [ Polityka r ozszerzonej Unii Europejskiej wobec nowych ssiadw"]. Oznacza to, e rosyjscy eksperc i, a take politycy przyjmuj nieodmiennie logik stref wpyww, wedle ktrej zaangaowanie ii Europejskiej na Ukrainie zmierzajce do czonkostwa Ukrainy w UE jest dziaaniem wy mierzonym przeciwko Rosji. Std te bardzo szybko odrzucona zostaa koncepcja wschodnie go wymiaru" polityki europejskiej na rzecz polityki ssiedztwa. Trudno nie zgodzi s i z opini analityka OSW, i najpowaniejszym problemem EPS jest kwestia perspektyw czon owskich dla europejskich adresatw tej polityki. Artyku 49 traktatu o Unii Europejs kiej mwi, e kady kraj europejski moe zabiega o czonkostwo w UE, o ile spenia okre lo yteria. Tymczasem w przyjtej obecnie polityce niespenia-jce standardw UE kraje europ

ejskie zostay podzielone na dwie grupy: majce perspektywy czonkowskie Bakany zachodn ie oraz niemaj-ce tych perspektyw pastwa wschodnioeuropejskie. Taki podzia nasuwa p odejrzenia o nierwne traktowanie poszczeglnych europejskich ssiadw UE w zaleno ci od i h pooenia geograficznego na kontynencie, a wic kryteriw, ktre nie powinny by brane po uwag z punktu widzenia regulacji unijnych. Taka polityka UE wydaje si niezwykle n iebezpieczna. Przede wszystkim rzuca cie na Uni jako aktora stosujcego w praktyce z asad rzdw prawa (warto wspomnie, i jest to jedna z gwnych zasad promowanych w EPS). te budzi antagonizmy w otoczeniu UE, utrudniajc realizacj sformuowanej m.in. w strate gii EPS idei przyjaznego krgu wok UE". Rwnocze nie taka polityka nie zniechca krajw, c ktrych nie sformuowano perspektyw czonkowskich, do zgaszania aspiracji integracyjn ych. Utrudnia 118 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI natomiast wypracowanie spjnej i adekwatnej reakcji Brukseli na takie deklaracje ( co bardzo dobrze ilustruj wzajemnie sprzeczne wypowiedzi instytucji i urzdnikw unij nych odno nie do aspiracji ukraiskich). Dlatego te wydaje si, e UE powinna odej od dy syfikowania perspektyw czonkowskich europejskich ssiadw wedug kryterium regionalnego [Katarzyna Peczyska-Nacz, EPS w praktyce - Unia Europejska wobec Rosji, Ukrainy i Mo awii rok po publikacji Dokumentu Strategicznego", wyd. OSW]. Doceniajc historyczne znaczenie pomaraczowej rewolucji i jej wpyw na zmian polityki w skali midzynarodowej, naley dokona dwch zastrzee. Pierwsze z nich dotyczy wyra nej pomidzy entuzjastyczn reakcj Stanw Zjednoczonych a umiarkowan w starej" Europie. Rea cja amerykaskiej elity politycznej doprowadzia do znaczcej korekty globalnej polity ki USA wprowadzajcej do listy amerykaskich priorytetw Europ Wschodni i do ogoszenia g obalnej krucjaty na rzecz demokracji. W Europie po wymuszonym poparciu dla Juszc zenki w czasie wyborw prezydenckich nastpi wyra ny podzia pomidzy grup nowych pastw wskich, zdecydowanych wspiera demokratyczn ewolucj Kijowa (szczeglnie zaangaoway si en proces Polska i Litwa), oraz grup francusko-niemiecko-wosk stawiajc na rozwj wsp z Rosj i niedranienie" Kremla zbyt daleko idc proukraisko ci. Kryzys w stosunkach p -rosyjskich z wyra nie sygnalizowan przyczyn, czyli wypowiedzi polskiego prezydenta, e lepsza jest Rosja bez Ukrainy ni Rosja z Ukrain", wskazuje na to, e walka o europej ski status Ukrainy dopiero si rozpocza. Wybitny ukraiski historyk Jarosaw Hrycak stwi erdzi, e brak jest [na Ukrainie] jakiego cao ciowego konceptu, jeeli chodzi o relacje Rosj". I dodaje: Dla rozwoju dialogu polsko-ukraiskiego powstanie atmosfery zrozumi enia byo zasug przede wszystkim Jerzego Giedroy-cia. Rosyjskiego Giedroycia nie ma, nie ma te na Ukrainie Giedroy-cia..." [ Wiele twarzy Ukrainy", rozmowy Izy Chru cick iej i Piotra Tymy, wyd. UMCS Lublin]. Podstawowym problemem wadz i narodu ukraiski ego w odniesieniu do jego ambicji powrotu do naturalnego, jak mwi Borys Tarasiuk, zachodniego rodowiska bdzie porozumienie si z Rosjanami. Porozumienie, ktre pozwoli na delimitacj granic, depoli-tyzacj wymiany gospodarczej i uwolnienie si Ukrainy od nieustannej 119 Jerzy Marek Nowakowski ingerencji sub specjalnych Rosji. A przede wszystkim od pozbycia si przez Rosjan me ntalno ci kolonialnej. W cytowanym wyej zbiorze wywiadw Wiele twarzy Ukrainy" Mykoa Ri abczuk stwierdza: Rosjanie w rzeczywisto ci tak lubi chachliw [pogardliwe okre lenie Uk aica] jak Robinson Pitaszka, jak swoj wasno . Kiedy Pitaszek zaczyna mwi o tym, e i kultur, e jest czowiekiem i nie jest gorszy, to wtedy jest koniec z mio ci". Ten st sunek Robinson - Pitaszek wydaje si, e istotnie oddaje oczekiwany w Moskwie stan re lacji rosyjsko-ukraiskich. Ukraiski bunt okresu pomaraczowej rewolucji wyzwoli w Ros ji pocztki my lenia o Ukrainie jako samodzielnym narodzie. I w gruncie rzeczy dopie ro po mentalnym przyjciu tego faktu przez Rosjan Ukraina bdzie moga my le o spokojnym rozwoju, bez zagranicznych gwarancji bezpieczestwa i bez konieczno ci nieustannego lawirowania w kontaktach z Rosj. WIELOBARWNE I STEROWANE. REWOLUCJE NA OBSZARZE WNP Nie mona na koniec nie zauway gbokiej przemiany mentalnej, jak ukraiska rewolucja wp adzia na caym obszarze Wsplnoty Niepodlegych Pastw. Rosjanie, zgodnie z zacytowanym w cze niej pogldem o naturalnej niszo ci Ukrainy, zdefiniowali natychmiast pomaraczow rew lucj jako przejaw zagranicznego spisku. Podobie jak wcze niej odczytali rewolucj go dz ikw w Gruzji. Narody gnbione przez satrapie rnego stopnia opresywno ci od Turkmenistan

u po Biaoru uznay sukces Juszczenki za sygna, e bunt jest moliwy i e czasy sowieckie ny. Odczytano rwnie amerykask krucjat na rzecz demokracji jako sygna do buntu. Cae wieckie poudnie ogarna fala rewolucyjnych wystpie. Po rewolucji w Kirgistanie bunt og arn Uzbekistan rzdzony elazn rk przez Isama Karimowa. Doszo do masakry demonstrant nie na poudniu Uzbekistanu. Andian ley kilkadziesit kilometrw na pnoc od kirgiskiego asta Osz. W marcu z tego miejsca ruszya klanowa rebelia, ktra przeja wadz w Biszkeku. Jej motorem bya bieda i brak wpywu na losy pastwa. 120 ...MIDZYNARODOWE NASTPSTWA ZWYCISTWA WIKTORA JUSZCZENKI W Uzbekistanie klan fergaski te jest ignorowany - wadze w MSW i Subie Bezpieczestwa N rodowego trzymaj ludzie z klanw samar-kandzkiego i taszkienckiego. U podstaw rebel ii leay gwnie kwestie socjalne i gospodarcze - niepokoje mogy jednak dostarczy islams im bojownikom pretekstu, o jakim od dawna marzyli. - Islamscy radykaowie chc wypeni ideologiczn pustk, jaka powstaaby w kraju po odej ciu Karimowa - mwi dziennikarzowi ty odnika Wprost" Stanisaw Belkowski, rosyjski politolog. To by punkt zwrotny. Ameryka nie domagali si od wadz Uzbekistanu niezalenego ledztwa, groc wstrzymaniem funduszy. hiny z kolei pochwaliy Karimowa za stanowczo w walce z ekstremistami", a Moskwa usta mi szefa dyplomacji Siergieja awrowa zapewniaa, e to wewntrzna sprawa tego kraju". Ka ri-mow uzna, e prawdziwe oparcie znajdzie tylko w Moskwie i w Pekinie. Do podobnyc h wnioskw doszli te pozostali wadcy Azji rodkowej, ktrym widmo kolorowej rewolucji sp zao sen z powiek - zauway Grzegorz Sadowski. Wydaje si, e w caym obszarze azjatyckieg podbrzusza" Rosji trwa rywalizacja dwch kategorii rewolucji. Autentycznych, inspi rowanych przez przykad Ukrainy, oraz sterowanych z zewntrz i majcych wyprzedzi nieko ntrolowany wybuch. Po politycznej porace na Ukrainie Rosjanie podjli analiz sytuacj i prowadzcych do rewolucji i staraj si przej nad nimi kontrol. Testem rzeczywistych n strojw bdzie zapewne przebieg narastajcego buntu spoecznego w Azerbejdanie. Rzd w Bak jest obok Gruzji najsilniej zwizany z opcj pro-amerykask. Jeeli wic i tam wybuchnie ewolucja zmierzajca do obalenia prezydenta Alijewa, bdzie mona z duym prawdopodobiest wem zakada, e kremlowscy technologowie polityczni" wykorzystuj fal po swojej klsce n krainie do wzmocnienia wpyww rosyjskich w innych pastwach WNP. Trudno nie zauway, e Kijw i Tbilisi stay si centrami oporu wobec rosyjskiej mentalno kolonialnej. Grupa pastw GUAM skupiajca obok dwch wcze niej wymienionych pastw take Az rbejdan i Modawi staa si o rodkiem oporu wobec jednostronnej przewagi Rosji na obszarz byego Zwizku Sowieckiego. Rosjanie postanowili wic uy narzdzi rewolucyjnych do desta ilizacji reimw im nieyczliwych. Warto jednak przypomnie opini Jzefa Darskiego na tema pomaraczowej rewolucji: Walka midzy dwoma grupami oligarchii jest, 121 Jerzy Marek Nowakowski rzecz jasna, korzystna dla spoeczestwa. Je li bdzie ona odpowiednio ostra i nie zakocz y si kompromisem, rwnie ono z czasem bdzie mogo wyoni wasne struktury i na scenie p cznej pojawi si ludzie nowi (...). Zwycistwo obozu Juszczenki, gdyby do niego doszo bez udziau spoeczestwa, byoby zwykym zamachem paacowym i nie uruchomioby adnych pro poecznych4". Prba skopiowania rewolucji, ktra jest powanie rozwaana w Rosji, jako spo sb sukcesji wadzy po zakoczeniu drugiej kadencji Wadimira Putina i uywana (lub testow ana) w krajach Kaukazu i Azji rodkowej moe zacz rzdzi si wasn dynamik niepodlegaj Tak czy inaczej, czy prby rewolucyjne w Kirgistanie, Uzbekistanie i Azerbejdanie s sterowane, czy wybuchaj spontanicznie, efektem pomaraczowej rewolucji stao si na ob szarze postsowieckim odwoanie do wystpie masowych jako niezbdnego skadnika procesu pr zejmowania wadzy. Skutkiem politycznym wydarze ukraiskich jest te ewolucja sytuacji na Biaorusi. Reakcj Aleksandra ukaszenki na to, co si stao w Kijowie, bya panika i zb ienie polityczne z Rosj. Z drugiej jednak strony, opozycja pokrzepiona wyraonym ofi cjalnie poparciem Stanw Zjednoczonych i zasilona funduszami pyncymi z USA i Unii Eu ropejskiej staa si bardziej pewna siebie. Mona bez obawy popenienia bdu stwierdzi, ntualna transformacja demokratyczna na Biaorusi stanowiaby dopenienie i dowd rzeczyw istego sukcesu pomaraczowej rewolucji w Kijowie. Skutki pierwszych miesicy rzdw Wikt ora Juszczenki na Ukrainie, utrzymujce si poparcie spoeczne dla jego wadzy i wreszci e gbokie zmiany w polityce midzynarodowej w rezultacie pomaraczowej rewolucji, cznie e wzrostem midzynarodowej roli Ukrainy, s zaledwie pocztkiem procesu. Na Ukrainie s taa si tylko jedna rzecz nieodwracalna. Obywatele poczuli swoj si jako zbiorowo . A cznie ze sceptyczn Europ, zauway Ukrain i inne pastwa postsowieckiej Europy Wschod

Najblisze kilka lat wskae, czy grudzie roku 2004 bdzie zapisany w przyszych opracowa niach historycznych jako data przeomowa w skali wiatowej, czy te tylko jako rok, w ktrym kolejny raz w historii Ukrainy otworzya si przed ni historyczna szansa na zajci e miejsca w wiecie, o jakim kolejne pokolenia tego narodu marzyy. 4 Arcana", nr 1-2/2005. 122 Maria Przeomiec Pomaraczowa rewolucja. Kronika osobista Na wybory prezydenckie do Kijowa jechaam troch zmczona. 7 pa dziernika nowy parlament wybierali Litwini, 17 na Biaorusi odbyo si referendum konstytucyjne i rwnie wybory p arlamentarne. Ukraina miaa by ostatnim akordem wyborczej jesieni. I chocia kampania bya wyjtkowo brutalna, a w mediach go no mwiono, e wadze posuny si nawet do prby ania lidera opozycji za pomoc trucizny, nikt nie oczekiwa rewolucji. Z rosncym zdum ieniem obserwowaam rozwj wydarze. 28 X 2004 r. Za trzy dni pierwsza tura prezydenckich wyborw. Liczba kandydatw zupen ie obdna - dwudziestu czterech. Cz z nich to jakie egzotyczne typy bez cienia szansy a uzyskanie wicej ni procenta gosw. W Kijowie mwi si jednak powszechnie, e tych tzw. chnicznych kandydatw wadze wystawiy specjalnie, by odebra gosy opozycjoni cie Wiktorow Juszczence. Naprawd bowiem licz si tylko dwaj pretendenci do prezydenckiego fotela - obecny premier, popierany przez prezydenta Kuczm Wiktor Janukowycz, oraz Wikto r Juszczen-ko, lider opozycji, byy szef Narodowego Banku Ukrainy i byy premier. Ja nukowycza wspiera take Rosja, a uwaanego za prozachodniego polityka Juszczenk - Uni a i Stany Zjednoczone. O ile jednak kraje demokratyczne swoje poparcie okazuj bar dzo pow cigliwie, o tyle Moskwa zupenie si nie krpuje. Najlepszym dowodem jest dzisiej sza uroczysto 60-lecia wyzwolenia Ukrainy spod faszystowskiej okupacji. Nie dosy, e obchody nieoczekiwanie przyspieszono, to jeszcze u wietniajcy je swoj obecno ci Putin p rzyjecha do Kijowa na prawie trzy dni. Jak na niesychanie zajtego przywdc jednego z w aniejszych pastw wiata wcale nie le. Ale w kocu Ukraina to rosyjska pera w koronie", niej trudno podtrzymywa mit imperium. 125 Maria Przetomiec Rocznicowa defilada w czysto sowieckim stylu, 6 tysicy onierzy, ktrzy przedtem wiczyl i caymi nocami. Na czele maszerujcego wojska czerwona flaga z sierpem i motem - jak wyja nia komentator - sztandar zwycistwa". Przez megafony prcz komentarzy pyn pie ni z czasw wojny ojczy ", tacz przyodziane w wojskowe mundury i ludowe stroje zespoy. Wszdzie wida obwieszon ych medalami kombatantw. Na trybunie wielka trjka" - prezydent Kuczma i premier Jan ukowycz w towarzystwie Wadimira Putina. Ten ostatni, eby nie byo adnych wtpliwo ci, na kogo Ukraicy powinni gosowa, w okoliczno ciowym przemwieniu podkre la zalety ukraiskie premiera - polityka gwarantujcego dobre stosunki z Rosj" (rzeczywi cie Janukowycz obieca nadani e rosyjskiemu statusu jzyka pastwowego oraz wprowadzenie podwjnego obywatelstwa - m imo e jest to sprzeczne z ukraisk konstytucj). Putin przypomina, jak niedawno na swo ich urodzinach go ci ukraiskiego przyjaciela. Wyglda jednak na to, e tym razem Wadimir Wadimirowicz przedobrzy. Zebrani na placu Niepodlego ci ludzie enuncjacjami gowy rosyj skiego pastwa, o dziwo, nie s zachwyceni. Cz kombatantw co prawda potakuje prezydento i, ale modsze pokolenie wyra nie si buntuje. Mczyzna w rednim wieku mruczy co z dezap at. Kiedy zaczynam wypytywa, rozglda si ostronie i odchodzi, natomiast mody chopak n ukrywa niechci: czego ten Moskal chce od nas, nie mog zapamita, e Ukraina to niepodle kraj?". W trakcie niedzielnych wyborw chopak ma zamiar gosowa na lidera socjalistw Oeksandra Moroza. 29 X. Do wyborw zostay dwa dni, ale na ulicach wida niemal wycznie plakaty i biao-nie ieskie chorgiewki Janukowycza. Opozycja prbuje z tym walczy za pomoc naprawd genialne go pomysu - wszdzie, gdzie mona - na samochodach, gaziach, budynkach - umieszcza symb ol Juszczenki - pomaraczowe wsteczki, czsto z podkow i napisem Juszczenko tak". Usu jednak byskawicznie miejskie suby porzdkowe. Z Ani Ku m z Polskiego Radia urzdziy nawet swoiste zawody - zdymy czy nie wyj z domu, zanim dzielni pracownicy kijowskieg o MPO usun rozwieszone noc pomaraczowe gaganki. Zwykle nie zdamy, a to i tak najmniej drastyczny przykad walki z opozycyjnym kandydatem. Oficjalne ukraiskie media przyp omi-

