Inynieria Rolnicza 6(115)/2009

WYBRANE ASPEKTY EKOLOGICZNE I EKONOMICZNE ZASILANIA SILNIKW DIESLA PALIWAMI ROLINNYMI

Grzegorz Dzieniszewski
Instytut Techniki, Uniwersytet Rzeszowski Streszczenie. Dokonano wstpnej analizy ekonomicznej i ekologicznej weryfikujcej celowo stosowania paliw pochodzenia rolinnego do napdu silnikw tokowych. Wskazano na energochonno procesu wytwarzania paliwa mierzon emisj CO2. Przedstawiono przykadowe obliczenia zuycia paliwa alternatywnego odniesione do paliw konwencjonalnych. Dokonano wstpnej analizy rynku paliw do silnikw Diesla pod ktem celowoci stosowania biopaliw. Sowa kluczowe: paliwa alternatywne, silniki spalinowe, charakterystyka zewntrzna, eksploatacja

Wprowadzenie
Stosowanie biopaliw do zasilania silnikw tokowych naley analizowa wedug zasadniczych kryteriw ekonomicznego, ekologicznego oraz technicznego. Pamita ponadto naley take o aspekcie spoecznym i spoeczno ekonomicznym. Takie rozwaania s zdeterminowane tym, e aktualnie podstawowym surowcem do produkcji paliw jest ropa naftowa. W okresie ostatnich pidziesiciu lat zuycie ropy naftowej wzroso o kilkaset procent. Specyfika rozwiza technicznych stosowanych do napdu pojazdw dostawczych, ciarowych oraz pojazdw rolniczych sprawia, e dominujcym rdem napdu jest silnik Diesla, co determinuje progresywny wzrost zuycia oleju napdowego [Bocheski 2003]. Sytuacja geopolityczna i ekonomiczna Polski sprawia, e wikszo ropy naftowej zuywanej do produkcji paliw jest importowana. Skutkuje to rnymi negatywnymi skutkami, takimi jak znaczna zmienno cen paliwa oraz trudna do przewidzenia tendencja cenowa paliw. Ekonomicznym i spoecznym efektem takiego stanu rzeczy s pojawiajce si cyklicznie problemy ekonomiczne rnych dziedzin gospodarki z najdotkliwszymi problemami w gazi transportu oraz przede wszystkim trudnociami w rolnictwie.

Cel i zakres
Celem niniejszych rozwaa jest prba zbadania rzeczywistych ekonomicznych i ekologicznych przesanek do stosowania paliw alternatywnych do zasilania silnikw Diesla. Zakres obejmuje gruntown analiz ekonomiczn i ekologiczn w oparciu o badania wasne oraz dowiadczenia innych badaczy. 45

Grzegorz Dzieniszewski

Stosunkowo skomplikowana jest analiza kosztw produkcji paliwa rzepakowego. O ostatecznych wskanikach ekonomicznych decyduje bowiem szereg czynnikw, wrd ktrych dominujce s koszty uprawy rzepaku, na ktre wpywaj miedzy innymi zabiegi agrotechniczne, rodzaj materiau siewnego intensywno nawoenia oraz niezbdne zabiegi ochrony rolin. Druga grup stanowi koszty toczenia oleju zalene silnie od technologii procesu oraz od moliwoci wykorzystania wytokw. Warto przypomnie, e z jednej tony rzepaku uzyskuje si okoo 400 kg oleju rzepakowego oraz okoo 600 kg makuchw. Moliwe i podane jest wykorzystanie wytokw jako pasz lub jako opaowego nonika energii. Trzecim czynnikiem wpywajcym na koszty s przyjte kryteria stanowice o jakoci paliwa rzepakowego. Najczciej stosowany jest proces estryfikacji, ktry dodatkowo znacznie podnosi cen biopaliwa, gdy wymaga stosowania aparatury chemicznej oraz stosowania dodatkowych surowcw chemicznych. Moliwe jest take stosowanie do napdu silnikw Diesla nieprzetworzonego oleju rzepakowego, co pozwala pomin koszty ponoszone w zwizku z procesem estryfikacji, lecz z drugiej strony wymaga ingerencji w ukad paliwowy silnika [Dzieniszewski 2006].

