Prof. dr hab. in. Janusz KAWECKI, jkawec@usk.pk.edu.pl Dr hab. in. Krzysztof STYPUA, prof. PK, kstypula@usk.pk.edu.

pl Politechnika Krakowska

BDY W DIAGNOZACH DOTYCZCYCH OCENY WPYWW DYNAMICZNYCH NA BUDYNKI

FAULTS IN DIAGNOSES CONCERNING EVALUATION OF DYNAMIC INFLUENCES ON BUILDINGS

Streszczenie Skale SWD s stosunkowo prostym kryterium oceny wpywu drga na budynki. Zapewne dlatego prace diagnostyczne z zastosowaniem tych skal podejmuj rwnie osoby nie posiadajce wyksztacenia z zakresu budownictwa. Na podstawie przegldu wielu opracowa diagnostycznych oraz publikacji opisujcych ich wyniki zestawiono najczciej wystpujce bdy w ocenach. Niekiedy bdy te mog przyczynia si do wystpienia stanw przedawaryjnych budowli. Abstract SWD scales are a relatively simple evaluation criterion of vibration influence on buildings. Due to it people without building engineering education undertake diagnostic evaluations with application of these scales. Basing on the review of a number of diagnostic elaborations as well as publications presenting their results a list of the most frequent faults in evaluation was elaborated. Sometimes these faults can contribute to pre- break down of structures.

1. Wstp Coraz czciej w opracowaniach diagnostycznych dotyczcych budynkw i ludzi w nich przebywajcych trzeba sign po kryteria uwzgldniajce wpywy dynamiczne. Wynika to przede wszystkim ze zwikszenia liczby i intensywnoci rde dziaa dynamicznych sytuujcych si w budynkach i w ich ssiedztwie (por. [2]) oraz z formuowania coraz bardziej ostrych wymaga w zakresie ochrony budowli przed wpywami dynamicznymi. Opracowanie diagnostyczne (najczciej jest to diagnoza przyczynowo-skutkowa [4]) wymaga przyjcia kryterium diagnostycznego. Kryteria stosowane w diagnostyce dynamicznej mog by podane bezporednio (w postaci zadanych wartoci dopuszczalnych) albo porednio (odniesione do takich wielkoci podstawowych jak: naprenie, odksztacenie). W diagnozie dynamicznej odnoszcej si do konstrukcji budowlanych zwykle kryteria diagnostyczne wywodzi si z warunkw wytrzymaoci i sztywnoci. Opracowanie diagnozy dynamicznej w odniesieniu do budynku wymaga wyznaczenia si bezwadnoci generowanych podczas drga budynku i uwzgldnienia ich dziaania w przyjtym kryterium diagnostycznym. Do wykonywania takich zada przygotowywani s absolwenci kierunku ksztacenia budownictwo. W odniesieniu do pewnej klasy typowych budynkw murowanych w [1] sformuowano kryteria diagnostyczne w postaci tzw. skal wpyww dynamicznych: SWD-I i SWD-II.

