Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego (Podlasie economy starters. Analysis of economic growth and innovation areas of Podlaskie: software production sector)

STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI
ANALIZA GOSPODARCZYCH OBSZARW WZROSTU

I INNOWACJI WOJEWDZTWA PODLASKIEGO
SEKTOR PRODUKCJI OPROGRAMOWANIA KOMPUTEROWEGO
Publikacja wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.
RECENZENT dr in. Ireneusz Jakuszewicz REDAKCJA NAUKOWA dr Anna Grabska dr Magdalena Klimczuk-Kochaska ZESP BADAWCZY prof. nadzw. dr hab. Bogusaw Plawgo dr Anna Grabska dr Magdalena Klimczuk-Kochaska mgr Andrzej Klimczuk mgr in. Jacek Kierklo mgr Justyna ynel-Etel KONSULTACJA mgr Andrzej Kozakiewicz
ISBN 978-83-62258-37-6 COPYRIGHT BY WOJEWDZKI URZD PRACY W BIAYMSTOKU BIAYSTOK 2011
Badanie zostao przeprowadzone w ramach projektu: PODLASKIE OBSERWATORIUM RYNKU PRACY I PROGNOZ GOSPODARCZYCH przez Fundacj BFKK wspfinansowanego ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, Dziaanie 8.1 Rozwj pracownikw i przedsibiorstw w regionie, Poddziaanie 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej www.obserwatorium.up.podlasie.pl DRUK Drukarnia Kamil Borkowski
Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku

Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych

Spis treci
1. Koncepcja badania ....................................................................................................................... 5 1.1. Uzasadnienie badania ............................................................................................................ 5 1.2. Cele badania .......................................................................................................................... 6 1.3. Zakres przedmiotowy badania ............................................................................................... 7 1.4. Obszary analizy ..................................................................................................................... 7 2. Metodologia bada ....................................................................................................................... 8 2.1. Opis metodologii badania wstp......................................................................................... 8 2.2. Techniki badawczo-analityczne .......................................................................................... 10 2.2.1. Zesp badawczy z ekspertami (ZE) ............................................................................. 10 2.2.2. Desk research (DR)....................................................................................................... 10 2.2.3. Zogniskowany wywiad grupowy (FGI)........................................................................ 10 2.2.4. Indywidualne wywiady pogbione (IDI/ITI) .............................................................. 11 3. Charakterystyka sektora ............................................................................................................. 12 3.1. Pojcie oprogramowania komputerowego .......................................................................... 12 3.2. Charakterystyka sektora producentw oprogramowania w Polsce ..................................... 14 3.3. Sektor producentw oprogramowania w wojewdztwie podlaskim ................................... 19 4. Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe .................................................. 23 4.1. Analiza czynnikw popytowych ......................................................................................... 23 4.1.1. Czynniki ekonomiczne ................................................................................................. 23 4.1.2. Czynniki spoeczne ....................................................................................................... 31 4.1.3. Czynniki technologiczne .................................................................................................. 50 4.1.4. Czynniki prawno-administracyjne .................................................................................... 60 4.2. Analiza czynnikw podaowych ......................................................................................... 63 4.2.1. Czynniki ekonomiczne ................................................................................................. 63 4.2.2. Czynniki spoeczne ....................................................................................................... 74 4.2.3. Czynniki technologiczne .............................................................................................. 76 4.2.4. Czynniki prawno-administracyjne ................................................................................ 82 4.2.5. Czynniki midzynarodowe ........................................................................................... 85 5. Analiza si konkurencji w sektorze ............................................................................................. 91 5.1. Sia przetargowa dostawcw ............................................................................................... 91 5.2. Sia przetargowa nabywcw ................................................................................................ 94 5.3. Intensywno rywalizacji wewntrz sektora ....................................................................... 95 5.4. Zagroenie ze strony nowych konkurentw ........................................................................ 96 5.5. Zagroenia ze strony substytutw ....................................................................................... 97 5.6. Podsumowanie ..................................................................................................................... 99 5.7. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora ........................................................................... 100 6. Analiza powiza sektora z rynkiem pracy .............................................................................. 102 6.1. Powizania instytucji rynku pracy z sektorem produkcji oprogramowania komputerowego ........................................................................................................................ 102 6.2. Moliwoci wsppracy w sektorze produkcji oprogramowania komputerowego ........... 105


6.3. Analiza dostpnoci i zapotrzebowania na kadry .............................................................. 107 6.4. Struktura zatrudnienia w badanych przedsibiorstwach i zawody dominujce w sektorze ................................................................................................................................. 108 6.5. Poziom wynagrodze, wydajno pracy oraz koszty pracy w sektorze ............................ 110 6.6. Oczekiwania podmiotw sektora w zakresie wyksztacenia, umiejtnoci, dowiadczenia, postaw pracowniczych .................................................................................... 111 6.7. Analiza rozwoju kadr pracowniczych ............................................................................... 114 6.8. Prognozy zmian w zatrudnieniu ........................................................................................ 115 6.9. Kierunki oddziaywania instytucji na sektor ..................................................................... 117 6.10. Podsumowanie ................................................................................................................. 118 7. Analiza SWOT sektora ..............................................................................................................119 8. Uwarunkowania i prognozy rozwoju sektora w wojewdztwie podlaskim. Rekomendacje .............................................................................................................................. 122 8.1. Uwarunkowania rozwoju sektora ...................................................................................... 122 8.2. Prognozy rozwoju sektora ................................................................................................. 123 8.2.1. Scenariusze stanw otoczenia..................................................................................... 123 8.2.2. Scenariusz optymistyczny .......................................................................................... 127 8.2.3. Scenariusz pesymistyczny .......................................................................................... 129 8.2.4. Scenariusz najbardziej prawdopodobny ..................................................................... 130 8.2.5. Scenariusz niespodziankowy ...................................................................................... 132 8.2.6. Podsumowanie ............................................................................................................ 134 8.3. Strategia rozwoju sektora wynikajca z analizy SWOT ................................................... 136 8.4. Prognozy rozwoju sektora wnioski................................................................................. 137 8.4.1. Perspektywa redniookresowa (do 5 lat) .................................................................... 137 8.4.2. Perspektywa dugookresowa (powyej 5 lat) ............................................................. 138 8.5. Rekomendacje ................................................................................................................... 139 8.5.1. Rekomendacje dla przedsibiorstw ............................................................................ 139 8.5.2. Rekomendacje dla wadz regionalnych ...................................................................... 139 8.5.3. Rekomendacje dla instytucji rynku pracy................................................................... 140 8.5.4. Rekomendacje dla obecnych i potencjalnych pracownikw sektora .......................... 141 Sownik poj ............................................................................................................................... 143 Bibliografia................................................................................................................................... 144 Spis rysunkw .............................................................................................................................. 151 Spis tabel ...................................................................................................................................... 151 Spis wykresw .............................................................................................................................. 151


1. Koncepcja badania
1.1. Uzasadnienie badania1 Niniejszy raport dotyczy przeprowadzenia analizy niewystpujcych w wojewdztwie podlaskim lub wystpujcych w zalkowym zakresie obszarw, uznawanych w oglnowiatowej gospodarce za posiadajce duy potencja wzrostu, jakim jest produkcja oprogramowania komputerowego. Jest on cile powizany z realizacj projektu Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych. Projekt Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych wspfinansowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013, Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Dziaania 8.1 Rozwj pracownikw i przedsibiorstw w regionie, Poddziaania 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej. Ide projektu jest zebranie w jednym miejscu szerokiego zestawu danych, analiz i prognoz odpowiadajcych potrzebom informacyjnym podmiotw funkcjonujcych w gospodarce wojewdztwa podlaskiego. Zapocztkowanie takiego projektu spowodowane byo potrzeb zbudowania jednego spjnego systemu informacyjnego w wojewdztwie, ktry pozwoli na sta analiz aktualnych zjawisk gospodarczych (w tym zachodzcych na rynku pracy) i przewidywania zmiany gospodarczej. Prowadzone dotychczas badania, analizy, prognozy ograniczay si do jednorazowego dziaania, charakteryzoway si brakiem cigoci. Ponadto wykorzystanie wynikw prowadzonych bada i analiz ograniczao si gwnie do rodowiska akademickiego lub rodowisk wsppracujcych z akademickim. Tymczasem informacja gospodarcza (w tym dotyczca rynku pracy) zawarta w wynikach bada powinna wspiera podejmowanie decyzji w obszarze polityki spoeczno-gospodarczej oraz praktycznej dziaalnoci gospodarczej. Jej wymiana mogaby prowadzi do zacienienia wsppracy pomidzy instytucjami kreujcymi w regionie polityk spoeczno-gospodarcz. Brak cyklicznych dziaa o charakterze badawczo-analitycznym zrodzi piln potrzeb wypracowania systemu pozyskiwania okrelonych danych, ich analizowania, wycigania wnioskw na przyszo i upowszechniania wrd decydentw prowadzcych polityk wojewdztwa oraz innych instytucji i organizacji sektora spoeczno-gospodarczego. Celem projektu Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych jest dostarczenie aktualnej, rzetelnej informacji dotyczcej uwarunkowa spoecznogospodarczych w regionie, aktualnych trendw rozwojowych i prognoz zmian zachodzcych w gospodarce regionu (w tym na rynku pracy) oraz w jej otoczeniu, uatwiajcej podejmowanie decyzji w zakresie polityki spoeczno-gospodarczej. W ramach projektu opracowano model prognozowania zmian gospodarczych w sensie regionalnego systemu pozyskiwania i analizowania danych spoeczno-gospodarczych niezbdnych dla przewidywania aktualnych trendw i prognozowania zmian gospodarczych. Na pierwszym etapie opracowania modelu przeprowadzone zostao badanie potrzeb podmiotw wystpujcych w gospodarce wojewdztwa podlaskiego, ich relacje i powizania. Badanie tych podmiotw wyonio ju luki informacyjne, pozwalajce na okrelenie potrzeb
1
Na podstawie: Plawgo B. (i in.), (2009), Startery Podlaskiej Gospodarki analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor rehabilitacji geriatrycznej, Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku, Biaystok, s. 6-7.


podmiotw w ramach luk, na podstawie czego zostay sformuowane pierwsze priorytetowe obszary badawcze. W kolejnym etapie opracowany zosta system okrelajcy rodzaje informacji i kanay dystrybucji do zainteresowanych podmiotw. Sformuowane zostay plany biecego funkcjonowania Obserwatorium (cykliczno bada i ukazywania si informacji, rda i rodzaje pozyskiwania danych do baz danych). W ramach realizacji planw biecego funkcjonowania Obserwatorium s prowadzone cykliczne analizy, badania i prognozy oraz systematyzowane dostpne dane statystyczne. Stworzono m.in. baz informacyjn w postaci mapy regionalnej i 14 map lokalnych dla kadego z powiatw wojewdztwa podlaskiego, ktra jest systematycznie aktualizowana. Zawiera ona zestawienia wskanikw charakteryzujcych nastpujce obszary: gospodarka, rynek pracy, edukacja i opieka spoeczna. Zadaniem Obserwatorium jest rwnie upowszechnianie i wymiana pozyskanych informacji zgodnie z opracowanymi kanaami dystrybucji. Dziaanie to ma doprowadzi do usprawnienia i utrwalenia wsppracy oraz wymiany informacji pomidzy organizacjami wspierajcymi rozwj spoeczno-gospodarczy na szczeblu regionalnym i lokalnym, a w efekcie zwikszenia trafnoci decyzji w obszarze polityki spoeczno-gospodarczej. W ten sposb Wojewdzki Urzd Pracy kompleksowo buduje unikalny i praktyczny model pozyskiwania, analizowania oraz uaktualniania informacji gospodarczej. W dziaania te wpisuj si przeprowadzone w okresie lipiec-listopad 2009 roku badania zlecone przez Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku pn.: STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Realizatorem byo konsorcjum Fundacji BFKK oraz Wydziau Ekonomii i Zarzdzania Uniwersytetu w Biaymstoku. Analiza dotyczya dwch sektorw: rehabilitacji geriatrycznej oraz producentw artykuw i sprztu medycznego. Kontynuacj niniejszych analiz byo badanie trzech sektorw, ktre mog potencjalnie sta si obszarami wzrostu innowacji w wojewdztwie podlaskim: w obszarze wzrostu spoza sektorw kluczowych wojewdztwa podlaskiego produkcja bielizny, za w obszarze wzrostu niewystpujcym w wojewdztwie podlaskim lub wystpujcym w zalkowym zakresie, ale uznawanych w oglnowiatowej gospodarce za posiadajce duy potencja wzrostu produkcja ywnoci leczniczej i call center. Kolejnym etapem bada jest analiza dwch obszarw, niewystpujcych w wojewdztwie podlaskim lub wystpujcych w zalkowym zakresie, uznawanych w oglnowiatowej gospodarce za posiadajce duy potencja wzrostu: produkcja oprogramowania komputerowego (pot. softwareu) oraz biotechnologia. 1.2. Cele badania Projekt mia na celu zidentyfikowanie i zdiagnozowanie gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego oraz wskazanie i przeanalizowanie tych obszarw, ktre w gospodarce oglnowiatowej wykazuj duy potencja rozwojowy, a w wojewdztwie podlaskim nie wystpuj bd wystpuj w postaci zalkowej. Przeprowadzona analiza ma zrealizowa nastpujce cele: 1. Ustali gwne determinanty oraz bariery rozwojowe wystpujce w przedmiotowych obszarach wzrostu.


2. Przedstawi prognozy przyszoci rozwoju danego obszaru w wojewdztwie podlaskim z uwzgldnieniem jego zagroe i szans rozwojowych. 3. Dostarczy obiektywnych i wyczerpujcych informacji, niezbdnych przedsibiorstwom w procesie planowania strategicznego i okrelania ich pozycji konkurencyjnej. 4. Poprzez identyfikacj barier rozwojowych wskaza podmiotom sfery regulacji (w tym instytucjom rynku pracy, wadzom lokalnym i regionalnym) kierunki dziaa zmierzajce do ich ograniczenia. 5. Dostarczy informacji w zakresie istniejcych form, moliwoci wsparcia obszaru ze rodkw krajowych i unijnych. 1.3. Zakres przedmiotowy badania Istot projektu jest szczegowa analiza obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Przedmiot badania obejmuje niewystpujce w wojewdztwie podlaskim lub wystpujce w zalkowym zakresie obszary uznawane w oglnowiatowej gospodarce za posiadajce duy potencja wzrostu. Produkt odnosi si do obszarw rynkowych dynamicznie rozwijajcych si na wiecie, w wietle wewntrznych uwarunkowa rozwojowych wojewdztwa podlaskiego predysponowanych do uaktywnienia si na jego obszarze, a jest to produkcja oprogramowania komputerowego. Badania dotyczce produkcji oprogramowania komputerowego obejmuj dzia J. Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD) Informacja i komunikacja, klas 62.0 Dziaalno zwizana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalno powizana, a w szczeglnoci podklasy: 62.01.Z Dziaalno zwizana z oprogramowaniem oraz 62.02.Z Dziaalno zwizana z doradztwem w zakresie informatyki. 1.4. Obszary analizy W ramach raportu analizie poddano nastpujce obszary badawcze: Obszar 1. Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe sektora. Obszar 2. Analiza si konkurencji w sektorze. Obszar 3. Analiza powiza sektora z rynkiem pracy. Obszar 4. Prognozy redniookresowe przyszoci sektora w wojewdztwie podlaskim uwzgldniajce szanse i zagroenia rozwojowe. W odniesieniu do pierwszego obszaru zostaa przeprowadzona oglna analiza czynnikw oddziaujcych na rozwj danego obszaru dziaalnoci w gospodarce oglnowiatowej z odniesieniem do gospodarki regionu. W drugim obszarze bya to analiza gwnych skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsibiorstw danego obszaru dziaalnoci z odniesieniem do gospodarki regionu. W trzecim obszarze analiza wzajemnych relacji: badany obszar dziaalnoci rynek pracy z odniesieniem do gospodarki regionu. Natomiast w przypadku obszaru czwartego zostaa przeprowadzona analiza przyszoci sektora z uwzgldnieniem potrzeb informacyjnych nastpujcych grup interesariuszy: obecni i potencjalni pracownicy sektora, podmioty gospodarcze sektora i potencjalni wchodzcy, wadze regionalne, instytucje powizane z rynkiem pracy/sektorem.


2. Metodologia bada
2.1. Opis metodologii badania wstp2 Z punktu widzenia osignicia celw badania naley uzna, e najbardziej waciwym podejciem jest zastosowanie metodyki foresight. Foresight mona uzna za narzdzie wspomagajce w zakresie poprawy innowacyjnoci i konkurencyjnoci regionu. Proces gromadzenia informacji o przyszoci i na tej podstawie budowanie rednioi dugoterminowej wizji rozwojowej regionu umoliwia podejmowanie biecych decyzji oraz mobilizowanie wsplnych dziaa na przyszo. Metodologia foresight jest zastosowaniem nowego podejcia do prowadzenia analiz na poziomie narodowym czy regionalnym. Nowoczesne przewidywanie oznacza proces systematycznego podejcia do identyfikacji przyszych zjawisk w sferze nauki, technologii, ekonomii i zjawisk spoecznych. Foresight uznaje si w pewnym sensie za proces cigy. Tak jest np. w Japonii, gdzie cykl badawczy powtarza si co 5 lat. Podczas tego okresu nastpuje faza przygotowania ankiet, przeprowadzania bada, publikowania wynikw i dyskusji. Rwnolegle w sposb cigy gromadzi si materiay suce do formuowania kolejnych hipotez, ktre poddane zostan weryfikacji. Celem foresightu jest bowiem rozpoznanie strategicznych obszarw badawczych, by nastpnie dowiadczenia te mogy przynie korzyci w yciu codziennym3. Realizacja tego zamiaru byaby bardzo utrudniona, gdyby wystpoway dusze przerwy w tworzeniu opracowa. Tymczasem w przypadku budowania tradycyjnej prognozy nie zawsze stosuje si badania cige, ograniczajc je raczej do poszczeglnych sesji projektowych. Podstawow funkcj procesu foresight jest identyfikowanie kluczowych kierunkw rozwoju i ich opisywanie celem stworzenia paszczyzny dla debaty publicznej prowadzcej do konsensusu w zakresie celw spoecznie podanych i sposobw ich osignicia4. Ten sposb rozumienia procesu foresight eksponuje znaczenie partycypacji i wartoci konsensualnych lecych u podstaw generowania szeroko pojmowanych planw rozwojowych i ich realizacji. W przypadku nowoczesnego prognozowania typu foresight mona mwi o dwch rodzajach projektw: regionalnym i technologicznym oraz ich kombinacjach5. Foresight regionalny, oparty o platform wymiany informacji rnych grup interesariuszy, pozwala na wybr priorytetw rozwojowych, ktrych realizacja tworzy istotn przesank dla budowania trwaej przewagi konkurencyjnej danego ukadu terytorialnego. Szczegln rol w tym
2 Na podstawie: Plawgo B. (i in.), Startery Podlaskiej Gospodarki analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor rehabilitacji, op.cit., s. 9-10. 3 Grupp H., Linstone H.A., (1999), National Technology Foresight Activities Around The Globe. Resurrection and New Paradigms, Technological Forecasting and Social Change, Volume 60, Special Issue, January. 4 Wierzbicki A., (2003), Prognozy typu technology foresight a prace Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus w perspektywie rozwoju spoeczestwa informacyjnego oraz integracji Polski z Uni Europejsk, Instytut cznoci, Warszawa; materiay z konferencji: Foresight Formuowanie scenariuszy rozwoju, Wrocawskie Centrum Transferu Technologii, 21-23 maja 2003. 5 Determinant foresightu regionalnego jest jego przestrzenny wymiar odnoszcy si do procesw zachodzcych lub majcych wpyw na rozwj danego ukadu regionalnego. Suy on analizie trendw rozwojowych danego obszaru pod ktem preferencji jego spoecznoci. Foresight technologiczny jest postrzegany jako najbardziej dominujcy element procesu rozwoju technologii. Zapewnia dane do formuowania polityk oraz strategii technologii, ktre umoliwiaj przeprowadzenie rozwoju infrastruktury technologicznej. Dodatkowo foresight technologii dostarcza wsparcie dla innowacji oraz bodce i pomoc dla przedsibiorstw w dziedzinie zarzdzania technologi oraz transferem technologii, prowadzce do wzmoonej konkurencyjnoci oraz wzrostu. UNIDO, (2005), Foresight technologiczny. Podrcznik, tumaczenie: Centrum Jzykowe IDEA Sp. z o.o., PARP.


procesie odgrywaj wadze publiczne6. Std te w niniejszym badaniu zostanie wykorzystany foresight regionalny. Co wane, foresight nie jest autonomiczn metod badawcz, lecz zbiorem narzdzi umoliwiajcych konstrukcj scenariusza rozwoju w stosunkowo dalekiej perspektywie. Na katalog narzdzi foresight skadaj si m.in.: metody badawcze analityczne i heurystyczne, analiza trendw oraz intuicja uczestnikw procesu prognozowania. Tym samym przeprowadzenie omawianych bada ma na celu nie tyle dokadne okrelenie czekajcych nas zjawisk, co raczej lepsze przygotowanie do przyszoci. W procesie opracowywania bada typu foresight wykorzystuje si wiele tradycyjnych metod badawczych. Zastosowanie konkretnej z metod zaley od specyfiki bada oraz od podanych rezultatw. Czsto przewidywanie przy uyciu jednego sposobu nastpuje po wstpnym rozeznaniu dokonanym za pomoc innych narzdzi. W ramach analizy kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego proponuje si zastosowanie przedstawionych poniej metod i technik badawczych. Wrd przewidzianych w badaniu metod badawczych znajduj si: Metoda analizy PEST; Metoda analizy SWOT; Metoda piciu si Portera; Metoda punktowej oceny atrakcyjnoci sektora; Metoda ilociowa badania podmiotw gospodarczych; Metoda scenariuszowa. Metody te pozwalaj na przeprowadzenie analiz otoczenia sektora, w tym makrootoczenia oraz otoczenia konkurencyjnego, co za tym idzie, dziki ich zastosowaniu moliwe bdzie przede wszystkim dokonanie analizy czynnikw oddziaujcych na sektor w ujciu popytowym i podaowym; analiza si konkurencji w sektorze. W celu przeprowadzenia tych metod proponuje si zastosowanie nastpujcych rodzajw technik badawczych: Zesp badawczy z ekspertami (ZE); Desk research/Web research (DR/WR); Zogniskowane wywiady grupowe (FGI); Indywidualne wywiady pogbione (IDI/ITI). Taka kompozycja poszczeglnych technik badawczych pozwoli na przeprowadzenie caociowych analiz. Za kadym razem wyniki bada desk research/web research stanowi bd podstaw dalszych prac i suy jako baza do stosowania kolejnych technik badawczych. Spotkania zespou ekspertw pozwol na kadorazow weryfikacj wynikw analiz desk research, za zogniskowane wywiady grupowe i indywidualne wywiady pogbione pozwol na doprecyzowanie wycignitych na etapie bada desk research wnioskw oraz pogbienie wiedzy na dany temat.
Kuciski J., (2006), Organizacja i prowadzenie projektw foresight w wietle dowiadcze midzynarodowych, PAN, Warszawa, stycze.


2.2. Techniki badawczo-analityczne 2.2.1. Zesp badawczy z ekspertami (ZE) W ramach badania zorganizowano zesp badawczy z ekspertami (ZE), ktry by elementem procedury majcej na celu wyonienie ciaa opiniotwrczego w celu przeprowadzenia bada. W skad zespou badawczego z ekspertami weszli: prof. nadzw. dr hab. Bogusaw Plawgo, dr Anna Grabska, dr Magdalena Klimczuk-Kochaska, mgr in. Jacek Kierklo, mgr Andrzej Klimczuk, mgr Andrzej Kozakiewicz ekspert branowy, mgr Justyna ynel-Etel. Odbyy si 3 spotkania zespou badawczego z ekspertami, powicone nastpujcym zagadnieniom: w dniu 20 wrzenia 2011 roku Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe sektora (analiza PEST sektora; prezentacja analizy tendencji w otoczeniu sektora producentw oprogramowania do scenariuszy rozwoju: optymistycznego, pesymistycznego, niespodziankowego, najbardziej prawdopodobnego); w dniu 28 wrzenia 2011 roku Analiza si konkurencji w sektorze (analiza piciu si Portera, punktowa ocena atrakcyjnoci sektora); w dniu 3 padziernika 2011 roku Analiza powiza sektora z rynkiem pracy oraz prognozy redniookresowe przyszoci sektora w wojewdztwie podlaskim (analiza wynikw bada podmiotw i instytucji sektora, analiza SWOT sektora, prognozy rozwoju sektora na podstawie analizy SWOT, metoda scenariuszowa). W ramach zespou badawczego z ekspertami zostay zweryfikowane dane pozyskane w pierwszym etapie badania (po analizie danych zastanych i indywidualnych wywiadach pogbionych). Opinie zgoszone przez ekspertw posuyy wypracowaniu wstpnych rekomendacji oraz wskazaniu kierunkw i obszarw dalszych dziaa badawczych. 2.2.2. Desk research (DR) W ramach badania desk research przeprowadzono analiz literatury naukowej, raportw, opracowa dotyczcych produkcji oprogramowania komputerowego. Analiza dokumentw zostaa przeprowadzona jako jeden z pierwszych etapw realizacji badania. Zostaa rozpoczta w trakcie przygotowywania raportu metodologicznego. Pozwolio to zespoowi projektowemu zapozna si z analizowanymi zagadnieniami oraz zebra informacje, ktre zostay wykorzystane do przygotowania narzdzi badawczych, tj. scenariuszy wywiadw. 2.2.3. Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) W celu skonfrontowania opinii przedstawicieli przedsibiorstw zajmujcych si dziaalnoci w sektorze, instytucji otoczenia biznesu oraz ekspertw regionalnych, w siedzibie Fundacji BFKK zorganizowano zogniskowany wywiad grupowy. W FGI wzio udzia siedem osb, przedstawicieli instytucji rynku pracy i organizacji otoczenia biznesu.
10


Grupa fokusowa prowadzona bya wedug scenariusza, ktry zawiera pytania stanowice podstaw lunej dyskusji prowadzonej podczas wywiadu. Przebieg dyskusji zosta nagrany za pomoc dyktafonu. Spotkanie fokusowe zostao przeprowadzone w kocowej fazie caego projektu i pozwolio na uzyskanie pogbionych danych o charakterze jakociowym. 2.2.4. Indywidualne wywiady pogbione (IDI/ITI) W celu poznania szczegowych opinii respondentw na kluczowe kwestie zwizane z rozwojem sektora producentw oprogramowania w wojewdztwie podlaskim zastosowano technik indywidualnego wywiadu pogbionego. Wykonawca przeprowadzi osiem wywiadw pogbionych. Badania przeprowadzone metod IDI skaday si z nastpujcych etapw: skonstruowanie prby, na ktrej byo przeprowadzane badanie, przeszkolenie osb prowadzcych wywiady, przygotowanie i dopracowanie scenariusza spotkania, przeprowadzenie wywiadw. Przebieg wywiadw bezporednich (IDI) by rejestrowany za pomoc dyktafonu, a nastpnie sporzdzono transkrypcje. Wywiady zostay przeprowadzone przez przeszkolonych ankieterw we wrzeniu 2011 roku. Skontaktowano si cznie z omioma przedsibiorstwami sektora producentw oprogramowania i instytucjami otoczenia sektora z wojewdztwa podlaskiego, ktre zajmuj si produkcj oprogramowania komputerowego. Zgodnie z raportem metodologicznym, w indywidualnych wywiadach pogbionych udzia wzio osiem osb przedstawicieli przedsibiorstw z terenu wojewdztwa podlaskiego.
11


3. Charakterystyka sektora
3.1. Pojcie oprogramowania komputerowego Historyczne korzenie informatyki sigaj staroytnoci, jednak pierwsza programowana maszyna liczca Z3 zostaa zbudowana z przekanikw przez Konrada Zuse dopiero w roku 1941. Wan dat jest rok 1945, w ktrym John von Neumann ogosi aktualny do dzi raport opisujcy koncepcj budowy i dziaania komputera. Istotne przyspieszenie rozwoju sprztu komputerowego nastpio w latach szedziesitych wraz z rozwojem technologii pprzewodnikowych. Jednak rosncym potrzebom i moliwociom sprztu nie towarzyszy wystarczajcy wzrost moliwoci oprogramowania. I w efekcie, pod koniec lat szedziesitych okazao si, e rozwj systemw komputerowych jest ograniczony przez moliwoci wytwarzania oprogramowania. Potwierdzi to raport z konferencji zatytuowanej Software Engineering, zorganizowanej przez NATO w 1968 roku i t dat przyjmuje si umownie za dat narodzin inynierii oprogramowania7, ktra jest wiedz techniczn dotyczc wszystkich faz cyklu ycia oprogramowania. Oprogramowanie (ang. software) to stosunkowo nowy rodzaj produktu handlowego, ktry jest przechowywany w postaci cigw impulsw elektromagnetycznych, zapisanych na pewnym noniku danych. Oprogramowanie nie jest wic adnym fizycznym obiektem, co rni je od innych znanych produktw handlowych8. Oprogramowanie posiada wiele cech specyficznych, istotnie rnych od cech produktu powstajcego np. w projekcie budowlanym. Do najwaniejszych nale: oprogramowanie jest tworem niematerialnym, ktrego elementw powstajcych w procesie wytwrczym nie mona obejrze, opierajc si na sygnaach odbieranych przez nasze zmysy; wymagania stawiane oprogramowaniu s czsto tak zoone i rnorodne, e bardzo trudno jest je dokadnie okreli, a potem oceni stopie ich wykonania; oprogramowanie podatne jest na zmiany naduywanie tej waciwoci prowadzi do niespotykanej gdzie indziej zmiennoci wymaga w czasie trwania projektu; koszt i czas wytwarzania oprogramowania skupiaj si w procesie projektowym masowa produkcja raz stworzonego programu niemal nic nie kosztuje, ani nie zajmuje czasu; projekty informatyczne s w duym stopniu niepowtarzalne, a techniki projektowe s stosunkowo nowe i nie w peni dojrzae, czego wynikiem jest trudno oszacowania czasu i nakadw niezbdnych do realizacji projektu; wiedza z dziedziny zastosowania jest odlega od wiedzy informatycznej, z czego wynika trudno porozumienia midzy zamawiajcym a wykonawc.9 Powyszy zakres cech charakteryzujcych produkt, jakim jest oprogramowanie, sprawia, e z jednej strony rezultaty prac nad jego opracowaniem s obarczone duym stopniem niepewnoci. Z drugiej strony oczekiwania wobec oprogramowania s bardzo due, gdy ma zaspokoi potrzeby nie tylko techniczne, ale rwnie ekonomiczne i spoeczne.
7
Sacha K., (2010), Inynieria oprogramowania, PWN, Warszawa, s. 43-44. Bays M.E., (2001), Inynieria oprogramowania. Metodyka wprowadzania oprogramowania na rynek, Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa, s. 1. 9 Sacha K., Inynieria, op.cit., s. 37.
12


Dlatego dobre oprogramowanie powinno by: zgodne z oczekiwaniami uytkownika, niezawodne, efektywne, atwe w konserwacji i ergonomiczne10. Podstawowa klasyfikacja oprogramowania ze wzgldu na przeznaczenie pozwala wskaza na nastpujce rodzaje oprogramowania: oprogramowanie uytkowe aplikacje pozwalajce na wykorzystanie komputera w yciu czowieka, np. edytor tekstu, arkusze kalkulacyjne, przegldarki internetowe; oprogramowanie programistyczne do diagnozy, naprawy lub usprawnienia systemu, np. edytor kodu rdowego, kompilator, interpretator, debugger, konsolidator, zintegrowane rodowiska programistyczne; oprogramowanie systemowe niezbdne do dziaania komputera, np. systemy operacyjne, sterowniki, oprogramowanie serwerowe. W zalenoci od rodzaju strategii rynkowej stosowanej przez producentw oprogramowania mona wskaza na producentw oprogramowania indywidualnego, tj. tworzonego na zamwienie i z tego wzgldu nieznajdujcego zastosowania poza zamawiajcym je podmiotem oraz producentw oprogramowania powielarnego (masowego), tj. programw dobrze sparametryzowanych, ktre mog by wykorzystane przez rnych uytkownikw11. Postp technologiczny w dziedzinie sprztu komputerowego nastpuje obecnie powoli i nie stwarza ju takich szans rozwoju biznesu jak przed laty. Mona wic spodziewa si, e reorientacja w kierunku usug bdzie trwa tendencj w sektorze IT. Jednak o dalszym rozwoju sektora zadecyduje zapewne postp w dziedzinie produkcji oprogramowania. Nacisk najsilniejszych graczy w kwestii patentowania software'u mona postrzega jako walk o zdobycie dominujcej pozycji na rynku otwierajcym nowe szanse. Gwnym terenem batalii prawdopodobnie nie bdzie dziedzina rozwiza technicznych, w rodzaju nowych algorytmw, lecz dziedzina organizacji procesw projektowania i wytwarzania, w ktrej jest tak wiele do zrobienia12. Badania sektora produkcji oprogramowania komputerowego powinny obejmowa dzia J. Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD) Informacja i komunikacja, klas 62.0 Dziaalno zwizana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalno powizana, a w szczeglnoci podklasy: 62.01.Z Dziaalno zwizana z oprogramowaniem oraz 62.02.Z Dziaalno zwizana z doradztwem w zakresie informatyki. Dodatkowo naley uwzgldni klas 58.2. Dziaalno wydawnicza w zakresie oprogramowania, w tym podklas 58.21.Z Dziaalno wydawnicza w zakresie gier komputerowych oraz podklas 58.29.Z Dziaalno wydawnicza w zakresie pozostaego oprogramowania. Podklasa 62.01.Z Dziaalno zwizana z oprogramowaniem obejmuje: pisanie, modyfikowanie, badanie, dokumentowanie i wspomaganie oprogramowania, wczajc pisanie zlece sterujcych programami dla uytkownikw. Podklasa ta obejmuje analizowanie, projektowanie systemw gotowych do uycia: 1) rozbudow, tworzenie, dostarczanie oraz dokumentacj oprogramowania wykonanego na zlecenie okrelonego uytkownika; 2) pisanie programw na zlecenie uytkownika; 3) projektowanie stron
Dbrowski K., Subieta K., (2005), Podstawy inynierii oprogramowania, Wyd. PJWSTK, Warszawa, s. 1. Czerwiski A., (2011), Wybrane problemy polskich rynkw oprogramowania w latach 1994-1998 jako rynkw informacji, Wyd. Uniwersytet Opolski, Opole, s. 131. 12 Gralczyk A., (2005), Wytwarzanie oprogramowani przed przeomem, 1.06.2005, online, protok dostpu: http://cio.cxo.pl/news/314440/ Wytwarzanie.oprogramowania.przed.przelomem.html, data dostpu 25.08.2011.
10
11
13


internetowych. Podklasa 62.02.Z Dziaalno zwizana z doradztwem w zakresie informatyki obejmuje: planowanie i projektowanie systemw komputerowych, ktre cz sprzt komputerowy, oprogramowanie i technologie komunikacyjne, wczajc szkolenia dla uytkownikw. Podlasa 58.21.Z obejmuje dziaalno wydawnicz w zakresie gier komputerowych dla wszystkich platform. Podlasa 58.29.Z obejmuje tworzenie, dostarczanie oraz dokumentacj standardowego oprogramowania bez uwzgldnienia specyficznych wymaga klienta systemw operacyjnych, programw uytkowych i pozostaych. Na potrzeby niniejszego raportu pojcie oprogramowania komputerowego bdzie rozumiane jako zbir zrnicowanych programw komputerowych, ktre zawieraj niezbdne dane i instrukcje przeznaczone dla komputera do realizacji okrelonych celw. Jako przedmiot bada na potrzeby niniejszego raportu przyjto podmioty sklasyfikowane w klasie 62.0, czyli prowadzce dziaalno zwizan z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalno powizan, w tym podmioty sklasyfikowane w podklasach 62.01.Z i 62.02.Z, czyli prowadzce dziaalno zwizan z oprogramowaniem oraz dziaalno zwizan z doradztwem w zakresie informatyki. Przyjcie powyszego zakresu prby badawczej jest odpowiedzi na specyfik podlaskiego rynku producentw oprogramowania, na ktrym dominuj mikro i mae przedsibiorstwa (ponad 99% wszystkich podmiotw w dziale J) skoncentrowane na opracowywaniu produktw cile dostosowanych do potrzeb konkretnego klienta. Ponadto, dane statystyczne charakteryzujce dziaalno wydawnicz w zakresie oprogramowania nie mog by opublikowane ze wzgldu na konieczno zachowania tajemnicy statystycznej. Std, zaangaowanie podlaskich producentw oprogramowania komputerowego w produkcj standardowego oprogramowania bez uwzgldniania specyficznych wymaga klienta oraz w dziaalno wydawnicz w zakresie gier komputerowych dla wszystkich platform mona uzna za marginalne. Wyodrbniona do bada grupa podmiotw stanowi ponad 45% wszystkich podmiotw w wojewdztwie podlaskim sklasyfikowanych w dziale J: Informacja i komunikacja. Uwzgldniajc, e plan wydawniczy GUS zakada publikacj wynikw przede wszystkim w podziale na dziay oraz fakt, e sektor producentw oprogramowania komputerowego w wojewdztwie podlaskim jest zaliczany do sektorw zalkowych, a take przyjt klasyfikacj, dalsza analiza uwarunkowa rozwoju sektora producentw oprogramowania w wojewdztwie podlaskim zostanie przeprowadzona na podstawie danych statystycznych charakteryzujcych przede wszystkim sekcj J: Informacja i komunikacja. Przeprowadzona analiza zostanie uzupeniona wynikami bada pierwotnych na reprezentacyjnej grupie podmiotw sektora producentw oprogramowania komputerowego. 3.2. Charakterystyka sektora producentw oprogramowania w Polsce Po spowolnieniu gospodarczym w Polsce w 2009 roku, spowodowanym w duej mierze zahamowaniem popytu zewntrznego w wyniku wiatowego kryzysu, w kolejnych miesicach 2010 roku widoczne byo umacnianie si pozytywnych tendencji w gospodarce. Wedug wstpnych szacunkw, PKB w 2010 roku wynis 1 412,8 mld z i wzrs realnie o 3,8%, wobec 1,7% w 2009 roku. Polska znalaza si w grupie krajw unijnych o najwyszym wzrocie gospodarczym w 2010 roku. Tempo wzrostu polskiej gospodarki nadal przewyszao redni unijn, ale rnica bya mniejsza ni w latach poprzednich.
14


Oznacza to, e rok 2010 by kolejnym, w ktrym Polska zmniejszya dystans do unijnego poziomu rozwoju gospodarczego (mierzonego PKB per capita z uwzgldnieniem siy nabywczej walut), ale w mniejszym stopniu, ni miao to miejsce w bardzo korzystnym pod tym wzgldem roku 200913. Zmiany w dynamice wartoci brutto w niejednakowym stopniu dotyczyy poszczeglnych sektorw gospodarki. Po spadku produkcji w 2009 roku o 0,3%, przemys by najszybciej rozwijajc si czci gospodarki warto dodana brutto w przemyle (308,1 mld z) wzrosa w tym czasie o 9,2%. Znacznie niszy wzrost odnotowano w budownictwie (86,7 mld z) o 3,8% wobec 9,9% w roku 2009. Warto dodana brutto (WDB) wytworzona w usugach rynkowych (182,1 mld z) zwikszya si o 1,5% wobec 0,9% w roku 2009. W konsekwencji, w strukturze wartoci dodanej brutto zwikszy si udzia sektora usug (do 64,8%) przy nieznacznym zmniejszeniu udziau sektora przemysowego (31,7%) i rolnego (3,5%)14. Podobny kierunek zmian do zmiany wskanikw oglnogospodarczych obserwowanych w 2010 roku odnotowa polski rynek IT (Information Technology)15. Po okresie kryzysu, rynek IT w Polsce zanotowa w 2010 roku wyran popraw wynikw. Wedug najnowszych danych PMR Publications (PMR), warto rynku IT w Polsce mierzona w zotwkach wzrosa w 2010 roku o 5,8%, osigajc niemal 26 mld z16. Wykres 1. Warto (mld z) i dynamika zmian (%) rynku IT w Polsce w latach 2004-2011
rdo: Olszynka P., (2011), Dwucyfrowy wzrost rynku IT w Polsce w 2011 r., [w:] Raport PMR. Rynek IT w Polsce 2011. Prognozy rozwoju na lata 2011-2015, PMR Publication, sierpie, s. 2.
Na przestrzeni lat 2004-2011 polski rynek IT, w skad ktrego wchodzi rynek producentw oprogramowania, odnotowywa, z wyjtkiem roku 2009, systematyczny wzrost. Osigane tempo zmian utrzymywao si na relatywnie wysokim poziomie, znacznie powyej
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Sytuacja spoeczno-gospodarcza Polski w 2010 roku, Warszawa, s. 4. Ibidem, s. 5. Jedna z dziedzin informatyki (wcznie ze sprztem komputerowym oraz oprogramowaniem uywanym do tworzenia, przesyania, prezentowania i zabezpieczania informacji), czca telekomunikacj, narzdzia i inne technologie zwizane z informacj. Dostarcza ona uytkownikowi narzdzi, za pomoc ktrych moe on pozyskiwa informacje, selekcjonowa je, analizowa, przetwarza, zarzdza i przekazywa innym ludziom. 16 Olszynka P., (2011), Dwucyfrowy wzrost rynku IT w Polsce w 2011 r., [w:] Raport PMR. Rynek IT w Polsce 2011. Prognozy rozwoju na lata 2011-2015, PMR Publication, sierpie, s. 2.
14 15 13
15


skali zmian wskanikw oglnogospodarczych. Oznacza to, e w strukturze tworzenia polskiego PKB rynek IT zwiksza swj udzia. Wedug ekspertw PMR, duym pozytywnym zaskoczeniem byo wyrane odbicie na rynku oprogramowania. Wdroenia i aktualizacje systemw IT miay miejsce w duych przedsibiorstwach, ale na zakup oprogramowania, najczciej gotowych produktw, decydoway si rwnie coraz czciej firmy z sektora maych i rednich przedsibiorstw (MSP). Nie bez znaczenia byy te zakupy licencji w jednostkach administracji publicznej17. Pozytywne zmiany oglnogospodarcze, jak i na rynku IT, przeoyy si na pozytywne zmiany oglnej liczby podmiotw, w tym rwnie zakwalifikowanych do sekcji Informacja i komunikacja. O ile na koniec grudnia 2009 roku liczba wszystkich podmiotw gospodarczych wynosia 3 742 673, to w roku 2010 zwikszya si do 3 909 802, co oznacza wzrost o 4,5%. W tym samym czasie liczba podmiotw sektora Informacja i komunikacja zwikszya si z 84 188 do 95 163, co oznacza wzrost o 13%. W ostatnich dwch latach liczba podmiotw zakwalifikowanych do dziau dziaalno zwizana z oprogramowaniem i doradztwo w zakresie informatyki zwikszya si z 40 205 do 45 736, generujc tym samym zmian na plus rwn 13,8%, a w konsekwencji potwierdzajc umacnianie pozycji producentw oprogramowania w caym sektorze IT. Tabela 1. Liczba podmiotw gospodarki narodowej w latach 2009-2010
Rok Wyszczeglnienie Sekcja Informacja i komunikacja Dzia oprogramowania i doradztwa w zakresie informatyki Ogem w gospodarce narodowej Udzia dziau oprogramowania i doradztwa w zakresie informatyki w sekcji informacja i komunikacja Udzia sekcji Informacja i komunikacja w ogem rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. 2009 84 188 40 205 3 742 673 47,76% 2,25% 2010 95 163 45 736 3 909 802 48,06% 2,43% Zmiana (rok 2009 = 100) 113,0 113,8 104,5 100,6 108,0
Tendencje w zmianach liczebnoci przedsibiorstw w gospodarce narodowej oraz sekcji Informacja i komunikacja wpyny na udziay tych ostatnich w liczbie podmiotw ogem w gospodarce. W 2009 roku udzia ten uksztatowa si na poziomie 2,25%, za w 2010 na poziomie 2,43%. Podobny kierunek zmiany udziau dotyczy podmiotw z dziau oprogramowania i doradztwa w zakresie informatyki. Dynamika zmian liczby podmiotw z zakresu oprogramowania bya relatywnie najwysza i wynosia w latach 2009-2010 blisko 14%. Oywienie na rynku IT, w tym na rynku producentw oprogramowania, potwierdza rwnie struktura nowo powstaych podmiotw. Na przestrzeni lat 2009-2010 liczba nowo powstaych podmiotw zwikszya si w Polsce o 15%, w tym podmiotw sklasyfikowanych w sekcji Informacja i komunikacja o 22,2%. W tym samym czasie oglna liczba podmiotw wyrejestrowanych zmniejszya si o 33,5%, za w sekcji Informacja i komunikacja o 15,5%.
17
Olszynka P., (2011), Dwucyfrowy wzrost rynku IT..., op.cit., s. 3.
16


W 2009 roku odnotowano znaczny spadek nakadw inwestycyjnych przedsibiorstw. Nakady te, rosnce dynamicznie w latach 2007-2008, znaczco obniyy si w IV kwartale 2009 roku do poziomu 94,1 mld z, tj. o 11,9% (w cenach staych) w porwnaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. W IV kwartale 2010 roku warto nakadw inwestycyjnych ulega dalszemu zmniejszeniu do poziomu 89,2 mld z, tj. o 5,2% w porwnaniu z rokiem poprzednim. W tym samym czasie nakady inwestycyjne w informacji i komunikacji zmniejszyy si z 7669 mld z w IV kwartale 2008 r. do 5973 mln z w IV kwartale 2010 roku, czyli o ponad 22%. Na przestrzeni ostatnich lat struktura przedsibiorstw sklasyfikowanych w sekcji Informacja i komunikacja ze wzgldu na liczb pracujcych zmierzaa w kierunku utrwalenia dominacji najmniejszych podmiotw. W latach 2009-2010 udzia podmiotw zatrudniajcych do 9 pracownikw nieznacznie zwikszy si z 96,4% do 96,8%. W roku 2010 liczba podmiotw sekcji Informacja i komunikacja zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw wynosia 2588 i stanowia 2,72% w oglnej liczbie podmiotw, co w porwnaniu do roku 2009 oznacza spadek o 0,28 punktu procentowego. Udzia najwikszych podmiotw zatrudniajcych powyej 50 pracownikw zmniejszy si z 0,45% w 2009 roku do 0,4% w 2010 roku. W latach 2005-2010 warto przychodw w przedsibiorstwach niefinansowych z caoksztatu dziaalnoci w informacji i komunikacji ogem systematycznie zwikszaa si. Tabela 2. Dziaalno przedsibiorstw niefinansowych (IV kwarta)
Warto przychodw (mln z) Wyszczeglnienie Przychody z caoksztatu dziaalnoci przedsibiorstw ogem Przychody z caoksztatu dziaalnoci w informacji i komunikacji ogem Udzia przychodw z caoksztatu dziaalnoci w informacji i komunikacji ogem w przychodach ogem 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Zmiana (2005 =100) 154,4
1 314 211 1 497 415 1 713 204 1 903 409 1 932 978 2 029 730
42 859
59 615
64 199
77 613
80 047
81 432
189,9
3,26%
3,98%
3,75%
4,01%
4,14%
4,01%
123
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Na przestrzeni lat 2005-2010 warto przychodw z caoksztatu dziaalnoci przedsibiorstw niefinansowych wyraona w cenach biecych zwikszya si o ponad 54%. W tym samym czasie przychody przedsibiorstw prowadzcych dziaalno w sekcji Informacja i komunikacji zwikszyy si o blisko 90%. W efekcie tych zmian udzia przychodw przedsibiorstw z sekcji Informacja i komunikacja w caoci przychodw przedsibiorstw niefinansowych zwikszy si o 0,75 punktu procentowego. Wedug magazynu Computerworld, warto sprzeday oprogramowania w Polsce w 2010 roku wynosia 1 209 mln USD, za w ramach prognozy na 2011 rok wskazano na
17


warto rwn 1 307 mln USD.18 W ostatnich latach warto obrotw, liczona w cenach biecych dziaalnoci zwizanej z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalnoci powizan, z wyjtkiem roku 2006, wykazywaa dodatni dynamik zmian. Wykres 2. Dynamika obrotw dziaalnoci zwizanej z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalnoci powizan (ceny biece, IV kwarta poprzedniego roku=100)*
* Dzia ten obejmuje: dostarczanie ekspertyz w zakresie technologii informatycznych; pisanie, modyfikowanie, badanie i wspomaganie oprogramowania; planowanie i projektowanie systemw komputerowych, ktre cz sprzt komputerowy, oprogramowanie i sprzt komunikacyjny; zarzdzanie i obsug systemw komputerowych i/lub urzdze przetwarzania danych nalecych do klienta w miejscu ich zainstalowania; pozostae profesjonalne i techniczne dziaalnoci zwizane z komputerem.
W IV kwartale 2010 roku odnotowano najwiksz dynamik zmiany wartoci obrotw dziaalnoci zwizanej z oprogramowaniem na poziomie ponad 35%. Wzrost ten generowany jest przede wszystkim przez duych odbiorcw. W 2010 roku ponownie wzrs udzia w wydatkach na IT duych firm. To midzy innymi odmroenie budetw w tym segmencie zadecydowao o lepszych ni spodziewane wynikach caego rynku. W kolejnych latach wydatki duych firm nadal bd miay strategiczne znaczenie dla dostawcw IT. Trudno si spodziewa, by udzia duych firm w cakowitej wartoci rynku IT w najbliszych 2-3 latach spad poniej 50%, tym bardziej e nieco w czasie rozciga si cykl wymiany sprztu. Nie bez znaczenia jest te konieczno migracji do nowoczeniejszych rozwiza softwareowych19. W tegorocznym badaniu kadry menederskiej 200 najwikszych firm IT, przeprowadzonym w maju i czerwcu przez PMR, respondenci deklarowali wzrost wartoci rynku IT w Polsce w 2010 roku. Jednoczenie optymistycznie ocenili perspektywy zmian w 2011 roku. A 83% badanych uznao, i warto rynku bdzie rosa, a tylko 1% spodziewa si spadku. rednia prognozowana dynamika rynku IT w biecym roku powinna wynie 9%20.
18
19
TOP200, (2011), Computerworld, 21 czerwca 2011, s. 119. Olszynka P., (2011), Dwucyfrowy wzrost rynku IT, op.cit., s. 3. 20 Olszynka P., (2011), Dwucyfrowy wzrost rynku IT, op.cit., s. 3.
18