Metodyka bada
Analiz oparto na wytypowaniu emisji CO2 jako gwnego wskanika w ocenie aspektw ekologicznych i ekonomicznych stosowania biopaliw. Czynniki ekologiczne zwizane z produkcj biopaliwa mona obiektywnie mierzy emisj CO2, gdy nakady energetyczne s ponoszone podczas caego procesu prowadzcego do wytworzenia paliwa. Analogicznie energochonno poszczeglnych etapw wytwarzania rnych rodzajw paliwa jest silnie skorelowana z aspektami ekonomicznymi, moe by zatem oceniania poziomem emisji.

Wyniki analizy i dyskusja

Zakadajc, e z hektara uzyska si 3,5 tony ziarna rzepaku mona przyj, e pozwoli to wytoczy okoo 1,35 tony oleju rzepakowego, z ktrego w procesie estryfikacji mona uzyska 1,32 tony estrw oleju rzepakowego. Uprawa rzepaku, zmechanizowane zabiegi agrotechniczne oraz zadania logistyczne szacunkowo spowoduj wyemitowanie CO2 w iloci okoo 1,3 tony na hektar, proces wytaczania oleju spowoduje wyemitowanie okoo 0,7 tony CO2 na hektar, natomiast w procesie estryfikacji do wytworzenia niezbdnej w procesie energii zostanie wytworzone okoo 0,25 tony CO2 [Bocheski 2006]. Otrzymane rezultaty dowodz, e emisja CO2 przy stosowaniu biopaliw jest wysza ni przy stosowaniu paliw z ropy naftowej. Rysunek 1 przedstawia porwnanie energochonnoci mierzonej ostateczn emisj CO2 z pojazdu dla wytwarzania oleju napdowego z ropy naftowej oraz biodiesla otrzymywanego z oleju rzepakowego. Z prezentowanych danych wynika, e sumaryczna emisja obejmujca cay proces wytwarzania porwnywanych paliw tj. estrw z rzepaku i oleju napdowego z ropy naftowej, a mierzona poziomem emisji z pojazdu jest wielokrotnie wysza w przypadku paliwa pochodzenia rolinnego.

46

Wybrane aspekty ekologiczne...

Otrzymane wyniki nie pozwalaj jednak na formuowanie jednoznacznych wnioskw, gdy podczas uprawy rzepaku pochaniane s w procesie fotosyntezy znaczne iloci CO2, ponadto bilans energetyczny i ekologiczny poprawia moliwo wykorzystania wytokw.
Emisja CO2 [g*km-1]

80 70 60 50 40 30 20 10 0

Wydobycie ropy Transport ropy Rafinacja Transport oleju napdowego Uprawa rzepaku Transport nasion Toczenie oleju Transport oleju Produkcja estrw Transport biodiesla

Rys. 1. Fig. 1.

Sumaryczna emisja CO2 dla pojazdu zasilanego olejem napdowym i estrami oleju rzepakowego Total CO2 emission for vehicle powered with Diesel oil and rapeseed oil esters

Odnoszc uoglnione poziomy emisji (rys.1) do konkretnego pojazdu o przecitnym zuyciu paliwa wynoszcym 5 litrw oleju napdowego mona porwna poziomy emisji dla oleju napdowego (ON) mieszaniny 80% oleju napdowego i 20% estrw (B20) oraz dla paliwa bdcego w 100% estrem oleju rzepakowego (B100). Porwnanie takie przedstawia rysunek 2.
Emisja CO2 [g*km-1] 300 250 200 150 100 50 0 ON Emisja CO2 silnika VW 1.6 B20

B100

Rys. 2. Fig. 2.