267

Po wieloletniej weryfikacji aplikacyjn wersj tych skal wprowadzono do normy PN-85/B02170 (Ocena szkodliwoci drga przekazywanych przez podoe na budynki). Diagnoz dynamiczn w odniesieniu do budynkw objtych zakresem stosowania skal SWD przeprowadza si na podstawie odpowiednio zebranych i opracowanych wynikw pomiarw dynamicznych. Stosunkowo prosta procedura diagnostyczna uwzgldniajca kryterium oceny podane w postaci skal SWD wzbudza zainteresowanie nie tylko specjalistw z zakresu budownictwa, ale rwnie osb przygotowywanych do zupenie innych zada technicznych, dysponujcych wiedz z zakresu pomiarw wielkoci fizycznych oraz aparatur pomiarow. Okazuje si, e pomimo prostoty procedury diagnostycznej stosowanie jej przez osoby nie posiadajce wiedzy technicznej z zakresu budownictwa popartej dowiadczeniem w dziedzinie dynamiki budowli prowadzi do diagnoz obarczonych bdami. Bywa te, i w wyniku bdnych diagnoz nie s podejmowane odpowiednie dziaania techniczne w stosunku do obiektu objtego diagnoz i zwiksza si stan zagroenia tego obiektu awari. Autorzy normy PN-85/B-02170 przewidujc tego typu zagroenia wprowadzili w przedmowie nastpujce zobowizanie: Do wykorzystania normy, szczeglnie w przypadku diagnostyki, potrzebne s pomiary drga. Mog je wykonywa jednostki naukowo- badawcze lub suby techniczne dysponujce sprztem pomiarowym i obsugujc go ekip specjalistw, w ktrej skad powinien wchodzi inynier budownictwa. Pomimo tak sprecyzowanych wymaga oraz stosunkowo szczegowych zapisw odnoszcych si do metodyki pomiarowo- interpretacyjnej coraz czciej pojawiaj si opracowania diagnostyczne, w ktrych formuowane s wnioski i zalecenia na podstawie bdnie prowadzonych pomiarw oraz le opracowywanych wynikw diagnozy. Bywa rwnie, e takie opracowania diagnostyczne i ich wyniki s upowszechniane w publikacjach a nawet wykorzystywane w prognozowaniu wpyww dynamicznych na budynki. Zauwaone przez nas bdy wystpujce coraz czciej w diagnozach dynamicznych przeprowadzonych z zastosowaniem skal SWD i w publikacjach opisujcych wyniki owych prac diagnostycznych byy inspiracj do opracowania niniejszego referatu na konferencj dotyczc awarii budowlanych.

2. Bdy w ocenie wpyww dynamicznych na budynki Stosowanie skal SWD do budowli spoza zakresu objtego tym kryterium Ju w [1] R. Ciesielski- autor skal SWD- wyranie zaznaczy, i wszystkie analizy, ktre posuyy do skonstruowania tych skal, zostay przeprowadzone na dwch budynkach wzorcowych. Obydwa byy budynkami o konstrukcji murowej i warunki odpowiadajce tworzeniu linii rozgraniczajcych strefy wpyww dynamicznych uwzgldniay wytrzymao, sztywno i stateczno takich wanie konstrukcji (por. [4]). Wymagania odnonie do budynkw, do ktrych odnosz si skale SWD podane s w p. 5.2 normy PN85/B-02170. Nie mona wic stosowa tych skal do budynkw o konstrukcji elbetowej (cianowych i szkieletowych) i stalowej. Okazuje si jednak, e autorzy diagnoz dotyczcych nawet takich obiektw jak hale produkcyjne o konstrukcji stalowej w kryterium diagnostycznym wykorzystuj skale SWD. Nie zauwaaj, i nie tylko ukad konstrukcyjny i materia, z ktrego konstrukcja zostaa wykonana zasadniczo odbiegaj od budynkw, ktre posuyy jako wzorce przy opracowywaniu skal, ale rwnie znaczco rni si wartoci wspczynnika opisujcego tumienie stalowej hali i budynku murowanego, co ma istotny wpyw na reakcj dynamiczn budowli. Wystpuj rwnie opracowania diagnostyczne dotyczce takich budowli murowych jak kocioy. Ich autorzy upraszczajc analizy, ktre powinny towarzyszy diagnozie