Prognozy polskiego rynku uzalenione s od sytuacji na rynku midzynarodowym. Przewidywania analitykw Gartnera na 2011 rok dotyczce sprztu telekomunikacyjnego to wzrost o 9,1% do 465 mld USD, napdzany zakupami urzdze przenonych. Podobnie jak Forrester, Gartner przewiduje, e wzronie sprzeda aplikacji biznesowych, podczas gdy sprzeda sprztu bdzie zwalnia. Oprogramowanie wzronie o 7,5% do 253,7 mld USD, wobec 6,1% w 2010 roku. Sprzt zwolni z 8,9% w 2010 do 7,5%, osigajc puap 391,3 mld USD w 2011 roku. Analitycy Gartnera zastrzegaj jednak, e cho poprawia si globalna sytuacja makroekonomiczna, oywienie jest powolne, a na przeszkodzie stoj prognozy powolnego wzrostu najwaniejszych gospodarek USA i Europy Zachodniej21. W najbliszym czasie specjalici brany IT nie przewiduj cakowicie nowych i przeomowych technologii, natomiast s zgodni, e coraz wiksze znaczenie bd odgrywa technologie optymalnie dostosowywane do potrzeb klientw. Klienci sektora producentw oprogramowania komputerowego oczekuj i bd oczekiwa przede wszystkim rozwiza atwo dostpnych, szybkich, bezpiecznych i elastycznych. Std, w grupie gwnych trendw determinujcych w najbliszym czasie sytuacj producentw oprogramowania naley wskaza midzy innymi: rozwj ruchu spoecznociowego w brany IT (portale spoecznociowe, zakupy grupowe); wirtualizacj; przetwarzanie w chmurze (cloud computing); automatyzacj dziaa; bezpieczestwo IT; technologi 3D; dynamiczny rozwj rynku urzdze mobilnych smartfonw, tabletw, netbookw; dynamiczny rozwj elektronicznej rozrywki (gry wideo, gry na urzdzenia mobilne). Jednoczenie producenci oprogramowania bd musieli uwzgldni oglnowiatowy trend polegajcy na rozwoju systemw informatycznych, takich jak: Systemy Planowania Zasobw Przedsibiorstwa (z ang. Enterprise Resource Planning ERP), Systemy Zarzdzania Relacjami z Klientami (z ang. Customer Relationship Management CRM), Aplikacje Business Intelligence (BI), Software as a Service oprogramowanie jako usuga. 3.3. Sektor producentw oprogramowania w wojewdztwie podlaskim Wojewdztwo podlaskie w 2007 roku wytworzyo 2,3% produktu krajowego brutto. W przeliczeniu na 1 mieszkaca PKB wynis 22 896 z (14. lokata w Polsce) i by o 25,8% niszy ni przecitnie w kraju. Najwikszy udzia w tworzeniu wartoci dodanej brutto miay usugi 63,1%. W przemyle i budownictwie wytworzono 26,2%, a w rolnictwie 10,7% (najwikszy udzia w kraju). Na przestrzeni lat 2005-2010 liczba podmiotw gospodarki narodowej w wojewdztwie podlaskim zwikszya si z 88,9 do 91,9 tys. (wzrost o 3,37%), stanowic tym samym 2,35% wszystkich podmiotw w kraju. W 2010 roku ponad 1,69% wszystkich podmiotw na Podlasiu prowadzio dziaalno w sekcji Informacja i komunikacja, a ich liczba wynosia 1550. W 2010 roku na terenie wojewdztwa podlaskiego zarejestrowano 10 193 nowe podmioty gospodarcze (o 13,9% wicej ni w 2009 roku). Najwicej podmiotw powstao w sekcjach: handel i naprawy 3063 (10,8% ogu nowych podmiotw), przetwrstwo przemysowe 788 (18,9%) oraz budownictwo 1636 (31,9%), wobec Informacja i komunikacja 290 (4,3%). Podmioty zlikwidowane w 2010 roku w liczbie 7 711 (o 14,5%
21
Maciejewski A., (2011), Optymistyczne prognozy dla brany IT na rok 2011, 10.01.2011, online, protok dostpu: http://www.computerworld.pl/news/365860/Optymistyczne.prognozy.dla.branzy.IT.na.rok.2011.html, data dostpu 11.10.2011.
19


mniej ni w 2009 r.) najczciej prowadziy dziaalno w zakresie edukacji 221 (o 62,5% wicej ni w roku 2009), informacji i komunikacji 130 (25%) oraz wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn 21 (110%). Struktura podmiotw w wojewdztwie podlaskim pod wzgldem zatrudnienia wskazuje na wyran dominacj przedsibiorstw zatrudniajcych do 9 pracownikw. Ich udzia w oglnej liczbie podmiotw w 2009 roku wynosi 95,2%, wobec 95,3% w 2010 roku. Podmioty sekcji Informacja i komunikacja rwnie w zdecydowanej wikszoci zatrudniaj do 9 pracownikw. Udzia mikroprzedsibiorstw w 2009 r. wynosi 97,4%, za w 2010 r. ponad 97,6%. W ostatnich dwch latach liczba podmiotw sklasyfikowanych w sekcji Informacja i komunikacja, a jednoczenie zatrudniajcych od 10 do 49 pracownikw zmniejszya si z 29 do 28, za zatrudniajcych powyej 50 osb nie ulega zmianie i wynosia 8 przedsibiorstw. Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w wojewdztwie podlaskim w latach 2009-2010 (stan w dniu 31 XII)
Nazwa grupowania Informacja i komunikacja Dziaalno zwizana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalno powizana Dziaalno zwizana z oprogramowaniem Dziaalno zwizana z doradztwem w zakresie informatyki Dziaalno wydawnicza w zakresie gier komputerowych Dziaalno wydawnicza w zakresie pozostaego oprogramowania ogem 2009 2010 1399 1550 Podmioty gospodarki narodowej o liczbie pracujcych do 9 osb 10-49 osb 50-249 osb 250 i wicej 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2009 2010 1362 1514 29 28 8 8 -
650
702
640
693
378 144
413 155
373 142
408 153
5 1
5 1
44
36
42
34
rdo: dane z rejestru REGON.
W strukturze podmiotw sekcji Informacja i komunikacja dominuj podmioty prowadzce dziaalno zwizan z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalno powizan. Ich liczba zwikszya si o 52 podmioty, a tym samym ich udzia w sekcji Informacja i komunikacja uksztatowa si na poziomie ponad 46%. W 2010 roku sam dziaalnoci zwizan z oprogramowaniem zajmowao si 413 podmiotw i s to przede wszystkim przedsibiorstwa zatrudniajce do 9 osb. Dziaalnoci wydawnicz w zakresie gier komputerowych zajmoway si wycznie dwa podmioty, za dziaalnoci wydawnicz w zakresie pozostaego oprogramowania tylko 44 i 36 podmiotw, odpowiednio w latach 2009 i 2010. Powysza struktura podmiotw potwierdza dominujce znaczenie dziaalnoci sklasyfikowanej w klasie 62.0, a tym samym, e podlascy producenci
20


oprogramowania koncentruj si przede wszystkim na oprogramowaniu wykonywanym na zlecenie okrelonego uytkownika. Podmioty sekcji Informacja i komunikacja w wojewdztwie podlaskim charakteryzuj si wzgldn koncentracj geograficzn. W 2010 roku ponad 62,5% tych podmiotw zlokalizowanych byo w podregionie biaostockim, wobec 20% zlokalizowanych w podregionie omyskim i 17,5% w podregionie suwalskim. Najwikszy przyrost liczby podmiotw z tej sekcji odnotowa rwnie podregion biaostocki (12,4%), za podregion suwalski i omyski odpowiednio 9,3% i 7,2%. Na przestrzeni lat 2009-2010 podmioty sklasyfikowane w sekcji Informacja i komunikacja zmniejszyy warto wypracowanego wyniku finansowego. Tabela 4. Wyniki finansowe podmiotw gospodarczych w wojewdztwie podlaskim w 2009 roku
Wynik finansowy ze sprzeday Wynik finansowy brutto produktw, towarw i materiaw 2009 2009 2010 saldo zysk strata w tys. z 21 804 17 756 23 830 23 830 0 Zmiana zysku (2009 =100)
Wynik finansowy netto 2010 zysk 19 282
Wyszczeglnienie
saldo 18 015
strata 1267 81
Informacja i komunikacja
a - dane dotycz podmiotw gospodarczych, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb
rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania F-01/I-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakadach na rodki trwae. Dane GUS.
W ostatnim roku warto wypracowanego zysku zmniejszya si o okoo 19%, a jednoczenie warto strat wzrosa z 0 z w 2009 roku do 1 267 tys. z w 2010 roku. Oglny wynik finansowy ze sprzeday produktw, towarw i materiaw sekcji Informacja i komunikacja zmniejszy si o ponad 18%. Tabela 5. Dziaalno przedsibiorstw (mln z)
Wyszczeglnienie Przychody z caoksztatu dziaalnoci przedsibiorstw ogem Przychody z caoksztatu dziaalnoci w informacji i komunikacji ogem Udzia przychodw z caoksztatu dziaalnoci w informacji i komunikacji ogem w przychodach ogem 2009 32 087,50 196,27 0,61% 2010 29 420,50 199,51 0,68% 2009 =100 91,7 101,65 111,47
a - dane dotycz podmiotw gospodarczych, w ktrych liczba pracujcych przekracza 9 osb
rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania F-01/I-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakadach na rodki trwae. Dane GUS.
Na przestrzeni lat 2009-2010 warto przychodw z caoksztatu dziaalnoci przedsibiorstw wyraona w cenach biecych zmniejszya si o ponad 8%. W tym samym czasie przychody przedsibiorstw prowadzcych dziaalno w sekcji Informacja i komunikacja zwikszyy si o ponad 1,6%. W efekcie tych zmian udzia przychodw
21


przedsibiorstw z sekcji Informacja i komunikacja w caoci przychodw przedsibiorstw niefinansowych zwikszy si o 0,07 punktu procentowego. Wedug bada przeprowadzonych przez Computerworld w 2010 roku warto przychodw firm sprzedajcych oprogramowanie wasne w wojewdztwie podlaskim wynosia 69,5 mln z. W tym samym czasie podmioty z wojewdztwa mazowieckiego osigny przychody rwne 3496,5 mln z, z wojewdztwa lubelskiego 198,7 mln z, podkarpackiego 1226,2 mln z, warmisko-mazurskiego 126,6 mln z, dolnolskiego 409,3 mln z. Szacowana warto przychodw firm tworzcych oprogramowanie na zamwienie w wojewdztwie podlaskim wynosia 0,2 mln z, wobec wojewdztwa mazowieckiego 300,1 mln z, lubelskiego 1,7 mln z, podkarpackiego 193,3 mln z, warmisko-mazurskiego 0,9 mln z, dolnolskiego 16,9 mln z.22 Pozytywnym zmianom w zakresie przychodw z dziaalnoci w informacji i komunikacji towarzyszyy korzystne zmiany poziomu zatrudnienia. W ostatnich dwch latach zatrudnienie w sekcji Informacja i komunikacja w podmiotach zatrudniajcych ponad 9 pracownikw zwikszyo si z 1048 osb w 2009 roku do 1103 osb w 2010 roku. W tym samym czasie zatrudnienie w grupie podmiotw zajmujcych si dziaalnoci wydawnicz zwikszyo si ze 182 do 191, za w podmiotach zajmujcych si dziaalnoci zwizan z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalnoci powizan zwikszyo si ze 190 do 200 osb. Przecitne wynagrodzenie w sekcji Informacja i komunikacja na przestrzeni lat 20092010 zwikszyo si z 3633,74 z do poziomu 3752,33 z, co oznacza zmian o ponad 3,2%. W tym samym czasie wynagrodzenie w przedsibiorstwach prowadzcych dziaalno zwizan z oprogramowaniem zmniejszyo si z 3629,61 z do 3612,67 z. Cakowity koszt pracy przypadajcy na jednego zatrudnionego w sekcji Informacja i komunikacja w 2008 r. wynosi 4999,75 z. Skala inwestycji zrealizowanych przez przedsibiorstwa zatrudniajce powyej 9 pracownikw z sekcji Informacja i komunikacja zmniejszya si z poziomu 16 681 tys. z w 2009 roku do 8930 tys. z w 2010 roku, co oznacza zmian o ponad -46%. Podmioty sklasyfikowane w sekcji Informacja i komunikacja w konfrontacji z pozostaymi sektorami gospodarki wypadaj korzystnie, zarwno pod wzgldem dynamiki przychodw, jak i zmiany liczby podmiotw. Daje si rwnie zauway ich rola stabilizujca gospodark w sferze zatrudnienia.
22
TOP200..., op.cit., s. 118.
22


4. Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe

W ramach pierwszego obszaru bada dokonana zostaa analiza zewntrznych uwarunkowa rozwoju sektora, w podziale na popytowe i podaowe. Zastosowano tu metod desk research. Uwzgldniono przy tym nastpujce rodzaje czynnikw: ekonomiczne, spoeczne, administracyjno-prawne, midzynarodowe i technologiczne. W grupie uwarunkowa popytowych znalazy si nastpujce czynniki: ekonomiczne: konkurencyjno przedsibiorstw, struktura i skala wydatkw, inflacja, stopa procentowa; spoeczne: starzejce si spoeczestwo, popularyzacja nowych form komunikacji, zmiana stylu ycia, nowa rola konsumenta prosument, przywizanie do marki, rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki; technologiczne: poziom informatyzacji jednostek administracji publicznej, poziom innowacyjnoci gospodarki, dostpno internetu, poziom bezpieczestwa w internecie, elektroniczny obieg dokumentw i transakcje elektroniczne; prawno-administracyjne: leasing oprogramowania, poziom ochrony konsumenta. W grupie uwarunkowa podaowych uwzgldniono nastpujce czynniki: ekonomiczne: koszty pracy, dostpno zewntrznych rde finansowania, poziom bezrobocia, dostpno infrastruktury inwestycyjnej, dostp do funduszy unijnych; spoeczne: zakres produkcji partnerskiej; technologiczne: cykl ycia produktu i aktualizacja oprogramowania, zmiana sposobu dystrybucji z kupowania produktu na korzystanie z usugi SaaS, centra kolokacyjne i hostingowe, oprogramowanie open source; prawno-administracyjne: wymogi ustawy o zamwieniach publicznych, zakres ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje o udostpnianiu; midzynarodowe: procesy integracyjne swoboda przepywu towarw i usug, napyw kapitau zagranicznego od strony poday. 4.1. Analiza czynnikw popytowych 4.1.1. Czynniki ekonomiczne 4.1.1.1. Konkurencyjno przedsibiorstw Konkurencyjno przedsibiorstwa mona interpretowa jako umiejtno projektowania, wytwarzania i sprzedawania towarw i usug, ktrych ceny, jako i inne walory s bardziej atrakcyjne od odpowiednich cech oferty firm konkurencyjnych. Firmy o ugruntowanej pozycji konkurencyjnej, systematycznie zdobywajce nowe rynki zbytu generuj wymagajcy i o znacznych rozmiarach popyt na towary i usugi oferowane przez producentw sprztu komputerowego. Charakter lokalnego popytu, w tym wymagajcy klient, jest wanym czynnikiem zmuszajcym przedsibiorstwo do zwikszania
23


produktywnoci, a w konsekwencji konkurencyjnoci23. W konsekwencji, im wiksze oczekiwania wobec przedsibiorstwa ma lokalny klient, tym wiksze prawdopodobiestwo, e jego produkty odnios sukces na rynkach zagranicznych. Z kolei skala i charakter oczekiwa konsumentw uwarunkowane s poziomem ich dochodw oraz relacj popytu do poday, czyli oglnie ich konkurencyjnoci. Przy czym zaleno jest dodatnia, to znaczy wysoce konkurencyjne przedsibiorstwa s w stanie generowa istotny popyt na produkty sektora producentw oprogramowania. Podstawowymi miernikami konkurencyjnoci przedsibiorstw s wskaniki informujce o sytuacji finansowej przedsibiorstwa, w tym wysokoci zysku. W 2010 roku wyniki finansowe przedsibiorstw niefinansowych byy zdecydowanie korzystniejsze ni w roku poprzednim. Przychody z caoksztatu dziaalnoci rosy szybciej (o 5%) ni koszty ich uzyskania (o 4,6%), co znalazo odzwierciedlenie w poprawie wskanika poziomu kosztw oraz innych wskanikw ekonomiczno-finansowych. Wynik finansowy brutto wynis 107,5 mld z (wobec 95,9 mld z w 2009 roku), natomiast wynik finansowy netto 89,4 mld z i by wyszy o 13,4% ni rok wczeniej (a take wyszy ni w rekordowym pod tym wzgldem 2007 roku). Zysk netto wzrs o 5,8% i wykazao go 78,4% ogu przedsibiorstw, wobec 77,3% w 2009 roku; znaczco obniya si strata netto (o 26,5%)24. Tabela 6. Sytuacja finansowa przedsibiorstw w 2010 roku
Wyszczeglnienie Wskanik poziomu kosztw z caoksztatu dziaalnoci Wskanik rentownoci sprzeday produktw, towarw i materiaw Wskanik pynnoci finansowej I stopnia Udzia liczby przedsibiorstw wykazujcych zysk netto w oglnej liczbie przedsibiorstw rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. Polska Wojewdztwo podlaskie 2009 2010 2009 I kw. 2011 95,0 94,7 96,3 97,2 5,0 38,5 77,3 5,2 39,7 78,4 3,9 18,1 80,3 2,3 18,3 53,2
W 2010 roku w przedsibiorstwach odnotowano popraw podstawowych wskanikw ekonomiczno-finansowych w stosunku do uzyskanych w 2009 roku. Dla ogu przedsibiorstw wskanik poziomu kosztw z caoksztatu dziaalnoci wynis 94,7% (wobec 95% przed rokiem), wskanik rentownoci ze sprzeday produktw, towarw i materiaw wynis 5,2% (rok wczeniej 5%), wskanik rentownoci obrotu brutto 5,3% (5%), a rentownoci obrotu netto 4,4% (4,1%). Wskanik pynnoci finansowej I stopnia wynis 39,7% (38,5% w 2009 roku), a pynnoci finansowej II stopnia 105,5% (102,2%). Wskanik pynnoci I stopnia powyej 20% uzyskao 46,7% przedsibiorstw, wobec 47,3% przed rokiem, wskanik pynnoci II stopnia w przedziale od 100% do 130% odnotowano w 12% przedsibiorstw, wobec 11,3% przed rokiem. Sytuacja finansowa podmiotw z wojewdztwa podlaskiego na tle redniej krajowej jest relatywnie mniej korzystna. Zarwno wskanik rentownoci sprzeday, jak i wskanik
23 Por. Porter M.E., (2003), Postawy, wartoci i przekonania a makroekonomia dobrobytu, [w:] Harrison L.E., Huntington S.P. (red.), Kultura ma znaczenie. Jak wartoci wpywaj na rozwj spoeczestw, Wyd. Zysk i S-ka, Pozna, s. 66. 24 Dane dot. wynikw finansowych przedsibiorstw w cenach biecych; dotycz podmiotw gospodarczych prowadzcych ksigi rachunkowe, o liczbie pracujcych co najmniej 50 osb, bez rolnictwa, dziaalnoci finansowej i ubezpieczeniowej oraz szk wyszych. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Sytuacja spoeczno-gospodarcza, op.cit., s. 8.
24


pynnoci finansowej ksztatuj si na poziomie niszym. Jednoczenie wskanik poziomu kosztw utrzymuje si na poziomie wyszym. Poziom konkurencyjnoci przedsibiorstwa odzwierciedlaj rwnie dane na temat udziau w rynku, przy czym zaleno pomidzy tymi zmiennymi jest dodatnia. Niestety, udzia wartoci sprzeday przedsibiorstw z wojewdztwa podlaskiego w sprzeday krajowej ksztatuje si na stosunkowo niskim poziomie. Tabela 7. Produkcja wyrobw przemysowych w latach 2005-2010 w cenach biecych (bez podatku VAT)
Wyszczeglnienie Produkcja w Polsce (mln z) Produkcja wojewdztwa podlaskiego (mln z) Udzia wojewdztwa podlaskiego w skali kraju (%) 2005 594 047 12 239,5 2,06 2007 734 546,4 15 841,0 2,16 2009 715 245,9 16 315,3 2,28 2010 770 868,9 16 041,8 2,08 Zmiana (2005 =100) 129,77 131,07 100,97
W roku 2010 produkcja sprzedana przemysu w skali kraju, w porwnaniu do roku 2005, wzrosa w ujciu nominalnym o blisko 30%. W tym samym czasie warto produkcji w wojewdztwie podlaskim zwikszya si o ponad 31%. Niestety, udzia wojewdztwa podlaskiego pod wzgldem rozmiarw produkcji przemysowej w skali kraju utrzymuje si na relatywnie niskim poziomie, niewiele ponad 2%, z wyranym spadkiem w roku 2010. Jednoczenie midzy poszczeglnymi wojewdztwami obserwuje si due zrnicowanie w zakresie przychodw na 1 podmiot. Najwysze przychody na 1 podmiot (wysze od przecitnych w kraju, ktre uksztatoway si na poziomie 1840,2 tys. z) osigny przedsibiorstwa dziaajce na terenie wojewdztwa mazowieckiego 3 493,9 tys. z, a w dalszej kolejnoci lskiego 1952,6 tys. z i wielkopolskiego 1836,7 tys. z, najnisze w wojewdztwie zachodniopomorskim 958,7 tys. z, wobec 1,4 mln w wojewdztwie podlaskim. Stosunkowo nisk konkurencyjno polskich przedsibiorstw, w tym podmiotw z wojewdztwa podlaskiego potwierdzaj rwnie dane na temat ich aktywnoci innowacyjnej. Wyniki 6. Wsplnotowego Przegldu Innowacji (Sixth Community Innovation Survey) wskazuj na bardzo nisk aktywno innowacyjn polskich przedsibiorstw. O ile w UE-27 aktywna innowacyjnie bya w latach 2006-2008 ponad poowa (51,6%) ogu przedsibiorstw, o tyle w Polsce udzia ten by niemal o poow niszy (27,9%). Mniejsz ni polska innowacyjno wykazyway jedynie przedsibiorstwa otewskie. W zajmujcych czoow pozycj Niemczech odsetek przedsibiorstw aktywnych innowacyjnie siga 80%. Odsetek przedsibiorstw przemysowych w wojewdztwie podlaskim, ktre w latach 20062008 wprowadziy innowacje, w oglnej liczbie tych przedsibiorstw wynosi 25%, wobec 19% w latach 2007-2009. Dla porwnania, wskanik ten dla wojewdztwa mazowieckiego wynosi odpowiednio 25,8% i 16,2%. Relatywnie mniejsz aktywno we wdraaniu innowacji wykazyway przedsibiorstwa usugowe, ktrych odsetek na Podlasiu w latach 2006-2008 wynosi 9,2%, za w latach 2007-2009 tylko 10%. Na poziomie wojewdztwa mazowieckiego wskanik ten w poszczeglnych okresach wynosi odpowiednio 22% oraz
25


18,1%. Jednoczenie udzia przychodw ze sprzeday produktw nowych lub istotnie ulepszonych w podlaskich przedsibiorstwach przemysowych zmniejszy si w 2009 roku o 1,3 punktu procentowego w porwnaniu do roku 2008 i wynosi 8,5%. Ten sam wskanik, w obu badanych okresach dla przedsibiorstw usugowych wynosi w wojewdztwie podlaskim 0,3%, wobec 6,4% w latach 2006-2008 oraz 3,2% w latach 2007-2009 rednio w kraju25. Ponadto, analiza eksportu Podlasia wedug intensywnoci czynnikw wytwrczych prowadzi do wniosku, e w eksporcie dominuj dobra pracochonne, wytwarzane przy uyciu niskich technologii. Udzia tych dbr w 2007 roku by najwyszy w kraju i wynosi ponad 62%. Udzia dbr rednio niskich technologii wynosi niewiele ponad 18%, a rednio wysokich 19%. Pod wzgldem udziau dbr wysokich technologii wojewdztwo podlaskie zajmuje natomiast 11. pozycj (0,7%)26. Relatywnie nisze wskaniki konkurencyjnoci podlaskich przedsibiorstw na tle kraju pozwalaj wnioskowa o ich ograniczonych moliwociach w generowaniu efektywnego popytu na produkty oferowane przez producentw oprogramowania. Std, warunkiem rozwoju podlaskich producentw oprogramowania jest dostosowywanie oferty do wymagajcych wzgldem Podlaskiego zewntrznych rynkw zbytu lub wypracowywanie oferty dostosowanej do ograniczonych moliwoci finansowych podlaskich przedsibiorstw. 4.1.1.2. Struktura i skala wydatkw Struktura i skala wydatkw potencjalnych klientw determinuje skal zapotrzebowania na produkty oferowane przez producentw oprogramowania. Podane z punktu widzenia producentw oprogramowania s zmiany, w ramach ktrych podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz zwikszaj wydatki inwestycyjne, za konsumenci indywidualni zaspokajaj potrzeby wyszego rzdu. O moliwociach sprzedaowych producentw oprogramowania decyduje przede wszystkim skala i struktura wydatkw inwestycyjnych przedsibiorstw. Warto nakadw inwestycyjnych poniesionych przez przedsibiorstwa w 2009 roku wedug danych GUS wyniosa 143 750,6 mln z, w tym na nowe obiekty majtkowe oraz ulepszenie istniejcych 128 973,7 mln z, tj. 89,7% cznej wartoci nakadw (w 2008 roku odpowiednio: 156 995,8 mln z i 141 176,3 mln z). Udzia nakadw inwestycyjnych w przychodach uzyskanych przez przedsibiorstwa w 2009 roku wynis 4,7%, z czego 4,2% stanowia warto nakadw inwestycyjnych na nowe rodki trwae, a 0,5% na uywane27. Na szczegln uwag zasuguje wzrost wartoci inwestycji w sektorze publicznym. Ich dynamika w I kwartale 2011 roku wyniosa 16,7% r/r, wobec 11,5% r/r (rok do roku) w IV kwartale 2010 roku i 4,8% r/r w III kwartale 2010 roku. Nakady inwestycyjne w wojewdztwie podlaskim w 2010 roku wyniosy 941 mln z i byy nisze o 6,9% w stosunku do 2009 r. (w kraju spadek o 5,1%). W IV kw. 2010 roku wyniosy one 338,5 mln z (wzrost o 75,8% w stosunku do poprzedniego kwartau oraz spadek o 0,1% w stosunku do IV kwartau 2009 roku). Analogicznie, krajowe wskaniki wzrosy odpowiednio: o 61,2% i 13,7%. Niski poziom inwestycji w regionie (ponad
25
26
Gwny Urzd Statystyczny, (2010), Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w latach 2006-2009, Warszawa, s. 12-17. Gawlikowska-Hueckel K., Umiski S., (2008), Raport o stanie eksportu w Wielkopolsce, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego, Pozna, s. 40. 27 Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Dziaalno przedsibiorstw niefinansowych w 2009 roku, Warszawa, s. 31-32.
26


dwukrotnie mniejszy ni udzia wojewdztwa w PKB kraju) w dalszym cigu stanowi podstawow barier w jego rozwoju28. Grup podmiotw zasugujc na szczegln uwag, a odpowiedzialn za kreowanie popytu na produkty i usugi producentw oprogramowania komputerowego s mali i redni przedsibiorcy (MSP). Wedug firmy analitycznej PMR, warto rynku rozwiza IT (sprzt, oprogramowanie, usugi) dla sektora MSP w Polsce waha si od 3 mld do ponad 5 mld z. W 2010 roku warto tego rynku generowana przez podmioty zatrudniajce 10-249 osb szacowana jest na niemal 4 mld z, co stanowi 15% wartoci rynku IT ogem.29 Jednoczenie perspektywy wzrostu tego rynku s stosunkowo optymistyczne. W 2010 roku mae przedsibiorstwa uywajce systemu informatycznego ERP do planowania zasobw przedsibiorstw czy oprogramowania CRM do zarzdzania informacjami o klientach stanowiy w oglnej liczbie maych przedsibiorstw odpowiednio tylko 6,6% oraz 23%30. W wojewdztwie podlaskim wskaniki te wynosz odpowiednio 14,1% oraz 32,2%, podczas gdy w krajach rozwinitych przekraczaj 50%. Ponadto, potencja tego rynku tkwi w stosunkowo duej liczbie nowo powstajcych przedsibiorstw (start-up), ktre zakadane s przez osoby mode, coraz lepiej rozumiejce korzyci pynce z inwestycji w IT. Z punktu widzenia podlaskich producentw oprogramowania istotne jest to, e jak wynika z bada firmy PMR zdecydowana wikszo firm w segmencie MSP, a szczeglnie mae firmy wybieraj lokalnych dostawcw IT. 31 Na szczegln uwag, z punktu widzenia producentw oprogramowania zasuguj podmioty z sektora administracji publicznej, ktre w ramach Strategii rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Polsce do 2013 roku32 realizuj program elektronicznej administracji publicznej. Dziaania podejmowane przez administracj publiczn maj zagwarantowa wzrost dostpnoci i efektywnoci usug administracji publicznej poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych do przebudowy procesw wewntrznych administracji oraz sposobu wiadczenia usug. Std, administracja publiczna wsparta znacznymi rodkami zewntrznymi33 stanowi istotny element popytu na produkty i usugi producentw oprogramowania, tym bardziej e jak wynika z raportu przygotowanego na zlecenie Komisji Europejskiej Polska ze wskanikiem penej dostpnoci online dwudziestu podstawowych usug na poziomie 79% uplasowaa si nieco poniej redniej europejskiej wynoszcej 82%34. Oglny stopie zaawansowania usug e-administracji w Polsce zosta oceniony na poziomie 87%, wobec 90% redniej dla 27 krajw Unii Europejskiej (UE).35 Wraz z procesem informatyzacji usug publicznych nastpowa rwnie wzrost informatyzacji wewntrz samych urzdw administracji publicznej. Zgodnie z raportem
Wojewdzki Urzd Pracy, (2011), Obserwator gospodarczy Podlasia, I kwarta 2011, Biaystok, s. 10. TOP200..., op.cit., s. 80. 30 Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Wykorzystanie technologii informacyjno-(tele)komunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2010 r., Warszawa. 31 TOP200..., op.cit., s. 80. 32 Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji, (2008), Strategia rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, Warszawa, sierpie padziernik 2008 roku, online, protok dostpu: http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/495/6271/, data dostpu 11.10.2011. 33 O dofinansowanie przedsiwzi informatyzacyjnych mog ubiega si podmioty publiczne w rozumieniu art. 2 ustawy z 17 lutego 2005 roku o informatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych zadania publiczne, (Dz.U. nr 64, poz. 565 z pn. zm.). 34 Szczegowe wyniki znajduj si w raporcie: Digitizing Public Services in Europe: Putting ambition into action, 9th Benchmark Measurement, December 2010, online, protok dostpu: http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/497/8740/21_lutego_2011_r_Komisja _Europejska_oglosila_najnowszy_raport_z_wynikami_porownu.html, data dostpu 11.10.2011. 35 Szczegowe wyniki znajduj si w raporcie: Digitizing Public Services in Europe: Putting, op.cit.
28 29
27


z bada dla MSWiA (Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji) przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie urzdw, systemy elektronicznego zarzdzania dokumentami s do powszechnie wykorzystywane posiada je prawie poowa z wszystkich badanych instytucji (48%). Mona przewidywa, e liczba urzdw uywajcych takich rozwiza bdzie wzrasta, poniewa wikszo (92%) urzdw, ktre obecnie nie wykorzystuj systemu archiwizacji i zarzdzania dokumentami, planuje to zrobi jak najszybciej36. Prognozujc zmiany w realnym popycie na towary i usugi, w najbliszym czasie naley oczekiwa stopniowego wzrostu inwestycji przedsibiorstw, bdcego efektem rosncego wykorzystania mocy produkcyjnych oraz malejcego, w relacji do kosztw pracy, realnego kosztu uytkowania kapitau.37 Wedug przedstawicieli najwikszych producentw dziaajcych w brany IT, w najbliszym czasie motorem wzrostu inwestycji w IT bdzie sektor publiczny, w ktrym niezbdne jest podniesienie poziomu jakoci usug. W dalszej kolejnoci, w zwizku z planowan deregulacj rynku energetycznego wskazuje si na sektor utilities. Dostawcy rozwiza IT podkrelaj rwnie znaczenie przyszego popytu w branach telekomunikacyjnej i bankowoci oraz przemysu38. Generalnie mona wnioskowa, e narastajce negatywne konsekwencje kryzysu gospodarczego bd mobilizowa przedsibiorstwa do optymalizacji kosztw oraz poszukiwania innowacyjnych produktw, usug i sposobw prowadzenia biznesu, a tym samym odpowiada za kreowanie popytu w sektorze producentw oprogramowania. Jednak producenci oprogramowania bd zmuszeni zaspokaja rosncy popyt na rozwizania zwikszajce wydajno i elastyczno klientw, ktrzy bd dysponowa na ten cel relatywnie mniejszymi budetami. 4.1.1.3. Inflacja Wskanik wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych jako czynnik determinujcy si nabywcz konsumentw utrzymuje si na wzgldnie niskim poziomie (tabela 8.). W 2010 roku wynis 2,6% r/r i by niszy ni w 2009 roku, co oznacza, e uksztatowa si na poziomie grnej granicy pasma odchyle od celu inflacyjnego wynoszcego 2,5%. Tabela 8. Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych w latach 2006-2010
Wyszczeglnienie Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych w wojewdztwie podlaskim Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych w kraju 2006 100,9 101,0 2007 102,3 102,5 Lata 2008 104,3 104,2 2009 103,2 103,5 2010 102,3 102,6
Wzrost cen zanotowano w wikszoci grup towarw i usug, w tym znaczny cen w zakresie transportu, napojw alkoholowych i wyrobw tytoniowych, towarw i usug zwizanych z mieszkaniem, restauracji i hoteli, zdrowia oraz ywnoci i napojw
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Raport Polska 2011. Gospodarka spoeczestwo regiony, Warszawa, s. 164. Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieninej, (2011), Raport o inflacji marzec 2011 r., Warszawa, marzec, s. 56. 38 ciska W., (2011), wiat oczami dostawcw, Computerworld, 21 czerwca 2011, s. 10.
36 37
28


bezalkoholowych. Nisze byy ceny odziey i obuwia, a take w zakresie cznoci oraz rekreacji i kultury.39 W porwnaniu z I proczem ub. roku wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych odnotowano we wszystkich wojewdztwach, przy czym najwikszy w podkarpackim (5,1%). W stopniu wikszym ni przecitnie wzrosy ceny towarw i usug konsumpcyjnych w wojewdztwach: witokrzyskim i warmisko-mazurskim (po 4,7%), dolnolskim i wielkopolskim (po 4,6%), kujawsko-pomorskim (4,5%), maopolskim, opolskim, podlaskim i zachodniopomorskim (po 4,4%) oraz dzkim (4,3%). Natomiast najniszy wzrost cen notowano w wojewdztwie mazowieckim (3,4%)40. W krtkim horyzoncie projekcji, inflacja CPI (Indeks cen towarw i usug) utrzymywa si bdzie na wysokim poziomie (4% w 2011 roku), co jest skutkiem niekorzystnych uwarunkowa podaowych, utrzymujcych wysoki wzrost krajowych cen ywnoci i energii oraz zmiany stawek VAT od pocztku stycznia 2011 roku. Wedug prognoz NBP, dziki restrykcyjnej polityce monetarnej, w krtkim horyzoncie inflacja w Polsce bdzie ksztatowaa si na poziomie celu inflacyjnego. Dopiero w II kwartale 2012 roku, w lad za oywieniem na rynku pracy i osabieniem kursu zotego, inflacja wzronie, przekraczajc grn granic odchyle od celu inflacyjnego. Std, obecny i projektowany poziom inflacji w polskiej gospodarce nie stanowi istotnego zagroenia dla realnych dochodw konsumentw sektora produkcji oprogramowania komputerowego. 4.1.1.4. Stopa procentowa Wysoko stopy procentowej determinuje skal korzystania przez uczestnikw procesu gospodarowania z zewntrznych rde finansowania, a tym samym oddziauje na poziom spoycia. Kredyty peni istotn rol w finansowaniu zakupw dbr i usug wyszego rzdu, natomiast zakupy produktw podstawowych s finansowane przede wszystkim z biecych dochodw. Z perspektywy zarwno gospodarstw domowych, jak i przedsibiorstw, nisze stopy procentowe powinny zwikszy dostpno i atrakcyjno kredytw. To z kolei moe pozwoli na obnienie kosztw kredytowania zakupw oprogramowania. Ostatnia zmiana podstawowych stp procentowych przez NBP miaa miejsce w czerwcu 2011 roku, kiedy to Rada Polityki Pieninej zdecydowaa o czwartej w 2011 roku podwyce stp procentowych. Na przestrzeni okresu grudzie 2010-wrzesie 2011 roku odnotowano nastpujce zmiany w podstawowych stopach procentowych: stopa kredytu refinansowego w rachunku kredytowym wzrost z 6% do 7%; stopa redyskontowa weksli wzrost z 3,75% do 4,75%; stopa kredytu lombardowego wzrost z 5% do 6%; minimalna stopa rentownoci 7-dniowych operacji otwartego rynku wzrost z 3,5% do 4,5%. Z powyszego wynika, e zmiany kierunku polityki pieninej mog stanowi zagroenie dla podmiotw korzystajcych z zewntrznych rde finansowania, tym bardziej e utrzymujcy si powyej celu inflacyjnego wskanik CPI bdzie wymaga w dalszym cigu restrykcyjnej polityki monetarnej.
39 40
Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju, Warszawa, s. 32. Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztw, Warszawa, s. 39-40.
29


Tabela 9. Trzymiesiczny WIBOR i LIBOR w latach 2005-2011

Wyszczeglnienie LIBOR (CHF) WIBOR (PLN) EURIBOR (EUR)
* wrzesie 2011 roku.
Rok 2005 1,0100 4,600 2,488 2006 2,1000 4,200 3,73 2007 2,7600 5,700 3,73 2008 0,6617 5,8800 2,93 2009 0,2500 4,41 0,71 2010 0,19 3,94 0,82 2011* 0,01 4,76 1,54
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych NBP.
Na rynku midzybankowym trzymiesiczny WIBOR, ktry decyduje o oprocentowaniu wikszoci kredytw zotowych, od 2008 do 2010 roku spada z poziomu 5,88% do 3,94%. Niestety, od pocztku 2011 roku odnotowywany jest systematyczny wzrost trzymiesicznego WIBOR-u i aktualnie ksztatuje si on na poziomie 4,76% (tabela 9.). Z kolei trzymiesiczny LIBOR dla franka szwajcarskiego od 2007 roku sukcesywnie spada z 2,76%, aby we wrzeniu 2011 roku osign swoje minimum rwne 0,01%. Natomiast trzymiesiczny EURIBOR od 2007 roku spada z 3,73% do 0,82% w 2010 roku. Aktualnie EURIBOR ronie i wynosi 1,54%. W maju 2011 roku rednie oprocentowanie kredytw zotowych dla przedsibiorstw wzroso o 0,3 pkt proc. do 6,6%. W przypadku przedsibiorcw indywidualnych koszt udzielonych kredytw by wyszy o 1,8 pkt proc. W przypadku kredytw zotowych dla gospodarstw domowych, oprocentowanie kredytw mieszkaniowych zwikszyo si o 0,1 pkt proc. do 6,5% oraz o 0,2 pkt proc. do 15,6% wzroso oprocentowanie kredytw konsumpcyjnych. Na poziomie z poprzedniego miesica utrzymao si natomiast oprocentowanie depozytw przedsibiorstw i depozytw gospodarstw domowych. Wynioso ono odpowiednio 3,5% oraz 3,8%41. Wraz ze wzrostem kosztw pozyskania zewntrznych rde finansowania w 2011 roku odnotowano niewielkie zaostrzenie polityki kredytowej ze strony bankw komercyjnych. W ujciu netto banki kontynuoway nieznaczne zaostrzenie kryteriw kredytowych dla gospodarstw domowych w II kwartale 2011 roku. W przypadku przedsibiorstw nieznaczne zagodzenie kryteriw kredytowych dotyczyo gwnie kredytw krtkoterminowych, przy czym wikszo bankw nie dokonaa zmian polityki kredytowej. Wzrs odsetek bankw deklarujcych obnik mar na kredytach dla przedsibiorstw. W przypadku kredytw mieszkaniowych na zagodzenie w zakresie pobieranych mar wskazao mniej bankw ni w poprzednim kwartale. Ponad jedna pita bankw podwyszya maksymaln kwot kredytu konsumpcyjnego42. Zakres korzystania z zewntrznych rde finansowania jest stosunkowo duy. W okresie luty-maj 2011 roku nastpio oywienie akcji kredytowej dla przedsibiorstw. Roczna dynamika kredytw ogem dla przedsibiorstw w marcu 2011 roku po raz pierwszy od prawie ptora roku bya dodatnia i w maju br. wyniosa 6,2%. Jednoczenie w okresie luty-maj 2011 roku nadal obnia si stan zaduenia gospodarstw domowych z tytuu
41
42
Narodowy Bank Polski, (2011), Biuletyn Informacyjny 5/2011, Warszawa, s. 8. Narodowy Bank Polski, (2011), Sytuacja na rynku kredytowym, wyniki ankiety do przewodniczcych komitetw kredytowych, III kwarta, Warszawa, s. 1.
30


kredytw konsumpcyjnych (rednio o 0,4 mld z miesicznie, przy rocznej dynamice ujemnej od lutego 2011 roku i wynoszcej w maju br. -2,0%). W efekcie warto nalenoci gospodarstw domowych w maju 2011 roku wzrosa o blisko 12,9 mld z (2,7%) do 495,9 mld z, z czego 8,6 mld z wynikao z deprecjacji zotego w stosunku do gwnych walut, gwnie do franka szwajcarskiego, za firm wzrosa o 3,2 mld z (1,4%) do 227,5 mld z. Uzupenieniem krajowych rde finansowania przedsibiorstw byo zaduenie zagraniczne, ktre w IV kwartale 2010 roku roso szybciej ni kredyt krajowy dla przedsibiorstw. Stan kredytw zagranicznych wynis w IV kwartale ub.r. 93,7 mld EUR, przy rocznej dynamice na poziomie 11,9%43. Czynnikiem, ktry moe ogranicza aktywno konsumentw na rynku kredytowym, jest rosnca warto niespacanych w terminie kredytw. W marcu 2011 roku suma niespaconych w terminie przez Polakw zobowiza wynosia 97 mld z, a liczba dunikw zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Dugw wynosia ponad dwa miliony44. Prowadzenie restrykcyjnej polityki pieninej przez NBP, a tym samym utrzymywanie wzgldnie wysokich stp procentowych naley uzna za czynnik bdcy pewn barier dla klientw sektora producentw oprogramowania. Wystpujca realna presja inflacyjna pozwala przyj, e warto rynkowej stopy procentowej moe w najbliszym czasie zwiksza si, zwikszajc tym samym cen kredytu. Jednoczenie, nadmierna warto przeterminowanego zaduenia moe skutkowa zaostrzaniem warunkw aplikowania o kredyt, a tym samym negatywnie wpyn na warto spoycia w polskiej gospodarce. 4.1.2. Czynniki spoeczne 4.1.2.1. Starzejce si spoeczestwo Poprzez starzenie si spoeczestwa rozumie si najczciej proces zwikszania si liczebnoci osb starych to jest takich, ktre weszy w okres staroci okrelany wiekiem wedug rnych kryteriw: biologicznych, demograficznych, spoeczno-psychicznych, prawnych lub ekonomicznych. Pojcie to odnosi si do wzrostu odsetka osb starych w populacji w zwizku ze spadkiem podnoci i umieralnoci, czego efektem jest wzrost liczby osb doywajcych do wieku podeszego45. Wedug prognozy demograficznej Eurostatu z 2010 roku dla 27 krajw europejskich, w ktrej przyjto zaoenie o konwergencji procesw demograficznych w krajach Unii Europejskiej wraz z niwelowaniem istniejcych midzy nimi rnic spoeczno-ekonomicznych i kulturowych46, udzia osb w wieku powyej 65. lat w 2010 r. wynosi rednio 16%, w 2030 r. bdzie wynosi 22,6%, a w 2060 roku 29,3%. W Polsce natomiast odpowiednio: 13,5%, 22,5% i 34,5%. redni wiek mieszkacw krajw UE-27 wzronie w tych okresach z 39,8 lat, do 44,4, a nastpnie do 47,2 lat. W Polsce za odpowiednio: 37,7, 45,3 i 51,2 lat. Wskanik obcienia osb w wieku 15-64 lat osobami powyej 65. roku ycia bdzie za wzrasta z 23,6% do 36,4% i 52,4%. W Polsce bdzie to za kolejno 19%, 35,2% i 64,6%. Ponadto ludno Polski zmniejszy
Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieninej, (2011), Raport o inflacji lipiec 2011 r., Warszawa, lipiec, s. 42-43. Krajowy Rejestr Dugw, (2011), Kompleksowy Raport o Dugach marzec 2011 r., online, protok dostpu: http://www2.krd.pl/ Centrum-prasowe/Raporty-KRD/Kompleksowy-Raport-o-D-ugach-luty-2011.aspx, data dostpu 11.10.2011. 45 Oklski M., (2004), Demografia, Scholar, Warszawa, s. 154. 46 EUROPOP2010 Convergence scenario, national level (proj_10c2150p), online, protok dostpu: http://ec.europa.eu/eurostat, data dostpu 27.09.2011.
44 43
31


si z 38,1 mln osb w 2010 roku do 37,5 mln w 2030 i 32,7 mln w 2060 roku. Sytuacja demograficzna Polski bdzie zatem ksztatowa si relatywnie gorzej ni wikszoci pastw Unii Europejskiej na skutek znacznie opnionego i szybszego procesu starzenia si populacji. Zgodnie z wynikami prognozy ludnoci Polski sporzdzonej przez Gwny Urzd Statystyczny na lata 2008-2035 przewiduje si, e w 2010 roku ludno Polski bdzie wynosi 38 milionw osb, w 2020 okoo 37,8 mln, a w 2035 okoo 35,9 mln47. Zmniejszanie si populacji ma w 90% dotyczy miast, ktrych populacja spadnie z 23,3 do 21,2 milionw osb. Najwiksze ubytki ludnoci nastpi w wojewdztwach: witokrzyskim, dzkim, lubelskim, opolskim i lskim. Natomiast procesy dezurbanizacji wystpi gwnie w regionie witokrzyskim, wielkopolskim, kujawsko-pomorskim i pomorskim. Jednoczenie zmniejsza si bdzie liczba osb w wieku produkcyjnym, z poziomu 24,5 milionw w 2007 roku do 20,7 milionw w 2035 roku. Postpowa bdzie te starzenie si zasobw pracy. Udzia osb w wieku poprodukcyjnym wzronie z 16% w 2007 do 26,7% w 2035 roku. Najwikszy udzia osb powyej 60. roku ycia bdzie mia miejsce w 2010 roku w wojewdztwach: dzkim (21,9%), witokrzyskim (21,2%) i mazowieckim (20,5%). Najmniejszy za w warmisko-mazurskim (17,4%) i wielkopolskim (18,2%). W 2035 roku najwikszy udzia osb po 60. roku ycia bdzie notowany w wojewdztwach witokrzyskim (33,2%), opolskim (32,3%) i dzkim (32,2%), a najmniejszy w pomorskim (28,1%) i wielkopolskim (28,2%). Wojewdztwo podlaskie w 2035 roku bdzie czwartym najstarszym regionem w kraju z 31,6% udziaem mieszkacw w wieku 60+. Tabela 10. Prognoza starzenia si populacji Polski wedug wojewdztw (udzia w populacji osb powyej 60. roku ycia)
Wyszczeglnienie Polska Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmisko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 2010 19,66 20,13 18,90 20,27 18,26 21,92 19,10 20,53 20,12 18,48 19,98 18,31 20,48 21,23 17,43 18,25 18,95 2015 22,68 23,93 22,08 23,13 21,90 25,10 21,41 23,07 23,24 21,09 22,40 21,40 23,84 24,61 20,79 21,09 22,72 2020
%
2025 26,80 28,13 26,52 27,50 26,73 29,04 25,15 25,96 28,44 25,68 27,45 25,17 28,48 29,49 26,08 25,05 27,30
2030 27,98 28,90 27,73 29,04 27,78 30,16 26,59 26,85 30,14 27,41 29,30 26,20 29,65 30,99 27,46 26,20 28,24
2035 30,03 30,83 29,77 31,24 29,76 32,20 28,76 28,90 32,32 29,78 31,60 28,11 31,54 33,28 29,44 28,29 30,13
25,39 26,96 25,01 25,83 25,20 27,83 23,65 25,16 26,28 23,74 25,35 23,92 26,88 27,73 24,13 23,70 25,97
rdo: Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl/bdl, stan na 30.09.2011.
W kontekcie analizowanego sektora oprogramowania, poza starzeniem si zasobw pracy, a wic take pracownikw przedsibiorstw sektora, jego klientw i zwizanego z nim
47
Gwny Urzd Statystyczny, (2008), Prognoza ludnoci Polski na lata 2008-2035, Warszawa.
32


otoczenia zwrci naley uwag na inne daleko idce skutki wzrostu udziau osb starych w spoeczestwie. Wzrasta bdzie chociaby zapotrzebowanie na dostarczanie usug publicznych, spoecznych i kulturalnych dla osb starszych, wdraanie rozwiza modernizujcych podmioty ochrony zdrowia, komunikacj miejsk i organizacj przestrzeni miejskich. Zmianom ulegn te struktury konsumpcji, innowacyjnoci i produktywnoci pracy ludzkiej. W tych warunkach informatyzacja, jak twierdzi W. Pdich, w XXI wieku bdzie sprzyja nowym problemom z zabezpieczeniem zdrowotnym, socjalnym, organizacj ycia na emeryturze i ocen wartoci dowiadczenia yciowego ludzi starych48. Jak twierdzi R. Ervik, na pocztku XXI wieku w krajach wysoko rozwinitych, jak Japonia i Stany Zjednoczone, ktre maj najbardziej rozwinite programy dziaa wobec starzenia si spoeczestwa, dochodzi do przemiany paradygmatu rozwoju z opartego na sieciach i internecie do opartego na wykorzystaniu automatw i robotw49. Wdroenia zwizane z tym zakresem bd stopniowo podwaa znaczenie wskanikw obcienia czciowo przeciwdziaajc niedoborom siy roboczej. Jednoczenie jednak coraz czciej zamiast zjawiska wykluczenia cyfrowego analizom bdzie trzeba poddawa zjawisko wykluczenia robotycznego, podziau robotycznego (ang. robotics divide). O ile w pierwszym przypadku istotny jest dostp do technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, w tym internetu, w drugim kluczowy jest nierwny dostp do robotyki, tak poszczeglnych krajw, jak te ich regionw oraz spoecznoci lokalnych i grup. Wraz z upowszechnianiem si tego zjawiska ksztatowa si bdzie nowy wymiar stratyfikacji spoecznej, gdzie wana stanie si nie tyle sama technologia, co oferowane przez ni uatwienia w wykonywaniu czynnoci w yciu codziennym. Pogld ten pokrywa si ze stanowiskiem C. Zieliskiego, ktry analizujc bariery rozwoju robotyki w Polsce uznaje, e niedobr wykwalifikowanych kadr i ich przyciganie przez inne kraje moe nie tylko uniemoliwi przeciwdziaanie zagroeniom demograficznym, ale te zepchn kraj na margines wiatowej gospodarki 50. Poszukiwanie pozytywnych odpowiedzi na wyzwania demograficzne nastpuje dopiero na przeomie XX i XXI wieku51. Wie si to gwnie z popraw stanu zdrowia osb starszych, ich aktywnoci spoecznej, z przeciwdziaaniem dyskryminacji ze wzgldu na wiek (ang. ageism) oraz przemianami celw polityki spoecznej. W krajach rozwinitych zauwaalne jest te tworzenie systemw srebrnej gospodarki, polegajcych na produkcji oraz dystrybucji dbr i usug skierowanych gwnie do osb starszych, ale take pozwalajcych na przygotowanie si do staroci dla reprezentantw pozostaych grup wiekowych, przy czym systemy te cz si z rozwojem infrastruktury informatycznej i programowaniem rnego rodzaju urzdze, produktw i systemw. Ju teraz istnieje wiele przykadw produktw i usug tworzonych zgodnie z paradygmatem gerontechnologii oraz koncepcjami projektowania uniwersalnego i midzypokoleniowego52. Dostosowanie rnorodnych obiektw codziennego uytku jest
Pdich W., (1999), Ludzie starzy w perspektywie XXI wieku, Ethos, nr 3, s. 134. Ervik R., (2009), A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, referat z konferencji ESPAnet The future of the welfare state, Urbino, 17-19.09.2009, online, protok dostpu: www.espanetitalia.net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf, data dostpu 27.09.2011. 50 Zieliski C., (2008), Roboty w subie ludzi starszych, [w:] Karpiski A., Rajkiewicz A. (red.),Polska w obliczu starzenia si spoeczestwa, PAN Komitet Prognoz Polska 2000 Plus, Warszawa, s. 157, 169. 51 Szukalski P., (2006), Zagroenie czy wyzwanie proces starzenia si ludnoci, Polityka Spoeczna, nr 9, s. 7-9. 52 S to m.in. strony internetowe, rozwizania pozwalajce na wykonywanie telepracy i zdalne nauczanie, telemedycyna, detektory, alarmy i czujniki, zestawy medyczne, dietetyczne i kosmetyczne, okulary i kamery, przyrzdy poprawiajce such i wch, systemy azienkowe i kuchenne, wczniki wiate, okna i drzwi, podnoniki schodowe, inteligentne domy, rozwizania zwikszajce bezpieczestwo jazdy samochodem. Zob. Booming Business, online, protok dostpu: http://www.trendwatching.com/trends/boomingbusiness.htm, data dostpu 27.09.2011; Transgenerational Product Examples, online, protok dostpu: http://www.transgenerational.org/resources/products.htm, data dostpu 27.09.2011; Komfort & Qualitt 2011/2012, online, protok dostpu; http://www.komfort-und-qualitaet.de/2011/, data dostpu 27.09.2011.
48 49
33


istotne, gdy mog one suy tworzeniu stereotypw i stanowi podstaw do poredniego, nieuwiadamianego dyskryminowania ludzi ze wzgldu na wiek. Przykadowo, oprogramowanie moe by tworzone tak, by zapewnia wszystkim uytkownikom pozornie neutralne warunki, ale cz jego opcji i funkcji moe by trudna w obsudze dla konkretnych grup wiekowych, co moe by zupenie nieplanowanym efektem jego twrcw. Z bada Diagnozy Spoecznej wynika, e w Polsce wystpuje zjawisko pokoleniowej luki kompetencyjnej. Wraz z wiekiem Polacy rzadziej znaj gwne jzyki zachodnie angielski, niemiecki i francuski oraz potrafi posugiwa si nowymi technologiami komputerem i internetem53. Podobne wyniki wskazyway badania TNS OBOP z 2007 roku dotyczce rnic midzy dziadkami i wnukami54. W ostatnich latach powstay propozycje dziaa przeciwko wykluczeniu cyfrowemu i na rzecz e-inkluzji najstarszych Polakw55. Proces starzenia si spoeczestw zmienia nie tylko postawy i oczekiwania twrcw oraz odbiorcw oprogramowania, ale te wymagania wobec jego jakoci i kontaktw przedsibiorcw sektora z odbiorcami. Oprogramowanie powinno uwzgldnia zdolnoci funkcjonalne najstarszych wiekiem uytkownikw i uatwiajc im jego wykorzystanie przyczynia si do aktywnego starzenia i samodzielnego wykonywania rnych czynnoci. Jednoczenie oprogramowanie nie powinno zawiera opcji i funkcji, ktre mog w jaki sposb dyskryminowa uytkownikw ze wzgldu na ich wiek. Nowoczesne oprogramowanie powinno mie te zastosowanie w dziedzinach zwizanych z prac podmiotw i instytucji, ktrych klientami s osoby starsze i ktre przyczyniaj si do budowy srebrnej gospodarki. Ponadto zwikszeniu wykorzystania oprogramowania, internetu i innych nowych technologii mog suy programy eliminowania wykluczenia cyfrowego. W nieodlegej przyszoci istotne stanie si te zastosowanie oprogramowania do automatyki i robotyki, wobec czego potrzebne bd rwnie dziaania na rzecz niwelowania rnych wymiarw i poziomw podziau robotycznego. 4.1.2.2. Popularyzacja nowych form komunikacji Cho pocztki internetu sigaj koca lat 60. XX wieku, to jego upowszechnienie przypada dopiero na koniec lat 90. XX wieku. W okresie tym powstay pierwsze portale internetowe, swoje strony internetowe zaczy tworzy rne instytucje ycia publicznego i osoby prywatne. Zaczto szeroko korzysta z poczty elektronicznej, komunikatorw, grup i forw dyskusyjnych, czatw, serwerw i systemw wymiany plikw, telefonii internetowej, telekonferencji, obsugi faksu przez internet, radia i telewizji internetowej, sklepw i aukcji internetowych, usug bankowoci elektronicznej oraz gier sieciowych. Internet obok komunikacji satelitarnej stanowi gwny przykad nowych mediw, a zarazem platform do tworzenia kolejnych ich typw. W odrnieniu od rodkw przekazu, takich jak: tradycyjne media drukowane, film, muzyka oraz radio i telewizja, nowe media s ze sob wzajemnie powizane, dostpne dla indywidualnych uytkownikw, ktrzy mog by nie tylko odbiorcami, ale te nadawcami przekazw, s interaktywne, otwarte, wielofunkcyjne,
53 Czapiski J., Panek T. (red.), (2011), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa, s. 307, 315. 54 TNS OBOP, (2007), Dziadkowie i wnuki o sobie, wzajemnych relacjach i ludziach starszych. Komunikat z bada, Warszawa. 55 Batorski D., Zajc J.M. (red.), (2010), Midzy alienacj a adaptacj. Polacy w wieku 50+ wobec internetu, UPC Polska, ARFP, Warszawa; Kolesiski A. (red.), (2008), Srebrna Narodowa Strategia Spjnoci, Stowarzyszenie Spoeczestwa Wiedzy, Warszawa.
34


wszechobecne oraz niedookrelone przestrzennie56. Kluczow cech nowych mediw jest proces digitalizacji, cyfryzacji przeksztacania przekazw symbolicznych w formy kodu binarnego, ktry moe podlega identycznym procedurom produkcji, dystrybucji i przechowywania. Sprzyja to konwergencji mediw, upodobnianiu si zasad ich funkcjonowania i wytwarzaniu midzy nimi powiza57. W tym miejscu poprzez nowe formy komunikacji rozumiany jest przede wszystkim nurt Web 2.0, ktry upowszechnia si na pocztku XXI wieku. Przyjmuje si, e to pojcie autorstwa D. DiNucci zostao spopularyzowane w 2004 roku przez seri konferencji o nowych technikach tworzenia aplikacji internetowych, ktre organizoway firmy O'Reilly Media i MediaLive International58. Za kluczowe uznaje si tu, by aplikacje internetowe wspieray wymian informacji, interoperacyjno, wspprac oraz byy dostosowane do potrzeb uytkownika. W ten sposb internet staje si platform kolejnych typw nowych mediw. Do nurtu Web 2.0 zalicza si przede wszystkim serwisy spoecznociowe, blogi, strony typu Wiki, serwisy wymiany treci, strony typu mashup agregujce dane z innych witryn oraz folksonomie zbiory linkw do ulubionych stron, ksiek, zdj, plikw i innych danych59. Z bada CBOS z 2010 roku wynika, e z internetu korzysta ponad poowa dorosych Polakw (51)60. Gwn form komunikacji s komunikatory tekstowe, z ktrych korzysta okoo 66 internautw, przy czym osoby te stanowi zarazem 34 dorosych Polakw. Blisko 39 internautw i zarazem 20 Polakw korzysta z opcji prowadzenia rozmw gosowych przez internet. W przypadku uczestnictwa w komunikacji za porednictwem forw dyskusyjnych jest to odpowiednio 34 i 18, a w odniesieniu do wykorzystania gier sieciowych 21 i 11. Ponadto, do nawizania znajomoci w sieci przyznaje si okoo 25 internautw, a 15 deklaruje, e spotkao si z poznanymi t drog osobami. Z bada CBOS z 2009 roku wynika rwnie, e okoo 62 internautw, a zarazem blisko 30 dorosych Polakw posiada konto w przynajmniej jednym z gwnych serwisw spoecznociowych61. Z badania Diagnoza Spoeczna 2011 wynika, e wykorzystanie internetu do komunikacji jest zrnicowane terytorialnie z uwagi zarwno na dostp do sieci, jak i na wystpowanie regionalnych rnic kulturalnych i gospodarczych. We wszystkich wojewdztwach odnotowano wzrost liczby osb korzystajcych z internetu. Wojewdztwo podlaskie ksztatuje si pod tym wzgldem przecitnie korzystanie z internetu deklaruje okoo 59,5 respondentw. Jest to znacznie wicej ni w pozostaych regionach Polski Wschodniej, ktre znajduj si w kocwce zestawienia.
56
57
McQuail D., (2007), Teoria komunikowania masowego, PWN, Warszawa, s. 57-59, 150-153. Jenkins H., (2007), Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediw, Warszawa, WAiP; Cross-platform, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/wiki/Cross-platform, data dostpu 27.09.2011. 58 Web 2.0, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0, data dostpu 26.09.2011. 59 Serwis spoecznociowy, online, protok dostpu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Serwis_spo%C5%82eczno%C5%9Bciowy, data dostpu 27.09.2011. 60 CBOS, (2010), Korzystanie z komputerw i internetu. Komunikat z bada, Warszawa. 61 CBOS, (2009), Korzystanie z internetu. Komunikat z bada, Warszawa.
35


