Biuletyn nr 3 Grudzie 2011

Zrwnowaone zamwienia publiczne Kapita przyrodniczy dla przyszych pokoleo Natura 2000 Zrwnowaone planowanie przestrzenne

Zachowajmy jakod rodowiska i przyrody dla przyszych pokoleo

Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasioskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne Zrwnowaone zamwienia publiczne Co to jest zrwnowaony rozwj? Kapita przyrodniczy dla przyszych pokoleo Program Natura 2000 Przestrzeo bardziej uporzdkowana Geoinformacja i partycypacja spoeczna w planowaniu przestrzennym 3 4 9

11 16
www.ekorozwojwgminie.

20

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasioskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Zesp redakcyjny: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Lokomotywa zrwnowaonego rozwoju - partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Paostwo!
Poprzedni numer naszego Eko-biuletynu powicilimy zasadzie integracji polityk sektorowych, czyli czeniu aspektw spoecznych, ekologicznych i gospodarczych w polityce lokalnej i planowaniu strategicznym dziaao rozwojowych. Przykadem takich zintegrowanych dziaao jest zrwnowaona polityka zamwieo publicznych, ktrej gwne wytyczne wprowadzi dokument Nowe podejcie do zamwieo publicznych, opublikowany w 2008 r. przez Ministerstwo Gospodarki i Urzd Zamwieo Publicznych. W biuletynie zamieszczamy artyku powicony tej tematyce pt. Zrwnowaone zamwienia publiczne. Zasada integrowania dziaao na rzecz osigania celw ekorozwojowych porednio powizana jest z zasad rwnego dostpu do rodowiska przyrodniczego i jego zasobw. Jest jedna z generalnych zasad zrwnowaonego rozwoju, obejmujca jego wymiar czasowy, poprzez koniecznod zapewnienia sprawiedliwoci midzypokoleniowej w dostpie do (wzgldnie) niezanieczyszczonego rodowiska i zasobw naturalnych dla przyszych generacji. Chodzi tu zatem o zaspokojenie potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z rwnolegym tworzeniem i utrzymaniem warunkw do zaspokojenia potrzeb przyszych pokoleo. Zaley to oczywicie pod prowadzonej polityki rozwoju, ktra, o ile bdzie miaa wanie charakter zrwnowaony spoecznie i ekologicznie, o tyle bdzie tej zasady przestrzegad. Zasada rwnego dostpu do rodowiska ma wic charakter horyzontalny i czcy wszystkie pozostae zasady ekorozwojowe. Jednym z kluczowych zasobw, ktre naley zachowad w stanie jak najmniej zuboonym dla przyszych pokoleo jest nasze dziedzictwo przyrodnicze i biornorodnod, okrelane te na gruncie nauk ekonomicznych jako kapita przyrodniczy. Czsto niestety, szczeglnie w prowadzeniu lokalnej polityki rozwoju, nie jest on postrzegany jako czynnik rozwoju i kapita wanie, lecz jako bariera i ograniczenie rozwoju gospodarczego. Zinstytucjonalizowane formy ochrony zasobw przyrody ywej, jakim jest Program Natura 2000 spotyka si czsto z negatywnymi reakcjami ze strony rodowisk samorzdowych i gospodarczych. Temu zagadnieniu powicamy w biuletynie artyku pt. Kapita przyrodniczy dla przyszych pokoleo Program Natura 2000, zapraszajc jednoczenie do dyskusji na ten temat w ramach naszych interaktywnych szkoleo Ekorozwj w gminie prowadzonych na platformie www.ekorozwoj.ews21.pl Rwnie istotnym zasobem, ktre ma kluczowe znaczenie dla jakoci ycia przyszych pokoleo jest przestrzeo. Zasadniczo chodzi o jakod jej zagospodarowania. Sposb zagospodarowania przestrzeni wyznacza dugofalowo jej funkcje, determinujc warunki i moliwoci rozwoju, w szczeglnoci jego zrwnowaony charakter. Decyzje podjte w przeszoci wpywaj na teraniejsze uwarunkowania rozwoju, a decyzje, przedsiwzicia i inwestycje podejmowane dzi uksztatuj potencja rozwoju w przyszoci. Paostwa uwadze polecamy wywiad z Grzegorzem Buczkiem, ekspertem planowania przestrzennego, ktry interesujco wprowadza w problematyk waciwych dla naszego kraju uwarunkowao zarzdzania zasobami przestrzeni. Dla zrwnowaonego gospodarowania przestrzeni i planowania uwzgldniajcego aspekty spoeczne i ekologiczne istotne znaczenie ma obowizujca w UE dyrektywa INSPIRE oraz moliwoci jakie stwarza zarzdzanie informacj przestrzenn i technologia GIS. Na tym tle polecamy wypowied Moniki Ruszteckiej z Centrum Informacji o rodowisku UNEP/GRID Warszawa. yczymy miej lektury! Mikoaj Niedek Redaktor

ZRWNOWAONE ZAMWIENIA PUBLICZNE

ntegrowanie aspektw ekologicznych, gospodarczych i spoecznych w polityce lokalnej, bdce zasad trwaego i zrwnowaonego rozwoju, moe przejawiad si rwnie poprzez zamwienia publiczne, do ktrych stosowania zobowizane s wszelkie podmioty dokonujce zakupw i wydatkw ze rodkw publicznych powyej kwoty 14000 euro. Wczanie aspektw ekologiczny do systemu przetargw okrelane jest ju powszechnie mianem zielonych zamwieo publicznych, za w przypadku uwzgldniania aspektw spoecznych, mamy do czynienia ze stosowaniem tzw. klauzul spoecznych. Urzd Zamwieo Publicznych opracowa w 2010 r. ju drugi dokument strategiczny w tym obszarze Krajowy Plan Dziaao w zakresie zrwnowaonych zamwieo publicznych na lata 2010 2012. Poniej prezentujemy jego najwaniejsze wytyczne. W szerszym kontekcie proekologiczne i prospoeczne ukierunkowanie przetargw wynika z tzw. nowego podejcia do zamwieo publicznych. Przewodnik po tej tematyce zosta wydany 2008 r. przez Ministerstwo Gospodarki i UZP pt. Nowe podejcie do zamwieo publicznych. Zamwienia publiczne a mae i rednie przedsibiorstwa, innowacje i zrwnowaony rozwj.

(zrwnowaonych) obserwuje si coraz czciej uwzgldnianie kwestii spoecznych, m.in. poprzez zwalczanie ronych przejaww dyskryminacji i spoecznego wykluczenia czy popraw warunkw pracy. Wedug Krajowego Planu Dziaao zielone zamwienia publiczne oznaczaj polityk, w ramach ktrej podmioty publiczne wczaj kryteria i/lub wymagania ekologiczne do procesu zakupw (procedur udzielania zamwieo publicznych) i poszukuj rozwizao minimalizujcych negatywny wpyw wyrobw/usug na rodowisko oraz uwzgldniajcych cay cykl ycia produktw, a poprzez to wpywaj na rozwj i upowszechnienie technologii rodowiskowych. Dokonywanie zakupw przyjaznych rodowisku wyrobw i usug to take dawanie dobrego przykadu oraz oddziaywanie na rynek, majce na celu stymulowanie przemysu do rozwijania produktw i technologii przyjaznych rodowisku. W przypadku niektrych rodzajw wyrobw, robot budowlanych oraz usug wpyw ten moe okazad si szczeglnie znaczcy ze wzgldu na to, e zamwienia publiczne maj wysoki udzia w danych segmentach rynku. Bardziej ekologiczny charakter towarw i usug powinno si okrelad w oparciu o cykl ycia, przez co zielone zamwienia publiczne bd mied wpyw na cay aocuch dostaw oraz bd prowadzid do szerszego stosowania norm rodowiskowych w zamwieniach prywatnych1. Potencja zielonych zamwieo publicznych jako narzdzia polityki jest dostrzegany w coraz wikszym stopniu, a w cigu ostatnich lat zaobserwowano rosnce zaangaowanie polityczne na szczeblu krajowym, unijnym oraz midzynarodowym. Komisja Europejska podja dziaania zmierzajce do opracowania wsplnych kryteriw dotyczcych zielonych zamwieo publicznych, moliwych do stosowania w paostwach czonkowskich.2 Pierwszy zestaw kryteriw zosta opracowany dla 10 grup wyrobw i usug, ktre uznano za najbardziej odpowiednie do wdroenia GPP zarwno ze wzgldu na wartod zamwieo jak i wpyw na rodowisko. Kryteria s rezultatem bliskiej wsppracy sub Komisji Europejskiej, przedstawicieli przemysu, spoeczeostwa oraz paostw czonkowskich. Sektory, dla ktrych opracowano wsplne kryteria to: 1. budownictwo (obejmujce surowce, takie jak drewno, aluminium, stal, beton, szko, a take wyroby budowlane, takie jak okna, pokrycia cienne i podogowe, urzdzenia grzewcze i chodzce, aspekty dotyczce eksploatowania budynkw i wycofywania ich z eksploatacji, usugi utrzymania budynkw, realizacja zamwieo na roboty budowlane na miejscu);
___________________________
1 2

Zielone zamwienia publiczne

Termin "zielone zamwienia publiczne" - (ang. Green Public Procurement GPP) - pojawi si w wyniku podjcia problematyki systemowej ochrony rodowiska przez dyrektywy UE nr 2004/17/ WE i 2004/18/ WE. Jest to, wedle Komisji Europejskiej, polityka, w ramach ktrej publiczne podmioty zobligowane s do wczenia do postpowao o udzielanie zamwieo publicznych ekologicznych wymogw, formuowanych w opisie przedmiotu zamwienia oraz jako kryteria i warunki udziau w postpowaniu. Na podmioty te nakada si obowizek poszukiwania, przy udzielaniu zamwieo, rozwizao zmierzajcych do ograniczenia wyrzdzanych rodowisku szkd przez produkty, usugi oraz prowadzone roboty budowlane. Zielone zamwienia publiczne mog stanowid skuteczne narzdzie ksztatowania zrwnowaonych wzorcw produkcji i konsumpcji zbiorowej i publicznej oraz przyczyniaj si do rozwoju rynku wyrobw i usug mniej uciliwych dla rodowiska. Takie dziaanie z kolei moe zachcid przedsibiorstwa do wprowadzania technologii rodowiskowych oraz innowacyjnych rozwizao organizacyjnych, zarzdczych, technicznych i logistycznych, prowadzcych do poprawy konkurencyjnoci przedsibiorstw, szczeglnie na paszczynie ekoinnowacyjnoci. Obok aspektw rodowiskowych w zamwieniach publicznych

Podrcznik UE Ekologiczne Zakupy Komunikat Komisji - Zamwienia publiczne na rzecz poprawy stanu rodowiska - KOM (2008) 400

2. usugi gastronomiczne i cateringowe; 3. transport i usugi transportowe; 4. energetyka (w tym elektryka, ogrzewanie i chodzenie z wykorzystaniem odnawialnych rde energii); 5. urzdzenia biurowe i komputery; 6. odzie, uniformy i inne wyroby wkiennicze; 7. papier i usugi drukarskie; 8. meble; 9. rodki czyszczce i usugi w zakresie sprztania; 10.ogrodnictwo oraz usugi w tym zakresie. 11.telefony komrkowe; 12.kogeneracja; 13.bojlery; 14.klimatyzacja i systemy grzewcze; 15.izolacja termiczna; 16.panele cienne; 17.twarde pokrycia podogowe; 18.okna; 19.owietlenie drogowe i sygnalizacja wietlna; 20.roboty drogowe i znaki drogowe. Zalet wsplnych kryteriw dotyczcych GPP jest uniknicie zakceo rynku i ograniczenia konkurencji, do ktrych mogoby dojd w wyniku zrnicowania kryteriw krajowych.