126 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA naj telewizj biaorusk. Tyle e zamiast ukaszenki peno w nich Janukowycza. O Juszczenc ie mwi si albo w ogle, albo tylko le -jako o faszy cie, kamcy i proamerykaskim sprzed zyku. Wyprowadzio to z rwnowagi nawet tak pow cigliw instytucj jak Unia Europejska. Un jni dyplomaci skrytykowali dzisiaj ukraisk kampani wyborcz - ich zdaniem - brudn, jednostronn i faworyzujc wycznie jednego kandydata, czyli urz ego premiera. Dyplomaci nie wspomnieli zreszt o najczarniejszym punkcie teje kampa nii, a wic tajemniczej chorobie Juszczenki. Sztab lidera opozycji twierdzi, e zost a on otruty. Badania lekarskie, przynajmniej na razie, nie potwierdzaj tych inform acji, niemniej Juszczenko z powodu stanu zdrowia na miesic musia zrezygnowa z prowa dzenia kampanii. W dodatku do dzisiaj nie sposb patrze spokojnie na jego oszpecon, jakby pokryt liszajami twarz. J., ktra wa nie wrcia z dziennikarskiej wyprawy do Donie ka, mwi, e na wschodzie choroba Juszczenki, a szczeglnie jej symptomy s przedstawion e jako diabelski stygmat. Maj to rozgasza niektrzy przedstawiciele Cerkwi Prawosawnej Patriarchatu Moskiewskiego. W poowie dnia sensacja. Nieoczekiwanie buntuje si cz ukraiskich dziennikarzy z podpor kowanych wadzy mediw elektronicznych. Z pracy zrezygnowao np. siedmiu reporterw nalec go do zicia Kuczmy - Pinczuka - kanau 1+1. W specjalnym o wiadczeniu napisali, e nie chc uczestniczy w informacyjnej wojnie wadz z wasnym narodem. Co ich skonio do tego k oku? Zdaniem moich ukraiskich przyjaci dwie rzeczy - pierwsza to solidarno z protestu jcymi od kilku dni pracownikami jedynego niezalenego telewizyjnego programu - Kanau 5, ktremu wadze zablokoway konta bankowe, druga - przekroczenie pewnej masy krytycznej, jeeli chodzi o kamstwa i odgrne naciski. Moe i tak, a moe po prostu dziennikarze poczuli, e obecna wadza nie jest wieczna. Z dr ugiej strony, nawet teraz ogoszenie takiego apelu wymaga cywilnej odwagi. Co wicej , daje nadziej, e kampania przed drug tur wyborw bdzie sprawiedliwsza i bardziej wywa a. Po poudniu jad na chwil do budynku Kanau 5. Na schodach spotykam profesora Mirosawa P opowicza, znanego filozofa, historyka, wykadowc Akademii Kijowsko-Mohylaskiej. Przy szed, by przed kamerami wyrazi poparcie dla dziennikarskiego protestu. Od kilku dn i robi to 127 Maria Przetomiec wielu ukraiskich artystw i uczonych, o politykach opozycji nie wspominajc. Mykoa Wer ese, dziennikarz, z ktrym znamy si i przyja nimy od 1991 roku, pokazuje wypisane flam astrem na cianie haso protestu - cytat z Biblii Jeeli nie ty, to kto. Jeeli nie teraz , to kiedy?". 30 X. Czyby pierwszy rezultat dziennikarskiego buntu? Rano w publicznej telewizji wystpuje Wiktor Juszczenko, rzecz jeszcze niedawno nie do pomy lenia. Lider opozyc ji wzywa nie tylko do uczestniczenia w wyborach, ale take pilnowania caego przebie gu gosowania. Faszerstw boj si wszyscy, tym bardziej e nawet oficjalne media donosz o panujcym w komisjach wyborczych baaganie. Najgorzej maj wyglda listy wyborcw - albo b akuje mieszkacw caych domw, albo wpisywane s tzw. martwe dusze, czyli nazwiska osb da no nieyjcych. Wszystko to ma by robione specjalnie, aby uatwi faszerstwa w dniu goso ia. Amerykaska ambasada wydaje specjalne o wiadczenie, w ktrym przestrzega wadze przed ew entualnymi cudami nad urn, groc sankcjami, gdyby przebieg wyborw naruszy demokratyczn e normy. Z kolei opozycja zapowiada masowe demonstracje, jeeli wadze uciekn si do fas zerstw. Wystpujcy wieczorem ze specjalnym ordziem Leonid Kuczma uspokaja. Zdaniem p rezydenta wszystko odbdzie si zgodnie z prawem. Przy okazji obrywa si opozycji za p odgrzewanie atmosfery. Tyle tylko e i wadze nie s tu bez winy; informacja, e gosowani a bdzie strzego 100 tysicy milicjantw i funkcjonariuszy sub bezpieczestwa, wcale nie pokaja sytuacji, tym bardziej e w Kijowie coraz go niej mwi si o wojskach specnazu, kt e jakoby maj sta w lasach pod stolic. Deputowany opozycji Stefan Chmara wymienia na wet nazwy jednostek, a przysuchujcy si temu komendant kijowskiej milicji, zamiast z aprzeczy, mwi tylko, e on lasw nie sprawdza. Straszy czy istotnie wadze gotowe s na wariant? Na zakoczenie dnia przyjemna niespodzianka dla Janukowycza - prezent od rosyjskie j Dumy Pastwowej. Przebywajcy w Rosji do trzech miesicy Ukraicy nie musz si rejestrow

Niezwyky podarunek, jeeli zway na to, e kady Rosjanin, przejechawszy do innego miast , ma obowizek rejestracji. Wedug Ukraicw to posunicie moe zwikszy szanse premiera. asem ostatnie sondae wskazuj, i dwaj gwni rywale id niemal eb w eb. 128 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA 31X. Wybory. Poniewa Kijw jednoznacznie opowiada si za Juszczen-k, postanawiam jecha na wie . Wiezie nas swoim samochodem zaprzyja niony ukraiski dziennikarz. Trasa - Bro wary, Kalinwka, Zalesie. Niewielkie wsie i miasteczka w promieniu 50 km od stolic y. W Kalinwce pierwsze zaskoczenie - roze miany przewodniczcy komisji wyra nie zadowol ony z przyjazdu zagranicznych dziennikarzy, peen entuzjazmu. Zapewnia, e ci dzisia j idcy gosowa ludzie to zupenie inne spoeczestwo ni cztery lata temu. Nie postsowiec opa" (tum), ktra gosuje, jak jej ka. Ukraicy wreszcie zrozumieli, co to znaczy demo a, wiedz, ile od nich samych zaley". Czy naprawd? Rzeczywi cie w rd wychodzcych z loka zdecydowana wikszo popara Juszczenk, ale argumentacja jest czasem zadziwiajca. Mia s uszka zapewnia np., e Wiktor Andriejewicz odbuduje nie tylko ca Ukrain, ale take przy wrci kochozy, eby wszystko byo jak dawniej. To jednak wyjtek, inni mwi o konieczno c ki z korupcj, potrzebie demokracji, ich zdaniem nadzieje na to daje tylko Juszcze nko. Powszechne jest jednak przekonanie, e i tak prezydentem zostanie Janukowycz. Jak zapewnia mnie postawna trzydziestolatka w punkcie wyborczym w malutkiej szk ole w Zalesiu: przecie zawsze rzdzi ten, co ma pienidze. Po co wic w ogle posza goso skoro jej zdaniem nie ma to znaczenia? Za Olg odpowiada krtko m - bo tak trzeba". Dzi wna mieszanka charakterystycznej dla Europy Wschodniej rezygnacji z zupenie tutaj nowym i przynajmniej dla mnie nieoczekiwanym przekonaniem o wano ci demokratycznyc h mechanizmw. Podobne zdziwienie przeywam w obwodowej komisji, do ktrej mogli odwoywa si ci wszyscy , ktrych nazwisk zabrako na listach wyborczych. Na korytarzach nowoczesnego budynk u w Browarach tum, cz ludzi przyjechaa z daleka, czekaj po kilka godzin, by zweryfiko a swoje prawo gosu, uzyska zgod i wrciwszy do swojej miejscowo ci jeszcze zagosowa. rem go no domagaj si respektowania swoich praw. To te zupenie nowe zjawisko. Dla mnie ym bardziej zaskakujce, e dwa tygodnie wcze niej obserwowaam pokorny tum na Biaorusi. Wieczorem oficjalnie wiadomo tylko jedno - frekwencja podczas pierwszej tury wyb orw bya rekordowo wysoka. Jaka dokadnie, nie podaj. Centralna Komisja Wyborcza ma po dobno kopoty z liczeniem. 129 Maria Przetomiec Niektrzy nie wykluczaj, e owe kopoty to przede wszystkim obecno na dziedzicu CKW dw ansporterw opancerzonych i armatek wodnych. Niewykluczone. Natomiast dopki nie dzi aa komisja, swoje szacunkowe dane podaj firmy socjologiczne prowadzce sondae podczas dzisiejszego gosowania. Wyniki - 44% Juszczenko, 38% - Janu-kowycz. Tylko rosyjs cy socjologowie utrzymuj, i pierwsze miejsce z 10-procentow przewag zaj premier. 1XI. Centralna Komisja Wyborcza wznowia prac. Po podliczeniu gosw z 80% okrgw wedug prowadzi Janukowycz - 42% do 38% dla Juszczenki. To oznacza, e aden z kandydatw ni e przekroczy wymaganego 50-procentowego progu i konieczna bdzie druga tura. Opozyc ja przyjmuje t informacj spokojnie, chocia sztab Juszczenki, powoujc si na swoje dane twierdzi, e ich lider dosta co najmniej 49% gosw. To moliwe, sama widziaam, jakie b aowie" panowao w cz ci komisji wyborczych. O licznych naruszeniach mwi take niezalen erwatorzy. Potwierdzaj si zarzuty dotyczce baaganu na listach wyborczych i naduy wyni ajcych z moliwo ci gosowania poza miejscem zamieszkania. Wedug niezalenej fundacji Kom tet Wyborcw Ukrainy liczba zwizanych z tym nieprawidowo ci siga nawet 1/3 gosujcych. ory krytykuje zreszt nie tylko opozycja, ale take zachodni obserwatorzy. Przedstaw iciele Rady Europy i OBWE wydaj o wiadczenie, w ktrym przestrzegaj, e jeeli podobna sy uacja bdzie miaa miejsce podczas drugiej tury, pastwa demokratyczne nie uznaj gosowan ia. Na ile te gro by oka si skuteczne, zobaczymy. Janukowycz i Kuczma najwyra niej nie zamierzaj odda wadzy. I w tym maj poparcie Moskwy. Charakterystyczne -jedyni obserwa torzy, ktrzy nie maj adnych zastrzee, a wrcz przeciwnie - chwal wczorajsze gosowani o przedstawiciele Wsplnoty Niepodlegych Pastw z rosyjskim ministrem ds. sytuacji na dzwyczajnej Wodymyrem Ruszaj na czele. To zreszt wedug Ruszajy 17 pa dziernika na Bia i te wszystko odbyo si zgodnie z prawem i zasadami demokracji. Z drugiej strony, na samej Ukrainie dzieje si co nieoczekiwanego. Co , co nazwaabym p rzebudzeniem spoeczestwa. Wysoka 76-pro-centowa frekwencja, przekonanie, e naley goso

wa nie ze strachu, 130 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA jak w czasach ZSRR, ale poczucia odpowiedzialno ci. Jedna z kijowskich gazet nazwaa to zjawisko narodzinami narodu. W ambasadzie spotykam polskich obserwatorw - Jerzy Buzek, Grayna Staniszewska i He nio Wujec maj podobne wraenie. Ich zdaniem sytuacja troch przypomina Polsk AD 1989. Zobaczymy. 2 XI. Centralna Komisji Wyborcza cigle liczy gosy, utkna na ostatnich niecaych dwch p ocentach i ani rusz, stale jednak wedug danych CKW prowadzi Janukowycz. Oczywi cie wszyscy podejrzewaj jakie machlojki, a tu tymczasem nieoczekiwanie Rosjanie podaj, e ich zdaniem pierwsz tur wygra Juszczenko. Zastanawiamy si, o co Moskwie chodzi - u pi enie czujno ci opozycji? Udowodnienie, e zarzuty o faszerstwach s niesuszne? Mnie gra Kremla wydaje si dosy ryzykowna, zwycistwo lidera opozycji w pierwszej turze daje n adziej tym wszystkim, ktrzy z tak rezygnacj liczyli si z klsk Juszczenki, a obudzona dzieja to niebezpieczne zjawisko. Nastpnym zaskoczeniem jest zwycistwo dziennikarzy niezalenej telewizji Kana 5, wadze odblokoway jej konta. 8 XI. Jestem ju w Warszawie na duej midzynarodowej konferencji Wybory na Biaorusi i U krainie - wyzwanie dla wschodniej polityki UE". S polscy eurodeputowani, ukraiscy i rosyjscy politolodzy, przedstawiciele biaoruskich wadz i opozycji, amerykascy dyp lomaci, urzdnicy z Brukseli. Ci ostatni niczym nie zaskakuj. Wschodnia polityka tak, ale pod warunkiem liczenia si z Rosj. Jednak nawet przedstawicielka Unii wyda je si nieco zbita z tropu pomysem rosyjskiej szefowej Centrum Bada Strategiczno-Reg ionalnych w Moskwie. Wedug pani dyrektor kandydatura ukraiskiego prezydenta powinn a by przedmiotem umowy pomidzy prezydentami Rosji i Stanw Zjednoczonych. Na moje ni e miae pytanie o ukraiski elektorat sysz, e tak naprawd z wyborcami, poza Zachodem, n zie si nie licz, a obecne realia polityczne s takie, e due pastwa ingeruj w polityk erenach swojej strefy wpyww, a mniejsze, zdajc sobie spraw ze swojej sabo ci, suchaj szt - dowodzia dalej rosyjska politolog - i tak wiadomo, e wyborcami manipuluj politt echnolodzy". Potem, podczas nagrywanego dla BBC wywiadu, pani dyrektor precyzuje : Juszczenko ma specjalistw z Zachodu, ktrzy lepiej potrafi pracowa z elektoratem, n ato131 Maria Przetomiec miast Janukowyczowi pomagaj Rosjanie. Ci maj wicej do wiadczenia z prac nad wyborczymi biuletynami, dlatego wygra Janukowycz. Czyli, jak mawia Stalin: Niewane, kto gosuje , wane, kto liczy gosy". Najgorsze jest to, e -jak si przekonuj ju w zupenie prywatn rozmowie - rosyjska politolog jest osob absolutnie uczciw. Wierzy w to, co mwi, i w ierzy, e ma racj. Juszczenko uywa jej zdaniem jakich niedozwolonych technologii wpywa jcych na pod wiadomo ludzi, ktrzy go potem masowo popieraj. Nie wiem, co gorsze - cynizm czy szalestwo. 10 XI. Centralna Komisja Wyborcza po trwajcym 10 dni liczeniu gosw ogasza, e zwycizc erwszej tury wyborw zosta Juszczenko. Kompletne zaskoczenie. Wyglda na to, e ukraiski e wadze poszy w lady Kremla. W dodatku w podporzdkowanych rzdowi kanaach telewizyjnyc coraz wicej w miar obiektywnych informacji. Nadzieja na uczciwe gosowanie i wygran opozycji ro nie. Druga tura 21 listopada. DRUGA TURA 17 XI. Nastrj w Kijowie wyra nie si zmieni, na ulicy przybyo plakatw Juszczenki, wida maraczowe wstki, ludzie nabrali pewno ci siebie. Take w mediach faworyzowanie Janukowy cza nie jest ju tak nachalne. Wyglda na to, e wygrana Juszczenki w pierwszej turze naprawd miaa due znaczenie. Przynajmniej tutaj. Na Ukrainie wschodniej poparcie dla Janukowycza podobno nie zmalao. 18, 19 XI. Charkw - wschodnia Ukraina. Rnice mona zauway od razu. Na kijowskich ulica h przewaa w tej chwili kolor pomaraczowy, w Charkowie wida wycznie billboardy Janukow ycza, obiecujcego pokj i stabilno , i biao-niebieskie chorgiewki. Na maym placyku w s ym wa nie mokrym niegu pod biao-niebieskimi transparentami i portretami premiera mani festuje grupka modziey. Nie zgadzaj si na nagranie, potem po cichu przyznaj, e zapac im za demonstracj. Sztab Juszczenki troch przypomina oblon twierdz. Pilnujcy wej cia stranicy dokadne

sprawdzaj torb, akredytacj. 132 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA Szef sztabu przeprasza potem, tumaczc, e mieli ju kilka niepodanych wizyt. Zapewnia j dnak, e z poparciem dla lidera opozycji w samym Charkowie nie jest najgorzej. Rze czywi cie po pokojach krci si sporo osb. Zaaferowani ludzie co notuj, co potwierdzaj zie plakaty Juszczenki i oczywi cie pomaraczowe chorgiewki. Podobno nie mona ich nast arczy, bo tak jak kilka tygodni temu w Kijowie miejskie wadze natychmiast usuwaj z ulic symbole opozycji. Jak zagosuje Charkw w drugiej turze? Czoowy tutejszy publicysta, autor programw info rmacyjnych, Gruzin z pochodzenia - Zurab Alasa-nyi - uwaa, e jeeli wybory przebiegn naprawd bez cudw" Juszczenko w samym mie cie moe liczy na co najmniej 40% gosw. Tyle nse na wyborcz uczciwo s niewielkie. Caa administracja zaangaowaa si bowiem po stro anukowycza i robi, co moe, aby podsyci i tak ju dosy powszechne w rd tzw. zwykych oby eli przekonanie, e zwycistwo Juszczenki to katastrofa, ktra tu, na wschodniej Ukrai nie, wyrazi si na dwa sposoby. Po pierwsze, wprowadzaniem na si jzyka ukraiskiego, po drugie, zerwaniem kontaktw z Rosj. Jak si przekonuj z tzw. rozmw ulicznych, ten stra ch szczeglnie w rd osb starszego pokolenia jest autentyczny. Zurab jednym telefonem zaatwia mi spotkanie z szefem sztabu wyborczego Janukowycz a, rektorem charkowskiej Akademii Prawa prof. Wasylem Tatzi. Rnica w porwnaniu z lo kalem sztabu Juszczenki powalajca. Zostaj przyjta w obszernym, bogato umeblowanym g abinecie na Akademii, towarzysz nam dziennikarz lokalnej gazety majcy nagrywa, jak mi wyja nia, ca rozmow, aby j potem opublikowa w lokalnej gazecie, oraz tumacz. Profe my la, e wywiad bdzie przeprowadzany po angielsku. Najwyra niej oczekiwa take angiel " orientacji w ukraiskich problemach. Na wstpie zapewnia, e do poparcia Janukowycza skonia go uczciwo premiera. Nie wytrzymuj i pytam o znany powszechnie kryminalny epi zod z modo ci, czyli dwukrotne skazanie kandydata na prezydenta za chuligastwo i roz bj. Profesor Tatzi najpierw przywouje procesy stalinowskie, a potem, gdy okazuje s i, e urodzonego w 1950 roku Janukowycza nie mog one dotyczy, mwi co o sdowych pomyk Na koniec uderza w ton ewangeliczny. 133 Maria Przeomiec Profesor: Czy Pani wie, kto to by Jezus Chrystus? Ja: Mniej wicej si orientuj. Profesor: Bo wie pani, s takie opowie ci w Nowym Testamencie - Ewangelie - i jedna z nich mwi o cudzoonicy, ktr ydzi chcieli ukamienowa. Wtedy Chrystus powiedzia, e t bez winy, niech pierwszy rzuci kamieniem. Wic z t krytyk Wiktora Fedorowicza ja b ym nie przesadza. Ja: Panie Profesorze, ale z tego, co pamitam, ta cudzoonica nie ubiegaa si o fotel pr ezydenta Izraela. Profesor: No nie, ale moe staraa si o inne wane stanowisko. Nie pozostaje mi nic innego, jak zapewni profesora, e z tego, co wiem jako absolwe ntka archeologii, adna kobieta w owym czasie w Izraelu o adne stanowisko ubiega si n ie moga. W odpowiedzi sysz, e po dziennikarzu BBC spodziewa si wikszego obiektywizmu ychodz, zastanawiajc si, co te z naszej pilnie nagrywanej przez miejscowego dziennik arza rozmowy ukae si w lokalnej gazecie. Na korytarzach uczelni gsto rozwieszone plakaty wyborcze Januko-wycza. Rzecz z pu nktu widzenia ordynacji niedopuszczalna jako wcale mnie nie dziwi. Dziwne wydaje si natomiast to, e wikszo mijanych studentw nosi pomaraczowe chusteczki. O tym, e t za modzie popiera lidera opozycji, zapewniaj mnie dwie charkowskie Polki - Kasia i Zofia. Spotykam si z nimi wieczorem w hotelu. Nie tylko studiuj, s take wsporganizato kami miejscowego Klubu Europejskiego. Pomys stworzenia klubu wyniosy z polskich sp otka europejskich, dziaaj ju od ptora roku. Ich zdaniem zainteresowanie Uni w rd Uk asta, dotyczy to jednak gwnie modych. Tymczasem wikszo mieszkacw Charkowszczyzny st ludzie w rednim wieku i starsi, ktrym zdecydowanie blisza od wsplnoty europejskiej j est przyja z Moskw. Juszczenko kojarzy im si z nacjonalizmem, boj si, e w razie jego ycistwa popsuj si stosunki z Rosj, gdzie wielu z nich ma rodziny lub prac. Nie ma wtpliwo ci - Ukraina wschodnia popiera Janukowycza, a Juszczenko w razie zwy cistwa moe mie problemy z przekonaniem do siebie wspziomkw ze wschodu, mimo e - jak e podkre la w swoich wystpieniach - urodzi si wa nie tutaj. 40 km dalej bya kiedy gra