Wykres 3. Procent osb w wieku 16+ korzystajcych z internetu w poszczeglnych wojewdztwach w 2007 roku i procent nowych osb korzystajcych w latach 2009 i 2011
rdo: Batorski D., (2011), Korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych, [w:] Czapiski J., Panek T. (red.), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa, s. 311.
Wedug Diagnozy Spoecznej 2011, zmniejsza si zainteresowanie Polakw korzystaniem z komunikatorw internetowych62. Wprawdzie wedug badania korzysta z nich od czasu do czasu okoo 80 internautw, jednak tylko okoo 40 robi to regularnie przynajmniej raz w tygodniu. Podobnie jest w przypadku poczty elektronicznej w stosunku do 2007 roku odnotowano spadek o 7 punktw procentowych do poziomu 61. Nieznacznie wzrosa popularno czatw z 14 do 16, grup i forw dyskusyjnych z 15 do 18, bez zmian pozostaje za telefonia internetowa, z ktrej korzysta okoo 24 Polakw. Spadki popularnoci poszczeglnych narzdzi komunikacji internetowej tumaczy si przede wszystkim wzrostem popularnoci serwisw spoecznociowych, ktre cz w sobie opcje komunikatorw tekstowych, poczty elektronicznej, grup i forw dyskusyjnych oraz czatw. Badania Megapanel PBI/Gemius z lipca 2011 roku wskazuj, e z midzynarodowego serwisu Facebook korzystao w Polsce 11,44 mln osb, a z jego najwikszego konkurenta
62 Batorski D., (2011), Korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych, [w:] Czapiski J., Panek T. (red.), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa, s. 317.
36


NK.pl okoo 11,9 mln63. S to rwnie osoby, ktre nie maj zaoonych w tych serwisach wasnych kont. Wedug bada Socialbakers, w Polsce zarejestrowanych jest ponad 6 milionw uytkownikw serwisu Facebook 26,8 internautw i 15,6 mieszkacw kraju. Jest to 23. Ppozycja w rankingu wiatowym, gdzie w czowce znajduj si: USA (155,3 mln uytkownikw), Indonezja (okoo 35 milionw) i Wielka Brytania (okoo 30 milionw)64. Z wynikw Diagnozy Spoecznej 2011 wnioskuje si, e do posiadania konta na dowolnym serwisie spoecznociowym i korzystania z niego od czasu do czasu przyznaje si okoo 68 internautw, a zarazem ponad 40 Polakw65. Przy czym okoo 35 Polakw ma konto w serwisie NK.pl, 20 na Facebooku, a 13 w innym serwisie. Okoo 80 osb korzysta zarwno z Facebooka, jak i z NK.pl. Z bada Diagnozy Spoecznej wynika te, e osoby korzystajce z internetu czciej aktywnie uczestnicz w yciu spoecznym i kulturalnym ni pozostali Polacy66. Niemniej naley zaznaczy, e w nawizywaniu nowych znajomoci, transakcjach za porednictwem sieciowych form komunikacji istotne jest okazywanie zaufania innym67. Jest ono istotne z uwagi na fakt, i w komunikacji za porednictwem internetu cechy pozwalajce na okrelenie wiarygodnoci innych, takie jak: wygld, zachowanie i otoczenie, s prezentowane w sposb odmienny ni w tradycyjnych kontaktach twarz w twarz. Polacy pod analizowanym wzgldem wci zajmuj jedno z ostatnich miejsc wrd krajw objtych badaniem European Social Survey tylko okoo 13,4 deklaruje uoglnione zaufanie do innych osb68. Jednoczenie nowe technologie komunikacyjne maj due znaczenie dla budowy kultury zaufania i wspdziaania poprzez zwikszanie przejrzystoci organizacji spoecznej oraz edukacji dla zaufania69. W tym miejscu naley rwnie wspomnie, e serwisy spoecznociowe zmieniaj nie tylko formy komunikacji, ale te produkcji rnego rodzaju treci w tym oprogramowania. Serwisy nurtu Web 2.0, gry sieciowe i programy do transmisji audiowizualnych za porednictwem internetu, wedug Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), zawieraj treci tworzone przez uytkownikw (ang. User-Generated Content)70. S to chociaby autorskie rysunki, zdjcia, utwory muzyczne, filmy, recenzje, komentarze, audycje, ksiki, hasa encyklopedyczne oraz elementy i obiekty interaktywne tworzce rodowisko programw i gier. Oglnie dostpno treci tworzonych przez uytkownikw wywouje wiele zrnicowanych efektw o czsto sprzecznych skutkach. Jak twierdzi J. Rifkin, w gospodarce elektronicznej i niematerialnej kluczowe znaczenie bdzie mie dostp do rnego rodzaju treci i kontaktw, a nie samo ich gromadzenie i posiadanie71. Wie si to z tworzeniem w przestrzeni internetu i poszczeglnych serwisw spoecznociowych stref komunikacji dostpnych wycznie dla najbardziej zaawansowanych
Lemaska M., (2011), Nasza Klasa zwikszya dystans do Facebooka, 21.09.2011, online, protok dostpu: http://www.rp.pl/artykul/ 706258,720368-Nasza-Klasa-zwiekszyla-dystans-do-Facebooka.html, data dostpu 27.09.2011. 64 Ponad 6 mln uytkownikw Facebooka w Polsce, 29.04.2011, online, protok dostpu: http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/ponad-6mln-uzytkownikow-facebooka-w-polsce, data dostpu 27.09.2011. 65 Batorski D., (2011), Korzystanie z technologii, op.cit., s. 318-320. 66 Ibidem, s. 320-322; Ngo 2.0 Daj si zapa w sie, (2010), Fundacja Moje Stypendium Warszawa. 67 Hardin R., (2009), Zaufanie, Wydawnictwo Sic!, Warszawa, s. 106-126. 68 Czapiski J., (2011), Kapita spoeczny, [w:] Czapiski J., Panek T. (red.), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa, s. 285. 69 Zob. Sztompka P., (2007), Zaufanie. Fundament spoeczestwa, Znak, Krakw, s. 296-300; Klimczuk A., (2011), Eksperci i narcyzm kulturowy prba analizy wzajemnych relacji, [w:] Sieradzan J. (red.), Narcyzm: Jednostka spoeczestwo kultura, UwB, Biaystok, s. 235-236. 70 Zob. Wunsch-Vincent S., Vickery G., (2007), Participative Web: User-Created Content, OECD, online, protok dostpu: http://www.oecd.org/dataoecd/57/14/38393115.pdf, data dostpu 27.09.2011. 71 Rifkin J., (2002), Wiek dostpu. Nowa kultura hiperkapitalizmu, w ktrej paci si za kad chwil ycia, Wyd. Dolnolskie, Wrocaw, s. 187-192.
63
37


uytkownikw, opartych na spenianiu specjalnych kryteriw. Przykadem mog by informacje gboko ukryte w bazach danych (ang. deep web) oraz grupy, strony i zbiory strzeone przez rnego rodzaju kontrolerw (ang. gatekeepers), instytucje i osoby, ktre reguluj dostp do treci i form komunikacji w sieci. Mona przypuszcza, e dalsze rnicowanie si nowych kanaw komunikacji bdzie zwizane z tworzeniem oprogramowania w oprogramowaniu dodatkowych wtyczek i aplikacji w przegldarkach internetowych, serwisach spoecznociowych i grach sieciowych72. Ju teraz s to m.in. systemy umoliwiajce elektroniczn dystrybucj programw i gier tworzonych przez niezalenych deweloperw (np. Xbox Live Marketplace, Microsoft XNA; Wii Shop Channel, WiiWare; PlayStation Network, Sony E-Distribution Initiative; Google Apps Marketplace), gry jak Second Life, w ktrych mona handlowa wirtualnymi elementami i kodem rdowym oraz systemy typu gra w chmurze (ang. cloud gaming) lub gry na yczenie (ang. gaming on demand; np. OnLive, Gaikai). Przedsibiorstwa sektora oprogramowania musz bra pod uwag zmieniajce si rodki komunikacji wykorzystywane w spoeczestwach na pocztku XXI wieku. Oprogramowanie nie tylko stanowi istotn cz nowych kanaw komunikacyjnych, ale te suy dalszej dystrybucji rnorodnych programw. W ostatnich latach zwiksza si zrnicowanie kanaw komunikacji dostpnych za porednictwem internetu, ktre pozwalaj zarwno na wymian opinii o programach, na ich promocj, jak te na ich nielegalne dalsze rozpowszechnianie. Rwnie same serwisy spoecznociowe i gry sieciowe staj si istotnymi platformami sprzeday nowych aplikacji. Dodatkowo nowe formy komunikacji stymuluj tworzenie rnorodnych treci przez uytkownikw sieci mog to by take elementy nowego oprogramowania. Komunikacja za porednictwem internetu wymaga zaufania i bezpieczestwa, co stanowi kolejny obszar, istotny dla przedsibiorstw sektora oprogramowania. Zrnicowanie kanaw komunikacji i wymiany treci sprzyja te tworzeniu rozwiza integrujcych systemy i urzdzenia. 4.1.2.3. Zmiana stylu ycia Styl ycia stanowi pojcie suce do opisu elementw struktur spoecznych. Za A. Siciskim przyjmuje si, e jest to specyficzny zesp codziennych zachowa czonkw owej zbiorowoci, stanowicy manifestacj ich pooenia spoecznego, a dziki temu umoliwiajcy ich spoeczn identyfikacj73. Na pocztku XXI wieku socjolodzy w zwizku z wspwystpowaniem wielu rnych form ycia zbiorowego opisywanych w ramach koncepcji takich jak chociaby spoeczestwo postmodernistyczne, ponowoczesne, pynnej nowoczesnoci, pnej nowoczesnoci, refleksyjne, ryzyka, konsumpcji, mediw, spektaklu czy sieci coraz czciej analizuj pogbiajce si zrnicowanie stylw ycia w obszarze ycia codziennego74. Niemoliwe jest ju zatem mwienie np. o dominacji miejskiego stylu ycia czy jednej formie zdrowego stylu ycia, lecz o szeregu ich odmian.
72
Klimczuk A., (2008), Games 2.0 jako prba konstrukcji spoeczno-kulturowego perpetuum mobile, PTBG, UAM, Pozna, Homo communicativus, nr 3(5), s. 177-187. 73 Siciski A. (red.), (1978), Styl ycia. Przemiany we wspczesnej Polsce, PWN, Warszawa 1978, s. 13-14; cyt. za: Palska H., (1999), Styl ycia. Stare i nowe potrzeby badawcze, [w:] Gawin D. (red.) Homo eligens. Spoeczestwo wiadomego wyboru, IFiS PAN, Warszawa 1999, s. 56. 74 Bogunia-Borowska M., (2008), Codzienno ycia spoecznego wyzwania dla socjologii XXI wieku, [w:] Sztompka P., BoguniaBorowska M. (red.), Socjologia codziennoci, Znak, Krakw, s. 53-93.
38


O przemianach stylw ycia wiadcz przemiany stratyfikacji spoecznej towarzyszce rozwojowi kreatywnej gospodarki, ktre opisuje R. Florida. Zdaniem tego autora, odmienne style ycia koncentruj si wok dwch typw klas spoecznych o odmiennym dostpie do bogactwa, prestiu, wyksztacenia i zdrowia: kreatywnej i usugowej75. Klasa kreatywna jest reprezentowana przez naukowcw, inynierw, wykadowcw, artystw, grafikw, pisarzy, doradcw, specjalistw od mediw i reklamy oraz projektantw i architektw. W jej skad wchodz rwnie programici i informatycy. Styl ycia tych osb stanowi poczenie pracy i zabawy kreatywno obecna jest bowiem we wszystkich czynnociach. Styl ycia klasy usugowej jest radykalnie inny. Osoby te nie mog samodzielnie wybiera czasu pracy oraz s stale naraone na jej utrat. Ich praca obejmuje czynnoci prostsze, mniej patne i w gorszych warunkach czsto bez wzgldu na dob i dzie tygodnia. Chodzi tu rwnie o wiadczenie o dowolnej porze np. usug bankowych, kulturalnych, edukacyjnych, gastronomicznych, naprawczo-konserwacyjnych, turystycznych. Inn koncepcj przemian stylu ycia i podziau klasowego zwizan z rozwojem technologii informacyjnych przedstawiaj A. Bard i J. Sderqvist opisujcy podzia na netokracj i konsumtariat76. Na pocztku XXI wieku kluczowe znaczenie maj mass media oparte na sieci internetowej, w ktrych dominujc rol odgrywaj netokraci ludzie, ktrzy zrozumieli reguy dziaania globalnej sieci informacyjnej i potrafi j wykorzystywa do osigania celw. Osoby takie wykorzystuj sieci do mobilizowania ludzi wraz z ich zasobami do zorganizowanego dziaania. Konsumtariat za skada si z osb pozbawionych dostpu do sieci i niepotraficych z nich korzysta w tym administracji publicznej, podmiotw komercyjnych i pozarzdowych. Netokraci maj wadz z uwagi na dostp do osb oraz informacji, umiejtno ich selekcji, zwracania uwagi, dzielenia si nimi i otwartoci. Tymczasem reprezentanci konsumtariatu, nie wykazujc takich dziaa, staj si osobami kierowanymi przez reklamy sterujce pragnieniami i dostpem do rodkw dajcych dostp do konsumpcji na poziomie odpowiadajcym netokratom. Istot tego adu nie s maksymalne zyski, a zapobieganie niepokojom spoecznym i przemocy. Konsumtariat staje si uzaleniony od nowych dbr i usug na tyle, e nie potrafi wykroczy poza swoj tosamo. Tymczasem netokracja moe sama kontrolowa swoj prac i konsumpcj. Ponadto, istotne znaczenie dla przemian stylw ycia maj postpujce w krajach wysoko rozwinitych od lat 70. zmiany zwizane ze stopniowym zacieraniem si granic midzy konsumpcj i produkcj oraz prac i zabaw77. Jak twierdzi J. Attali, w XXI wieku czas moe by postrzegany jako kluczowy zasb rozwoju spoeczno-gospodarczego78. Wprawdzie maleje ilo czasu potrzebna do produkcji towarw i usug, to jednak ich konsumpcja pochania go coraz wicej z uwagi na ograniczenia rozwoju transportu publicznego w duych miastach, wzrastajce wymagania co do peniejszego wykorzystania dostpnej wiedzy, bogatsz ofert dbr oraz wzrost konkurencji midzy rnymi podmiotami
Florida R., (2010), Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw na przeobraenia w charakterze pracy, wypoczynku, spoeczestwa i ycia codziennego, NCK, Warszawa. 76 Bard A., Sderqvist J., (2006), Netokracja. Nowa elita wadzy i ycie po kapitalizmie, WAiP, Warszawa. 77 Jest to wywoane gwnie przez zmiany charakteru pracy w nowych zawodach wymagajcych wysokich kwalifikacji, wysokiego poziomu wyksztacenia, dziaa zindywidualizowanych i twrczych, zwizanych z wykonywaniem czynnoci w domu, na komputerze, z wykorzystaniem globalnych sieci komunikacyjnych i urzdze mobilnych. Praca taka umoliwia jej czenie z innymi czynnociami, jak jedzenie w czasie pracy czy suchanie muzyki. Zob. Jung B., (2006), Konsumpcja a styl ycia, [w:] Kurzynowski A. (red.), Polityka spoeczna, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 152-153; Jung B., (2009), Kryzys czasu, czas kreatywnoci i wsppracy, [w:] Osiski J., Sztaba S. (red.), Nauki spoeczne wobec kryzysu na rynkach finansowych, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 101-108. 78 Attali J., (2008), Krtka historia przyszoci, Prszyski i S-ka, Warszawa, s. 132-133.
75
39


dcymi do ich sprzeday. Wszystkie te czynniki prowadz do zauwaenia, e czas jest zasobem, ktrego nie da si wyprodukowa ani zgromadzi. Wie si to gwnie z wykorzystaniem sieci Internet, gdzie wszystkie czynnoci rozrywkowe mog by powizane z treciami reklamowymi oraz badaniem zachowa i zainteresowa konsumentw79. Zasadne jest przyblienie gwnych wnioskw z reprezentatywnych bada CBOS nad czasem wolnym Polakw z 2010 roku80. Blisko 36 osb zauwaa zmniejszenie si iloci wolnego czasu, ktrym dysponuj. W kontekcie sektora oprogramowania istotny jest fakt, e bardzo nisko w hierarchii czasu wolnego ogu Polakw znajduj si zajcia z wykorzystaniem komputerw korzystanie z gier komputerowych i spdzanie czasu w sieci internetowej deklaruje tylko 6 respondentw, przy czym w 4 przypadkw s to zajcia wykonywane i niepreferowane, a w dodatkowych 2 preferowane i niewykonywane. Z Diagnozy Spoecznej 2011 wynika, e wzrasta znaczenie internetu w transmisji i dostpie do treci kultury81. Internet obok telewizji stanowi przykad do powszechnie dostpnego medium, ktre zastpuje papierowe wydania prasy i jest mniej wymagajcy finansowo ni tradycyjne wydarzenia kulturalne82. Nadmieni naley, e na pocztku XXI wieku zauwaa si istotne przemiany w produkcji i dystrybucji treci kulturowych83. Popularyzacja nowych mediw prowadzi do zaamania si modeli biznesowych opartych na sprzeday treci na nonikach fizycznych, zastpujc je plikami cyfrowymi, ktrych magazynowanie i dystrybucja s atwiejsze. Prowadzi to do zapotrzebowania na nowe podejcia w zakresie gromadzenia danych o uczestnictwie w kulturze, w tym przeksztace metodologii bada statystyki publicznej zwizanej z czasem wolnym84. W Polsce s realizowane rwnie istotne programy, ktre maj za cel dostosowanie instytucji kulturalnych i artystycznych do wymogw zmieniajcych si stylw ycia85. W odniesieniu do sektora oprogramowania istotne jest wspomnienie o upowszechnianiu si w krajach rozwinitych nowego modelu instytucji kultury. Instytucje, ktre cz tradycyjne formy prezentacji treci kulturalnych z mediami cyfrowymi, s okrelane mianem medialabw, fablabw, bricolabw bd centrw przyszoci (ang. future centers). S to otwarte przestrzenie sprzyjajce interdyscyplinarnej wsppracy, tworzeniu powiza midzy biznesem, nauk i aktywnoci spoeczn86. W ten sposb instytucje kultury staj si nie tylko miejscami biernego odbioru kultury, ale te wczania odbiorcw do aktywnego tworzenia
Szlendak T., (2009), Co si dzieje z czasem wolnym? Od codziennego znoju i odpoczynku do codziennoci, w ktrej czas eksplodowa, [w:] Bogunia-Borowska M. (red.), Barwy codziennoci. Analiza socjologiczna, Scholar, Warszawa, s. 210-214. 80 CBOS, (2010), Czas wolny Polakw. Komunikat z bada, Warszawa. 81 Ibidem, s. 117. 82 Batorski D., (2011), Korzystanie z technologii, op.cit., s. 320-322. 83 Hofmokl J., Tarkowski A., (2007), Obieg kultury dystrybucja dbr cyfrowych, [w:] Bendyk E. (red.), Kultura 2.0 Wyzwania cyfrowej przyszoci, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne, Warszawa, s. 32-42; Krzysztofek K., (2006), Status mediw cyfrowych: stare i nowe paradygmaty, Global Media Journal, nr 1, s. 9-11. 84 Danielewicz M., Filiciak M., Tarkowski A., Uczestnictwo w kulturze: nowe zjawiska, przeterminowane kategorie, online, protok dostpu: http://www.platformakultury.pl/files/uczestnictwo_w_kulturze__nowe_zjawiska_przeterminowane_kategorie.pdf, data dostpu 6.06.2011. 85 Program Wieloletni KULTURA+, online, protok dostpu: http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse/program-wieloletnikultura.php, data dostpu 27.09.2011; Dom Kultury+, online, protok dostpu: http://www.domkulturyplus.pl/, data dostpu 27.09.2011; Program Rozwoju Bibliotek, online, protok dostpu: http://www.biblioteki.org/, data dostpu 27.09.2011; Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, (2011), Konsultacje spoeczne nad projektem Strategii Rozwoju Kapitau Spoecznego 2011-2020. Projekt, Warszawa. 86 Filiciak M., Tarkowski A., (2010), Niebezpieczne zwizki rynkowa i spoeczna produkcja kultury, [w:] Gwd A. (red.), Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa, s. 80, 91-93; Klimczuk A., (2010), Korzyci, szanse i zagroenia w realizacji idei medialabu, [w:] Orlik A. (red.), Digitalizacja dziedzictwa, Fundacja Ortus, Warszawa, s. 15-18.
79
40


nowych treci, a dziki szerokiemu wykorzystaniu oprogramowania komputerowego, mediw spoecznociowych i technologii cyfrowych staj si rwnie inkubatorami przedsibiorczoci. Instytucje tego typu maj coraz wiksze znaczenie we wspczesnej polityce innowacyjnej i projektach rozwoju regionalnego87. We wspczesnych spoeczestwach nie ma jednego, dominujcego stylu ycia. Zauwaalny jest wzrost zrnicowania codziennych zachowa jednostek i grup. Nie mona jednak mwi o zanikaniu podziaw klasowych, lecz o ich przemianach w zwizku z globalizacj dziaalnoci gospodarczej z wykorzystaniem nowych technologii cyfrowych i sieciowych. W nowych ujciach zwraca si szczegln uwag na uprzywilejowan pozycj osb zwizanych z sektorem informatyki i produkcj oprogramowania w znacznej mierze cechuje je odmienny styl ycia ni odbiorcw ich produktw i usug. Rwnoczenie ksztatuj si style ycia umoliwiajce przekraczanie tych podziaw w oparciu o wykorzystanie nowych technologii. Ponadto produkty sektora oprogramowania s wykorzystywane wielofunkcyjnie i towarzyszy im wykonywanie wielu rnych czynnoci. Jednoczenie produkty te mog prowadzi do stylw ycia polegajcych na ich wsptworzeniu, bd ich unikaniu z uwagi na to, e sprzyjaj monitorowaniu rozmaitych czynnoci uytkownikw. W Polsce style ycia zwizane z rozwojem kreatywnoci w czasie wolnym oraz z powszechnym aktywnym wsptworzeniem oprogramowania nie s szeroko upowszechnione. Zmiany moe jednak przynie postpujcy wzrost kompetencji cyfrowych wrd osb modych. Podejmowane s take inicjatywy i programy systemowe majce na celu upowszechnianie stylw ycia zwikszajcych popyt na wykorzystanie rnego rodzaju oprogramowania. 4.1.2.4. Nowa rola konsumenta prosument Pojcie prosumenta wprowadzi i upowszechni w nauce amerykaski socjolog i futurolog A. Toffler w latach 80. w swojej najbardziej znanej pracy Trzecia Fala. Autor zwrci uwag na dokonujce si pod koniec XX wieku przemiany postaw konsumentw w krajach rozwinitych88. Zdaniem Tofflera, dla spoeczestw, w ktrych dokonuje si przejcie ju nie od gospodarek pierwszej fali cywilizacyjnej agrarnej, lecz od drugiej przemysowej do trzeciej poprzemysowej, gospodarki opartej na wiedzy, waciwe jest ujawnianie si stylu ycia konsumenckiego, ktry ma cechy czce w sobie zarwno te z fali pierwszej, jak i drugiej. Historycznie najwczeniej ludzie konsumowali towary i usugi, ktre wytwarzali bezporednio dla siebie, rodziny lub zwizanej z nimi spoecznoci. Std, wedug Tofflera, byli oni prosumentami. W drugiej fali model ten zosta wyparty poprzez masow produkcj i wymian dbr i usug na rynku, podczas gdy produkcja dbr na wasny uytek ulegaa zapomnieniu, bd bya uznawana za wyraz gospodarki nieoficjalnej lub szarej strefy. W spoeczestwach trzeciej fali powraca si do prosumpcji, ale taka aktywno jednostek przyjmuje ju inny ni w przeszoci charakter z uwagi na zmian technologii, szeroki dostp do rodkw komunikacji oraz obecno grup interesu dcych do utrzymania adu drugiej fali. Wrd przykadw wspczesnej prosumpcji A. Toffler wymienia m.in. ruch
87 Zob. Asada M., Ishiguro S., (2010), Next Generation Robot Industry in Japan & in Osaka i M. Asada, Robot Renaissance from Osaka RoboCity CoRE Project, referaty z konferencji Biorobotics Workshop, Center for Special Studies and Programs, Egypt, 13-15.12.2010, online, protok dostpu: www.bibalex.org/CSSP/Presentations/Attachments/Next%20Generation%20Robot.pdf, data dostpu 21.04.2011. 88 Toffler A., (2006), Trzecia Fala, Wydawnictwo Kurpisz, Pozna, s. 305-329.
41


samopomocy, urzdzenia, sklepy i instytucje samoobsugowe, systemy obsugi klienta udzielajce porad co do naprawy i konserwacji przedmiotw, koncepcj i subkultur majsterkowania DIY (ang. Do It Yourself; zrb to sam) oraz konstruowanie komputerw z podzespow wybranych przez konsumentw. W sektorze oprogramowania prosumpcja jest w szczeglnoci widoczna w przypadku popularnoci staych wersji beta89. Oprogramowanie i serwisy internetowe s udostpniane w wersjach testowych moliwie jak najduej, aby zachci nowych konsumentw nie tylko do skorzystania z oferty, ale te do wczenia si w jej rozwj i poprawiania jej jakoci. Z jednej strony produkty s zatem szybciej dostpne dla odbiorcw, z drugiej ogranicza si ryzyko ich niepowodzenia poprzez stae poszerzanie grona odbiorcw czekajcych na produkt. Ponadto odbiorcy oprogramowania mog je zakupi przez internet, a nastpnie samodzielnie nagra na pyt kompaktow swoj kopi, uczestnicz w ocenianiu reklam w serwisach internetowych, udostpniaj w nich wasne materiay oraz promuj rozmaite produkty90. To, co A. Toffler okrela mianem gospodarki prosumenckiej w odniesieniu do dziedzin zwizanych cile z informatyk i internetem, D. Tapscott i A.D. Williams nazywaj mianem wikinomii gospodarki opartej na wsppracy91. Naley jednak zaznaczy, e koncepcja ta nawizuje do wielu uzupeniajcych j i konkurencyjnych wobec niej podej, takich jak: crowdsourcing, uploading, inteligentne technologie, inteligencja zbiorowa lub kolektywna, inteligentne tumy, refleksyjne struktury spoeczne oraz kultura uczestnictwa i polityka uczestnictwa92. Zdaniem wskazanych badaczy wykorzystywania technologii informacyjnych w budowaniu przewagi konkurencyjnej przedsibiorstw, prosumpcja jest szczeglnie widoczna w szeregu przykadw produkcji partnerskiej (ang. peer production) oraz wymiany midzy uytkownikami sieci (ang. peering). Zarwno jednostki, jak i podmioty gospodarcze, publiczne i pozarzdowe mog wsppracowa ze sob w skali globalnej, przyjmujc postawy otwartoci i zgadzajc si na wspdzielenie si zasobami. Sprawia to jednak te, e poczone amorficzne zbiorowoci samoorganizujcych si jednostek mog nie tylko pomaga korporacjom, ale rwnie z nimi rywalizowa. Cztery kluczowe wartoci tej formy gospodarki to: otwarto, partnerstwo, wspdzielenie i globalne dziaanie. Korporacje jednak przewanie unikaj otwartoci, d do zachowania najcenniejszych zasobw, co moe prowadzi do zaamania ich pozycji. Przykadowo, w brany informatycznej zwalczano wiele standardw zapisu danych cyfrowych. Wci nieufnie patrzy si te na przykady otwartego i wolnego oprogramowania. Podejcie to zmienia si dopiero na pocztku XXI wieku, kiedy korzystajc z nowych technologii sieciowych firmy umoliwiaj prosumentom udzia w projektowaniu, tworzeniu, modyfikowaniu, dystrybuowaniu i dodawaniu do produktu czy usug wasnych wartoci dodanych, pozyskujc wiedz i dowiadczenia wielu z nich (ang. crowdsourcing). W marcu 2004 roku firma Trendwatching.com, dziaajca zgodnie ze strategi crowdsourcingu pozyskiwania danych zebranych przez prosumentw opublikowaa raport o generacji C na podstawie danych od ponad 8 tysicy osb z caego wiata
O'Reilly T., (2005), What Is Web 2.0?, 30.09.2005, online, protok dostpu: http://oreilly.com/web2/archive/what-is-web-20.html? page=4, data dostpu 27.09.2011. 90 Lis M., (2010), Konsumpcjonizm a postmodernizm, 25.06.2010, online, protok dostpu: http://www.europae.pl/tendencje-i-trendy/ artykuy/336-konsumpcjonizm-a-postmodernizm-, data dostpu 27.09.2011. 91 Tapscott D., Williams A.D., (2008), Wikinomia. O globalnej wsppracy, ktra zmienia wszystko, WAiP, Warszawa. 92 Klimczuk A., Games 2.0 jako prba konstrukcji, op.cit., s. 177-187.
89
42


uczestniczcych w poszukiwaniu nowych trendw konsumenckich93. Pod pojciem tym okrelono pokolenie kulturowe ludzi, ktrzy maj dostp do nowych mediw i potrafi zrobi z nich uytek. Niemniej uznano, e wiek tych osb nie gra roli, a istotny jest jedynie fakt, i yj w spoeczestwach posiadajcych powszechny dostp do sieci Internet. Na wstpne przyblienie zakresu prosumpcji i generacji C w Polsce pozwoli mog informacje o kompetencjach cyfrowych uytkownikw komputerw i oprogramowania, zaprezentowane w Diagnozie Spoecznej94. Wynika z nich, i spord 66 Polakw posiadajcych komputer i 61,1 posiadajcych dostp do internetu okoo 53 deklaruje umiejtno wykorzystania komputera, a 57,3 wszechstronne wykorzystanie internetu. Wikszo osb posiada podstawowe umiejtnoci korzystania z internetu 96 korzysta z poczty elektronicznej, a okoo 92 umie korzysta z wyszukiwarki internetowej. Pozostae funkcje komputera s sabiej opanowane przez Polakw okoo 70 potrafi organizowa pliki, 37 instalowa drukark, modem, skaner bd inne urzdzenia. Niewielka jest te znajomo programw biurowych proste wykorzystanie edytorw tekstu deklaruje tylko 63 uytkownikw komputerw, arkusza kalkulacyjnego 36, a 23 prezentacji elektronicznej. Ponadto zauwaa si pogorszenie wikszoci z tych wskanikw w stosunku do lat poprzednich, co tumaczy si oglnym wzrostem liczby osb korzystajcych z komputerw i internetu. Due umiejtnoci korzystania z komputerw cechuj tylko niewielk cz ich uytkownikw okoo 40 wymienia przynajmniej dwie trzecie ze wskazanych umiejtnoci, za wszystkie lub prawie wszystkie tylko 12 osb. Przykadem szczeglnym jest pisanie programw komputerowych umiejtno t deklaruje tylko 8,8 uytkownikw komputerw w Polsce. Badania Diagnozy Spoecznej 2011 wskazuj, e umiejtno korzystania z komputera wykazuj gwnie osoby mode w wieku od 16 do 24 lat (64). Wrd osb tych jest te najwyszy wskanik wszechstronnego wykorzystania internetu (71,1). Tym samym sprzyja to przekonaniu o masowej prosumpcji wrd osb modych, ktre chc eksperymentowa z produktami, zmienia ich konstrukcje, wygld czy oprogramowanie, tak aby pozwalay na uzyskanie prestiu i odrnienie si od innych. Powysze wskaniki bd rosn w kolejnych latach, wedug deklaracji rodzicw z komputerw korzysta niemal poowa piciolatkw rozpoczynajcych nauk w szkole95. Wrd dzieci majcych obecnie 7 lat, z ktrych wikszo posza po raz pierwszy do szkoy we wrzeniu 2010 roku, okoo 79 korzysta w domu z komputera. W przypadku dzieci w III-IV klasie wskanik ten wzrasta ju do 90. Jak ukazay wyniki badania etnograficznego Modzi i media, w Polsce mona mwi o zachodzcych przemianach w yciu codziennym modziey zwizanych z dostpnoci nowych rodkw przekazu96. Naley przy tym zauway, e wiele z wykorzystywanych przez nich praktyk wymiany danych, filmw, muzyki, ksiek, programw i innych w sieci odbywa si nielegalnie, jest niezgodnych z prawem, co jednak czsto nie jest brane pod uwag. Jak zauwaa L. Lessing, taka sytuacja prowadzi do dwuznacznej oceny wartoci, postaw i dziaa przedstawicieli modszych pokole w szczeglnoci osb urodzonych w latach 90., co negatywnie oddziauje na wykorzystanie ich kreatywnoci97.
Ibidem, s. 177-187. Batorski D., (2011), Korzystanie z technologii, op.cit., s. 314. 95 Ibidem, s. 324-325. 96 Zob. Filiciak M. (red.), (2010), Modzi i Media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze, SWPS, Warszawa. 97 Zob. Ograniczajc prawa autorskie, uwolnimy kreatywno wywiad z Lawrencem Lessigiem, (2011), Magazyn Dziennika Gazeta Prawna, nr 185, 23-25.09.2011, s. 6.
94 93
43


Upowszechnianie si postaw prosumenckich prowadzi do wzrostu wymaga i oczekiwa wobec producentw oprogramowania. Klienci przedsibiorstw informatycznych coraz czciej wykazuj aktywn postaw, chc zna dokadnie wykorzystywane programy i uczestniczy w ich tworzeniu w zamian za ich nisz cen, ale te wysz jako. Wsppraca ta moe by rdem inspiracji dla innowacyjnych produktw i usug oraz wymaga zadbania o utrzymanie partnerskich relacji z klientami. Niemniej, w przypadku produktw skierowanych do masowego odbiorcy niesie wiele ryzyk zwizanych z ochron wasnoci intelektualnej. W innych przypadkach na zaufanie moe wpywa stosowanie systemw zarzdzania prawami dostpu i szpiegujcych uytkownikw. Upowszechnianie si wartoci prosumenckich bdzie przypuszczalnie narasta wraz z nastpujc wymian pokoleniow uytkownikw. Dla przedsibiorstw sektora oprogramowania istotne jest zatem ksztatowanie relacji z klientami, ktre pozwol na wykorzystanie wsppracy i agodzenie mogcych wystpi w relacjach z nimi konfliktw. 4.1.2.5. Przywizanie do marki W niniejszym opracowaniu za J. Kallem przyjmuje si nastpujce pojcie marki: kombinacja produktu fizycznego, nazwy marki, opakowania, reklamy oraz towarzyszcych im dziaa z zakresu dystrybucji i ceny, kombinacja, ktra odrniajc ofert danego marketera od ofert konkurencyjnych, dostarcza konsumentowi wyrniajcych korzyci funkcjonalnych i/lub symbolicznych, dziki czemu tworzy lokalne grono nabywcw i umoliwia tym samym osignicie wiodcej pozycji na rynku98. Dostrzega si szereg odmiennych korzyci z silnych marek dla konsumentw i przedsibiorcw99. Przedsibiorcy mog przede wszystkim zachca do korzystania ze swojego oprogramowania, oferujc rnego rodzaju wersje demonstracyjne, shareware i beta. Niemniej naley zauway, i przywizanie do marki jest tu powizane rwnie z pozycj i dziaalnoci producentw sprztu i wyposaenia komputerowego oraz z dostpnoci wolnego i otwartego oprogramowania. Wedug bada firmy doradczej Gartner, w latach 2000-2010 nastpiy znaczce zmiany wrd gwnych producentw sprztu komputerowego na wiecie. W 2000 roku w czowce sprzeday znajdoway si takie marki, jak: Compaq (12,8), Dell (10,8), HP (7,6), IBM (6,8) i NEC (4,3). W 2010 za byy to: HP (17,9), Dell (12,9), Acer (12), Lenovo (9,7) oraz Toshiba (5,4)100. W I kwartale 2011 roku, wedug bada
98 Kall J., (2001), Silna marka. Istota i kreowanie, PWE, Warszawa, s. 12; cyt. za: Dbski M., (2009), Kreowanie silnej marki, PWE, Warszawa, s. 12. 99 Za M. Dbskim przyjmuje si, e korzyci dla konsumentw stanowi: ustalenie wyobraenia o niezmiennym poziomie jakoci, zminimalizowanie procesu poszukiwania informacji o produkcie, uatwienie jego zakupu, zminimalizowanie ryzyka zakupu, uzyskanie satysfakcji, poczucia odpowiedzialnoci spoecznej i ekologicznej oraz zdobycie prestiu nabywcy, budowa wizerunku i stylu ycia, a niekiedy tworzenie i dostp do elitarnych grup spoecznych. Budowa marki moe by wiadomie prowadzona przez przedsibiorstwa. Wrd najwaniejszych korzyci dla podmiotw tworzcych silne marki wskazuje si: wyrnienie produktw i usug na tle innych ofert, budowa lojalnoci klientw i powtarzalnoci sprzeday, przygotowanie oferty do wybranych segmentw rynku, psychologiczne wartociowanie produktw, pozycjonowanie produktw na mapie percepcji rynku, stabilizowanie pozycji rynkowej, wspomaganie promocji produktu, ochrona prawna produktu, ustalanie wyszego poziomu cen i unikanie wojen cenowych, zwikszenie pozycji przetargowej w kanaach dystrybucji, uatwienie wprowadzania nowych produktw na rynek, budowa przewagi konkurencyjnej oraz wykorzystywanie efektw skali produkcji. Zob. Dbski M., (2009), Kreowanie silnej, op.cit., s. 25. 100 Nadmieni naley przy tym, e w poowie lat 90. w czowce znajdowaa si rwnie korporacja Apple, ktrej udzia w globalnym rynku PC zmala w kolejnych latach, ale w tym samym czasie firma zdominowaa rynek tabletw PC oraz odegraa istotn rol na rynkach przenonych odtwarzaczy multimedialnych i telefonw typu smartphone czcych w sobie funkcje telefonu i komputera kieszonkowego. Zob. Gartner Says Worldwide PC Shipments, cyt. za: Market share of leading PC vendors, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/ wiki/Market_share_of_leading_PC_vendors, data dostpu 27.09.2011.
44


firmy IDC,101 najwikszy udzia w globalnym rynku komputerw miay: HP (18,9), Dell (12,8), Acer (11,2), Lenovo (10,1) i Toshiba (6). Podobnie w rankingu zaufanych marek magazynu PC World w 2010 roku za najmniej awaryjne uchodziy laptopy marek Apple i Toshiba, za najbardziej awaryjne Dell i HP102. W przypadku komputerw stacjonarnych ufano gwnie komputerom Apple i Sony, a nie ufano rozwizaniom firm CyberPower, Getaway i HP. Z bada orodka Context wynika, e w II kwartale 2010 roku w Polsce sprzedano blisko 900 tysicy komputerw103. Na rynku notebookw wybierano gwnie komputery: Acer (16,67), HP (14,79), Toshiba (13,56), Samsung (12,36) i Asus (10,27), Lenovo (8,68) i Dell (6,18). W przypadku netbookw byy to: Asus (27,59), Acer (14,68), HP (13,75), Samsung (9,99), Dell (7,25) i Nokia (7,11). Jeli chodzi o komputery stacjonarne, to najwikszy by udzia firm: HP (6,75), Lenovo (6,59), Dell (5,78), Acer (1,2) i Fujitsu (1,12) w pozostaych przypadkach sprzedawano komputery innych marek lub skadane przez mniejsze przedsibiorstwa. Jeli chodzi o sprzeda konsol do gier stanowicych rwnie istotne urzdzenia multimedialne, na rynku wiatowym dominuj platformy trzech firm: Sony, Microsoft i Nintendo104. W Polsce w 2010 roku, wedug bada GfK Polonia, sytuacja ksztatowaa si zupenie inaczej wrd konsol domowych PlayStation 3 posiadao 51,4 rynku, a w przypadku konsol przenonych PlayStation Portable 95,4105. Zmiany te mog wynika nie tylko z rnic kulturowych, ale te odmiennych aspiracji konsumentw i oczekiwa co do funkcji poszczeglnych urzdze. W odniesieniu do skali wykorzystania systemw operacyjnych, z bada systemu monitoringu internetu Netmarketshare wynika, e we wrzeniu 2011 roku na wiecie dominoway systemy marki Windows106. Rne odmiany tego oprogramowania byy wykorzystywane na caym wiecie w przypadku 86,57 komputerw, systemy Mac w 6,04, iOS w 3,27, Java ME w 1,11, a Linux w 1,04. W przypadku serwerw, wedug danych firmy IDC, w I kwartale 2011 roku blisko 48,5 udziaw w rynku posiada system Windows, 38,7, za systemy Unix i zblione do niego w tym Linux 16,9107. Odmiennie ksztatowaa si sytuacja w przypadku superkomputerw wykorzystywanych do oblicze i bada naukowych. Wedug danych projektu Top 500 porwnujcego osigi superkomputerw, w czerwcu
101 IDC: Apple has blown past Acer in US market share, 13.04.2011, online, protok dostpu: http://www.electronista.com/ articles/ 11/04/13/idc.q1.2011.has.apple.overtake.acer.in.pc.share/, data dostpu 27.09.2011. 102 Null C., (2010), Reliability and Service: Technology's Most (and Least) Reliable Brands, 26.01.2010, online, protok dostpu: http://www.pcworld.com/article/187407/reliability_and_service_technologys_most_and_least_reliable_brands.html, data dostpu 27.09.2011. 103 Pasawski K., (2010), Sprzeda komputerw w Polsce wzrosa o 33 proc., 24.08.2010, online, protok dostpu: http://www.crn.pl /news/ wydarzenia/badania-rynku/2010/08/sprzedaz-komputerow-w-polsce-wzrosla-o-33-proc, data dostpu 27.09.2011. 104 W przypadku konsol stacjonarnych najwikszy udzia w rynku miaa platforma Nintendo Wii 87,57 mln sprzedanych egzemplarzy, nastpnie Xbox 360 z 55 mln sprzedanych egzemplarzy i PlayStation 3 z 51,8 mln. Jeli chodzi o konsole przenone, to najwikszy udzia na rynku miay Nintendo DS (146,42 mln sprzedanych egzemplarzy) i PlayStation Portable (71,4 mln). Zob. Consolidated Sales Transition by Region, Nintendo, 28.07.2011, online, protok dostpu: http://www.nintendo.co.jp/ir/library/historical_data/pdf/consolidated_sales _e1106.pdf, data dostpu 27.09.2011; Hryb L., (2011), A few stats before we head into E3, 03.06.2011, online, protok dostpu: http://majornelson.com/2011/06/03/a-few-stats-before-we-head-into-e3/, data dostpu 27.09.2011; PlayStation 3 Worldwide Hardware Unit Sales, online, protok dostpu: http://www.scei.co.jp/corporate/data/bizdataps3_sale_e.html, data dostpu 27.09.2011; PS3 worldwide sales reach 51.8 million, 14.09.2011, online, protok dostpu: http://www.eurogamer.net/articles/2011-09-14-ps3-worldwide-sales-reach-51-8million, data dostpu 27.09.2011; Consolidated Financial Highlights, Nintendo, 25.04.2011, online, protok dostpu: http://www.nintendo.co.jp/ir/pdf/2011/110425e.pdf#page=16, data dostpu 27.09.2011. 105 Sprzeda PS3 w Polsce przekroczya 300 000 sztuk, 24.02.2011, online, protok dostpu: http://neogo.pl/newsy/sprzedaz-ps3-w-polsceprzekroczyla-300-000-sztuk/, data dostpu 27.09.2011. 106 Operating System Market Share September 2011, online, protok dostpu: http://www.netmarketshare.com/operating-system-marketshare.aspx?qprid=8, data dostpu 27.09.2011. 107 Worldwide Server Market Revenues Increase 12.1% in First Quarter as Market Demand Continues to Improve, According to IDC, 24.05.2011, online, protok dostpu: http://www.idc.com/getdoc.jsp?containerId=prUS22841411, data dostpu 27.09.2011.
45


2011 roku w 91,2 wykorzystywany by Linux, w 4 IBM AIX, w 1,2 Microsoft HPCS 2008, a w pozostaych 0,4 rne odmiany systemu Unix108. Z danych firmy Netcraft monitorujcej internet we wrzeniu 2011 roku wynika, e spord 485 milionw witryn internetowych 65,05 korzystao z oprogramowania Apache, 15,73 Microsoft, 8,03 nginx a 3,56 Google. Istotne jest zatem, e wolne i otwarte oprogramowanie ma zastosowanie przewanie w rozwizaniach, gdzie oprogramowanie wasnociowe i komercyjne wie si z wysokimi opatami. W Polsce z bada gemiusTraffic wynika, e w pierwszym kwartale 2011 roku wikszo komputerw czcych si z internetem wykorzystywao systemy Windows109. Byy to przede wszystkim wersje XP (59,63), 7 (21,81) i Vista (16,01). Pozostae systemy operacyjne nie miay w zasadzie istotnego udziau w rynku. Bardziej zrnicowana sytuacja wystpuje w przypadku przegldarek internetowych: Firefox 6.x (24,89), Firefox 3.x (16,44), Chrome 14.x (13,32), Internet Explorer 8.x (13,30) i Internet Explorer 7.x (7,99). Tabela 11. Ranking przedsibiorstw sprzedajcych wasne oprogramowanie w Polsce w 2010 roku
Lp. Nazwa Przychody ze sprzeday Udzia w przychodach ze oprogramowania wasnego sprzeday oprogramowania za 2010 rok (w tys. z) za 2010 rok (%)
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
Microsoft Oracle Polska SAP Polska Symantec Poland ComArch Novell SAS Institute Sygnity GK Asseco Poland ATENA UNIT4 TETA Software AG Polska QAD Polska VULCAN Biuro Projektowania Systemw Cyfrowych InsERT Macrologic Centralny Orodek Informatyki Grnictwa Software Mind UNIZETO TECHNOLOGIES
1 290 000 419 000 288 000 75 000 74 054 60 750 53 991 38 945 34 654 27 425 26 232 25 000 24 510 21 191 20 920 20 800 16 145 12 262 11 657 11 151
100 100 100 100 49 81 100 77 22 83 96 100 95 94 100 100 95 85 96 68
rdo: Top 200. Ranking Firm IT 2010, online, protok dostpu: http://www.computerworld.pl/top200/firmysprzedajace-oprogramowanie-wlasne/, data dostpu 27.09.2011.
Dominujc pozycj oprogramowania korporacji Microsoft potwierdzaj rwnie wyniki finansowe na tle wszystkich przedsibiorstw informatycznych prowadzcych oficjalnie dziaalno gospodarcz w Polsce. Ranking sporzdzony przez magazyn Computerworld w 2010 roku pozwala take na poredni analiz przywizania do marek
108 109
Operating system Family share for 06/2011, online, protok dostpu: http://top500.org/stats/list/37/osfam, data dostpu 27.09.2011. Gemius SA, GemiusTraffic, online, protok dostpu: www.ranking.pl, data dostpu 27.09.2011.
46


specjalistycznego oprogramowania. W przypadku systemw zarzdzania bazami danych szczegln pozycj zajmuj: Oracle, Novell, Software AG, SAS Institute i TETA, planowania zasobw przedsibiorstwa SAP i Comarch, integracji systemw i oprogramowania Sygnity, Asseco, VULCAN i Macrologic, a oprogramowania antywirusowego i systemw zabezpiecze Symantec. Z bada serwisu AutomatykaB2B wynika, e w 2011 roku najwaniejszymi dostawcami oprogramowania przemysowego w Polsce byy firmy110: Wonderware (InTouch), Siemens (WinCC), GE Intelligent Platforms (iFIX), ASCOM (asix), Schneider Electric (Citect SCADA), Elutions (Control Maestro) oraz InduSoft (Indusoft Web Studio). Ponadto, wedug bada IT Reseller z 2009 roku, w przypadku oprogramowania zwizanego z bezpieczestwem dominoway rozwizania firm111: ESET (29), Symantec (25,8) i Kaspersky (16,1). Przywizanie odbiorcw ma znaczenie dla rozwoju sektora oprogramowania. Jest ono szczeglnie due w przypadku klientw indywidualnych i gospodarstw domowych, gdzie wikszo z kupujcych sprzt komputerowy jednoczenie podejmuje decyzje o wyborze systemu operacyjnego umoliwiajcego dostp do dalszych aplikacji. Z jednej strony przyczynia si to do pewnego rodzaju standaryzacji oprogramowania, ale te wymusza siln konkurencj wrd producentw, ktrej przejawem s coraz bardziej rozbudowane aplikacje dostpne z wykorzystaniem przegldarek internetowych. W Polsce mona mwi o silnym przywizaniu konsumentw do komputerw z wasnociowymi licencjami systemw operacyjnych marki Windows, do konsol do gier marki Sony oraz przegldarek internetowych Firefox reprezentujcych wolne oprogramowanie. Sytuacja jest bardziej zrnicowana w przypadku popytu na oprogramowanie specjalistyczne i biurowe wykorzystywane przez podmioty komercyjne i publiczne, ktre jest bardziej zrnicowane i musi by dostosowane do stanowisk pracy oraz realizowanych zada. 4.1.2.6. Rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki Zrnicowanie zachodzcych od drugiej poowy XX wieku procesw zmian spoecznogospodarczych sprawia, e wspczenie nie mona ju mwi o jakiej jednej, powszechnie przyjmowanej typologii wystpujcych spoeczestw i gospodarek. Istnieje wiele odmiennych okrele, ktre zwracaj uwag na rne aspekty ksztatujcego si adu relacji midzy instytucjami, organizacjami i ludmi112. Za szczeglnie istotn dla rozwoju sektora oprogramowania uzna naley ewolucj od spoeczestw i gospodarek informacyjnych113, poprzez oparte na wiedzy i sieciach114, po oparte na kreatywnoci i mdroci.
110 Pitek Z., (2011), Wiosna na rynku oprogramowania przemysowego. Raport z polskiej brany SCADA/HMI, 31.05.2011, online, protok dostpu: http://automatykab2b.pl/raporty/3828-wiosna-na-rynku-oprogramowania-przemyslowego-raport-z-polskiej-branzy-scadahmi? limitstart=0, data dostpu 27.09.2011. 111 Ranking programw antywirusowych, 22.06.2009, online, protok dostpu: http://www.antywirusexpert.pl/news,pr,ranking_ programow _antywirusowych,25.html, data 27.09.2011. 112 Zob. Zacher L.W., (2007), Transformacje spoeczestw: od informacji do wiedzy, C.H. Beck, Warszawa, s. 216-217. 113 Spoeczestwo informacyjne cechuje produkcja, przetwarzanie, magazynowanie, przekaz i aplikacja informacji. Wie si z komputeryzacj i informatyzacj poszczeglnych dziedzin ycia, automatyzacj produkcji, gromadzeniem i wymian informacji w skali globalnej. Zob. Chmielecka E., (2004), Informacja, wiedza, mdro co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, [w:] Kloc K., Chmielecka E. (red.), Dobre obyczaje w ksztaceniu akademickim, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa, s. 60; Borcuch A., (2010), Cyfrowe spoeczestwo w elektronicznej gospodarce, CeDeWu, Warszawa, s. 33. 114 Najoglniej spoeczestwo wiedzy to takie, w ktrym dziaania opieraj si na czeniu informacji, wypracowanych hipotezach, wyjanieniach i teoriach kluczowe jest ich tworzenie, upowszechnienie i stosowanie. Zob. Chmielecka E., (2004), Informacja, wiedza, mdro co spoeczestwo wiedzy, op.cit., s. 60; Zorska A., (2007), Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaywania, wyzwania,
47