i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamwieo publicznych na roboty budowlane, dostawy i usugi oraz Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynujca procedury udzielania zamwieo przez podmioty dziaajce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usug pocztowych. Dyrektywy wyjaniaj, w jaki sposb instytucje zamawiajce mog przyczynid si do ochrony rodowiska oraz promowania zrwnowaonego rozwoju poprzez wskazanie moliwych do wykorzystania w tym celu rodowiskowych kryteriw oceny ofert, systemw i rodkw zarzdzania rodowiskiem, take eko-etykiet. Dyrektywy kad nacisk na denie do uzyskania zamwieo o najkorzystniejszej relacji jakoci do ceny, przewidujc moliwod uwzgldniania kwestii rodowiskowych w kolejnych fazach procedury udzielania zamwieo publicznych na etapie: opisu przedmiotu zamwienia; kwalifikacji wykonawcw; wyboru najkorzystniejszej oferty za pomoc rodowiskowych kryteriw oceny ofert; okrelania warunkw realizacji umowy. Podstawowym aktem regulujcym kwestie dotyczce udzielania zamwieo publicznych w Polsce jest Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamwieo publicznych. Ustawa PZP w aktualnym brzmieniu odnosi si bezporednio do kwestii rodowiskowych w trzech artykuach: Art. 30 ust. 6 dopuszcza moliwod odstpienia przez zamawiajcego od opisu przedmiotu zamwienia za porednictwem polskich, europejskich lub midzynarodowych norm, jeeli zapewni on dokadny opis przedmiotu zamwienia poprzez wskazanie wymagao funkcjonalnych. Wymagania te mog obejmowad opis oddziaywania na rodowisko. Art. 91 ust. 2 stanowi, e kryteriami oceny ofert s cena albo cena i inne kryteria odnoszce si do przedmiotu zamwienia. Wrd innych kryteriw ustawa wymienia m.in. zastosowanie najlepszych dostpnych technologii w zakresie oddziaywania na rodowisko. W celu implementacji postanowieo Dyrektywy 2004/18/WE oraz uwzgldnienia znaczenie ochrony rodowiska, katalog przestpstw skutkujcych wykluczeniem z procedury przetargowej w obecnym brzmieniu PZP zosta rozszerzony o przestpstwa przeciwko rodowisku. W myl tych przepisw z postpowania o udzielenie zamwienia publicznego wyklucza si wykonawcw bdcych osobami fizycznymi, spkami osobowymi prawa handlowego oraz osobami prawnymi, ktrzy albo ktrych odpowiednio wsplnicy, partnerzy, czonkowie zarzdu, komplementariusze albo urzdujcy czonkowie organu zarzdzajcego zostali prawomocnie skazani za przestpstwo przeciwko rodowisku. Ponadto przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 25 ust. 2 ustawy PZP przewiduj, e dla potwierdzenia, e oferowane dostawy, usugi lub roboty budowlane odpowiadaj wymaganiom okrelonym przez zamawiajcego, zamawiajcy moe dad m.in.:

Prawo UE i krajowe w zakresie zielonych zamwie

Podstawowymi aktami prawnymi przyjtymi na szczeblu UE regulujcymi polityk w zakresie zamwieo publicznych s: Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego

zawiadczenia podmiotu uprawnionego do kontroli jako-

ci potwierdzajcego, e dostarczane produkty odpowiadaj okrelonym normom lub specyfikacjom technicznym;

nieniem kwestii uczciwego i etycznego handlu przy poszanowaniu zasad traktatowych i dyrektyw w sprawie zamwieo publicznych. Sposb uwzgldnienia aspektw spoecznych w praktyce moe rnid si w zalenoci od rodzaju zamwienia. Obowizujce przepisy pozwalaj na okrelenie wymagao dotyczcych warunkw realizacji zamwienia w sposb, ktry umoliwia odniesienie si do kwestii spoecznych. Co do zasady zastosowanie tego przepisu bdzie jednak atwiejsze w przypadku zamwieo na roboty budowlane oraz usugi ze wzgldu na ich charakter. Zamawiajcy mog te zdecydowad si na zakup usug i dbr, ktre zaspokajaj konkretne potrzeby okrelonych grup spoecznych (np. osb pokrzywdzonych i dotknitych spoecznym wykluczeniem, osb niepenosprawnych). Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwieo publicznych odnosi si bezporednio do kwestii spoecznych w nastpujcych artykuach: Art. 22 ust. 2 umoliwia zamawiajcemu zastrzeenie w ogoszeniu o zamwieniu, e o udzielenie zamwienia mog ubiegad si wycznie wykonawcy, u ktrych ponad 50 % zatrudnionych pracownikw stanowi osoby niepenosprawne w rozumieniu przepisw o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych lub waciwych przepisw paostw czonkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Art. 24 ust. 1 pkt 3-8 stanowi podstaw wykluczenia wykonawcw, ktrzy zalegaj z uiszczeniem podatkw, opat lub skadek na ubezpieczenia spoeczne lub zdrowotne, z wyjtkiem przypadkw gdy uzyskali oni przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozoenie na raty zalegych patnoci lub wstrzymanie w caoci wykonania decyzji waciwego organu oraz ktre prawomocnie skazano za przestpstwo popenione w zwizku z postpowaniem o udzielenie zamwienia, przestpstwo przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow, przestpstwo przeciwko rodowisku, przestpstwo przekupstwa, przestpstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestpstwo popenione w celu osignicia korzyci majtkowych, a take za przestpstwo skarbowe lub przestpstwo udziau w zorganizowanej grupie albo zwizku majcych na celu popenienie przestpstwa lub przestpstwa skarbowego. Art. 29 ust. 4 umoliwia zamawiajcemu zawarcie w opisie przedmiotu zamwienia wymagao zwizanych z realizacj zamwienia, dotyczcych zatrudnienia osb bezrobotnych lub modocianych w celu przygotowania zawodowego, niepenosprawnych, innych, o ktrych mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym, a take utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisw o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy czy zwikszenia wpat pracodawcw na rzecz tego funduszu. Art. 36 ust. 2 pkt 9 dotyczy specyfikacji istotnych warunkw zamwienia, ktra - o ile zamawiajcy przewiduje takie wymagania, zgodnie z art. 29 ust. 4 - zawiera okrelenie w szczeglnoci liczby osb, okresu ich zatrudnienia, sposo-

zawiadczenia niezalenego podmiotu zajmujcego si

powiadczaniem zgodnoci dziaao wykonawcy z normami jakociowymi, jeeli zamawiajcy odwouj si do systemw zapewniania jakoci opartych na odpowiednich normach europejskich;

zawiadczenia niezalenego podmiotu zajmujcego si

powiadczaniem zgodnoci dziaao wykonawcy z europejskimi normami zarzdzania rodowiskiem, jeeli zamawiajcy wskazuj rodki zarzdzania rodowiskiem, ktre wykonawca bdzie stosowa podczas realizacji zamwienia na roboty budowlane lub usugi, odwoujc si do systemu zarzdzania rodowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarzdzania rodowiskiem opartych na europejskich lub midzynarodowych normach powiadczonych przez podmioty dziaajce zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub midzynarodowymi normami dotyczcymi certyfikacji.3 Zamiast wymienionych zawiadczeo, wykonawca moe zoyd rwnowane zawiadczenia wystawione przez podmioty majce siedzib w innym paostwie czonkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub inne dokumenty potwierdzajce stosowanie przez wykonawcw rwnowanych rodkw zapewnienia jakoci lub rwnowanych rodkw zarzdzania rodowiskowego. W wietle przepisw wykonawczych, w celu wykazania braku podstaw do wykluczenia z postpowania o udzielenie zamwienia wykonawcy w okolicznociach, o ktrych mowa w art. 24 ust. 1 ustawy PZP, w postpowaniach w zalenoci od wartoci zamwienia zamawiajcy da lub moe dad aktualnej informacji z Krajowego Rejestru Karnego wystawionej nie wczeniej ni 6 miesicy przed upywem terminu skadania wnioskw o dopuszczenie do udziau w postpowaniu o udzielenie zamwienia albo skadania ofert.

Spoeczne klauzule zamwie publicznych

Spoecznie odpowiedzialne zamwienia publiczne odnosz si do etapw zamwieo publicznych, ktre uwzgldniaj jeden lub kilka nastpujcych aspektw spoecznych: promocja godnej pracy, poszanowanie praw czowieka i prawa pracy,

wsparcie spoecznego wczenia (w tym osb niepenosprawnych)

ekonomia spoeczna i mae i rednie przedsibiorstwa

(MP),

promocja rwnych szans oraz zasady ,,dostpny i przeznaczony dla wszystkich,

wczenie zrwnowaonych kryteriw wraz z uwzgld___________________________

3

Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie rodzajw dokumentw, jakich moe dad zamawiajcy od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mog byd skadane (Dz. U. Nr 226, poz. 1817).

bu dokumentowania ich zatrudnienia, utworzenia albo zwikszenia funduszu szkoleniowego oraz uprawnienia zamawiajcego w zakresie kontroli speniania przez wykonawc tych wymagao oraz sankcji z tytuu ich niespenienia. Moliwoci i zasady uwzgldniania aspektw zawieraj rwnie Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Prezesa UZP dot. stosowania klauzul spoecznych w zamwieniach publicznych z dn. 20 padziernika 2009 r.

6 krokw do zielonego przetargu

1) Rozpoznanie rynku. W pierwszej kolejnoci naley okrelid, ktre produkty, usugi lub prace s najbardziej odpowiednie do okrelenia ich wpywi na rodowisko oraz pozostae czynniki, takie jak posiadane przez zamawiajcego informacje, co obecnie oferuje si na rynku, jakie s dostpne technologie, jakie s koszty oraz rozpoznawalnod danej marki. 2) Okrelenie i sformuowanie potrzeb. Kolejny krok polega na okreleniu potrzeb, a nastpnie odpowiednim ich wyraeniu. Naley wybrad haso ekologiczne w celu poinformowania innych osb o prowadzonej polityce w zakresie zamwieo, przy zapewnieniu optymalnej jej przejrzystoci dla potencjalnych dostawcw lub usugodawcw, a take dla obywateli, ktrych firma/organizacja obsuguje. 3) Okrelenie warunkw zamwienia. Nastpnie naley opracowad jasno i dokadnie okrelone specyfikacje techniczne istotnych warunkw zamwienia (SIWZ), wykorzystujc czynniki rodowiskowe, tam gdzie jest to moliwe (spenia warunki/nie spenia warunkw), np:

Cele do osignicia
Krajowy Plan Dziaao w zakresie zrwnowaonych zamwieo publicznych na lata 2010 2012 wyznacza nastpujce cele: podwyszenie poziomu zielonych zamwieo publicznych na szczeblu krajowym do 20% (w oparciu o metodologi UZP);

stymulowanie rozwoju rynku poprzez kreowanie popytu

na produkty speniajce wysokie standardy rodowiskowe oraz innowacyjne technologie rodowiskowe po stronie administracji publicznej.