pomidzy Rosj a Rzeczpospolit Obojga Narodw. 134 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA Wracam z Charkowa do Kijowa tutejszym superekspresem". Chc zdy na wieczorn telewizyjn ebat Juszczenki i Janukowycza. Pocig ok. 500-kilometrowy dystans pokonuje w 6 godz in. Podziwiam mijane po drodze stacje, nawet najmniejsze s odremontowane, czyste. To zasuga wyjtkowo, jak wszyscy przyznaj, energicznego ministra transportu Georgij a Kirpy. Wspominajc sypice si polskie stacyjki i sp niajce ekspresy, trudno nie odczu wnej zazdro ci. Przejedamy przez Lubnie. Okoo 13 jestem w Kijowie, wracam z dworca przyozdobion pomaraczow wstk takswk, kie powiada mi, jak przed pierwsz tur wa nie za tak wstk przekuwano opony, a teraz pros Mimo to takswkarz jest peen najgorszych przeczu: Zobaczy pani, e oni co knuj". 19 XI. Janukowycz nie wygra, ale mg przegra, Juszczenko nie przegra, ale mg wygra" hyba najlepsze podsumowanie telewizyjnej debaty wyborczej obu kandydatw. Ju samo t o, e dyskusja si odbya, jest swoistym novum, przed pierwsz tur Janukowycz odrzuci pro ozycj Juszczenki, dowodzc, e jako urzdujcy premier nie ma czasu na podobne zabawy. Te raz nie tylko si zgodzi, ale i dobrze przygotowa. Wszystko byo przemy lane, cznie z t e kocow cz wygosi w jzyku rosyjskim, wyra ny ukon w stron rosyjskojzycznego ws ko by bardziej konkretny, ale robi techniczne bdy - drapa si, nie patrzy w kamer. P o zamiast konsultacji ze specami od telewizyjnego wizerunku spdzi kilka godzin na wsi, samotnie przygotowujc si do wystpienia. Bardzo to adne, nie bardzo profesjonaln e. 20 XI. Dzisiejsza prasa nie komentuje telewizyjnej debaty, po prostu gazety zamy kay numery przed zakoczeniem programu. Swoje 5 minut maj natomiast politolodzy. Ci zwizani z obozem wadzy mwi o zwycistwie Janukowycza, sympatycy opozycji uwaaj, e le by Juszczenko. Wszystkie te opinie zweryfikuje niedzielne gosowanie. 0 ile bdzie uc zciwe. Tymczasem sztab Juszczenki przestrzega przed kolejnymi przygotowywanymi f aszerstwami, znowu wydano jakie nieprawdopodobne ilo ci biuletynw umoliwiajcych gosow e poza miejscem zamieszkania, podobno s naciski na onierzy i funkcjonariuszy milicj i, by 135 Maria Przeomiec gosowali na Janukowycza. Sam Juszczenko wzywa swych zwolennikw, aby w nocy z niedz ieli na poniedziaek zebrali si na kijowskim placu Niepodlego ci, gdzie nastpi ma rwno podliczanie gosw. Na ulicach jednak napicie jest zdecydowanie mniejsze ni przed pie rwsz tur, natomiast zapa i wiara w zwycistwo wzrosy. Dzie koczy telewizyjne wystpienie Leonida Kuczmy. Odchodzcy prezydent nawet nie ukry wa swego poparcia dla Janukowycza. 21 XI. Powtarzamy znowu nasz tras sprzed trzech tygodni - Browary, Kalinwka, Zalesi e. W Kalinwce ten sam przewodniczcy komisji wita nas z u miechem, teraz ju jak staryc h znajomych. Frekwencja rwnie dobra jak podczas pierwszej tury, natomiast ludzie mniej spici, chtniej rozmawiaj, mwi, na kogo gosowali. Ochraniajcy lokal milicjant, 31 pa dziernika nie chcia nic powiedzie, teraz wrcz chwali si swoim poparciem dla Jus zczenki. Starsza pani w Zalesiu opowiada, jak to w ostatnim tygodniu chodzono we wsi po domach i starano si ludzi namwi do gosowania na premiera. Prosili, namawiali, w kocu straszyli, e wadzom donios, ale im powiedziaam, e swj rozum mam, ja nie durn aba" - u miecha si z triumfem. Na Janukowycza gosowa tylko mczyzna w czarnej skrzanej kurtce. Na moje pytania odpowi ada monosylabami, do komisji przyjecha samochodem z rejestracj prezydenckiej admin istracji. Noc z 21 na 22 XI. Pocztek by skromny. W powyborcz noc na kijowskim placu Niepodlego c i gromadzili si ludzie, by uczestniczy w rwnolegym podliczaniu gosw i uczci zwycist ozycji. Wstpne wyniki niezalenego exit polis wskazyway jednoznacznie na to, e Juszcz enko o kilkana cie procent wyprzedzi premiera Janukowycza. Polski socjolog, ktry prz yjecha monitorowa prac ukraiskich kolegw, zapewni nas, e rnica jest zbyt dua, aby lec zmianie. Z jednej strony, a si nie chce wierzy, z drugiej - kilkunastu procent ju chyba nie da si sfaszowa. Otwieram butelk czerwonego wina, by uczci zwycizcw. Pi w trjk - z Ank Ku m i Maryjk Stepan z Radia ZET. Patrzc na witujcy tum na Majdani ie ledzimy wstpne dane podawane przez Centraln Komisj Wyborcz. Budynek, jak podczas p ierwszej tury, znowu przypomina oblon twierdz. Tyle e teraz do transporterw opancerzo

ych i armatek wodnych 136 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA na dziedzicu doszy oddziay ubranych na czarno antyterrorystw. Wszdzie ich peno - przy wej ciu, na korytarzach. Dziennikarze usiujcy dosta si do rodka maj powane problemy, bnie jak opozycyjni parlamentarzy ci. Po pnocy wyniki coraz szybciej zaczynaj si zmienia i nad ranem ju wiadomo, e zwycis ie bdzie. Z placu Niepodlego ci, gdzie powoli gstnia tum, dostawaam naglce SMS-y ukr h przyjaci i Ani Miszewskiej, studentki z Polski, ktra z grup kolegw przyjechaa specj lnie obserwowa ukraiskie wybory. Maria, przychod ". Nie mogam, nie odchodziam od telew zora. Kanay publiczne ju oficjalnie mwiy o zwycistwie Janukowycza. Niezaleny Kana 5 oywa si na badania socjologiczne, ktre uparcie wskazyway na wygran Juszczenki. 22 XI. Rano sytuacja staa si jasna, Serhiej Kiwaow, szef Centralnej Komisji Wyborcz ej, oznajmi, e przewaga Wiktora Janukowycza nad Juszczenk ro nie. Odrzuci przy tym sta nowczo wszelkie oskarenia o faszerstwa. A tymczasem w Kijowie coraz go niej mwi si o t w. wyborczej karuzeli, czyli tajemniczych autobusach, ktre w dniu wyborw je dziy od k omisji do komisji. Ich pasaerowie, wykorzystujc dokumenty pozwalajce na gosowanie po za miejscem zamieszkania, kilkakrotnie speniali swj obywatelski obowizek" w rnych lok lach wyborczych. Potwierdza t informacj Pawe Kazanecki, ktry jako przedstawiciel ENE MO koordynowa prac grupy ponad stu zagranicznych obserwatorw w obwodzie charkowskim . Operatorowi niezalenego Kanau 5 udao si sfilmowa numery rejestracyjne i tras takieg wesoego autobusu". Inny film pokazuje liczenie kart wyborczych. Na ekranie wida cay rulon biuletynw wyra nie wrzuconych jednocze nie, wszystkie z zakre lonym nazwiskiem J anukowycza. Przewodniczcy komisji, nie zwaajc na widoczne protesty obserwatorw, prdko rozprostowuje kartki i miesza je z innymi. Tu przynajmniej obserwatorzy byli ob ecni podczas otwarcia urn. W wielu komisjach na wschodzie po prostu wypraszano ich z lokali wyborczych. Nie tylko obserwatorw miejscowych, take tych z Zachodu. Kana 5 podaje kolejne wyborcze rewelacje, a tymczasem napicie w Kijowie ro nie. Do z gromadzonego noc na placu Niepodlego ci tumu docza coraz wicej ludzi. Apel Wiktora Ju zenki o to, aby si nie 137 Maria Przeomiec rozchodzi, zostaje przyjty owacyjnie. Jak dugo jednak mona wytrzyma na ulicy, w mrozi e i niegu, bo jak na zo na Ukrainie nagle zacza si solidna zima. Na razie ludzie sto emonstracj pokazuje tylko niezaleny Kana 5 TV. Pozostae programy telewizyjne uparcie ignoruj cae zdarzenie, pokazujc tylko sztab triumfujcego premiera Janu-kowycza, ktre mu gratulacje ju zoy prezydent Putin. Szybko, zwaywszy na to, e nie ma jeszcze nawet stpnych danych. Potem rosyjski prezydent bdzie tumaczy, e opar si na rezultatach exi olis. Tymczasem Ukrain coraz mocniej zaczyna interesowa si wiat. Co godzina przygotowuj now e informacje dla BBC, wieczorem dugi komentarz. Przez to wszystko na Majdan udaje mi si doj dopiero noc. Ledwie przeciskam si midzy gsto stojcymi demonstrantami. Ws wida kolor pomaraczowy - wstki, chorgiewki z napisem Juszczenko tak", baloniki, szali i elegantek, pomaraczowe plastikowe torby emerytw. Przede mn idzie grupka klerykw te z pomaraczowymi kokardkami, mode, roze miane twarze. Naprawd pomaraczowa rewolucja, a jednocze nie nastrj niesychanego wita, pikniku. Na ustawionej naprzeciwko hotelu Ukrai na scenie nieustannie odbywaj si koncerty, przemawiaj kolejni politycy. Ludzie tacz, iewaj, u miechaj si do siebie. Opozycja - z pocztku chyba nieco zaskoczona skal odzewu - wietnie panuje nad zebranymi, przez cay czas nawoujc do spokoju, wzajemnej yczliwo c i pomocy. I wa nie ta u miechnita yczliwo staje si jedn z najbardziej charakterysty cech kijowskich wydarze. Obok placu na Chreszczatyku powstaje miasteczko namiotow e. 23 XI. Na palcu Niepodlego ci coraz wicej ludzi. Burzliwymi oklaskami przyjmuj wystpie nie trzech polskich eurodeputowanych: Grayny Staniszewskiej, Jerzego Buzka, Michaa Karpiskiego, ktrzy w Kijowie znale li si ju po raz drugi jako midzynarodowi obserwato zy. Polacy mwi o nieatwej drodze do wolno ci, jednocze nie wyraajc przekonanie, e Ukr j wygra. Obiecuj, e Polska zrobi wszystko, aby sta si adwokatem Kijowa w Unii. Tyle r azy syszaam te zapewnienia, ale nigdy nie brzmiay one tak jak teraz. Chyba nie tylk o ja tak my l, bo nad placem rozlegaj si okrzyki Polszcz, Polszcz" i wreszcie Polska

raina na wieki razem". Moja przyjacika Ania - Ukrainka - m138 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA wi, e to chyba nareszcie to prawdziwe, oczekiwane ukraisko-polskie pojednanie. Wymo dlone przez Papiea" - dodaje znajomy kijowski dominikanin, ktry teraz kad woln chwil pdza na Majdanie. My obie niestety troch liemy nastroje przez szyb". Ania te jest dzi nnikark. Nie wychodzimy z domu, wiszc na agencjach" i co godzin przygotowujc nowe inf ormacje dla naszych redakcji. A dzieje si mnstwo - na apel opozycji o wszczcie akcji obywatelskiego nieposuszestwa samorzdy kilkunastu miast zachodniej Ukrainy wypowiadaj posuszestwo wadzom, uznajc za swojego prezydenta Wiktora Juszczenk. Strajk ogasza Akademia Kijowsko-Mohylaska, cz d monstrantw zaczyna blokowa budynek administracji prezydenta ochraniany przez kilku set specnazowcw w penym rynsztunku. Co pewien czas pojawiaj si alarmujce informacje, wadze uyj siy i np. zaczn atakowa coraz bardziej rozrastajce si na Chreszczatyku m czko namiotowe. Dziki Bogu nic takiego jednak si nie dzieje. Pojawia si natomiast n owe haso Milicja z narodem". 24 XI. Trzeci dzie demonstracji. Kilkusettysiczny tum na placu Niepodlego ci nie malej e. Rano internetowa niezalena gazeta Ukraiska Prawda" drukuje na swoich stronach st enogram rozmowy pomidzy czonkiem sztabu Janukowycza, niejakim Liwecem, a tajemniczy m czowiekiem o imieniu Walery. Liweniec ma pretensje o niekorzystny dla wadz wynik gosowania, opozycja prowadzi, a przecie dogadali my si, e bdziemy mie 3-3,5% przewa Walery obiecuje przygotowa nowy zestaw wynikw i wysa go faksem. Wobec tego wszystkie go, co widziaam i syszaam podczas wyborw, nawet mnie to specjalnie nie dziwi. Tzn. n ie dziwi sama rozmowa, zastanawiajce jest natomiast to, skd Ukraiska Prawda" ma sten ogram. Na razie wszyscy w napiciu czekamy na werdykt Centralnej Komisji Wyborczej. Zapad a p nym popoudniem. Wedug oficjalnych danych wybory wygra premier Janukowycz. Zebrani przed CKW ludzie reaguj okrzykami Haba, haba!", tum stoi jednak spokojnie i bronicy d j cia do budynku onierze specnazu nie reaguj. Na szcz cie nikt nie decyduje si take n chomienie stojcych jeszcze od pierwszej tury wyborw na dziedzicu komisji transporte rw opancerzonych oraz armatek wodnych. 139 Maria Przetomiec Tymczasem w parlamencie trwa nadzwyczajne posiedzenie Rady Najwyszej. Posowie chc u chwali wotum nieufno ci w stosunku do CKW, nie udaje si jednak zebra kworum. Zabrako p osw z partii pro-rzdowych i komunistw. Na koniec posiedzenia, przy aplauzie zgromadz onej opozycji, Juszczenko skada przysig prezydenck. Wydaje mi si, e to gest nieco pos ieszny i niepotrzebny. Odzew jest zreszt niemal natychmiastowy - prezydent Kuczma w specjalnym o wiadczeniu oskara opozycj o ch wywoania wojny domowej. Pojawia si tak adomo , e wadze specjalnymi pocigami chc ciga z Doniecka do Kijowa zwolennikw Janu Wszystko po to, aby udowodni, e premier te moe liczy na demonstracyjne poparcie. Info rmacje nadaj ju niemal z szybko ci karabinu maszynowego. Nie zdyam nawet by dzisiaj acu Niepodlego ci i bardzo tego auj. Tamtejszy nastrj naprawd podtrzymuje na duchu. W e atmosfera w Kijowie coraz bardziej zaczyna przypomina t z Polski, z pierwszej wi zyty Papiea w 1979 roku. Taka sama yczliwo , poczucie wsplnoty i zdziwienie, e tylu je t podobnie my lcych. Udziela si to nawet strzegcym budynkw rzdowych funkcjonariuszom s ecnazu. Inna sprawa, e ludzie robi wszystko, by ich obaskawi. Rozmawiaj, tumacz, dzi zta u miechaj si i w tarcze wkadaj kwiaty. Na efekt nie trzeba byo dugo czeka" - w spotkany przed administracj prezydenta starszy mczyzna - jak tutaj przyszli, mieli p odniesione tarcze i spuszczone oczy, a teraz niech pani patrzy, tarcze opuszczon e, oczy podniesione, a niektrzy nawet si u miechaj". Patrz i rzeczywi cie spoza plastik wej szyby hemu - niepewny u miech. 25 XI. Do Kijowa na zaproszenie Juszczenki przybywa Lech Wasa. Ma po redniczy w nawiza niu dialogu pomidzy wadz a opozycj. Jego wystp na placu Niepodlego ci przyjto entuzj znie - znowu okrzyki Polszcz", Solidarno ". Mimo nacisku redakcji na newsy, udaje mi s i wyrwa na wspln konferencj prasow obu politykw. Siedz tu przy Juszczence i po raz zy widz z bliska nieprawdopodobnie zmienion twarz lidera opozycji. Opuchlizny ju ni e ma, ale skra jest w dalszym cigu pokryta dziwnym liszajem. Wasa jak zwykle pewny s iebie, ale ten Kijw naprawd robi z lud mi co dziwnego, bo Lech dzikuje Aleksandrowi Kw a niewskiemu za uyczenie samolotu i stwier-

140 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA dza, e chocia w wikszo ci spraw rni si ze swoim nastpc, jee li chodzi o p ie, zawsze bd mwi jednym gosem. Niestety, negocjacje nie odnosz na razie specjalnego skutku. Wasa nie spotka si z Leo nidem Kuczm, a tylko z Janukowyczem. Niektrzy zreszt maj to byemu prezydentowi za ze, uwaajc ten gest za swego rodzaju uwiarygodnianie uzurpatora. No, ale przecie Januko -wycz jest cigle urzdujcym premierem. Po poudniu jest jednak jaki rezultat. Leonid Kuczma najpierw krytykuje Was, a potem a peluje o pomoc w nawizaniu dialogu z opozycj do prezydentw Polski i Litwy. Czyby mia nadziej, e stary przyjaciel Aleksander" pomoe mu przeforsowa Janukowycza? Na razie jednak to Juszczenko odnosi pierwszy niewielki sukces - Sd Najwyszy nie pozwoli na publikacj werdyktu Centralnej Komisji Wyborczej potwier dzajcego zwycistwo Janukowycza. Bez tego niemoliwa jest inauguracja nowego prezyden ta. Tum na placu Niepodlego ci wita t wiadomo owacjami, ktre znowu z powodu nawau pr idz tylko w telewizji. Nie jest to ju jednak tylko niezaleny Kana 5. Zapocztkowana pr zed pierwsz tur wyborw dziennikarska rewolucja zatacza coraz szersze krgi. Reporterz y podporzdkowanych wadzy kanaw 1+1 i UT1 zbuntowali si, oznajmiajc, e teraz sami i b dnych naciskw bd przygotowywali serwisy informacyjne. 26 XI. Dzie pity. W Kijowie pojawia si tzw. zachodni desant, czyli midzynarodowi neg ocjatorzy, i to w skadzie duo szerszym, ni chcia Leonid Kuczma. Prezydenci Polski i Litwy - Kwa niewski i Adamkus - szef unijnej dyplomacji Javier Solana, szef OBWE Jan Kubisz i nieoczekiwanie p rzewodniczcy Rosyjskiej Dumy Borys Gryzow. Najwyra niej Moskwa pilnuje swoich intere sw. Rozmowy ukraiskiego okrgego stou" trwaj wiele godzin, na koniec krtkie wystpie zmy: Kada rewolucja powinna si zakoczy pokojem. Take i ta" - oznajmia odchodzcy prez nt. Przedstawiciele Zachodu, wyra nie mniej optymistycznie nastawieni ni ukraiskie wa dze, zachcaj tylko do dalszych konstruktywnych rozmw. Kuczma z Janukowyczem obiecuj i natychmiast zaczynaj swoist prb si. Do Kijowa zostaj cignici specjalnymi pociga Doniecka. Tu koo dworca wadze organizuj specjalne wiece poparcia dla premiera. wiatu trzeba pokaza, e nie 141 Maria Przetomiec tylko Juszczenko cieszy si poparciem tzw. zwykych obywateli Ukrainy. Wiece s niemal kalk opozycyjnych demonstracji. Te koncerty, te przemwienia, te okrzyki i miasteczko namiotowe stworzone z eleganckich biao-niebieskich paatek ustawianych w cieniu rzd owych budynkw. Tylko bez tej rado ci i entuzjazmu, no i z duo mniejsz liczb uczestnikw Przybysze z Doniecka przybrani w janukowyczowskie emblematy wygldaj na nieco zagu bionych i chyba zdziwionych przyjciem. Nikt ich nie atakuje, ludzie w pomaraczowyc h chustach czstuj kanapkami, kaw, herbat (na Majdanie nie wida alkoholu). Na budynku kijowskiej Rady Miejskiej pojawia si duy napis DONIECCY, MY NIE WROGI, PRZYCHOD CIE N A PIEROGI". To obaskawianie dobroci przynosi zupenie nieoczekiwane rezultaty. Jak t ak dalej pjdzie, wadze poauj cignicia swoich zwolennikw z Doniecka do stolicy. Prz ludzie po powrocie do domu opowiedz, co naprawd dzieje si w Kijowie. Niestety, cigle wiele z tych wydarze ledz z perspektywy agencji i telewizora. wiatowe zainteresowan ie Ukrain ro nie - informacje trzeba nadawa co godzin. Znw dopiero w nocy wybieram si a Majdan. Demonstrantw mniej, ale stoj dzielnie. Zachodz do budynku Rady Miasta, me r Omelczenko udostpni dwa pitra manifestantom. Wszdzie picy przyjezdni - na stoach, pododze, na krzesach. Przechodzimy cichutko, eby ich nie zbudzi. Co pewien czas kto w staje, wychodzi na plac, inny przychodzi na jego miejsce, kadzie si i zasypia. W o gle organizacja jest imponujca, koo Majdanu powstay specjalne punkty medyczne, kuchn ie, w ktrych bezpatnie wydaje si jedzenie. Ludzie dostarczaj produkty, ochotniczki b ezpatnie gotuj. Wracajc w nocy do domu, spotykamy na ulicy dwie dziewczyny z rami, ni os je dla tych dobrowolnych kucharek. 27 XI. Dzie szsty. Po raz kolejny zbiera si nadzwyczajne posiedzenie parlamentu. I znowu sukces opozycji - posowie uchwalaj wotum nieufno ci dla Centralnej Komisji Wyb orczej, opowiadaj si za powtrk drugiej tury gosowania i odrzucaj pomys organizowania ch wyborw od nowa. Na tym ostatnim wyra nie zaley Kuczmie. Odchodzcy prezydent nieofi cjalnie powtarza, e konieczna jest nowa elekcja, najlepiej ju z innymi kandydatami , podobno ta wersja najbardziej odpowiada rwnie Rosjanom. Skd wic taka decyzja parla