Jak twierdz niektrzy badacze, paradygmat spoeczestwa i gospodarki wiedzy wyczerpuje si na rzecz koncepcji opartych na kreatywnoci lub mdroci dwch bliskoznacznych cechach psychologicznych ludzkich dziaa115. Co wane, koncepcja ta stanowi jedn z podstaw rozwoju Polski w roboczej wersji Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2030116. Jak twierdzi A. Kukliski, w tym nowym nurcie za kluczowe naley uzna trzy elementy: wyobrani umoliwiajc mylenie strategiczne, dowiadczenie jako rdo mdroci oraz etyk, odpowiedzialno jako istotn dla interpretacji dziaa w warunkach globalnych117. Zdaniem E. Chmieleckiej, spoeczestwo w tym paradygmacie to takie, ktre powinno czy w sobie: po pierwsze umiejtnoci praktyczne bazujce na informacjach; po drugie rozumienie wiata oparte na wiedzy; po trzecie zdolno waciwego wykorzystania wiedzy bazujc na wartociach umocowanych w tradycji i refleksji humanistycznej118. Gospodarka kreatywna obejmuje za procesy ekonomizacji kultury wykorzystania ekonomicznego potencjau twrczoci artystycznej oraz kulturyzacji gospodarki, czyli zastosowania twrczoci artystycznej w przemyle i usugach celem uzyskania innowacji, wzrostu wartoci dodanej i obrotw przedsibiorstw119. Ich gwnym przejawem jest przejcie od sektorw kultury do sektorw kreatywnych120. O ile pierwsze dotycz tylko produkcji oraz dystrybucji dbr i usug kulturalnych dla zysku firm i osb prywatnych, to drugie obejmuj ju: traktowanie dziaalnoci kulturalnej jako specyficznego nakadu i wyniku, podkrelanie kreatywnoci rozumianej jako zdolno do staego tworzenia nowych dbr i usug oraz zrnicowanie form wasnoci intelektualnej. Przemysy kreatywne s szersze cz si z edukacj i nauk, pomoc publiczn lub zaangaowaniem kapitaowym sektora prywatnego. Przemysy te obejmuj m.in. sztuki wizualne, performatywne i audiowizualne, mod, dziaalno wydawnicz, wzornictwo, usugi architektoniczne, reklam i turystyk, ktre traktowane cznie stanowi gwne obszary wzrostu we wspczesnej globalnej gospodarce oraz generuj wzrost i zatrudnienie w przemysach zalenych, sprzyjaj rewitalizacji przestrzeni, innowacjom, jakoci ycia i wzrostowi dochodw121. Rwnie sektor oprogramowania w rnym stopniu zaliczany jest do przemysw kreatywnych122. W spoeczestwie i gospodarce kreatywnej kluczowy staje si kapita kreatywny. Wedug R. Floridy, autora tej koncepcji, bazuje on na kapitale ludzkim i kapitale spoecznym o sabych powizaniach midzyludzkich (ang. thin social capital), czyli takim, ktry nie hamuje twrczych jednostek, a zarazem jest otwarty na imigrantw oraz osoby o odmiennych cechach i pogldach123. Podstawowego znaczenia nabiera w tym kontekcie edukacja informatyczna wykorzystania komputerw i internetu, nauczanie przez internet (e-learning)
PWE, Warszawa, s. 62, 152-171; van Dijk J., (2010), Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, PWN, Warszawa, s. 106-117; Domaski R., (2006), Geografia ekonomiczna. Ujcie dynamiczne, PWN, Warszawa, s. 256-281. 115 Zob. Kukliski A., (2011), Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mdroci. Na spotkanie z enigm XXI wieku, [w:] Kukliski A., Mczyska E. (red.), Polska myl strategiczna. Na spotkanie z enigm XXI wieku, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, nr 2(52), s. 65-68. 116 Boni M. (red.), (2011), Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030. Wersja robocza, KPRM, Warszawa, http://www.zds.kprm.gov.pl/ sites/default/files/pliki/03_polska_cyfrowa_at.pdf, data dostpu 27.09.2011, s. 54-102. 117 Kukliski A., (2011), Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mdroci, op.cit., s. 68. 118 Chmielecka E., (2004), Informacja, wiedza, mdro co spoeczestwo wiedzy, op.cit., s. 61. 119 Klasik A., (2010), Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, [w:] Gwd A. (red.), Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa, s. 48-49, 62. 120 Ibidem, s. 50-51. 121 Ibidem, s. 52, 55-58. 122 Ibidem, s. 55-59. 123 Istot kapitau kreatywnego jest ograniczanie negatywnych efektw kapitau ludzkiego i spoecznego, jak pogbianie rnic, wykluczanie i ograniczanie zachowa przez tradycje. Zob. Florida R., (2010), Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw, op.cit.
48


oraz edukacja medialna nauka krytycznej interpretacji przekazw i wykorzystywania mediw do twrczoci124. Przykadem jest ju ksztatowanie si np. we-learningu, czyli wsplnej nauki w spoecznociach internetowych i serwisach spoecznociowych, m-learning nauczanie z wykorzystaniem telefonw komrkowych i innych urzdze mobilnych, produkcja powanych gier (ang. serious games) symulatorw treningowych i interaktywnych programw edukacyjnych125. W gospodarce kreatywnej obecne s rwnie zjawiska waciwe dla gospodarki informacyjnej i opartej na wiedzy, jak: e-zakupy, e-bankowo, rynki B2C, B2B i C2C, e-finanse, e-makler, e-ubezpieczenia, e-usugi, e-zdrowie i e-administracja126. Szczeglnego znaczenia nabieraj elastyczne formy zatrudnienia jak telepraca, ktrych wykorzystanie w Polsce jest zmarginalizowane127. W oparciu o rozwizania informatyczne rozwijaj si take nowe formy organizacji pracy, jak organizacje wirtualne128. Zmianie ulega rwnie model rzdzenia. Odchodzi si od e-administracji do koncepcji otwartego rzdu, ktra jest wskazywana jako jeden z celw szczegowych do realizacji przez polsk administracj publiczn w roboczej wersji Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2030129. Otwarty rzd to program reform, ktrego celem jest zwikszenie przejrzystoci i efektywnoci administracji publicznej oraz wzrost zaangaowania obywateli w rzdzenie i rozwizywanie problemw130. Wie si ze zmianami technologicznymi oraz pokoleniowymi wchodzeniem w doroso osb korzystajcych z nowych mediw od dziecistwa. Do realizacji otwartego rzdu przyczynia ma si ju nie tylko wiadczenie obywatelom usug publicznych drog elektroniczn, ale te ich wsptworzenie w sieciach internetowych przez podmioty komercyjne i pozarzdowe. Sektor oprogramowania znajduje si w samym centrum zachodzcych przemian spoeczno-gospodarczych. Funkcjonujce w nim przedsibiorstwa nie tylko przyczyniaj si do tworzenia narzdzi wymaganych przez spoeczestwo i gospodark informacyjn, ale te duo bardziej zoonych form ycia zbiorowego i dziaalnoci gospodarczej zwizanych z wiedz, wykorzystaniem sieci, kreatywnoci i mdroci. Sektor oprogramowania jest zaliczany do przemysw kreatywnych, a co za tym idzie zarwno wytwarzanie, jak i korzystanie z jego produktw i usug s cile powizane z twrczoci artystyczn, prac niematerialn z wykorzystaniem telepracy i organizacji wirtualnych, ktre sprzyjaj zanikaniu tradycyjnych podziaw midzy czasem pracy i czasem wolnym. Oprogramowanie musi by dostosowane do zwikszonej mobilnoci uytkownikw, szybkiej wymiany wiedzy, procesw jego wsptworzenia przez uytkownikw, nowych form transakcji i usug wiadczonych drog elektroniczn. Istotnym wyzwaniem sektora oprogramowania jest dostosowanie swojej
Filiciak M., (2007), Kultura konwergencji i luka uczestnictwa w stron edukacji medialnej, [w:] Bendyk E.(red.), Kultura 2.0 Wyzwania cyfrowej przyszoci, , PWA, Warszawa, s. 49-50; Stuna G.D., (2010), Medialab laboratorium edukacji (medialnej), [w:] Digitalizacja dziedzictwa, red. A. Orlik, Fundacja Ortus, Warszawa, s. 10-14. 125 Nowaczyk K., (2010), E-learning, [w:] Kraska M. (red.), Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna, s. 92-95; Klimczuk A., (2008), Rozrywkowe skrzywienie kiedy dokuczliwo spoeczna gier komputerowych przekroczy dopuszczalny poziom?, PTBG, UAM, Pozna, Homo communicativus, nr 2(4), s. 107-108. 126 Kraska M. (red.), Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna. 127 Krl H., Ludwiczyski A. (red.), (2006), Zarzdzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitau ludzkiego organizacji, PWN, Warszawa, s. 28; Opala P., Rybiski K., (2007), Gordian Knots of the 21st Century, SSRN, October 2007, online, protok dostpu: http://ssrn.com/ abstract=1024826, data dostpu 27.09.2011, s. 21; Pawowska M., (2009), Perspektywy rozwoju telepracy w Polsce raport z bada, E-mentor, nr 3(30), online, protok dostpu: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/30/id/662, data dostpu 25.09.2011. 128 Kisperska-Moro D., (2008), wiat wirtualnych organizacji, Zeszyty Naukowe Wyszej Szkoy Zarzdzania Ochron Pracy w Katowicach, nr 1(4); BarCamp, online, protok dostpu: http://pl.wikipedia.org/wiki/BarCamp, data dostpu 27.09.2011; Barcamp.pl, online, protok dostpu: http://barcamp.pl/, data dostpu 27.09.2011. 129 Boni M. (red.), (2010), Dugookresowa Strategia..., op.cit., s. 132-134. 130 Hofmokl J. i in., (2011), Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, Warszawa.
124
49


dziaalnoci i oferty do nowego modelu wsppracy midzy administracj publiczn, organizacjami pozarzdowymi i komercyjnymi. 4.1.3. Czynniki technologiczne 4.1.3.1. Poziom informatyzacji jednostek administracji publicznej Nie ulega wtpliwoci, e jednostki administracji publicznej s bardzo powanym odbiorc rozwiza informatycznych zarwno w dziedzinie sprztu komputerowego, jak i oprogramowania. Zapowiadane w Strategii rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 dziaania dotyczce informatyzacji urzdw administracji centralnej i samorzdowej w oczywisty sposb bd powodowa zapotrzebowanie na nowe programy i rozwizania informatyczne. Wedug danych raportu MSWiA Spoeczestwo informacyjne 2010 w liczbach131, ju w 2007 roku wszystkie urzdy korzystay z komputerw oraz miay dostp do internetu. cze szerokopasmowe o duej przepustowoci staje si standardem w jednostkach administracji, niezalenie od ich wielkoci czy lokalizacji. czy szerokopasmowych o przepustowoci co najmniej 2 Mb/s uywa 87 urzdw miejskich/gminnych i powiatowych oraz 75 urzdw wojewdzkich lub centralnych. Prawie 40 tych ostatnich korzysta z czy szerokopasmowych zestawionych w oparciu o inne technologie ni DSL (ang. Digital Subscriber Loop cyfrowa ptla abonencka), jak na przykad kablowa sie telewizyjna. Okoo poowy urzdw w Polsce (48) wdroyo system elektronicznego zarzdzania dokumentami. Najczciej taki system posiadaj urzdy powiatowe oraz wojewdzkie i centralne (64). Znacznie rzadziej systemy te stosowane s w urzdach miejskich i gminnych (44). Istotnie czciej z takiego systemu korzystaj urzdy w wojewdztwach: dolnolskim (67), podlaskim (66), pomorskim (68), lskim (72) oraz zachodniopomorskim (70). Zdecydowana wikszo (92) urzdw niekorzystajcych z systemu elektronicznego zarzdzania dokumentami planuje jego wprowadzenie, z czego dwie trzecie urzdw deklaruje wdroenie jeszcze w 2010 lub 2011 roku132. Praktycznie prawie nie ma ju urzdw nieposiadajcych wasnej strony www. Zdarza si to jedynie urzdom miejskim i gminnym (3). Zgodnie z utrzymujc si w ostatnich latach tendencj, niedugo wszystkie urzdy powinny posiada serwisy internetowe. Jednostki administracji chtnie korzystaj z technologii teleinformatycznych. Postp w informatyzacji urzdw w Polsce pociga za sob uruchamianie nowych usug, zarwno tych wiadczonych wewntrznie, jak i kierowanych do ludnoci. Jednym z przykadw jest korzystanie z map cyfrowych i danych przestrzennych, na ktre wskazywao 44 urzdw133. Wedug danych raportu Wpyw informatyzacji na usprawnienie dziaania urzdw administracji publicznej w Polsce w 2010 r., wykonanego dla MSWiA, najmniej (do 250 tys. zotych) na szeroko pojt informatyzacj zamierzaj przeznaczy urzdy z wojewdztw podlaskiego i kujawsko-pomorskiego. Najwyszym budetem na zakup sprztu, oprogramowania, wdroenia i szkolenia dysponuj urzdy na Grnym i Dolnym lsku.
MSWiA, (2010), Spoeczestwo informacyjne 2010 w liczbach. Raport, Warszawa, s. 34-35. Ibidem, s. 36. 133 Ibidem, s. 95.
131 132
50


Urzdy na Podlasiu najczciej zamierzaj przeznaczy na sprzt i wdroenia kwot z przedziau 1-15 tys. zotych, podczas gdy na lsku jest to przedzia 30-111 tys. zotych. Jeli chodzi o systemy elektronicznego zarzdzania dokumentami, to wikszo (83) uywanych rozwiza nie jest czci systemu wspuytkowanego przez inne urzdy, innego ni ePUAP elektroniczna Platforma Usug Administracji Publicznej. Nie zaley to od rodzaju urzdu i nie zmienio si to zasadniczo od roku 2008. Istotnie czciej system elektronicznego zarzdzania dokumentami jest czci systemu wykorzystywanego wsplnie przez inne urzdy w przypadku urzdw zlokalizowanych na Podlasiu (42) i lsku (51). Zdecydowanie rzadziej ze zintegrowanego systemu korzystaj urzdy z wojewdztw: lubuskiego (2), mazowieckiego (3) i wielkopolskiego (2)134. Urzdy administracji publicznej wybieraj bardzo rne rozwizania licznych producentw. Najczciej wykorzystywany wsplnie przez kilka urzdw system to SEKAP System Elektronicznej Komunikacji Administracji Publicznej (36). Oprcz niego w uyciu jest 17 innych rozwiza135. Sytuacja taka powinna stanowi zacht dla producentw oprogramowania, aby zaoferowa jednostkom administracji publicznej wasne rozwizania. Jak wynika z przytoczonych danych, poziom informatyzacji jednostek administracji publicznej z wojewdztwa podlaskiego ksztatuje si na relatywnie niszym w skali kraju poziomie. Jednoczenie skala planowanych wydatkw w zakresie informatyzacji w jednostkach z Podlasia jest stosunkowo niewielka. Std, z jednej strony luka cyfrowa majca miejsce w wojewdztwie podlaskim pozwala wnioskowa o potencjalnych moliwociach wzrostu zapotrzebowania na produkty i usugi producentw oprogramowania, jednak z drugiej ograniczone wydatki mog zmniejsza efektywny popyt w regionie. Ponadto, z uwagi na tendencj do ujednolicenia oprogramowania w instytucjach administracji pastwowej i samorzdowej, wiksze szanse na pozyskanie nowych klientw bd miay due, dziaajce na rynku oglnokrajowym firmy, np. Asseco, Sygnity, Comarch, ju uczestniczce w tym sektorze rynku softwareòwego. 4.1.3.2. Poziom innowacyjnoci gospodarki Innowacyjno gospodarki oznacza zdolno wdraania nowoci do praktyki gospodarczej. Przez innowacj rozumie si wprowadzenie nowego lub znaczco ulepszonego rozwizania w odniesieniu do produktu (towaru lub usugi), procesu lub organizacji. Innowacyjno nie ma charakteru obiektywnego, lecz relatywny, w odniesieniu do konkretnego przedsibiorstwa. W rezultacie innowacyjno moe wystpowa na rnych poziomach przedsibiorstwa, rynku, kraju lub wiata.136 Mona z ca pewnoci przyj tez, e im wyszy poziom innowacyjnoci gospodarki, tym wiksze zapotrzebowanie na nowoczesne produkty i usugi, ktre ten poziom wspieraj. Bez wtpienia do produktw takich nale sprzt komputerowy i oprogramowanie. Z corocznych raportw pt. Europejska Tablica Wynikw w dziedzinie innowacji (The European Innovation Scoreboard EIS) przygotowywanych przez Komisj Europejsk
134
MSWiA, (2010), Wpyw informatyzacji na usprawnienie dziaania urzdw administracji publicznej w Polsce w 2010 r. Raport generalny z bada ilociowych, Warszawa, s. 91. 135 MSWiA, (2010), Wpyw informatyzacji na usprawnienie, op.cit., s. 90. 136 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2007), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, Warszawa, s. 6.
51


wynika, e poziom innowacyjnoci polskiej gospodarki na tle pozostaych krajw czonkowskich UE jest relatywnie niski. Ocena zarwno potencjau innowacyjnego, jak i pozycji innowacyjnej polskiej gospodarki wskazuje na wyrany dystans do liderw innowacyjnoci. W grupie krajw wstpujcych z Polsk do UE w 2004 roku nisz ocen potencjau innowacyjnego otrzymaa tylko Sowacja. Niska ocena potencjau innowacyjnego w Polsce jest tym bardziej niepokojca, e ju od kilku lat innowacje wskazywane s w programach rozwojowych na szczeblu centralnym i regionalnym jako gwny czynnik rozwoju137. Oznacza to, e realizowana w Polsce polityka badawczo-rozwojowa nie stymuluje z jednej strony przedsibiorstw do kreowania popytu na innowacje, a z drugiej poday nowych rozwiza naukowo-technicznych, oferowanej przez placwki B+R. Sumaryczny wskanik innowacyjnoci Polski na tle wybranych gospodarek przedstawia wykres 4. Wykres 4. Innowacyjno wybranych krajw wedug The Summary Innovation Index SII w latach 2007-2010
rdo: opracowanie wasne na podstawie: European Innovation Scoreboard 2007. Comparative analysis of innovation performance, February 2008; Innovation Union Scoreboard 2010. The Innovation Union's performance scoreboard for Research and Innovation, online, protok dostpu: http://www.proinno-europe.eu, data dostpu 11.10.2011.
W grupie pastw z kontynentu europejskiego bdcych liderami pod wzgldem innowacyjnoci znalazy si Szwecja, Finlandia i Dania. Kraje te osigny wskaniki wysze lub podobne do gospodarki Stanw Zjednoczonych czy Japonii. Niestety, Polska w grupie badanych pastw zostaa sklasyfikowana na jednym z ostatnich miejsc, z oglnym wskanikiem SII rwnym 0,26. Wynik osignity przez polsk gospodark wydaje si by tym bardziej niepokojcy, e jest on duo niszy od redniego wyniku dla krajw UE-27 (SII=0,52) oraz wynikw osignitych przez kraje wstpujce z Polsk do UE. Nadrobienie tych zalegoci wymaga stosunkowo dugiego okresu i pomimo wzgldnie wysokiej stopy wzrostu wskanika innowacyjnoci w Polsce (ok. 3) przyjto, e redni poziom unijny zostanie osignity za okoo 18 lat138.
137 Przyjta na lata 2007-2015 Strategia Rozwoju Kraju ma rwnie by odpowiedzi na wyzwania stawiane w Europie przez odnowion Strategi Lizbosk, pozwalajc na zmniejszanie dystansu rozwojowego do bogatszych pastw Unii Europejskiej poprzez midzy innymi popraw wskanikw innowacyjnoci. 138 European innovation scoreboard 2007, op.cit., s. 16.
52


Relatywnie siln stron polskiej gospodarki jest kapita ludzki, inwestycje firm oraz tzw. efekty ekonomiczne. W tej kategorii zawarte s wskaniki pokazujce, jak dziaalno innowacyjna przekada si na wzrost zatrudnienia, eksport oraz sprzeda firm. Sabymi stronami polskiej gospodarki s z kolei powizania i przedsibiorczo (linkages & entrepreneurship w tej kategorii mieszcz si wskaniki pokazujce zdolno innowacyjnych firm do wsppracy ze sob, a take tworzenia wizi pomidzy sektorem prywatnym i publicznym w tej dziedzinie) oraz mierzalne efekty wdraania innowacji (throughputs) takie jak liczba patentw w odniesieniu do liczby ludnoci, liczba zarejestrowanych wzorw uytkowych czy wydatki na innowacje w stosunku do PKB139. Niestety, tempo zmian wskanika innowacyjnoci polskiej gospodarki nie jest satysfakcjonujce. Owszem, poprawiamy nasz pozycj w tempie wyszym ni unijna rednia, wynika to jednak gwnie z tego, e generalnie najwolniejszy postp odnotowuj kraje najbardziej rozwinite. Jednak ju patrzc na to, jak wyglda sytuacja w krajach naszego regionu, ktre podobnie jak Polska startoway z niszych pozycji, wida, e wikszo z nich radzi sobie lepiej od nas. W cigu ostatnich piciu lat najszybciej odrabiajcym dystans krajem caej Unii bya Rumunia. Niedaleko za ni plasowaa si Bugaria. Wrd najszybciej poprawiajcych swoj pozycj krajw znalazy si te Estonia, Czechy i otwa. Spord pastw bdcych na podobnym poziomie co Polska, wolniejszy rozwj by tylko na Wgrzech, a niewiele szybszy ni w Polsce na Litwie i Sowacji140. Podsumowujc naley stwierdzi, e poziom innowacyjnoci gospodarki ma charakter popytowy i moe wywiera istotny pozytywny wpyw na sektor produkcji oprogramowania. Rozwijajce si firmy bd potrzeboway nowoczesnych rozwiza informatycznych, a to bdzie bodcem dla firm oferujcych oprogramowanie. Niestety, relatywnie niskie wskaniki innowacyjnoci polskiej gospodarki wskazuj na wyrany dystans dzielcy nasz kraj od innych krajw czonkowskich. Mona wskaza jednak na pewne okolicznoci, ktre mog sprzyja podejmowaniu na wiksz skal dziaa o charakterze proinnowacyjnym. Utrzymujca si na wysokim poziomie migracja zarobkowa Polakw i oglny proces starzenia si spoeczestwa mog w najbliszym czasie powodowa ograniczenie poday siy roboczej, co bdzie skutkowa utrudnieniami w dostpie do pracownikw i wzrostem poziomu pac. Wzrost pac, zgodnie z rachunkiem ekonomicznym bdzie wymusza na pracodawcach wdraanie postpu technicznego, a tym samym inwestycje w kapita rzeczowy i ludzki. Ponadto, na lata 2007-2013 UE zaplanowaa znaczne rodki finansowe na wsparcie krajw czonkowskich w realizacji dziaa proinnowacyjnych i rozwijajcych kapita ludzki. Na uwag zasuguje rwnie uchwalenie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej (Dz.U. nr 179, poz. 1484), ktra wprowadzia nowe instrumenty, takie jak kredyt technologiczny, ulga podatkowa na nowe technologie oraz nadawanie po spenieniu okrelonych warunkw przedsibiorcom prowadzcym intensywne prace badawczo-rozwojowe statusu Centrum Badawczo-Rozwojowego (CBR). 4.1.3.3. Dostpno internetu Regularne korzystanie z internetu (przegldanie stron www, poczta elektroniczna, itd.) deklaruje 56, a wic ponad poowa dorosych Polakw.
139 140
Powolne gonienie sabncego peletonu, online, protok dostpu: http://pi.gov.pl/Polityka/chapter_95343.asp, data dostpu 29.09.2011. Ibidem.
53


Wykres 5. Odsetek osb dorosych regularnie korzystajcych z internetu w skali kraju
rdo: CBOS, (2011), Korzystanie z internetu. Komunikat z bada, Warszawa, sierpie , s. 6.
Prawie wszyscy internauci cz si z sieci w domu (95), dwie pite (41) w szkole lub pracy, a nieliczni (2) korzystaj z kawiarenek internetowych. Okoo jedna sma (13) czy si z sieci w jeszcze innych miejscach. Coraz wiksz popularno zyskuje mobilny, bezprzewodowy dostp do internetu. T drog czy si ponad poowa internautw (55, od ubiegego roku wzrost o 10 punktw). Z bezprzewodowego poczenia przy uyciu urzdze przenonych korzysta 56 czcych si z sieci w domu, 67 korzystajcych z internetu w pracy oraz 74 deklarujcych uywanie sieci w innych miejscach ni wymienione141. W 2010 roku o okoo 1 mln wzrosa liczba odbiorcw szerokopasmowego dostpu do internetu. Dynamicznie rozwija si zwaszcza rynek dostpu mobilnego, a jego penetracja przekroczya redni dla UE o 1,9 pkt proc. Rynek internetu w Polsce rozwija si bardzo dynamicznie, obejmujc swoim zasigiem coraz szersze grono odbiorcw. Bezporednim tego odzwierciedleniem bya rosnca warto segmentu i liczba klientw. Blisko 6,1 mln osb posiadao stacjonarny i okoo 2,8 mln dostp modemami 2G/3G do internetu. W porwnaniu z 2009 rokiem przybyo w sumie okoo 1 mln nowych uytkownikw, z czego wikszo (70,3) korzystaa z modemw 2G/3G. Cech charakterystyczn rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2010 roku by wzrost dostpnoci usug szerokopasmowych. W przeliczeniu na gospodarstwo domowe oraz 100 mieszkacw wskaniki te wyniosy: dla dostpu mobilnego modemami 2G/3G odpowiednio 20,9 i 7,3, czyli o 5 i 1,8 pkt proc. wicej ni w 2009 roku. Popularno usug w sieciach stacjonarnych zwikszya si natomiast o 2,1 pkt proc. w gospodarstwach domowych i 0,7 pkt proc. w przeliczeniu na 100 mieszkacw.
141
CBOS, (2011), Korzystanie z internetu. Komunikat z bada, Warszawa, s. 3, 6, 8.
54


Wykres 6. Wskanik penetracji internetu szerokopasmowego na 100 mieszkacw i na gospodarstwo domowe w Polsce
rdo: Urzd Komunikacji Elektronicznej, (2011), Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2010 roku, Warszawa, czerwiec, s. 6.
Pod wzgldem wielkoci wskanika penetracji dostpem mobilnym Polska, na podstawie danych z Digital Agenda Scoreboard 2011, zaja sme miejsce wrd pastw Unii Europejskiej z rezultatem przewyszajcym redni unijn o 1,9 pkt proc. (w 2009 roku 0,8 pkt proc. poniej redniej UE). Penetracja usug stacjonarnego dostpu do internetu utrzymywaa si o 10,6 pkt proc. poniej redniej w UE, plasujc tym samym Polsk w trjce pastw z najnisz wartoci wskanika. Stan ten czciowo by konsekwencj elastycznoci konsumentw, ktrzy coraz chtniej korzystali z substytutu w postaci dostpu mobilnego, hamujc tym samym wzrost alternatywnych usug stacjonarnych142. Najpopularniejsz technologi dostpow wrd uytkownikw internetu byy cza xDSL oraz modemy 2G/3G (technologie zdalnego dostpu). Systematycznie rosa liczba uytkownikw modemw TVK (telewizja kablowa). Penetracja stacjonarnego dostpu do internetu rosa wolniej ni usugami mobilnymi 15,5 w stosunku do 33,3. W ofertach rosa przepustowo czy, w konsekwencji czego cza wskopasmowe stanowiy tylko 0,22 ogu143. Sytuacja w Polsce Wschodniej, w tym w wojewdztwie podlaskim, jest znacznie mniej korzystna ze wzgldu na sab infrastruktur telekomunikacyjn o ograniczonym zasigu, niewystarczajc od strony technicznej do realizacji usug szerokopasmowego dostpu do internetu. W samym wojewdztwie podlaskim zidentyfikowano a 577 biaych oraz 2339 szarych obszarw144. W konsekwencji, wielu mieszkacw wojewdztwa
Urzd Komunikacji Elektronicznej, (2011), Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2010 roku, Warszawa, s. 5-8. Ibidem, s. 11-13. 144 Obszary biae oznaczaj biae plamy na mapie infrastruktury dostpu, cakowity brak moliwoci korzystania z usug szerokopasmowego internetu. Obszary szare dostpne s tylko podstawowe usugi sieciowe.
142 143
55


podlaskiego nie ma moliwoci taniego dostpu do nowoczesnej infrastruktury szerokopasmowej, a przez to jest zagroona wykluczeniem cyfrowym145. Przewidywany wzrost liczby osb korzystajcych z internetu zapowiada jeden z kluczowych celw Strategii szerokopasmowego dostpu do usug spoeczestwa informacyjnego w Polsce na lata 2007-2013, ktry zakada zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu. Gwnym celem strategii jest upowszechnienie dostpu do usug spoeczestwa informacyjnego w drodze poprawy poziomu szerokopasmowego dostpu do tych usug do wartoci reprezentujcej redni poziom dostpnoci w Unii Europejskiej. Ponadto celem strategii jest osignicie do 2013 roku wartoci dostpu co najmniej 50, co w praktyce oznacza, e prawie kady obywatel bdzie mia moliwo korzystania z szerokopasmowego dostpu do usug spoeczestwa informacyjnego. Na zwikszenie dostpnoci do internetu z pewnoci bdzie mie wpyw realizacja projektu Sie Szerokopasmowa Polski Wschodniej, polegajcego na budowie sieci szerokopasmowej o cznej dugoci 1882 km na terenie wojewdztwa podlaskiego. czna liczba wzw wyniesie 178, co pozwoli obj sieci niemal ca powierzchni wojewdztwa. Wybudowana infrastruktura zostanie powierzona w formie koncesji podmiotowi zewntrznemu, tzw. Operatorowi Infrastruktury, ktrego obowizkiem bdzie zarzdzanie sieci oraz wiadczenie usugi uytkownikom hurtowym146. Rosnca dostpno usug internetu szerokopasmowego w wojewdztwie powinna mie silny wpyw pozytywny na sektor produkcji oprogramowania. Przede wszystkim na ofert programw umoliwiajcych sprzeda w sieci (e-sklepw), a take stron internetowych. Bdzie to silny czynnik o charakterze popytowym. 4.1.3.4. Poziom bezpieczestwa w internecie Poziom bezpieczestwa w internecie wyznacza intensywno i struktur wybieranych systemw komputerowych, ktre maj stanowi odpowied na niebezpieczestwo zwizane z funkcjonowaniem w sieci. Producenci oprogramowania zdaj sobie spraw, e nie mog wypuci na rynek produktu, ktry nie bdzie spenia wymogw bezpieczestwa. Bezpieczestwo systemw teleinformatycznych to zbir zagadnie zwizanych z szacowaniem i kontrol zagroe wynikajcych z korzystania z sieci komputerowych i przesyania danych do zdalnych lokalizacji. Na przeomie XX i XXI wieku podjto wiele prb normalizacji zagadnie w zakresie bezpieczestwa informacji. Std, zakres norm i standardw stosowanych w informatyce jest stosunkowo szeroki i obejmuje: normy terminologiczne, normy zarzdzania bezpieczestwem informacji, normy w zarzdzaniu usugami informatycznymi, standardy i normy stosowane w trakcie projektowania systemw informatycznych, normy dotyczce technicznych aspektw bezpieczestwa informacji, normy dotyczce bhp i ergonomii w pracach wspomaganych informatycznie, normy dotyczce formatw plikw i interfejsw, normy dotyczce urzdze147. Znajomo i wykorzystywanie powyszych norm i standardw przynosi wymierne korzyci dla informatyki, w tym midzy
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2009), Studium wykonalnoci projektu: Sie Szerokopasmowa Polski Wschodniej. Wojewdztwo Podlaskie, Warszawa, s. 34. 146 Ibidem, s. 11. 147 Szczegowy opis powyszych norm znajduje si w: Zawia-Niedwiecki J., Rostek K., Gsiorkiewicz A. (red.), (2010), Informatyka gospodarcza, Wyd. C.H. Beck, Warszawa, s. 535-567.
145
56


innymi umoliwia przygotowanie usugi i produktu minimalizujcego niebezpieczestwo wynikajce z funkcjonowania w sieci. Jedn z metod zapewnienia bezpieczestwa jest waciwy dobr metod i narzdzi programistycznych oraz zagwarantowanie odpowiednio wysokiego poziomu wyksztacenia programistw i projektantw. Czynnik ten jest niezwykle istotny dla firm produkujcych oprogramowanie. Dostpne s biblioteki programistyczne, np. oglnodostpna OpenSSL, zapewniajca implementacj bezpiecznych protokow SSL2, SSL3 i TLS1 oraz mechanizmy kryptograficzne. Drug metod jest budowa systemw teleinformatycznych w sposb, ktry ogranicza moliwoci naruszenia zabezpiecze lub zapobiega niepodanej aktywnoci uprawnionego uytkownika. Stosuje si tu nastpujce zasady: 1) ograniczanie interakcji obejmuje rozdzielanie skadnikw logicznych systemu, aby zdobycie uprawnie administratora na jednym komputerze nie oznaczao cakowitego przejcia kontroli nad systemem, wyczanie zbdnych usug sieciowych oraz stosowanie zapr sieciowych (ang. firewall) do segmentacji sieci midzy uytkownikiem a systemem; 2) ograniczanie uprawnie polega na ograniczeniu uprawnie nadawanych uytkownikom i innym systemom do najniszego, niezbdnego do realizacji danej czynnoci, a take do takiego podziau kompetencji, aby zrealizowanie wanych procesw biznesowych (np. zarejestrowanie nowego towaru, dostawcy, wystawienie faktury albo autoryzowanie przelewu) wymagao wsppracy kilku osb. Redukuje to ryzyko celowych naduy ze strony pracownikw, 3) rozliczalno (ang. accountability) i nadzr operacyjny polega na monitorowaniu dziaa uytkownikw i zapisywaniu ladu tych dziaa w specjalnych dziennikach zdarze logach, a take na wykrywaniu innych nieprawidowoci, np. obecnoci wirusw. Pozwala na reagowanie na problemy, zanim intruz doprowadzi do szkodliwych efektw. Naley podkreli, e najdoskonalsze zabezpieczenia nie zadziaaj, jeli uytkownicy komputerw nie bd przestrzegali pewnych zasad bezpieczestwa. Pomimo znaczcej wiedzy na temat teoretycznych i praktycznych aspektw bezpieczestwa teleinformatycznego, liczba stwierdzanych powanych przypadkw naruszenia bezpieczestwa kadego roku wzrasta, i staje si coraz powaniejszym problemem dla uytkownikw komputerw, wymagajc nieustannej aktualizacji oprogramowania i szczeglnej ostronoci przy korzystaniu z internetu. Wedug bada magazynu InformationWeek oraz firmy konsultingowej Accenture, w 2009 roku blisko 57 firm dowiadczyo problemw z wirusami komputerowymi, 34 z robakami, 18 pado ofiar atakw DoS, 9 dowiadczyo wama sieciowych, a 8 pado ofiar kradziey tosamoci148. Opublikowany przez firm CA Technologies doroczny raport Stan Internetu 2010 wskazuje na znaczc zmian charakteru bezpieczestwa internetowego. Badacze z CA zidentyfikowali ponad 400 nowych typw zagroe, w tym szczeglnie: faszywe oprogramowanie zabezpieczajce, programy pobierajce i programy typu backdoor. Najbardziej rozpowszechnion kategori nowych zagroe okazay si konie trojaskie, skadajce si na 73 wszystkich infekcji zgoszonych na caym wiecie. Co istotne, 96 koni trojaskich okazao si elementami zorganizowanej przestpczoci internetowej.
148
Portal insurance-canada.ca, Business Technology Professionals Empowered by Steps to Ward Off Threats Appear Naive in Face of Increased Number and Complexity of Attacks, Global Survey Finds, online, protok dostpu: http://www.insurance-canada.ca/ebusiness/ canada/Accenture-increased-security-spending-608.php, data dostpu 11.10.2011.
57


Z badania wynika, e cyberprzestpcy w coraz szerszym zakresie stosuj chmurowe usugi i aplikacje internetowe do dystrybucji swojego oprogramowania. W szczeglnoci uywaj oni aplikacji internetowych (np. Google Apps), mediw spoecznociowych (np. Facebook, YouTube, Flickr i Wordpress), biurowych pakietw online (Apple iWorks, Google Docs i Microsoft Office Live), a take mobilnych usug internetowych dziaajcych w czasie rzeczywistym (np. Twitter, Google Maps i czytniki RSS). Najnowsze kampanie spamowe maj na przykad posta powiadomie e-mail kierowanych do uytkownikw serwisw Twitter i YouTube, ktre skaniaj uytkownikw do klikania niebezpiecznych odnonikw lub odwiedzania niebezpiecznych stron. rodowisko Facebook stao si atrakcyjn platform atakw, takich jak: cyberprzemoc, przeladowanie, kradzie tosamoci, wyudzenia i irytujce oszustwa marketingowe149. Z podobnymi problemami spotykaj si uytkownicy indywidualni, ktrych komputery s masowo wykorzystywane jako zombie do atakw DDoS (ang. Distributed Denial of Service polegajcy na ataku na system jednoczenie z wielu komputerw), wysyania spamu i innej niepodanej aktywnoci. Powanym problemem staje si te podszywanie si (ang. phishing) wykorzystujce naiwno uytkownikw i brak penego zrozumienia technologii, by podstpem uzyska potencjalnie wartociowe dane, takie jak numery kart kredytowych, loginy czy hasa. Dodatkowy niepokj budzi fakt, e w ostatnich latach celem atakw staj si take coraz bardziej zaawansowane technologicznie telefony komrkowe, konsole gier wideo, systemy obsugujce infrastruktur telekomunikacyjn i inne platformy, ktre dotychczas nie byy postrzegane jako rda zagroe. Powysze uwagi pozwalaj na sformuowanie stwierdzenia, e bezpieczestwo w internecie zawsze bdzie miao cisy zwizek z produkcj oprogramowania, a ze wzgldu na bardzo dynamiczny rozwj tego medium bdzie sprzyjao produktywnoci firm softwareòwych, stanowic istotny czynnik popytowy. 4.1.3.5. Elektroniczny obieg dokumentw i transakcje elektroniczne Dostpno internetu, postp technologiczny w oprogramowaniu, konkurencyjno oraz uwarunkowania prawne wpyny znaczco na szybki rozwj transakcji elektronicznych. Transakcje elektroniczne, czyli operacje finansowe oraz wymiana dokumentw dokonywana na odlego za porednictwem rodkw elektronicznych, takich jak komputer, urzdzenia mobilne i internet, dzielimy nastpujco:150 biznes biznes B2B stronami s tu przedsibiorstwa, dotycz sprzeday towarw i usug, obsugi procesu zamwie, zwrotw towarw; biznes konsument B2C najbardziej popularne, dotycz handlu elektronicznego, stronami s firmy sprzedajce i klient detaliczny; dotycz sklepw internetowych, systemw aukcyjnych; biznes administracja B2A wymiana informacji pomidzy firmami a administracj, dotycz przede wszystkim podatkw i ubezpiecze (program Patnik), jak rwnie przetargw, w ktrych swoje oferty firmy skadaj przez
CA Technologies, Bezpieczestwo Internetu 2010, online, protok dostpu: http://www.egospodarka.pl/59277,Bezpieczenstwo-Internetu2010,1,12,1.html, data dostpu 29.09.2011. 150 Banasikowska J., Woniak I., Transakcje elektroniczne i czynniki wpywajce na ich rozwj, online, data dostpu: http://www.swo.ae.katowice.pl/ pdf/84.pdf, data dostpu 29.09.2011.
149
58


internet, korzystajc ze specjalnych SI. W najbliszym czasie dziki ePUAP bdzie moliwo zaatwiania wikszoci spraw urzdowych w sposb elektroniczny (rejestracja firmy, deklaracje podatkowe, wycigi KRS, itp.); konsument administracja C2A aktualnie rozwijajca si forma transakcji elektronicznych dotyczy wszelkich form komunikacji z urzdem skadanie PIT-w, ubezpieczenia, wnioski o wydanie dokumentw, zawiadcze, w zakresie pomocy spoecznej, opacenia mandatu, rejestracja pojazdu, itp. (e-urzd, ePUAP); konsument biznes C2B konsument w sposb elektroniczny skada swoj ofert sprzeday usug lub towarw przedsibiorstwu; konsument konsument C2C dotyczy sprzeday bd wymiany towarw czy usug poprzez portale internetowe, systemy aukcyjne. Motorem napdowym transakcji elektronicznych jest przede wszystkim dostp do internetu, atwo i bezpieczestwo dokonywania transakcji bezgotwkowych oraz prosta w uyciu platforma. Zdecydowana wikszo transakcji elektronicznych dokonywana jest w grupie B2B i B2C. Dodatkowo finansowanie tego typu usug, szczeglnie B2B, ze strony projektw unijnych, w tym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Dziaanie 8.1 i 8.2, dao moliwo duego rozwoju tego typu transakcji oraz powstania mnstwa platform umoliwiajcych usprawnienie dokonywania transakcji w sposb elektroniczny. Dla wszystkich uczestniczcych w tym acuchu dostaw, zamwie i zwrotw towarw, przejcie na elektroniczny obieg dokumentw handlowych przekada si na wymierne korzyci finansowe. Wymaga to jednak inwestycji w nowoczesne oprogramowanie, poprzez dostosowanie istniejcego bd zakup nowych systemw informatycznych oraz standaryzacj procesw wymiany danych we wszystkich wsppracujcych firmach. Jest to proces, ktry bdzie w najbliszych latach narasta i obejmowa coraz wiksz liczb przedsibiorstw, wcznie z tymi najmniejszymi. Z danych GUS wynika, e przedsibiorstwa coraz czciej wymieniaj informacje midzy sob oraz innymi systemami ICT za pomoc automatycznej wymiany danych. W 2009 roku byo to 33 firm, wobec ju blisko 50 w roku 2010. Relatywnie najczciej z automatycznej wymiany danych korzystaj firmy najwiksze (zatrudniajce ponad 249 osb) a 77,8, wobec 61 rednich i 45,4 maych przedsibiorstw. W 2010 roku automatyczna wymiana danych bya stosowana w kontaktach z organami administracji publicznej (46,3 firm). W dalszej kolejnoci ponad 35 przedsibiorstw decydowao si na wysyanie dyspozycji patniczych do instytucji finansowych, za 30,7 na wysyanie lub otrzymywanie informacji o produktach (katalogw, cennikw). Relatywnie najrzadziej firmy decyduj si na wysyanie i otrzymywanie faktur elektronicznych (e-faktur) 6,3 i 14,6 przedsibiorstw, wysyanie lub otrzymywanie dokumentw transportowych 14,9 oraz otrzymywanie i wysyanie zamwie odpowiednio 24,6 i 27,1 firm. W wojewdztwie podlaskim, z automatycznej wymiany danych korzysta 48 przedsibiorstw, a struktura tej aktywnoci pokrywa si z wynikami oglnokrajowymi. Pod wzgldem automatycznej wymiany danych polskie, w tym rwnie podlaskie, przedsibiorstwa nieznacznie odbiegaj od redniej unijnej (40). Zdecydowanymi liderami s Holandia (77) i Belgia (61).151 Stosunkowo duym potencjaem wzrostu charakteryzuj si transakcje elektroniczne typu biznes konsument B2C. Z danych GUS wynika, e z roku na rok ronie liczba
151
Tomkiewicz M., (2011), GUS podsumowa informatyzacj Polski, Computerworld, 8 lutego 2011, s. 14.
59


podmiotw prowadzcych sprzeda przez internet. W 2009 roku ponad 8 przedsibiorstw prowadzio sprzeda przez sieci komputerowe, wobec 5 w roku 2008. Warto przychodw ze sprzeday elektronicznej wycznie poprzez stron internetow wyniosa w 2009 roku blisko 62 mld z. Udzia przychodw z handlu elektronicznego w cakowitych przychodach ze sprzeday wynis 7 w 2009 roku i by o poow niszy od redniej unijnej. Najwysz warto tego wskanika odnotowaa Irlandia, gdzie prawie 30 przychodw ze sprzeday przypadao na handel w sieciach komputerowych. W wojewdztwie podlaskim sprzeda przez sieci komputerowe prowadzio ponad 7 przedsibiorstw, ktre generoway 0,42 oglnokrajowych przychodw ze sprzeday wycznie przez internet. Na uwag zasuguje rwnie rynek transakcji elektronicznych typu biznes biznes B2B. W 2010 roku ponad 11 polskich firm stosowao system ERP. Relatywnie bardziej popularne s systemy CRM, zarwno te do zbierania i przechowywania informacji dotyczcych klientw oraz zapewnienia dostpu do nich innym komrkom, jak i systemy do analizowania informacji o klientach, ktre stosowao odpowiednio 16,4 i 13,1 przedsibiorstw. Dla duych producentw oprogramowania znaczce przychody powstaj dziki projektom administracji publicznej e-urzd, realizowanym na szczeblu centralnym i regionalnym. W wojewdztwie podlaskim w najbliszym czasie powstawa bdzie nowa wersja portalu Wrota Podlasia. Spodziewa si naley, e wniesie ona co istotnego do istniejcych transakcji elektronicznych typu B2A i C2A, i faktycznie usprawni komunikacj z urzdem. Dla mniejszych firm informatycznych szans rozwoju s sklepy internetowe, systemy aukcyjne czy te dostosowanie istniejcego oprogramowania w firmach do elektronicznej wymiany dokumentw (np. faktury, dokumenty przyjcia, zamwienia). Jak wynika z raportu Sklep Przyszoci 2012-15, sporzdzonego na zlecenie organizacji Visa Europe, w nadchodzcych latach handel internetowy stanowi bdzie 19 cakowitej wartoci sprzeday152. Dostosowywanie rnych systemw informatycznych do automatycznej wymiany informacji jest procesem cigym i stanowi du cz przychodw firm zajmujcych si produkcj oprogramowania komputerowego. Jednoczenie relatywnie niskie wskaniki charakteryzujce stopie wykorzystania transakcji elektronicznych w polskich, w tym rwnie podlaskich przedsibiorstwach pozwala wnioskowa, e obszar ten bdzie w najbliszym czasie tworzy dodatkowy popyt na produkty i usugi producentw oprogramowania komputerowego. 4.1.4. Czynniki prawno-administracyjne 4.1.4.1. Leasing oprogramowania Silna konkurencja midzy producentami sprztu komputerowego oraz szybki rozwj technologiczny w tym sektorze doprowadziy do znacznej obniki cen sprztu i uczyniy jego dostpno niemal powszechn. Procesowi temu nie towarzyszy jednak spadek cen
152
Raport zamwiony przez organizacj Visa Europe, zatytuowany Sklep Przyszoci 2012-15, zosta sporzdzony przez brytyjski orodek badawczy Centre for Retail Research. Przedstawia on wyniki ankiety przeprowadzonej wrd 300 duych i rednich detalistw w siedmiu krajach europejskich: we Francji, w Niemczech, we Woszech, w Holandii, Norwegii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Respondentw zapytano o przewidywany przebieg gwnych zmian w caym handlu detalicznym w okresie do lat 2012-15.
60


oprogramowania. Z ca pewnoci najwaniejszym czynnikiem wpywajcym na ten stan s wysokie koszty wytworzenia oprogramowania, co z kolei wynika z koniecznoci ponoszenia znacznych nakadw na kapita ludzki. W ostatnim czasie widoczny jest wzrost zainteresowania wynajmowaniem oprogramowania (leasing) zamiast kupowania go w sklepie lub u producenta. Leasing polega na zakupie oprogramowania z rozoonymi na duszy okres patnociami. Zakup gotowego produktu wie si z koniecznoci wyoenia z gry okrelonej kwoty pienidzy. W przypadku oprogramowania zoonego, o rozbudowanych moliwociach, koszty te s znaczne. Leasing oprogramowania pozwala zmniejszy ilo jednorazowo angaowanego w zakup oprogramowania kapitau, gdy cakowity koszt dzielony jest na raty rozoone w czasie. Skorzystanie z leasingu nie prowadzi do zaduenia przedsibiorcy, a wic nie wpywa negatywnie na jego bilans i tym samym nie oddziauje na ogln zdolno kredytow. O atrakcyjnoci leasingu z reguy decyduj wzgldy podatkowe, to jest moliwo zaliczania rat leasingowych w koszty dziaalnoci oraz rozliczania podatku VAT. Podstawow jednak zalet leasingu jest moliwo stosunkowo szybkiego uzyskania dostpu do nowych technologii bez angaowania znacznych rodkw wasnych. Leasing nie jest jeszcze popularn metod finansowania oprogramowania. Wedug Zwizku Polskiego Leasingu w 2010 roku, leasing IT stanowi niespena 2 wszystkich operacji leasingowych, a na przestrzeni lat 2009-2010 jego warto zmniejszya si o 1. Rynek europejski cechuje si w tym obszarze du dynamik wzrostu, natomiast na polskim rynku leasing oprogramowania wci nie jest zbyt popularn form finansowania zakupu oprogramowania. W ostatnim czasie obserwuje si jednak do znaczny wzrost iloci i wartoci leasingowanego oprogramowania. Wedug danych Zwizku Polskiego Leasingu, w I proczu 2011 r. warto netto rodkw w dziedzinie oprogramowania wynosia 24,2 mln z, w porwnaniu do 18,6 mln z w analogicznym okresie 2010 r. Stanowi to wzrost o 32,8153. Pozwala przypuszcza, e rwnie w kolejnych latach ta forma pozyskiwania programw komputerowych bdzie si dynamicznie rozwijaa. Stosunkowo niewielkie zainteresowanie leasingiem jako metod finansowania zakupu oprogramowania moe by wynikiem subiektywnego przekonania, e korzystniej jest by wacicielem sprztu czy oprogramowania nabytego w ramach kredytu czy patnoci gotwk, ni korzysta z niego na zasadzie leasingu. Oprogramowanie biurowe jest coraz tasze, dlatego te klienci decyduj si na leasing czciej w przypadku wikszych systemw, takich jak ERP (ang. Enterprise Resource Planning planowanie zasobw przedsibiorstwa) czy CRM (ang. Customer Relationship Management zarzdzanie relacjami z klientem). Innym czynnikiem wpywajcym na taki stan rzeczy mog by nie do koca rozstrzygnite problemy prawne zwizane z ochron praw licencyjnych. Podsumowujc mona stwierdzi, e leasing oprogramowania moe sta si znaczcym czynnikiem zwikszajcym zapotrzebowanie na oprogramowanie, ale na razie perspektywa ta jest raczej odlega.
153 Zwizek Polskiego Leasingu, Statystyki za rok 2011, online, protok dostpu: http://www.leasing.org.pl/pl/statystyki/2011, data dostpu 11.10.2011.
61