wzrost wiadomoci w zakresie GPP, mierzony liczb

osb przeszkolonych oraz wzrostem odsetka postpowao o udzielenie zamwienia uwzgldniajcych aspekty rodowiskowe (wzrost odsetka GPP do poziomu 20%, wzrost liczby osb przeszkolonych o 20%);

naley poszukad przykadw charakterystyk rodowiskowych w bazach danych/ ekoetykietach (znakach zapewniajcych o tym, i dany produkt jest przyjazny dla rodowiska);

naley wykorzystad najlepsze praktyki innych instytucji

organizujcych przetargi. Warto utworzyd i wykorzystad wasn sied kontaktw w celu pozyskania oraz rozpowszechniania informacji;

zwikszenie liczby podmiotw legitymujcych si zweryfikowanym systemem zarzdzania rodowiskiem (SZ), (np. EMAS lub PN-EN ISO 14001:2005) (o 20% w stosunku do aktualnego stanu);

naley stosowad naukowe podejcie oparte o koszty

caego okresu uytkowania cyklu ycia produktu (metodyka LCC Life Cycle Cost); nie naley przy tym przesuwad wpyww na rodowisko z jednego etapu cyklu ycia produktu do kolejnego;

zwikszenie liczby krajowych produktw certyfikowanych polskim Ekoznakiem i/lub znakiem UE Ecolabel (o 50% w stosunku do aktualnego stanu).

podwyszenie poziomu spoecznych zamwieo publicznych na szczeblu krajowym do 10% (w oparciu o metodologi UZP);

naley korzystad ze specyfikacji istotnych warunkw

zamwienia tworzonych w oparciu o wydajnod/ sprawnod lub funkcjonalnod w celu przycignicia innowacyjnych ofert przyjaznych rodowisku;

zwikszenie odsetka postpowao o udzielenie zamwienia publicznego uwzgldniajcych aspekty spoeczne w oglnej liczbie postpowao do 10% (w oparciu o metodologi UZP).

naley wzid pod uwag czynniki charakteryzujce stopieo przyjaznoci dla rodowiska, takie jak: wykorzystanie surowcw, metody produkcji nienaruszajce rwnowagi ekologicznej (tam gdzie ma to zastosowanie odnonie do produktu koocowego lub usugi), wydajnod energetyczna, wykorzystanie odnawialnych rde energii, emisja zanieczyszczeo, odpady, moliwoci recyklingu, niebezpieczne rodki chemiczne itp.;

w przypadku gdy nie ma pewnoci co do istnienia, ceny

lub jakoci danego typu produktw lub usug przyjaznych rodowisku, naley w specyfikacji warunkw zamwienia zwrcid si z pytaniem o ich wariant ekologiczny. 4) Okrelenie kryteriw rodowiskowych. Naley usta-

lid kryteria wyboru w oparciu o wyczerpujc list kryteriw wymienionych w dyrektywach regulujcych kwestie zamwieo publicznych. Tam gdzie bdzie to waciwe, naley rwnie wprowadzid kryteria proekologiczne wiadczce o posiadaniu przez oferenta odpowiednich moliwoci technicznych dla celw realizacji zamwienia z zastosowaniem kryteriw ekologicznych. Naley poinformowad potencjalnych dostawcw, usugodawcw lub wykonawcw, e w tym celu mog wykorzystywad posiadane certyfikaty i deklaracje zarzdzania rodowiskowego. 5) Okrelenie kryteriw oceny. Naley okrelid kryteria oceny - w przypadku gdy wybrano kryterium najbardziej korzystnej z ekonomicznego punktu widzenia oferty, naley dodad odpowiednie kryterium ekologiczne czy to jako punkt odniesienia sucy porwnaniu ze sob ofert przyjaznych rodowisku (w przypadku gdy specyfikacje techniczne okrelaj dane zamwienie jako przyjazne dla rodowiska), czy te jako sposb wprowadzenia elementu ekologicznego (w przypadku gdy w specyfikacji technicznej okrelono dane zamwienie jako neutralne dla rodowiska). Wprowadzonemu kryterium ekologicznemu naley nadad odpowiedni wag. Nie naley rwnie zapominad o metodyce oceny opartej o LCC kosztach liczonych dla caego okresu ycia produktu z okresem uywalnoci. 6) Okrelenie zielonych zapisw w umowie. Naley wykorzystad klauzule wykonania umowy na realizacj zamwienia do okrelenia odpowiednich dodatkowych warunkw ekologicznych uzupeniajcych wymagania proekologiczne wynikajce ze specyfikacji. Tam gdzie bdzie to moliwe, naley domagad si takich rodzajw transportu, ktre bd przyjazne rodowisku. Zawsze naley upewnid si, e wszystkie dane, o ktre zamawiajcy zwraca si do potencjalnych oferentw odnonie do ich ofert, zwizane s z przedmiotem umowy.

www.zielonezamowienia.gov.pl

W latach 2008 2009 Fundacja Promocji Gmin Polskich przeprowadzia kompleksowe szkolenia dla pracownikw jednostek administracji publicznej, zwizanej z zamwieniami publicznymi w zakresie zasad uwgldniania aspektw ekologicznych w przetargach. Informacje dostpne s na podanej stronie.

Strona Komisji Europejskiej powicona ZZP

CO TO JEST ZRWNOWAONY ROZWJ?

oncepcja ta powstaa w reakcji na wspczesny, niezrwnowaony proces ksztatowania wzrostu gospodarczego, kosztem degradacji kapitau przyrodniczego i spoecznego. Za jej pocztek uznaje si Raport Czowiek i Jego rodowisko Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta z 1969 roku, a punkty przeomowe jej ewolucji wyznaczaj konferencje ONZ: w Sztokholmie (1972), Rio de Janeiro (1992) i w Johannesburgu (2002). Od tego czasu powstao wiele ujd, konceptualizacji i definicji zrwnowaonego rozwoju. Jego caociowa i najobszerniejsza wykadnia zostaa zawarta w dokumencie Agenda 21, przyjtym na konferencji ONZ rodowisko i Rozwj w Rio de Janeiro. Prezentowana w tym dokumencie koncepcja trwaego i zrwnowaonego rozwoju SD (Sustainable Development) ma zasadniczo charakter globalny, chod zawiera take wytyczne jej realizacji na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Sam dokument zaleca tworzenie lokalnych Agend 21, dostosowanych do lokalnych potrzeb i uwarunkowao. Na gruncie polskim funkcjonuje formalno-prawnie sformuowana definicja zrwno-waonego rozwoju, okrelajca go jako: rozwj spoeczno-gospodarczy, w ktrym nastpuje proces integrowania dziaao politycznych, gospodarczych i spoecznych, z zachowaniem rwnowagi przyrodniczej oraz trwaoci podstawowych procesw przyrodniczych, w celu zagwarantowania moliwoci zaspokajania podstawowych potrzeb poszczeglnych spoecznoci lub obywateli zarwno wspczesnego pokolenia, jak i przyszych pokoleo.4 Obowizek kierowania si koncepcj zrwnowaonego rozwoju figuruje w art. 5 konstytucji RP z 1997 r. Koncepcja SD dookrelana jest take przez szereg zasad, majcych umoliwiad i uatwiad jej realizacj. Poza naczeln zasad respektowania kryteriw ekologicznych i spoecznych w dziaalnoci gospodarczej, zwan zasad ekorozwoju (ekologizacji) i omawianymi dalej zasadami partycypacji i partnerstwa, do majcych znaczenie dla podejmowanego tematu nale zasady: prewencji (zapobiegania degradacji kapitau przyrodniczego i spoecznego), ekonomizacji (stosowania instrumentw ekonomicznych w ochronie zasobw), regionalizacji (dostosowania polityki ekologicznej do specyfiki regionu) oraz zasada zanieczyszczajcy paci. Wymienione wyej ujcia koncepcji SD maj charakter systemowy i metadyscyplinarny. Dziedzin badao ekonomicznych w ramach ktrej podejmowane s problemy rodowiskowe i spoeczne, ujmowane obecnie caociowo w ramach koncepcji SD, jest ekonomia rodowiska.
___________________________ 4

Co oznacza zrwnowaony rozwj? Pojcie zrwnowaonego rozwoju (Sustainable Development) wywodzi si z lenictwa, gdzie pierwotnie oznaczao sposb gospodarowania lasem polegajcy na tym, e wycina si tylko tyle drzew, ile moe w to miejsce urosnd, tak aby mg si zawsze odbudowad. W rozwoju zrwnowaonym zuywanie zasobw odnawialnych nastpuje wolniej, ni ich odtwarzanie, za zasobw nieodnawialnych wolniej, ni wprowadzanie ich substytutw. Zasada ta oznacza wic rozwj gospodarczy w zgodzie ze spoecznym i przyrodniczym otoczeniem, a nie ich kosztem. Jest to rozwj podany spoecznie, uzasadniony ekonomicznie i dopuszczalny ekologicznie. Zrwnowaony rozwj oznacza zatem, e wzrost gospodarczy powinien prowadzid do zwikszania spjnoci spoecznej (w tym m.in. zmniejszania rozwarstwienia spoecznego, wyrwnywania szans, przeciwdziaania marginalizacji i dyskryminacji) i podnoszenia jakoci rodowiska naturalnego poprzez m.in. ograniczanie szkodliwego wpywu produkcji i konsumpcji na jego stan oraz ochron zasobw przyrodniczych. W strategicznej perspektywie realizacja koncepcji SD ma zapobiegad rozprzestrzenieniu si tzw. kryzysu spoeczno-gospodarczego i ekologicznego, ktry okrel si jako: stan systemu spoeczno-gospodarczego, w ktrym zuywanie zasobw odnawialnych nastpuje szybciej, ni ich samoczynne odnawianie si, a zasobw nieodnawialnych szybciej, ni wprowadzanie ich substytutw, za emisja zanieczyszczeo do rodowiska przekracza zdolnod ekosystemw do ich asymilacji. Prowadzi to destrukcji podstaw rozwoju obecnej i przyszych generacji oraz postpujcego obniania si jakoci ycia i jego biologicznej degeneracji. Generalnym celem zrwnowaonego rozwoju jest zatem utrzymanie systemu spoeczno-gospodarczego, jako czci globalnego systemu ycia (biosfery) w stanie rwnowagi dynamicznej, umoliwiajcej jego trway (samopodtrzymujcy si) rozwj. Celami szczegowymi ekorozwoju jest zapewnienie rwnowagi podsystemw spoeczno-gospodarczych gospodarki wiatowej, gospodarek krajowych, sektorw gospodarczych, spoecznoci lokalnych i poszczeglnych przedsibiorstw. W wymiarze strategiczno-politycznym problem ten przejawia si w koniecznoci integrowania polityk sektorowych: gospodarczej, spoecznej i ekologicznej. W sferze ekonomicznej dotyczy on zwikszania efektywnoci ekologicznej systemw produkcji dbr i usug oraz recyklingu. W sferze spoecznej, niezwykle wanym w tym kontekcie jest ksztatowanie proekologicznej wiadomoci obywatelskiej i zrwnowao-

Art. 3. pkt. 50 Ustawy Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. 62 poz. 627).

nych postaw konsumenckich, ukierunkowanych na rozwijajcy si rynek produktw proekologicznych oraz ksztatowanie tzw. zielonego rynku pracy. Koncepcja SD okrela dobro wsplne spoeczeostwa, a w wymiarze globalnym caej ludzkoci. Dlatego te powinna byd traktowana w kategoriach midzysektorowej, midzynarodowej i midzypokoleniowej misji. Dziki temu posiada ona du moc inspirujc i jednoczc, pozwalajc przezwyciad partykularnod interesw poszczeglnych grup i sektorw. Koncepcja SD okrelona jest przez szereg zasad, majcych umoliwid jej realizacj. Poza naczeln zasad respektowania kryteriw ekologicznych i spoecznych (pozaekonomicznych) w dziaalnoci gospodarczej, zasad partycypacji i partnerstwa, do majcych znaczenie dla podejmowanego tematu nale zasady: prewencji, ekonomizacji i regionalizacji. Zostay one szerzej omwione w wykadzie pt. Zasady zrwnowaonego rozwoju w teorii i praktycznym zastosowaniu na poziomie lokalnym, autorstwa Klaudii Giordano, dostpnym w ramach cyklu e-learningowego Ekorozwj w gmine na platformie szkoleniowej www.ekorozwoj.ews21.pl W kontekcie gospodarki krajowej, a szerzej w ramach systemu spoeczno-gospodarczego, zrwnowaony rozwj naley wedug Bazylego Poskrobki rozumied jako: sposb prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, ksztatowania i wykorzystania potencjau rodowiska i tak organizacj ycia spoecznego, ktre zapewni dynamiczny rozwj jakociowo nowych procesw produkcyjnych, systemw zarzdzania, trwaod uytkowania zasobw przyrodniczych oraz popraw (w pierwszym okresie), a nastpnie zachowanie wysokiej jakoci ycia. W dziaaniach praktycznych ekorozwj oznacza:

cha dostaw i systemu dystrybucji produktw konsumpcyjnych, obejmujc zarwno podmioty prywatne, jak i publiczne, konsumentw indywidualnych i zbiorowych. Wedug OECD zrwnowaona konsumpcja to: uytkowanie dbr i usug odpowiadajce podstawowym potrzebom, przyczyniajce si do podniesienia jakoci ycia z rwnoczesnym minimalizowaniem zuycia zasobw naturalnych, szkodliwych dla zdrowia substancji oraz emisji zanieczyszczeo i odpadw w trakcie caego cyklu ycia produktw, bez stwarzania zagroeo dla zaspakajania potrzeb yciowych przyszych generacji.