mentu? By moe wpyw na to 142 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA maj coraz czstsze deklaracje przedstawicieli resortw siowych, ktrzy albo jasno popier aj Juszczenk i wzywaj kolegw do pj cia w ich lady, albo tak jak minister obrony Borys iuk zapowiadaj, e wojsko nigdy nie pjdzie przeciw swemu narodowi. Decyzja posw nie ma zreszt specjalnego znaczenia prawnego. To prezydent odwouje i powouje czonkw CKW, je dnak zgromadzony na placu Niepodlego ci ju niemal pmilionowy tum szaleje z rado ci. W ot i niedziel ludzi jest wicej, przyjedaj z rnych stron kraju. Transparenty z nazwa szczeglnych miast i miasteczek mieszaj si na placu z pomaraczowymi proporczykami i n iebiesko-tymi flagami Ukrainy. Wieczorem rozmowa z ukraiskimi dziennikarzami. Wsplnie zastanawiamy si nad fenomene m pomaraczowej rewolucji, nad tym, co skonio Ukraicw do oporu i czy co takiego byoby powtrzenia np. w Rosji. Kompletnie zaskakuje mnie diagnoza Mykoy - Ukraicy razem z Polakami yli kilkaset lat w demokratycznym pastwie, bo Rzeczpospolita Obojga Naro dw, chocia uomna, bya jednak demokracj, jakiej nigdy nie zakosztowali Rosjanie. Bardz o to dla nas pochlebne i pewnie w jakiej cz ci prawdziwe. W jakiej , bo wane s take ws iae tradycje Rusi Kijowskiej i pami bardzo specyficznej, bo wojskowej, demokracji S iczy Zaporoskiej. Inna sprawa, e Sicz zawdzicza to Rzeczpospolitej, ale te prawda, e ugoda hadziacka bya co najmniej o kilkadziesit lat sp niona. 28 XI. Sidmy dzie. Dzisiaj ju na pewno pjdziemy na plac Niepodlego ci na duej - obie y sobie z Ani. Na razie ogldam w telewizji godzinn ekumeniczn modlitw, ktr niemal co ennie rozpoczyna si dzie na Majdanie. Modl si wsplnie pop z Cerkwi Prawosawnej Patria chatu Kijowskiego, greckokatolicki batiuszka, katolicki ksidz i ewangelicki pasto r. Brakuje tylko przedstawicieli Cerkwi Patriarchatu Moskiewskiego. Ci organizuj wasne procesje, w ktrych prcz ikon nosz portrety Janukowycza - c, kady si modli, ja rafi. Oczywi cie z pj cia na plac nic nie wychodzi. Trzeba obserwowa zorganizowany w Siewier odoniecku koo uhaska zjazd przedstawicieli poudniowo-wschodnich regionw Ukrainy. Ucze stnicz w nim premier Janukowycz oraz mer Moskwy Jurij ukow. Przedstawiciele wadz obw odw uhaskiego, donieckiego i charkowskiego chc autonomii. To ra143 Maria Przeomiec czej kolejna gro ba pod adresem opozycji ni realne plany, ale brzmi nieprzyjemnie. Tak jak nieprzyjemna jest obecno ukowa i przedstawiciela rosyjskiej ambasady. Po Jan ukowyczu zdaniem Ukraicw i tak nie ma si czego spodziewa, chocia w zasadzie udzia w p dobnej do zjazdu w Siewierodoniecku imprezie mona by na upartego uzna nawet za zdr ad interesw kraju. Ukraina zgodnie z konstytucj jest bowiem pastwem unitarnym. Jedyna satysfakcja to to, e donieckie wiece w Kijowie zdecydowanie nie wychodz. Ta k jak pisaam, mieszkacy stolicy po prostu obezwadnili przybyszy serdeczno ci. Oglna sytuacja nie jest jednak przyjemna. Dookoa budynkw rzdowych stoi coraz wicej fu nkcjonariuszy specnazu. cignici zostali z Krymu, ktry zdecydowanie popiera Janukowyc za, a cz onierzy ma by uzbrojona w ostre adunki. Podobno na posiedzeniu Rady Bezpiec wa Janukowycz da od Kuczmy wprowadzenia stanu wyjtkowego. Wydaje mi si jednak, e Leon d Daniowicz nie jest taki gupi, aby si na co takiego zdecydowa, w kocu cz oficerw ska, ale i milicji, ju popara opozycj. No i przy tych tumach demonstrantw ewentualna prba rozpdzenia manifestacji musiaaby si skoczy hekatomb. Na Zachodzie z Ukrain nik ie zechciaby rozmawia, a emerytura wycznie w Rosji czy zaprzyja nionych krajach WNP to dla Kuczmy adna perspektywa. Co innego Janukowycz. On walczy o wszystko. Na Majdan znowu dochodz w nocy i od razu spotykam kilku polskich studentw. Stoj z b iao-czerwona flag otoczeni poklepujcymi ich po plecach Ukraicami. Tu obok grupa ludzi z czarno-czerwonym banderowskim proporcem. Jeden ze studentw chce si z nimi sfoto grafowa. S zdumieni, pytaj, czy Polacy wiedz, co ta flaga znaczy, a kiedy sysz, e ta sami zaczynaj mwi o strasznych pomykach w przeszo ci. I e teraz trzeba ju razem. Wi prawd te wizyty polskich politykw, te gesty solidarno ci zwykych Polakw - i tych przyj edajcych do Kijowa, i tych w polskich miastach organizujcych wiece poparcia - zaowoc uj prawdziwym zblieniem. 29 XI. smy dzie. Zaczyna obradowa Sd Najwyszy, ktry rozpatruje skargi opozycji na sfa owanie drugiej tury wyborw. Wadze nie s 144

POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA chyba zbyt pewne werdyktu, bo Kuczma po raz pierwszy wspomina oficjalnie o moliwo c i przeprowadzenia nowego gosowania. To wyra na gra na czas - nowe wybory oznaczaj bo wiem co najmniej trzymiesiczn zwok w rozwizaniu konfliktu. Jako gr traktuje take wi raiskich politologw o wiadczenia gubernatorw obwodw uhaskiego, donieckiego i charkows go, ktrzy na 12 grudnia zapowiedzieli zorganizowanie referendum dotyczcego powoania poudniowo-wschodniej autonomii. Ukraiska konstytucja nie przewiduje takich region alnych gosowa, niemniej zawsze jakie ziarno niepokoju zostaje, tym bardziej e takie gry bardzo lubi Moskwa. Z drugiej strony, dzisiaj po raz pierwszy w rosyjskiej t elewizji wida pewn zmian tonu. W pastwowym kanale RTR Juszczenko przedstawiony jest nie jako proamerykaski faszysta, ale przewidywalny polityk. Niewykluczone, e Putin przestraszy si jednak autonomicznych gr b na Ukrainie. W kocu gdyby do takiego refere ndum jednak doszo, to mgby by fatalny przykad dla rnych niesubordynowanych podmiotw racji Rosyjskiej. Wedug mnie taki strach byby najlepsz gwarancj, e adnych poudniowohodnich autonomicznych okrgw na Ukrainie jednak nie bdzie. Tymczasem na placu Niepodlego ci ludzie stoj ju sm dob. Zjawia si nowy hymn demonstr refren Razom nas bahato, nas ne podoaty" to okrzyk, ktry od wielu dni rozbrzmiewa nad Majdanem. 30 XI. Dziewity dzie. Kolejne posiedzenie parlamentu i tym razem przegrana opozycj i. Posowie odrzucili wniosek o wotum nieufno ci dla rzdu Janukowycza, a take chcieli anulowa sobotni decyzj uznajc wybory za niewane. Pierwszy raz demonstranci stracili c erpliwo . Kilka osb usiowao wedrze si do budynku Rady Najwyszej, powstrzyma ich dop szczenko. On sam zerwa rozmowy z rzdem, utrzymujc, e wadze tylko graj na czas. A Janu owycz nie zaprzestaje kontr- * ofensywy. Od kilku dni w Doniecku co dzie organizo wane s wiece poparcia dla premiera. Najwyra niej przywoenie grnikw do stolicy, tak jak podejrzewaam, osigno odwrotny do zamierzonego skutek. Donieckie manifestacje nawet na miejscu zatrcaj jednak niezamierzonym kabaretem. D zisiaj madam Janukowycz w grzmicym przemwieniu krytykowaa, jak to okre lia odbywajcy Kijowie pomaraczo145 Maria Przeomiec czej kolejna gro ba pod adresem opozycji ni realne plany, ale brzmi nieprzyjemnie. Tak jak nieprzyjemna jest obecno ukowa i przedstawiciela rosyjskiej ambasady. Po Jan ukowyczu zdaniem Ukraicw i tak nie ma si czego spodziewa, chocia w zasadzie udzia w p dobnej do zjazdu w Siewierodoniecku imprezie mona by na upartego uzna nawet za zdr ad interesw Kraju. Ukraina zgodnie z konstytucj jest bowiem pastwem unitarnym. Jedyna satysfakcja to to, e donieckie wiece w Kijowie zdecydowanie nie wychodz. Ta k jak pisaam, mieszkacy stolicy po prostu obezwadnili przybyszy serdeczno ci. Oglna sytuacja nie jest jednak przyjemna. Dookoa budynkw rzdowych stoi coraz wicej fu nkcjonariuszy specnazu. cignici zostali z Krymu, ktry zdecydowanie popiera Janukowyc za, a cz onierzy ma by uzbrojona w ostre adunki. Podobno na posiedzeniu Rady Bezpiec wa Janukowycz da od Kuczmy wprowadzenia stanu wyjtkowego. Wydaje mi si jednak, e Leon d Daniowicz nie jest taki gupi, aby si na co takiego zdecydowa, w kocu cz oficerw ska, ale i milicji, ju popara opozycj. No i przy tych tumach demonstrantw ewentualna prba rozpdzenia manifestacji musiaaby si skoczy hekatomb. Na Zachodzie z Ukrain nik ie zechciaby rozmawia, a emerytura wycznie w Rosji czy zaprzyja nionych krajach WNP to dla Kuczmy adna perspektywa. Co innego Janukowycz. On walczy o wszystko. Na Majdan znowu dochodz w nocy i od razu spotykam kilku polskich studentw. Stoj z b iao-czerwona flag otoczeni poklepujcymi ich po plecach Ukraicami. Tu obok grupa ludzi z czarno-czerwonym banderowskim proporcem. Jeden ze studentw chce si z nimi sfoto grafowa. S zdumieni, pytaj, czy Polacy wiedz, co ta flaga znaczy, a kiedy sysz, e ta sami zaczynaj mwi o strasznych pomykach w przeszo ci. I e teraz trzeba ju razem. Wi prawd te wizyty polskich politykw, te gesty solidarno ci zwykych Polakw - i tych przyj edajcych do Kijowa, i tych w polskich miastach organizujcych wiece poparcia - zaowoc uj prawdziwym zblieniem. 29 XI. smy dzie. Zaczyna obradowa Sd Najwyszy, ktry rozpatruje skargi opozycji na sfa owanie drugiej tury wyborw. Wadze nie s 144 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA chyba zbyt pewne werdyktu, bo Kuczma po raz pierwszy wspomina oficjalnie o moliwo c

i przeprowadzenia nowego gosowania. To wyra na gra na czas - nowe wybory oznaczaj bo wiem co najmniej trzymiesiczn zwok w rozwizaniu konfliktu. Jako gr traktuje take wi raiskich politologw o wiadczenia gubernatorw obwodw uhaskiego, donieckiego i charkows go, ktrzy na 12 grudnia zapowiedzieli zorganizowanie referendum dotyczcego powoania poudniowo-wschodniej autonomii. Ukraiska konstytucja nie przewiduje takich region alnych gosowa, niemniej zawsze jakie ziarno niepokoju zostaje, tym bardziej e takie gry bardzo lubi Moskwa. Z drugiej strony, dzisiaj po raz pierwszy w rosyjskiej t elewizji wida pewn zmian tonu. W pastwowym kanale RTR Juszczenko przedstawiony jest nie jako proamerykaski faszysta, ale przewidywalny polityk. Niewykluczone, e Putin przestraszy si jednak autonomicznych gr b na Ukrainie. W kocu gdyby do takiego refere ndum jednak doszo, to mgby by fatalny przykad dla rnych niesubordynowanych podmiotw racji Rosyjskiej. Wedug mnie taki strach byby najlepsz gwarancj, e adnych poudniowohodnich autonomicznych okrgw na Ukrainie jednak nie bdzie. Tymczasem na placu Niepodlego ci ludzie stoj ju sm dob. Zjawia si nowy hymn demonstr refren Razom nas bahato, nas ne podoaty" to okrzyk, ktry od wielu dni rozbrzmiewa nad Majdanem. 30 XI. Dziewity dzie. Kolejne posiedzenie parlamentu i tym razem przegrana opozycj i. Posowie odrzucili wniosek o wotum nieufno ci dla rzdu Janukowycza, a take chcieli anulowa sobotni decyzj uznajc wybory za niewane. Pierwszy raz demonstranci stracili c erpliwo . Kilka osb usiowao wedrze si do budynku Rady Najwyszej, powstrzyma ich dop szczenko. On sam zerwa rozmowy z rzdem, utrzymujc, e wadze tylko graj na czas. A Janu owycz nie zaprzestaje kontrofensywy. Od kilku dni w Doniecku co dzie organizowane s wiece poparcia dla premiera. Najwyra niej przywoenie grnikw do stolicy, tak jak pod ejrzewaam, osigno odwrotny do zamierzonego skutek. Donieckie manifestacje nawet na miejscu zatrcaj jednak niezamierzonym kabaretem. D zisiaj madam Janukowycz w grzmicym przemwieniu krytykowaa, jak to okre lia odbywajcy Kijowie pomaraczo145 Maria Przetomiec wy sabat czarownic". Opisywaa lece jakoby rzdami na ulicach stolicy pomaraczowe kurtk i, namioty, rkawiczki i walonki (sic!) -wszystko amerykaskie. Najwaniejsze jej zdan iem s jednak skrzynie pomaraczy. Nie zwykych, ale nafaszerowanych narkotykiem. Jesz jedn i natychmiast sigasz po drug, trzeci, czwart, a potem masz si sta dniami i noc a placu, by w kocu z zapaleniem mzgu trafi do szpitala" - przekonuje pani premierow a. Nie wiadomo, mia si czy paka. Majdan na wystpienie zareagowa zreszt byskawiczni chmiast pojawiy si jakie stare walonki, co prawda nie pomaraczowe, ale z napisem mad n USA" oraz ogoszenia zamieni amerykaskie walonki na narkotyzowane pomaracze". Dzisiaj udao mi si wyj tylko po gazety, ale to wystarczy. Pomaraczowy szalik budzi yc liwe u miechy, kioskarka pyta, skd jestem, a potem sysz: Niech Pan Bg bogosawi ciebi niu, i Polsk niech bogosawi". Coraz cz ciej mam wraenie, e uczestnicz w czym niesy ym i niepowtarzalnym. 1 XII. Dziesity dzie. W Kijowie znowu zjawia si tzw. zachodni desant. Skad ten sam prezydenci Kwa niewski i Adamkus, sekretarz generalny OBWE, szef unijnej dyplomac ji. Przyjedaj z bardzo wyra nym przesaniem - Zachd popiera powtrzenie TYLKO drugiej t wyborw. Przewodniczcy rosyjskiej Dumy Borys Gryzow nie protestuje, ale wyraa powane zaniepokojenie i przestrzega przed rozlewem krwi. Natomiast wcze niej sama Duma w specjalnej ustawie krytykuje pastwa zachodnie za mieszanie si w wewntrzne sprawy Uk rainy, a wiceprzewodniczcy Dumy Wadimir yrinowski wprowadza zakaz noszenia w rosyjs kim parlamencie pomaraczowych szalikw. To chyba odpowied na pomaraczowe szalestwo w P arlamencie Europejskim. Tymczasem ukraiska opozycja notuje kolejne zwycistwo - Rada Najwysza uchwalia jednak wotum nieufno ci w stosunku do rzdu Ja-nukowycza. Dawno tak szczerze nie prosiam Du cha witego o interwencj jak w trakcie tego gosowania. Inna sprawa, e zarwno Kuczma, j k i Janukowycz utrzymuj, e decyzja Rady Najwyszej nie ma mocy prawnej, bo rzdy na Uk rainie powouje i odwouje prezydent. 2 XII. Jedenasty dzie. W rozpatrujcym skargi opozycji na przebieg wyborw Sdzie Najwys zym trwaj kocowe wystpienia stron. ledzimy 146 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA pilnie posiedzenie, kiedy nieoczekiwanie zjawia si informacja o nagej wizycie Leon