4.1.4.2. Poziom ochrony konsumenta Na poziom ochrony konsumenta skadaj si dwa gwne czynniki: ochrona danych osobowych oraz bezpieczestwo i poufno transakcji dokonywanych w sieci. Rozwijajcy si bardzo gwatownie rynek usug internetowych powoduje, e coraz wicej osb korzysta z serwisw spoecznociowych, dokonuje zakupw w sklepach internetowych, korzysta z systemw bankowoci elektronicznej. Rejestrujc si na rnych portalach w sieci uytkownicy musz pozostawia tam swoje dane niezbdne do realizacji tych usug. Rodzi to niebezpieczestwo przechwycenia danych klientw przez osoby niepowoane (cyberprzestpcw, hakerw, nieuczciwych handlowcw, wcibskich dziennikarzy, itp.). Std, systemy informatyczne musz gwarantowa uytkownikom bezpieczestwo i poufno. W Polsce do ochrony danych osobowych powoany zosta urzd Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (GIODO). Standardy i wymogi stawiane firmom, ktre przetwarzaj dane klientw, omawiaj zarwno ustawa o ochronie danych osobowych, jak i wydawane przez GIODO publikacje, kierowane zarwno do osb, ktrych dane osobowe s przetwarzane, jak rwnie tych, ktrzy dane osobowe przetwarzaj, czyli administratorw danych osobowych. Oto przykadowe materiay dostpne na portalu GIODO154: 1) ABC zasad bezpieczestwa przetwarzania danych osobowych przy uyciu systemw informatycznych; 2) ABC zagroe bezpieczestwa danych osobowych w systemach teleinformatycznych. Twrcy oprogramowania z reguy sami nie przetwarzaj danych osobowych. Zasady postpowania z danymi osobowymi dotycz raczej ich potencjalnych i rzeczywistych klientw uytkownikw oprogramowania. Jednak ze wzgldu na wymagania stawiane systemom informatycznym, musz oni w swoich produktach stosowa wymagane prawem rodki bezpieczestwa. W zalenoci od kategorii przetwarzanych danych, GIODO definiuje trzy poziomy bezpieczestwa155: 1) podstawowy, gdy w systemie nie ma danych wraliwych i nie jest on poczony z publiczn sieci telekomunikacyjn; 2) podwyszony, gdy w systemie s dane wraliwe i nie jest on poczony z publiczn sieci telekomunikacyjn; 3) wysoki, gdy system jest poczony z publiczn sieci telekomunikacyjn wystpuj zagroenia pochodzce z sieci publicznej. W praktyce wszystkie systemy korzystajce z usug dostpnych w internecie musz spenia wymagania sprecyzowane na poziomie wysokim. W systemie informatycznym sucym do przetwarzania danych osobowych stosuje si mechanizmy kontroli dostpu do tych danych. System hase stosowany w oprogramowaniu powinien wymusza korzystanie z hase duszych i zawierajcych rne znaki, a take wymusza okresow, np. co 30 dni, zmian hase. System powinien by zabezpieczony przed dziaaniem oprogramowania, ktrego celem jest uzyskanie nieuprawnionego dostpu do systemu informatycznego oraz utrat danych spowodowan awari zasilania lub zakceniami w sieci zasilajcej. Zbiory z danymi w systemie informatycznym zabezpiecza si przez wykonywanie kopii bezpieczestwa, ktre przechowuje si w miejscach uniemoliwiajcych
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, http://www.giodo.gov.pl/487/ Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, (2009), ABC zagroe bezpieczestwa danych osobowych w systemach teleinformatycznych, Warszawa, s. 73.
155 154
62


ich nieuprawnione przejcie, modyfikacj, uszkodzenie lub zniszczenie. Kade istotne dziaanie uytkownika w systemie jest rejestrowane w dziennikach zdarze logach. W szczeglnie wraliwych danych stosuje si szyfrowanie, uniemoliwiajce ich odczyt poza systemem. W przypadku aplikacji korzystajcych z sieci Internet, do przesyania danych konieczne jest uycie kryptograficznych rodkw ochrony danych (np. poprzez zastosowanie protokou SSL lub stosowanie podpisu elektronicznego). Zapewnienie produkowanemu oprogramowaniu wymaganych prawem rodkw bezpieczestwa danych i transakcji nie stanowi specjalnego utrudnienia dla wytwrcw softwareù. Wikszo narzdzi programistycznych udostpnia gotowe procedury, chocia niekiedy trzeba stosowa rozwizania indywidualne. Zakup bibliotek obsugujcych procedury szyfrowania lub uycia podpisu elektronicznego moe by pewnym obcieniem finansowym. 4.2. Analiza czynnikw podaowych 4.2.1. Czynniki ekonomiczne 4.2.1.1. Koszty pracy Wedug terminologii GUS, koszty pracy stanowi sum wynagrodze brutto (cznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osb fizycznych i ze skadkami na obowizkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, paconymi przez ubezpieczonego pracownika) oraz pozapacowych wydatkw (m.in. skadek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe opacanych przez pracodawc, wydatkw na doskonalenie, ksztacenie i przekwalifikowanie kadr), poniesionych w celu pozyskania, utrzymania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr. Zaleno pomidzy wysokoci kosztw pracy a zdolnoci przedsibiorstwa do tworzenia przewag kosztowych, a tym samym umacniania swojej pozycji na rynku jest ujemna. W 2008 roku przecitny miesiczny koszt pracy w Polsce wynis 3986,5 z, wobec 4233 z w 2009 roku. Cakowity koszt pracy w duym stopniu determinowany jest wysokoci obcie kosztw pracy, ktre w 2010 roku wynosiy 34,3. Jest to wynik poniej redniej dla OECD. Oznacza to, e z kadego 1000 z, ktre zarabia pracownik, 340 z wdruje do ZUS, NFZ lub fiskusa. A jeszcze w latach 2006-2007 klin podatkowy wynosi ponad 43,5. Tak szybka i zdecydowana poprawa naszych notowa to efekt wprowadzanych w latach 2007-2009 obniek skadki rentowej, ulg rodzinnych i podwyki progw podatkowych. W sekcji Informacja i komunikacja w 2009 roku koszt pracy w przeliczeniu na 1 zatrudnionego wynosi 7717 PLN i stanowi ponad 180 przecitnego kosztu w kraju. Wedug raportu firmy Sedlak&Sedlak, rednie wynagrodzenie w dziale IT w wojewdztwie podlaskim w 2009 roku ksztatowao si na poziomie 3000 z, wobec ponad 5000 z w wojewdztwie dolnolskim czy niemal 7000 z w wojewdztwie mazowieckim156.
156
Program rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego E-Podlaskie, online, protok dostpu: http://epodlaskie.wrotapodlasia.pl/ pl/Aktualnosci/var/resources/2/227/32/111003_pris.pdf, data dostpu 29.09.2011.
63


Tabela 12. Koszty pracy przypadajce na 1 zatrudnionego w Polsce w latach 2008-2009

Wyszczeglnienie Sekcja Informacja i komunikacja (z) redni poziom w kraju (z) Sekcja Informacja i komunikacja a redni poziom w kraju (%) * brak danych rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. Rok 2008 7157,64 3987 179,5 2009 7717 4233 182,3
Pod wzgldem kosztw zatrudnienia Polska jest bardzo zrnicowana regionalnie. Od lat najwicej za prac pac przedsibiorcy z wojewdztw: mazowieckiego, lskiego i dolnolskiego. Z kolei najmniejsze wydatki ponosz pracodawcy z wojewdztw: podkarpackiego, dzkiego i witokrzyskiego. Rnice sigaj kilkudziesiciu procent. Jednak na przestrzeni ostatnich lat wystpujce dysproporcje zmniejszyy si. Koszty pracy najbardziej wzrosy w tych wojewdztwach, w ktrych przedsibiorcy notuj wydatki na poziomie niszym od redniej krajowej. Przecitny miesiczny koszt pracy w wojewdztwie podlaskim wynosi 3 604,16 PLN i stanowi 90 krajowego kosztu157. W strefie euro wynagrodzenia za godzin pracy wzrosy w cigu roku o 2,3 proc. Wzrost pozapacowych kosztw pracy by wyszy i wynis 3,6 proc. W UE-27 wynagrodzenia wzrosy o 2,6 proc., natomiast pozapacowe koszty pracy o 3,5 proc. W strefie euro godzinowe koszty pracy najszybciej rosy w przemyle (2,8 proc.) i po 2,5 proc. w budownictwie i usugach. Natomiast w caej Unii wzrost godzinowych kosztw pracy wynis 3,1 proc. w przemyle, 2,6 proc. w sektorze usug i 2,3 proc. w budownictwie. Najwikszy wzrost kosztw pacy odnotowano w Bugarii (7,8 proc.) i na Wgrzech (5,6 proc.). Najwiksze spadki wystpiy w Grecji (-6,8 proc.) i Irlandii (-2,2 proc.). Eurostat szacuje, e w 2010 roku koszt godziny pracy wynis 22,5 euro w UE-27 oraz 26,8 w strefie euro. Dla porwnania, w 2009 roku byo to odpowiednio 22,1 euro i 26,5 euro158. Pomimo rosncych kosztw zatrudnienia, polska gospodarka pozostaje konkurencyjna na tle caej Unii Europejskiej. Praca w Polsce jest 4 razy tasza ni w Luksemburgu, Danii czy Szwecji. Nisze ni w Polsce wydatki z tytuu zatrudnienia pracownikw notuje tylko 5 krajw czonkowskich Wsplnoty z Europy rodkowowschodniej. O ile koszty pracy na Sowacji, Litwie oraz otwie s nieznacznie mniejsze od tych w Polsce, to w porwnaniu do Rumunii rnica wynosi 42, a do Bugarii nawet 70. Z punktu widzenia podmiotw dziaajcych w sektorze producentw oprogramowania istotne wydaje si, e rosnce koszty pracy nie przekadaj si na wzrost wydajnoci zatrudnionych. W 2009 roku wydajno pracy w Polsce, mierzona wartoci PKB wedug parytetu siy nabywczej w przeliczeniu na 1 zatrudnionego, stanowia 65 redniej dla UE-27, o 4,3 punktu procentowego wicej ni w 2006 roku. Wedug Eurostatu, w latach 2007-2009 godzinowe koszty pracy (w EUR) zwikszyy si w Polsce o 31, tj. nieco silniej ni w Czechach i na Wgrzech (odpowiednio o 25,5 i 24,3), lecz o wiele sabiej ni w Bugarii
157 Koszty pracy w Polsce, 9.02.2010, online, protok dostpu: http://kariera.com.pl/Twoja-Kariera/Co-slychac-w-branzy/2010-02/Kosztypracy-w-Polsce, data dostpu 29.09.2011. 158 Koszty pracy w strefie euro w gr o 2,6 proc., 21.06.2011, online, protok dostpu: http://www.podatki.biz/artykuly/16_14450.htm, data dostpu 27.09.2011.
64


i Rumunii (o ponad 70). W UE-27 przecitny wzrost godzinowych kosztw pracy wynis w tym okresie zaledwie 12, w tym np. w Niemczech 6 159. Z powyszego wynika, e o ile w skali Europy poziom kosztw pracy w Polsce moe by wykorzystywany jako rdo przewag konkurencyjnych, o tyle ich dynamika na poziomie przewyszajcym wzrost produktywnoci moe by czynnikiem negatywnie determinujcym poziom inwestycji w sektorze producentw oprogramowania. Ponadto, malejca przewaga Polski w zakresie kosztw pracy w stosunku do krajw wysoko rozwinitych jest stosunkowo niekorzystnym zjawiskiem rozwojowym. Oznacza ona stopniow utrat jednego z gwnych atutw konkurencji na rynkach midzynarodowych i w przyciganiu bezporednich inwestycji zagranicznych, jakim w okresie transformacji byy stosunkowo niskie koszty pracy przy jednoczenie wysokich kwalifikacjach pracownikw. Wskazuj na to m.in. wyniki corocznego badania inwestorw zagranicznych, prowadzonego na zlecenie Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ). Utrata przewagi w zakresie kosztw pracy zmusza do przestawienia si na inne czynniki tworzenia przewagi konkurencyjnej, jak: jako, marka wyrobw, poziom techniki i innowacyjno160. 4.2.1.2. Dostpno zewntrznych rde finansowania Dostpno finansowania zewntrznego jest jednym z kluczowych czynnikw rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, bowiem przedsiwzicia innowacyjne charakteryzuj si najczciej znaczn kapitaochonnoci i wysokim poziomem ryzyka. Przedsibiorcy rzadko maj moliwo rozpoczcia takiej dziaalnoci wycznie w oparciu o wasne zasoby. Tymczasem w Polsce bardzo niewielkie s moliwoci uzyskania kapitau w przedziale od 0,1-2 mln z do 8-10 mln z. Jednym z zewntrznych rde finansowania producentw oprogramowania mog by kredyty bankowe, o opacalnoci ktrych decyduje przede wszystkim wysoko stopy procentowej. W tej sytuacji potencjalny kierunek oddziaywania stopy procentowej na dziaalno producentw oprogramowania mona przedstawi w nastpujcych wymiarach: due koncerny komputerowe charakteryzuj si relatywnie wysok zdolnoci do samofinansowania, co oznacza bdzie niewielki wpyw stopy procentowej na poziom realizowanych przez nie inwestycji. Natomiast mae i rednie przedsibiorstwa opieraj stosunkowo czsto swoje moliwoci inwestycyjne na dostpnoci do kredytw; inwestycje majce podstawowe znaczenie dla funkcjonowania i przetrwania producentw oprogramowania nie bd charakteryzoway si wraliwoci na zmian stopy procentowej; oddziaywanie krajowej stopy procentowej na dziaalno producentw oprogramowania moe zosta osabione dziki substytucji kredytu krajowego przez zagraniczne rda finansowania; stopa procentowa jest tylko jednym z czynnikw decydujcych o rozmiarach akcji kredytowej bankw, ktre w zwizku z zaostrzeniem polityki kredytowej coraz czciej zwracaj uwag na czynniki pozacenowe, w tym stopie ryzyka.
159
Chojna J., (2011), Konkurencyjno polskiej gospodarki w latach 2007-2010 w kontekcie dotychczasowej realizacji strategii rozwoju kraju 2007-2015, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 12. 160 Ibidem, s. 13.
65


Niezalenie od powyszych ogranicze w oddziaywaniu stopy procentowej na moliwoci inwestycyjne producentw oprogramowania, jej wysoko jest podstaw do wyliczenia kosztu alternatywnego. Kade przedsibiorstwo produkcyjne wsppracujc ze swoimi kontrahentami stosuje odroczone terminy patnoci, czyli wykorzystywane s tak zwane kredyty kupieckie. Kredyt kupiecki udzielany jest przez sprzedawc nabywcy w transakcjach midzy przedsibiorstwami i ma form odroczenia terminu zapaty w stosunku do daty sprzeday. Oferowanie wyduonych terminw patnoci zachca odbiorcw do kupowania produktw, umoliwiajc im zapat po ich sprzeday. Liberalna polityka kredytowa sprzyja zatem zwikszaniu sprzeday i jeeli tylko realizowane dziki jej stosowaniu zyski przekraczaj koszty finansowania dodatkowych nalenoci i warto ewentualnych wierzytelnoci straconych, to jej wprowadzanie jest uzasadnione. Koszt tego kredytu z punktu widzenia zarwno kupujcego, jak i sprzedajcego uzaleniony jest bezporednio od wysokoci stopy procentowej, ktra peni funkcj kosztu alternatywnego. Im wysza stopa procentowa, tym wysoko kosztu alternatywnego bdzie wysza i wykorzystywanie kredytu kupieckiego bdzie drosze. rdem finansowania inwestycji w sektorze producentw oprogramowania moe by nie tylko kredyt bankowy, ale rwnie coraz bardziej popularne fundusze venture capital (VC)161. W 2010 r. warto zrealizowanych inwestycji typu private equity w Polsce wyniosa 657 mln euro. Dwukrotny ich wzrost w stosunku do 2009 roku plasuje nas na pozycji lidera Europy rodkowowschodniej, do ktrej w tym samym czasie napyno 645 mln euro na realizacje inwestycji private equity/venture capital PE/VC. Tendencja zwikszonej aktywnoci funduszy utrzymuje si rwnie w roku biecym, jednak udzia segmentu venture capital maleje. W Polsce rola private equity, w tym funduszy venture capital i aniow biznesu, cigle ronie, umoliwiajc funkcjonowanie wielu maym i rednim przedsibiorstwom. Polskie Stowarzyszenie Inwestorw Kapitaowych (PSIK), zrzeszajce fundusze VC i PE liczy 84 czonkw, w tym 39 firm zarzdzajcych funduszami VC. Czonkowie PSIK zarzdzaj kapitaem o cznej wartoci ponad 21 mld euro, dotychczas zainwestowali 3 mld euro w ponad 750 polskich firm. Brana IT jest jednym z najchtniej wybieranych sektorw inwestycyjnych. Przykadami sukcesw odniesionych dziki kapitaowi inwestorw prywatnych s znane portale spoecznociowe, takie jak Facebook, Twitter oraz Nasza Klasa162. Niestety, rozwj rynku funduszy kapitau podwyszonego ryzyka w Polsce wskazuje na sta koncentracj inwestycji w pnych etapach wzrostu przedsibiorstw (ekspansja, wykup i refinansowanie), przy jednoczesnym spadku liczby wej kapitaowych w przedsibiorstwa w pocztkowych etapach wzrostu. W wojewdztwie podlaskim dostp do funduszy typu venture capital proponuje Podlaski Fundusz Kapitaowy Sp. z o.o. (PFK) utworzony w 1995 roku jako jednoosobowa spka Podlaskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego. Gwnym celem dziaania PFK jest dostarczanie kapitau maym i rednim przedsibiorstwom majcym potencja szybkiego
161
Venture capital to kapita oferowany przez specjalistyczne firmy start-upom o duym potencjale, jednoczenie charakteryzujcym si wysokim ryzykiem. W zamian inwestorzy VC obejmuj proporcjonaln cz udziaw w firmie, co moe wiza si dla nich z duym zyskiem. Niektre rodzaje VC oferuj start-upom nie tylko wsparcie finansowe, ale take szerok gam usug finansowych i doradczych. Tak jest w przypadku inkubatorw przedsibiorczoci, ktre mog oferowa wsparcie w postaci biur, sprztu, profesjonalnych usug oraz dostpu do wiedzy i finansowania. 162 Portal inwestycje.pl, Kapita na pomys polskie inwestycje VC/PE w wietle tendencji wiatowych, online, protok dostpu: http://inwestycje.pl/print/139048, data dostpu 29.09.2011.
66


wzrostu. PFK moe zainwestowa w jedn spk do 1 000 000 zotych poprzez: objcie mniejszociowego udziau w kapitale spki, poyczk, leasing rodkw trwaych. Do tej pory PFK zrealizowa 13 projektw inwestycyjnych i jest w trakcie realizacji kolejnych 9 inwestycji.163 Istotne rdo zewntrznego finansowania producentw oprogramowania stanowi unijne rodki, ktre mog wspfinansowa nie tylko ich dziaalno, ale rwnie dziaalno ich klientw. Podmioty poszukujce wsparcia finansowego z UE w perspektywie finansowej 2007-2013 maj moliwo aplikowania w ramach 6 krajowych oraz 16 regionalnych programw operacyjnych. Z punktu widzenia podlaskich producentw oprogramowania najwiksze moliwoci finansowego wsparcia oferowane s w ramach: Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwo Podlaskie (RPO WP). PO IG jest to program skierowany przede wszystkim do przedsibiorcw, ktrzy zamierzaj realizowa innowacyjne projekty zwizane z badaniami i rozwojem, nowoczesnymi technologiami, inwestycjami o duym znaczeniu dla gospodarki lub wdraaniem i stosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. W latach 20072013 w ramach programu przedsibiorcy, instytucje otoczenia biznesu, jednostki badawcze i naukowe oraz instytucje administracji publicznej uzyskaj wsparcie w wysokoci przekraczajcej 9,71 miliarda euro na realizacj rnego rodzaju projektw, ktre przyczyniaj si do podnoszenia innowacyjnoci polskiej gospodarki i polskich przedsibiorstw. Wrd wielu dziaa PO IG na szczegln uwag z punktu widzenia producentw oprogramowania zasuguj: O priorytetowa 3. Kapita dla innowacji; O priorytetowa 4. Inwestycje w innowacyjne przedsiwzicia; O priorytetowa 8. Spoeczestwo informacyjne zwikszanie innowacyjnoci gospodarki. W ramach priorytetu 3. zaplanowano realizacj instrumentw niezbdnych z punktu widzenia inicjowania dziaalnoci innowacyjnej maych i rednich przedsibiorstw (MSP) oraz wsparcia jej w pocztkowych etapach wzrostu z wykorzystaniem funduszy kapitaowych, jak i sieci inwestorw (np. sieci aniow biznesu). Przewidziane instrumenty s adresowane w szczeglnoci do tych przedsibiorcw, ktrych przedsiwzicia charakteryzuj si wysokim poziomem innowacyjnoci, stosunkowo nisk wartoci, duym potencjaem rynkowym oraz wysokim ryzykiem. Dziaania przewidziane w priorytecie 4. obejmuj dofinansowanie przedsiwzi w zakresie wdraania wynikw prac B+R realizowanych przy wsparciu otrzymanym w ramach 1. priorytetu na prowadzenie prac B+R. Wsparciem zostan objte ponadto projekty przedsibiorcw polegajce na wdraaniu wasnych lub nabytych nowych technologii. Uzupenieniem wsparcia przedsibiorstw inwestujcych w dziaalno B+R jest dofinansowanie doradztwa, jak i inwestycji niezbdnych do prowadzenia dziaalnoci B+R, w tym przygotowania przedsibiorcw do uzyskania statusu centrum badawczorozwojowego. Jednoczenie pomoc zostan objte inwestycje w zakresie opracowywania wzorw przemysowych i uytkowych stanowicych jedno ze rde przewagi konkurencyjnej. Dofinansowanie bd mogy rwnie uzyska projekty przedsibiorstw zarwno z sektora produkcyjnego, jak i usugowego w zakresie realizacji inwestycji
163
Szczegowe informacje znajduj si na stronie: http://www.pfk.pfrr.pl/2892.xml
67


obejmujcych nabycie innowacyjnych rozwiza technologicznych (w tym prowadzcych do zmniejszenia szkodliwego oddziaywania na rodowisko) lub organizacyjnych. Wsparciem zostan objte projekty przedsibiorstw z sektora nowoczesnych usug, tworzcych znaczc liczb miejsc pracy, w szczeglnoci dla wysoko wykwalifikowanych pracownikw (np. w ramach centrw badawczo-rozwojowych). Przewidziany zosta rwnie instrument wsparcia dla duych innowacyjnych projektw realizowanych w sektorze produkcyjnym, wprowadzajcych rozwizania innowacyjne w skali europejskiej i wiatowej. W ramach priorytetu 8. wspierane bd dziaania w zakresie tworzenia usug elektronicznych, tworzenia elektronicznej komunikacji midzy przedsibiorstwami, jak te przeciwdziaania wykluczeniu cyfrowemu. Wsparcie tworzenia i wiadczenia eUsug dla obywateli i przedsibiorstw bdzie polega na udzielaniu mikro- i maym przedsibiorcom prowadzcym dziaalno gospodarcz nie duej ni 1 rok dofinansowania na wykonanie projektu w zakresie tworzenia produktw cyfrowych i udostpniania usug w postaci cyfrowej dotyczcych rnych dziedzin. Ponadto wspierane bdzie tworzenie usug elektronicznych wiadczonych midzy przedsibiorstwami, a take wykorzystanie nowoczesnych technologii w przedsibiorstwach. Wsparcie bdzie udzielane przedsiwziciom typu B2B o charakterze zarwno technicznym (informatycznym), jak i organizacyjnym, prowadzcym do realizacji procesw biznesowych w formie elektronicznej. Niezbdnym elementem/uzupenieniem tych dziaa bdzie zapewnienie obywatelom dostpu do internetu szerokopasmowego. W caym Dziaaniu 8.1 realizowane lub zakoczone s cznie 1403 projekty. W ramach Dziaania 8.1 PO IG podlascy przedsibiorcy podpisali 18 umw o dofinansowanie na realizacj projektw dotyczcych przedsiwzi z dziedziny gospodarki elektronicznej, co stanowi jedynie 1,28 wszystkich projektw z Dziaania 8.1 PO IG. W porwnaniu do pozostaych wojewdztw, w wojewdztwie podlaskim realizowanych jest bardzo niewiele projektw. Jedynie w wojewdztwie warmisko-mazurskim liczba ta jest jeszcze nisza. W ramach Dziaania 8.2 realizowanych bd zakoczonych jest na terenie caego kraju 621 projektw, z czego 18 na terenie wojewdztwa podlaskiego, co stanowi 2,9 cznej liczby projektw. Podlaskie znajduje si w grupie wojewdztw o najniszej liczbie projektw z Dziaania 8.2 PO IG. W Dziaaniu 8.3 PO IG podpisanych jest 201 umw na realizacj projektw na terenie caego kraju, z czego 10 w wojewdztwie podlaskim. W ramach Dziaania 8.4 PO IG realizowane s w Polsce 274 projekty. Na terenie wojewdztwa podlaskiego tego typu projekty nie s realizowane164. W ramach PO IG na dzie 31 sierpnia 2011 r. zatwierdzono do realizacji 8254 wnioski oraz podpisano umowy o dofinansowanie zakadajce dofinansowanie z UE na poziomie 23 841 967 tys. z, co oznacza blisko 70 wykorzystanej alokacji na lata 2007-2013. W ramach priorytetw 3., 4., 5. i 6. najwicej projektw realizowanych jest przez beneficjentw pochodzcych z Mazowsza (718); powyej 300 projektw realizowanych jest take w Maopolsce, Wielkopolsce i na lsku, wobec 56 w wojewdztwie podlaskim. Rwnie w tych samych czterech regionach zlokalizowane s projekty o najwikszej cznej wartoci, aczkolwiek widoczna jest dominacja Mazowsza i lska, natomiast podobn warto projektw, jak w Maopolsce i Wielkopolsce, odnotowano take na Dolnym lsku. Wojewdztwo podlaskie absorbuje tylko 4 rodkw rozdysponowanych w ramach PO IG.
164 e-Podlaskie kierunki rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego. Obszar: e-biznes, online, protok dostpu: http://epodlaskie.wrotapodlasia.pl/pl/dzialania/Raporty_badawcze/var/resources/2/227/30/e_biznes_raport_badawczy.pdf, data dostpu 11.10.2011.
68


rdem wspfinansujcym dziaalno podlaskich przedsibiorstw jest rwnie Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwo Podlaskie (RPO WP). Z punktu widzenia producentw oprogramowania istotna jest O priorytetowa I: Wzrost innowacyjnoci i wspieranie przedsibiorczoci w regionie, Dziaanie 1.4. Wsparcie inwestycyjne przedsibiorstw. Gwnym celem dziaania jest zwikszenie konkurencyjnoci i innowacyjnoci MSP, prowadzcych dziaalno na terenie wojewdztwa podlaskiego poprzez wsparcie ich projektw rozwojowych. Pomoc moe by udzielona jedynie na now inwestycj, tj. inwestycj w rodki trwae oraz wartoci niematerialne i prawne zwizane z: utworzeniem nowego, rozbudow istniejcego przedsibiorstwa, dywersyfikacj produkcji przedsibiorstwa poprzez wprowadzenie nowych, dodatkowych produktw lub zasadnicz zmian dotyczc procesu produkcyjnego w istniejcym przedsibiorstwie. Innym sposobem na uzyskanie zewntrznych rde finansowania, w sytuacji gdy niewielkie zasoby przedsibiorstw dziaajcych w Polsce, w porwnaniu z przedsibiorstwami dziaajcymi w UE-15, obniaj ich zdolnoci konkurencyjne, jest kooperacja. Nawizywanie wsppracy pomidzy podmiotami dziaajcymi na rnych etapach acucha tworzenia wartoci pozwala na uzyskanie efektw niejednokrotnie nieosigalnych dla pojedynczych podmiotw (zwaszcza MSP). Jednak szereg przeprowadzonych bada wskazuje, e skonno do wsppracy polskich przedsibiorstw midzy sob, jak te ze sfer nauki i otoczeniem biznesu jest niska. Jest to z pewnoci pochodna stosunkowo krtkiego okresu rozwoju tego sektora charakteryzujcego si siln konkurencj, przede wszystkim na rynku lokalnym. Analizujc sytuacj w sektorze producentw oprogramowania mona przyj, e w najbliszym czasie, w zwizku z utrzymujc si sab koniunktur gospodarcz, bdzie miao miejsce wyduanie terminw patnoci. Umoliwia to bdzie odbiorcom sfinansowanie zakupw, ktrych w sytuacji utrudnionego dostpu do kredytu i wzgldnie niekorzystnych warunkw kredytowania oferowanych przez system bankowy czsto nie mogliby zrealizowa w inny sposb. Jednoczenie coraz wiksze zainteresowanie funduszy VC rynkami rozwijajcymi si pozwala optymistycznie oceni zmiany w dostpie do zewntrznych rde finansowania dziaalnoci producentw oprogramowania. 4.2.1.3. Poziom bezrobocia Aktywno zawodowa ludnoci w wieku 15-64 lata (wiek produkcyjny wedug Eurostat) powoli ronie, jednak jej wspczynnik w I kwartale 2011 roku by nadal jednym z najniszych w Europie: 65,6, wobec 80,7 w Danii, 79,7 w Niderlandach, 78,9 w Szwecji, 59,1 na Malcie, 61,6 na Wgrzech, 63,1 w Rumunii i 62,4 we Woszech. W ukadzie wojewdzkim, wspczynnik aktywnoci zawodowej od 2006 do 2010 roku rs w 11 wojewdztwach, na tym samym poziomie pozosta w wojewdztwach kujawskopomorskim i warmisko-mazurskim, a w czterech spada: od 0,5 pkt proc. w wojewdztwach lubelskim i lubuskim do 1,6 pkt proc. w wojewdztwie opolskim165. W wojewdztwie podlaskim wskanik aktywnoci zawodowej zwikszy si z poziomu 62,8 w 2006 roku do 66 w 2009 r., co oznacza czwarte miejsce w skali wszystkich wojewdztw.
165
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Sytuacja spoeczno-gospodarcza, op.cit., s. 24.
69


Na przestrzeni ostatnich lat wskanik zatrudnienia w kraju systematycznie ronie i w 2010 roku wynosi 59,4, wobec blisko 65 w krajach Unii Europejskiej. W skali UE tylko 5 krajw posiada wskanik zatrudnienia poniej 60. S to: Wochy, Wgry, Malta, Polska i Rumunia. Pomimo pitej od koca pozycji w Unii, na uwag zasuguje fakt, e Polska odnotowaa najwyszy w Europie o 4,8 pkt proc. wzrost wskanika zatrudnienia w cigu ostatnich trzech lat. Warto wskanika zatrudnienia w skali kraju jest zrnicowana przestrzennie. W roku 2010 najniszy wskanik zatrudnienia zanotowao wojewdztwo zachodniopomorskie 53,7, wobec lidera, jakim jest wojewdztwo mazowieckie (64,4). W wojewdztwie podlaskim wskanik zatrudnienia w ostatnich latach systematycznie rs, z poziomu 55,8 w 2006 roku do 61,7 w 2009, co klasyfikowao wojewdztwo podlaskie na drugim miejscu w kraju. Niestety, w 2010 roku wskanik zatrudnienia zmniejszy si a o 2,5 pkt proc. z poziomu 61,7 do 59,2. Wykres 7. Stopa bezrobocia rejestrowanego oraz wskanik zatrudnienia w poszczeglnych wojewdztwach Polski w 2010 roku (%)
rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Sytuacja spoeczno-gospodarcza Polski w 2010 roku, Warszawa, s. 12.
O dostpnoci do zasobw siy roboczej w sektorze producentw oprogramowania w ujciu ilociowym decyduje midzy innymi ilo wolnej siy roboczej (stopa bezrobocia) oraz saldo migracji. W kocu 2010 roku liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzdach pracy wyniosa 1954,7 tys. i bya wiksza o 5,2 (tj. prawie o ponad 96 tys.) ni przed rokiem. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosa 12,3, tj. o 0,2 pkt proc. wicej ni w 2009 roku. Podobna tendencja miaa miejsce w wojewdztwie podlaskim, w ktrym stopa bezrobocia na przestrzeni lat 2009-2010 zwikszya si z 7,1 do 10,3. Saldo migracji
70


wewntrznych i zagranicznych na pobyt stay w 2010 r. przybrao warto minus 1516 osb i w przeliczeniu na 1000 ludnoci wynioso minus 1,27 (w 2009 roku odpowiednio minus 1721 i minus 1,44). Dostpno do zasobw siy roboczej zaley rwnie od stopnia dostosowania profilw i poziomw ksztacenia do oczekiwa rynku pracy. Ostatnie dwie dekady to czas awansu edukacyjnego polskiego spoeczestwa. Wynika to midzy innymi z faktu, e nastpi wzrost aspiracji edukacyjnych na poziomie wyszym wrd kobiet i mieszkacw miast. Znaczca zmiana struktury wyksztacenia ludnoci oznacza wzrost odsetka osb z wyksztaceniem wyszym (obecnie wskanik ten wynosi prawie 20, a w odniesieniu do ludnoci w wieku aktywnoci zawodowej 18,1). Z drugiej strony, zmniejszy si udzia ludnoci z wyksztaceniem podstawowym (i obecnie gimnazjalnym) oraz niszym do 18,7 ludnoci kraju166. Podobny kierunek zmian w strukturze wyksztacenia ludnoci mia miejsce w kadym wojewdztwie. Mona jednak zaobserwowa regionaln specyfik ksztatowania si struktury wyksztacenia ludnoci. Najwicej osb posiada wyksztacenie wysze w wojewdztwie mazowieckim, gdzie 20 mieszkacw legitymuje si ukoczeniem uczelni wyszej, wobec 19,6 w wojewdztwie podlaskim. Z punktu widzenia producentw oprogramowania, ktrzy zainteresowani s przede wszystkim absolwentami kierunkw cisych, w tym inynieryjno-technicznych oraz informatycznych, sytuacja przedstawia si relatywnie mao korzystnie. Udzia absolwentw kierunkw matematycznych, przyrodniczych i technicznych spada w latach 2006-2009 z poziomu 18,8 w roku szkolnym 2005/2006 do poziomu 17,4 w roku szkolnym 2008/2009. W 2009 r. udzia absolwentw kierunkw inynieryjno-technicznych oraz informatycznych wynosi odpowiednio 4,9 i 3,5, wobec kierunkw ekonomiczno-administracyjnych i pedagogicznych z udziaem 25,8 oraz 15,9. W wojewdztwie podlaskim w okresie ostatnich piciu lat udzia absolwentw uczelni technicznych w oglnej liczbie absolwentw zmniejszy si z 23,4 do 21,4. Na przestrzeni lat 2005-2010 udzia absolwentw uczelni publicznych na kierunkach informatycznych zmniejszy si z 5,7 do 4,5, podobnie na kierunkach inynieryjno-technicznych z 9,2 do 8,2. Wskaniki charakteryzujce nie tylko rynek krajowy, ale w szczeglnoci rynek podlaski nie napawaj optymizmem. Zmniejszenie liczby absolwentw uczelni technicznych, ktrzy mog decydowa o moliwociach produkcyjnych producentw oprogramowania, w poczeniu z ujemnym saldem migracji w grupie osb modych pozwala wnioskowa o potencjalnych trudnociach w dostpie do wyksztaconej siy roboczej. 4.2.1.4. Dostpno infrastruktury inwestycyjnej Z punktu widzenia moliwoci rozwoju sektora producentw oprogramowania istotna wydaje si dostpno do specjalistycznej infrastruktury inwestycyjnej, w tym instytucji proinnowacyjnych parkw naukowo-technologicznych, inkubatorw i centrw transferu technologii, stanowicych istotny komponent systemu innowacyjnego kadego kraju. Specyfika parkw naukowo-technologicznych i inkubatorw pozwala im peni rol inspiratorw wsppracy, zarwno midzy przedsibiorstwami a sfer nauki, jak i midzy
166
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Raport Polska 2011, op.cit., s. 70.
71


przedsibiorstwami. Wsparcie wsppracy przedsibiorstw nastpuje w sposb naturalny poprzez gromadzenie na jednym terenie wielu firm o podobnym profilu czy te z danego sektora i sektorw pokrewnych. Podstawow rnic midzy parkiem a inkubatorem jest zakres wsparcia, jakie otrzymuj przedsibiorcy. Rola parku polega przede wszystkim na zapewnieniu odpowiedniej lokalizacji dla firm technologicznych i innowacyjnych na danym terenie. W tym zakresie parki dziaaj czsto w formule komercyjnej i gromadz firmy dojrzae, ktre akceptuj rynkowe stawki czynszu w zamian za moliwo korzystania z infrastruktury oraz uczestniczenia w specyficznym i konkurencyjnym otoczeniu. Inkubator ma natomiast wspiera powstawanie nowych firm technologicznych std warunki korzystania z niego s preferencyjne, jakkolwiek w ograniczonym okresie czasu. Inkubatory s czsto prowadzone w ramach parkw technologicznych167. Drugim duym segmentem instytucji proinnowacyjnych s centra transferu technologii i innowacji, ktrych zadaniem jest poredniczenie w dyfuzji technologii zarwno w formie skodyfikowanej (patenty, licencje), jak i ukrytej (doradztwo, szkolenia). Mog one funkcjonowa w ramach uczelni lub jako samodzielne podmioty. W tym pierwszym przypadku peni one czsto rol agenta oferujcego dorobek uczelni i jej pracownikw, jak rwnie organizujcego kontakty z przemysem w celu zapewnienia dopywu zlece badawczych168. W Polsce istnieje szereg instytucji proinnowacyjnych majcych tworzy rne kanay transferu technologii i innowacji midzy sektorem naukowo-badawczym a biznesem. Od pocztku transformacji systemowej w 1990 r. ich liczba systematycznie ronie (poza okresem 1998-2000), osigajc w poowie 2010 r. liczb 735. Aktualna liczba orodkw zostaa okrelona na podstawie bada przeprowadzonych w poowie 2010 r. i obejmuje169: 24 parki technologiczne i 21 inicjatyw parkowych; 20 inkubatorw technologicznych; 62 preinkubatory i akademickie inkubatory przedsibiorczoci; 45 inkubatorw przedsibiorczoci; 90 centrw transferu technologii; 12 funduszy kapitau zalkowego; 8 sieci aniow biznesu; 82 lokalne i regionalne fundusze poyczkowe; 54 fundusze porcze kredytowych; 317 orodkw szkoleniowo-doradczych i informacji. W ukadzie rodzajowym od pocztku dominuj orodki szkoleniowo-doradcze, stanowice aktualnie prawie 43 wszystkich aktywnych podmiotw. Najwikszy wzrost liczby podmiotw w okresie 1995-2010 identyfikujemy w odniesieniu do parkw technologicznych, funduszy kapitau zalkowego, preinkubatorw i inkubatorw technologicznych. Spadek liczby podmiotw ma miejsce w przypadku funduszy porczeniowych, poyczkowych oraz orodkw szkoleniowo-doradczych. Co pity podmiot koncentruje swoj aktywno na usugach finansowych obejmujcych poyczki i porczenia kredytowe, udziay kapitaowe dla pocztkujcych przedsibiorcw i maych firm. Natomiast co szsta inicjatywa dotyczy programu inkubacji (preinkubatory, inkubatory przedsibiorczoci i technologiczne), ktra czy w jednym miejscu rnego typu mikkie usugi z ofert pomieszcze dla firm.
167 PARP, (2005), Analiza stanu i kierunkw rozwoju parkw naukowo-technologicznych, inkubatorw technologicznych i centrw transferu technologii w Polsce, Warszawa, s. 7-8. 168 Ibidem, s. 8. 169 Matusiak K.B. (red.), (2010), Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce, PARP, Warszawa, s. 21.
72


Tabela 13. Nasycenie polskich regionw orodkami innowacji i przedsibiorczoci w latach 2007-2010
Wojewdztwo Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmisko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie
* OI orodki innowacji
2007 51 35 42 21 43 47 65 16 45 35 49 75 21 37 64 45
cznie 53 37 51 22 40 56 65 17 42 36 42 87 22 37 64 44
2009 w tym OI* 24,5 24,3 17,7 13,6 12,5 33,9 41,5 23,5 11,9 22,2 14,3 19,5 13,6 13,5 29,7 18,2
cznie 54 39 51 22 44 55 67 17 42 35 45 88 22 38 66 49
2010 w tym OI* 37,0 33,3 27,5 27,2 36,4 42,9 41,8 29,4 21,4 28,6 26,7 28,4 27,2 26,3 34,9 34,7
rdo: Matusiak K.B. (red.), (2010), Orodki innowacji i przedsibiorczoci, op.cit., s. 26.
Wedug wojewdztw, najwiksze nasycenie orodkami innowacji i przedsibiorczoci jest na lsku (88) oraz na Mazowszu (67) i w Wielkopolsce (65), a najmniejsze w wojewdztwach: opolskim (17), lubuskim (22) i witokrzyskim (24). Jednak oceniajc ogln dostpno instytucji wsparcia na podstawie wybranych wskanikw okazuje si, e najgorsza sytuacja jest w wojewdztwie mazowieckim (gdzie jeden orodek przypada na okoo 80 tys. mieszkacw przy redniej krajowej 51,7 tys.) i opolskim (okoo 70 tys.), a najlepsza w podlaskim (34 tys.) i zachodniopomorskim (37 tys.). Analogicznie biorc pod uwag liczb aktywnych przedsibiorstw (redni poziom dla Polski 2,4 tys. firm na jeden orodek), to najgorsza sytuacja jest na Mazowszu (4,3 tys.), w Maopolsce (2,9 tys.) oraz na lsku (2,8 tys.), a najlepsza na Podlasiu (1,1 tys.) oraz w wojewdztwie podkarpackim (1,4 tys.)170. Analiza geograficznego rozmieszczenia poszczeglnych podmiotw oferujcych wsparcie innowacji i przedsibiorczoci wskazuje na relatywn ich koncentracj. W ujciu regionalnym inicjatywy parkowe s wprawdzie realizowane we wszystkich wojewdztwach, jednak najwicej dziaajcych parkw technologicznych identyfikujemy w wojewdztwach dolnolskim (4) i maopolskim (3). W wojewdztwie podlaskim jest jeden park prowadzcy dziaalno oraz jeden park w fazie przygotowawczej. W poowie 2010 roku w Polsce dziaao 20 inkubatorw technologicznych, w tym na Podlasiu tylko jeden. W tym samym czasie identyfikujemy w Polsce 90 podmiotw oferujcych pomoc w transferze technologii i dostpie do informacji o nowych technologiach, programach czy moliwociach wsppracy. Najwicej polskich centrw transferu technologii funkcjonuje w Warszawie
170
Matusiak K.B. (red.), (2010), Orodki innowacji i przedsibiorczoci, op.cit., s. 26.
73


i Poznaniu (po 9), Krakowie (8), odzi (6) i Lublinie (4), za w wojewdztwie podlaskim istnieje 5171. Wojewdztwo podlaskie charakteryzuje si stosunkowo niewielkim nasyceniem w sensie ilociowym i jakociowym podmiotami oferujcymi wsparcie innowacyjnoci i przedsibiorczoci. Niemniej jednak w najbliszym czasie planowane jest uruchomienie Biaostockiego Parku Naukowo-Technologicznego, ktrego gwnymi zadaniami bdzie: inkubowanie firm rozpoczynajcych dziaalno i zapewnienie usug wsparcia dla firm innowacyjnych; aktywizowanie wsppracy przedsibiorstw ze rodowiskiem naukowobadawczym; wynajem powierzchni biurowej, produkcyjnej, usugowej i laboratoryjnej dla rozwijajcych si przedsibiorstw oraz jednostek naukowo-badawczych; zarzdzanie terenami inwestycyjnymi; pozyskiwanie inwestorw. Realizacja zaoonych celw, zarwno przez ju istniejce w wojewdztwie podlaskim instytucje wspierajce innowacyjno i przedsibiorczo, jak przez aktualnie tworzone, pozwala wnioskowa, i obserwowane zmiany zmierzaj w podanym kierunku, a tym samym mog stanowi wartociowe zaplecze badawczo-rozwojowe dla producentw oprogramowania. 4.2.2. Czynniki spoeczne 4.2.2.1. Zakres produkcji partnerskiej Pod pojciem produkcji partnerskiej (ang. peer production) za Y. Benklerem rozumie si podzbir dziaa produkcyjnych opartych na wsplnocie odnoszcy si do systemw produkcji, ktre zale od dziaa indywidualnych, bdcych przedmiotem samodzielnych decyzji i zdecentralizowanych, a nie przydzielanych w ramach hierarchii172. Y. Benkler otwarte i wolne oprogramowanie opisuje jako przykady produkcji partnerskiej, ktre oddaj istot udziau pracy wielu jednostek we wsplnych przedsiwziciach niedajcych si zakwalifikowa w ramach koncepcji produkcji zespoowej. Twrcy oprogramowania w modelu produkcji partnerskiej to osoby, ktre kieruj si rnymi nieekonomicznymi motywacjami i ktre czy fakt, e udzielaj wszystkim innym licencji na autorskie elementy wniesione do powstajcej caoci. Osoby te ponadto chroni wsplny, bezpatny produkt przed jego zawaszczeniem i wykorzystaniem do celw komercyjnych przez jednego z uczestnikw ruchu lub przez stron trzeci. Gwny przykad modelu produkcji partnerskiej obejmujcy okoo 85 przedsiwzi zwizanych z wolnym oprogramowaniem stanowi licencja GNU (ang. GNU is Not Unix; General Public Licence Powszechna Licencja Publiczna), ktra wymaga, by kady, kto zmienia oprogramowanie i rozpowszechnia zmienion wersj, licencjonowa je na takich samych warunkach173. Sam ruch na rzecz wolnego oprogramowania (ang. free/open source software f/oss) odnosi si do kultury hakerskiej lat 60. i 70. waciwej dla pierwszych laboratoriw informatycznych w amerykaskich uniwersytetach. Poza wolnym i otwartym oprogramowaniem, jak np. Linux
171
172
Por.: Matusiak K.B. (red.), (2010), Orodki innowacji i przedsibiorczoci, op.cit. Benkler Y., (2008), Bogactwo sieci. Jak produkcja spoeczna zmienia rynki i wolno, WAiP, Warszawa, s. 78. 173 Benkler Y., (2008), Bogactwo sieci.., op.cit., s. 79; Hofmokl J., (2009), Internet jako nowe dobro wsplne, WAiP, Warszawa, s. 90-94.
74


czy OpenOffice, Y. Benkler za przykady produkcji partnerskiej uznaje rwnie inne rozwizania zwizane z internetem174. Produkcja partnerska jest moliwa i przynosi korzyci, gdy jej przedmiotem s informacje i obiekty kultury, a niezbdny do niej kapita jest rozprzestrzeniony. Jest to produkcja prowadzona w sieciach a nie w systemach rynkowych czy hierarchicznych. Dochodzi do obnienia kosztw transakcji, poprawy wydajnoci pracy, poprawy zagospodarowania rzadkich zasobw, takich jak ludzka kreatywno, czas, uwaga, a take mocy obliczeniowych i technologii komunikacyjnych wykorzystywanych do produkcji i wymiany informacji175. Programici dziaajcy w ramach ruchu wolnego oprogramowania posiadaj rne motywacje indywidualne do uczestnictwa w produkcji partnerskiej. Dla autorw wolnego oprogramowania istotna jest nauka, zabawa, podwyszanie statusu zawodowego, spdzanie czasu wolnego na doskonaleniu technik programowania, prowadzenie stylu ycia hakerskiego i promowanie ideologii ruchu wolnego oprogramowania. Praca nad bezpatnym oprogramowaniem to take budowa reputacji, ktra moe przyczyni si do otrzymania propozycji zarobkowych. Zakres produkcji partnerskiej jest trudny do oszacowania. Utworzony w 1999 roku SourceForge.net najbardziej znany globalny system zarzdzania i kontroli projektw open source w 2011 roku posiada 2,7 miliona zarejestrowanych twrcw oprogramowania, ktrzy pracowali nad cznie ponad 260 tysicami projektw176. Z serwisu korzysta okoo 46 milionw uytkownikw z caego wiata, a codziennie pobieranych jest 2 miliony plikw z oprogramowaniem. Do znanych projektw wywodzcych si z Polski nale m.in. Nemerle, PLD Linux Distribution i NLog177. Poprzez otwarcie na opinie i aktywno uytkownikw moliwa jest poprawa jakoci produktw i usug komercyjnych oraz zada publicznych. Oglny zakres wykorzystania wolnego oprogramowania na wiecie zosta omwiony w podrozdziale dotyczcym znaczenia dla sektora oprogramowania czynnika przywizania do marki. Nieznane jest dokadnie wykorzystanie efektw produkcji partnerskiej zwizanej z oprogramowaniem wrd gospodarstw domowych, podmiotw komercyjnych, publicznych i pozarzdowych. Wie si to poniekd z jego powszechn dostpnoci, ale te z trudnociami w mierzeniu tego zjawiska i zwizanych z nim procesw. W Polsce dostrzegalna jest dziaalno kilku organizacji pozarzdowych i grup nieformalnych dziaajcych na rzecz upowszechniania wolnego oprogramowania178. Na zarys wykorzystania
174 Produkcja partnerska obejmuje m.in. projekty naukowe, jak eksperyment NASA Clickworkers, w ktrym e-wolontariusze zostali poproszeni o wykonanie analizy zaznaczania i klasyfikowania kraterw na udostpnionych im zdjciach satelitarnych Marsa, czy Wikipedia, w ktrej kady czytelnik moe zarazem edytowa dostpne treci. Zob. Benkler Y., (2008), Bogactwo sieci..., op.cit., s. 83-106. 175 Szerzej na temat pozostaych zalet ruchu wolnego i otwartego oprogramowania [w]: Benkler Y., (2008), Bogactwo sieci..., op.cit., s. 122132; Bokiej K., (1011), Open Source czy jest si czego ba?, 1.01.2011, online, protok dostpu: http://pb-bi-solutions.pl/businessintelligence/artykuly/open-source.html, data dostpu 27.09.2011; Zitek K., (2005), Wolny i Otwarty w wiecie biznesu. Moliwoci wykorzystania rozwiza typu FOSS, [w:] IV Konferencja Entuzjastw Informatyki KEI'2005, Chem, 20-21 maja 2005 r., PWSZ, Chem, s. 278-285; Banasiak P., (2009), Wolne i otwarte oprogramowanie, Uniwersytet dzki, d, online, protok dostpu: http://math.uni.lodz.pl/~fulmanp/zajecia/wdi/tworzenie.pdf, data dostpu 27.09.2011. 176 About SourceForge, online, protok dostpu: http://sourceforge.net/about, data dostpu 27.09.2011. 177 Nemerle, online, protok dostpu: http://nemerle.org/, data dostpu 27.09.2011; PLD Linux Distribution, online, protok dostpu: http://www.pld-linux.org/, data dostpu 27.09.2011; NLog, online, protok dostpu: http://nlog-project.org/, data dostpu 27.09.2011. 178 S to przede wszystkim: Stowarzyszenie Wikimedia Polska, Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania, Internet Society Poland, Koalicja na rzecz Otwartych Standardw i zesp tumaczy stron Projektu GNU. Zob. Stowarzyszenie Wikimedia Polska, online, protok dostpu: http://pl.wikimedia.org/, data dostpu 27.09.2011; Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania, online, protok dostpu: http://www.fwioo.pl/, data dostpu 27.09.2011; Internet Society Poland, online, protok dostpu: http://www.isoc.org.pl/, data dostpu 27.09.2011; Koalicja na rzecz Otwartych Standardw, online, protok dostpu: http://www.standardy.org/, data dostpu 27.09.2011; Zesp tumaczy stron Projektu GNU, online, protok dostpu: http://gnu.org.pl/, data dostpu 27.09.2011; Wpyw wykorzystania WiOO na konkurencyjno polskich przedsibiorstw, online, protok dostpu: http://ibrkk.pl/id/114/Wp%C5%82yw_wykorzystania_WiOO_na_ konkurencyjno%C5%9B%C4%87_polskich_przedsi%C4%99biorstw, data dostpu 27.09.2011.
75


wolnego i otwartego oprogramowania pozwala raport z badania ilociowego administracji publicznej, przeprowadzonego przez orodek Pentor w 2010 roku na zlecenie Fundacji Wolnego i Otwartego Oprogramowania179. Zjawisko produkcji partnerskiej i zwizane z nim procesy tworzenia wolnych i otwartych programw maj istotne znaczenie dla rozwoju sektora oprogramowania. Przede wszystkim dostpno bezpatnych programw pobudza konkurencyjno podmiotw komercyjnych i moe stanowi rdo inspiracji ich pracy. Wolne oprogramowanie moe by wykorzystywane przy wiadczeniu rnorodnych usug informatycznych, jednoczenie obniajc ich koszty i przyczyniajc si do dalszej informatyzacji dziaalnoci rnych podmiotw gospodarczych i spoecznych. Wolne oprogramowanie stanowi konkurencj przede wszystkim w przypadku oprogramowania biurowego i wykorzystywanego przez gospodarstwa domowe, ma mniejsze znaczenie w przypadku rozwiza dostosowanych do wskiego i specjalistycznego zakresu potrzeb podmiotw komercyjnych i publicznych. Istotne ograniczenia w jego upowszechnianiu wynikaj z regulacji prawnych i administracyjnych oraz postaw i odpowiedzialnoci zwizanych z tymi podmiotami aktorw ycia publicznego. Sektor oprogramowania moe te rekrutowa specjalistw zwizanych z ruchem wolnego i otwartego oprogramowania, powizanych czsto ze rodowiskiem naukowym i studenckim oraz prowadzi z nimi wspprac w zakresie ulepszania jakoci aplikacji. Ponadto wczanie si przedsibiorstw komercyjnych w tworzenie wolnego i otwartego oprogramowania moe by postrzegane jako sposb na marketing swoich pozostaych produktw i usug, pozyskanie kontraktw zagranicznych oraz wyraz prowadzenia dziaalnoci gospodarczej zgodnie z reguami spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. 4.2.3. Czynniki technologiczne 4.2.3.1. Cykl ycia produktu i aktualizacja oprogramowania Czas ycia oprogramowania obejmuje okres od okrelenia potrzeb, ktre bd obsugiwane przez oprogramowanie, do chwili jego wycofania z uytkowania. To szereg wzajemnie zalenych od siebie etapw, w ktrych podejmowane s dziaania, poczwszy od ujawnienia potrzeby budowy systemu informatycznego, prezentacji jego idei, przez konstrukcj, uytkowanie, przystosowanie do ewentualnych zmian funkcjonowania (wynikajcych najczciej ze wzgldu na zmieniajce si warunki otoczenia), a koczc na wycofaniu z eksploatacji. Na cykl ycia oprogramowania skadaj si procesy, ktre opisano w normie ISO/IEC 12207:1995 i s fundamentalne w inynierii oprogramowania, obejmujcej najlepsze praktyki spotykane w tej dziedzinie180. Nie mona przyj, e produkty s dane raz na zawsze. O ile kiedy ycie typowego produktu mierzono w latach, a nawet w dziesitkach lat, to dzisiaj cykl ycia wielu produktw, w tym oprogramowania komputerowego sprowadza si do miesicy. Std,
Stwierdzono, e w blisko 90% polskich urzdw wykorzystuje si wolne i otwarte oprogramowanie, ale nie przekada si to na liczb stanowisk i serwerw, na ktrych jest ono instalowane. Wolne oprogramowanie jest wykorzystywane gwnie przez pracownikw dziaw informatycznych, a bardzo rzadko przez urzdnikw. Zob. Wykorzystanie wolnego i otwartego oprogramowania w rzdowej administracji publicznej. Raport z badania ilociowego dla Fundacji Wolnego i Otwartego Oprogramowania, (2010), Pentor, Pozna. 180 Bilski E., Tubielewicz J., (2007), Cykl ycia oprogramowania modele, procesy, jako w normach ISO, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw, s. 9-10.
179
76