OECD wymienia pid zasadniczych warunkw, ktrych spenienie jest konieczne dla efektywnego rozwoju zrwnowaonej konsumpcji, a porednio take produkcji: 1. Struktura cen dbr i usug internalizujca zarwno koszty, jak i korzyci rodowiskowe; 2. Ramy polityczne i regulacyjne wyznaczajce jasno priorytety i kierunki zmian forsujce zasady zanieczyszczajcy i uytkujcy pac; 3. Dostpnod rynkowa wolumenu dbr i usug przyjaznych rodowisku; 4. Technologia i infrastruktura uwzgldniajca wymogi ekologiczne na etapie projektowania i eksploatacji; 5. Edukacja ekologiczna angaujca konsumentw i dostarczajca im informacji uatwiajcych podejmowanie korzystnych dla rodowiska decyzji.

caociowe, systemowe ujmowanie zjawisk (trendw,

dziaao, zachowao itp.) gospodarczych, spoecznych i przyrodniczych i postrzeganie ich wspzalenoci

wybr priorytetw rozwojowych produkcyjnych i konsumpcyjnych, przy stosowaniu zestawu kryteriw ekonomicznych, ekologicznych i spoecznych,

bilansowanie korzyci i strat w odniesieniu do trzech sfer

gospodarki, spoeczeostwa i rodowiska,

traktowanie rodowiska przyrodniczego (w kadej skali)

jako organicznej caoci (ekosystemu).5 Obecnie, na gruncie koncepcji zrwnowaonego rozwoju mwi si o potrzebie rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji, czyli dominujcych w spoeczeostwie sposobw robienia zakupw, uytkowania produktw, stylu ycia, odywiania si, prowadzenia gospodarstw domowych, transportu, pozbywania si odpadw oraz sposobw wytwarzania i dystrybucji dbr oraz wiadczenia usug. Dziaania na rzecz zwikszenia stopnia ekologicznego i spoecznego zrwnowaenia konsumpcji dotycz zmiany wiadomoci, postaw i zachowao konsumenckich, jak rwnie aocu___________________________ 4

B. Poskrobko, Zarzdzanie rodowiskiem, PWE, Warszawa 1998.

10

KAPITA PRZYRODNICZY DLA PRZYSZYCH POKOLE PROGRAM NATURA 2000

rogram Natura 2000 zwizany z tworzeniem europejskiej sieci ekologicznej wywoywa i nadal czsto wywouje wiele kontrowersji w rodowiskach samorzdowych. Wiele gmin obawia si, e wprowadzenie dodatkowych wymogw ochronnych spowoduje blokad dziaalnoci gospodarczej i inwestycyjnej i zamieni lokalne tereny w skanseny przyrodnicze. Opinia ta jest tyle powszechna, co nieprawdziwa, a rozwizania moe dostarczyd waciwe ujcie tego problemu. Zgodnie z koncepcj zrwnowaonego rozwoju ochron przyrody naley traktowad jako inwestycj w kapita przyrodniczy, ktry jest w tym ujciu zasadniczo czynnikiem, a nie barier rozwoju.

Natura 2000
Podstawy prawne Programu Natura 2000 tworz dwie dyrektywy UE: Dyrektywa w sprawie ochrony dzikich ptakw (Council Directwe 79/409/EEC z 02.04.1979) - tzw. dyrektywa ptasia oraz Dyrektywa o ochronie siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Council Directive 92/43/EEC z 21.05.1992) - tzw. dyrektywa siedliskowa. Na gruncie polskim regulacje prawne Programu Natura 2000 wprowadzia Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, pz. 880 z pn. zm.). Od tego te czasu trwao te w Polsce ustanawianie obszarw chronionych Natura 2000. W latach 2006-2008 wykonana zostaa szeroka akcja inwentaryzacji i waloryzacji flory, fauny i siedlisk przyrodniczych w celu wzmocnienia naukowych przesanek do wyznaczenia sieci obszarw Natura 2000. Polska wyznaczya jak dotd 144 obszary specjalnej ochrony ptakw o cznej powierzchni niemal 56 tys. km kw. (17,8% powierzchni administracyjnej Polski) oraz 823 specjalne obszary ochrony siedlisk o cznej powierzchni ponad 6 mln ha (dane z www.ekoportal.gov.pl). Warto zauwayd, e obszary te wyznaczane s na podstawach naukowych i warto zdad si w tym aspekcie wanie na opini przyrodnikw, a nie laikw, ktrym wydaje si, e skoro Polska ma jeszcze tak duo bocianw, to Natura 2000 nie jest nam potrzebna. Tymczasem wedug Polskiej czerwonej ksigi rolin i zwierzt

zagroone wyginiciem jest ok. 15 proc. polskiej flory. Tendencje regresywne obserwuje si u 1648 gatunkw rolin i 111 gatunkw zwierzt (krgowcw). W cigu ostatnich 200 lat wyginy lub ustpiy w Polsce 124 gatunki rolin i 16 gatunkw krgowcw, z czego 60 proc. w ostatnich 40 latach. Z badao przyrodnikw wynika, e tempo zanikania gatunkw znacznie wzroso i jest kilkaset razy wiksze ni przecitnie w historii Ziemi. Jeli ten proces nie zostanie zahamowany, to w okresie 20-30 lat w Europie wyginie m.in. ok. 15 proc. gatunkw ptakw. Tendencje w zanikaniu rnorodnoci biologicznej w Europie, a take w Polsce wystpuj naprawd i wszelkie inicjatywy ochrony przyrody i rodowiska powinny byd podejmowane, prowadzone i wspierane szczeglnie przez samorzdy terytorialne. W celu stworzenia systemowych warunkw przeciwdziaania zanikaniu rnorodnoci biologicznej w Unii Europejskiej dyrektywa siedliskowa zapocztkowaa wyznaczanie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, jako spjnego systemu obszarw chronionych na terytorium UE, penicej funkcje ochrony zagroonych rodzajw siedlisk przyrodniczych, rzadkich gatunkw rolin i zwierzt oraz siedlisk specyficznych dla poszczeglnych regionw. Jej celem jest wyznaczenie specjalnych obszarw ochrony tych siedlisk. Z kolei dyrektywa ptasia nakazuje ochron wszystkich gatunkw ptakw naturalnie wystpujcych w stanie dzikim na terytorium paostw czonkowskich poprzez obowizek ochrony obszarw siedlisk okrelonych gatunkw ptakw. Obszary chronione powinny byd poczone fragmentami krajobrazu, zagospodarowanymi w sposb umoliwiajcy migracje, rozprzestrzenianie si i wymian genetyczn gatunkw. Niestety, wanie o korytarze, czniki ekologiczne, stanowice wany element Programu Natura 2000 toczy si obecnie zacita, walka midzy administratorami obszarw a przyrodnikami i reprezentujcymi interes rodowiska urzdnikami i organizacjami pozarzdowymi. To, czy Natura 2000 bdzie jawia si jako zagroenie, czy szansa dla lokalnego rozwoju, zaley w duej mierze od sposobu patrzenia. Konsyliacyjn perspektyw oferuje koncepcja trwaego i zrwnowaonego rozwoju. Artyku 3 Pra-

11

wa ochrony rodowiska rozwj zrwnowaony definiuje jako rozwj spoeczno-gospodarczy, w ktrym nastpuje proces integrowania dziaao politycznych, gospodarczych i spoecznych, z zachowaniem rwnowagi przyrodniczej oraz trwaoci podstawowych procesw przyrodniczych w celu zagwarantowania moliwoci zaspokajania podstawowych potrzeb poszczeglnych spoecznoci lub obywateli zarwno wspczesnego pokolenia, jak i przyszych pokoleo." Mwic skrtowo, jest to rozwj gospodarczy podany spoecznie, uzasadniony ekonomicznie i dopuszczalny ekologicznie, realizowany w zgodzie ze spoecznym i przyrodniczym otoczeniem, a nie ich kosztem. W tej perspektywie ochrona przyrody jawi si jako sposb zachowania i pomnaania kapitau przyrodniczego, czyli czynnika rozwoju wanie. Kapita to zasoby w dziaaniu - zasoby zarwno finansowe czy techniczne, jak i ludzkie i przyrodnicze. Racjonalne korzystanie z kapitau ma miejsce wtedy, gdy poziom (tempo) korzystania z kapitau nie przekracza poziomu (tempa) jego odtwarzania. W przypadku np. lasu ma to miejsce wtedy, gdy tempo wycinki drzew nie przekracza tempa przyrostu biomasy drzewnej. Warto rwnie pamitad, e koszt zrwnowaonego korzystania z kapitau jest mniejszy ni koszt jego odtworzenia. W przypadku kapitau przyrodniczego koszt jego degradacji jest bardzo wysoki lub nawet nieskooczony. Nie da si odtworzyd zniszczonych gatunkw czy silnie zdegradowanych ekologicznie siedlisk. Rnorodnod jest miar rwnowagi. Odpowiednio zrnicowane biologicznie obszary przyrody s trwalsze i odporniejsze na zawirowania klimatyczne czy szkodniki. wiadczy to o ich jakoci i wartoci ekologicznej, ale rwnie ekonomicznej. Zachowanie i przywracanie tej rnorodnoci ma rang strategicznopolityczn i stanowi przedmiot wielu konwencji midzynarodowych (Konwencja o rnorodnoci biologicznej przyjta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r.), polityk sektorowych (Polityka Ekologiczna Paostwa w latach 20092012) czy strategii europejskich i krajowych (Krajowa strategia ochrony i zrwnowaonego uytkowania rnorodnoci biologicznej wraz z Programem dziaao z 2007 r.). Nadal jednak bogactwo pienino-rzeczowe cenione jest przez wielu obywateli i decydentw bardziej ni bogactwo przyrodnicze. Pewna organizacja ekologiczna gosi w tym kontekcie wymowne haso, e czowiek dopiero wtedy zrozumie, e pienidzmi nie mona oddychad, ani ich jed, kiedy umrze ostatnie drzewo. Wracajc jeszcze do wtku kapitaowego, w ochronie przyrody wana jest niesubstytucyjnod (niezastpowalnod) kapitaw: pienino-rzeczowego (dostpne rodki finansowe, rodki trwae, infrastruktura techniczna), spoecznego (jakod relacji midzyludzkich, infrastruktura spoeczna, edukacyjna i kulturowa) i przyrodniczego (biornorodnod). Nie da si zastpid ludzi i przyrody technik. Te trzy rodzaje kapitau s wzajemnie uwarunkowane i sprzone, a zgodnie z koncepcj zrwnowaonego rozwoju (sustainable development) ich rozwj powinien byd rwnomierny i proporcjonalny. Da si wszake syszed gosy, e ochrona przyrody, w tym Natura 2000,

powinna byd realizowana tylko na specjalnych obszarach i w niektrych, predestynowanych do tego regionach. W ten sposb jednak pozbawiamy ludzi yjcych na innych terenach prawa do korzystania z dobrodziejstw przyrody, tworzc swoiste getta. Program Natura 2000 stara si tworzyd i zachowad przyrod w formie sieci - obszarw przyrody poczonych korytarzami ekologicznymi, umoliwiajcych egzystowanie i migracje poszczeglnych gatunkw. Struktura sieci, funkcjonujca w skali lokalnej, regionalnej, krajowej, europejskiej, a w przyszoci w skali globalnej, stanowi wanie o jakoci ekologicznej chronionych obszarw i wyrniaj spord innych form ochrony przyrody, nie eliminujc ich wszake, lecz nakadajc si na nie. Zachowanie i pomnaanie kapitau przyrodniczego odpowiedniej jakoci umoliwia wanie kompleksowa i zintegrowana z aktywnoci spoeczn i dziaalnoci gospodarcz ochrona przyrody (rnorodnoci biologicznej, ekosystemowej i krajobrazowej), forsowana w Programie Natura 2000.