Zestawienie porwnawcze poziomw emisji CO2 przy zasilaniu rnymi paliwami Comparative list of CO2 emission levels for different fuel types

47

Grzegorz Dzieniszewski

Naley take przypomnie, e warto opaowa oleju napdowego wynosi 42 MJ/kg, natomiast warto opaowa oleju rzepakowego 37 MJ/kg. Wynika std wniosek, e zuycie paliwa rzepakowego musi by wysze minimum o 15% w odniesieniu do zuycia oleju napdowego. Stosunkowo trudne, bo zdeterminowane wieloma czynnikami, jest jednoznaczne okrelenie wpywu rodzaju paliwa na zawarto toksycznych skadnikw w spalinach. Jak wynika z bada wasnych prowadzonych dla silnikw cignikw Ursus C360 oraz Ursus 902 mona zauway, e stosowanie estrw oleju rzepakowego powoduje w stosunku do zasilania olejem napdowym spadek emisji wglowodorw HC, spadek emisji tlenku wgla CO oraz spadek zadymienia spalin mierzony emisj czstek staych PM, podnosi natomiast poziom emisji tlenkw azotu NOx (rys. 3).
Procentowa zawarto

14 12 10 80 60 40 20 0 H CO
Toksyczne skadniki

ON ESTRY

NO

PM

Rys. 3. Fig. 3.

Poziom emisji toksycznych skadnikw spalin przy zasilaniu olejem napdowym i estrami oleju rzepakowego The level of toxic exhaust gas components emission when using Diesel oil and rapeseed oil esters

Emisja CO2 jest nierozerwalnie zwizan z energochonnoci i kosztownoci procesu produkcji paliwa. Niemniej jednak cena paliwa zaley jednak przede wszystkim od ceny surowca, ktrym w przypadku biopaliw jest rzepak a w przypadku oleju napdowego ropa naftowa. Pomimo, e cena biopaliw powinna by determinowana cenami rzepaku, to jednak silniejsza jest korelacja do cen oleju napdowego (rys. 4). Fakt ten wydaje si oczywisty, jeeli uwzgldni si, e to wanie rafinerie, zwaszcza Rafineria Trzebinia, s gwnymi wytwrcami estrw oleju rzepakowego w Polsce. Na podstawie analizy cen paliw przedstawionej na rysunku 4, uwzgldniajc przeliczeniow gsto oleju rzepakowego pozwalajc przeliczy tony na litry oraz doliczajc stawk VAT do podanych cen paliw, mona ustali przeliczeniow cen hurtow jednego litra kadego z rozwaanych paliw (tabela 1).

48

Wybrane aspekty ekologiczne...

PLN/m 3

Ceny paliw netto

Bioester 100 Ekodiesel 20 ON Super

3 000 2 800 2 600 2 400 2 200 2 000

Rys. 4. Fig. 4.

Ceny analizowanych paliw w 2009 roku Prices of analysed fuels in 2009

Tabela 1. Przeliczeniowe ceny porwnawcze paliw [brutto PLN] Table 1. Comparative conversion prices of fuels [PLN gross] Paliwo Cena 1 litra [PLN] Olej rzepakowy 2,51 Bioester B100 2,89 ON BIO B20 3,27 ON std. 3,34