268

wykorzystuj skale SWD do oceny wpywu drga na te obiekty budowlane. I chocia konstrukcja tych budowli jest wykonywana z elementw murowych jednak jej ukad znaczco rni si od konstrukcji budynkw. W tych ostatnich wystpuj stropy nie tylko wydzielajce w przestrzeni poszczeglne kondygnacje, ale rwnie usztywniajce cay obiekt. Ta rnica w konstrukcji istotnie wpywa na wartoci si bezwadnoci generowanych podczas drga i na rozkad si przekrojowych w elementach konstrukcji. Nie mona wic na podstawie pomierzonych wartoci parametrw drga fundamentu kocioa ocenia skutkw dziaania dynamicznego na ten obiekt za pomoc skal SWD. Bdne usytuowanie punktu pomiarowego Przy stosowaniu skal SWD w ocenie wpywu drga na budynek wykorzystuje si wyniki pomiarw uzyskane w punkcie pomiarowym umieszczonym od strony rda drga na fundamencie budynku lub cianie nonej w poziomie otaczajcego terenu. Pomiar dotyczy skadowych poziomych przyspieszenia drga. Takie wymaganie zapisano w p. 3.1.c zacznika 2 do normy, w ktrym to zaczniku zestawiono wytyczne wykonania pomiarw drga. Ju z tego zapisu wynika wyranie danie, aby pomiar dotyczy wymuszenia kinematycznego budynku. Jeli jednak wykonujcy pomiar nie ma wiedzy z zakresu konstrukcji obiektw budowlanych, to sytuuje punkt pomiarowy w miejscu, w ktrym wystpuj due amplitudy drga. I takie miejsce odnajduje np. na murku pod spocznikiem schodw wejciowych do budynku. Najczciej ta cz obiektu jest oddylatowana od budynku. W innym opracowaniu diagnostycznym przyjto punkt pomiarowy na stropie nad piwnic i wyniki uzyskane w tym miejscu wykorzystano do oceny wpywu drga na budynek stosujc skale SWD. Przewanie pomierzone w ten sposb parametry charakteryzuj si wikszymi wartociami a na wykresach skal SWD punkty odpowiadajce pomierzonym wartociom (czstotliwo, maksymalne przyspieszenie odpowiadajce tej czstotliwoci) sytuuj si w wyszej strefie szkodliwoci. i wwczas wyniki diagnozy nie odpowiadaj zidentyfikowanym podczas wizji lokalnej skutkom dziaa dynamicznych. Przegldajc rne opracowania diagnostyczne spotkalimy si i z takimi wynikami, w ktrych - stosujc skale SWD- przyjmowano za podstaw oceny wyniki pomiarw drga poziomych budynku zarejestrowanych na wyszej kondygnacji. Bdna interpretacja moliwoci pominicia wpywu drga przekazywanych na budynek przez podoe W normie PN-85/B-02170, w punkcie 4.3 sformuowano warunki, ktrych spenienie umoliwia pominicie w obliczeniach wpywu drga przekazywanych na obiekt przez podoe. Bardzo czsto podane tam odlegoci budynku od rda drga przyjmowane s rwnie w opracowaniach diagnostycznych jako wice. A tak nie jest. Wyranie bowiem ju w tytule tego punktu zaznaczono, e owe pominicie dotyczy oblicze tzn. fazy projektowania, kiedy jeszcze budynek lub rdo drga nie wystpuje i nie jest moliwe wykonanie diagnozy przyczynowo-skutkowej. Podane w normie odlegoci powinny by traktowane jako orientacyjne i tak jest to w normie zapisane. Podczas diagnozy przeprowadzonej w stosunku do budynku zrealizowanego i dziaajcego rda drga jest moliwe bezporednie ocenienie wpywu dziaa dynamicznych na obiekt i wynik oceny moe by inny od podanego w normie jako orientacyjny. Niekiedy autorzy diagnoz korzystajc z pomiarw dynamicznych w punkcie pomiarowym na zrealizowanym budynku (ciana piwniczna w poziomie terenu, fundament) stosuj zapis podany w punkcie 4.3. normy i na tej podstawie stwierdzaj, e drgania nie wpywaj na budynek, gdy maksymalna warto pomierzonego przyspieszenia jest mniejsza od 0,005 g (por. wzr 11 w normie). Tak wanie postpili np. autorzy diagnozy, ktr przedstawili w [6]. W normie za zaznaczono wyranie, e warto ap wystpujca we wzorze (11) to amplituda przyspieszenia ruchu poziomego podoa, nie za konstrukcji nonej ciany