Dziaalno gospodarcza na terenach Natura 2000

Ochrona przyrody i rodowiska nie sprowadza si do konserwatorskich dziaao ochronnych, lecz wie si zuytkowaniem i ksztatowaniem przestrzeni ekologicznej. Dziaalnod gospodarcza na obszarach Natura 2000 moe wic byd prowadzona, tylko wanie w sposb zrwnowaony, czyli uwzgldniajcy uwarunkowania i aspekty ekologiczne. Dla obszarw Natura 2000 nie ustanawia si zakazw, tak jak dla innych form ochrony przyrody. Jedyny obowizujcy jest zakaz podejmowania dziaao mogcych istotnie pogorszyd stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunkw rolin i zwierzt, a take wpynd negatywnie na gatunki, dla ochrony ktrych dany obszar zosta wyznaczony (art. 33 pkt. l Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu dziaalnod zwizana z utrzymaniem urzdzeo i obiektw sucych bezpieczeostwu przeciwpowodziowemu, dziaal-

12

nod rolna, lena, owiecka, rybacka, nie ogranicza si rwnie amatorskiego poowu ryb. W przypadku nowych przedsiwzid planowanych na obszarach chronionych w Programie Natura 2000 plan lub projekt przedsiwzicia o potencjalnym bezporednim lub porednim wpywie na stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunkw rolin i zwierzt podlega ocenie dokonywanej zgodnie z procedur ocen oddziaywania na rodowisko (OOS) pod wzgldem jego ewentualnych skutkw na stan tych siedlisk (art. 33 pkt. 3 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, dalej u.o.p.). O tym, czy i w jakim zakresie ocena ta powinna byd wykonana, decyduje Regionalna Dyrekcja Ochrony rodowiska powoana na mocy Ustawy z dnia 3padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczeostwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, pz. 1227). Koszty wykonania oceny oddziaywania na rodowisko ponosi podmiot zamierzajcy zrealizowad plan lub projekt przedsiwzicia. W przypadku koniecznoci projektowania przedsiwzid na obszarach chronionych konieczne jest stosowanie najmniej szkodliwej technologii alternatywnej (Najlepsze Dostpne Techniki BAT). Wyznaczenie obszaru Natura 2000 dokonuje minister rodowiska na okres 20 lat. Z kolei specjalny plan ochrony dla danego obszaru Natura 2000 powinien zostad opracowany w okresie piciu lat od jego zgoszenia przez podmiot sprawujcy nadzr nad danym terenem, w uzgodnieniu z waciwymi miejscowo radami gmin (art. 29 ust. 2 u.o.p.). Warto pamitad, e plan ochrony wykorzystuje obejmujce dany obszar Natura 2000 plany ochrony ustanowione dla innych form ochrony przyrody: parku narodowego, parku krajobrazowego, rezerwatu przyrody oraz plany urzdzania lasu. Plan ochrony powinien zawierad:

przyrodniczego, wykorzystujce technologi GIS. Tryb i zakres opracowania projektu planu okrela Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 61, pz. 549). W przypadkach podyktowanych nadrzdnym publicznym interesem spoecznym czy gospodarczym wojewoda moe zezwolid na realizacj planu lub przedsiwzicia, ktre moe mied ujemny wpyw na obszar Natura 2000, po wyraeniu opinii w tej sprawie przez Komisj Europejsk. Jednoczenie musi on zapewnid wykonanie kompensacji przyrodniczej, niezbdnej do zagwarantowania spjnoci i waciwego funkcjonowania sieci obszarw Natura 2000. Jeeli dziaalnod gospodarcza, rolna, lena, owiecka lub rybacka wymaga dostosowania do wymogw ochrony obszaru Natura 2000, na ktrym nie maj zastosowania programy wsparcia z tytuu obnienia dochodowoci, wojewoda moe zawrzed umow z wacicielem lub uytkownikiem obszaru, z wyjtkiem zarzdcw nieruchomoci Skarbu Paostwa, ktra zawiera wykaz niezbdnych dziaao, sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia nalenoci za wykonane czynnoci, a take wartod rekompensaty za utracone dochody wynikajce z wprowadzonych ograniczeo (art. 36 pkt. 3 u.o.p.). Z kolei koszty zwizane z wdroeniem i funkcjonowaniem sieci obszarw Natura 2000 w zakresie nieobjtym finansowaniem przez Wsplnot Europejsk s finansowane z budetu paostwa oraz z funduszy celowych.

Finansowanie Natury 2000

Dziaania zwizane z wprowadzaniem Programu Natura 2000 mog uzyskad rne rda finansowania. W ramach Program Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko na lata 2007-2013 w ramach pitej osi priorytetowej pt. Ochrona przyrody i ksztatowanie postaw ekologicznych" jednostki samorzdowe i podmioty spoeczne mog w najbliszym czasie skadad projekty w ramach wielu dziaao. W ramach dziaania 5.1. Wspieranie kompleksowych projektw z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemw) na obszarach chronionych oraz zachowanie rnorodnoci gatunkowej", w poddziaaniu 5.1.1. Instrumentem finansowym UE powiconym wycznie wspfinansowaniu projektw w dziedzinie ochrony rodowiska jest Program OFE+. Dostpny w Polsce od 2008 r., a nabr organizowany jest raz do roku. Instytucj Wdraajc Instrument Finansowy LIFE+ w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Finansowanie z LJFE+ mog otrzymywad jednostki, podmioty i instytucje publiczne lub prywatne. Beneficjanci mog tworzyd partnerstwa w celu realizacji poszczeglnych projektw. Program LJFE+ podzielony jest na trzy komponenty tematyczne. W ramach komponentu I Przyroda i rnorodnod biologiczna - powiconego ochronie, zachowywaniu lub odbudowie naturalnych ekosystemw, naturalnych siedlisk, dzikiej flory i fauny oraz rnorodnoci biologicznej, wcznie z rnorodnoci zasobw genetycznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem ob-

opis i ocen istniejcych oraz potencjalnych zagroeo

wewntrznych i zewntrznych oraz okrelenie sposobw eliminacji lub ograniczania tych zagroeo i ich skutkw,

opis warunkw zachowania lub przywrcenia waciwego stanu ochrony siedlisk i gatunkw,

wykaz zadao ochronnych, z okreleniem sposobu ich wykonywania, rodzaju, za kresu i lokalizacji na okres stosowny do potrzeb,

okrelenie zakresu monitoringu przyrodniczego, opis przebiegu granic obszaru.

W ostatnim punkcie szczeglne wane jest geodezyjne okrelenie granic obszaru Natura 2000, majce znaczenie dla przedsiwzid inwestycyjnych. Wanym zadaniem stojcym przed samorzdami jest rwnie inwentaryzacja przyrodnicza obszaru oraz stosowanie i monitorowanie wskanikw rnorodnoci biologicznej na poziomie gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym. W tym celu pomocne mog byd narzdzia informatyczne mapowania

13

szarw Natura 2000 - finansowanie mog otrzymad projekty dotyczce:

zarzdzania gatunkami i obszarami oraz planowania

ochrony obszarw, w tym zwikszania ekologicznej spjnoci sieci Natura 2000;

monitorowania stanu ochrony, w szczeglnoci ustalenie

procedur i struktur monitorowania stanu ochrony;

rozwoju i realizacji planw dziaania na rzecz ochrony gatunkw i siedlisk przy rolniczych;

zwikszenia zasigu sieci Natura 2000 na obszarach

morskich

rolnych, uytkowanych jako grunty orne, ki, pastwiska oraz sady (w pakiecie Rolnictwo ekologiczne" i w pakiecie Zachowanie zagroonych zasobw genetycznych rolin w rolnictwie"). Jest pomoc wieloletni, wypacan corocznie, po wykonaniu okrelonego zestawu zadao w ramach danego wariantu. Obok wymienionych programw na uwag zasuguj rwnie regionalne programy operacyjne, w ramach ktrych przewidziano rodki na dziaania zwizane z ochron przyrody i rnorodnoci biologicznej, w tym obszary Natura 2000, Globalny Fundusz rodowiskowy GEF czy Szwajcarsko-Polski Program Wsppracy - ograniczony jednak tylko do wojewdztw: lubelskiego, podkarpackiego, witokrzyskiego i maopolskiego.

nabywania gruntw (pod pewnymi warunkami). Korzyci z Natury 2000

Do rolnikw - gwnych mieszkaocw i ssiadw obszarw Natura 2000 adresowany jest program rolnorodowiskowy w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013. W ramach pakietu V PROW Ochrona zagroonych gatunkw ptakw i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000" dostpnych jest 10 tzw. wariantw, w ramach ktrych mona uzyskad dofinansowanie na ochron danego rodzaju siedlisk. Patnoci te zawieraj si w przedziale 550-1390 z/hektar. Patnod rolnorodowiskowa wypacana jest w formie zryczatowanej i stanowi rekompensat utraconego dochodu lub dodatkowych poniesionych kosztw. Jest udzielana do gruntw Jakie zatem mog byd korzyci z kapitau przyrodniczego, a konkretnie z obszaru chronionego w systemie Natura 2000? W przypadku obszarw wiejskich, na ktrych to terenach gwnie le obszary wyznaczone do ochrony w systemie Natura 2000 najistotniejsza wydaje si kapitalizacja renty zacofania". Polska gospodarka rolna odziedziczona po okresie realnego socjalizmu nie miaa tak negatywnego wpywu na stan rodowiska i przyrody, jak to miao miejsce w krajach zachodnich o intensywnej, chemicznej agronomii. Bdw Zachodu w tym obszarze nie naley powielad, lecz stawiad wanie na proekologiczne metody gospodarki rolnej wytwarzajce ywnod wysokiej jakoci