Obiektem badawczym jest cignik Ursus C360, ktry zuywa okoo 6 litrw na mth oraz cignik Ursus 902, ktry zuywa okoo 8 litrw na mth. Rzeczywiste zuycie rnych rodzajw paliwa, przyjmujc zuycie ON jako 100%, wynosi dla ON BIO B20 105%, dla Bioester B100 110% a dla Oleju rzepakowego 120%. Analizujc koszty paliw odpowiadajce jednej motogodzinie pracy badanego pojazdu (rys. 5) wida wyranie, e po uwzgldnieniu rzeczywistego zuycia wynikajcego z rnej wartoci opaowej paliw najdrosze jest stosowanie mieszaniny 80% oleju napdowego i 20% estrw oleju rzepakowego. Koszty zasilania pojazdu czystym estrem oleju rzepakowego B100 s nieco nisze od kosztw zasilania standardowym olejem napdowym, jednak nie jest to strategiczna obnika cen paliwa. Wyraniejsze s oszczdnoci przy zasilaniu surowym (nieprzetworzonym) olejem rolinnym, jednak stosowanie takiego paliwa wymaga zastosowania specjalnych ukadw podgrzewajcych paliwo przed dostarczeniem do aparatury wtryskowej silnika [Dzieniszewski 2006]. Analiz porwnawcz kosztw paliwa odniesion do rocznego sezonu prac polowych przedstawiono na rysunku 6. Mona zauway, e oszczdnoci w skali roku wynikajce ze stosowania surowego oleju rzepakowego i estrw B100 s ekonomicznie uzasadnione, jednak nie s zbyt wyrane.

.0 5 25 .20 .0 09 4 18 .20 .0 09 4 09 .20 .0 09 4. 02 20 .0 09 4 26 .20 .0 09 3 19 .20 .0 09 3 12 .20 .0 09 3 05 .20 .0 09 3 27 .20 .0 09 2 20 .20 .0 09 2 13 .20 .0 09 2 05 .20 .0 09 2 29 .20 .0 09 1 22 .20 .0 09 1 15 .20 .0 09 1 08 .20 .0 09 1. 20 09

05

49

Grzegorz Dzieniszewski
Koszt paliwa dla 1mth pracy [PLN]

30

25

Olej rzepakowy Bioester B100 ON BIO B20 ON std

20

15

10

0 Ursus C360 Ursus 902

Rys. 5.

Fig. 5.

Porwnawcze koszty rnych rodzajw paliw odniesione do jednej motogodziny pracy z uwzgldnieniem rnej wartoci opaowej porwnywalnych paliw Comparative costs of different fuel types referred to one machine-hour of work, taking into account different calorific values of comparable fuels
Olej rzepakowy Bioester B100 ON BIO B20 ON std

Roczny koszt paliwa [PLN]

30000

25000

20000

15000

10000

5000

0
Ursus C360 Ursus 902

Rys. 6.

Fig. 6.

Porwnawcze koszty rnych rodzajw paliw odniesione sezonu prac polowych z uwzgldnieniem rnej wartoci opaowej porwnywalnych paliw Comparative costs of different fuel types referred to field works season, taking into account different calorific values of comparable fuels

50

Wybrane aspekty ekologiczne...

Podsumowanie i wnioski
Jednoznaczna ocena ekonomicznych, ekologicznych i technicznych aspektw stosowania biopaliw do zasilania silnikw Diesla jest uwarunkowana wieloma czynnikami, std trudna do dokonania. Nakady energetyczne mierzone emisj CO2 s znacznie wysze przy produkcji biopaliw ni przy produkcji paliw alternatywnych. Jednak znaczne iloci dwutlenku wgla s pochaniane w zamknitej cyrkulacji w procesie fotosyntezy. Koszty produkcji biopaliwa s wysze ni koszty produkcji paliwa konwencjonalnego. Jednak ujcie w bilansie ekonomicznym pozostaoci po toczeniu oleju, czyli makuchw oraz gliceryny, oraz optymalne ich wykorzystanie w rolnictwie i przemyle chemicznym sprawia, e koszty produkcji biopaliwa mog by porwnywalne do kosztw produkcji oleju napdowego. Zuycie biopaliw musi by zawsze wysze ni zuycie oleju napdowego, gdy warto opaowa bioapliwa jest nisza ni oleju napdowego. Jednak preferencyjne ulgi obniajce cen biopaliw mog zniwelowa koszty wyszego zuycia paliwa. Ekologia spalin w przypadku stosowania biopaliw te nie jest jednoznaczna. Pewne obawy budzi podwyszona zawarto tlenkw azotu w spalinach oraz rne poziomy emisji tlenku wgla i czstek staych w zalenoci od ukadw zasilania. Jednak emisja wglowodorw jest zawsze nisza przy zasilaniu paliwami rzepakowymi, ponadto w spalinach silnika zasilanego olejem rzepakowym mniej jest zwizkw kancerogennych ni w spalinach silnika zasilanego olejem napdowym. Znamienny jest jednak fakt, e cele i koszty spoeczne przemawiaj zawsze za stosowaniem biopaliw wytwarzanych z rzepaku produkowanego przez rodzimych rolnikw. W tym aspekcie drugorzdne znaczenie maj ostateczne nakady ekonomiczne mierzone cen paliwa, gdy przepyw rodkw odbywa si w ramach gospodarki krajowej. Aktywizuje si ludno z terenw rolniczych i wykorzystuje tereny wyczone ze spoywczej produkcji rolnej. Powysze rozwaania stanowi jedynie wstpne studium zagadnienia stosowania biopaliw, ktre zarwno moe przynosi due korzyci, jak rwnie by nieopacalne. Wszystko zaley bowiem od spjnoci dziaa ekonomicznych, rolnych i technicznych w kierunku optymalizacji procesu wytwarzania biopaliw i wykorzystania wszelkich wytworw powstaych jako produkty uboczne. Std, przedstawiona problematyka stanowi wstp do dalszych prac badawczych i rozwoju paliw drugiej generacji.