269

piwnicznej budynku. Wystpuj bowiem znaczce rnice midzy drganiami podoa w miejscu przyszego posadowienia budynku a drganiami jego fundamentu. Przedstawiono to m.in. w [3, 4]. Tu za na rys. 1 zamieszczono wibrogramy uzyskane z pomiaru skadowej poziomej drga na podou (rys. 1a) i na fundamencie budynku (rys. 1b) wywoane przejazdem pocigu metra. Redukcja amplitud drga przy przejciu z podoa na fundament wyniosa w tym przypadku okoo 92%. Tak wic wynik diagnozy budynkw opisanych w [6] wyraony stwierdzeniem, i obcienia budynku wywoane przez podoe mog by w obliczeniach dynamicznych pomijane, nie ma adnego uzasadnienia w przywoanych w pracy analizach.

Rys. 1. Wibrogramy skadowej poziomej drga podoa (a) oraz drga fundamentu budynku (b) wywoanych przejazdem pocigu metra

Cakowicie bdne byy rwnie przedstawione w [6] analizy dotyczce dwch wysokich (9- i 10- kondygnacyjnych) budynkw i na tej podstawie wyraenie opinii o przyczynie odpadania pyt elewacyjnych wystpujcych w tych budynkach. Jako kryterium oceny przyjto tu warunki zapisane w p. 6.1 normy dotyczce urzdze bardzo wraliwych (I klasa wraliwoci) usytuowanych w budynkach. Bdne opracowanie wynikw pomiarw Zarejestrowane drgania budynku w punkcie obranym wedug zasad podanych w rozdziale 3.1.c zacznika 2 do normy naley podda analizie w pasmach 1/3- oktawowych w przedziale czstotliwoci od 1 Hz do 100 Hz. W kadym punkcie pomiarowym mona zarejestrowa ruch tego punktu nawet wwczas, gdy poziom drga jest bardzo may. Trzeba, wic, jednoznacznie okreli czas trwania drga i analiz przeprowadzi w odniesieniu do tego czasu. W normie jednoznacznie zdefiniowano czas trwania drga (por. p. 1.3.3 normy oraz rys. 2): analiza poszczeglnych skadowych wibrogramu powinna dotyczy tego wycinka, w ktrym wartoci amplitud ocenianego parametru ruchu s wiksze ni 0,2 wartoci maksymalnej.

270

Rys. 2. Interpretacja czasu trwania drga

Na rys. 3 zamieszczono wibrogram zarejestrowany na fundamencie budynku murowanego. Z rejestracji obejmujcej ponad 12 s w dalszej analizie uwzgldniono pocztkowe 8 s. Na podstawie analizy czstotliwociowej wybranej czci wibrogramu uzyskano informacje o zawartoci w cznym sygnale drga o zadanych czstotliwociach z przedziaw odpowiadajcych kolejnym czstotliwociom rodkowym. Przykadowo na rys. 4 podano wykresy odpowiadajce pasmom o czstotliwociach rodkowych 3,15 Hz i 5,00 Hz. Wartoci maksymalne przyspieszenia drga wystpujce w kadym z takich wykresw bd przypisane czstotliwociom rodkowym kadego z pasm czstotliwoci.

Rys. 3. Wibrogram sygnau zarejestrowanego podczas pomiaru

Rys. 4. Skadowe wibrogramu odpowiadajce przejciu sygnau przez filtry o pasmach 1/3- oktawowych i czstotliwociach rodkowych 3,15 Hz i 5,00 Hz

Na rys. 5 zestawiono wyniki analizy wibrogramu w poszczeglnych pasmach czstotliwoci. Na ten wykres naniesiono linie rozdzielajce strefy wpyww dynamicznych wg skali SWD-I. Wynik diagnozy dynamicznej w odniesieniu do rozwaanego niskiego budynku murowanego mona sformuowa nastpujco: drgania, ktrym poddany jest budynek s przez budynek odczuwalne (II strefa), ale nie s szkodliwe dla konstrukcji, jedynie przyspieszaj zuycie budynku i mog spowodowa wystpienie rys w wyprawach i tynkach. Trzeba jednak zauway, i drgania te w przedziale czstotliwoci 56,3 Hz osigaj poziom blisko dolnej granicy powstania zarysowa i spka w elementach

271

konstrukcyjnych (linia B na skali SWD-I). Jeli wic naleaoby zmierza do ograniczenia wpyww dynamicznych na budynek, to trzeba zastosowa rodki techniczne redukujce drgania w tym przedziale 56,3 Hz (por. [4, 10]).