14

zdrowotnej i smakowej, na ktr popyt we wspczesnych spoeczeostwach stale wzrasta. Z proekologicznymi metodami gospodarki rolnej koresponduj obszary przyrodnicze o odpowiednio zachowanej rnorodnoci biologicznej, stwarzajc do niej odpowiednie warunki rodowiskowe. Dla celw promocyjnych i marketingowych produktw ekologicznych i regionalnych moliwe jest wykorzystywanie znaku Natura 2000. Proekologiczne znaki maj coraz wiksze znaczenie dla coraz bardziej wiadomych ekologicznie i wymagajcych konsumentw. Poza zachowaniem warunkw do koprodukcji istotne jest rwnie utrzymanie i rozwj walorw przyrodniczych i krajobrazowych regionu w zgodzie z jednolitymi europejskimi standardami oraz kultywowanie dziedzictwa przyrodniczego (i kulturowego) regionu i kraju. Ma to szczeglne znaczenie dla rozwoju turystyki przyrodniczej (ekoturystyki), ktra stanowi wany czynnik aktywizujcy gospodarczo, tworzcy wiele nowych, zielonych miejsc pracy. Pracochonne dziaania ochronne prowadzone na obszarach Natura 2000 take stanowi istotny czynnik zwalczania lokalnego bezrobocia. Zachowanie naturalnego" charakteru regionu ma te znaczenie dla bezpieczeostwa ekologicznego regionu. Mieszkaocy chronieni s przed uciliwymi dla zdrowia i rodowiska inwestycjami. Wanym aspektem jest take zachowywanie przyrodniczych obszarw referencyjnych (o wzgldnie niezakconym przebiegu procesw przyrodniczych) dla celw edukacyjnych, naukowo-badawczych, a przede wszystkim dla przyszych pokoleo. Dobrym przykadem skapitalizowania" chronionych zasobw przyrodniczych na obszarze Natura 2000 jest kania ruda - ptak drapieny, ktry niegdy wystpowa licznie w Wielkiej Brytanii. Wskutek umylnego zabijania od XVII w., a pniej chemizacji rolnictwa, w drugiej poowie XX w. bya ona ju na granicy wymarcia. Znikna zupenie z Anglii i Szkocji, jedynie w rodkowej Walii zachowao si kilka par. W poowie lat 90. XX w. wiejskie obszary rodkowej Walii cierpiay na skutek wysokiego bezrobocia oraz niskich dochodw ludnoci (76 proc. redniej w Unii Europejskiej). Rwnolegle do wprowadzenia Programu Natura 2000 w 1994 r. rozpoczto dziaania na rzecz rozwoju turystyki przyrodniczej. Zbudowano szed obiektw, z ktrych mona byo obserwowad kanie rude, upowszechniono informacje o ekologii kani i ochronie przyrody w Walii. W celu uatwienia dostpu i skanalizowania ruchu turystycznego opracowano koncepcj rozwoju transportu publicznego i rowerowego, tworzono warunki do turystyki pieszej i konnej w powizaniu z miejscami obserwacji kani. Wadze terytorialne zachcay lokalnych przedsibiorcw do produkcji ekologicznej i umieszczania na produktach logo przedstawiajcego sylwetk kani rudej. W efekcie w cigu dwch lat region odwiedzio ok. 150 tys. turystw, ktrzy zostawili w nim ok. trzech min funtw (1996 r.). Powstao 114 nowych miejsc pracy, w tym 14 bezporednio zwizanych z obsug ruchu turystycznego, a lokalne produkty zaczy si lepiej sprzedawad. Do regionu napyno duo rodkw finansowych, co spowodowao powstawanie kolejnych, prawdziwie zielonych miejsc pracy.

W ramach szkoleo e-learningowych Ekorozwj w gminie polecamy modu tematyczny Zarzdzanie rodowiskiem, rnorodnoci biologiczn i kapitaem przyrodniczym gminy

15

PRZESTRZE BARDZIEJ UPORZDKOWANA

strzeni na podstawie ustawy o planowaniu przestrzennym z 1984 roku, ktra nie tworzya tych wszystkich charakterystycznych dla reformy samorzdowej sfer finansowej i prawnej, ktre zawsze wi si z planowaniem przestrzennym. Okazao si to dopiero wtedy, kiedy zostaa przyjta ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994r., ktra wesza w ycie od 1 stycznia 1995 roku, czyli ju w drugiej kadencji samorzdowcw. Przez pierwsze cztery lata gminy posugiway si wic narzdziem nieadekwatnym do ich pozycji ustrojowej i nowej sytuacji zwizanej z ochron wasnoci prywatnej, ktra bya w poprzednim systemie lekcewaona. Ci, ktrzy oceniaj ustaw o planowaniu przestrzennym z 1984r. czyli w schykowej fazie PRL-u, obcionej rnymi wadami, przypisuj jej rwnie pozytywne waciwoci ze sfery warsztatowej. Dziki niej mona byo stworzyd zupenie przyzwoite plany oglne. Gminy weszy w now zmian ustrojow w wikszoci posiadajc oglne plany zagospodarowania. Czyli plany zagospodarowania caych gmin. Ktre szczodrze dysponoway przestrzeni take na terenach prywatnych. - Nie rodzio to bowiem adnych skutkw finansowych i prawnych. Co wicej, kiedy reforma bya sygnalizowana, wiele gmin przyspieszyo akcje planistyczne do kooca pierwszej kadencji. Wszystkie plany, ktre miay byd sporzdzane na podstawie nowych przepisw byy oczywicie zupenie nowymi planami. Byy bardziej szczegowe, rodziy zobowizania finansowe i prawne do wszystkich terenw prywatnych, na ktrych plan si pojawi. Byy to zobowizania zarwno pozytywne, jak i negatywne w sensie finansowym, miay rodzid pozytywne skutki dla gminy, ale take takie, ktre gminy obciay finansowo w przypadku planowania inwestycji publicznych na terenach prywatnych. Drugi aspekt, o ktrym trzeba te koniecznie powiedzied. Ot razem z ustaw o planowaniu przestrzennym z 1994r. mia wejd w ycie bardzo specyficzny podatek, ktry mia byd si napdow planowania, a take znaczcym przychodem dla gmin, dowodzcym tego, e planowanie rodzi pozytywne skutki w krtkim czasie, take dla gmin. Dla wszystkich uczestnikw gospodarowania przestrzeni jest to podatek katastralny od wartoci nieruchomoci. Jego wprowadzenie zostao spalone ju na starcie przez wczesnego ministra finansw mwicego, e ma on mied skal kilku procent wartoci nieruchomoci w skali roku, a to jest wartod niespotykana nigdzie na wiecie. Taki podatek obowizuje w wikszoci krajw cywilizowanych i nie jest naliczany od powierzchni nieruchomoci, tylko od wartoci nieruchomoci. Nigdzie jednak nie jest mierzony procentami, tylko uamkami procentw czyli promilami. Najwiksze podatki katastralne w skali roku oscylu-

Rozmowa z Grzegorzem A. Buczkiem, wiceprezesem Towarzystwa Urbanistw Polskich, czonkiem Rady Programowej IV. Kongresu Urbanistyki Polskiej

Dlaczego gminy sabo radz sobie z wyzwaniami i potrzebami dotyczcymi zagospodarowania przestrzennego ? - Mnie dziwi nawet takie postawienie pytania. Dla urbanisty zagospodarowanie ma znaczenie podstawowe. Jeli jednak oderwad si od sposobu patrzenia urbanisty i spojrzed na ten problem z punktu widzenia samorzdowca, to chocia potrzeby w tym zakresie okrelone zostay ustaw ustrojow, to problem wyglda nieco inaczej. Samorzdowcom nikt niczego nie moe narzucid. Urbanici s dzi suebni wobec gminy i to jest podstawowa zmiana, ktra nastpia rwnolegle z wprowadzeniem reformy ustrojowej. W ustawie o ustroju samorzdu gminnego z marca 1990 roku zagospodarowanie przestrzenne zarysowano jako pierwsze zadanie wasne. Mwi si tam, e gminy s odpowiedzialne za ad przestrzenny, w zwizku z tym ustawodawca nie mia adnych wtpliwoci, e to jest zadanie gmin. Gminy ze swojej strony nie kontestoway tego. Reform samorzdow uwaa si za jedn z najbardziej udanych ze wszystkich, ktre wprowadzono wwczas w jednym pakiecie. Tym bardziej zastanawia aspekt wycznej waciwoci rady gminy w zakresie uchwalania miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego, gospodarowania wasnym mieniem. Uszczegowiono pniej troch te zadania m.in. o to, e gmina ma wycznod w sferze tworzenia lokalnych programw czy polityki przestrzennej. Wiadomo, e jeli chce si efektywnie gospodarowad, to trzeba to robid caociowo i racjonalnie. Trudno wic zakadad, e samorzdowcy byli zaskoczeni naoonymi obowizkami, a jednak okazao si, e nie s one wykonywane naleycie. Pytanie: dlaczego? - nasuwa si nieodparcie. - Jedn z gwnych przyczyn tego, e nie udao si wprowadzid zmian w tym zakresie w aktywny sposb, byo opnienie wprowadzenie reformy planowania przestrzennego w stosunku do reformy samorzdowej. Reforma samorzdowa wesza w ycie wiosn 1990 roku, ale praktycznie przez ca kadencj gminy musiay gospodarowad prze-

16

j w okolicach 1 procenta. Mona je rwnie zdywersyfikowad ze wzgldu na charakter nieruchomoci, wasnoci nieruchomoci itp. Nie uchwalono tego podatku. W ostatniej chwili zostaa wprowadzona tzw. renta planistyczna, ktra jest protez podatku katastralnego w systemie planowania przestrzennego i atwym do obejcia haraczem na transakcji nieruchomociowej. Obowizuje przez 5 lat, zmieniana jest w procesie planistycznym, a stawka obowizujca moe byd rna. Wszdzie gdzie opata ta jest zbyt wysoka, gmina ma z tego i tak niewiele dochodu. W takich bowiem rejonach obrt nieruchomociami praktycznie zamiera, przynajmniej formalnie, bo wypracowano rne warianty jego obchodzenia. Po co zatem gminom wprowadzad plany zagospodarowania przestrzennego, skoro i tak nie maj nadziei na dodatkowe dochody? - Plan zagospodarowania przestrzennego, ktry jest sporzdzany od pocztku obowizywania nowych ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym w pierwszej kolejnoci rodzi dla gmin zobowizania, a przychody i widoczny efekt przestrzenny rodzi dopiero w pniejszym okresie. Wadze gminy, ktre zachowuj si dod racjonalnie, dugo miay plany oglne. Nie zastpoway ich nowymi planami, na przygotowanie ktrych miay jeszcze pid lat, a potem jeszcze zaczto te terminy przesuwad. W koocu gminy weszy w zapad planistyczn wkraczajc w nowy rok (w niektrych gminach 31 grudnia 2002r., a w innych 31 grudnia 2003r.) z bardzo niewielkim wskanikiem pokrycia terenu gminy planami miejscowymi. Dzisiaj rednie pokrycie planami gmin wedle raportw ksztatuje si na poziomie 30 proc. Przy czym wskanik ten jest bardzo zdywersyfikowany. Tak wic reasumujc zasadniczymi przyczynami problemw z planami zagospodarowania w gminach byy, po pierwsze - opniona reforma planistyczna w stosunku do reformy ustrojowej, po drugie: przeduone ycie spadku po poprzednim systemie czyli plany oglne, ktre miay wygasnd w 1999r., tak naprawd za, w niektrych gminach, wygasy dopiero w 2003r., a okres 9 lat, czyli ponad dwch kadencji, nie zosta przez gminy wykorzystany dostatecznie dobrze do planowania, pomimo obowizku ustrojowego, przede wszystkim w skutek niewprowadzenia podatku katastralnego. Dzi samorzdowcy rozumiejcy sens wprowadzenia takiego podatku przestrzegaj przed uywaniem jego nazwy, ktra le si kojarzy, nazywajc go przykadowo podatkiem od wartoci nieruchomoci. Rada ministrw w poowie grudnia 2011 r. przyja koncepcj zagospodarowania przestrzennego kraju. To dobrze dla zrwnowaonego adu przestrzennego w gminach? Jakie s jej najwaniejsze zaoenia? - W koncepcji zawarto szed integralnych celw, wrd ktrych jest rwnie przywrcenie i utrwalenie w Polsce adu przestrzennego. Jedynym narzdziem utrwalania go jest wprowadzanie planw miejscowych. Plan dziaao, ktry jest aneksem wykonawczym, zahacza o kwestie dugookresowej strategii rozwoju kraju ignorujc w znacznym