wyaniajcy si model masowego dostosowywania si do potrzeb klienta, ktry kadzie nacisk na takie czynniki pozacenowe, jak jako, szybko i elastyczno, wymaga regularnych nakadw na dziaalno badawczo-rozwojow (B+R). Z bada Computerworld, w ktrych w 2011 roku ankiet wypenio 30 wicej firm dziaajcych w brany IT ni w roku 2010, wynika, e 60 przedsibiorstw (ok. 23) wykazao nakady na dziaalno badawczo-rozwojow, czyli o 46 wicej ni w roku ubiegym, co moe skania do ostronego stwierdzenia, i o 16 firm wicej angaowao si w tego typu dziaalno. Na pozycji lidera Comarch zosta zastpiony przez Asseco Poland, ktre zgodnie z przekazanymi danymi odnotowao w 2010 roku wzrost nakadw na R&D rzdu niemal 2000 w stosunku do roku 2009, do kwoty prawie 141 mln z. Wedug wyjanie firmy, tak duy wzrost wynika m.in. ze zmienionych przez GUS metod wyliczania nakadw oraz z poczenia z ABG. Wrd 31 pozostaych przedsibiorstw, dla ktrych otrzymano dane za dwa lata (2009 i 2010), wzrost nakadw na prace badawczo-rozwojowe wynis 42. Najwikszy wzrost wykazaa firma Outbox (232), a najwikszy spadek Rodan Systems (-68). Naley jednak zauway, e maksymalna rnica w nakadach wynosia 2,1 mln z, co jest porwnywalne z budetem redniego projektu badawczo-rozwojowego w dziedzinie teleinformatyki i wiadczy tylko o saboci polskiego rynku ICT w tym zakresie. rednio kada z 60 firm uwzgldnionych w rankingu w roku 2010 wydaa na badania i rozwj 9 przychodw (w porwnaniu z 6,6 w 2009 roku), co zblia nas nieco do rednich wynikw w krajach OECD (15) i Unii Europejskiej (13).181 Skala wydatkw generowanych przez dzia badawczo-rozwojowy pozytywnie determinuje poziom innowacyjnoci firm informatycznych, a tym samym ich moliwoci w zakresie elastycznego dostosowywania oferty do potrzeb rynku. Z danych indeksu konkurencyjnoci brany informatycznej wynika, e Polska wypada szczeglnie dobrze pod wzgldem wynikw w kategorii prac badawczo-rozwojowych (wzrost a o 10 miejsc) na uwag zasuguje wzrost zgosze patentw (w skali do 100 punktw: z 11 punktw w 2009 do 30,1 punktw w 2011 roku), co wskazuje na denie do uzyskania jak najlepszej ochrony prawnej dla innowacji182. Dziaalno w zakresie opracowywania nowych produktw w brany IT jest stosunkowo ryzykowna. Jeszcze w 2006 roku tylko 33 projektw informatycznych w USA zakoczyo si penym sukcesem. Realizacja pozostaych projektw oprogramowania zostaa albo zawieszona (19 ogu), albo zrealizowana z przekroczeniem budetu, zaplanowanego czasu realizacji lub z niepenym zestawem funkcjonalnoci (48). W opinii kierownikw projektw informatycznych, do czynnikw pozytywnie determinujcych prawdopodobiestwo sukcesu nale: zaangaowanie uytkownikw, wsparcie ze strony zarzdu firmy, dobrze okrelone cele biznesowe, ograniczony zakres projektu, zwinne procesy wytwrcze.183 Firmy produkujce oprogramowanie z jednej strony powinny prowadzi prace badawczo-rozwojowe umoliwiajce wprowadzanie nowych produktw, ale z drugiej realizowa dziaania w zakresie udoskonalania ju istniejcych produktw. Jednak ze wzgldu na due opory przed zmianami (inercja uytkownikw) czsto proces uaktualniania
Czerniejewski B., (2011), Ile brana IT wydaje na R+D, TOP200, Computerworld, 21 czerwca 2011, s. 130. Business Software Alliance, IT Industry Competitiveness Index 2011, online, protok dostpu: http://globalindex11.bsa.org/countrytable/, data dostpu 29.09.2011. 183 The Standish Group International, Trends report. Trends in IT Value, online, protok dostpu: http://www.standishgroup.com/ sample_research/trends_it_value.pdf, data dostpu 11.10.2011.
181 182
77


postpuje opornie. Stare programy, pisane jeszcze w systemie operacyjnym DOS, czsto speniaj podstawowe wymagania uytkownika. Koszty wymiany systemw informatycznych w firmach nie zawsze mog przekada si na efekty ekonomiczne. Zwykle to rozwj firmy jest najwaniejszym czynnikiem wymuszajcym przejcie na nowe oprogramowanie, ale rwnie zmiana uytkownikw (nowy meneder czy ksigowa). Inny, czsty powd wymiany oprogramowania to dostosowanie wasnego systemu informatycznego do systemw firm, z ktrymi wsppracuj wymiana dokumentw handlowych w postaci elektronicznej. Korzyci dla firm softwareòwych jest take realizacja procesu migracji danych ze starego systemu do nowego. Zwykle proces ten obejmuje nastpujce etapy: analiz starego systemu (np. struktura baz danych, analiza zawartoci tabel), napisanie programu do konwersji danych, przepisanie danych (migracja) do nowej postaci, wdroenie danych w nowym systemie. Producenci oprogramowania zapewniaj zwykle pewne podstawowe narzdzia, ale cay proces charakteryzuje si duym poziomem indywidualizmu i jest rdem dodatkowych dochodw dla producentw. Dotyczy to firm, ktre nie tylko produkuj oprogramowanie, ale rwnie je kastomizuj (dostosowuj do potrzeb klienta) i wdraaj. Sytuacja w wojewdztwie podlaskim nie odbiega od sytuacji w kraju. Z pewnoci mniejsza liczba firm oraz ich mniejszy potencja powoduj, e rynek jest mniejszy ni w rozwinitych regionach kraju, jednake tendencje wydaj si by podobne. Naley podkreli, e proces ten ma charakter zarwno podaowy, jak i popytowy. 4.2.3.2. Zmiana sposobu dystrybucji z kupowania produktu na korzystanie z usugi (SaaS) Korzystanie z oprogramowania komercyjnego wymaga zakupu licencji. W warunkach licencji, czyli umowy pomidzy sprzedajcym a kupujcym, s okrelone prawa kupujcego, na jakich moe z oprogramowania korzysta. W takiej formie zakupiony program, uytkownik ma prawo zainstalowa na komputerze czy w lokalnej sieci komputerowej, w zalenoci od warunkw opisanych w licencji. Licencja moe ogranicza korzystanie z programu czasowo, terytorialnie, ze wzgldu na liczb uytkownikw czy liczb komputerw. W dalszym cigu jest to jednak kod, ktry sprzedajcy nam przekazuje. Aby skorzysta z programu, trzeba go zainstalowa na odpowiednim komputerze i we waciwym rodowisku systemie operacyjnym. Jest on sklasyfikowany jako warto niematerialna i prawna. W odrnieniu od zakupu licencji na korzystanie z programu komputerowego, moliwe jest rwnie korzystanie z programu na zasadzie usugi. Usugobiorca nie otrzymuje kodu programu, a jedynie korzysta z usugi, ktr wykonuje firma udostpniajca zasoby systemw informatycznych. Takie rozwizanie okrelane jest jako SaaS (ang. Software as a Service) model dystrybucji polegajcy na udostpnieniu oprogramowania w tzw. chmurze obliczeniowej (ang. cloud computing). Producent umieszcza swoje oprogramowanie na wasnych lub dzierawionych serwerach, we wasnych lub zewntrznych serwerowniach (centrach hostingowych czy kolokacyjnych). Korzyci dla usugobiorcw s stosunkowo szerokie: 1) moliwo wyboru przez klienta funkcjonalnoci tylko tych, z ktrych faktycznie korzysta; 2) klient nie ponosi kosztw zakupu serwerw, systemw bazodanowych, systemw operacyjnych, ich kolokacji; 3) archiwizacj danych zajmuje si dostawca oprogramowania (bezpieczestwo); 4) zawsze
78


ma dostp do najnowszych wersji oprogramowania dostosowanego do aktualnych przepisw prawa; 5) zdalny dostp do oprogramowania wszdzie tam, gdzie jest dostp do internetu, bez wzgldu na por dnia, wita, lokalizacj; 6) szyfrowane, bezpieczne poczenie; 7) miesiczne opaty za korzystanie z usug s w caoci kosztem. Minusy korzystania z oprogramowania w modelu SaaS dla klienta przedstawiaj si nastpujco: 1) klient praktycznie nie ma wpywu na aplikacj ani jej rozwj, nie ma moliwoci kastomizacji systemw; 2) w duszej perspektywie moe okaza si droszym i mniej funkcjonalnym rozwizaniem ni zakupione i ewentualnie dopasowane do potrzeb. Korzyci dla producenta oprogramowania: wiksza ochrona wartoci intelektualnej; comiesiczne wpywy z opat za uytkowanie systemw daj wiksz stabilno finansow; atwo serwisowania wszyscy klienci maj jedn wersj systemw, a zatem i mniejsze s koszty jego utrzymania, jak i rozwoju. Opublikowany w lutym 2011 roku raport brytyjskiego Centre for Economic and Business Research (CEBR) podaje list sektorw regionu EMEA (Europa, Bliski Wschd i Afryka), ktre miayby najbardziej skorzysta ze stosowania przetwarzania w chmurze. S to: usugi publiczne (szkolnictwo, suba zdrowia), sektor finansowy, handel detaliczny i hotelarstwo oraz przemys przetwrczy. Wedug tego samego raportu korzyci w skali makro w latach 2010-2015 miayby wynie w tym regionie ponad 763 mld euro, a liczba nowych miejsc pracy miaaby wzrosn o 2,4 mln.184 Podsumowujc, jest to bardzo wygodny model sprzeday dla producentw oprogramowania, ktrzy po osigniciu pewnego poziomu sprzeday osigaj du pynno finansow. Dla mao wymagajcych klientw jest tani alternatyw dostpu do zaawansowanego oprogramowania bez ponoszenia jednorazowych duych kosztw. W tym modelu sprzeday na wiecie przoduj Microsoft i Google. W Polsce od niedawna w ten sposb udostpnia swoje oprogramowanie ERP do zarzdzania firm Comarch. W naszym regionie s to producenci sklepw internetowych, oprogramowania dla handlowcw na urzdzenia mobilne (ang. vanselling, presseling), systemw obsugi zlece serwisowych typu helpdesk opartych na ITIL i innych. W niedugim czasie, dziki coraz wikszemu dostpowi do szerokopasmowego internetu oraz taszym usugom kolokacyjnym, ten sposb dystrybucji oprogramowania bdzie znaczco wzrasta. 4.2.3.3. Centra kolokacyjne i hostingowe Zakup serwerw z oprogramowaniem bazodanowym zaczyna si od kwoty okoo kilku tysicy zotych dla bardzo maych rozwiza opartych na systemie Linux i bazach danych typu Open Source, poprzez kilkadziesit tysicy dla maych systemw komercyjnych, do kilkuset tysicy czy nawet milionw dla wikszych projektw. Dla wikszoci przedsibiorstw s to rozwizania kosztowne, czsto nieracjonalne z punktu widzenia ekonomicznego. Zakup takiego rodowiska znaczco podnosi koszt projektu informatycznego lub nawet uniemoliwia jego realizacj. Rozwizaniem tego problemu s profesjonalne centra kolokacyjne i hostingowe.
184 apiski K., Wynikiewicz B., (2011), Cloud Computing wpyw na konkurencyjno przedsibiorstw i gospodark Polski, Raport, IBnGR, Warszawa, s. 15.
79


Centra kolokacyjne to w najprostszym przypadku serwerownie, w ktrych klienci (producenci oprogramowania lub ich odbiorcy) umieszczaj swoje serwery wraz z oprogramowaniem (usuga kolokacji). Waciciel takiej serwerowni zapewnia szerokopasmowy dostp do internetu, niezawodne zasilanie i bezpieczestwo powierzonego sprztu. Dodatkowo, niektre centra serwerowe oferuj ciekawe usugi z punktu widzenia producentw oprogramowania i ich klientw (ang. hosting): 1) dzieraw dedykowanych serwerw o zrnicowanej mocy obliczeniowej; 2) dzieraw serwerw wirtualnych w dowolnych konfiguracjach; 3) dostp do chmury obliczeniowej z moliwoci dynamicznego dopasowania zasobw i opat w zalenoci do np.: pory dnia, dnia tygodnia, wit czy na danie; 4) moliwo tworzenia wasnych klastrw serwerw (zwikszenie bezpieczestwa, wydajnoci, rwnego obcienia); 5) dzieraw oprogramowania serwerowego komercyjnych systemw bazodanowych i operacyjnych; 6) wirtualne szafy; 7) usug typu zdalna rka; 8) IP balancing, i inne. Nowoczesne oprogramowanie, ktre ma dziaa w internecie, potrzebuje odpowiedniego rodowiska, aby speniao wymagania klienta dotyczce wydajnoci i bezpieczestwa. Do podstawowych elementw niezbdnych do poprawnego dziaania systemw w internecie nale: 1) serwery o odpowiedniej mocy obliczeniowej; 2) szybkie, symetryczne cze internetowe, SLA (ang. Service Level Agreement) na poziomie min. 99,5; 3) systemy operacyjne i bazodanowe. Dostp do tanich orodkw udostpniajcych moc serwerow wraz z oprogramowaniem i szybkim czem internetowym oraz usugami dodatkowymi ma wpyw na koszt utrzymania oprogramowania dziaajcego w internecie. W Biaymstoku kolokacje serwerw oferuje MSK Biaman. Nie ma jednak w swojej ofercie usug hostingowych. Utworzenie w Biaostockim Parku Naukowo-Technologicznym nowoczesnego centrum hostingowego na pewno w znaczcy sposb wzmocnioby ofert lokalnych firm informatycznych. Byoby istotnym czynnikiem wpywajcym na koszt uruchomienia i utrzymania nowoczesnych systemw informatycznych nie tylko w firmach komercyjnych, ale rwnie w administracji lokalnej. Nowo powoane wadze Biaostockiego Parku Naukowo-Technologicznego nie podjy jeszcze decyzji co do budowy centrum hostingowego udostpnionego do celw komercyjnych. 4.2.3.4. Otwarte oprogramowanie Otwarte oprogramowanie (ang. open source) to odam ruchu wolnego oprogramowania (ang. free software), ktry dy do tego, aby istnia swobodny i wolny dostp do oprogramowania dla wszystkich uytkownikw. Oprogramowanie otwarte to takie, ktrego licencja pozwala na legalne i darmowe kopiowane kodu wynikowego, rdowego oraz na dowoln jego modyfikacj. Za open source software uwaa si program, ktrego eksploatacja odbywa si na nastpujcych zasadach: program moe by zwielokrotniany i redystrybuowany w sposb dowolny i nieograniczony, przy wykorzystaniu licencji wyjciowej; za korzystanie z programu nie mog by pobierane opaty licencyjne; wraz z programem musi by oferowany i udostpniany jego kod rdowy; kady moe program dalej rozwija, zmienia,
80


adaptowa i w przerobionej postaci dalej rozpowszechnia; licencje nie mog wprowadza adnych ogranicze; licencja nie moe wpywa na eksploatacj innych programw185. Do najwaniejszych korzyci z oprogramowania open source nale: swoboda eksploatacji programu, dopasowanie go do indywidualnych potrzeb uytkownika w rezultacie dostpu do jego kodu rdowego oraz oszczdnoci kosztw. Ponadto, dziki ujawnieniu kodu rdowego mona w kadej chwili dokona weryfikacji oprogramowania, a pochodzcy z caego wiata specjalici maj moliwo wychwytywania i usuwania bdw, badania i doskonalenia programu. Poza tym powszechne udostpnianie programw koresponduje rwnie z zamierzeniami standaryzacyjnymi i pyncymi std korzyciami186. Do podstawowych wad oprogramowania open source naley zaliczy fakt, e nie gwarantuje ono przestrzegania zasady, i program jako wasno intelektualna programisty pozwala osiga z tego tytuu okrelone korzyci finansowe. Ponadto, uytkownik naraony jest na odpowiedzialno z tytuu naruszenia praw wasnoci intelektualnej (pene wyczenie odpowiedzialnoci z tytuu wad prawnych licencjonowanego programu). Licencjom typu open source nie towarzyszy rkojmia czy gwarancja ze strony licencjodawcy, a jednoczenie w przypadku udostpniania zmienionych programw nakadaj obowizek przekazywania kodw rdowych. Szczeglne problemy w korzystaniu z programw udostpnianych w ramach licencji typu open source powstaj rwnie ze wzgldu na konieczno ich integrowania z programami licencjonowanymi na podstawie klasycznych umw licencyjnych187. Wrd najbardziej znanych przykadw wolnego oprogramowania wskazuje si: system operacyjny Linux, oprogramowanie do obsugi serwerw stron internetowych Apache, system zarzdzania relacyjnymi bazami danych MySQL, interpreter jzyka skryptowego PHP (wraz z poprzednio wymienionymi programami tworzy skrt LAMP, przekadalny z jzyka angielskiego na sowo lampa, co nawizuje do idei owiecenia upowszechniania wiedzy i rozumu), serwer poczty elektronicznej Sendmail, program do obrbki graficznej GIMP, przegldark internetow Mozilla Firefox, pakiety biurowe OpenOffice i LibreOffice, system zarzdzania treci stron www Joomla! oraz system zarzdzania relacjami z klientami SugarCRM. Istnieje wiele modeli biznesowych otwartego oprogramowania. Wolne oprogramowanie zdobyo ju sobie pewne miejsce w internecie w dziedzinie tworzenia systemw zarzdzania treci stron internetowych (ang. CMS, Content Management System), w sklepach internetowych, prostych stronach www. Zdecydowana wikszo serwerw internetowych oparta jest na systemach Linux, Apache, PHP, bazach danych MySQL. Jest te wiele projektw opartych na wolnym oprogramowaniu dla wskich grup odbiorcw, jak np. systemy helpdesk oparte na ITIL (ang. Information Technology Infrastructure Library). Wolne oprogramowanie jest wanym elementem konkurencji i rozwoju oprogramowania. Tworzy nie tylko nowe miejsca pracy wrd lokalnej spoecznoci informatykw, ale obnia te koszty informatyzacji firm i administracji pastwowej. Z raportu pt. Wpyw ekonomiczny oprogramowania open source na poziom innowacyjnoci
185
Barta J., Markiewicz R., (2005), Oprogramowanie open source w wietle prawa, Wyd. Zakamycze, Krakw 2005, s. 27-28. Ibidem, s. 31. 187 Ibidem, s. 32-34.
186
81


i konkurencyjnoci [firm z] sektora informatyczno-komunikacyjnego188, opracowanego przez naukowcw z piciu wiodcych europejskich uniwersytetw wynika, e stosujc aplikacje open source firma ma szans na wiksz produktywno i nisze koszty obsugi. Badacze nie s jednak fanatykami, przyznaj, i w jednym z szeciu analizowanych przypadkw stosowanie oprogramowania komercyjnego o zamknitym kodzie rdowym opacao si bardziej. W pozostaych piciu firmach wynik by odwrotny: migracja na OSS kosztowaa mniej ni prba wyposaenia firmy w aplikacje komercyjne, konieczno utrzymania oprogramowania i serwerw generowaa podobne wydatki w obu przypadkach, a cakowity koszt posiadania (TCO) by niszy dla aplikacji open source. 4.2.4. Czynniki prawno-administracyjne 4.2.4.1. Wymogi ustawy o zamwieniach publicznych Jednostki administracji publicznej s znaczcym odbiorc sprztu komputerowego i oprogramowania. Podmioty te przy podejmowaniu decyzji dotyczcych wydatkowania rodkw publicznych s obowizane do stosowania przepisw o zamwieniach publicznych. W Polsce zasady te precyzuje ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych189. Podstawowym celem wprowadzenia ustawowej regulacji zasad udzielania zamwie finansowanych ze rodkw publicznych jest optymalne gospodarowanie tymi rodkami, czyli uzyskanie od wykonawcw towarw i usug najwyszej jakoci za moliwie najnisze wynagrodzenie. Ustawa o zamwieniach publicznych opiera si na zasadzie uczciwej konkurencji oraz rwnego traktowania wykonawcw. Przedsibiorcy ubiegajcy si o zamwienia publiczne maj dostp do serwisw internetowych, chociaby portalu Urzdu Zamwie Publicznych Biuletyn Zamwie Publicznych, na ktrych mog uzyska szybk i aktualn informacj o przetargach i ich rozstrzygniciach. Niestety, zamwienia publiczne s obszarem szczeglnie naraonym na dziaania korupcyjne. Daj one ogromne pole do rnego rodzaju naduy. Pomimo istniejcych w wielu krajach, w tym rwnie w Polsce, szczegowych regulacji dotyczcych sposobu prowadzenia zamwienia na towary i usugi przez instytucje publiczne w dalszym cigu zwraca uwag bardzo wysoki poziom przestpstw korupcyjnych popenianych wanie na tym obszarze. Raport eGov Benchmark 2010 porwnuje Polsk z innymi krajami Unii Europejskiej pod wzgldem dostpnoci i skutecznoci elektronicznych zamwie publicznych. Wedug raportu, Polska posiada niescentralizowan infrastruktur elektronicznych zamwie publicznych, chocia portal Urzdu Zamwie Publicznych odgrywa kluczow rol w rozwoju elektronicznych zamwie publicznych. Pod wzgldem widocznoci elektronicznych zamwie publicznych na stronach internetowych urzdw, dziki ktrej
188
Szczegowy opis wynikw bada znajduje si na stronie: Bangeman E., EU study says OSS has better economics than proprietary software, online, protok dostpu, http://arstechnica.com/old/content/2007/01/8606.ars, data dostpu 29.09.2011. 189 Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych, (Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 759, nr 161, poz. 1078 i nr 182, poz. 1228 oraz z 2011 r. nr 5, poz. 13, nr 28, poz. 143 i nr 87, poz. 484).
82


potencjalni dostawcy mog szuka okazji biznesowych, Polska z wynikiem 75 uplasowaa si powyej redniej dla Europejskiego Obszaru Gospodarczego wynoszcej 71 190. Ocena procesu elektronicznych zamwie publicznych, ograniczona do jego czci przed ostatecznym wyborem wykonawcy, skada si z trzech skadnikw: publikacja informacji o przetargu na stronie internetowej (ang. eNotification), zgoszenie oferty online (ang. eSubmission) oraz ostateczny wybr dostawcy (ang. eAwards). W przypadku dwch ostatnich skadowych wskaniki przewyszaj redni UE-27 odpowiednio o 20 i 36, natomiast pierwsza skadowa jest o 36 nisza od przecitnego wyniku w krajach europejskich, co zawayo na oglnej ocenie fazy zamwie publicznych przed ostatecznym wyborem wykonawcy, gdzie Polska otrzymaa not nieco nisz od redniej europejskiej. Wpyw ustawy o zamwieniach publicznych na producentw oprogramowania komputerowego nie jest jednoznaczny. Z jednej strony daje szans wszystkim firmom na ubieganie si o wykonanie zamwienia, czyli firmy z wojewdztwa podlaskiego mog uczestniczy w przetargach ogaszanych w caej Polsce. W przypadku wygranej przyczynia si to do wzrostu rozpoznawalnoci danej marki i daje cenne dowiadczenie wykorzystywane zwaszcza przy ubieganiu si o kolejne zamwienia. Jednak z drugiej strony, jak wynika z bada przeprowadzonych przez Urzd Zamwie Publicznych, w ostatnich latach zawarto z naruszeniem zasad uczciwej konkurencji i rwnego traktowania liczne umowy. W przypadku wyaniania dostawcy oprogramowania bardzo czsto zamiast technicznego lub funkcjonalnego opisu zamawianego oprogramowania w SIWZ znajduj si nazwy produktw, co jest niezgodne z przepisami prawa. Inne uchybienia dotycz zakupu licencji na oprogramowanie, bez zagwarantowania sobie przeniesienia na zamawiajcego autorskich praw majtkowych i dokumentacji technicznej, zwaszcza dostpu do kodu rdowego.191 Optymistyczne wydaj si rekomendacje wydane przez UZP, a konkretnie: Rekomendacje dotyczce udzielania zamwie publicznych na dostaw zestaww komputerowych oraz Zalecenia dotyczce zamwie systemw IT. Dokumenty te maj stanowi rdo wskazwek dla zamawiajcego uatwiajcych sporzdzenie neutralnego opisu przedmiotu zamwienia, z poszanowaniem zasad uczciwej konkurencji oraz rwnego traktowania wykonawcw. 4.2.4.2. Zakres ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje o udostpnianiu Znajomo przepisw prawnych gwarantujcych ochron wasnoci intelektualnej przedsibiorstwa, w tym ochron opracowanych programw komputerowych, pozwala ich producentom na podjcie w stosownym czasie dziaa w zakresie ochrony wasnej i waciwe korzystanie z obcej wasnoci intelektualnej, a tym samym na uniknicie sankcji zwizanych z naruszeniem cudzych praw. Gwnym rdem regulacji dotyczcych ochrony wasnoci intelektualnej w informatyce jest prawo autorskie, gdy system patentowy, w tym ustawa Prawo wasnoci
190
Digitizing Public Services in Europe: Putting ambition into action, (2010), 9th Benchmark Measurement, December 2010, online, protok dostpu: http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/497/8740/21_lutego_2011_r_Komisja_Europejska_oglosila_najnowszy_raport _z_wynikami_porownu.html, data dostpu 10.10.2011. 191 Szczegowy opis wynikw kontroli Prezesa UZP znajduje si na stronie: http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/ ?F;422;2_analizy _okresowe_wynikow_kontroli_prezesu_urzedu.html
83


przemysowej192, nie przewiduje w ogle ochrony programw komputerowych jako takich. Jednak w praktyce, od ponad 20 lat w Europie patentowane s programy komputerowe pod warunkiem, e w jakikolwiek sposb oddziauj na technik, w tym na komputery. Jest to skutek rnych interpretacji przepisw Konwencji o udzielaniu patentu europejskiego w orzecznictwie Komisji Odwoawczych Europejskiego Urzdu Patentowego i sdw penicych nadzr nad decyzjami urzdw patentowych poszczeglnych krajw193. Generalnie, uzyskanie ochrony na wynalazki jest moliwe przy zastosowaniu specjalnie stworzonych w tym celu procedur, ktre dziel si na krajowe, regionalne, midzynarodowe i hybrydowe194. Przepisy prawa autorskiego195 nie precyzuj definicji programu komputerowego jako utworu. Wedug wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej jest to zbir instrukcji (kod rdowy), ktre po umieszczeniu na rozpoznawanym przez maszyn noniku i automatycznym przetumaczeniu na jzyk dla niej zrozumiay (kod wynikowy) powoduj, e osiga ona zdolno do wykonywania danej czynnoci lub dan czynno wykonuje. Ochrona programu komputerowego obejmuje wszystkie formy jego wyraania. Wyczone z ochrony s jednak idee i zasady bdce podstaw jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstaw czy (interfejsw). Ochron objta jest zarwno dokumentacja projektowa, wytwrcza, jak i uytkowa: oprogramowanie firmowe (mikroprogramy) i systemowe (system operacyjny), programy tumaczce (translatory), narzdziowe (software tools), usugowe (utilities) i komunikacyjne (interfejsy obsugi w sieci) oraz oprogramowanie uytkowe. Program komputerowy jest chroniony prawem autorskim, jeli jego forma wyraania ma charakter indywidualny (jest oryginalna), tak jak utworu kadego innego rodzaju. Prawo autorskie zabrania wic kopiowania kodu rdowego lub kodu przedmiotowego, ale nie uniemoliwia opracowania alternatywnych sposobw wyraania tej samej idei i zasad w odmiennym kodzie rdowym lub przedmiotowym.196 Ochrona programu komputerowego prawem autorskim posiada wyran specyfik na tle ochrony pozostaych utworw. Charakteryzuje si radykalnym wzmocnieniem prawa pracodawcw kosztem praw twrcw programw komputerowych. Ponadto w odniesieniu do programw komputerowych nie ma zastosowania instytucja licencji na rzecz uytku osobistego i na rzecz uytku publicznego. Nie wolno bez zezwolenia uprawnionego korzysta z ju rozpowszechnionego programu komputerowego w zakresie wasnego uytku osobistego. W praktyce oznacza to nie tylko zakaz kopiowania i korzystania z nielegalnie nabytego programu komputerowego, ale te zakaz kopiowania i korzystania z legalnie nabytego egzemplarza programu przez osoby pozostajce z nabywc w zwizku osobistym. Z rozpowszechnionych programw komputerowych nie mog korzysta ani instytucje naukowe i owiatowe, ani biblioteki, archiwa, szkoy, orodki informacji czy dokumentacji. Nie wolno z nich korzysta nawet dla dobra osb niepenosprawnych, do celw
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo wasnoci przemysowej, (Dz.U. z 2003 r. nr 119, poz. 1117 z pn. zm.). Kotarba W., (2010), Ochrona wasnoci intelektualnej w informatyce, [w:] Zawia-Niedwiecki. J., Rostek K., Gsiorkiewicz A. (red.), Informatyka gospodarcza, Wyd. C.H. Beck, Warszawa, s. 588. 194 Kwestie te reguluj m.in.: rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 17 wrzenia 2001 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgosze wynalazkw i wzorw uytkowych, (Dz.U. z 2001 r. nr 102, poz. 1119 z pn. zm.); ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o dokonywaniu europejskich zgosze patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w RP, (Dz.U. z 2003 r. nr 65, poz. 598 z pn. zm.). 195 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (Dz.U. z 2000 r. nr 80, poz. 904 z pn. zm.). 196 Kotarba W., (2010), Ochrona wasnoci intelektualnej, op.cit., s. 575-576.
192 193
84


bezpieczestwa publicznego lub na potrzeby postpowa administracyjnych, sdowych bd prawodawczych oraz sprawozda z tych postpowa.197 Ochrona producentw oprogramowania wymagana jest rwnie na poziomie obrotu wasnoci intelektualn. Wszelkie umowy dotyczce obrotu prawami wycznymi oparte s na zasadzie swobody zawierania umw. Umawiajce si strony mog wedug swego uznania ksztatowa warunki przyjmowane w umowie. Najczstszym sposobem udostpniania wasnoci intelektualnej s licencje. Licencja oprogramowania jest umow zawieran midzy producentem oprogramowania a osob lub firm, ktra zamierza z tego oprogramowania korzysta. Umowa taka powinna okrela przede wszystkim warunki, na jakich licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z programu. Rozrnia si licencje ograniczone i pene oraz licencje wyczne i niewyczne. Licencja pena daje prawo korzystania z rozwiza i utworw w takim samym zakresie, w jakim korzysta z nich licencjodawca. Licencja wyczna jest na rzecz tylko jednego podmiotu, nikt poza nim nie moe jej uzyska. Niestety, pomimo stosunkowo rozbudowanego zakresu prawnej ochrony wasnoci intelektualnej w informatyce, cay czas dochodzi do sytuacji nazywanej piractwem komputerowym. Wedug najnowszego badania skali piractwa komputerowego, 54 oprogramowania uywanego w Polsce jest nielegalnego pochodzenia198. Jego warto oszacowano na 553 miliony dolarw. Badanie wykazao rwnie, e uytkownicy doceniaj zalety legalnego oprogramowania, jednak czsto maj trudnoci w rozpoznaniu nielegalnych programw komputerowych. Pewne znaczenie moe mie te ch uniknicia kar finansowych w przypadku kontroli prowadzonych przez np. organy kontroli skarbowej, jako e od 21 marca 2011 roku kontrole podatkowe mog dodatkowo obejmowa m.in. sprawdzanie legalnoci oprogramowania, z ktrego korzystaj podatnicy. Takie wanie uprawnienia zostay wprowadzone w ustawie o kontroli skarbowej199. Z punktu widzenia podlaskich producentw oprogramowania istotna jest znajomo szczegowych zasad ochrony wasnoci intelektualnej, w tym systemu ochrony prawa autorskiego, systemu patentowego, systemw ochrony oznacze przedsibiorstw i produktw oraz zasad obrotu wasnoci intelektualn. Jednoczenie w zwizku istotn skal piractwa komputerowego zasadna jest konieczno wygospodarowania rodkw finansowych pozwalajcych na prawn ochron swojej wasnoci intelektualnej. 4.2.5. Czynniki midzynarodowe 4.2.5.1. Procesy integracyjne swoboda przepywu towarw i usug Podmioty dziaajce w ramach sektora produkcji oprogramowania prowadz przewanie dziaalno na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Niemniej specyfika dziaalnoci zwizanej z projektowaniem i dystrybucj oprogramowania polega na wytwarzaniu go w caoci lub jego elementw z myl rwnie a niekiedy te wycznie o odbiorcach zagranicznych. Take rozmaite usugi informatyczne zwizane z obsug,
Kotarba W., (2010), Ochrona wasnoci intelektualnej, op.cit., s. 576-577. Szczegowe wyniki znajduj si na stronie: http://portal.bsa.org/globalpiracy2009/index.html, data dostpu 29.09.2011. 199 Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz niektrych innych ustaw, (Dz.U. z dnia 15 lipca 2010 r., art. 1 ust. 2a).
197 198
85


wdraaniem i aktualizacj oprogramowania mog by wiadczone zdalnie. Tym samym przedsibiorcy analizowanego sektora otrzymali znaczne moliwoci rozwoju wraz z wejciem Polski do Unii Europejskiej. Dziaanie na wsplnotowym rynku wewntrznym umoliwia dostp do nowych rynkw zbytu aplikacji i usug informatycznych, ale te oznacza wzrost konkurencji ze strony przedsibiorstw z 27 pastw czonkowskich. W UE wci wystpuj take typowe bariery handlowe, ktre mog mie w rnym stopniu znaczenie dla poszczeglnych przedsibiorcw. Nadmieni naley jedynie, e funkcjonowanie rynku wewntrznego oddziauje na stosunki Polski i zgromadzonych w niej podmiotw gospodarczych z krajami trzecimi. Za istotne dla swobody przepywu towarw i usug sektora oprogramowania trzeba uzna wdraanie Dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczcej usug na rynku wewntrznym. Dyrektywa usugowa okrela ramy prawne i organizacyjne, ktre maj zapewni swobod przedsibiorczoci i przepywu usug midzy pastwami czonkowskimi. Zgodnie z ni, pastwa czonkowskie zobowizuj si do stworzenia na swoim terytorium punktw kontaktowych udzielajcych usugodawcom i usugobiorcom dostpu do informacji o procedurach i formalnociach istotnych dla prowadzenia dziaalnoci usugowej200. Te procesy administracyjne musz by prowadzone w caoci take drog elektroniczn. Ministerstwo Gospodarki w grudniu 2009 roku powoao Centralny Punkt Kontaktowy i Elektroniczny Punkt Kontaktowy (obecnie: Pojedynczy Punkt Kontaktowy)201. Ponadto Unia Europejska dy do integracji rozproszonych systemw administracyjnych. Realizowane s pilotaowe projekty synchronizacji i scalania serwisw202. Niestety, kryzys gospodarczy lat 2008-2009 wywoa negatywne efekty wobec rynku wewntrznego UE203. Cz pastw czonkowskich wprowadzia rodki protekcjonistyczne, wzmogy si dziaania na rzecz zachcania do kupowania jedynie produktw krajowych. Kluczowe dla naprawy sytuacji byy dyskusje nad raportem M. Montiego, byego Komisarza UE ds. rynku wewntrznego i konkurencji, Nowa strategia na rzecz jednolitego rynku. W subie gospodarki i spoeczestwa Europy oraz opublikowan 27 padziernika 2010 roku przez Komisj Europejsk pierwsz wersj komunikatu Single Market Act204. Jego ostateczna wersja zostaa przyjta 13 kwietnia 2011 roku205 i zawiera propozycje 12 dziaa, ktre maj zosta uszczegowione w propozycjach legislacyjnych w 2011 i wdroone przed zakoczeniem 2012 roku, w symboliczn 20. rocznic utworzenia wsplnego rynku. Wrd dziaa, ktre uzyskay najwysze wsparcie w konsultacjach, znajduj si: przyjcie patentu UE; rozwj rynku wewntrznego usug, w tym tworzenie norm na poziomie europejskim a nie krajowym; lepszy dostp MSP do finansowania; uproszczenie i modernizacja przepisw dotyczcych zamwie publicznych; reforma systemu uznawania kwalifikacji zawodowych; rozwj handlu elektronicznego; prawa autorskie; nowa strategia dotyczca podatku VAT; poprawa wdraania dyrektywy o delegowaniu pracownikw do innych pastw
200 Komider A., (2010), E-administracja, [w:] Kraska M. (red.), Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna, s. 272-274. 201 Wdraanie dyrektywy usugowej w Polsce ma pozwoli na uproszczenie i zelektronizowanie ponad 600 procedur administracyjnych i zwikszy dostp do usug elektronicznych. Zob. Ministerstwo Gospodarki, (2011), Polska 2011. Raport o stanie gospodarki, Warszawa, s. 57-58. 202 Przykadowo realizowany w latach 2009-2012 projekt Simple Procedures Online for Cross-border Services zakada uproszczenie procedur transgranicznych i dalsz modernizacj Pojedynczych Punktw Kontaktowych. Zob. Komider A., (2010), E-administracja, op.cit., s. 295-296; Ministerstwo Gospodarki, (2011), Polska 2011. Raport o stanie, op.cit., s. 57-58. 203 Ibidem, s. 54-56. 204 W kierunku Aktu o jednolitym rynku. W stron spoecznej gospodarki rynkowej o wysokiej konkurencyjnoci. 50 propozycji na rzecz wsplnej poprawy rynku pracy, przedsibiorczoci i wymiany, COM(2010) 608, Bruksela, 27.10.2010. 205 Akt o jednolitym rynku. Dwanacie dwigni na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarczego i wzmocnienia zaufania Wsplnie na rzecz nowego wzrostu gospodarczego, COM(2011) 206, Bruksela, 13.04.2011.
86


czonkowskich; wspieranie i uznawanie ksztacenia pozaszkolnego i umiejtnoci oraz poczenie wzajemne rejestrw spek. Rozwizania te maj sprzyja lepszym warunkom dziaalnoci maych i rednich przedsibiorstw oraz sprzyja kreatywnoci i innowacyjnoci. Przewiduje si rwnie budow jednolitego rynku usug cyfrowych, co przyczyni si do oszczdnoci w dziaaniach wielu podmiotw w zakresie usug telekomunikacyjnych, infrastruktury, handlu elektronicznego oraz sieciowych treci cyfrowych. Przedsibiorstwa dziaajce w ramach sektora oprogramowania ju teraz mog korzysta ze swobody przepywu towarw i usug na rynku wewntrznym UE. Zakres tych swobd powinien ulec poszerzeniu wraz z implementacj dyrektywy usugowej. W szczeglnoci odnosi si to do wdraania sucych jej rozwiza w ramach dziaalnoci administracji publicznej, w tym integracji rozproszonych systemw, ale suy te usprawnieniom dla podmiotw pozarzdowych i komercyjnych. Ponadto planowane dziaania, majce na celu odnowienie rynku wewntrznego, w sposb istotny wpyn na rozwj handlu elektronicznego i jednolitego rynku cyfrowego, ktrych to rozwj jest powizany z wykorzystaniem oprogramowania. Poza tym dziaania UE wobec krajw trzecich powinny w najbliszych latach przyczyni si do poszerzenia dostpnoci kolejnych rynkw zagranicznych. 4.2.5.2. Napyw kapitau zagranicznego Transfer kapitau zagranicznego bdzie analizowany w szczeglnoci w odniesieniu do zagranicznych inwestycji bezporednich. Pod pojciem tym rozumie si inwestycje, ktre s dokonywane w kraju innym ni kraj pochodzenia inwestora. Inwestor lokuje kapita w zagranicznym przedsibiorstwie, tak aby majc nad nim kontrol, osiga z tego tytuu zyski. Inwestycje takie to: zakup udziaw w istniejcych firmach zagranicznych, tworzenie filii, spek joint venture oraz nabywanie majtku nieruchomego za granic. Moe to by rwnie rozwijanie systemw dystrybucyjnych autoryzowanych przez przedsibiorstwa i korporacje zagraniczne, tworzenie systemu franchisingowego oraz doskonalenie technologii i procesw zarzdzania w handlu, gwnie w systemach komputerowych206. Wedug bada GUS, w 2009 roku w Polsce istniao 22 176 podmiotw z udziaem kapitau zagranicznego207. Odnotowano przy tym wzrost w stosunku do 2008 roku o 5,1 (wobec 13,9 w 2007 roku). Przy czym 984 jednostki w 2009 stanowiy nowe podmioty o 25,5 mniej ni w 2008 roku. Najwicej nowych podmiotw prowadzio dziaalno w zakresie wytwarzania i zaopatrywania w energi elektryczn, gaz, wod (19,3), w pozostaej dziaalnoci usugowej (12,2) i grnictwie (10,2). Wikszo z tych jednostek to firmy mae, zatrudniajce do 49 pracownikw. Stanowiy one 83,1 ogu podmiotw z kapitaem zagranicznym. Przedsibiorstwa od 50 do 249 osb stanowiy 11,8 zbiorowoci, a due zatrudniajce 250 i wicej osb 5,1. Kluczowe dziedziny dziaalnoci to: handel, naprawa pojazdw samochodowych (28), przetwrstwo przemysowe (21,7), budownictwo (9,5) i obsuga rynku nieruchomoci (9,2). Podmioty z kapitaem zagranicznym s skoncentrowane w kilku regionach. Okoo 36,7 ma siedzib w wojewdztwie mazowieckim, 10 w dolnolskim, 9 w lskim i 8,8 w wielkopolskim. Najwikszy przyrost w 2009 roku
206
Wrzesiska J., (2009), Wpyw kapitau zagranicznego na rozwj polskiego handlu, Stowarzyszenie Ekonomistw Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki Naukowe, tom XI, zeszyt 3, s. 398-402. 207 Gwny Urzd Statystyczny, (2010), Dziaalno gospodarcza podmiotw z kapitaem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa, s. 15-16.
87


odnotowano w wojewdztwach: maopolskim (o 10,4), witokrzyskim (o 7,9), mazowieckim (o 6,7), lskim (o 6,4) i warmisko-mazurskim (o 6,2). Najwikszy odsetek kapitau zagranicznego jest zaangaowany w podmiotach z zakresu przetwrstwa przemysowego (39,3), handlu, naprawy pojazdw samochodowych (24) oraz informacji i komunikacji (10,6). W odniesieniu do przetwrstwa przemysowego, w szczeglnoci kapita zagraniczny by lokowany w produkcj pojazdw samochodowych, przyczep i naczep (13,6), produkcj artykuw spoywczych (11) oraz wyrobw z pozostaych mineralnych surowcw niemetalicznych (10,3)208. W podmiotach prowadzcych dziaalno z zakresu informacji i komunikacji przewaa kapita francuski (62,2), ktry z kapitaem niderlandzkim i niemieckim stanowi 80,7 caoci kapitau zagranicznego w tej dziedzinie. Pozostay kapita pochodzi z innych krajw, w tym z USA209. Blisko poowa kapitau zagranicznego ulokowana zostaa w wojewdztwie mazowieckim (49,2). Natomiast w dolnolskim, wielkopolskim, lskim i maopolskim ulokowano cznie 33,9 kapitau zagranicznego. W pozostaych 11 wojewdztwach warto kapitau zagranicznego bya mniejsza ni 3 ogu tego kapitau w Polsce210. W wojewdztwie podlaskim w 2009 roku dziaalno prowadzio 126 podmiotw z udziaem kapitau zagranicznego211. By to najniszy udzia na tle wszystkich wojewdztw kraju. Podmioty te zatrudniay 8915 osb, ich kapita podstawowy wynosi 419,8 mln z, a zagraniczny 303,1 mln z. Z caoksztatu dziaalnoci odnotoway przychody wynoszce 8722,5 mln z oraz poniosy wydatki na nowe rodki trwae wynoszce 259,7 mln z. Z danych Narodowego Banku Polskiego wynika, e napyw bezporednich inwestycji zagranicznych do Polski w 2009 roku wynis 9,9 mld euro, o 2 mniej ni w 2008 roku. Przy czym 4 mld euro stanowiy reinwestowane zyski, 3,8 mld euro inwestycje w kapita wasny polskich spek, a 1,9 mld euro dodatnie saldo obrotw kredytowych. Wedug wstpnych szacunkw, w 2010 roku byo to 7,5 mld euro inwestycji212. Warto ta jest nisza z uwagi na utrzymujc si niepewno zwizan ze wiatowym kryzysem finansowym. W 2009 roku blisko 82,4 napywu kapitau zagranicznego pochodzio z Unii Europejskiej (UE-25), a 17,6 z pozostaych krajw. Najwikszy udzia w inwestycjach bezporednich mia kapita zagraniczny pochodzcy z: Niemiec (2,1 mld euro), Francji (1,3 mld euro), Luksemburga (1,2 mld euro), Szwecji (940 mln euro), Stanw Zjednoczonych (895 mln euro). Ponadto na koniec 2008 roku najwiksze zobowizania wobec zagranicznych inwestorw bezporednich posiaday przedsibiorstwa prowadzce dziaalno w zakresie: przetwrstwa przemysowego (35,929 mln euro), porednictwa finansowego (22 316 mln euro), obsugi nieruchomoci, informatyki, wynajmu maszyn i pozostaych usug zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej (20,119 mln euro), handlu i napraw (19,074 mln euro), transportu, gospodarki magazynowej i cznoci (7,055 mln euro)213. W przypadku przedsibiorstw prowadzcych dziaalno w zakresie informatyki, w 2008 roku zobowizania wynosiy 507,2 mln euro, a w 2009 roku 819,7 mln euro214. Dochody zagranicznych inwestorw bezporednich z tytuu zaangaowania w Polsce kapitau
Gwny Urzd Statystyczny, (2010), Dziaalno gospodarcza podmiotw z kapitaem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa,, s. 16. Ibidem, s. 19. Ibidem, s. 17. 211 Ibidem. 212 Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Inwestycje zagraniczne, online, protok dostpu: http://www.paiz.gov.pl/ polska_w_liczbach/inwestycje_zagraniczne, data dostpu 27.09.2011. 213 Narodowy Bank Polski, (2010), Zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce w 2008 roku, Warszawa, s. 25. 214 Ibidem, s. 31.
209 210 208
88


w podmiotach zwizanych z informatyk wynosiy w 2008 r. 148,2 mln euro, a w 2009 roku 139,2 mln euro. Wedug danych systemu monitorowania bezporednich inwestycji zagranicznych fDiMarkets.com, od 2003 roku w Polsce zanotowano 122 otwarte i ogoszone projekty inwestycji typu greenfield w sektorze technologii informacyjnych, czyli takie, ktre prowadz do powstania nowych jednostek, budowy nowych obiektw, instalacji urzdze i uruchomienia dziaalnoci gospodarczej. czna warto tych inwestycji wyniosa ponad 2,1 mld dolarw. Prognozuje si, e utworz blisko 15 tysicy nowych miejsc pracy215. List najwaniejszych inwestorw zagranicznych z brany, wedug Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), przedstawia tabela 14. Tabela 14. Gwni inwestorzy zagraniczni w sektorze informatycznym w Polsce w latach 2006-2009
Nazwa inwestora BLStream SAP AG Mellon Teleca ADB Holdings S.A. IMPAQ Atos Origin B.V. QAD Europe B.V Scala Business Solutions EMCC Software Apriso Corporation Compuware Corporation DisplayLink Microsoft Corporation Motorola Inc. Oracle Corporation Sanchez Computer Associates SAS Institute Inc Sun Microsystems Inc Kraj rejestracji i pochodzenia Niemcy Grecja Szwecja Szwajcaria Szwajcaria Holandia Holandia Holandia Wielka Brytania USA USA USA USA USA USA USA USA USA USA Inwestycja BLStream Sp. z o.o. Szczecin SAP Polska Sp. z o.o. Wrocaw Mellon Poland Sp. z o.o. Warszawa TELECA Poland Sp. z o.o. d Advanced Digital Broadcast Sp. z o.o. Zielona Gra; ADO Sp. z o.o. Legnica IMPAQ Sp. z o.o. Warszawa Atos Origin Polska Bydgoszcz; Atos Origin IT Services Sp. z o.o. Warszawa QAD Polska Sp. z o.o. Wrocaw, Elblg Epicor Software Poland Sp. z o.o. Warszawa EMCC Software Polska Sp. z o.o. d Apriso Sp. z o.o. Krakw Compuware Sp. z o.o. Warszawa DisplayLink (Poland) Sp. z o.o. Katowice Microsoft Sp. z o.o. Warszawa Motorola Polska Sp. z o.o. Warszawa; Motorola Software Group Poland Krakw; Motorola Polska Electronics Sp. z o.o. Krakw Oracle Polska Sp. z o.o. Warszawa Elba CSB S.A. Wrocaw SAS Institute Sp. z o.o. Warszawa Sun Microsystems Poland Sp. z o.o. Warszawa
rdo: opracowanie wasne na podstawie Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Lista najwikszych inwestorw zagranicznych w Polsce, online, protok dostpu: http://www.paiz.gov.pl/publikacje/ inwestorzy_zagraniczni_w_polsce, data dostpu 27.09.2011.
215
Rogiski M., (2010), Sektor informatyczny w Polsce, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa, padziernik, s. 5.
89


Wedug PAIiIZ, Polska stanowi liczce si w Europie rodkowowschodniej centrum przycigajce zagraniczne inwestycje bezporednie w sektorze informatycznym216. W raporcie Ernst & Young European Attractiveness Aurvey 2011 prognozuje si, e w Polsce utrzyma si duy napyw zagranicznych inwestycji bezporednich. Nasz kraj znajduje si w nim na sidmym miejscu w Europie i pierwszym w Europie rodkowowschodniej pod wzgldem nowych inwestycji zagranicznych w 2010 roku i trzecim na kontynencie pod wzgldem liczby nowych miejsc pracy utworzonych dziki napywowi bezporednich inwestycji zagranicznych217. W przypadku sektora informatycznego, wedug PAIiIZ, wzrost bezporednich inwestycji zagranicznych bdzie zwizany z prywatyzacj przedsibiorstw, odblokowaniem decyzji dotyczcych implementacji rozwiza informatycznych w celu podniesienia konkurencyjnoci, aktywizacj administracji w zakresie przetargw dla sektora publicznego oraz wzrostem zapotrzebowania na usugi i rozwizania informatyczne wrd maych i rednich przedsibiorstw218. Zagraniczne inwestycje bezporednie maj istotne znaczenie dla sektora oprogramowania. Ju teraz kapita zagraniczny jest zaangaowany w wiele podmiotw zwizanych z tym zakresem dziaalnoci gospodarczej, przy czym wykazuj one wysok rentowno. Poprawiaj si rwnie warunki sprzyjajce kolejnym inwestycjom zagranicznym w tym sektorze, ktre mog przyczyni si do oglnego wzrostu udziau podmiotw z kapitaem zagranicznym, take w wojewdztwie podlaskim. Jednoczenie mona przypuszcza, e zagraniczne inwestycje bezporednie bd pozytywnie oddziaywa na przedsibiorczo i kreatywno krajowych podmiotw, zwiksza konkurencj oraz sprzyja ich wejciu na rynek globalny.
Do zagranicznych inwestycji bezporednich w sektorze informatycznym przyczynia si dobra dostpno pracownikw, dobre przygotowanie polskich specjalistw, przewidywany wzrost ich liczby z uwagi na przywrcenie w 2009 roku matematyki jako obowizkowego przedmiotu na egzaminie maturalnym i wzrost zainteresowania kierunkami technicznymi wrd studentw, granty Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego na kierunki zamawiane dla uczelni, co sprzyja nauczaniu na kierunkach technicznych, wysoka jako usug informatycznych polskich przedsibiorstw i kreatywno specjalistw, w tym sukcesy modych polskich informatykw, dostpno infrastruktury komunikacyjnej i teleinformatycznej oraz efektywno kosztowa lokowania centrw informatycznych przy centrach akademickich gwarantujcych nowych pracownikw. Zob. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Sektor IT, online, protok dostpu: http://www.paiz.gov.pl/sektory/it, data dostpu 27.09.2011. 217 Ministerstwo Gospodarki, (2011), Polska 2011. Raport o stanie, op.cit., s. 232. 218 Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Sektor IT, op.cit.
216
90


5. Analiza si konkurencji w sektorze

W obszarze drugim dokonana zostaa analiza gwnych skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsibiorstw sektora, takich jak: dostawcy nabywcy, istniejcy i potencjalni konkurenci oraz ryzyko pojawienia si nowych producentw i substytutw. Wedug M.E. Portera, mona dokona analizy sektora poprzez zbadanie piciu rnych czynnikw ksztatujcych jego atrakcyjno dla biecych i przyszych inwestorw. Wrd tych czynnikw wyrnia si: a) si oddziaywania dostawcw i moliwoci wywierania przez nich presji na przedsibiorstwa sektora; b) si oddziaywania nabywcw i moliwoci wywierania przez nich presji na przedsibiorstwa sektora; c) natenie walki konkurencyjnej wewntrz sektora; d) grob pojawiania si nowych produktw; e) grob pojawiania si substytutw.219 W ramach okrelenia atrakcyjnoci sektora produkcji oprogramowania komputerowego dla potencjalnych inwestorw, wedug modelu Portera, zostao podjtych kilka krokw sucych udzieleniu odpowiedzi na pytania dotyczce poszczeglnych piciu gwnych skadnikw sektora. Po pierwsze, przeprowadzono desk research, ktrego wyniki zostay przedstawione w rozdziale 4. Nastpnie w ramach zespou ekspertw dokonano wstpnej analizy piciu si Portera, co pozwolio na ocen poszczeglnych piciu grup czynnikw. Kolejnym krokiem byo przeprowadzenie indywidualnych wywiadw pogbionych oraz przedstawienie wynikw bada na seminarium w celu potwierdzenia prawidowoci oceny zestawienia skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsibiorstw sektora. Drugim etapem analizy gwnych skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsibiorstw sektora bya punktowa ocena atrakcyjnoci badanego sektora. Przyjcie takiej kolejnoci poszczeglnych metod badawczych wynika z faktu, e analiza M.E. Portera nie pozwala na porwnanie atrakcyjnoci rnych sektorw. 5.1. Sia przetargowa dostawcw Za gwnych dostawcw w sektorze oprogramowania uznaje si: producentw sprztu komputerowego; producentw systemw operacyjnych; producentw oprogramowania narzdziowego, do tworzenia oprogramowania; dostawcw internetu. W wojewdztwie podlaskim nie wystpuj znaczcy producenci sprztu komputerowego. Gwnymi dostawcami sektora oprogramowania z tej kategorii s przede wszystkim przedsibiorstwa zagraniczne reprezentowane w regionie jedynie przez mniejsze sieci dystrybucji, sklepy skadajce sprzt oraz punkty serwisowe. Sprzt komputerowy produkuj przewanie korporacje transnarodowe oferujce wasne systemy komputerowe lub specjalizujce si w produkcji podzespow do nich. S to m.in. takie podmioty, jak: Acer, ASUS, ATI Technologies, D-Link, Dell, Fujitsu Siemens Computers, Gigabyte Technology,
Konstrukcja tej metody analizy strategicznej pozwolia na analiz wszystkich wyodrbnionych przez Zamawiajcego skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsibiorstw sektora. Jednoczenie analiza si konkurencji w sektorze pozwolia na wskazanie barier rozwojowych i gwnych determinant rozwoju sektora. Umoliwia rwnie dostarczenie informacji, ktre s niezbdne przedsibiorstwom w procesie planowania strategicznego oraz uatwia okrelenie skadnikw otoczenia konkurencyjnego, ktre maj znaczenie przy ocenie pozycji konkurencyjnej podmiotw.
219
91