Bibliografia
Bocheski C. 2003. Biodiesel paliwo rolnicze. SGGW. Warszawa. ISBN 83-7244-412-9. Bocheski C. I. 2006. Ocena nakadw energetycznych i emisji gazw przy produkcji estrw oleju rzepakowego. Inynieria Rolnicza. Nr 5(80). s. 31-37. Dzieniszewski G., Piekarski W. 2006. The selected problems of feeding diesel engines with lowprocessed rape oil. Eksploatacja i Niezawodno 3/2006. PNTTE. Warszawa. s. 58-65. Dzieniszewski G. 2007. Wybrane problemy zasilania silnika Diesla zuytym olejem rolinnym. Inynieria Rolnicza. Nr 9(97). s. 4956.

51

Grzegorz Dzieniszewski Dzieniszewski G. 2008. Wybrane problemy stosowania biopaliw do zasilania silnikw z zaponem samoczynnym. Inynieria Rolnicza. Nr 10(108). s. 3945. Jankowiak S. 2001. Budowa i dziaanie wytwrni paliwa cignikowego z oleju rzepakowego opracowanej w PIMR. Vol. 46. Nr 1. s. 76-79. Pawlak J. 2000. Czy biopaliwo moe by opacalne, Technika Rolnicza 4. s. 27-34. Szlachta Z. 2002. Zasilanie silnikw wysokoprnych paliwami rzepakowymi. Wki. Warszawa. ISBN: 83-206-1459-7. Tys J., Piekarski W., Jackowska J., Kaczor A., Zajc G., Starobrat P. 2003. Technologiczne i ekonomiczne uwarunkowania produkcji biopaliw z rzepaku. Acta Agrophysica 99. ISSN 12344125.

SELECTED ECOLOGICAL AND ECONOMIC ASPECTS OF SUPPLYING DIESEL ENGINES WITH VEGETABLE FUELS
Abstract. The research involved making of a preliminary economic and ecological analysis verifying whether using plant-derivative fuels to run piston engines is appropriate. Energy consumption of fuel production process measured with CO2 emission was pointed out. The paper presents examples of computations concerning alternative fuel consumption referred to conventional fuels. The researchers have made preliminary analysis on the market of fuels for Diesel engines in order to determine whether using biofuels is advisable. Key words: alternative fuels, combustion engines, external characteristics, operation Adres do korespondencji: Grzegorz Dzieniszewski; e-mail: TWP@poczta.onet.pl Instytut Techniki Uniwersytet Rzeszowski

Al. Rejtana 16 A 35-959 Rzeszw

52