stopniu koncepcje planowego zagospodarowania kraju. Nie byo wic wiadome, ktry dokument bdzie waniejszy. Czy koncepcja zagospodarowania kraju, jako bardziej zaawansowana, powinna byd wica dla autorw strategii, czy odwrotnie? Koncepcja jest ju jednak przyjta, a strategia nie. Kolejny przykad braku spjnoci? - Uspjnienie dwch rodzajw planowao jest jednym z najwaniejszych obecnie celw gwnych. Przeszlimy z poziomu gminnego na poziom krajowy, te rzeczy si wi. Jeli nie ma porzdku w systemie u gry, to nie ma go rwnie na dole. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, przy caej mojej sympatii dla ich dziaao, przez duszy czas ignorowao zagadnienie planowania strategicznego na poziomie lokalnym. Jako doradca ministra w czasach kiedy pracowalimy nad ustaw o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, znalaz si w niej zapis, e przy planowaniu studium naley uwzgldnid strategi rozwoju gminy, z zastrzeeniem - o ile gmina taki dokument posiada. Jeli takie wymaganie pojawi si po stronie polityki, to we waciwej ustawie o planowaniu strategii rozwoju kto dostrzee potrzeb robienia przez gmin caociowej strategii w tym zakresie. Pynne przejcie do strategii planowania przestrzennego w gminie wynika, jak mwiem, z ustawy ustrojowej. I trzeba przyznad, e w wielu gminach byo ono robione. Mwio si, e gmina ma program mieszkaniowy, program ochrony rodowiska, czy lokalnej polityki transportowej. Na og byy to polityki czstkowe, ktre trzeba byo zespolid w rodzaj strategii, a czasami na odwrt. W Warszawie polityka planowania strategii rozwoju bya prowadzona konsekwentnie praktycznie od samego pocztku czyli od 1990 roku. By powoany Komitet Warszawa 21, du rol odegra tu pierwszy prezydent Warszawy doktor Wyganowski, ktry nota bene by urbanist-ekonomist, jego zastpc by rwnie urbanista-architekt Dziekooski i pewn spjnod pomidzy planowaniem Warszawy, a dokumentami strategicznymi osigano. Gminy najchtniej wydaj indywidualne decyzje o warunkach zabudowy, ktre daj im swobod dziaania. Skd m.in. na terenach zalewowych wziy si budynki ? - Jest to specyficzna sytuacja. Mona wiele dobrego powiedzied o planie zagospodarowania przestrzennego, jednak s te jednak przykady i zych praktyk, zwaszcza sposb jego stosowania. To najczciej nie jest wynikiem planowania tylko wynikiem zarzdzania przestrzeni za pomoc decyzji administracyjnych. Narzdzie, ktre miao byd narzdziem pomocniczym uzupeniajcym, przy biernoci rad gmin, zastpio planowanie. Wyczn waciwoci Rady Gminy jest uchwalanie planw zagospodarowania przestrzennego, take uchwalanie polityk lokalnych. Jeeli jednak rady gminy przygldaj si biernie jak ich wjtowie, burmistrzowie, prezydenci zamiast przedstawiania im kolejnych projektw uchwa z planami, wydaj decyzje o warunkach zabudowy czsto pod dyktando deweloperw, bywa e sprzecznych z uchwalon przez gmin polityk

17

przestrzenn, to jest rodzaj sytuacji absurdalnej, ktrej nawet ustawodawca nie przewidzia. W racjonalnym myleniu nie mieci si sytuacja, e rada gminy uchwali plan zagospodarowania, a potem burmistrzowi pozwoli je destruowad przy pomocy decyzji administracyjnych, w ktrych wydawaniu nie uczestniczy spoecznod lokalna. Gdyby ustawodawca zacz budowad obwarowania w tej materii byby pomwiony o hiperostronod. Prawo jest jednak tworzone przez ludzi dod naiwnych, pewnych dobrej woli. Zakadamy wszak w wikszoci, e prawo bdzie stosowane w ramach pewnych pryncypiw ustrojowych. Jeeli rada gminy jest suwerenem i ma obowizek tworzenia planw, to jak radni mog biernie przygldad si, jak ich wasn inicjatyw uchway o wszczciu procedur planu miejscowego niwecz decyzje burmistrza? Moe nie maj odpowiednich instrumentw prawnych? - Rada ma obowizek robid przegld planw zagospodarowania raz na kadencj i sporzdzad harmonogramy opracowao planistycznych. Tymczasem w praktyce mamy tak sytuacj, e we wszystkich gminach uchwalono studia o zagospodarowaniu przestrzennym, a potem ich nie zaktualizowano. Ustawa ustrojowa powinna zdywersyfikowad gminy. Podzielid je na kilka kategorii (podobnie jak np. gminy uzdrowiskowe czy miasta na prawach powiatu stanowice czsto specyficzne jednostki, ktre maj inne uprawnienia). Tymczasem inne gminy s pod wzgldem prawnym takie same, chod nie powinny byd chodby dlatego, e maj rne potrzeby. Do tego nie trzeba ustalad dodatkowych aktw prawnych. Wystarcz pewnego rodzaju adiustacje, ktre mogy by ten system usprawnid. Jeli w myl tych samych przepisw s gminy, ktre dobrze gospodaruj przestrzeni, to rodzi si pytanie: dlaczego inne gminy nie dziaaj podobnie? No wanie, dlaczego? - Jedn z przyczyn jest brak okresowych przegldw, jak gminy w zakresie ich administracyjnej kontroli przestrzegaj zapisw ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, robionych przez wojewodw. Czy to znaczy, e zbyt wczenie mwid dzi o wielofunkcyjnym rozwoju gospodarki obszarw wiejskich? - W moim rozumieniu nastpuje pewna ewolucja pogldw, jeli chodzi o rozwj obszarw wiejskich. Pamitamy jak niefortunna bya ustawa o zniesieniu ochrony gruntw rolnych w granicach miast. Wtedy rodowiska samorzdowcw wiejskich protestoway, e ustawa nie obejmuje rwnie zdjcia ochrony z gruntw rolnych na obszarach wiejskich. Co ju byo absurdem. Dzi kady na gospodarstwie bardziej chciaby si czud deweloperem, ni rolnikiem. Bya to ilustracja wizji rozwoju obszarw wiejskich gwnie przez ich urbanizacj. Rozumiem, e dzisiaj rozwj obszarw wiejskich powinien raczej przebiegad poprzez poprawienie jakoci ycia na obszarach wiejskich, poprzez zmiany jakociowe, utrzymanie pewnych charakterystycz-

nych cech tych obszarw, ale wzbogacenie ich now jakoci, ktrej jedn z gwnych przesanek winna byd rewolucja internetowa, czyli tzw. dostpnod cyfrowa do wikszoci usug, ktre s waciwoci obszarw zurbanizowanych, a take dostpnod do tradycyjnie rozumianej infrastruktury, jak wanie Internet, drogi, telefonia komrkowa, basen czy nawet market. Jak si czyta koncepcj zagospodarowania przestrzennego kraju, atwo zauwayd, ze jest tam przede wszystkim mowa o tym, by zahamowad migracj z obszarw wiejskich, poprzez podniesienie ich jakoci ycia. Zwikszenie dostpnoci do wszystkich cech cywilizacji XXI wieku dwoma metodami. Po pierwsze przez Internet, po drugie poprzez lepsz infrastruktur, ktra zapewni moliwod dojazdu dla usug charakterystycznych dla wyszego szczebla, ponadlokalnych, ktre nie s dostpne na obszarach sabo zurbanizowanych. Nie oznacza to potrzeby migracji w celu dostpnoci do tych usug czy potrzeby pracy. Druga refleksja to nieco inne podejcie do spraw energetyki ze rde odnawialnych, wikszy nacisk na ochron zasobw naturalnych. Po wci trwajcej migracji mieszkaocw miast na tereny niezurbanizowane widad, e Polacy ceni sobie ju istniejce walory obszarw wiejskich. Dla nich ycie na obszarach wiejskich ju w tej chwili jest cenniejsze, ni w miecie. Cech ycia wspczesnego mieszkaoca naszego kraju powinna byd moliwod wiadomych wyborw. Zrwnowaone gospodarowanie przestrzeni daje takie zyski? - Jest to zapisane czytelnie w koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju. Przypisuje si w niej due znaczenie rozwojowi obszarw wiejskich, ale haso spjnoci rozwoju obszarowej dotyczy caego kraju i jest mocno zarysowane, chod ma si j osigad innymi rodkami. Duy nacisk trzeba pooyd na to, jak w praktyce realizowad rozwj cywilizacyjny i polityk spjnoci pomidzy obszarami zurbanizowanymi i obszarami wiejskimi. Czy jest to moliwe, kiedy kady samorzd ma wasne interesy ? - Dzisiaj nie ma czego takiego, jak wasne interesy. Wszyscy mamy wsplne interesy. Poza tym mona lepiej realizowad wasne interesy, jeli si postrzega interesy innych. Charakterystyczne dla tej dyskusji s chociaby tzw. korytarze infrastruktury. Niektrzy postuluj nawet potrzeb opracowania specustawy regulujcej te problematyk. To kolejny nonsens. Nie moemy mied Polski pocitej korytarzami drogowymi, infrastrukturalnymi, internetowymi, energetycznymi. Musi byd to robione w pasmach caociowych. Dziki temu nie marnuje si pienidzy a take naszych nieodwracalnych zasobw, ktrym s chociaby grunty i przyroda. Powstaje jednak aktualne pytanie: dlaczego wiedzc to wszystko tak trudno si czsto wadzom i urzdnikom ze sob dogadad. Duo do zarzucenia tej kwestii mona postawid planowaniu na szczeblu krajowym. Wiele z tych korytarzy dotyczcych duych przedsiwzid nie podlega wszak decyzjom na poziomie lokalnym, nawet