ida Kuczmy w Moskwie. Odchodzcy prezydent uda si na kilkugodzinne konsultacje do Pu tina. Na wsplnej konferencji Kuczma wyglda jak besztany ucze. Obaj panowie oficjaln ie ogaszaj, e ich zdaniem na Ukrainie mog si odby tylko nowe wybory, i karc Zachd z erencj w wewntrzne sprawy ukraiskiego pastwa. Co to za moda, eby robi powtrki z wyb jak dugo? Trzy, cztery, pi razy? A si osignie podany wynik?" - ironizuje Putin. Gr ce ze zo ci i mam ochot przeklina najgorszymi sowami. Demonstranci na placu Niepodlego s cierpliwsi, na moskiewsk wizyt Kuczmy nie zwrcili specjalnej uwagi, komentujc j ty ko kilkoma okrzykami Haba!". Natomiast burzliwymi oklaskami przyjto rezolucj Parlame ntu Europejskiego, ktry nie tylko domaga si powtrki drugiej tury wyborw, podkre lajc, nowa elekcja to niepotrzebna strata czasu i pienidzy, ale take krytykuje Rosj. Nie mamy wtpliwo ci, czyja to zasuga - niech yj polscy posowie! 3 XII. Dwunasty dzie. Czekamy na werdykt Sdu Najwyszego, Ania po raz pierwszy od ty godnia, robic makija, oznajmia, e zaskary swoj redakcj za zniszczenie ycia osobisteg Rzeczywi cie, od kilku tygodni pracujemy wa ciwie bez przerwy, po kilkana cie godzin na dob. Tymczasem ukraiska telewizja pokazuje reporta ze lubu dwjki przybranych na poma raczowo demonstrantw. Poznali si w trakcie manifestacji - ona pielgniarka ze Lwowa, on - kijowski dentysta. Razem pracowali w punkcie medycznym i oto fina - ceremoni a w miasteczku namiotowym. Przy okazji dziennikarz wspomina o innej romantycznej parze - onierz specnazu z Krymu i zwolenniczka opozycji ze Lwowa. Poznali si oczyw i cie w Kijowie. Wierz w pomaraczow rewolucj, ale jako tej parze nie wr spokojnego eszt, kto wie? Czwarta godzina posiedzenia sdu i dalej nic. Dla zabicia czasu ogldamy podporzdkowa ny wadzy kana doniecki. Ci z kolei transmituj zorganizowan w Doniecku kolejn demonstr acj poparcia dla Ja-nukowycza. Na placu kilka tysicy ludzi, ze sceny przemawia, za cinajc si, przedstawiciel afgaskich weteranw. Nie bardzo mu to wychodzi, w kocu czyta z kartki. Potem wystpuje z wizank pie ni radzieckich zesp Szchtiroczka (Grniczka). D sne, chocia 147 Maria Przeomiec z drugiej strony wierz, e przynajmniej cz tych ludzi przysza dobrowolnie. Wikszo w ch obwodw Ukrainy naprawd popiera Janukowycza. Po niemal o miu godzinach jest wreszcie werdykt sdu. Druga tura wyborw zostaa sfaszowa na, ma by powtrzona w cigu 3 tygodni. DRUGA TURA, A NIE CAE WYBORY - jak chcieli Kuc zma i Putin. Na Centralnej Komisji Wyborczej sdziowie nie zostawiaj suchej nitki, zalecajc zmienienie jej skadu. Zaczynam rycze jak bbr, a nastpnie odmawiam redakcji k omentowania tego wszystkiego na ywo w wieczornej audycji. Nagrywaj mnie wcze niej, a ja id na plac Niepodlego ci, by tam do p nej nocy sta razem z szalejcymi z rado ci lu ajerwerki, okrzyki Juszczenko, Juszczenko!". piewamy chrem Razem nas bahato, nas ne podoaty". Decyzja sdu oznacza, e w cigu trzech tygodni od 5 grudnia, a wic najprawdop odobniej 26 grudnia, musi si odby powtrka drugiej tury wyborw prezydenckich. 4 XII. Trzynasty dzie. Centralna Komisja Wyborcza wyznacza powtrk gosowania na 26 gr udnia - drugi dzie katolickiego Boego Narodzenia! Co robi, trudno. Tymczasem s ju pie rwsze oficjalne reakcje na wczorajsz decyzj sdu. Zachd uwaaj za wielkie zwycistwo uk kiego systemu sdowniczego i demokracji, natomiast Rosja, tym razem ustami wiceprz ewodniczcego Dumy Wadimira yrinowskiego oznajmia, e werdykt sdziw jest sprzeczny z ko stytucj - nie sprecyzowano tylko ktr - ukraisk czy rosyjsk. Prezydent Kuczma samego w rdyktu nie komentuje, ale w rozmowie telefonicznej z premierem Holandii, przewod niczcej w tym proczu Unii, oskara opozycj o niedotrzymanie umw zawartych przy okrg e" i da kolejnego spotkania w obecno ci midzynarodowych mediatorw. Ci ostatni po wczor ajszej decyzji sdu odwoali swj planowany przyjazd, wyglda jednak na to, e bd musieli fatygowa si do Kijowa po raz trzeci. Tym bardziej e zbuntowani gubernatorzy wschodn ich obwodw daj, aby Kuczma wczorajszy werdykt uniewani. Co prawda orzeczenia Sdu Naj ego s ostatecznie i nieodwoalne, bardziej jednak wierz w zachodnie perswazje i moc cigle stojcych na placu Niepodlego ci tumw ni w si prawa. 6 XII. Czternasty dzie. Zachodni politycy plus Borys Gryzow znowu zjawiaj si w Kijow ie. Trzecia tura mediacji koczy si kompromisem po148 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA midzy wadz a opozycj. Powtrka wyborw odbdzie si 26 grudnia, przy czym znacznie ma z graniczona moliwo gosowania poza miejscem zamieszkania i w domu, rozszerz si natomias

uprawnienia niezalenych obserwatorw. Cen za te ustpstwa jest jednak uchwalenie prze z parlament tzw. reformy politycznej. Przewiduje ona przelanie duej cz ci uprawnie pr ezydenta na Rad Najwysz i premiera. To oznacza, e po ewentualnej wygranej Juszczenko bdzie mia mniejsze prerogatywy ni Kuczma. Co prawda zmiany maj nastpi nie wcze niej esieni 2005 roku, i to pod warunkiem e jednocze nie zostanie uchwalona reforma samor zdowa. Czyli - jak artuj w Kijowie -jest dobrze, ale nie beznadziejnie. No c, teraz p ozostaje ju tylko czeka na 26 grudnia. 23 XII. Po dwch tygodniach jestem znowu w Kijowie. Nastrj ulicy uleg pewnej zmianie , osabo poczucie penej yczliwo ci wsplnoty, ktre sprawio, e moim pierwszym wraenie ocie 6 grudnia do Warszawy bya konstatacja, i w Polsce ludzie s zdecydowanie mniej przyja ni. C, adna euforia nie trwa tygodniami. Przez plac Niepodlego ci mona teraz przej swobodnie - rzecz niedawno nie do pomy lenia. Okrzepo tylko namiotowe miasteczko. Ogrodzone, chronione przez suby w jednolitych m undurach, z kuchniami, punktami medycznymi robi imponujce wraenie. Przy jednym z w ej widz dosy sfatygowan polsk flag. Na moje pytanie sympatyczny brodacz woa Darek, uda". Darek okazuje si szczupym trzydziestolatkiem, socjologiem - doktorantem Uniw ersytetu Wrocawskiego. Przyjecha w listopadzie do Kijowa niemal przypadkowo. Przyj echa i postanowi zosta. Mieszka w miasteczku namiotowym z Ukraicami, razem chodz si m i robi przepierki w zaprzyja nionych ju kijowskich domach i razem planuj, e nawet po z akoczeniu protestw nie zerw kontaktw. Chc si spotyka co roku w Kijowie, uhasku, Lw rocawiu. Nie wiem, czy im si to uda, ale znowu mam wraenie, e tu i teraz zostay pooo duo trwalsze podwaliny pod polsko-ukraisk wspprac ni w trakcie wszystkich wcze niejs spotka na wysokim szczeblu. To zreszt nie jedyna uboczna konsekwencja pomaraczowej rewolucji. Najwiksz liczb cudz oziemcw na Majdanie stanowi Biaorusi149 Maria Przetomiec ni. Biao-czerwono-biay sztandar niepodlegej Biaorusi powiewa obok niebiesko-tych ukr ich flag i coraz cz ciej sycha haso Dzisiaj Kijw, jutro Misk". Z niebezpieczestwa z bie chyba spraw u-kaszenko. Agencje donosz o zatrzymaniu w Misku grupy niezalenych ob serwatorw, ktrzy wybierali si na niedzielne wybory. Ja natomiast spotkaam dzisiaj na kijowskiej ulicy kilkunastoosobow prawosawn procesj. Jeden z jej uczestnikw powiedzi a mi, e przyjechali specjalnie z Biaorusi, aby modli si o powstrzymanie ukraiskiego d aba. Na moje stwierdzenie, e nie taki diabe straszny, jak go maluj, egna si szeroko p awosawnym krzyem. 24 XII. Katolicka Wigilia - dziwne wraenie robi na mnie dzisiaj Kijw. Ludzie zach owuj si jak kadego innego dnia - sklepy pene kupujcych, niektrzy nios choinki. No i rozwieszone na ulicach yczenia - Szcz liwego Nowego Roku i Narodzenia Chrystusa". Kol ejno dla Polakw przedziwna, ale przecie prawosawna Wigilia bdzie dopiero 6 stycznia. katolikach i protestantach pamita Wiktor Juszczenko. Na specjalnej konferencji p rasowej dzikuje tym wszystkim, ktrzy nie zwaajc na swoje wita przybyli na Ukrain te anioy, ktre widz dzisiaj na waszych ramionach, zawsze was strzeg". Nawet jeeli to tylko zgrabna fraza - wzrusza. Wigili dla katolickiej mniejszo ci" robi Natasza i Marek. Jedziemy do nich po opatku w ambasadzie. Maryjka Stepan przygotowaa kuti, ja wioz upieczone jeszcze w Polsce ma kowce. W domu prcz gospodarzy - Anka Ku ma, Zbyszek Bujak, Marcin, student Uniwersy tetu Warszawskiego - obserwator z numerem 13.012. Wyglda na to, e czego jak czego, ale zagranicznych obserwatorw podczas niedzielnego gosowania nie zabraknie. Bujak , ktry siedzi na Ukrainie non stop od kilku tygodni, jest pewien zwycistwa Juszcze nki. Ja teoretycznie te, ale zawsze zostaje ziarno niepokoju. 25 XII. Pierwszy dzie wit - id na polsk msz do ko cioa w. Aleksandra, a potem space u przybranym witecznie mie cie. Signum temporis stanowi pomaraczowe choinki. Najwiksz toi przed sztabem wyborczym Juszczenki, pomaraczowych drzewek w rnych rozmiarach pen o take na witecznych straganach. W ogle nastrj nadchodzcych wit zaczyna chyba przew nastrojami poma150 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA raczowej rewolucji. Zreszt nic dziwnego, ludzi musiay zmczy trwajce czwarty tydzie d nstracje, zamknity dla samochodw Chresz-czatyk, atmosfera pena napicia. Kiedy jednak pytam o to spotkanych na ulicy kijowian, zaprzeczaj. Owszem, jest teraz spokojni

ej, entuzjazm troch przygas, ale siy zachowuj na jutrzejszy dzie. Tymczasem niemia niespodzianka. Sd Konstytucyjny postanowi, e jutrzejsze gosowanie od bdzie si cz ciowo wedug starych zasad. Nowelizacj ordynacji zaskarya w sdzie grupa nych z Janukowyczem oraz komuni ci. Parlamentarzystw nagle zaczo niesychanie martwi to e w domach mog gosowa tylko inwalidzi pierwszej grupy. Sdziowie rozszerzyli wic przy ilej na wszystkich starych i chorych. Miejmy nadziej, e jutro ich liczba nie signie , jak poprzednio, 30 procent uprawnionych. Wieczorem w telewizji po raz kolejny przemwienie Kuczmy - spokojne, w sumie dosy sa be. Tym razem odchodzcy prezydent powstrzyma si od wyra nego poparcia Janukowycza. Os tatnie sondae wskazuj na 8-procentow przewag Juszczenki. 26 XII. Dzie jak na zamwienie - ciepy, soneczny. Rezygnujemy z wyjazdw poza Kijw, prz jdziemy si po stoecznych lokalach wyborczych. W komisji, gdzie ma gosowa Juszczenko, tumy, on sam przychodzi z on i trjk najmodszych dzieci. Maluchy w pomaraczowych sza ach z napisem Juszczenko tak". Mog si zaoy, e Janukowycz zaskary to jako przejaw ej w dniu wyborw agitacji. I, niestety, bdzie mia racj. W innych lokalach wyborczych spokojnie. Wszdzie przewodniczcy komisji zapewniaj, e t ym razem o adnych cudach nad urn" nie ma mowy. Tym bardziej e skoczyo si masowe gos e ludzi z zewntrz. Zaywna Olga, w ktrej komisji poprzednim razem gosowao wicej przyje dnych ni staych mieszkacw, nie ukrywa zadowolenia, ale przesdnie zastrzega, eby nie c wali dnia przed wieczorem. Inni s wikszymi optymistami. Zdecydowana wikszo pytanych r do nie mwi o pewnej ich zdaniem wygranej Juszczenki. Zdaniem modej ubranej w eleganc kie futro kobiety ta rado jest w peni uzasadniona. Olga jest wa cicielk niewielkiej fi my. Oczywi cie zaley jej na walce z korupcj i demokratyzacji ycia, ale dla kijowskich przedsibiorcw 151 Maria Przeomiec wygrana Juszczenki moe mie natychmiastowy pozytywny skutek. Koniec wadzy donieckich" . Olga potwierdza syszane ju wcze niej historie o skadanych miejscowym biznesmenom pr opozycjach nie do odrzucenia. Przed wyborami przychodzili donieccy" i proponowali kupno firmy za poow ceny, z ostrzeeniem, e po wygranych przez Janu-kowycza oferta bd zie gorsza. My l, e nie tylko z racji takich opowiada w zachodniej i centralnej Ukrai nie Juszczenko moe by o wynik spokojny. Gorzej wyglda sytuacja na wschodzie. Tam nawet gosowanie przebiega niespokojnie. W Swierdowskim koo uhaska napadnito na miejscowy sztab Juszczenki, uszkodzono dwa samo chody, mocno pobito kilka osb. Po zamkniciu lokali zaczynaj podawa pierwsze dane z przeprowadzonych dzisiaj exit p olis. Juszczenko prowadzi 10 procentami. W sztabie lidera opozycji panuje jednak bardziej atmosfera wyczekiwania ni euforii. Wszyscy pamitaj poprzedni drug tur, kied to szacunkowe dane mwiy nawet o 12-procentowej przewadze. Natomiast w lokalu Janu kowycza zdecydowanie smtnie, sam premier zupenie niepodobny do pewnego siebie zwyc izcy sprzed trzech tygodni. Na krtkiej konferencji prasowej krytykuje dzisiejsze w ybory i zapowiada zaskarenie przebiegu gosowania w Sdzie Najwyszym - to znowu kalka z postpowania opozycji, Janukowycz jednak w przeciwiestwie do Juszczenki raczej ni e ma co liczy na powodzenie. Duo gorszym problemem ni ewentualne skargi moe si okaza utentyczne poparcie wschodnich regionw dla odchodzcego premiera i podziay, ktre wadze wyra nie staray si w ostatnich miesicach pogbi. Ludzie w Doniecku czy u-hasku tygo syszcy o nacjonalizmie banderowca" Juszczenki (a wiadomo, e banderowiec to ten, ktry wsplnie z faszystami walczy z nasz sowieck armi) uwierzyli w to. Podobnie jak uwierzy li, e Juszczenko bdzie wprowadza si jzyk ukraiski, odda Tatarom Krym i zerwie wspp sj. 27 XII. Stao si - zwyciyli my!". Spotykajcy si w swoim sztabie z dziennikarzami Wikt szczenko promienieje. Wstpne dane potwierdziy rezultaty exit polis i chocia w miar u pywu czasu kilkunasto-procentowa przewaga lidera opozycji zmniejsza si do 8%, nikt ju nie wtpi w wygran. Tym bardziej e przebieg wyborw zosta uznany przez 152 POMARACZOWA REWOLUCJA. KRONIKA OSOBISTA przedstawicieli Unii Europejskiej za zgodny z demokratycznymi standardami. Dzisi aj wreszcie po penej napicia nocy w sztabie Juszczenki wybucha euforia. To jednak nic w porwnaniu z owacjami, jakie Juszczen-ce zgotowali znowu bardzo licznie zebr ani na placu Niepodlego ci rodacy. I tu znw nie zabrako polskiego akcentu. Tum zupenie

oszala, kiedy znana ukraiska piosenkarka Rusana podarowaa Juszczence 16-metrowy poma raczowy szal robiony - jak podkre lia - tygodniami przez jej polskich przyjaci w Warsz awie jako wyraz poparcia dla pomaraczowej rewolucji. Pomys mia podobno wyj od synnego majora Frydrycha - twrcy Pomaraczowej Alternatywy, ktry zreszt jako obserwator przyj echa na Ukrain. Juszczenko zwojami pomaraczowej dzianiny owija siebie i stojcych prz y nim czonkw sztabu, zupenie otwarcie ocierajc przy tym oczy. Pacze nawet elazna Dama ukraiskiej opozycji Julia Tymoszenko. Tymczasem do Kijowa zaczynaj napywa pierwsze gratulacje. Pocztek robi prezydent Gruz ji Micheil Saakaszwili. Nic dziwnego, rok temu po tzw. gruziskiej rewolucji r Saaka szwili zmusi do odej cia popieranego przez Moskw prezydenta Szewarnadzego. Teraz jes t naturalnym sojusznikiem Juszczenki. 28 XII. Kolejne gratulacje Juszczence skadaj prezydenci Polski i Litwy, George Bus h, przedstawiciele Unii Europejskiej. Milczy Moskwa, a przecie Putin by pierwszym, ktry miesic temu winszowa wygranej Janu-kowyczowi - teraz si nie spieszy. Nic dziwn ego, pomaraczowa rewolucja to kolejna przegrana Rosji. A moe tylko pierwszy etap p rzegranej? Zimnym prysznicem staje si w Kijowie tajemnicza mier ministra transportu - tego samego, ktrego tak niedawno podziwiaam za odnowione ukraiskie stacyjki. Geo rgija Kirp znaleziono wczoraj wieczorem w podmiejskiej daczy z ran postrzaow. Obok c iaa lea pistolet. Najpierw mwiono o morderstwie, potem o samobjstwie - wersja ostatec zna to wymuszone samobjstwo. Podobno tu przed mierci ministra odwiedza jaki wysoko po tawiony czynownik". 0 Kirpie stao si go no kilka tygodni temu, gdy wadze specjalnie podstawianymi pocigami igay do Kijowa grnikw z Doniecka. W pewnym momencie minister mia odmwi wsppracy i pocigi lwowskim zwolennikom Juszczenki. To nie wszystko - podobno 153 Maria Przetomiec z ministerstwa transportu wypyny znaczne sumy na kampani wyborcz Janukowycza. Teraz o skarenie o defraudacj grozio Kirpie, a ten przypuszczalnie nie chciaby milcze. Kady z politykw ma jak teori. Niektre dosy przeraajce - mier Kirpy zaczyna si kojarzy rstwem, ktre take z pocztku przedstawiono jako samobjstwo. Tu po drugiej turze wyborw zgin Jurij Lach. Szef jednego z najwikszych bankw prywatnych zosta znaleziony w swoim gabinecie z podcitym gardem. Jego bank take mia by zamieszany w finansowanie kampani i Janukowycza. Kirp i Lacha czyo jeszcze jedno - obaj blisko wsppracowali z szefem ad inistracji odchodzcego prezydenta Kuczmy Wiktorem Medwedczukiem, tajemniczym pror osyjskim politykiem uwaanym za ukraisk szar eminencj. Juszczenko zwyciy, ale do pos ia ma prawdziw stajni Augiasza. Agnieszka Korniejenko, Jerzy Marek Nowakowski EPILOG

Prbujc obja ni dwa najwaniejsze zdarzenia, ktrych byli my wiadkami w cigu ostatniego a Ukrainie - pomaraczow rewolucj oraz zdymisjonowanie pomaraczowego rzdu Julii Tymosz enko - w naturalny sposb poszukiwali my polskich analogii: najpierw wybuch pomaraczo wej rewolucji porwnywano do wybuchu Solidarno ci", potem byy porwnania z polskimi obra dami Okrgego Stou ukraiskich negocjacji midzy kontrkandydatami w wyborach prezydencki ch, w kocu - konflikt w obozie wadzy i dymisj rzdu Julii Tymoszenko porwnano z polski mi wojnami na grze" pocztku lat 90. Oddolne pokojowe rewolucje czy zawieranie poroz umie midzy obozem sprawujcym wadz i do niej aspirujcym s, jak dotd, jedyn alternat rozlewu krwi czy ulicznych walk, do jakich dochodzio na przykad w postsowieckich republikach Azji rodkowej czy Kaukazu. Dodajmy, alternatyw, z ktrej rozumnie skorzy stali b. prezydenci Leonid Kuczma na Ukrainie i nieco wcze niej Eduard Szewardnadz e, cho ten ostatni do dzi twierdzi, e gruziska rewolucja r bya zamachem stanu, a nie ontanicznym protestem obywatelskim. W odrnieniu od polskiego przeomu z roku 1989 ukraiska rewolucja nie wyniosa do wadzy udzi, ktrzy polityk znali jedynie z ekranu telewizora. Wiktor Juszczenko nie skaka przez stoczniowe poty, Julia Tymoszenko nie zamieniaa walonek na eleganckie pantof elki, a Anato-lij Kinach - swetra na garnitur. Wszystkie osoby nalece do elity dzi siejszej wadzy peniy ju w cigu ostatnich 10 lat funkcje publiczne jako deputowani do Rady Najwyszej albo ministrowie, premierzy lub wicepremierzy. Ukraiscy politycy s l ud mi niezwykle majtnymi i konflikty, ktre doprowadziy do upadku pierwszego pomaraczow ego rzdu, s wynikiem politycznych planw. Do najbliszych wyborw parlamentar-