Hewlett-Packard, Hitachi, Iiyama, Intel, Kingston Technology, Leadtek, Lenovo, LG, NEC Corporation, Nvidia, Samsung Electronics, Seagate Technology, Toshiba oraz Western Digital. Koncentracja dostawcw jest dua, gdy w wikszoci przypadkw posiadaj zaledwie kilku konkurentw w skali globalnej. W Polsce istnieje tylko kilkanacie przedsibiorstw, ktrych przychody w przewaajcej mierze opieraj si na produkcji sprztu komputerowego. Ranking magazynu Computerworld z 2010 r. pozwala na wskazanie m.in. takich podmiotw, jak: ABC Data S.A., AB S.A., Action S.A., Andra Sp. z o.o., Infocomp Sp. z o.o., Komputronik S.A., Novitus S.A. i PC Factory S.A.220. S to przedsibiorstwa zajmujce si montaem komputerw, serwerw, kioskw elektronicznych, kas fiskalnych, urzdze peryferyjnych i materiaw eksploatacyjnych. W przypadku producentw systemw operacyjnych zachodzi bardzo wysoka koncentracja dostawcw. Przedsibiorstwa sektora oprogramowania maj dostp do niewielu dostawcw w tej kategorii. Przede wszystkim s to polskie oddziay korporacji transnarodowych, tj: Microsoft Polska Sp. z o.o., Oracle Polska Sp. z o.o., Novell Sp. z o.o. oraz iSource S.A. (Apple). Przewanie s to zarazem firmy sektora oprogramowania, ktre osigaj najwiksze w kraju przychody ze sprzeday wasnego oprogramowania221. Jeli chodzi o producentw oprogramowania narzdziowego, przedsibiorstwa sektora oprogramowania s uzalenione od rozwiza oferowanych wraz ze sprztem komputerowym i systemami operacyjnymi. Narzdzia do tworzenia oprogramowania s zatem cile powizane z wybranymi ju rozwizaniami. Wiele z nich jest dostpnych publicznie za porednictwem stron internetowych producentw sprztu, cz jednak wymaga wnioskowania o specjalne licencje. W opinii zespou ekspertw oraz respondentw uczestniczcych w indywidualnych wywiadach pogbionych, w Polsce za istotnych dostawcw oprogramowania narzdziowego uznaje si firmy Comarch S.A. i Asseco Poland S.A., ktre oferuj swoje rozwizania do samodzielnie rozwijanych systemw administracyjnych, bankowych, ubezpieczeniowych i do obsugi sieci telekomunikacyjnych. Dua koncentracja wystpuje rwnie w przypadku dostawcw internetu. S to przede wszystkim krajowi operatorzy telekomunikacyjni, ktrzy posiadaj wasn infrastruktur teletechniczn, w oparciu o ktr wiadcz i dostarczaj usugi m.in. transmisji danych, dostpu do internetu oraz pochodne lub bazujce na nich. Kluczowym dostawc internetu, osigajcym zarazem najwiksze przychody, jest Telekomunikacja Polska S.A. wraz z czterema operatorami infrastrukturalnymi: P4 Sp. z o.o., PTK Centertel Sp. z o.o., Polkomtel S.A. oraz PTC Sp. z o.o.222. Gwnymi operatorami dostpu do internetu szerokopasmowego, ktrzy cznie posiadaj 90 udziaw w rynku krajowym, s za: Telekomunikacja Polska S.A., UPC Polska Sp. z o.o., Multimedia Polska S.A., Multimedia Polska-Poudnie S.A., Vectra S.A., Telefonia Dialog S.A., PTK Centertel Sp. z o.o., Netia S.A., Toya Sp. z o.o., INEA S.A., Petrotel Sp. z o.o., Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. oraz Telekomunikacja Kolejowa Sp. z o.o.223. Trzy z tych firm to przede wszystkim operatorzy telefonii stacjonarnej, cztery to operatorzy telefonii ruchomych, a sze to operatorzy telewizji kablowych.
220 Top 200. Ranking Firm IT 2010. Producenci sprztu, online, protok dostpu: http://www.computerworld.pl/top200/producenci-sprzetu/, data dostpu 27.09.2011. 221 Ibidem. 222 Urzd Komunikacji Elektronicznej, (2001), Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego, op.cit., s. 4. 223 Ibidem, s. 16.
92


Dodatkowo za istotnych dostawcw internetu na poziomie regionalnym uznano takie podmioty, jak: Centrum Komputerowych Sieci Rozlegych Miejska Sie Komputerowa BIAMAN, BIATEL S.A. Oddzia w Biaymstoku, Elpos Sp. z o.o. i KoBa Konrad Baranowski. Zasadne jest zatem twierdzenie, e sektor producentw oprogramowania jest uzaleniony od kilku dostawcw, ktrych sia przetargowa jest dua. To, jakiej jakoci bdzie oprogramowanie wyprodukowane przez przedsibiorcw analizowanego sektora, w duej mierze zaley od waciwoci produktw i usug dostarczonych przez dostawcw. Obsuga i funkcje oprogramowania w duym stopniu zale od wykorzystywanego sprztu komputerowego, systemw operacyjnych, moliwoci wykorzystania oprogramowania narzdziowego i od dziaalnoci dostawcw internetu. Sia przetargowa dostawcw jest rednia w odniesieniu do udziau dostaw w kosztach produkcji oprogramowania. Wprawdzie sprzt, systemy operacyjne, narzdziowe i dostp do internetu wymagaj poniesienia wysokich opat, to nie maj one jednak kluczowego znaczenia, gdy zakupione raz mog by wykorzystywane do wielu celw. Stanowi raczej wysokie koszty na pocztku dziaalnoci. Z czasem za niezbdne staj si gwnie opaty za aktualizacj systemw, napraw i wymian sprztu. Jak twierdz zarwno eksperci projektu, jak i uczestnicy bada IDI/ITI, koszty zmiany dostawcw s niskie. Uznaje si bowiem, e niemal zawsze mona kupi sprzt i oprogramowanie u innego dystrybutora. Zmiana dostawcy internetu rwnie jest moliwa, cho ju w ograniczonym zakresie. Problemy pojawiaj si dopiero przy projektach zwizanych z wykorzystaniem specjalistycznych urzdze i rozwiza oferowanych tylko przez wybrane podmioty. Sia przetargowa dostawcw jest maa, jeli chodzi o moliwo integracji w przd. Uznaje si, e producenci sprztu komputerowego, systemw operacyjnych, oprogramowania narzdziowego i dostawcy internetu mog wprawdzie zacz tworzy produkty i usugi zwizane z produkcj oprogramowania, to raczej nie s tym zainteresowani i nie ley to w ich interesie. Przykadowo, producenci systemw operacyjnych dostarczaj rnego rodzaju zwizane z nimi oprogramowanie, to jednak jest ono skierowane tylko do osb fizycznych i gospodarstw domowych ma bowiem czsto znikome zastosowanie w wyspecjalizowanej dziaalnoci przedsibiorstw i administracji. Tym samym uznano, e dostawcy oferuj raczej oprogramowanie, ktre zawiera podstawowe funkcje i czsto suy celom demonstracyjnym. Tabela 15. Sia przetargowa dostawcw
Czynnik Stopie koncentracji sektora dostawcy Uzalenienie od jakoci dostaw Udzia dostaw w kosztach (udzia dostaw w tworzeniu kosztw odbiorcy) Koszty zmiany dostawcy Groba integracji w przd Sia oddziaywania na sektor rednia/ Maa Dua umiarkowana X X X X X
Bardzo maa
Bardzo dua
rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
93


5.2. Sia przetargowa nabywcw Gwnym nabywc produktw i usug sektora produkcji oprogramowania komputerowego jest sektor maych i rednich przedsibiorstw oraz regionalna i lokalna administracja publiczna, czyli urzdy, zakady budetowe i instytucje publiczne. Nieco mniejsz rol odgrywaj due przedsibiorstwa. W wojewdztwie podlaskim w szczeglnoci s to firmy handlowe i dystrybucyjne, rzadziej mao liczne firmy produkcyjne. Ponadto zauwaa si rosnce znaczenie organizacji pozarzdowych i podmiotw sektora spoecznego. Dla przedsibiorstw sektora produkcji oprogramowania w regionie mniejsze znaczenie maj osoby fizyczne i gospodarstwa domowe, gdy przedsibiorstwa te raczej nie s zorientowane na produkcj masow, np. programw biurowych, edytorw, programw do obsugi multimediw i gier komputerowych. Sia przetargowa nabywcw w wojewdztwie podlaskim jest dua. W opinii ekspertw i uczestnikw bada IDI/ITI, w regionie nie ma zbyt wielu podmiotw komercyjnych i publicznych zainteresowanych oprogramowaniem do realizacji konkretnych, specyficznych zada i procesw. Tym samym stwierdza si, e jest tylko kilku kluczowych odbiorcw, ale ich liczba mogaby wzrosn, gdyby przedsibiorstwa i urzdy byy bardziej zainteresowane rozwojem swojej dziaalnoci. Podkrela si dodatkowo, e z oferty sektora produkcji oprogramowania korzystaj rwnie podmioty spoza regionu. Odbiorcy oprogramowania przede wszystkim licz na jego wysok jako. Rozwizania, jakich potrzebuj, musz zosta dostosowane do potrzeb waciwych dla specyfiki danego przedsibiorstwa lub urzdu oraz jego zada i strategii rozwoju. Co za tym idzie, uznaje si, e jako ma kluczowy wpyw na decyzje zakupowe nabywcw oprogramowania. Rozpoznanie i spenienie wymaga odbiorcw prowadzi do uksztatowania staych relacji partnerskich i dugotrwaej wsppracy. Jak twierdzi jeden z respondentw: Odbiorcy wpywaj bardzo pozytywnie na moje produkty. Czym bardziej wymagajcy odbiorca, ktry wie, czego chce, to tym lepiej i dla mnie, i dla niego. Sia przetargowa nabywcw w wymiarze udziau w kosztach jest dua. Mare liczone przez przedstawicieli sektora produkcji oprogramowania s zatem raczej niskie. Odbiorcy ich produktw i usug s bowiem bardzo wraliwi na ceny. Wynika to gwnie z faktu, e nowe oprogramowanie jest zamawiane raczej rzadko i stanowi inwestycj istotn dla dalszej dziaalnoci gospodarczej. Koszty wi si tu m.in. z zakupem sprztu, systemw, oprogramowania narzdziowego, prac programistw, wymian, modyfikacj lub rozbudow oprogramowania, obsug serwisow. Jednoczenie nabywcy musz si liczy z bardzo wysokimi kosztami potencjalnej zmiany dostawcw oprogramowania. Sia przetargowa nabywcw w tym zakresie jest bardzo maa z tego wzgldu, e oprogramowanie szyte na miar moe by zabezpieczone przed modyfikacjami oraz by bardzo trudne do aktualizowania i rozbudowy przez podmioty, ktre go nie stworzyy, a zarazem, ktre mog mie trudnoci z korzystaniem z jego dokumentacji. Ponadto inni dostawcy mog by zupenie niezainteresowani tworzeniem takich modyfikacji i aktualizacji z uwagi na odmienne dowiadczenia i specjalizacje, bd te oferowa bardzo drog wymian oprogramowania. Zdarza si rwnie, e nabywcy chc, aby oprogramowanie byo tworzone wycznie dla nich, a jego kopie i odmiany nie byy odsprzedawane adnym innym podmiotom.
94


Tabela 16. Sia przetargowa nabywcw

Czynnik Stopie koncentracji nabywcw Uzalenienie nabywcw od jakoci Udzia odbiorcy w kosztach (wraliwo na cen elastyczno cenowa) Koszty zmiany dostawcy przez naszych odbiorcw Bardzo maa Sia oddziaywania na sektor rednia/ Maa Dua umiarkowana X Bardzo dua X X X
5.3. Intensywno rywalizacji wewntrz sektora Przyjmuje si, e konkurentami w sektorze s producenci oprogramowania wbudowanego, systemowego, narzdziowego, uytkowego i multimedialnego, projektanci stron, sklepw oraz innych usug internetowych. Za kluczowe podmioty w wojewdztwie podlaskim uznawane s: Centrum Informatyki ZETO S.A., Merinosoft Sp. z o.o., DevCore.Net s.c., Transition Technologies S.A. Oddzia w Biaymstoku, Sygnity S.A. Oddzia w Biaymstoku i BIATEL S.A. Oddzia w Biaymstoku. W przypadku przedsibiorstw zajmujcych si projektowaniem stron internetowych s to: Infinity Group Sp. z o.o., Aurora Creation s.c., Newcast i Agencja Reklamowa 4E. Koncentracja przedsibiorstw sektora produkcji oprogramowania utrzymuje si na rednim poziomie. Zauwaa si przede wszystkim obecno kilkunastu staych konkurentw. Niemniej sia konkurencji midzy podmiotami wywodzcymi si z tego samego regionu jest niska. Wie si to z faktem, i poszczeglne przedsibiorstwa staraj si specjalizowa w nieco odmiennych niszach rynkowych i obsugiwa odmiennych odbiorcw oprogramowania. Rywalizacja wie si gwnie z dziaalnoci przedsibiorstw z innych regionw, w tym oglnopolskich. Nasilenie konkurencji ma miejsce gwnie w przypadku przetargw i zamwie publicznych. Ponadto przedsibiorstwa wywodzce si z wojewdztwa podlaskiego staraj si dziaa na innych rynkach, gdy na nich znajduje si wicej duych podmiotw zainteresowanych skorzystaniem z ich oferty. Potwierdzeniem redniego poziomu rywalizacji w sektorze jest niskie tempo wzrostu sektora. Wprawdzie podmiotw zainteresowanych specjalnym oprogramowaniem jest coraz wicej, wzrasta te wiadomo moliwoci wykorzystania rnego rodzaju rozwiza i udogodnie w pracy zawodowej i przedsibiorstwach, to jednak jest to wci za mao, aby firmy sektora produkcji oprogramowania wywodzce si z wojewdztwa podlaskiego mogy si rozwija bardziej dynamicznie. Zauwaa si nieznaczn rnorodno na przykad pod wzgldem marki, jakoci, innowacyjnoci oprogramowania oferowanego przez przedsibiorstwa sektora w wojewdztwie podlaskim. Wie si to z faktem, i wikszo podmiotw oferuje wiele stosunkowo podobnych typw usug i produktw. Rnice te wzrastaj jednak wraz z dostosowywaniem ich do potrzeb odbiorcw.
95


Obszarem bardzo silnej rywalizacji w sektorze jest pozyskiwanie i utrzymywanie personelu. Zatrudnianie profesjonalnych i kreatywnych programistw stanowi o bardzo wysokich kosztach staych dziaalnoci producentw oprogramowania w stosunku do wartoci dodanej. Wiele osb zatrudnionych w przedsibiorstwach sektora s to absolwenci regionalnych uczelni wyszych, ktrzy czsto traktuj t prac tylko jako tymczasow, jako etap w karierze zawodowej. W kosztach staych znajduj si te opaty za utrzymanie nieruchomoci, energi elektryczn oraz administracj s one jednak znacznie nisze ni koszty zatrudnienia pracownikw. Koszty wyjcia z sektora s oceniane jako bardzo wysokie. Wie si to z faktem, i niezbdna byaby sprzeda nierzadko specjalistycznego sprztu i oprogramowania, ktre moe nie cieszy si zainteresowaniem innych podmiotw wobec dostpnoci ich nowszych odpowiednikw. Ponadto barier wyjcia z sektora s podpisane umowy na wiadczenie usug serwisowych i przysz rozbudow oprogramowania. Zwrcono rwnie uwag, i w sektorze producentw oprogramowania ma miejsce rednia rnorodno konkurentw pod wzgldem zasobw, form prawnych, kraju macierzystego i innych cech. Firmy sektora dziaajce w skali oglnopolskiej maj chociaby czsto zupenie inn pozycj w przetargach, a filie zagranicznych koncernw s zainteresowane bardziej wykonywaniem zada na rzecz centrali ni rywalizacj z przedsibiorstwami regionalnymi. Tabela 17. Sia konkurencji w sektorze
Czynnik Liczba i sia konkurentw (stopie koncentracji, grupy strategiczne) Tempo wzrostu sektora Zrnicowanie produktw Udzia kosztw staych Bariery wyjcia Rnorodno konkurentw rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada. Bardzo saba rywalizacja Sia oddziaywania na sektor Saba rednia Silna rywalizacja rywalizacja rywalizacja X X X X X X Bardzo silna rywalizacja
5.4. Zagroenie ze strony nowych konkurentw Jako nowe podmioty w sektorze produkcji oprogramowania komputerowego postrzega si przede wszystkim oddziay firm spoza regionu, w tym przedsibiorstw zagranicznych. Potencjalne zagroenie stanowi dodatkowo mae 1-2-osobowe przedsibiorstwa oraz freelancerzy/wolni strzelcy osoby pracujce na zlecenie tylko przy wybranych projektach. Podmioty te oferuj produkty i usugi po znacznie zanionych cenach. Nowymi konkurentami s te agencje interaktywne, ktre rozszerzaj swoj dziaalno z projektowania kampanii reklamowych i stron internetowych do tworzenia bardziej zaawansowanych programw z wykorzystaniem sieci internetowej. W pewnym sensie zagroenie stanowi te bezpatne programy oferowane przez ruch wolnego i otwartego oprogramowania. Oglnie szanse na pojawienie si powanych nowych konkurentw s oceniane jako mae z uwagi na
96


peryferyjne pooenie regionu oraz ma liczb podmiotw zainteresowanych na jego obszarze wyspecjalizowanym oprogramowaniem. Prowadzce dotychczas dziaalno w sektorze przedsibiorstwa maj redni przewag kosztow wynikajc z wikszej skali dziaania. Firmy te przede wszystkim lepiej znaj rynek regionalny i maj ju staych partnerw, odbiorcw swoich produktw i usug. Mog dziki temu dy do dalszej specjalizacji, poszukiwania klientw na swoje dotychczasowe produkty take poza regionem oraz korzysta z rnych rde kapitau. Nowe przedsibiorstwa maj trudnoci z osigniciem tych korzyci. Podjcie dziaalnoci w sektorze wymaga bardzo duych nakadw kapitaowych. Sytuacja taka utrudnia wejcie na rynek nowym przedsibiorstwom, a zarazem sprawia, e stanowi mae zagroenie dla ju obecnych graczy. Koszty wynikaj zarwno z zakupu sprztu, systemw i oprogramowania narzdziowego, jak te z wysokich wymaga pracownikw i potrzeby staego inwestowania w ich wiedz i umiejtnoci. Nowi konkurenci powinni liczy si z przywizaniem odbiorcw oprogramowania i usug informatycznych do sprawdzonych ju przedsibiorstw i ich rozwiza. Sia regionalnych marek zostaa uznana za bardzo du z uwagi na wysokie wyspecjalizowanie oferty dotychczasowych producentw oprogramowania. Wprawdzie nowi konkurenci mog korzysta ze sprzeday swoich usug drog elektroniczn, czy te posiada sie przedstawicieli handlowych, ale mog nie mie dostpu do kluczowych kanaw dystrybucji. Mog chociaby nie spenia wymogw przetargowych, nie posiada dowiadczenia w obsudze przedsibiorstw danej brany czy urzdw danego typu. Z takich wzgldw dostp do kanaw dystrybucji oceniono jako trudny. Dostp do technologii oceniono jako bardzo trudny, co sprawia, i zagroenie ze strony nowych konkurentw w tym wymiarze uznaje si za bardzo mae. Przedsibiorstwa wchodzce na rynek musz przede wszystkim ponie koszty oprogramowania narzdziowego oraz zdoby wiedz z zakresu jego obsugi. Tabela 18. Sia nowych producentw i produktw
Czynnik Korzyci skali dziaania Wymagania kapitaowe Sia marek i zrnicowanie produktw Dostp do kanaw dystrybucji Dostp do technologii Bardzo mae zagroenie Sia oddziaywania na sektor Mae rednie Due zagroenie zagroenie zagroenie X X Bardzo due zagroenie
X X X
5.5. Zagroenia ze strony substytutw Znaczne kontrowersje wzbudzia ocena zagroenia dla sektora produkcji oprogramowania ze strony substytutw. Jak stwierdzi jeden z respondentw: Substytutem oprogramowania moe by inne oprogramowanie o podobnych funkcjach. Zwaszcza tasze, ale zawsze po czasie klient auje. W pozostaych wywiadach IDI/ITI dominowao
97


przekonanie, e oprogramowania nie da si w zasadzie niczym zastpi. W ramach prac zespou ekspertw uznano jednak, e istniej substytuty, ktre w ograniczonym stopniu mog zastpowa zapotrzebowanie na oprogramowanie szyte na miar i jego wykorzystanie. Pierwsz kategori substytutw s nowe rozwizania technologiczne, takie jak wirtualizacja oprogramowania i tworzenie chmur obliczeniowych oraz produkcja i aktualizacja oprogramowania wbudowanego (ang. firmware). Rozwizania te mog by substytutami w tym sensie, e mog skraca kanay dystrybucji oraz prowadzi do integracji w przd, czyli do zwikszania znaczenia dostawcw sprztu, systemw operacyjnych, oprogramowania narzdziowego i internetu. Druga kategoria substytutw odnosi si do moliwoci powrotu do tradycyjnych metod wykonywania pracy i spdzania czasu wolnego. W szczeglnoci do zaniechania wykorzystywania oprogramowania do obrbki graficznej, edycji dwikw, prezentacji, rozrywki i komunikacji. Niemniej zakada si raczej, e wspczenie wystpuje czenie takich rozwiza z nowoczesnym oprogramowaniem. W tym wymiarze substytuty oprogramowania stanowi bardzo mae zagroenie. S one umiarkowanie blisko dostpne. Wci szeroko bowiem s wykorzystywane tradycyjne metody wykonywania pracy i spdzania czasu wolnego. W przypadku wirtualizacji i oprogramowania wbudowanego istnieje za stosunkowo niewielka wiadomo moliwoci ich rozwoju. Oszacowanie uytecznoci substytutw napotkao na wiele trudnoci. Z jednej strony nie pozwalaj na osignicie podobnych efektw jak wykorzystanie oprogramowania szytego na miar. Z drugiej mog by rozwijane oraz subiektywnie oceniane jako lepsze. Uznano zatem, e stanowi rednie zagroenie. Substytuty dla oprogramowania s tasze i z tego wzgldu mog stanowi zagroenie. Wie si to przede wszystkim z moliwoci masowego wykorzystania wirtualizacji i aktualizacji oprogramowania wbudowanego oraz z upowszechnieniem tradycyjnych metod wykonywania pracy i spdzania czasu wolnego. Produkty sektora oprogramowania s drosze, gdy s przewanie skierowane do wskiego krgu odbiorcw. Znaczne nakady na dziaania marketingowe s widoczne szczeglnie w przypadku wirtualizacji i tworzenia chmur obliczeniowych. Rozwizania te s promowane gwnie jako sposb na obnienie kosztw utrzymania wasnego sprztu, zuycia energii, poprawy procesw oraz elastycznoci pracy. Dua konkurencja dotyczy te ofert spdzania wolnego czasu, konkurencyjnych wobec aplikacji zwizanych z wykorzystaniem komputerw i internetu. Z tych wzgldw uznano, e nasilenie dziaa marketingowych stanowi bardzo due zagroenie dla sektora. Zmiana produktw sektora oprogramowania na substytuty w postaci wirtualizacji i chmur obliczeniowych oraz tradycyjnych metod wykonywania pracy i spdzania czasu wolnego zostaa uznana za niewymagajc poniesienia wysokich kosztw. W tym wymiarze substytuty stanowi zatem zagroenie, ale jednoczenie naley pamita, e s w stanie tylko w bardzo ograniczonym zakresie zastpi funkcjonalno produktw sektora. Sia przetargowa substytutw w tym wymiarze jest maa. Oznacza to, e stanowi one bardzo mae zagroenie dla produktw sektora oprogramowania. Wirtualizacja i tworzenie chmur obliczeniowych s jeszcze traktowane jako sabo sprawdzona nowo. Nie ma te pewnoci co do moliwoci aktualizacji oprogramowania wbudowanego, tym bardziej e
98


rozwizanie to jest sabo promowane i mao znane wrd odbiorcw. Zastpienie wykorzystania oprogramowania tradycyjnymi metodami wykonywania pracy i czasu wolnego moe by za postrzegane jako przejaw stagnacji lub recesji oraz wykluczenia cyfrowego. Tabela 19. Sia substytutw
Czynnik Dostpno substytutw Uyteczno substytutw Konkurencyjno cenowa Nasilenie dziaa marketingowych Koszty zmiany przejcia na substytut Skonno nabywcw do zmian Bardzo mae zagroenie X X X X X Sia oddziaywania na sektor Mae rednie Due zagroenie zagroenie zagroenie X Bardzo due zagroenie
5.6. Podsumowanie Przeprowadzona analiza si w sektorze pozwala twierdzi, e sektor produkcji oprogramowania w wojewdztwie podlaskim jest w fazie zalkowej, o czym wiadczy jego niskie tempo wzrostu oraz przecitny poziom nasilenia konkurencji. Opinie respondentw bada IDI/ITI wskazuj, i wynika to z postaw i moliwoci samych przedsibiorstw oraz z ich najbliszego otoczenia strategii i zasobw podmiotw, ktre mog by traktowane jako potencjalni odbiorcy oprogramowania w regionie. Wskazuje si przede wszystkim na konieczno promocji rozwiza sektora oprogramowania w wojewdztwie i przeamywania zwizanych z jego wykorzystaniem stereotypw. Istotne jest te wykorzystanie atutw, jakimi s nisze koszty pracy ni w innych regionach i moliwo zdalnego wiadczenia usug. Przedsibiorstwa sektora produkcji oprogramowania s w rednim stopniu uzalenione od dostawcw. Wprawdzie wystpuje ich wysoka koncentracja oraz silne uzalenienie od jakoci dostaw, to jednak koszty ich zmiany i groba integracji w przd s niewielkie. rednia jest sia przetargowa nabywcw wprawdzie ich koncentracja jest do wysoka i s wraliwi cenowo, to zarazem s silnie uzalenieni od jakoci oraz musz ponie bardzo wysokie koszty w przypadku zmiany dostawcw. Przecitny jest rwnie poziom konkurencji w sektorze z uwagi na fakt, i jest tu niewielu konkurentw, ktrzy czsto s zorientowani na odmienne obszary dziaalnoci i adresuj swoje produkty i usugi do innych odbiorcw. Zagroenie ze strony nowych konkurentw jest oceniane jako mae, z uwagi na do wysokie bariery wejcia, takie jak: przywizanie odbiorcw do dotychczasowych dostawcw, trudny dostp do kanaw dystrybucji i technologii oraz konieczno poniesienia wysokich nakadw kapitaowych. Sia wpywu substytutw jest rednia. Dostrzega si potencjalne zagroenie ze strony nowych rozwiza technologicznych oraz powrotu do sprawdzonych metod wykonywania pracy i spdzania czasu wolnego. Niemniej substytuty te nie s traktowane jako istotne zamienniki, a raczej jako uzupenienie dla dotychczasowych rozwiza w zakresie produkcji oprogramowania.
99


Rysunek 1. Analiza piciu si Portera

GROBA POJAWIENIA SI NOWYCH KONKURENTW MAA Potencjalni konkurenci: x oddziay firm spoza regionu x mikroprzedsibiorstwa, wolni strzelcy x ruch wolnego i otwartego oprogramowania SIA ODDZIAYWANIA DOSTAWCW REDNIA x producenci sprztu komputerowego x producenci systemw operacyjnych x producenci oprogramowania narzdziowego x dostawcy internetu SEKTOR PRODUKCJI OPROGRAMOWANIA KOMPUTEROWEGO x producenci oprogramowania na zamwienie x projektanci stron internetowych SIA ODDZIAYWANIA GWNYCH NABYWCW REDNIA x sektor MSP x osoby fizyczne i gospodarstwa domowe x administracja publiczna x organizacje pozarzdowe
GROBA POJAWIENIA SI SUBSTYTUTW MAA Potencjalne substytuty: x wirtualizacja oprogramowania i tworzenie chmur obliczeniowych x oprogramowanie wbudowane (firmware) x tradycyjne metody pracy i spdzania czasu wolnego rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
Siy konkurencyjne w sektorze maj zatem do korzystny wpyw na moliwoci rozwoju sektora produkcji oprogramowania. 5.7. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora W trakcie spotka zespou badawczego sporzdzono list czynnikw, ktre rnicuj sektor i stopie jego atrakcyjnoci. Poniewa poszczeglne kryteria maj rne znaczenie dla oceny sektora, wic ocena punktowa wymagaa zastosowania ocen waonych sumujcych si do 1. Nadanie wag odbyo si w trakcie dyskusji na spotkaniu ekspertw, ktre miao na celu wypracowanie konsensusu w tej kwestii. W nastpnej kolejnoci lista czynnikw zostaa poddana ocenie polegajcej na nadaniu dla danego kryterium wartoci w skali od 1 do 5, w ktrej 1 oznacza najmniej korzystne, za 5 najbardziej korzystne ksztatowanie si danego kryterium dla badanego sektora. Nastpnie dokonano wyliczenia oceny waonej, celem ustalenia ostatecznej atrakcyjnoci sektora. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora produkcji oprogramowania w wojewdztwie podlaskim, przeprowadzona jako uzupenienie analizy piciu si Portera, pokazuje, e zdecydowanie najatrakcyjniejszym czynnikiem jest elastyczno cenowa nabywcw. Z przeprowadzonych bada wynika, e klienci sektora producentw oprogramowania charakteryzuj si stosunkowo du wraliwoci na zmian ceny, ktra jest jednym z waniejszych czynnikw decydujcych o wyborze dostawcy oprogramowania. Wysoka
100


wraliwo konsumentw na zmian ceny, w poczeniu z przewagami kosztowymi podlaskich producentw oprogramowania pozwala im skutecznie wykorzystywa cen jako gwne narzdzie konkurowania. Tabela 20. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora produkcji oprogramowania komputerowego
Czynnik 1. Aktualna wielko rynku 2. Przewidywana dynamika wzrostu rynku 3. Sezonowo i cykliczno 4. Zmiany technologiczne 5. Intensywno konkurencji 6. Stopie koncentracji sektora 7. Wymagania kapitaowe 8. Bariery wyjcia 9. Elastyczno cenowa 10. Nowi konkurenci Waga (wi) 0,15 0,1 0,01 0,2 0,1 0,04 0,05 0,05 0,2 0,1 1,00 Ocena czynnika (oi) 1 2 X 3 4 X X X X X X X X X 5 rednia waona (wi* oi) 0,3 0,4 0,04 0,4 0,3 0,12 0,15 0,05 0,8 0,3 2,86
Znacznie mniejszy, aczkolwiek rwnie do znaczny wpyw wywiera aktualna wielko oraz przewidywana dynamika wzrostu rynku. W czasie spotkania ekspertw potwierdzono, e obecna wielko rynku nie jest zachcajca do dalszego rozwoju, ale zdecydowanie bardziej korzystnie przedstawiaj si prognozy przyszych zmian wielkoci rynku producentw oprogramowania. W skali caego kraju w IV kwartale 2010 roku odnotowano najwiksz dynamik zmiany wartoci obrotw dziaalnoci zwizanej z oprogramowaniem na poziomie ponad 35%. W skali midzynarodowej, analitycy Forrester i Gartner przewiduj, e wzronie sprzeda aplikacji biznesowych, podczas gdy sprzeda sprztu bdzie zwalnia. Oprogramowanie wzronie o 7,5 do 253,7 mld USD, wobec 6,1 w 2010 roku. Atrakcyjno podlaskiego sektora producentw oprogramowania wyznacza rwnie intensywno konkurencji, ktra zostaa oceniona na umiarkowanym poziomie. Dziaajce podmioty s stosunkowo rozdrobnione i zorientowane na odmienne obszary dziaalnoci, dysponujce zblionym potencjaem o charakterze lokalnym i regionalnym, co osabia presj konkurencyjn. Jednak z drugiej strony rozwj kanaw dystrybucji umoliwiajcych bezpatny dostp do okrelonych rodzajw oprogramowania bdzie czynnikiem sprzyjajcym zaostrzeniu walki konkurencyjnej. Czynnikiem obniajcym atrakcyjno badanego sektora s zmiany technologiczne, ktrych stosunkowo dua dynamika bdzie wymusza inwestycje umoliwiajce dostosowywanie produktw i usug sektora producentw oprogramowania do nowych rozwiza wykorzystywanych w brany IT. O umiarkowanej atrakcyjnoci sektora producentw oprogramowania decyduj rwnie stosunkowo wysokie bariery wyjcia. Podsumowujc naley stwierdzi, e atrakcyjno punktowa sektora, wyceniona na podstawie redniej waonej o wartoci 2,86, zostaa oceniona jako rednia.
101


6. Analiza powiza sektora z rynkiem pracy

W ramach trzeciego obszaru Analiza powiza sektora z rynkiem pracy zostaa podjta prba analizy stanu zatrudnienia oraz zmian w zatrudnieniu w badanym potencjalnym obszarze wzrostu, w tym: analiza dostpnoci i zapotrzebowania na kadry (stopie i rda zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy; stopie realizacji wymaga pracodawcy w zakresie umiejtnoci i kwalifikacji, postaw pracowniczych, poziomu wynagrodze), analiza rozwoju kadr pracowniczych, prognoza zmian w zatrudnieniu. W ramach tego obszaru zostay zastosowane techniki bada, ktre pozwoliy na pozyskanie danych o stanie zatrudnienia i zmianach w zatrudnieniu na regionalnym rynku pracy. Wykorzystanie wybranych technik badawczych pozwolio na ocen stanu powiza midzy sektorem produkcji oprogramowania komputerowego a rynkiem pracy. Pierwsz z nich byy badania desk research polegajce na analizie dostpnych informacji dotyczcych rynku pracy w wojewdztwie podlaskim oraz w Polsce, a jej wyniki zostay przedstawione wrd uwarunkowa rozwojowych sektora w rozdziale 4. Kolejnym krokiem byo przeprowadzenie indywidualnych wywiadw pogbionych (IDI/ITI) wrd przedstawicieli instytucji oraz przedsibiorstw sektora produkcji oprogramowania z wojewdztwa podlaskiego. W nastpnej kolejnoci kwestie powiza sektora z rynkiem pracy poruszono w trakcie zrealizowanego zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI). 6.1. Powizania instytucji rynku pracy z sektorem produkcji oprogramowania komputerowego Wrd przykadowych zawodw w sektorze producentw oprogramowania komputerowego, wedug klasyfikacji zawodw i specjalnoci na potrzeby rynku pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej, wyrni mona nastpujce grupy224: 1) 251 Analitycy systemowi i programici (w tym: 2511 Analitycy systemowi: 251101 Analityk systemw teleinformatycznych, 251102 Konsultant do spraw systemw teleinformatycznych, 251103 Projektant/architekt systemw teleinformatycznych; 2512 Specjalici do spraw rozwoju systemw informatycznych: 251201 Specjalista do spraw doskonalenia i rozwoju aplikacji, 251202 Specjalista do spraw rozwoju oprogramowania systemw informatycznych, 251290 Pozostali specjalici do spraw rozwoju systemw informatycznych; 2513 Projektanci aplikacji sieciowych i multimediw: 251301 Architekt stron internetowych, 251302 Projektant aplikacji multimedialnych, animacji i gier komputerowych, 251303 Specjalista do spraw rozwoju stron internetowych, internetu i intranetu; 2514 Programici aplikacji: 251401 Programista aplikacji; 2519 Analitycy systemowi i specjalici do spraw rozwoju aplikacji komputerowych gdzie indziej niesklasyfikowani: 251901 Informatyk medyczny, 251902 Specjalista zastosowa informatyki, 251903 Tester oprogramowania komputerowego, 251904 Tester systemw teleinformatycznych, 251990 Pozostali analitycy systemowi i specjalici do spraw rozwoju aplikacji komputerowych gdzie indziej niesklasyfikowani), 2) 252 Specjalici do spraw baz danych i sieci komputerowych (w tym: 2521 Projektanci i administratorzy baz danych: 252101 Administrator baz danych, 252102 Analityk baz danych, 252103
224
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Klasyfikacja zawodw i specjalnoci na potrzeby rynku pracy, Warszawa 2010.
102


Projektant baz danych; 2522 Administratorzy systemw komputerowych: 252201 Administrator zintegrowanych systemw zarzdzania klasy CRP, 252202 Administrator zintegrowanych systemw zarzdzania klasy ERP, 252203 Administrator zintegrowanych systemw zarzdzania klasy MRP, 252290 Pozostali administratorzy systemw komputerowych; 2523 Specjalici do spraw sieci komputerowych: 252301 Administrator sieci informatycznej, 252302 Inynier systemw i sieci komputerowych; 2529 Specjalici do spraw baz danych i sieci komputerowych gdzie indziej niesklasyfikowani: 252901 Specjalista bezpieczestwa oprogramowania), 351 Technicy do spraw technologii teleinformatycznych i pomocy uytkownikom urzdze teleinformatycznych (w tym: 3511 Operatorzy urzdze teleinformatycznych: 351101 Operator bezprzewodowych sieci komputerowych, 351102 Operator komputerowych urzdze peryferyjnych, 351103 Technik teleinformatyk; 3512 Technicy wsparcia informatycznego i technicznego: 351201 Konserwator systemw komputerowych i sieci, 351202 Operator zintegrowanych systemw zarzdzania zasobami firmy (ERP), 351203 Technik informatyk, 351290 Pozostali technicy wsparcia informatycznego i technicznego; 3513 Operatorzy sieci i systemw komputerowych: 351301 Operator sieci komputerowych, 351302 Operator sprztu komputerowego, 351303 Operator systemw komputerowych, 351390 Pozostali operatorzy sieci i systemw komputerowych; 3514 Technicy sieci internetowych: 351401 Administrator stron internetowych, 351402 Administrator systemw poczty elektronicznej, 351403 Pracownik pozycjonowania stron internetowych, 351404 Projektant stron internetowych (webmaster)). W wojewdztwie podlaskim mona wyrni wiele podmiotw ksztaccych osoby w zawodach zwizanych z sektorem produkcji oprogramowania komputerowego. Na poziomie ksztacenia wyszego s to: 1. Politechnika Biaostocka, Wydzia Informatyki studia inynierskie i magisterskie uzupeniajce: kierunek informatyka oraz studia podyplomowe: technologie internetowe, technologie spoeczestwa informatycznego; 2. Uniwersytet w Biaymstoku, Wydzia Matematyki i Informatyki studia licencjackie i magisterskie uzupeniajce: kierunek informatyka oraz studia licencjackie: kierunek informatyka i ekonometria; 3. Wysza Szkoa Matematyki i Informatyki Uytkowej w Biaymstoku studia licencjackie: kierunek informatyka oraz studia podyplomowe: informatyka i technologia informacyjna; 4. Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w Biaymstoku, Wydzia Finansw i Informatyki studia licencjackie: kierunek informatyka i ekonometria; 5. Pastwowa Wysza Szkoa Informatyki i Przedsibiorczoci w omy, Instytut Informatyki i Automatyki studia licencjackie: kierunek informatyka, specjalnoci: systemy oprogramowania, grafika komputerowa i techniki multimedialne. Ponadto mona wymieni wiele instytucji ksztaccych na poziomie rednim, przede wszystkim w zawodzie technik informatyk. S to m.in.: 1. Policealna Szkoa Informatyki i Zarzdzania T-Matic Grupa Computer Plus w Biaymstoku technik informatyk w specjalizacji: grafika komputerowa,
103


programowanie sterownikw przemysowych, informatyczne systemy wspomagania administracji, programowanie stron internetowych; 2. Policealna Szkoa Informatyki i Szkoa Pracownikw Ochrony, Szkoa Policealna technik informatyk; 3. Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Policealne Studium Zarzdzania technik informatyk w specjalizacji: grafika komputerowa; 4. Orodek Szkoleniowy Ekspert, Zaoczne Studium Policealne technik informatyk; 5. Szkoy Policealne TEB-Edukacja, Szkoa Informatyki i Internetu grafika komputerowa, technik informatyk; 6. Zesp Szk Elektrycznych, Technikum Elektryczne technik informatyk, technik teleinformatyk, technik cyfrowych procesw graficznych oraz Szkoa Policealna nr 2 technik informatyk; 7. Centrum Nauki i Biznesu AK, Szkoa Policealna technik informatyk; 8. Policealna Sopocka Szkoa Informatyki w Biaymstoku technik informatyk, specjalizacje: administrowanie sieciowymi systemami operacyjnymi; systemy zarzdzania bazami danych, aplikacje internetowe; grafika komputerowa; 9. Centrum Edukacji Gospodarczej, Europejska Szkoa Biznesu i Administracji technik informatyk oraz Policealne Studium Plastyczne grafika komputerowa; 10. Zesp Szk Rolniczych, Technikum Zawodowe technik informatyk; 11. Zesp Szk Budowlano-Geodezyjnych, Szkoa Policealna technik informatyk; 12. Centrum Ksztacenia Ustawicznego, Szkoa Policealna nr 5 dla Dorosych technik informatyk, technik cyfrowych procesw graficznych; 13. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Policealne Studium Zawodowe technik informatyk; 14. Zaoczna Szkoa EduX, Szkoa Policealna technik informatyk; 15. Szkoa Policealna nr 5 w Augustowie technik informatyk; 16. omyska Rada FSNT NOT w omy, Szkoa Policealna Naczelnej Organizacji Technicznej w omy technik informatyk; 17. Suwalska Szkoa Biznesu w Suwakach, Szkoa Policealna dla Dorosych technik informatyk; 18. Zesp Szk Mechanicznych i Oglnoksztaccych nr 5 w omy, Technikum nr 5 technik informatyk, technik teleinformatyk. Poza tym mona spotka si z do szerok ofert kursw. Na przykad, Centrum Ksztacenia Ustawicznego w Biaymstoku realizuje kursy komputerowe, w tym np. grafika komputerowego. Natomiast w ramach Szkoy Policealnej ARES w Suwakach w okresie od wrzenia 2009 do kwietnia 2011 roku by realizowany projekt pt. Przez edukacj do sukcesu. Realizatorami byy Agencja Rozwoju Regionalnego ARES S.A. w Suwakach oraz Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Suwakach. W ramach projektu przeprowadzono ksztacenie w zawodzie technik informatyk w Szkole Policealnej ARES w Suwakach. Inny przykad to projekt pt. Technik Informatyk zawd przyszoci II Edycja. Jest on realizowany przez T-Matic Grupa Computer Plus w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, Dziaanie 9.3: Upowszechnienie formalnego ksztacenia ustawicznego.
104


Projekt trwa od czerwca 2010 do lutego 2013 roku. Jego celem jest uzupenienie lub podwyszenie kwalifikacji osb zatrudnionych i bezrobotnych z terenu wojewdztwa podlaskiego oraz zoenie woli przystpienia do egzaminu zawodowego potwierdzajcego kwalifikacje w zawodzie technik informatyk. Realizacja projektu odbywa si poprzez bezpatn nauk w Policealnej Szkole Informatyki i Zarzdzania w Biaymstoku. Politechnika Biaostocka na kierunku informatyka ksztaci przyszych programistw, analitykw, projektantw, czyli przyszych pracownikw dziaw oprogramowania w przedsibiorstwach. Poniewa jest bardzo due zapotrzebowanie na absolwentw tego kierunku, instytucje rynku pracy w bardzo maym stopniu zajmuj si tworzeniem i szukaniem miejsc pracy dla tych osb. Natomiast wana jest organizacja stay zawodowych i praktyczne przygotowanie studentw do prawidowego dziaania w firmach informatycznych. Std te Wydzia Informatyki Politechniki Biaostockiej (WI PB) prowadzi obecnie projekt nr POKL.04.01.02-00-011/09 pt. Zwikszenie potencjau absolwentw Wydziau Informatyki Politechniki Biaostockiej na rynku pracy. Uczelnia w ramach projektu proponuje podjcie wsppracy pomidzy przedsibiorstwami a WI PB w zakresie realizacji projektw zespoowych, w ramach studenckich prac semestralnych. Zespoy studentw realizuj zadania projektowe zgoszone przez firm. Realizacja jest nadzorowana przez opiekunw ze strony uczelni oraz przedsibiorstwa. Efektem kocowym ma by projekt informatyczny, ktry bdzie mia praktyczne zastosowanie dla firm zlecajcych projekt. 6.2. Moliwoci wsppracy w sektorze produkcji oprogramowania komputerowego Uczestniczcy w badaniach respondenci, bdcy przedstawicielami przedsibiorstw sektora produkcji oprogramowania komputerowego z instytucji rynku pracy, najczciej wymieniali Politechnik Biaostock jako gwne rdo nowych pracownikw. Wskazywali te t uczelni jako instytucj, z ktr chcieliby wsppracowa przy tworzeniu nowych projektw. Na szans wsppracy w otoczeniu powstajcego Biaostockiego Parku NaukowoTechnologicznego wskaza jeden z badanych przedsibiorcw. Tylko firma midzynarodowa posiadajca przedstawicielstwo w Polsce stwierdzia, e: Raczej nie widz moliwoci wsppracy w Biaymstoku. Plany strategiczne s w wikszoci prowadzone przez central w Warszawie. Troch to dziwi, gdy firma ta ogosia w maju 2011 roku utworzenie Centrum Kompetencyjnego Technologii Mobilnych i planuje w zwizku z tym inwestycje w biaostocki potencja ludzki. Firma uruchomia specjalny projekt TT Workshop, dedykowany studentom wydziaw informatycznych ostatnich lat studiw oraz planuje zatrudnienie kilkudziesiciu nowych pracownikw, ktrzy realizowa bd nowe projekty dotyczce rozwiza mobilnych. Oddzia biaostocki ma realizowa cay cykl projektw mobilnych. W odpowiedziach respondentw nie pojawiy si wskazania co do zasadnoci wsppracy z jakimikolwiek podmiotami, tzw. instytucjami otoczenia biznesu. Co za tym idzie, wikszo badanych nie wykazuje potrzeby wsppracy z instytucjami rynku pracy w zakresie pozyskiwania nowych pracownikw. Wynika to z duej dostpnoci kadr. Najwiksze zapotrzebowanie jest na absolwentw Politechniki Biaostockiej o kierunku informatyka.
105


Przedsibiorcy wskazuj na zapotrzebowanie na szkolenia o charakterze mikkim. Tutaj widz oni moliwo wsparcia ze strony instytucji rynku pracy poprzez organizacj szkole w zakresie rozwoju kompetencji mikkich. Jednym z przejaww wsppracy podmiotw sektora produkcji oprogramowania komputerowego z innymi podmiotami s dziaania prowadzone w ramach PnocnoWschodniego Klastra Edukacji Cyfrowej225. Jeden z badanych twierdzi, e: Istnieje bardzo dua moliwo wsppracy. Jestemy czonkami dwch klastrw: Klastra Edukacji Cyfrowej i Klastra Medycznego, ktremu dostarczamy rozwizania techniczne. Rozmawiamy te z klastrem budowlanym i turystycznym. Dla firmy informatycznej te moliwoci s nieograniczone. Uczestnicy wywiadu fokusowego (FGI) raczej sceptycznie zapatrywali si na koncepcj powstania klastra producentw oprogramowania. Pnocno-Wschodni Klaster Edukacji Cyfrowej powsta 28 czerwca 2009 r. i w wyniku zawartego porozumienia, Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschd w Suwakach jako lider konsorcjum zoy 30 czerwca 2009 roku wniosek do Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci, aplikujc o rodki na rozwj i promocj Klastra w I rundzie konkursu Dziaania 1.4 Promocja i wsppraca, I priorytetu Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej. Projekt Pnocno-Wschodni Klaster Edukacji Cyfrowej realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej, Dziaanie 1.4 Promocja i wsppraca, komponent Wsppraca, obszar Tworzenie i rozwj klastrw poddziaanie 1.4.3. Umowa o dofinansowanie zostaa podpisana z Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci w dniu 29 grudnia 2009 roku. Projekt bdzie realizowany do czerwca 2015 roku. Pozostaymi partnerami inicjatywy s: T-Matic Grupa Komputer Plus Sp. z o.o. (Biaystok) inicjator projektu, Wszechnica Mazurska (Olecko), Stowarzyszenie Wspierania Edukacji i Rozwoju Aktywnoci Zawodowej EUROPA Edukacja-Rozwj Praca (Biaystok), Biuro Usugowo-Handlowe Mirage Mirosaw Szyszko (Suwaki), Przedsibiorstwo Usugowo-Handlowe Extra Beer Agnieszka Makowska (Suwaki) oraz firma FORTEM s.c. (Biaystok)226. Celem gwnym jest zbudowanie do roku 2015 na terenie Polski Pnocno-Wschodniej nowoczesnego, konkurencyjnego rodowiska edukacyjnego technik cyfrowych, dynamicznie rozwijajcego si dziki skutecznemu wykorzystaniu mechanizmw aktywnej wsppracy midzyinstytucjonalnej, czcego innowacyjno, nowoczesn infrastruktur, szerok i dostosowan do potrzeb klientw ofert programow, wysoki poziom merytoryczny, efektywn metodyk z atrakcyjnymi usugami komplementarnymi (w tym hotelarskimi, gastronomicznymi i rekreacyjnymi) i wykorzystujcego dla przycignicia klientw przygraniczne pooenie oraz turystyczne walory regionu. Wrd celw szczegowych projektu znajduj si m.in. rozpoznanie potrzeb i popytu poszczeglnych grup potencjalnych klientw w zakresie edukacji cyfrowej i usug komplementarnych, zorganizowanie i prowadzenie Biura Klastra, opracowanie Strategii Rozwoju Klastra, opracowanie i realizacja Strategii Marketingowej Klastra, budowa, wdroenie i utrzymanie informatycznych platform wspierajcych rozwj klastra. Jeszcze inne odpowiedzi dotyczyy kierunku tej wsppracy. Jeden z badanych stwierdzi, e w ramach wsppracy z innymi instytucjami mgby rozwin wspprac,
225 226
Portal CDEdu, http://www.cdedu.pl Portal Innowacji, (2011), Depesze. Promocja innowacji Tydzie Innowacji 2011 w Oslo, 14.11.2011, online, protok dostpu: http://www.pi.gov.pl/klastry/chapter_95361.asp, data dostpu 16.11.2011.
106


w kierunku tworzenia aplikacji internetowych oraz narzdzi interaktywnych i urzdze mobilnych. Szczeglnie e jak dostrzega inny badany: W tym sektorze jest wiele moliwoci wsppracy. W dzisiejszym wiecie kady potrzebuje strony internetowej, maj je urzdy, organizacje pozarzdowe, szkoy, przedszkola i kocioy. Moemy wsppracowa z kad instytucj. Co wicej, wsppraca taka jest moliwa ze wzgldu na specyfik sektora. Jak powiedzia przedstawiciel jednej z firm, jest to: Wsppraca z innymi podmiotami, na zasadzie wzajemnoci. Odwoujc si do wspomnianej kompleksowoci. Jeeli nie jestemy w stanie obsuy samodzielnie podmiotu, zlecamy innym firmom poszczeglne segmenty prac. Oczywicie dziaa to te w drug stron. Podsumowujc, istniej pewne formy i obszary wsppracy sektora z innymi podmiotami, w tym instytucjami rynku pracy. Mog to by z jednej strony dziaania na rzecz wsparcia sektora, np. szkolenia kadr w zakresie zarzdzania czy marketingu. Z drugiej za to podmioty z innych bran i sektorw mog korzysta z produktw przedsibiorstw wytwarzajcych software. 6.3. Analiza dostpnoci i zapotrzebowania na kadry Biorcy udzia w indywidualnych wywiadach pogbionych przedsibiorcy w wikszoci twierdzili, e nie maj wikszych problemw z naborem kadr. Najwikszym rdem potencjalnych pracownikw jest Politechnika Biaostocka, Wydzia Informatyki. Taki wniosek mona wycign na podstawie odpowiedzi respondentw biorcych udzia w indywidualnych wywiadach pogbionych. Jeden z respondentw stwierdzi: Absolwenci Wydziau Informatyki (Politechniki Biaostockiej) nie odbiegaj wyksztaceniem od studentw np. z Uniwersytetu Warszawskiego. Inny: Nie mamy problemu z naborem ludzi do pracy, gdy mamy na miejscu politechnik. Przyjmujemy wieych absolwentw na specjalistyczne szkolenia, aby mogli sprosta pojawiajcym si wymaganiom. Jednak opinie w tej sprawie s podzielone. Firma midzynarodowa posiadajca przedstawicielstwo w Biaymstoku uwaa, e bardzo trudno jest znale wykwalifikowanych specjalistw, ktrzy posiadaliby dowiadczenie zawodowe. Wojewdztwo podlaskie raczej nie jest miejscem, do ktrego migruj ludzie w poszukiwaniu pracy. Mamy trudnoci w znalezieniu pracownikw dowiadczonych. Z absolwentami nie ma raczej problemu, ale trzeba ich odpowiednio wyszkoli, a to zajmuje czas i kosztuje. Pado te stwierdzenie, e w niektrych specjalnociach brakuje dobrych pracownikw. Trudnoci ze znalezieniem pracownikw zale od technologii. W przypadku technologii.NET nie mamy problemu. Gdy chodzi o technologi Java, mamy zdecydowane problemy. Co za tym idzie, generalnie absolwenci podlaskich uczelni s oceniani pozytywnie. Czsto jako ci, ktrzy maj odpowiedni wiedz w zakresie prowadzenia pracy na stanowiskach zwizanych z sektorem. Jednoczenie jednak uwag zwraca fakt niedoboru wiedzy i umiejtnoci w zakresie zarzdzania, marketingu czy ekonomii. Jak zauway jeden z badanych: Sab stron naszych informatykw jest strona biznesowa, poniewa nie s tego nauczeni i musimy ich tego nauczy. Przygotowanie w firmie absolwenta trwa okoo 2 lat. Powiedziabym, e przynajmniej rok lub ptora mona by byo zaoszczdzi, gdyby absolwenci byli lepiej przygotowani pod wzgldem biznesowym. Innym problemem jest
107


niski poziom pac w tym sektorze w wojewdztwie podlaskim i zwizane z tym migracje pracownikw. Zasadniczo kwestia ta pojawia si w wielu wypowiedziach. Jeden z przedsibiorcw zauway: Najlepsi wyjedaj do innych miast, wic trudno pozyska dobrych fachowcw. Zostaj osoby z niskimi kompetencjami. A kolejny: Migruj oni do innych regionw, sdzc, e praca na terenie wojewdztwa podlaskiego jest nieopacalna. Jeszcze inny respondent stwierdzi: Mamy bardzo due trudnoci ze znalezieniem pracownikw. Ciko jest z programistami, nie mamy te dobrych kandydatw do dziau sprzeday. Oglnie w tej brany wszyscy wyjedaj. Tutaj dostaj trzy razy mniejsz pac. 6.4. Struktura zatrudnienia w badanych przedsibiorstwach i zawody dominujce w sektorze Dostpne dane na temat przecitnego zatrudnienia w sektorze dotycz przedsibiorstw zatrudniajcych 10 i wicej pracownikw. W 2009 roku w podmiotach sklasyfikowanych w sekcji J. w wojewdztwie podlaskim zatrudnienie wynosio 1048 osb, za w 2010 roku wzroso o 55 osb. W przypadku obu analizowanych dziaw PKD 58 i 62 zatrudnienie to ksztatowao si na podobnym poziomie. W przedsibiorstwach majcych wpisane jako gwne PKD 58.2 Dziaalno wydawnicz, zatrudnienie w 2010 roku wynosio 191 osb, wobec 182 w 2009 roku. Wzrost zatrudnienia odnotoway rwnie przedsibiorstwa sklasyfikowane w dziale PKD 62, ze 190 pracownikw w roku 2009 do 200 w 2010 roku. Analiza trendw na wiatowym rynku pozwala wnioskowa, e zatrudnienie w sektorze producentw oprogramowania komputerowego w najbliszym czasie bdzie wzrasta. Z zestawienia bran przyszoci przygotowanego w ramach bada firmy Work Service wynika, e w perspektywie najbliszych 3-10 lat zapotrzebowanie na pracownikw sektora producentw oprogramowania bdzie roso. redni deficyt pracownikw w tej dziedzinie gospodarki signie wedug przeprowadzonych prognoz nawet 30.227 Inne ciekawe dane na ten temat prezentuje ranking najlepszych zawodw na amerykaskim rynku pracy w 2011 roku. Zosta on przygotowany w ramach Job Rated Report, z ktrego wynika, e w 2011 roku szczeglnie doceniane bd umiejtnoci matematyczne. Co za tym idzie, najlepsze zawody w USA w roku 2011 to midzy innymi znajdujcy si na miejscu pierwszym inynier oprogramowania oraz na miejscu pitym analityk systemw komputerowych228. Jeli za chodzi o wojewdztwo podlaskie, to wikszo przedsibiorcw uczestniczcych w wywiadach pogbionych podkrela znaczenie posiadania przez pracownikw wyszego wyksztacenia kierunkowego najczciej informatycznego. Wie si to w oczywisty sposb z charakterem badanego sektora. Zdecydowana wikszo wypowiadajcych si wskazuje programistw jako najwaniejszy zawd w swojej brany. Wane zawody to take kierownik projektw, wdroeniowiec i handlowiec. W zalenoci od specyfiki firmy wymieniano rwnie: testerw oprogramowania, szkoleniowcw (trenerw), pracownikw obsugi klienta oraz grafikw.
227
228
Sedlak&Sedlak, Rankingi, online, protok dostpu: http://www.rynekpracy.pl/rankingi.php, data dostpu 20.09.2011. Portal CareerCast, The 10 Best Jobs of 2011, online, protok dostpu: http://www.careercast.com/jobs-rated/10-best-jobs-2011, data dostpu 20.09.2011.
108