18

regionalnym, tylko przenoszone s do koncepcji zagospodarowanie przestrzennego kraju, a stamtd trafiaj do programw resortowych, dokumentw planistycznych szczebla regionalnego, a potem, konsekwentnie, do studiw planistycznych szczebla gminnego. Jeeli takich dokumentw nie byo, programy rzdowe pod tym wzgldem byy puste, trudno mied pretensje do samorzdw lokalnych, e nie wykonyway swoich w tym wzgldzie obowizkw. Przy czym istniejcy system planowania by tak skonstruowany, e z jednej strony przewidywa wspprac wszystkich interesariuszy, z drugiej za dano do rki narzdzia tym, ktrzy t wspprac ignorowali. Z drugiej jednak strony dlaczego, kiedy w gminie robiona jest polityka przestrzenna nie s zgaszane wnioski z tej sfery? Dzisiaj wikszod problematyki z zakresu m.in. bezpieczeostwa energetycznego, cyfryzacji, szybkiego Internetu, stanowicych gwne cele rozwojowe zapisywana jest we wszystkich dokumentach strategicznych. W koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju wszystkie cele traktowane s nierozcznie. Nie mona realizowad jednego z nich, dlatego e komu tak wygodniej, z pominiciem innych. Powiedzia Pan kiedy, e tak przejrzycie sformuowane cele powinny byd fanfarami poegnalnymi specustaw. Co to oznacza w praktyce? - Te ustawy s bowiem narzdziem realizowania szczegowych celw przy jednoczesnym przestrzeganiu innych

celw. Dotychczas niekonsekwencje w tym zakresie doskonale byy widoczne na szczeblu lokalnym. Kto kad nowiutki asfalt, a 3 miesice pniej kto go pru, bo trzeba byo zaoyd kanalizacj. Jak byo moliwe takie dziaanie, ktrego brak sensu nie mieci si w gowie pragmatycznie mylcego obywatela? On nie pooy w domu parkietu i za miesic bdzie go zrywa, aby zaoyd ogrzewanie podogowe. W przestrzeni, jak si okazuje moliwe s jednak takie sytuacje. S one promowane przez ustawodawc wanie specustawami. Co wicej, kolejne brane domagaj si coraz to nowych specustaw. Z przyjemnoci odnotowaem zwrot w pogldach na ten temat politykw. Podczas dyskusji na jednym z forum pan pose Piechocioski powiedzia, e kolejne specustawy, czsto ze sob sprzeczne, tak zdemontoway system, e teraz trzeba by chyba wprowadzid jak superspecustaw, ktra bdzie te specustawy koordynowad. Powiedziaem wwczas, e tak superspecustaw, ktra koordynuje wszystko w przestrzeni jest wanie ustawa o planowaniu przestrzennym. Ona nie jest jeszcze moe doskonaa, ale trzeba j systematycznie poprawiad, zmieniad w zalenoci od nowych elementw pojawiajcych si w przestrzeni, a nie jej dalej demontowad przez kolejne specustawy. Matryc do takiego wsplnego dziaania legislacyjnego tworzy wanie koncepcja rozwoju przestrzennego kraju. Dzikuje za rozmow.

19

GEOINFORMACJA I PARTYCYPACJA SPOECZNA W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM

stracji publicznej powinny byd powszechnie dostpne (tj. bez warunkw ograniczajcych i/lub utrudniajcych ich swobodne wykorzystanie). 5. Powinien byd zapewniony dostp do informacji o tym, jakie dane przestrzenne s dostpne i na jakich warunkach, a take informacja umoliwiajca uytkownikowi ocen przydatnoci tych danych do swoich celw. Kluczowymi beneficjentami INSPIRE powinny byd instytucje administracji publicznej, ktre dziki lepszej dostpnoci do danych przestrzennych bd mogy efektywniej wypeniad swoje zadania i tym samym stwarzad lepszy dostp do informacji dla spoeczeostwa. Dlaczego jest to temat wany dla samorzdw i jakie mog z tego odnied korzyci? Temat jest bardzo wany dla samorzdw bo bezporednio dotyka dziaao, jakie na nich spoczywaj. Jak wiadomo przewaajca wikszod decyzji jakie s podejmowane przez samorzdy ma odniesienie przestrzenne i dotyczy przestrzeni. Dlatego te zwikszenie roli informacji przestrzennej i podejmowanie decyzji w oparciu o tak informacj niewtpliwie wspomaga dziaania w samorzdach. Oczywicie trzeba si liczyd z tym, e wymaga to odpowiedniego przygotowania jest to jednak nowa wiedza dla wielu pracownikw gmin std takie programy jak Akademia INSPIRE czy projekty Gwnego Urzdu Geodezji i Kartografi i. Korzyci wydaj si niepodwaalne i oczywiste szybszy dostp do informacji, atwy sposb prezentacji informacji o przestrzeni, lepsze analizowanie zalenoci i potencjalnych konfliktw np. w odniesieniu do inwestycji, a nawet wzmocnienie dziaao promocyjnych w gminach poprzez prezentowanie informacji na geoportalach. Moim zdaniem najwaniejszym wyzwaniem dla gmin jest dostrzeenie tych korzyci oraz otwartod na wyzwania zwizane ze wiadomym uytkowaniem elementw infrastruktury informacji przestrzennej w praktyce to przede wszystkim korzystanie z zasobw geoportal.gov.pl i portali regionalnych gdzie udostpniane s rwnie dane Powiatowego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, umiejtnod korzystania z usug danych przestrzennych serwowanych przez dysponentw danych: suby geodezyjne i kartograficzne oraz agendy zw. ochron rodowiska, gospodark wodn, zarzdzaniem kryzysowym itp. Jakie s rezultaty projektu Akademia INSPIRE? Rezultatw jest cakiem sporo. Akademia INSPIRE bya dod duym przedsiwziciem i te rezultaty projektu mona podzielid na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza to materiay edukacyjne jakie udao si przygotowad w ramach programu szkoleniowego poczwszy

Wywiad z Monik Ruszteck, koordynatork projektu Akademia INSPIRE w Centrum Informacji o rodowisku UNEP/GRID Warszawa
Co oznacza INSPIRE? INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe czyli Infrastruktura Informacji Przestrzennej w Europie. Skrtem INSPIRE okrelamy Dyrektyw, wsplnotowy akt prawa ustanawiajcy ramy dla europejskiej infrastruktury informacji przestrzennej w krajach czonkowskich Unii Europejskiej. INSPIRE zobowizuje te kraje do zapewnienia krajowej infrastruktury informacji przestrzennej. Zobowizanie to wypeniane jest w dwch wymiarach. Po pierwsze w wymiarze prawnym, poprzez dostosowanie prawa do postanowieo Dyrektywy w Polsce takim aktem jest ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej, oraz znowelizowane akty np. prawo geodezyjne. Drugim wymiarem jest aspekt techniczno-organizacyjny, ktry polega na zapewnieniu infrastruktury technicznej oraz odpowiednich procedur i standardw technicznych, przepisw wykonawczych, ktre zapewni harmonizacj, wspdziaanie systemw geoinformacyjnych. Jego bezporednim efektem jest w naszym kraju powstanie narodowego geoportalu (geoportal.gov.pl) bdcego centralnym punktem dostpowym do zasobw danych przestrzennych. Gwnym celem INSPIRE jest stworzenie zdolnoci wspdziaania (interoperacyjnoci) w zakresie informacji przestrzennej, aby zapewnid jej powszechn dostpnod. Wspdziaanie to bdzie zapewnione poprzez harmonizacj, rozumian jako dziaania organizacyjne, techniczne i prawne prowadzce do zapewnienia spjnoci zbiorw danych przestrzennych oraz usug z nimi zwizanych. Kluczowe idee INSPIRE zapisane s w tzw. pryncypiach INSPIRE, ktrych mamy 5: 1. Dane powinny byd pozyskiwane tylko jeden raz oraz przechowywane i zarzdzane w sposb najbardziej poprawny i efektywny przez odpowiednie instytucje i suby. 2. Powinna byd zapewniona cigod przestrzenna danych tak, aby byo moliwe pozyskanie rnych zasobw, z rnych rde oraz aby moliwe byo ich udostpnianie wielu uytkownikom i do rnorodnych zastosowao. 3. Dane przestrzenne powinny byd przechowywane na odpowiednim (jednym) poziomie administracji publicznej i udostpniane podmiotom na wszystkich pozostaych poziomach. 4. Dane przestrzenne niezbdne do odpowiedniego zarzdzania przestrzeni na wszystkich poziomach admini-

20

od samej koncepcji programu szkoleniowego, ktry bazuje na pracy zespoowej w gminie (nie odnosi si zatem do dziaao indywidualnych pracownikw), poprzez materiay szkoleniowe dot. informacji przestrzennej, zagadnieo dot. obszarw Natura 2000, planowania przestrzennego, form wsppracy w samorzdach, a kooczc na narzdziach edukacyjnych takich jak platforma e-Learning oraz geoportal dla gmin. W drugiej grupie, z mojego punktu widzenia zdecydowanie waniejszej, s wyniki pracy zespow z gmin, ktre uczestniczyy w projekcie i ukooczyy wszystkie jego elementy: byy na szkoleniach stacjonarnych, opracoway projekt odnoszcy si do problematyki ochrony rodowiska lub planowania przestrzennego. Gmin takich ktre wytrway z nami do kooca byo 45, z czego 23 wziy udzia w konkursie na najciekawszy projekt. Projekty te, nazywane przez nas studiami przypadku przyczyniy si w ogromnej mierze do praktycznego zastosowania informacji przestrzennej w dziaaniach gmin. Niezalenie od wielkoci i moliwoci jednostki (gminy miejskiej czy wiejskiej) okazao si, e Akademia INSPIRE uruchomia wrd pracownikw, ale te i decydentw, potrzeb wykorzystywania informacji przestrzennej niejako rutynowo, w praktyce codziennych zadao np. przy miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego czy przy planowaniu inwestycji czy w konsultacjach spoecznych, czy w spotkaniach ze spoecznociami lokalnymi. Znakomita wikszod projektw gmin to dobre praktyki, przykady do inspiracji dla innych jednostek. Najlepsze prace zostay uhonorowane na konferencji projektu gdzie zostay docenione przez wielu ekspertw z dziedziny planowania przestrzennego i Systemw Informacji Geografi cznej nie tylko w Polsce ale rwnie w Norwegii. Ten rezultat jest niewtpliwie dla nas jako organizatorw i autorw projektu Akademia INSPIRE najwaniejszy. Z tymi najlepszymi pracami mona si zapoznad na stronie projektu (www.akademiainspire.pl) gdzie serdecznie zapraszam! Co oznacza partycypacja spoeczna w kontekcie zarzdzania geoinformacj? Informacja przestrzenna moe byd wykorzystywana na potrzeby partycypacji spoecznej w celu lepszej prezentacji planowanych przedsiwzid czy dokumentw planistycznych czy danych o rodowisku, ale wydaje mi si, e nie ma bezporedniego przeoenia partycypacji spoecznej na zarzdzanie geoinformacj. Zwizek jest poredni to znaczy powinien byd zapewniony dostp do informacji przestrzennej aby moga ona byd wykorzystana na potrzeby partycypacji. Jednak trzeba to traktowad bardziej w kategoriach wiadomego i penego wykorzystywania zasobw danych ni zarzdzania nimi to bezporednio gmin nie dotyczy, zarzdzania danymi w myl IIP odbywa si na poziomie Powiatowego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartografi cznej gminy s w gwnej mierze uytkownikami tych zasobw. Byd moe ulegnie to zmianie gdy zostanie prawnie usankcjonowany wymg prowadzenia spraw planowania

przestrzennego w formie systemu informacji przestrzennej wtedy to przeoenie bdzie bardziej bezporednie, ale czy taki wymg bdzie tego jeszcze nie wiemy. Gdzie mona dalej zdobywad wiedz nt. geoinformacji? Trudno w zwarty sposb odpowiedzied na to pytanie wszystko zaley od oczekiwao pracownikw gmin i moliwoci czasowych. Na pewno warto wykorzystad okazj i brad udzia w szkoleniach organizowanych przez Gwny Urzd Geodezji i Kartografi i w ramach projektu POKL pracownicy samorzdw mog brad udzia w tych szkoleniach bezpatnie, s one profi lowane pod potrzeby osb pracujcych przy sprawach rodowiska, geodezji oraz planowania przestrzennego (www.inspire.gov.pl). Informacje nt. roli partycypacji spoecznej w zrwnowaonym planowaniu przestrzennym i zarzdzaniu geoinformacj mona znaled na portalu geokonsultacje.

www.akademiainspire.pl

21

22