157 Agnieszka Korniejenko, Jerzy Marek Nowakowski nych w marcu 2006 roku pozostao zaledwie kilka miesicy, w czasie ktrych opozycja Ju lii Tymoszenko i Oeksandra Moroza (oba ugrupowania socjalistyczne, ktrych s lideram i, miay swych przedstawicieli w rzdzie) bdzie si dystansowaa do obozu wadzy prezydent Jusz-czenki traccego punkty w sondaach na skutek niepopularnych reform. Poniewa po lityczna rzeczywisto nie znosi pustki, powstaje w Kijowie opozycja rwnie pomaraczowa co rzdzca elita, podczas gdy rozbity po wyborach niebieski obz Wiktora Janukowycza cigle nie moe si skonsolidowa. Ukraiska opozycja narodowo-patriotyczna - zawsze wewntrznie niezgodna i nieskonsol idowana - swoje ycie zakoczya wraz z liderem Ruchu Wiaczesawem Czornowyem, ktry w rok 1999 zgin w wypadku samochodowym uznawanym powszechnie za egzekucj polityczn. Bya to opozycja zoona z dysydentw, intelektualistw, artystw i byych wi niw, ktra nigdy n wystarczajcej do samodzielnych rzdw wikszo ci i nie przeforsowaa swego kandydata na pr zydenta. Po rozpadzie Ruchu ukraiska scena polityczna zapenia si drobnymi partyjkami i koteriami mao zrnicowanymi programowo, ktre budz nieufno wyborcw i nie maj real politycznej. Wystarczy powiedzie, e ukraiska scena polityczna skada si z ponad 100 pa rtii, z czego przedstawiciele 12 gwnych zasiadaj w obecnym parlamencie. Brak klarow nego podziau wiata politycznego na prawic i lewic jest zmor Ukrainy. Dodatkowo ukrais i parlamentaryzm boryka si z brakiem programw politycznych, z przechodzeniem deput owanych z frakcji do frakcji, kupowaniem gosowa itd. Ukraiski parlament przypomina teraz zdezelowany park rozrywki, gdzie kada karuzela krci si w swoim rytmie. Za prz ykad niech posuy zwoane na pocztku lipca posiedzenie w celu gosowania pakietu ustaw u oliwiajcych Ukrainie strategiczny zwrot w polityce zagranicznej i ekonomii - wstpie nie do wiatowej Organizacji Handlu, ktre zakoczyo si gigantyczn awantur, niszczeniem krofonw i wyrywaniem krzese. Nikt na Ukrainie nie dopuszcza my li nawet o ograniczonej lustracji i rozliczeniac h za zbrodnie okresu stalinowskiego i p niejsze. Warto pamita, e ukraisk inteligencj ny przynajmniej dwie fale terroru: pierwsza poczona z klsk godu na pocztku lat 30., y rozstrzelano cae pokolenie literatw oskaranych o narodowy bolszewizm, 158 EPILOG druga zorganizowana w poowie lat 60., kiedy ukraisk inteligencj zamieniono w si roboc zasilajc sie GUAG-w. Ofiary pierwszej czystki nazwano rozstrzelanym odrodzeniem", dru iej - uduszonym odrodzeniem". W rd dysydentw objtych drug fal terroru znalaz si pod y dzi na Ukrainie poeta Wasyl Stus, ktry w kolejnych rozprawach poczonych z wielolet nimi wyrokami otrzymywa adwokatw z urzdu. Jeden z nich wsawi si na pocztku lat 70. t e zada dla podsdnego Stusa kary wyszej ni prokurator. Adwokat Wiktor Medwedczuk pow en mie swoj teczk w ukraiskim Instytucie Pamici Narodowej, zosta zlustrowany i wykluc ony zarwno z penienia funkcji publicznych, jak te pozbawiony prawa wykonywania zawo du. Nic podobnego jednak si nie stao. Zrobi karier polityczn - zosta szefem administr cji prezydenta Kuczmy, gwnym rozgrywajcym klanu kijowskiego i dorobi si poka nej fortu y. Wasyl Stus zosta zamczony w karcerze obozu pracy ju za pierestrojki Gorbaczowa w 1985 roku. Nie doczeka ani wolnej, ani praworzdnej Ukrainy. Instytut Pamici Narodo wej w Polsce spotkaa bezpardonowa nagonka, a Bronisaw Wild-stein, ktry ujawni nazwis ka tam skatalogowane, zosta pozbawiony pracy - warto yczy Ukrainie uczenia si na pol skich bdach? DOBRA CZWARTA WADZA Pozostay po ostatnich wyborach prezydenckich na Ukrainie wolne media, ktre dobrze peni kontrol nad poczynaniami wadz i ktre okazay si egzaminatorem prezydenta Juszcze . Przewaaj opinie, e wolno sowa jest najwyra niejsz pozytywn konsekwencj demokraty ntu na kijowskim Majdanie. Dziennikarze zaczli go no mwi o patologiach wadzy i bacznie przyglda si swoim liderom politycznym, co zaowocowao wieloma dziennikarskimi ledztwam i i aferami. Podobnie jak syn Lecha Wasy cierpicy na pomroczno jasn" podczas wypadku mochodowego w 1993 roku, tak najstarszy syn Juszczenki take zacz wykazywa objawy cho roby wa ciwej czonkom rodzin prezydenckich - poczucia bezkarno ci. Andrij Juszczenko jak wy ledzili dziennikarze - jest wa cicielem drogiego BMW, ktre nielegalnie sprowad zi z Czech i nie zarejestrowa na Ukrainie, apartamentu 159 Agnieszka Korniejenko, Jerzy Marek Nowakowski

w centrum Kijowa, lubi paci wysokie rachunki w odeskich restauracjach i prowadzi yci e godne postsowieckiego nababa. Je li kto uwanie ledzi skandal wok prezydenckiego syn to mg zauway, e po pierwszej publikacji prasowej pod symbolicznym tytuem Andrij Jusz enko - syn Boga" bohater skandalu nonszalancko wybra si na nocn eskapad po Kijowie s woim automobilem, ktry zaparkowa pod znakiem zakazu postoju w centrum miasta i skon i ochroniarzy do przeganiania natrtnych dziennikarzy. Prezydent tata najpierw spon tanicznie zareagowa na krytyk Ukraiskiej Prawdy" i skarci w cibskich urnalistw za wt si w ycie rodziny, potem dopiero si opamita i przeprosi dziennikarzy. Caa ta histor zyskaa kilka tygodni p niej do nieoczekiwany epilog: w ramach strategii wadza bez taj ic" szef prezydenckiego sekretariatu zaprosi do swej willi kilkudziesiciu dziennik arzy, ktrzy obfotografowali prywatne sypialnie, azienki i kuchnie, podeptali klomb y i trawniki, a na koniec wypytali o szczegy ycia rodzinnego maonk i dzieci transpare tnego VIP~a. Dziennikarska ciekawo zaowocowaa kilkoma biografiami Wiktora Juszczenki, z ktrych zb iorowa praca polskojzyczna Wiktor Juszczenko - prezydent" (2005 r.) by moe grzeszy b awochwalczym stosunkiem do lidera Naszej Ukrainy, ale nie mona jej zarzuci niekompe tencji. Naley si domy la, e do najbardziej wstrzsajcych zdarze w biografii Juszczenki nale erstwa o podtek cie politycznym, ktrych sprawcw nigdy nie osdzono: zastrzelenie w 199 8 roku opiekuna i promotora Juszczenki Wadyma Hetmana, wielkiego autorytetu, czow ieka o niezwykej intuicji w doborze kadr i faktycznego twrcy systemu bankowego nie podlegej Ukrainy, oraz Oeksandra Weseow-skiego, ktry wraz z Juszczenk by czonkiem ze finansistw-re-formatorw stworzonego przez Hetmana. W tym kontek cie warto przypomni e, e kandydata na prezydenta Juszczenk mia spotka podobny los - o wyj ciu cao z prby cia w ubiegym roku zadecydowa jedynie... brak apetytu podczas kolacji z szefami Suby Bezpieczestwa. Przeciwko Juszczence zastosowano ju wszystkie moliwe czarne technol ogie. Bya nawet strona porno w intemecie. Obwieszczono jego mier. Przypisywano mu rne choroby- mwi w czasie kampanii wyborczej Mykoa Tomenko. - Doskonale wiemy, e wielu przedstawicieli wadz wyznaje filozofi: nie ma czowieka - nie ma problemu. Do tych 160 EPILOG sw doda mona jeszcze przemilczane przez sztab kontrkandydata wadzy prby prowokowania ypadkw drogowych lub masowy druk plakatw, na ktrych Juszczenko ubrany w mundur ofic era gestapo przedstawiany jest jako oszoom-nacjonalista. Przemwienie Juszczenki po powrocie z leczenia w austriackiej klinice i zatrzymaniu na ten czas kampanii p rezydenckiej naley do najbardziej wstrzsajcych mw w ukraiskim parlamencie: Popatrzcie na moj twarz i przysuchajcie si wymowie. Mnie si udao, poniewa moje anioy nie spay nastpnym razem moe by kady z nas. Podnie cie si z kolan chocia o jeden centymetr. Zr ten niewielki wysiek dla dobra Ukrainy. DEMOKRACJA PERYFERII Wiele syndromw opisywanych przez Zdzisawa Krasnodbskiego w odniesieniu do postsolid arno ciowej Polski mona oglda w o wiele bardziej jaskrawej formie na Ukrainie. Libera lizm polityczny, ktrego post-kuczmowska wersja realizowana jest od 9 miesicy na Uk rainie, chce wykazywa te same cechy neutralno ci filozoficznej i kulturowej co jego polski pierwowzr. Jego aspekt moralny, tak gorliwie zacierany w Polsce, skierowa ny jest na Ukrainie nie przeciw rozliczeniom lustracyjnym i przegldaniu indywidua lnych biografii, lecz odwouje si w sowach prezydenta do wymiaru ludzkiej przyzwoito c i i godno ci. Faszerstwom - nie! Machinacjom - nie! Nie - kamstwu! -gosiy sowa hymnu p maraczowej rewolucji, ktre jej lider wzi sobie do serca. Podstawow cech takiego proje tu demokratycznego jest fundamentalizm w my leniu o jednostce-obywatelu i sprzeczn y z nim relatywizm obowizujcy na poziomie dziaa politycznych. T sam rk prezydent kr ak krzya co niedziela w cerkwi, a w poniedziaek podpisuje nominacj dla szefa Biura Bezpieczestwa Narodowego, o ktrym wiadomo, e czy funkcje biznesowe z politycznymi i e w cigu kilku tygodni zbuduje nowy klan oligarchiczny okradajcy pastwo. Podobne sprz eczno ci wystpuj u ukraiskich elit, w rd ktrych szybko zaciera si podzia na pomarac niebieskich, susznych i niesusznych, dobrych i zych, patriotw i sprzedawczykw. Tym ba rdziej e nie wzmacnia tego podziau ani tradycja dziaania w podziemiu, ani Ko ci, a jed nie strona bary161 Agnieszka Korniejenko, Jerzy Marek Nowakowski

kady, po ktrej znalaz si polityk podczas pomaraczowej rewolucji. Dobrym przykadem tak iej ambiwalencji politycznej jest przewodniczcy parlamentu Woodymyr ytwyn, zawsze z dystansowany i zawsze po susznej stronie, ale dziki temu przez lata zachowa swoje s tanowisko niezalenie od koniunktury politycznej. Warto przypomnie take polityka niewidocznego na pierwszych stronach gazet, Iwana P luszcza, ktrego krytyki zawsze z uwag sucha prezydent i ktry pozostaje niewtpliwym au torytetem ukraiskiego wiata politycznego. Biografia Pluszcza, dwukrotnego przewodn iczcego Rady Najwyszej, kandydata na prezydenta w 1994 roku, byego doradcy Kuczmy, jest dobrym przykadem przej cia niemal bez szwanku ze wiata polityki sowieckiej, pop rzez reim Kuczmy - do rzeczywisto ci nowej demokracji. Obu tym politykom udao si zach owa swoj pozycj polityczn, ale nie zdoali stworzy takiego projektu politycznego o wym arze liberalnym, na ktrym mgby oprze swoje rzdy prezydent J u szcze ko. Epilogiem zdarze opisanych w tej ksice stay si wrze niowa dymisja Julii Tymoszenko i p cztek bezpardonowej wojny w obozie pomaraczowych. Fotografie z czasu rewolucji, na ktrych stoj obok siebie u miechnici: Juszczenko, Tymoszenko, Zinczenko i Poroszenko mona odoy do archiwum. Rozpocza si ukraiska wojna na grze. O tyle od tej dawnej po niebezpieczniejsza, e nad Kijowem wisi nieustannie cie Rosji, e ukraiska gospodarka jest od Rosji cakowicie zalena, a ukraiskie elity splecione tysicami interesw z rosyj skimi. Bomba, ktra zostaa zdetonowana przez Juli Tymoszenko, niegodz-c si, by by - z olska analogia - zderzakiem" politycznym amortyzujcym swoj energi i popularno ci nieuc ronne niezadowolenie spoeczne z wprowadzanych reform. Po procznym politycznym i ref ormatorskim pacie Wiktor Juszczenko zosta sam, z rzdem, ktrego skad upad w parlamenta rnym gosowaniu. Dopiero podpisanie z opozycyjnym Wiktorem Janukowyczem kunktators kiego Memorandum", ktre zagwarantowao bezkarno faszercom wyborw, pozwolio na zdobyc rlamentarnej wikszo ci i zatwierdzenie nowego rzdu z premierem Jurijem Jechanurowem, czowiekiem przyzwoitym, ale penicym od zawsze funkcj przybocznego Wiktora Juszczenk i. I wreszcie z ponur wiadomo ci, e zim moe zabrakn rosyjskiej ropy i gazu 162 EPILOG albo e rachunkiem za nie moe si okaza ograniczenie wieo odzyskanej niezaleno ci pas ezydent stan wobec diabelskiej alternatywy. Albo uratuje Ukrain, pacc cen wasnej pop rno ci i po wyborach parlamentarnych stanie si pomaraczow paprotk na biurku faktycznie rzdzcej zwyciczyni wyborw - piknej Julii, albo te zaniechawszy reformatorskich dzia razi Ukrain na utrat wiarygodno ci midzynarodowej i odwlecze na czas nieokre lony zakot wiczenie swojego kraju w strukturach Zachodu. Zachwycajc si pomaraczow rewolucj, zapominali my, e take pokojowa rewolucja ma tende do poerania wasnych dzieci. Wrze niowy kryzys polityczny na Ukrainie niczego nie prz ekre li, ale podobnie jak polska wojna na grze u wiadomi obywatelom i yczliwym kibicom olnej Ukrainy, e zdobywanie niepodlego ci i budowanie demokracji jest procesem mudnym i powolnym oraz e praw historii i praw ekonomii najwikszy nawet entuzjazm nie prz ekre la. Obserwujc spr pomidzy przywdcami, wraz ze wiadomo ci, i jest to realna debata na tem delu spoeczno-gospodarczego pastwa ukraiskiego, wypada podtrzyma t nadziej, ktr wsz autorzy tej ksiki mieli w zimowym Kijowie w grudniu roku 2004. Nadziej, e rewolucja to nie tylko, a nawet nie przede wszystkim przywdcy, e Ukraina wstaa z kolan poprze z milionowy tum na Majdanie, tum, ktry nigdy nie pozwoli na cyniczne manipulacje wad zy. I t akurat tez minione 9 miesicy potwierdzio. Moemy wic by spokojni, o ile o los Ukrainy decydowa bd czonkowie narodzonego podczas rewolucji spoeczestwa obywatelskieg , a nie pokcone elity. I wreszcie, e ukraiska rewolucja w odrnieniu od polskiej rewol cji Solidarno ci" nie bdzie musiaa przechodzi przez czy ciec wasnego stanu wojennego. KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 24 X 2004. Tu po pnocy grupa kilkudziesiciu osb z motkami, butelkami i noami atakuje lkuset zwolennikw opozycji, ktrzy pikietuj budynek Centralnej Komisji Wyborczej w K ijowie. 30 X. 10 tys. osb maj liczy dodatkowe jednostki milicji cigane przez wadze Ukrainy d Kijowa w przeddzie wyborw prezydenckich. Opozycja odwouje wiec zapowiedziany na po wyborcz noc. 31 X. 0 godz. 8.00 otwarto na Ukrainie ponad 33 tys. lokali wyborczych, w ktrych bdzie mogo odda gos ok. 37,6 min uprawnionych do gosowania. Wedug sondau powyborczego Kijowskiego Midzynarodowego Instytutu Socjologicznego na

Wiktora Juszczenk oddao swj gos 45 proc. respondentw, a na Wiktora Janukowycza - 37 p roc. 1 XI. Wedug wstpnych wynikw wyborw premier Wiktor Janukowycz prowadzi 1 pkt proc. pr zed liderem opozycji Wiktorem Juszczenk. Wyniki sonday powyborczych wskazuj na prze wag Juszczenki. Ukraiska opozycja obawia si, e wadze chc sprowokowa napicia i uniewani wybory. Pod k Centralnej Komisji Wyborczej w Kijowie s cigane znaczne siy milicyjne. 2 XI. Zmniejsza si rnica midzy najpowaniejszymi kandydatami do ukraiskiej prezydentur . Przewaga Wiktora Janukowycza nad Wiktorem Juszczenk wynosi nieco ponad 0,6 pkt proc. 3 XI. Przewodniczcy Centralnej Komisji Wyborczej Serhij Kiwaow jest szantaowany prz ez administracj prezydenta Ukrainy i dlatego nie ogasza ostatecznych wynikw wyborw p rezydenckich. 165 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI

4 XI. Wiktor Janukowycz odmawia udziau w teledebatach z Wiktorem Juszczenk przed drug tur wyborw prezydenckich zaplanowanych na 21 listopada. 5 XI. W wyniku polskich stara przywdcy pastw UE apeluj do wadz Ukrainy o zapewnienie wolnej i uczciwej drugiej tury wyborw prezydenckich. 6 XI. Wiktor Juszczenko oskara wadze o sfaszowanie wynikw pierwszej tury wyborw prezy denckich. 10 XI. Wiktor Janukowycz zmienia zdanie i zgadza si na udzia w teledebatach przed drug tur wyborw prezydenckich. Kandydat ukraiskiej opozycji Wiktor Juszczenko zwycia w pierwszej turze wyborw prezy denckich, nieznacznie wyprzedzajc swego rywala - premiera Wiktora Janukowycza. 12 XI. Szef polskiego MSZ Wodzimierz Cimoszewicz podczas wizyty w Kijowie spotyk a si z Wiktorem Juszczenk, nie dochodzi do spotkania z prezydentem Leonidem Kuczm a ni z premierem Wiktorem Janu-kowyczem. Ewentualna krytyczna ocena drugiej tury wyborw prezydenckich na Ukrainie utrudniaby rozwj wsppracy tego kraju z jego europejskimi partnerami" - ocenia Wodzimierz Cimos zewicz. 13 XI. Prezydent Leonid Kuczma zwalnia 15 szefw administracji rejonowych w obwod ach, w ktrych w pierwszej turze wyborw prezydenckich zwyciy Wiktor Juszczenko. 15 XI. Dochodzi do teledebaty Wiktora Janukowycza z Wiktorem Juszczenk. Obaj uzna li si za jej zwycizc. 17 XI. Kilkadziesit osb zostao pobitych przez milicj w miejscowo ci Werbiwec w rodkowe Ukrainie. Okoo 5 tys. czonkw ruchw modzieowych Pora i Sprotyw, popierajcych Wiktora Juszczenk onstruje we Lwowie przeciw prze ladowaniom ze strony milicji. 18 XI. Departament Stanu USA umieszcza na swojej czarnej li cie" kilka kolejnych w anych postaci z wadz Ukrainy, oskarajc je o udzia w faszowaniu pierwszej tury wyborw ezydenckich. 166 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 19 XI. Prezydent Leonid Kuczma odmawia podpisania poprawki do ordynacji wyborcz ej, niweczc tym samym nadzieje opozycji na zapobieenie faszerstwom wyborczym. 20 XI. Prezydent Leonid Kuczma w wystpieniu telewizyjnym ostrzega opozycj, e wadza nie dopu ci do rewolucji w kraju. 21 XI. Na Ukrainie odbywa si druga tura wyborw prezydenckich, w ktrej uczestnicz Wi ktor Juszczenko i Wiktor Janukowycz. Wiktor Juszczenko zapowiada w wywiadzie dla dziennika La Repub-blica", e w razie f aszerstw wyborczych jego ugrupowanie zareaguje w odpowiedni sposb" na zachowanie wad zy. Wedug Centralnej Komisji Wyborczej do godziny 15.00 gosowao 55,03 proc. uprawnionyc h. Z sondau powyborczego wynika, e Wiktor Juszczenko prowadzi w drugiej turze wyborw p rezydenckich na Ukrainie. Okoo 15 tys. osb wychodzi na centralny plac Kijowa - plac Niepodlego ci - aby przy d wi ach muzyki zespow rockowych witowa zwycistwo Wiktora Juszczenki w drugiej turze wybor