Rys. 5. Wyniki analizy pomierzonych drga naniesionych na wykresach skali SWD-I

Zupenie inny wynik diagnozy (drgania nieodczuwalne przez budynek) przedstawiono w opracowaniu diagnostycznym, ktrego autorzy wyznaczali wartoci RMS przyspieszenia drga obliczane w znacznie duszym czasie rejestracji. W owym opracowaniu nie brano pod uwag ograniczenia podanego w p. 1.3.3 normy (czas trwania drga) a wartoci przyspieszenia drga w kadym z pasm czstotliwoci wyznaczono jako RMS (analogicznie do analiz zwizanych z wpywem drga na ludzi przeprowadzanych wg PN-88/B-02171), chocia w normie PN- 85/B-02170 nie wystpuje takie okrelenie.

3. Bdy w prognozowaniu wpyww dynamicznych na budynki Znacznie trudniejszym zadaniem jest opracowanie diagnozy z uwzgldnieniem prognozowania wpywu planowanych rde drga na istniejcy budynek albo wystpujcych ju rde drga na budynek projektowany (por. [5]). Zadaniem diagnozy w takich przypadkach jest sprawdzenie, czy i w jaki sposb dziaanie rda drga moe oddziaywa na stan techniczny budynku usytuowanego w strefie wpywu drga na zabudow. Autor prognozy musi dysponowa obszernym zbiorem informacji uzyskanych podczas pomiarw przeprowadzanych w rnych warunkach dziaania rde drga. Najczciej informacje takie gromadzi si w specjalnych bazach danych. Kady z wibrogramw umieszczonych w bazie danych powinien by scharakteryzowany opisem miejsca odbioru drga, rda drga i drogi propagacji od rda drga do ich odbiornika. Na podstawie zbioru podanego w bazie danych mona wybra wibrogram najbardziej zbliony do wywoanego prognozowan sytuacj. Ostatnio coraz czciej zachodzi potrzeba wykonania diagnoz odnoszcych si do istniejcych budynkw, w ktrych ssiedztwie bd przebiega nowe trasy komunikacyjne (droga szybkiego ruchu, tunel metra, tor kolejowy). Bardzo wanym elementem wpywajcym na wiarygodno tego typu diagnoz jest prawidowe wyznaczenie charakterystyki drga fundamentu budynku wywoanych prognozowanym rdem drga.

272

W [7] i [8] autorzy zastosowali opracowany przez nich numeryczny model generatora drga harmonicznych i wykorzystali go do bada symulacyjnych wpywu na budynki drga generowanych przejazdami rnych pojazdw (tramwaj, autobus, metro). W diagnozie poczonej z prognoz autorzy korzystali ze skali SWD-II. Wyniki diagnoz przedstawili w postaci wykresw. Na rys. 6 zamieszczono jeden z nich, z ktrego- w celu zwikszenia jego czytelnoci- wybrano wyniki odnoszce si do takich rde drga jak: autobus, tramwaj oraz metro. Na wykresie tym wpyw kadego ze rodkw transportu branych pod uwag w analizie w poszczeglnych pasmach czstotliwoci rni si jedynie wartociami amplitud drga. Nie wystpuj istotne rnice w strukturze czstotliwociowej midzy oddziaywaniami rnych rde drga na budynek. Struktura drga prognozowanych wg autorw [7, 8] w porwnaniu ze struktur rzeczywistych drga, jak otrzymuje si w wyniku pomiarw na fundamentach rnych budynkw przy dziaaniu tych rde drga jest znaczco inna. Rnice s nie tylko ilociowe, ale rwnie jakociowe (por. [9]). Na rys. 7 podano przykadowy wynik oceny wpywu pomierzonych w budynku drga poziomych generowanych przejazdem metra oraz zaznaczono lini A skali SWD-II.