prezydenckich. W nocy Ukraiska Centralna Komisja Wyborcza ogasza wyniki drugiej tury wyborw prezyd enckich. Wedug nich prowadzi premier Wiktor Janukowycz. Ukraiska opozycja oskara wadze o prb masowego faszowania wynikw drugiej tury wyborw ydenckich. Midzynarodowi obserwatorzy OBWE (w rd nich byy premier Polski Jerzy Buzek) zgaszaj pon d 300 naduy i manipulacji przy wyborach. 22 XI. Wedug Centralnej Komisji Wyborczej Wiktor Janukowycz wygra niedzielne wybo ry prezydenckie na Ukrainie, zdobywajc 49,7 proc. gosw. Wadze Kijowa, Lwowa, Iwano-Frankowska i Winnicy odmawiaj uznania oficjalnego wynik u wyborw prezydenckich, wedug ktrego zwyciy Wiktor Janukowycz. Podobne decyzje zamier a podj kilka innych miast. Unia Europejska jest bardzo zaniepokojona" wynikami wyborw prezydenckich na Ukrain ie, ktre nie speniy standardw midzynarodowych, i apeluje do wadz ukraiskich o ich zr dowanie. 167 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Prezydent Rosji Wadimir Putin jako jedyny przywdca na wiecie gratuluje Wiktorowi Ja nukowyczowi zwycistwa w wyborach. Stany Zjednoczone ogaszaj, e mog podj odpowiednie kroki", je li rzd Ukrainy nie zba utw o sfaszowanie wyborw prezydenckich. Administracja USA jest te niezadowolona z uz nania ich oficjalnego wyniku przez Rosj. Wiktor Juszczenko ostrzega zgromadzonych na placu Niepodlego ci, e nad ranem milicja zamierza si rozbi wiec w Kijowie. Wiktor Juszczenko wzywa swoich zwolennikw do przyj cia w poniedziaek (22 listopada) o godz. 9.00 na centralny kijowski plac Niepodlego ci w celu zaprotestowania przeciw ko faszerstwu wyborczemu". 23 XI. Zwolennicy Wiktora Juszczenki gromadz si w pobliu siedziby prezydenta Ukrain y w Kijowie. Czonkowie oddziau specjalnego ukraiskiego MSW - Bars - przechodz na stron opozycyjnyc h demonstrantw pod siedzib prezydenta Ukrainy w Kijowie. Kilkudziesiciotysiczny wiec zwolennikw Wiktora Juszczenki trwa we wschodnioukraiskim Charkowie, gdzie ponad 70 proc. gosw zdoby Wiktor Janukowycz. Tysice Ukraicw gromadz si przed parlamentem w Kijowie. Na apel Wiktora Juszczenki pro testuj przeciwko sfaszowanym wynikom wyborw prezydenckich. Wiktor Juszczenko ogasza si prezydentem kraju i skada uroczyst przysig. P niej jedna owiada powrt na drog legalizmu". W skierowanym do Lecha Wasy li cie Juszczenko apeluje, by w najbliszym czasie przyby o n na Ukrain. Wasa nie mwi nie". Kilkaset osb demonstruje w Warszawie w prote cie przeciwko sfaszowaniu wyborw prezyde nckich na Ukrainie. Protesty odbywaj si take w Lublinie, Gdasku i Krakowie. Wieczorem prezydent Leonid Kuczma o wiadcza, e wadza nie zastosuje siy wobec wasnego n arodu. 24 XI. Centralna Komisja Wyborcza ogasza oficjalnie prezydentem elektem Ukrainy Wiktora Janukowycza, ktry wedug niej zdoby 49,46 proc. gosw, Wiktor Juszczenko uzyska 46,61 proc. poparcia. 168 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Ukraiski obz wadzy prawdopodobnie rozwaa zaproponowanie stanowiska premiera Wiktorow i Juszczence w zamian za zaakceptowanie wygranej" Wiktora Janukowycza. Opozycja o dmawia rozmw z Ja-nukowyczem. NATO da rewizji wynikw drugiej tury wyborw, a Parlament Europejski stwierdza, e nie z aakceptuje ich, je li nie otrzyma dowodw, e zostay prawidowo przeprowadzone, i wstrzym uje poyczk dla Ukrainy. Komisja Europejska apeluje o ponowne przeliczenie gosw. Przewodniczcy Komisji Europejskiej Jose Manuel Durao Barroso przestrzega wadze w K ijowie przed konsekwencjami", jakie dla stosunkw Unii z Ukrain moe mie brak obiektywn go przegldu wynikw wyborw prezydenckich" w tym kraju. Sekretarz stanu USA Colin Powell deklaruje, e Stany Zjednoczone nie akceptuj wynikw wyborw na Ukrainie, i grozi sankcjami ze strony amerykaskiego rzdu. Wieczorem setki studentw wdzieraj si do pooonego w centrum Kijowa Domu Ukraiskiego, w

ktrym mie ci si centrum wystawowe i sala konferencyjna. W budynku rozmieszczono szta b, ktry bdzie koordynowa akcj obywatelskiego nieposuszestwa. 25 XI. Ukraiski Sd Najwyszy zabrania publikowania oficjalnych wynikw wyborw prezydenc kich do czasu, a rozpatrzy skargi Wiktora Juszczenki. Grupa generaw Suby Bezpieczestwa Ukrainy wystpuje na wielotysicznym wiecu opozycji w jowie z apelem do narodu. Ukraiska opozycja zajmuje kolejny budynek w Kijowie, zapowiada te pierwsze akcje s trajku politycznego i tworzy struktury Komitetu Ocalenia Narodowego. Fiaskiem koczy si prba kontrdemonstracji zwolennikw Wiktora Janukowycza. Komitet wykonawczy powoany przez rad obwodow we Lwowie, zoony ze zwolennikw Wiktora J szczenki, rozpoczyna przejmowanie administracji pastwowej w obwodzie. Leonid Kuczma proponuje prezydentom Litwy i Polski rol mediatorw w rozwizaniu konfl iktu midzy wadz a opozycj na Ukrainie. 169 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Po zakoczeniu szczytu UE - Rosja premier Holandii mwi, e strony maj odmienne podej cie do kryzysu na Ukrainie, ale zgadzaj si, e konieczne jest rozwizanie pokojowe". Lech Wasa spotyka si z Wiktorem Juszczenk, a potem wystpuje wraz z nim na wiecu w Kij owie. Sejm RP wyraa nadziej, i ostateczny wynik wyborw prezydenckich bdzie odzwierciedla r zywist wol narodu ukraiskiego" - brzmi przyjta w Sejmie przez aklamacj uchwaa w spraw e wyborw prezydenckich na Ukrainie. W Polsce trwaj akcje solidarno ci z Ukraicami protestujcymi przeciwko sfaszowaniu wyni kw wyborw prezydenckich. 26 XI. Po stronie Wiktora Juszczenki opowiadaj si dziennikarze ukraiskiej telewizji publicznej oraz cz milicji i wojska. Stacje telewizyjne zaczynaj pokazywa protesty o pozycji. Dziennikarze o wiadczaj, e nie bd wicej przekazywa kamstw rzdu". Wiktor Janukowycz oskara opozycj o organizowanie przewrotu na Ukrainie. Jednocze nie o wiadcza, e jest gotw zasi z ni do rozmw. Ukraiskie wadze i opozycja deklaruj rozpoczcie rozmw majcych doprowadzi do rozwizan yzysu powyborczego. Ukraiska opozycja zgadza si na powtrzenie drugiej tury wyborw prezydenckich pod waru nkiem wprowadzenia poprawek do ordynacji, rwnych szans dla obu kandydatw, powoania nowej Centralnej Komisji Wyborczej i przeprowadzenia gosowania pod nadzorem OBWE. Co najmniej 10 tys. zwolennikw Wiktora Juszczenki zbiera si pod Paacem Marijskim, g dzie trwaj rozmowy okrgego stou" midzy wadzami a opozycj. Uczestnicy okrgego stou" deklaruj bezkrwawe rozwizanie kryzysu powyborczego i rozpocz e staych negocjacji. Leonid Kuczma krytykuje wizyt Lecha Wasy w Kijowie, twierdzc, e przyczynia si ona do rostu napicia na Ukrainie. Rosyjski politolog Siergiej Markw, pracujcy w sztabie wyborczym Wiktora Janukowycz a, oskara Polsk o wykreowanie Wiktora Juszczenki. Aleksander Kwa niewski i szef dyplomacji UE Javier Solana przylatuj na Ukrain. Do Ki jowa przybdzie te sekretarz generalny OBWE Jan Kubis. 170 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Prezydenci: Uzbekistanu - Islam Karimow, Kirgistanu - Askar Aka-jew, Kazachstanu - Nursutan Nazarbajew oraz Tadykistanu - Emoma-li Rachmonow gratuluj Wiktorowi Jan ukowyczowi zwycistwa w wyborach prezydenckich. Deputowani z Doniecka we wschodniej Ukrainie zapowiadaj zorganizowanie referendum w sprawie utworzenia autonomicznej republiki, je li dojdzie do uniewanienia wynikw wyborw. Jeden z jedenastu czonkw Centralnej Komisji Wyborczej, ktrzy podpisali protokoy wyni kw wyborw prezydenckich, da wycofania swego podpisu. 27 XI. Grupa robocza zoona z reprezentantw Wiktora Juszczenki i Wiktora Janukowycz a, ktra ma poszukiwa rozwizania obecnej sytuacji, rozpoczyna pierwsz rund negocjacji. Parlament Ukrainy przyjmuje uchwa goszc, e druga tura wyborw prezydenckich zostaa p owadzona przy masowych naruszeniach ordynacji wyborczej i nie odzwierciedla woli elektoratu Ukrainy. W kilku polskich miastach, m.in. w Warszawie i Krakowie, odbyy si koncerty bdce wyra

zem poparcia Polakw dla ukraiskiej opozycji. We Frankfurcie nad Menem w Niemczech zorganizowano wiec solidarno ci z demokratycz n Ukrain. 28 XI. Wadze obwodu donieckiego ogaszaj referendum w sprawie autonomii, a Wiktor Ja nukowycz uczestniczy w zje dzie separatystw". Zjazd przedstawicieli wschodnich regionw Ukrainy w Siewierodo-niecku ogasza, e uzna je Wiktora Janukowycza za prezydenta kraju. Siergiej Jastrzembski, doradca prezydenta Rosji Wadimira Putina, o wiadcza, e wydarz enia na Ukrainie s sterowane przez pewne siy z Zachodu". Wiktor Juszczenko deklaruje, e tum jego zwolennikw pozostanie na placu Niepodlego ci a do cakowitego zwycistwa. Julia Tymoszenko grozi, e zablokuje ustpujcego prezydenta Leonida Kuczm w jego wasnym domu, je li ten w cigu 24 godzin nie speni da utworzonego przez ni Komitetu Ocalenia rodowego. 29 XI. Wiktor Janukowycz zgadza si na powtrzenie wyborw w niektrych okrgach. 171 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Na spotkaniu z premierem Wiktorem Janukowyczem i gubernatorami grocych autonomi wsc hodnich regionw prezydent Leonid Kuczma mwi, e jakikolwiek podzia Ukrainy jest nie d o przyjcia. Sd Najwyszy rozpoczyna rozpatrywanie skargi opozycji, ktra domaga si cofnicia decyzji Centralnej Komisji Wyborczej przyznajcej zwycistwo wyborcze Wiktorowi Janukowyczo wi. Przedstawiciele ukraiskich wadz opuszczaj bez podania przyczyn spotkanie w sprawie przezwycienia kryzysu w pastwie. Bank centralny Ukrainy ostrzega, e negatywne deklaracje politykw skaniaj ludno do wyc fywania wkadw. W kilku obwodach zaobserwowano nasilone wypacanie pienidzy. Niezalena pozarzdowa ukraiska organizacja Otwarta Ukraina publikuje raport dotyczcy faszerstw wyborczych podczas drugiej tury wyborw prezydenckich. Wedug organizacji s faszowano ponad 3 min gosw na korzy Wiktora Janukowycza. Grupa uzbrojonych osobnikw atakuje w uhasku na wschodzie Ukrainy zwolennikw opozycji , dziennikarzy i przedstawicieli OBWE. Na Ukrain przybywa delegacja polskiego parlamentu, z marszakiem Jzefem Oleksym, ktre mu towarzysz: wicemarszaek Kazimierz Micha Ujazdowski z PiS, przewodniczcy klubu SLD Krzysztof Janik, lider Socjaldemokracji Polskiej Marek Borowski oraz Antoni Mac ierewicz z Ruchu Katolicko-Narodowego. 30 XI. Opozycja ukraiska zrywa negocjacje z wadzami w sprawie rozwizania kryzysu po wyborach prezydenckich i wznawia blokad budynkw rzdowych w Kijowie. Tum zwolennikw Wiktora Juszczenki prbuje wedrze si do budynku parlamentu; deputowani opozycji nazywaj to prowokacj. Prokuratura generalna Ukrainy wszczyna spraw karn z powodu prb naruszenia integraln o ci terytorialnej Ukrainy we wschodnich obwodach kraju. Ukraiski parlament grozi separatystom ze wschodnich obwodw sankcjami karnymi, a ta ke rozwizaniem tamtejszych rad obwodowych. Parlament odrzuca wniosek ukraiskiej opozycji w sprawie dymisji rzdu Wiktora Januk owycza. 172 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Bank centralny Ukrainy wprowadza limity sprzeday dolarw i ograniczenia wypat z bank omatw. 1 XII. Ukraiski parlament minimaln wikszo ci gosw przyjmuje wotum nieufno ci wobec rz tora Janukowycza. Uchwaa sprzeciwia si take secesji wschodnich okrgw i wzywa prezyden ta Leonida Kuczm do zdymisjonowania rzdu Wiktora Janukowycza. W Kijowie koczy si kolejne posiedzenie okrgego stou". Wiktor Janukowycz wystpuje do Sdu Najwyszego o uniewanienie wynikw drugiej tury wybor prezydenckich z 21 listopada. Francuski dziennik Le Figaro" pisze, e w odrnieniu od Polski Francja zaja dyskretne" anowisko w sprawie ukraiskiego kryzysu powyborczego, rozumiejc, i chodzi o delikatn i nierozwizan spraw wschodnich granic Unii Europejskiej. 2 XII. Ustpujcy prezydent Ukrainy Leonid Kuczma udaje si Moskwy, gdzie spotyka si z

prezydentem Wadimirem Putinem. Wsplnie krytykuj postulat powtrzenia drugiej tury wyb orw. Jednocze nie Kuczma zapowiada, e jest gotw zdymisjonowa gabinet, o ile miaoby to i wiza z reform ustrojow przekazujc cz kompetencji prezydenckich parlamentowi i r Przed ukraiskim Sdem Najwyszym zeznaj czonkowie Centralnej Komisji Wyborczej, ktrzy p twierdzaj nieprawidowo ci podczas drugiej tury wyborw prezydenckich. Wedug jednego ze iadkw do urn dorzucono ponad milion gosw. Parlament Europejski zdecydowan wikszo ci gosw przyjmuje uchwa, w ktrej przedstawia isko, i wybory prezydenckie na Ukrainie zostay sfaszowane, a drug tur wyborw naley u wani i powtrzy. Eurodeputowani krytykuj rwnie prezydenta Rosji Wadimira Putina za t tara si wpyn na wynik wyborw na Ukrainie, aby zapewni zwycistwo Wiktorowi Janukowyc 3 XII. Rezolucja rosyjskiej Dumy oceniajca dziaalno PE i OBWE jako podeganie do niep jw, chaosu i podziau Ukrainy, jest niesprawiedliwa" - o wiadcza szef komisji spraw za granicznych Parlamentu Europejskiego Elmar Brok. 173 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI Ukraiski Sd Najwyszy stwierdza, e druga tura wyborw prezydenckich na Ukrainie zostani e powtrzona 26 grudnia. 4 XII. Po decyzji Sdu Najwyszego parlament rozpoczyna debat nad zmianami w ordynacj i wyborczej i konstytucji Ukrainy. Centralna Komisja Wyborcza podporzdkowuje si decyzji Sdu Najwyszego i wyznacza na 26 grudnia powtrk drugiej tury wyborw prezydenckich. Wiktor Juszczenko przemawia na wiecu, w ktrym uczestniczy ponad 200 tys. ludzi zg romadzonych na kijowskim placu Niepodlego ci, i wzywa ich, aby wzili aktywny udzia w jego kampanii wyborczej. Rzeczniczka szefa ukraiskiego rzdu Anna Herman informuje, e premier Wiktor Janukowy cz we mie udzia w powtrzeniu drugiej tury wyborw prezydenckich 26 grudnia. Leonid Kuczma o wiadcza, e opozycja nie wykonuje warunkw porozumienia w sprawie wyj ci a z kryzysu powyborczego na Ukrainie i dlatego potrzebna jest nowa runda rozmw. Okoo 10 tys. ludzi zbiera si na wiecu w Odessie i wyraa swoje poparcie dla Wiktora Janukowycza, ktry zdaniem uczestnikw manifestacji jest wybranym zgodnie z prawem p rezydentem Ukrainy. 5 XII. Wiktor Juszczenko stwierdza, e do rody (8 grudnia) parlament musi uchwali zm iany w ordynacji wyborczej, aby zapewni uczciwe gosowanie podczas powtrzonej drugie j tury wyborw prezydenckich. W wywiadach dla mediw brytyjskich Wiktor Juszczenko mwi, e nadal grozi mu si mierci, jego najblisza rodzina mieszka w ukryciu poza Kijowem. Ustpujcy prezydent Ukrainy Leonid Kuczma o wiadcza, e stara si wynegocjowa umow, ktr warantowaaby jemu i jego rodzinie nietykalno w zamian za spenienie da opozycji dotyc h ponownej drugiej tury wyborw. 6 XII. Aleksander Kwa niewski, Valdas Adamkus i Leonid Kuczma stwierdzaj, e drg wyj ci a z powyborczego kryzysu na Ukrainie naley szuka na podstawie wcze niejszych uzgodni e osignitych w trakcie obrad okrgego stou". Odbywa si trzecie posiedzenie okrgego stou" z udziaem midzynarodowych mediatorw. Do wa nie przybywa jednak Javier Solana. 174 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 7 XII. Leonid Kuczma podpisuje dekret wysyajcy na urlop premiera Wiktora Janukowy cza i powierzajcy penienie obowizkw szefa rzdu jego zastpcy Mykole Azarowowi. Premier Wiktor Janukowycz ponownie odmawia podania si do dymisji i argumentuje, e speni warunek szefa dyplomacji Unii Europejskiej Javiera Solany o rwnych warunkach rywalizacji wyborczej. Leonid Kuczma zwraca si do Rady Najwyszej Ukrainy o odwoanie Centralnej Komisji Wyb orczej, ktra dopu cia do sfaszowania drugiej tury wyborw prezydenckich 21 listopada. D o nowej CKW prezydent chce jednak powoa 14 czonkw ze starej komisji. Fiaskiem koczy si w Kijowie trzecia runda rozmw okrgego stou". Delegacje Rosji, Biaorusi i Ukrainy sprzeciwiaj si umieszczeniu w kocowej deklaracji OBWE tekstu nawizujcego do sytuacji na Ukrainie. Moe to uniemoliwi wydanie kocowego omunikatu. 8 XII. Ukraiski parlament przyjmuje reform konstytucyjn ograniczajc wadz prezydenta prowadzajc zmiany w ordynacji wyborczej. Prezydent Leonid Kuczma podpisuje ustaw. P

arlament odwouje te cay skad Centralnej Komisji Wyborczej. Wiktor Juszczenko ogasza na kijowskim placu Niepodlego ci zwycistwo trwajcej od 22 lis topada pomaraczowej rewolucji. The Times" informuje, e lekarze z austriackiej kliniki, ktrzy leczyli Wiktora Juszc zenk, o wiadczyli, i zosta on poddany dziaaniu trucizny w celu pozbawienia ycia. 9 XII. Prezydent Leonid Kuczma dymisjonuje prokuratora generalnego Ukrainy Hena dija Wasyliewa, ktrego opozycja oskarya o bezczynno wobec faszerstw w czasie drugiej ury wyborw prezydenckich. NATO i Rosja apeluj o wolne i uczciwe wybory na Ukrainie. 10 XII. Prezydent Leonid Kuczma podpisuje dekret przywracajcy na stanowisko prok uratora generalnego Swiatosawa Piskuna, zdymisjonowanego w 2003 r. Prawdopodobnie chce w ten sposb zablokowa drog ewentualnemu kandydatowi opozycji. Wiktor Janukowycz wzywa Wiktora Juszczenk do udziau w otwartej debacie. Jednocze nie Janukowycz potpia 17-dniowe protesty opozycji, a za doprowadzenie do nich oskara ekip prezydenta Leonida Kuczmy. 175 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 11 XII. Wiedescy lekarze z kliniki, w ktrej leczy si ukraiski przywdca opozycji i kan dydat na prezydenta Wiktor Juszczenko, informuj, e jego choroba bya spowodowana zat ruciem dioksynami. Nie jest jasne, czy zatrucie byo efektem celowego dziaania. 12 XII. Wiktor Juszczenko powraca do Kijowa z Wiednia, gdzie w prywatnej klinic e Rudolfinerhaus przechodzi w cigu weekendu badania po wrze niowym zatruciu dioksyna mi. 25 XII. Sd Konstytucyjny na Ukrainie uznaje za niezgodn z konstytucj poprawk do ordy nacji wyborczej zezwalajc na gosowanie w domach tylko posiadaczom pierwszej grupy i nwalidzkiej. 26 XII. W powtrzonej drugiej turze wyborw prezydenckich zwycia Wiktor Juszczenko pr zed Wiktorem Janukowyczem. Centralna Komisja Wyborcza ogasza, e po przeliczeniu 99 ,84 proc. gosw na Juszczen-k zagosowao 52,03 proc, a na Janukowycza - 44,16 proc. wyb orcw. 29 XII. W Kijowie kilkuset zwolennikw Wiktora Juszczenki blokuje na jego wezwanie gmach rzdu. Blokada ma na celu niedopuszczenie do posiedzenia gabinetu pod przew odnictwem premiera Wiktora Janukowycza. 31 XII. Premier Ukrainy Wiktor Janukowycz w transmitowanym przez telewizj noworoc znym ordziu do narodu ogasza ustpienie ze stanowiska szefa rzdu. 5 I 2005 r. Prezydent Leonid Kuczma przyjmuje dymisj premiera Wiktora Janukowycza . Tymczasowym premierem zostaje Mykoa Azarow, dotychczas pierwszy wicepremier. 10 I. Centralna Komisja Wyborcza informuje, e Wiktor Juszczenko zosta oficjalnym z wycizc wyborw prezydenckich na Ukrainie. Po podliczeniu gosw z 225 obwodowych komisji wyborczych CKW stwierdza, e za Juszczenk opowiedziao si 15 115 712 Ukraicw. Stanowi o 51,99 proc. wanych gosw. Wiktora Janukowycza poparo 12 848 528 biorcych udzia w go aniu, co stanowi 44,20 proc. gosw wanych. 176 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 18 I. Szef kampanii wyborczej Wiktora Janukowycza Nestor Szufrycz o wiadcza w Sdzie Najwyszym, e Wiktor Juszczenko stosowa techniki manipulacyjne" i wprowadza ludzi w h pnoz i trans". 23 I. Kilkusetosobowe wiece przeciw nowemu prezydentowi Ukrainy Wiktorowi Juszc zence odbywaj si na wschodzie i poudniu Ukrainy - w Doniecku, Chersoniu i Symferopo lu na Krymie. Wiktor Juszczenko oficjalnie obejmuje urzd prezydenta Ukrainy. To zwycistwo caego na rodu" - mwi po zaprzysieniu w parlamencie do pmilionowego tumu na placu Niepodlego c ijowie. 24 I. Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko w ge cie dobrej woli wobec prezydenta R osji Wadimira Putina udaje si ze sw pierwsz wizyt zagraniczn do Moskwy. Podpisanie nowej dwustronnej umowy wsppracy z Ukrain proponuj w li cie do przywdcw 25 tw UE szef unijnej dyplomacji Ja-vier Solana i komisarz UE ds. stosunkw zewntrznyc h Benita Ferrero--Waldner. 25 I. Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko dzikuje Radzie Europy za wsparcie demo kratycznej pomaraczowej rewolucji. Zapowiada te realizacj ambitnego planu reform i

starania o czonkostwo w UE. Juszczenko podj decyzje kadrowe, ktre wiadcz o tym, e polityka nowego ukraiskiego p y bdzie konsekwentna i samodzielna. Mianowa on na stanowisko premiera Juli Tymoszen ko i zademonstrowa w ten sposb, e nie ma zamiaru ani przychyla si do zdania swego oto czenia, ani bra pod uwag opinii Moskwy" - pisze Niezawi-simaja Gazieta". 28 I. Ukraiska prokuratura nie dopatruje si znamion przestpstwa" w postpowaniu p.o. p remiera Julii Tymoszenko. Zamknito te sprawy jej te cia, ma i byego premiera Pawa az i, ktrego bya blisk wsppracownic. 2 II. Do ukraiskiego parlamentu wpywa projekt ustawy lustracyjnej, przewidujcy picio letni zakaz zajmowania stanowisk pastwowych przez osoby, ktre m.in. wsppracoway z KGB lub bray udzia w faszerstwach podczas wyborw prezydenckich. 177 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 4 II. 44-letnia Julia Tymoszenko zostaje zatwierdzona przez parlament jako nowa premier Ukrainy. Powoano te skad nowego rzdu i gubernatorw regionw. 5 II. Ukraiski rzd uniewania otoczon atmosfer skandalu sprzeda najwikszego w kraju k inatu metalurgicznego Kryworistal i postanawia przeprowadzi ponown prywatyzacj huty. 14 II. Prezydent Wiktor Juszczenko przyjmuje dymisj prezesa telewizji publicznej UT-1 Aleksandra Sawenki odpowiedzialnego za dyskredytowanie Juszczenki podczas k ampanii prezydenckiej. 16 II. Ukraiska telewizja Kana 5 przekazuje prokuraturze nagranie rozmowy telefon icznej, z ktrej wynika, e pomys otrucia Wiktora Juszczenki wypyn od kremlowskiego pol tologa, eksperta od socjotechni-ki Gleba Pawowskiego. Premier Julia Tymoszenko informuje, e rzd postanowi skierowa do sdu prywatyzacje okoo 3 tys. przedsibiorstw, gdy odbyy si one z naruszeniem prawa. 17 II. Agencja lnterfax-Ukraina informuje, e Suba Bezpieczestwa Ukrainy wszcza ledz w sprawie inwigilacji liderw byej opozycji. Postpowanie dotyczy podsuchu rozmw telef onicznych Wiktora Juszczenki i Julii Tymoszenko. 22 II. Przywdcy NATO spotykaj si z prezydentem Wiktorem Juszczen-k i potwierdzaj, e d zwi NATO s dla Ukrainy otwarte. Deklaruj gotowo do wsparcia ukraiskich reform, a take -jak powiedzia polski prezydent - do przyjcia Ukrainy do NATO na warunkach, ktre wspl nie wynegocjujemy, i w czasie, ktry bdzie realny". Prezydent Wiktor Juszczenko potwierdza w Brukseli, e jego kraj pragnie integracji z Uni i NATO". 23 II. Naszym ostatecznym celem jest wej cie do Unii Europejskiej" - o wiadcza prezy dent Wiktor Juszczenko, dzikujc podczas sesji Parlamentu Europejskiego w Strasburg u deputowanym za wsparcie ukraiskich aspiracji. 178 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 26 II. Rzd ukraiski pozbawia byego prezydenta Leonida Kuczm hojnej i powszechnie kry tykowanej odprawy" obejmujcej m.in. emerytur, dwa samochody i luksusowy dom. 2 III. Ukraina bdzie wycofywaa swj kontyngent z Iraku w trzech etapach, od 15 marca do poowy pa dziernika" - zapowiada prezydent Wiktor Juszczenko. 12 III. Ministerstwo obrony informuje, e Ukraina wycofaa z Iraku 150 onierzy, rozpoc zynajc tym samym proces likwidacji caego kontyngentu wojskowego. 19 III. Na spotkaniu w Kijowie z prezydentem Ukrainy Wiktorem Jusz-czenk prezyden t Rosji Wadimir Putin opowiada si za utrzymaniem stosunkw dwustronnych na dotychcza sowym poziomie. 5 IV. Przebywajcy w USA ukraiski prezydent Wiktor Juszczenko uzyskuje od prezyden ta George'a W. Busha pomoc, bdc wyrazem amerykaskiego poparcia dla ubiegorocznej poma raczowej rewolucji i prozachodniego kursu nowej ekipy w Kijowie. 6 IV. Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko wygasza przed poczonymi izbami Kongresu U SA przemwienie, w ktrym zwraca si o pomoc i wsparcie dla modej ukraiskiej demokracji. 7 IV. Wadze w Hawanie i Misku protestuj przeciwko deklaracji prezydentw USA i Ukrain y - George'a W. Busha i Wiktora Juszczenki - o wsppracy w celu demokratyzacji sytu acji na Kubie i na Biaorusi. 11 IV. Do czerwca Ukraina ostatecznie rozwie kwesti Cmentarza Orlt Lwowskich. Bierze my za to polityczn odpowiedzialno " - zapowiada goszczcy w Polsce prezydent Ukrainy W iktor Juszczenko. 12 IV. Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko podczas spotkania z modzie na Uniwersyt

ecie Warszawskim dzikuje wszystkim, ktrzy ca dusz" byli z Ukraicami w czasie pomara j rewolucji. 21 IV. Sekretarz generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer informuje, e NATO i Ukraina przyjy w Wilnie list konkretnych dziaa, ktre doprowadz do pogbienia ich dialogu i krainie w realizacji reform wewntrznych. 179 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 3 V. Lech Wasa stwierdza w wywiadzie dla tygodnika The Observer", e przyczyni si do z pobieenia rozlewowi krwi na Ukrainie jesieni 2004 roku podczas pomaraczowej rewoluc ji. 6 V. Wbrew swym wcze niejszym zapowiedziom prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko zap owiada swj udzia na defiladzie zwycistwa w Moskwie. 10 V. Aleksander Kwa niewski uwaa, e ochodzenie stosunkw polsko-rosyjskich nie jest sp owodowane kontrowersjami wok obchodw 60. rocznicy zakoczenia II wojny wiatowej, lecz zaangaowaniem Polski podczas niedawnych wydarze na Ukrainie. 2 VI. Podczas wizyty w Kazachstanie Wiktor Juszczenko daje do zrozumienia, e Ukra ina nie tylko nie wycofa si ze Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej (organizacja utwor zona na polecenie Moskwy, skadajca si z Rosji, Kazachstanu, Ukrainy i Biaorusi), ale o wiadcza, e jest gotw zrezygnowa z cz ci prerogatyw Ukrainy na rzecz WPG. Cz polit aczy to o wiadczenie chci poprawy napitych stosunkw z Rosj. 8 VI. Rosyjski koncern Gazprom zapowiada, e od 1 stycznia 2006 roku podniesie cen y gazu dla Ukrainy z 50 do 160 dolarw za 1000 metrw sze ciennych. 12-15 VI. Wizyta premier Julii Tymoszenko w Paryu nie przynosi specjalnych sukcesw , nie udao si jej nawet porozmawia w cztery oczy z prezydentem Jakiem Chirakiem. 18 VI. W Kijowie odbywa si Midzynarodowe Forum Gospodarcze zorganizowane przez twrcw Forum z Davos; oprcz ekonomistw bior w nim udzia prezydenci Estonii, Gruzji, Litwy, Modawii i Polski. 24 VI. Uroczyste otwarcie Cmentarza Orlt Lwowskich z udziaem prezydentw Wiktora Jus zczenki i Aleksandra Kwa niewskiego koczy wieloletnie spory zwizane z rekonstrukcj cm entarza. 26 VI. Trzej amerykascy byli sekretarze stanu: Madeleine Albright, James Baker i Henry Kissinger wystpuj z oficjalnym apelem do wadz USA o wspieranie ukraiskich wysik zmierzajcych do wstpienia do UE i NATO. 180 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 27 VI. Wizyta w Kijowie sekretarza generalnego NATO. Jaap de Hoop Scheffer chwa li wadze w Kijowie i zapewnia, e zawsze mog liczy na pomoc Paktu w przeprowadzaniu r eform przystosowujcych Ukrain do czonkostwa w NATO. Problem w tym, e -jak pokazuj son dae - wikszo (58,6 proc.) Ukraicw jest temu czonkostwu przeciwna. 28 VI. Turkmenistan i Ukraina porozumiewaj si w sprawie dostaw gazu na Ukrain. Kijw ma paci 44 dolary za 1000 metrw sze ciennych. 1 VII. Szczyt gospodarczy Polska - Ukraina w Gdyni. Prezydent Wiktor Juszczenko deklaruje opracowanie mapy drogowej" wsppracy gospodarczej z Polsk. 6 VII. Deputowani w ukraiskiej Radzie Najwyszej z opozycyjnej Socjaldemokratycznej Partii Ukrainy (zjednoczonej) i Partii Regionw nie dopu cili do gosowania nad pakie tem 14 ustaw, ktre maj umoliwi Ukrainie wej cie do wiatowej Organizacji Handlu (WTO). dzieraj si na trybun i demoluj prezydium Rady, otaczajc przewodniczcego parlamentu Wo ymyra ytwyna. Komuni ci nie wpuszczaj take na sal obrad przedstawicieli Zgromadzenia P arlamentarnego Rady Europy. W gosowanym nastpnego dnia pakiecie znajduj si projekty jedynie 7 ustaw chronicych m. in. wasno intelektualn, liberalizujcych handel i uatwiajcych zachodnim bankom i firm ubezpieczeniowym dostp do ukraiskiego rynku. 21 VII. Ukraina moe otrzyma czonkostwo w wiatowej Organizacji Handlu do koca 2005 rok " - zapowiada w Kijowie Paul Birmingham, dyrektor Banku wiatowego na Ukrain, Modawi i Biaoru . Podkre la, e czonkostwo Ukrainy ma due znaczenie dla dywersyfikacji ukraisk o eksportu, polepszenia klimatu inwestycyjnego oraz uzyskania prawa gosu w wyznac zaniu zasad wiatowego handlu. 26 VII. Ukraiski rzd likwiduje wszystkie ulgi dla przedsibiorcw dziaajcych w specjaln ch strefach ekonomicznych. Zapowiada te, e bdzie dochodzi odszkodowa od inwestorw, kt y nie wypenili swoich zobowiza inwestycyjnych.

181 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI 29 VII. Premier Julia Tymoszenko ujawnia, e planowano zamach na jej ycie, o czym p oinformowa Sub Bezpieczestwa Ukrainy zachodni wywiad i urzdnicy ukraiskich placwek matycznych za granic. Organizatorem zamachu mog by ludzie zwizani z klanami oligarch icznymi - zwaszcza ci, ktrym nie spodoba si rzdowy pomys renacjo-nalizacji przynoszc due zyski zakadw. 2 VIII. Ukraiski Fundusz Mienia Pastwowego oficjalnie zapowiada wystawienie 6 wrze n ia na sprzeda akcji Kombinatu Grniczo-Hutniczego Kryworistal. Jego udzia w rynku hut niczym Ukrainy wynosi 20 proc. Przedsibiorstwo byo dotychczas wasno ci Zwizku Inwestyc jno--Metalurgicznego. Jego wa cicielami s m.in. zi byego prezydenta Ukrainy Leonida Ku zmy Wiktor Piczuk i doniecki oligarcha Rinat Ach-metow. Sd gospodarczy w Kijowie u zna sprzeda Kryworistalu za niezgodn z prawem i nakaza nowym wa cicielom zwrcenie ak unduszowi Mienia Pastwowego. Premier Julia Tymoszenko rekomenduje Funduszowi prze prowadzenie ponownego przetargu. 3 VIII. 19-letni Andrij Juszczenko je dzi bmw wartym 130 tys. euro, chodzi do najle pszych restauracji, kupuje najdrosze trunki i posuguje si telefonem komrkowym za 30 tys. euro" - takie rewelacje upowszechnia ukraiska prasa. Prezydent na specjalnie zwoanej konferencji zwraca si per ty" do autora artykuu, nazywajc go prowokatorem i abjc, ktry nie przepracowa ani jednego dnia na rzecz wolno ci prasy". Juszczenko dzwon i jednak potem do dziennikarza i przeprasza go. 18 VIII. Spotkanie na Krymie prezydentw: Wiktora Juszczenki, Aleksandra Kwa niewski ego, Micheila Saakaszwilego i Valdasa Adamkusa. Nie wydano adnego wsplnego o wiadcze nia. 20 VIII. Ukraina zamierza zrezygnowa z udziau we Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej ( WPG) i rozwija dwustronne stosunki z Rosj, Kazachstanem i Biaorusi" -deklaruje ukrais ki minister gospodarki Ser-hij Teriochin. Zapowiada on, e zostanie powoany komitet , w ktrym rozwizywane bd problemy dwustronne bez udziau caego WPG. 21 VIII. Odbywaj si uroczysto ci przeniesienia siedziby zwierzchnika grekokatolikw ka rdynaa Lubomyra Huzara z Lwowa do Kijowa, towa182 KALENDARIUM UKRAISKIEJ REWOLUCJI rzysz im protesty zwolennikw Ukraiskiej Cerkwi Prawosawnej Patriarchatu Moskiewskieg o. Patriarcha Woodymyr kieruje list do papiea Benedykta XVI, w ktrym prosi o anulow anie dekretu w sprawie przeniesienia siedziby unitw do Kijowa. 22 VIII. Premier Ukrainy Julia Tymoszenko wyklucza moliwo szybkiego podpisania umow y o Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej z Rosj, ktr ju podpisay Biaoru i Kazachstan. 24 VIII. Obchody Dnia Niepodlego ci na Ukrainie. Prezydent Juszczenko przemawia z t ej okazji do narodu: Nard si obudzi. Miliony ludzi po raz pierwszy uznay si za obywat li, uznay swoj wysok odpowiedzialno za pastwo, rodzin i wasny los. Stali my si sil chem, zobaczyli my, e wszystko zaley od nas. (...) Nie ma takich trudno ci, ktrych by my nie pokonali. Czeka nas nowy etap pracy. We wadzy zmienio si wiele twarzy, ale obli cze wadzy mao si zmienio. W wielu gabinetach obywatele widz t sam biurokracj i t s o ich wysuchania. Nie zamierzam si z tym pogodzi". 29 VIII. W sierpniu dziaalno prezydenta Wiktora Juszczenki popierao zaledwie 42 proc . Ukraicw. Odsetek zwolennikw ukraiskiego przywdcy gwatownie spad. Jeszcze w maju z aalno ci Juszczenki byo zadowolonych 60 proc. badanych. Podobny spadek poparcia odno towaa premier Julia Tymoszenko. 3 IX. Rezygnacj z urzdu skada szef Sekretariatu Prezydenta Oek-sandr Zinczenko, form alnie najwaniejszy wsppracownik prezydenta Wiktora Juszczenki. Podczas konferencji prasowej oskara kilku bliskich wsppracownikw Juszczenki o korupcj. Wymieni w rd nich etarza Rady Bezpieczestwa Narodowego i Obrony Petra Poroszen-k oraz szefa gabinetu prezydenta Oeksandra Tretiakowa. 7 IX. Wedug Transparency International, organizacji zajmujcej si ocen korupcji na wie cie, w 2005 roku pozycja Ukrainy w rankingu si poprawi. W 2004 r. Ukraina otrzymaa 2,4 z moliwych 10 punktw, co stawiao j na 122. pozycji, na rwni z Sudanem czy Nigrem . 8 IX. Rozpoczcie XV Forum Ekonomicznego w Krynicy. Z powodu kryzysu politycznego swoj wizyt w Polsce odwouje najpierw prezydent 183

asza ksika to portret Ukrainy widzianej polskimi oczami i z pols rspektywy. Ukraisk a niepodlego i ukraiska europejsko to nasz, jlski, interes polityczny. Jeste my wiec erwatorami stronniczymi zaangaowanymi. Nie zamierzamy ukrywa, e stoimy po jednej ze tron ukraiskiego sporu. Trzymajc sie kolorystyki z grudnia 2004 roku, ona powiedzi e, e bardziej lubimy kolor pomaraczowy li niebieski. Fragment Wstpu 9798374360585