Rys. 6. Wyniki diagnozy z prognoz przedstawione w [8]

Rys. 7. Wyniki oceny wpywu na budynek drga poziomych generowanych przejazdem metra (skadowa x) wg skali SWD-II (por. [9])

273

Wida wyranie, e dominuj wysze czstotliwoci drga. Zupenie inny wykres supkowy uzyska si analizujc drgania wywoane przejazdem tramwaju, a jeszcze inny przejazdem autobusu. Prognozy otrzymane na podstawie zego (np. przyjtego w [7, 8]) modelu wymuszenia s bdne i nie mog suy do oceny wpywu drga na budynek.

4. Podsumowanie Konferencja powicona awariom budowlanym wydaje si by odpowiednim forum do przedstawienia niniejszej pracy. W ten sposb mona bowiem uwraliwi autorw opracowa diagnostycznych na to, aby przed przystpieniem do wykonywania tych prac dogbnie rozpoznali problemy z tym zwizane i stosowali si do wymaga precyzyjnie okrelonych w cytowanej normie i wspartych stosownymi uzasadnieniami podanymi w publikacjach. Celem referatu jest te zwrcenie uwagi zleceniodawcom tego typu diagnoz na to, aby opracowyway je zespoy legitymujce si odpowiednim dowiadczeniem. Szczeglnie wane jest to wwczas, gdy diagnozy maj mie charakter prognozowania wpyww dynamicznych. Powinny je wykonywa instytucje dysponujce odpowiednio obszernymi bazami danych tzn. takimi, ktre umoliwi wiarygodne prognozowanie oraz umiejtnoci wykonywania modeli i oblicze dynamicznych konstrukcji budowlanych.

Literatura 1. Ciesielski R.: Ujcie obliczeniowe oraz ocena wpywu drga i wstrzsw ze rde zewntrznych na niektre typy budowli. Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej nr 1, Krakw 1961. 2. Ciesielski R.: Istniejce i potencjalnie moliwe obcienia dynamiczne budynkw rdmiecia Krakowa. Inynieria i Budownictwo, nr 11-12, 1983. 3. Ciesielski R., Macig E.: Drgania drogowe i ich wpyw na budynki. Wyd. Komunikacji i cznoci, Warszawa 1990. 4. Ciesielski R., Kawecki J., Macig E.: Ocena wpywu wibracji na budowle i ludzi w budynkach (diagnostyka dynamiczna). Wyd. ITB, Warszawa 1993. 5. Kawecki J.: Diagnostyka drga komunikacyjnych na budynki i ludzi w budynkach. Transport Miejski i Regionalny, nr 11/2006. 6. Kruszka L., Rekucki R.: Badania eksperymentalne in situ odpowiedzi dynamicznej elementw konstrukcyjno- budowlanych obiektw na wymuszenie losowe. XIIth Theoretical Foundation of Civil Engineering, Warsaw 2004. 7. Nader M., Rowicz J., Korzeb J., Purta E.: Wybrane zagadnienia oddziaywania metra warszawskiego na budynki. Politechnika Radomska, Prace Naukowe, Transport Nr 3(23), 2005. 8. Rowicz J., Nader M., Korzeb J.: Traffic generated vibration impact on buildings. Twelfth International Congress on Sound and Vibration, Lisbon 2005. 9. Stypua K.: Drgania mechaniczne wywoane eksploatacj metra pytkiego i ich wpyw na budynki. Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej, Inynieria Ldowa nr 72, Krakw 2001. 10. Stypua K.: Drgania wywoane eksploatacj miejskiego transportu szynowego badania i zapobieganie. Transport Miejski i Regionalny nr 10/2006.

274