W tabeli 21. zebrano wskazane przez respondentw dominujce zawody wystpujce w badanych podlaskich firmach. Tabela 21. Dominujce zawody w sektorze produkcji oprogramowania komputerowego
Nazwa zawodu/stanowiska Programista Kierownik/Kierownik projektw Handlowiec/Sprzedawca Wdroeniowiec Konsultant/Doradca klienta Tester oprogramowania Pracownik obsugi klienta Szkoleniowiec/Trener Grafik rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada IDI/ITI. Liczba odpowiedzi (respondentw) wymieniajcych dany zawd 8 8 4 3 3 2 2 1 1
Przy czym, jak ju zwrcono uwag, przedstawiona powyej struktura zawodw, w jakich zatrudniani s pracownicy, zalena jest od specjalizacji podmiotu. Spord badanych 8 przedsibiorstw w najwikszym, zatrudniajcym prawie 300 pracownikw, przewaali programici. Stanowili oni niemal 80 zatrudnionych. Na stanowiskach wdroeniowcw znalazo si okoo 9 pracownikw, pozostali za to pracownicy obsugi klienta oraz kierownicy projektw. W kolejnej badanej firmie zatrudnionych jest okoo 200 pracownikw. Proporcje w zatrudnieniu byy nieco inne. Ot najwicej zatrudnionych stanowiy osoby na stanowisku pracownika obsugi klienta okoo 23. Na drugim miejscu pod wzgldem liczebnoci znaleli si pracownicy na stanowisku kierownik/kierownik projektu by nim co pity pracownik w tej firmie. Nastpni w kolejnoci byli programici i wdroeniowcy (po okoo 11 zatrudnionych) oraz konsultanci (okoo 5 pracownikw). Wrd innych stanowisk pracy respondent z tego przedsibiorstwa wymieni pracownika biurowego i przedstawiciela handlowego. Warto zauway, e w strukturze zatrudnienia w tej firmie znaleli si rwnie instalatorzy i inynierowie budowlani (m.in. elektrycy, specjalici od klimatyzacji) oraz pracownicy odpowiedzialni midzy innymi za monta instalacji infrastruktury sieci np. komputerowych. Stanowili oni okoo 19 zatrudnionych w badanym podmiocie. Do podobna struktura zatrudnienia, jeli chodzi o zawody informatyczne i zwizane ze sprzeda produktw firm, bya charakterystyczna dla innych podmiotw. Wraz jednak z mniejsz liczb zatrudnionych respondenci wskazywali na mniejsz liczb rodzajw stanowisk pracy. Najczciej przy tym ograniczali si do takich stanowisk, jak: programista, tester, oglnie dyrektor i kierownik oraz handlowiec. Mona wic stwierdzi, e brak wyodrbnienia w strukturze zatrudnienia takich stanowisk, jak wdroeniowiec czy doradca klienta, czyli brak specjalizacji, wie si z powierzaniem obowizkw charakterystycznych dla tych stanowisk pracy innym pracownikom zatrudnionym w firmie, ktrzy nie s tylko odpowiedzialni za
109


opracowanie i rozwj produktu, ale take za jego dopracowanie pod potrzeby klienta czy wdroenie u odbiorcy. Uczestnicy zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI) wskazali rwnie na podobne zawody, jakimi s: programici Java i programici urzdze mobilnych; wdroeniowcy; kierownicy projektw wymagane byyby studia podyplomowe i praktyka w pracy z projektami: handlowcy, specjalici od marketingu. Podsumowujc, biorc pod uwag rankingi zawodw oraz wiatowe trendy zapotrzebowanie na informatykw bdzie w najbliszych latach bardzo wzrasta. W tym szczeglnie z punktu widzenia sektora produkcji oprogramowania komputerowego, spodziewa si naley wzrostu zapotrzebowania na pracownikw w zawodzie programisty. 6.5. Poziom wynagrodze, wydajno pracy oraz koszty pracy w sektorze Z danych opracowanych przez GUS wynika, e w 2009 roku przecitne miesiczne wynagrodzenie w sekcji J w wojewdztwie podlaskim wynioso 3633,74 z. W 2010 roku jego warto wzrosa o okoo 3. Sekcja ta jednak nie jest jednorodna, co podkrelano wielokrotnie w raporcie. Wynagrodzenia w dziale PKD 58 byy zdecydowanie wysze ni w dziale PKD 62. W pierwszym przypadku przecitne wynagrodzenia w 2010 roku uksztatoway si na poziomie 5287,65 z, za w drugim na poziomie 3612,67 z, co stanowio okoo 68 wartoci dziau 58. Naley take zauway, e w PKD Dziaalno wydawnicza mia miejsce wzrost przecitnego miesicznego wynagrodzenia o okoo 3. Natomiast w przypadku dziaalnoci zwizanej z oprogramowaniem i doradztwem w analizowanym okresie nastpi niewielki spadek wysokoci wynagrodzenia wynoszcy okoo 17 z. Rwnie w ramach indywidualnych wywiadw pogbionych z przedstawicielami podlaskich przedsibiorstw sektora respondenci proszeni byli o wskazanie, jaki jest poziom wynagrodze w badanym sektorze. Najczciej jednak nie chcieli udziela odpowiedzi na ten temat. Powodem byo czste stwierdzenie: obowizuje mnie zasada poufnoci, nie moemy podawa informacji na temat wynagrodze. Inny badany przedstawiciel jednej z najwikszych firm z sektora w wojewdztwie podlaskim stwierdzi, e ze wzgldu na bardzo rne stanowiska pracy, jak te rny poziom wiedzy i dowiadczenia pracownikw oraz ich zakres obowizkw na rnych stanowiskach, wystpuje znaczcy poziom dysproporcji w ich wynagrodzeniach. Co za tym idzie, rednia byaby kwot bardzo faszyw. Kolejny badany wskaza, e na stanowisku dyrektora wynagrodzenie zasadnicze wynosi okoo 3500 z brutto, a programistw oraz testerw na poziomie 2500 z brutto. Inny respondent dla programistw wskaza na wynagrodzenie minimalne w wysokoci okoo 2200 z brutto, maksymalne 6000 z brutto, za rednie okoo 4000 z brutto. Pracownicy administracyjni natomiast zarabiaj na poziomie od 2200 z do 3200 z brutto, przy redniej dla pracownikw na stanowiskach administracyjnych wynoszcej 2800 z brutto. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi przedstawicieli przedsibiorstw podjto prb wyznaczenia wydajnoci pracownikw zatrudnionych w firmach sektora. Jak si jednak okazuje, nie jest to zadanie atwe, poniewa ze wzgldu na rn skal dziaania i znaczce zdywersyfikowanie oferty niektrych podmiotw, wytwarzajcych nie tylko oprogramowanie
110


komputerowe, ale majcych w swojej ofercie rwnie inne rodzaje aktywnoci, uzyskane wyniki mog okaza si nie w peni wiarygodne. Spord badanych podmiotw zaledwie cztery poday informacje, ktre pozwoliy na wyliczenie wydajnoci pracy ich pracownikw. Uwzgldniono przy tym przychody ze sprzeday w 2010 roku, liczb pracujcych i redni wysoko wynagrodze. Na podstawie tych danych wyliczono relacj przychodw do nakadw w tych podmiotach. W przypadku jednej z firm kada zotwka kosztw poniesionych na zatrudnienie jednego pracownika generuje 67,55 z przychodu. Jeli za chodzi o pozostae trzy podmioty, uzyskane wyniki wydajnoci pracy ksztatoway si nastpujco: 41,60 z, 37,04 z oraz 12,25 z. 6.6. Oczekiwania podmiotw sektora w zakresie wyksztacenia, umiejtnoci, dowiadczenia, postaw pracowniczych Interesujcy jest wynik analizy, sporzdzonej przez Great Place To Work Institute Polska229 dotyczcej najlepszych miejsc pracy w Polsce. Znalazy si na niej przedsibiorstwa, ktre speniaj najwysze standardy w obszarze zarzdzania zasobami ludzkimi. Inaczej mwic, stosuj praktyki i programy promujce wartoci wiarygodnoci, szacunku, uczciwoci, dumy i koleestwa w relacjach midzy kierownictwem i pracownikami. Najlepszym miejscem pracy wrd organizacji zatrudniajcych poniej 500 pracownikw okazay si firmy informatyczne: Microsoft Sp. z o.o. oraz EMC Computer Systems Poland. Przedstawiciele przedsibiorstw biorcych udzia w pogbionych wywiadach do zgodnie podkrelali, e oczekuj przede wszystkim pracownikw z wyszym wyksztaceniem kierunkowym, najczciej informatycznym. W przypadku programistw powinna to by dobra lub bardzo dobra znajomo okrelonych technologii programistycznych C++,.NET, PHP, HTML, Java, grafika, jzyk SQL. Dla testerw oprogramowania wymagana jest oglna wiedza techniczna oraz z konkretnej brany, ktrej oprogramowanie testuje. Przedstawiciel firmy midzynarodowej, majcej oddzia w Biaymstoku, wymieni konieczno znajomoci jzyka obcego (minimum jednego) na kadym ze stanowisk. Jest to zrozumiae ze wzgldu na charakter przedsibiorstwa. Inny pracodawca jako wymaganie wymieni znajomo jzyka angielskiego w stopniu umoliwiajcym zrozumienie dokumentacji technicznej. Kolejny z respondentw stwierdzi: Preferujemy ludzi z wyszym wyksztaceniem o rnych kierunkach. Przyjmujemy praktykantw z uczelni i szk rednich. Oni poznaj firm, a firma ewentualnych przyszych kandydatw do pracy. Przedsibiorcy zauwaaj znaczenie zawodu handlowca. Dobry handlowiec jest na wag zota. Wymagana jest znajomo brany, silna motywacja, niezniechcanie si porakami i odmowami klientw. Inny powiedzia: Specjalista ds. marketingu nie musi mie konkretnego wyksztacenia, bo szkoy nie nadaj za nasz bran. Musi rozumie social media, dobrze zna tematyk marketingu internetowego, by biegy w portalach spoecznociowych Facebook, Twitter czy Nasza Klasa. Badani przedsibiorcy zwracali rwnie uwag na potrzeb posiadania przez pracownikw okrelonych cech osobowociowych, w tym: otwartoci na zmiany, lojalnoci
229
Portal greatplacetowork, http://www.greatplacetowork.pl/
111


wobec firmy, zaangaowania, umiejtnoci analitycznego mylenia i rozwizywania problemw, dobrej organizacji oraz umiejtnoci pracy w grupie. Generalnie, pracodawcy wnioskowali, e: Pracownik powinien by ambitny i rozwija si. Tabela 22. Oczekiwania podmiotw sektora w zakresie umiejtnoci, kwalifikacji, postaw pracowniczych
Lp. 1. Stanowiska Programista Wymagania wysze wyksztacenie informatyczne umiejtno tworzenia baz danych znajomo jzykw programowania (w zalenoci od stanowiska, np. PHP, HTML, JavaScript) znajomo programw graficznych dowiadczenie zawodowe na podobnym stanowisku znajomo jzykw obcych, w tym jzyka angielskiego umiejtnoci biznesowe umiejtnoci z zakresu komunikacji interpersonalnej wysze wyksztacenie informatyczne dowiadczenie na podobnym stanowisku wiedza o konkretnej brany, ktrej produkty testuje wysze wyksztacenie informatyczne bardzo dobra znajomo MS Office (w tym Excel) znajomo jzykw obcych znajomo brany informatycznej wiedza o konkretnej brany, w ktrej bdzie wdraa produkty firmy wiedza o konkretnej brany, w ktrej bdzie wdraa produkty firmy silnie zmotywowanie niezniechcanie si porakami i odmowami klientw ch cigego rozwoju bycie ambitnym wiedza z zakresu social media i marketingu internetowego znajomo i biego w poruszaniu si po portalach spoecznociowych, tj. Facebook, Twitter czy Nasza Klasa wysze wyksztacenie kierunkowe, w zalenoci od zarzdzanego dziau (najczciej informatyczne) znajomo jzykw obcych znajomo metod zarzdzania projektami (np. Prince, PMI) wysoko rozwinite umiejtnoci interpersonalne dowiadczenie w zarzdzaniu ludmi i zarzdzaniu projektami co najmniej rednie wyksztacenie kierunkowe zdolnoci organizacyjne wiedza z zakresu wykonywanych obowizkw (np. ksigowo, kadry) dowiadczenie w pracy dobra znajomo MS Office na niektrych stanowiskach wymagana jest znajomo jzykw obcych (co najmniej jzyka angielskiego)
2. 3. 4. 5.
Tester Analityk Konsultanci Handlowiec
6. 7.
Specjalista ds. marketingu Kierownik
8.
Pracownik biurowy
rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada IDI/ITI.
Oczekiwania wobec umiejtnoci, kwalifikacji i postaw pracowniczych pojawiay si rwnie przy pytaniu na temat trudnoci w dostpie do kadr. Jak zauway jeden z badanych: W naszej brany poszukujemy osb, ktre cigle chc si uczy, rozwijaj si. Zasadniczo wic, mimo i wikszo badanych twierdzi, e ze znalezieniem odpowiednich pracownikw co do zasady problemw nie mamy, to jednak zauwaa: Coraz ciej jest o prawdziwych fachowcw, ekspertw z dowiadczeniem. Problem braku dowiadczenia podkreli rwnie inny badany, stwierdzajc: [brak] zwaszcza pracownikw dowiadczonych, z absolwentami
112


raczej nie ma problemu, jednake naley takow grup pracownicz odpowiednio wyszkoli, a to jest czas i koszty dla nas. Charakterystyczny jest fakt, e przedsibiorcy nie s zainteresowani zatrudnianiem absolwentw szk rednich i policealnych w zawodzie technik informatyk. Poszukuj pracownikw z wyszym wyksztaceniem. Tymczasem wanie w tym zawodzie w wojewdztwie podlaskim wystpuje nadwyka absolwentw szk. Jak wynika z bada Wojewdzkiego Urzdu Pracy w Biaymstoku, w zasadzie wrd bezrobotnych absolwentw najliczniej reprezentowan grup zawodow s specjalici. W kocu II procza 2010 roku do grupy tej zaliczono 1230 osb. Stanowiy one 27,6 zarejestrowanych bezrobotnych absolwentw. Wrd ogu bezrobotnych osb z wyszym wyksztaceniem stanowili za 10, co pozwala stwierdzi, e udzia specjalistw wrd bezrobotnych absolwentw jest 2,8-krotnie wikszy ni w oglnej zbiorowoci bezrobotnych. Drug pod wzgldem liczebnoci grup zawodow wrd bezrobotnych absolwentw s technicy i inny redni personel. W tej grupie w kocu II procza 2010 roku zarejestrowanych byo 797 osb. Stanowiy one 17,9 bezrobotnych absolwentw i byo to o 3,3 punktu procentowego wicej, ni wynosi udzia tej grupy zawodowej wrd ogu zarejestrowanych bezrobotnych. Wrd nich znalazy si rwnie osoby zaklasyfikowane do grupy zawodw elementarnych 3512 Technicy wsparcia informatycznego i technicznego. Byy to 84 osoby, ktre stanowiy 1,9 osb spord najczciej wystpujcych zawodw wrd bezrobotnych absolwentw w wojewdztwie podlaskim wedug stanu na koniec II procza 2010 roku230. Jednoczenie w II proczu 2010 roku napyw absolwentw do bezrobocia w zawodzie technik informatyk (kod zawodu 351203) wynis 90 osb, co stanowio 1,2 osb w tej grupie bezrobotnych231. Jak wida na wykresie 8., w rankingu 20 zawodw najczciej wystpujcych wrd bezrobotnych absolwentw wystpia dua liczba zawodw z grupy specjalistw (9 pozycji) oraz technikw i innego redniego personelu. Zawd technik informatyk take znalaz si wrd zarejestrowanych bezrobotnych absolwentw szk, byo to 57 osb. Zaj on 12. miejsce w rankingu. Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku, zdajc sobie spraw z faktu, i od lat wystpuje niedostosowanie systemu ksztacenia do wymaga rynku pracy, prowadzi wyliczenia suce okreleniu poziomu tzw. zawodw nadwykowych oraz zawodw deficytowych232. Analizy zawodw deficytowych i nadwykowych dokonywane s na podstawie wskanika intensywnoci nadwyki (deficytu) zawodw. Jest to procentowy udzia liczby zgoszonych w danym zawodzie ofert pracy w liczbie zarejestrowanych w tym zawodzie bezrobotnych. Im wyszy wskanik, tym wiksze zapotrzebowanie na pracownikw w danym zawodzie.
230 Por. tabela 9., Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku, (2011), Ranking zawodw deficytowych i nadwykowych w wojewdztwie podlaskim w II proczu 2010 r., Biaystok, kwiecie, s. 21-22. 231 Por. tabela 4., Ibidem, s. 10. 232 Ibidem, s. 35-36.
113


Wykres 8. Ranking 20 zawodw najczciej wystpujcych wrd bezrobotnych absolwentw w wojewdztwie podlaskim wedug stanu na koniec II procza 2010 roku
rdo: Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku, (2011), Ranking zawodw deficytowych i nadwykowych w wojewdztwie podlaskim w II proczu 2010 r., Biaystok, kwiecie, s. 23.
Na rynku pracy wojewdztwa podlaskiego przewaaj zawody zaliczane do nadwykowych. Wrd 42 grup zawodw wystpiy 32 grupy zawodw nadwykowych oraz 3 grupy zawodw deficytowych. Rwnowag midzy popytem i poda charakteryzoway si 3 grupy zawodw, a mianowicie: kierownicy do spraw produkcji i usug, pracownicy opieki osobistej i pokrewni, robotnicy pomocniczy w rolnictwie, lenictwie i rybowstwie. Jest to wic rynek o gboko zaburzonej rwnowadze w zakresie popytu i poday pracy. Jako najbardziej nadwykowe naley wskaza midzy innymi takie grupy zawodw, jak: redni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych, rolnicy produkcji towarowej, specjalici z dziedziny prawa, dziedzin spoecznych i kultury, rzemielnicy oraz robotnicy poligraficzni, a take specjalici do spraw ekonomicznych i zarzdzania. W przypadku technikw informatykw z grupy zawodowej 35 wskanik wynis 0,0828, a specjalistw do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych grupa 25 0,1463. Oznacza to, e zostay one, podobnie jak wyej wymienione, zaklasyfikowane do zawodw nadwykowych. 6.7. Analiza rozwoju kadr pracowniczych Wszyscy respondenci zgodnie podkrelali potrzeb szkolenia pracownikw. Wikszo zwracaa uwag na konieczno szkole specjalistycznych, zwizanych z wykonywanymi zadaniami w firmie. Ze wzgldu na stosunkowo wski i specjalistyczny zakres wiadomoci,
114


wielu uwaa za konieczne korzystanie z usug wyspecjalizowanych podmiotw szkoleniowych. We wasnym zakresie przedsibiorcy organizuj gwnie szkolenia bezporednio zwizane z realizowanymi projektami, jak rwnie szkolenia stanowiskowe oraz wynikajce z przepisw prawa pracy (BHP, bezpieczestwo przemysowe). Wykres 9. Tematyka szkole, w jakich uczestniczyli pracownicy badanych firm
rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada IDI/ITI.
Ponadto, jako uzupenienie informacji na temat szkole, w jakich brali udzia pracownicy badanych firm, zadano pytanie o rodzaje szkole, ktre respondenci uwaaj za potrzebne dla pracownikw ich firmy. Jeden z badanych przedsibiorcw stwierdzi: Potrzebne s szkolenia na temat ergonomii, czego raczej nie ucz na uczelni, a co przydaje si w pracy. Z kolei dla handlowcw szkolenia z zakresu technik sprzeday negocjacje, telemarketing. Przedstawiciel firmy midzynarodowej majcej oddzia w Biaymstoku uwaa, e: Bardzo wane s zdolnoci zdobywania wiedzy na temat rnych kultur, zachowa ludzi z innych krajw, gdy przydaje si to na rynku midzynarodowym przy tworzeniu produktw dla firm midzynarodowych. Przedsibiorca prowadzcy jednoosobow firm potrzebuje szkole z marketingu i reklamy oraz kursw jzykowych. Oprcz tego co z administracj, prowadzeniem firmy i prawem podatkowym. 6.8. Prognozy zmian w zatrudnieniu Respondenci bdcy uczestnikami indywidualnych wywiadw pogbionych zostali spytani o to, jakie zmiany zatrudnienia przewidywane s w cigu najbliszego roku w ich przedsibiorstwie. Mogli wskaza na jedn z odpowiedzi do wyboru: 1) nie przewiduje si zmian w zatrudnieniu w cigu najbliszego roku, 2) przewiduje si przyjcie nowych
115


pracownikw w cigu najbliszego roku, 3) przewiduje si zwolnienia w cigu najbliszego roku. Trzy czwarte firm uczestniczcych w badaniu (IDI/ITI) przewiduje w najbliszym roku zatrudnienie nowych osb. Jeden z respondentw stwierdzi: Przewidujemy przyjcia na stanowiska programici, inynierowie. Przyczyna dynamiczny rozwj firmy, nowi klienci, nowe projekty. Inny uczestnik badania przewiduje wzmocnienie pionu handlowego handlowcw i wsparcia dla niego. Generalnie, jeli ju wspomniano o przyjciu nowych pracownikw, to zatrudnienie dotyczy najprawdopodobniej bdzie takich stanowisk pracy, jak: programista (4 wskazania respondentw), wdroeniowiec, tester, handlowiec (2), specjalista ds. marketingu. Jeden z badanych wskaza na oglnie rzecz biorc inynierw. Due zapotrzebowanie na pracownikw dziau sprzeday i marketingu wynika z faktu, i jak powiedzia jeden z badanych: Nie sztuk jest co wyprodukowa, my musimy w tym momencie do tego klienta dotrze, aeby mg si zainteresowa ofert naszej firmy. Nie ulega wic wtpliwoci, e przedstawiciele firm sektora produkcji oprogramowania komputerowego maj wiadomo, i produkt coraz czciej nie obroni si sam, a potrzebne s dodatkowe dziaania, ktre maj uwypukli specyfik danego produktu i przekona do jego zakupu klientw. To potwierdza wic tez o koniecznoci coraz bardziej biznesowego ukierunkowania pracownikw sektora, ktrzy nie tylko musz zna specyfik swojej pracy na stanowisku, ale te posiada wiedz z zakresu brany, dla ktrej produkt jest dedykowany czy sposobw sprzeday produktw sektora. Uwzgldniajc midzynarodowe i oglnokrajowe trendy gospodarcze mona rwnie wskaza prognozowane zmiany w strukturze zatrudnienia w sektorze producentw oprogramowania. W najbliszym czasie naley oczekiwa wzrostu zapotrzebowania na architektw, deweloperw i analitykw. Wzrost zainteresowania t grup pracownikw bdzie wynika z tego, i klienci sektora producentw oprogramowania, w odpowiedzi na negatywne konsekwencje kryzysu gospodarczego, bd zmuszeni do obniania kosztw funkcjonowania firmy, ale rwnoczenie do realizacji projektw informatycznych, majcych na celu budowanie nowych przewag konkurencyjnych. W efekcie spodziewany jest wzrost liczby realizowanych projektw zwizanych z wdroeniem nowych rozwiza informatycznych i rozwojem posiadanych ju aplikacji. Za tym za idzie wzrost popytu na specjalistw w zakresie tworzenia i wdraania oprogramowania biznesowego. Ponadto, pracodawcy sektora producentw oprogramowania bd oczekiwa poprawy stopnia kontroli wydatkw oraz szczegowych informacji o przebiegu realizowanych inwestycji. W zwizku z tym na rynku pracy wzrasta bdzie warto pracownikw posiadajcych wiedz z zakresu zarzdzania projektami. Jednoczenie w obliczu pokryzysowej walki konkurencyjnej bd rosy obawy o bezpieczestwo podstawowych informacji biznesowych kontaktw z klientami, danych o umowach czy po prostu hase do najwaniejszych aplikacji, co bdzie generowa popyt na osoby odpowiedzialne za dostosowywanie oprogramowania do funkcjonowania w otoczeniu o podwyszonym ryzyku. Z kolei ch usprawnienia procesw zarzdczych w przedsibiorstwach bdzie wzmaga popyt na systemy raportowania i wczesnego ostrzegania, ktrych wytwarzanie wymaga zaangaowania analitykw biznesowych.233
233
Opracowano na podstawie danych Instytut-IT.pl, protok dostpu: http://www.instytut-it.pl/index.html
116


Podsumowujc mona stwierdzi, co zreszt rwnie wskazali uczestnicy wywiadu FGI, e skala zmian na podlaskim rynku pracy, wynikajcych z rozwoju sektora oprogramowania, nie bdzie zbyt dua i nie bdzie powanie oddziaywa na stan zatrudnienia w wojewdztwie. 6.9. Kierunki oddziaywania instytucji na sektor Przedstawiciele przedsibiorstw biorcych udzia w pogbionych wywiadach do zgodnie podkrelali, e oczekuj przede wszystkim pracownikw z wyszym wyksztaceniem kierunkowym, najczciej informatycznym. Oto niektre z wypowiedzi badanych przedsibiorcw: trzeba stworzy wspln wizj wadz regionu, ktra postawi na nowoczesne technologie. Trzeba zatrzyma modych ludzi, niekoniecznie programistw. Trzeba wzmocni rol politechniki i pomc modym ludziom rozpoczyna dziaalno (na rynku pracy); rozwija edukacj e-biznesow. Poczynajc od nauczania w szkoach, a do szkoy wyszej. Budowanie kultury informatycznej, wykorzystywania komputera we wasnym rozwoju. Modernizacja nauczania na wydziaach informatyki pod ktem tworzenia rozwiza dla biznesu; wzmocni kadr, ktra ksztaci si na wydziale informatyki, pokaza im, co naprawd dzieje si w firmach midzynarodowych. Jak ksztatuj si procesy informatyczne. Da im podstawy do tego, aby rozwijali park naukowo-technologiczny. Wane jest, aby miejsca te przeznaczone byy dla firm wywodzcych si z naszego regionu (Biaystok, wojewdztwo podlaskie), aby nie zajmoway ich due firmy z kraju. Jak wynika z przytoczonych wypowiedzi, respondenci raczej nie formuowali oczekiwa od urzdw pracy. Wynika to poniekd z podkrelanego wielokrotnie poprzednio spostrzeenia o dostpnoci kadr dziki istnieniu wyszych uczelni dostarczajcych co roku sporej liczby absolwentw. Jeden z badanych stwierdzi: rekrutacja odbywa si zazwyczaj na zasadzie referencji, gdy z ogoszenia trudno znale kogo sensownego. Przedsibiorcy zwrcili rwnie uwag na moliwoci wsppracy w zakresie dofinansowywania miejsc pracy oraz pozyskiwania rodkw z funduszy europejskich. Wszyscy respondenci, z wyjtkiem dwch, korzystali z dofinansowa ze rodkw Unii Europejskiej przeznaczonych na szkolenia oraz z dofinansowania praktyk studenckich. Najczciej korzystano z Programu Operacyjnego Kapita Ludzki na szkolenia, ale take z innych programw. Wrd dziaa, z ktrych mona byo otrzyma dofinansowanie z PO KL, wyrniane byy dziaania 1.4 i 1.5. Jak stwierdzi jeden z badanych: kto nie uczestniczy w projektach, jest poza rozwojem. Przedstawiciel jednoosobowej firmy podkrela, e skorzystaem z pomocy Programu Operacyjnego Kapita Ludzki i urzdu pracy na rozpoczcie dziaalnoci. Innym rdem dofinansowania byy rodki z ...projektu Leonardo da Vinci. Jestemy uczestnikiem projektu klastrowego, gdzie uzyskalimy spore dofinansowanie na wspprac klastra, co ma te przeoenie na informatyk. Kolejny badany wskaza na wspprac z Politechnik Biaostock w ramach szkolenia oraz dofinansowania praktyk studenckich. Program polega na przygotowaniu projektw, ktre praktykanci wykonywali i opieka nad praktykantami jest dofinansowana z funduszy Unii Europejskiej.
117


6.10. Podsumowanie Na podstawie wynikw przeprowadzonych bada dotyczcych powiza sektora produkcji oprogramowania komputerowego z rynkiem pracy mona wskaza, e zawody wane dla rozwoju tego sektora, zdaniem respondentw, to przede wszystkim: programici, wdroeniowcy, specjalici od marketingu, handlowcy. Na chwil obecn uczestnicy sektora dostrzegaj deficyty w przypadku takich zawodw, jak: programici jzyka Java, programici urzdze mobilnych, kierownicy projektw, wdroeniowcy. Widoczne jest przywizywanie znaczcej wagi do kwestii sprzeday wytworzonych produktw. Std niezbdni i poszukiwani s dowiadczeni pracownicy do prowadzenia dziaalnoci marketingowej, handlowej, jak rwnie do bezporedniego kontaktu z odbiorcami oprogramowania i jego sprzeday. Pracodawcy sektora oczekuj od pracownikw przede wszystkim: wyszego wyksztacenia kierunkowego (najczciej informatycznego), zalenie od zajmowanego stanowiska; znajomoci jzyka angielskiego przynajmniej w stopniu umoliwiajcym zrozumienie dokumentacji technicznej, dla firm prowadzcych projekty midzynarodowe za w stopniu komunikatywnym; aktywnego udziau w podnoszeniu swoich umiejtnoci m.in. przez uczestnictwo w szkoleniach, konferencjach. Wszyscy respondenci mocno akcentuj potrzeb szkolenia pracownikw. Wikszo uwaa za konieczne korzystanie z usug wyspecjalizowanych podmiotw szkoleniowych, ze wzgldu na stosunkowo wski i specjalistyczny zakres wiadomoci szkolenia specjalistyczne. Podkrela si take potrzeb szkole produktowych i sprzedaowych. We wasnym zakresie przedsibiorcy organizuj gwnie szkolenia bezporednio zwizane z realizowanymi projektami, jak rwnie szkolenia stanowiskowe oraz wynikajce z przepisw prawa pracy (BHP, bezpieczestwo przemysowe). Wnioski co do prognoz w zakresie zmiany struktury i poziomu zatrudnienia w sektorze s nastpujce: Wikszo badanych przedsibiorcw deklaruje w najbliszym roku przyjcia nowych pracownikw, ale trudno zakada, e w znaczcy sposb wpynie to na zmiany na rynku pracy. Najwiksze szanse na zatrudnienie maj absolwenci Politechniki Biaostockiej kierunku informatyka. Firmy informatyczne nie s zainteresowane zatrudnianiem absolwentw szk rednich i policealnych w zawodzie technik informatyk. Poszukuj pracownikw z wyszym wyksztaceniem. W najbliszych latach zdecydowanie wzronie zapotrzebowanie na programistw i analitykw systemowych. Producenci oprogramowania poszukuj handlowcw ze znajomoci specyfiki sektora oprogramowania.
118


7. Analiza SWOT sektora

Jest to kompleksowa metoda suca zarwno badaniu otoczenia, np. sektora, jak i analizy jego wntrza. Jest ona uznawana za jedn z metod rejestracji i klasyfikacji czynnikw warunkujcych strategi analizowanego podmiotu. Nazwa SWOT jest akronimem sw: Strengths mocne strony podmiotu, Weakness sabe strony podmiotu, Opportunities szanse w otoczeniu, Threats zagroenia w otoczeniu. Realizacja bada za pomoc tej metody polegaa na: a) wyodrbnieniu zewntrznych w stosunku do sektora czynnikw oraz tych, ktre maj charakter uwarunkowa wewntrznych; b) wskazaniu czynnikw zewntrznych i wewntrznych, ktre wywieraj negatywny wpyw na sektor oraz tych, ktre maj wpyw pozytywny. Prowadzona analiza popytowych i podaowych uwarunkowa rozwoju produkcji oprogramowania komputerowego na podstawie bada desk research pozwolia sformuowa przede wszystkim szanse i zagroenia jako czynniki zewntrzne oddziaujce na ten rozwj. Byy one rwnie baz do okrelenia mocnych i sabych stron. Take wnioski z analizy konkurencyjnoci sektora posuyy do opracowania analizy SWOT. Ponadto bazuje ona na informacjach zebranych przy wykorzystaniu innych technik badawczych, np. indywidualnych wywiadw pogbionych (IDI/ITI), zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI), ktre zostay przeprowadzone z przedstawicielami badanych przedsibiorstw i instytucji otoczenia. Ostateczna wersja analizy SWOT zostaa wypracowana podczas spotka zespou ekspertw. Analiza SWOT pozwolia na okrelenie mocnych i sabych stron oraz szans i zagroe sektora. Niewtpliwie obecn mocn stron sektora jest dostp do odpowiednio wyksztaconych, a jednoczenie o relatywnie niskich oczekiwaniach pacowych absolwentw kierunkw informatycznych. redni poziom pac w sektorze IT w wojewdztwie podlaskim w 2009 roku szacowany by na poziomie 3000 z, wobec 5000 z i 7000 z odpowiednio w wojewdztwach dolnolskim i mazowieckim. Jednoczenie z bada CATI wynika, e przedstawiciele producentw oprogramowania deklarowali odpowiednie przygotowanie merytoryczne absolwentw kierunkw informatycznych. Mocn stron producentw oprogramowania jest rwnie elastyczno w dziaaniu i zorientowanie na potrzeby klientw, ktre s pochodn niewielkiej skali dziaania. W efekcie, producenci oprogramowania s w stanie odpowiedzie na potrzeby niszowe zgaszane przez indywidualnych przedsibiorcw, co wsparte jest odpowiednim potencjaem technicznym. W wojewdztwie podlaskim producenci oprogramowania dysponuj okrelonymi przewagami kosztowymi, bdcymi pochodn relatywnie niszych kosztw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Sab stron producentw oprogramowania w wojewdztwie podlaskim jest ich relatywnie istotne rozdrobnienie, a tym samym niewielka skala dziaania i niska sia przetargowa wobec duych podmiotw zgaszajcych popyt na specjalistyczne oprogramowanie. czne przychody najwikszych podlaskich firm teleinformatycznych, obecnych w rankingu Computerworld w 2009 r. wyniosy 101,6 mln z, wobec 198,7 mln z w wojewdztwie lubelskim czy 3390,3 mln z w dolnolskim. Jednoczenie producenci oprogramowania posiadaj ograniczon wiedz z zakresu zarzdzania i prowadzenia biznesu. W efekcie, dziaania przedsibiorstw w obszarze marketingu s ograniczone, co skutkuje nisk rozpoznawalnoci podlaskich marek producentw oprogramowania na rynkach zewntrznych i sab znajomoci tych rynkw. Tym samym moliwoci wejcia na rynki
119


zewntrzne s ograniczone. Jednoczenie producenci oprogramowania wykazuj niewielk skonno do kooperacji, a take nawizywania wsppracy z orodkami naukowymi, co zasadniczo ogranicza moliwoci pozyskiwania specjalistycznej wiedzy, wykwalifikowanych kadr, kreowania innowacji, prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Tabela 23. Analiza SWOT sektora producentw oprogramowania
Uwarunkowania wewntrzne Mocne strony Sabe strony Dostp do odpowiednio wyksztaconych Relatywnie silne rozdrobnienie podmiotw i o relatywnie niskich oczekiwaniach pacowych Saba znajomo rynkw zagranicznych absolwentw kierunkw informatycznych Stosunkowo niskie bariery wejcia do sektora Elastyczno w dziaaniu i zorientowanie na Wysokie zapotrzebowanie na kapita obrotowy potrzeby klientw (tworzenie oprogramowania Brak rodkw na dziaania promocyjne niszowego, branowego oraz indywidualnego) Niska rozpoznawalno podlaskich marek na Kreatywny i innowacyjny personel rynkach zewntrznych Potencja do tworzenia zrnicowanych systemw Ograniczone kompetencje w zakresie zarzdzania informatycznych Brak wsppracy z orodkami naukowymi Trwae relacje z odbiorcami Niska skonno do kooperacji Znajomo rynku lokalnego i regionalnego Relatywnie nisze koszty prowadzenia dziaalnoci gospodarczej Uwarunkowania zewntrzne Szanse Zagroenia Realizacja zaoe programu rozwoju Niska innowacyjno lokalnych odbiorcw sektora spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa producentw oprogramowania podlaskiego E-PODLASKIE Ograniczony popyt lokalny Powstanie Biaostockiego Parku Naukowo Peryferyjne pooenie wzgldem centralnych Technologicznego jednostek administracji publicznej Unijne wsparcie dla innowacyjnych MSP Niedostosowanie prawa i modelu administracji publicznej do wysokich kompetencji cyfrowych Natenie procesw globalizacyjnych modego pokolenia Rozwj nowych kanaw dystrybucji oprogramowania Ujemne saldo migracji kadr o wyszym wyksztaceniu Wzrost popytu na profesjonalne serwisy internetowe ze strony MSP Niska dostpno infrastruktury teleinformatycznej Wzrost popularnoci funkcjonowania w sieci Stosunkowo duy zakres wykluczenia cyfrowego e-sklepy, B2B, B2C Napyw firm konkurencyjnych o znacznym potencjale finansowym Realizacja inwestycji w rozbudow sieci telekomunikacyjnej Niskie wskaniki komercjalizacji wynikw bada Realizacja projektw informatycznych na szczeblu Wzrost kosztw prowadzenia dziaalnoci administracji lokalnej i wojewdzkiej poprawa gospodarczej (podatki, ZUS) dostpu do elektronicznych usug publicznych Utrwalanie stereotypu Polski B Starzejce si spoeczestwo Dostp do tanich centrw hostingowych Upowszechnianie oprogramowania open source Wzrost cyberprzestpczoci Rozwj nowych rozwiza informatycznych Relatywnie niskie kompetencje cyfrowe lokalnych czcych wyspecjalizowany sprzt elektroniczny odbiorcw z oprogramowaniem Rozwj zjawiska wykluczenia robotycznego Potrzeba dostosowywania oprogramowania do Brak spjnej koncepcji rozwoju przemysw potrzeb starzejcego si spoeczestwa kreatywnych w regionie Poprawa dostpnoci do internetu Wzrost realnych dochodw konsumentw Rozwj spoeczestwa i gospodarki kreatywnej
120


Szczegln szans rozwoju sektora jest realizacja zaoe programu rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego E-PODLASKIE, ktry wskazujc dziaania umoliwiajce rozwj technologii informacyjnych i komunikacyjnych w wojewdztwie daje realne moliwoci wzrostu popytu na produkty i usugi producentw oprogramowania. Jednoczenie powstajcy Biaostocki Park Naukowo-Technologiczny jest w stanie zagwarantowa podmiotom analizowanego sektora dostp do niezbdnej infrastruktury umoliwiajcej prowadzenie dziaalnoci badawczo-rozwojowej. Realn szans wzrostu popytu w sektorze producentw oprogramowania jest dofinansowanie ze rodkw UE dziaalnoci innowacyjnej maych i rednich przedsibiorstw, ktre bd wykorzystyway oprogramowania przygotowane przez lokalnych producentw. Sprzyjajcym czynnikiem jest relatywnie szybki rozwj wymagajcych zastosowania produktw i usug producentw oprogramowania sektorw rynku internetowego, w tym wzrost popytu na profesjonalne serwisy internetowe ze strony MSP oraz wzrost popularnoci handlu w sieci e-sklepy, B2B, B2C. Ponadto, realizacja projektw informatycznych na szczeblu administracji lokalnej i wojewdzkiej, pozwalajcych na popraw dostpu do elektronicznych usug publicznych, wymaga bdzie zaopatrzenia ze strony producentw oprogramowania. Poprawa dostpnoci do internetu, w poczeniu z coraz intensywniej obserwowanym trendem czenia sprztu elektronicznego z oprogramowaniem, daje realne szanse na wzrost zainteresowania produktami i usugami producentw oprogramowania. Naley rwnie zwrci uwag na zagroenia pynce z otoczenia sektora. Wrd szczeglnie powanych wymieni mona relatywnie nisk innowacyjno lokalnych odbiorcw sektora producentw oprogramowania, co w poczeniu z ich niewielk liczb i skal dziaania negatywnie determinuje potencjalne zmiany w zapotrzebowaniu na produkty i usugi tego sektora234. Jednoczenie indywidualni odbiorcy wykazuj stosunkowo mniejsze kompetencje cyfrowe, co w poczeniu z oglnym wykluczeniem cyfrowym moe ogranicza ich potencjalne zainteresowanie produktami i usugami z obszaru e-biznesu. Realnym zagroeniem jest take proces starzenia si spoeczestwa, co oznacza, e w najbliszych latach populacja ludzi modych na terenie wojewdztwa podlaskiego bdzie si systematycznie kurczy, a w efekcie narasta bdzie problem deficytu kadr specjalistw w zakresie nowych technologii, jak rwnie osabienia rynku konsumentw sektora producentw oprogramowania. Czynnikiem generujcym zagroenie jest te peryferyjne pooenie producentw z Podlasia wzgldem centralnych jednostek administracji publicznej, co w poczeniu z niewystarczajcymi dziaaniami promujcymi regionalnych producentw moe utrudnia wejcie na rynki zewntrzne.
234 Jak wynika z bada, podlascy przedsibiorcy maj stosunkowo ma znajomo korzyci wynikajcych ze stosowania metod i narzdzi e-biznesu, ktre wykraczaj poza standardowe metody i narzdzia (pakiety biurowe, podstawowe oprogramowanie ksigowe, dostp do internetu), a zakres wykorzystywania oprogramowania informatycznego do zarzdzania firm naley uzna za niesatysfakcjonujcy. Program rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego E-Podlaskie, op.cit.
121


8. Uwarunkowania i prognozy rozwoju sektora w wojewdztwie podlaskim. Rekomendacje

Baz do podsumowania uwarunkowa rozwoju sektora produkcji oprogramowania komputerowego w wojewdztwie podlaskim stay si analizy przeprowadzone w trzech obszarach: 1. Popytowo-podaowe zewntrzne uwarunkowania rozwojowe sektora; 2. Analiza si konkurencji w sektorze; 3. Analiza powiza sektora z rynkiem pracy. Ponadto dokonano prby wskazania prognoz przyszoci sektora, uwzgldniajc szanse i zagroenia wynikajce z uwarunkowa zewntrznych. Zastosowano przy tym metod scenariuszow oraz wyniki analizy SWOT. Uzyskane wyniki zostay zatwierdzone przez zesp ekspertw i posuyy do sformuowania nie tylko strategii redniookresowej przyszoci sektora, lecz take byy podstaw do zaprezentowanych rekomendacji w zakresie wpywu rnych grup podmiotw na sektor, w tym: podmiotw gospodarczych sektora i potencjalnych wchodzcych, wadz regionalnych i instytucji powizanych z rynkiem pracy/sektorem. 8.1. Uwarunkowania rozwoju sektora Uwzgldniajc wewntrzne i zewntrzne uwarunkowania rozwoju sektora producentw oprogramowania mona przyj, e jest to sektor, ktry w perspektywie redniookresowej pozytywnie i istotnie moe przyspieszy poziom rozwoju wojewdztwa podlaskiego. Analiza piciu si Portera wskazuje, e jest to sektor o stosunkowo duym poziomie atrakcyjnoci. Moliwoci prorozwojowego oddziaywania na gospodark wojewdztwa wynikaj przede wszystkim z mocnych stron podmiotw sektora producentw oprogramowania, takich jak: dostp do odpowiednio wyksztaconych i o relatywnie niskich oczekiwaniach pacowych absolwentw kierunkw informatycznych; elastyczno w dziaaniu i zorientowanie na potrzeby klientw (tworzenie oprogramowania niszowego, branowego oraz indywidualnego); kreatywny i innowacyjny personel; potencja do tworzenia zrnicowanych systemw informatycznych; trwae relacje z odbiorcami; znajomo rynku lokalnego i regionalnego; relatywnie nisze koszty prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Ponadto, powysze mocne strony sektora producentw oprogramowania s wzmacniane oddziaywaniem stosunkowo szerokiego zakresu szans w otoczeniu. Do gwnych szans rozwoju tego sektora naley zaliczy: realizacj zaoe programu rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego E-PODLASKIE; powstanie Biaostockiego Parku Naukowo-Technologicznego; unijne wsparcie dla innowacyjnych MSP; wzrost popytu na profesjonalne serwisy internetowe ze strony MSP; wzrost popularnoci funkcjonowania w sieci e-sklepy, B2B, B2C;
122


realizacj projektw informatycznych na szczeblu administracji lokalnej i wojewdzkiej majcych na celu popraw dostpu do elektronicznych usug publicznych; rozwj nowych rozwiza informatycznych czcych wyspecjalizowany sprzt elektroniczny z oprogramowaniem; popraw dostpnoci do internetu. 8.2. Prognozy rozwoju sektora Prognozowaniu rozwoju sektora produkcji oprogramowania komputerowego posuyy scenariusze stanw otoczenia oraz wyniki przeprowadzonej analizy SWOT. 8.2.1. Scenariusze stanw otoczenia Na potrzeby niniejszej analizy zostay opracowane scenariusze stanw otoczenia podmiotw sektora producentw oprogramowania. Scenariusze przygotowano na podstawie wnioskw pyncych z analizy czynnikw popytowych i podaowych metod desk research. W sumie opracowano cztery rne scenariusze przyszoci: optymistyczny, pesymistyczny, najbardziej prawdopodobny oraz niespodziankowy. Nastpnie byy one poddane weryfikacji w trakcie prac grupy ekspertw. Punktem wyjcia byo przygotowanie tabeli zawierajcej poddane analizie czynniki makrootoczenia sektora producentw oprogramowania. Kademu ze zidentyfikowanych czynnikw makrootoczenia zostaa przypisana pozytywna lub negatywna sia wpywu na podmioty sektora producentw oprogramowania w skali od +5 do -5, w trzech wariantach zmian: wzrostu, stagnacji oraz regresu poszczeglnych czynnikw. Ponadto, w stosunku do kadego czynnika okrelono prawdopodobiestwo wystpienia danego trendu. Prace prowadzone byy w trakcie spotka grup ekspertw, podczas ktrych weryfikowano list proponowanych czynnikw makrootoczenia oraz oceniano si i kierunek ich wpywu na podmioty podsektora handlu detalicznego i hurtowego. Eksperci byli zgodni co do zasadnoci niewyodrbniania elementw otoczenia rodowiskowego, gdy dziaalno podmiotw sektora producentw oprogramowania charakteryzuje si stosunkowo niewielkim oddziaywaniem na rodowisko. Dlatego prace nad scenariuszami stanw makrootoczenia sektora producentw oprogramowania ograniczono do elementw: ekonomicznych, spoecznych, technologicznych, prawno-administracyjnych i midzynarodowych. Wyniki prac zespou ekspertw przedstawiaj tabele poniej.
123


Tabela 24. Analiza tendencji w otoczeniu

Czynniki CZYNNIKI EKONOMICZNE Stopa inflacji Trend Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Sia wpywu (od +5 do -5) -2 0 +1 +3 1 -4 +5 +1 -3 +2 -1 -2 +3 +1 -3 -2 -1 +3 +5 0 -4 +4 +1 -2 +5 0 -4 -4 -1 +4 +5 +1 -4 -4 0 +3 +4 +1 -3 +5 +2 -4 +4 +1 -4 +5 +1 -4 Prawdopodobiestwo (od 0 do 1) 0,5 0,4 0,1 0,3 0,6 0,1 0,6 0,3 0,1 0,2 0,3 0,5 0,7 0,2 0,1 0,3 0,6 0,1 0,6 0,2 0,2 0,7 0,2 0,1 0,5 0,4 0,1 0,3 0,5 0,2 0,2 0,3 0,5 0,7 0,3 0,0 0,6 0,3 0,1 0,7 0,2 0,1 0,7 0,2 0,1 0,7 0,2 0,1
Stopa bezrobocia (od strony podaowej)
Konkurencyjno przedsibiorstw Kursy zotwki (import zaopatrzeniowy)
Wzrost wydatkw na zakup produktw wyszego rzdu (struktura wydatkw konsumentw) Stopa procentowa
Dostpno do infrastruktury inwestycyjnej
Tempo wzrostu sektora producentw oprogramowania komputerowego Sia kapitaowa regionalnych podmiotw
Koszty pracy
Dostp do funduszy unijnych
CZYNNIKI SPOECZNE Starzejce si spoeczestwo
Zmiana stylu ycia (wica si z poziomem wyksztacenia, iloci czasu wolnego, kultura cyfrowa) Popularyzacja nowych form komunikacji portale spoecznociowe: Facebook, Google+ Nowa rola konsumenta prosument (kompetencje cyfrowe uytkownikw komputerw i oprogramowania) Rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki (e-usugi, transakcje elektroniczne, platformy dostpu do oprogramowania, telepraca, organizacje wirtualne, e-administracja i otwarty rzd)
124


Przywizanie do marki
Zakres produkcji partnerskiej wolne oprogramowanie i Open Source CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE Poziom rozwoju transakcji elektronicznych
Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres Wzrost Stagnacja Regres
-3 +1 +2 +4 +1 -2 +5 +3 -3 +3 +2 -2 +5 +1 -5 +4 +1 -4 -4 -3 +3 +4 +1 -2 +3 +1 -1 +3 +1 -1 -3 -2 +2 +3 +1 -2 -1 0 +1 +4 +1 -3 +5 +1 -4 +2 +1 -2 +3 +1 -2
0,5 0,2 0,3 0,6 0,3 0,1 0,9 0,1 0,0 0,3 0,6 0,1 0,9 0,05 0,05 0,6 0,2 0,2 0,6 0,3 0,1 0,7 0,2 0,1 0,8 0,05 0,05 0,8 0,05 0,05 0,1 0,8 0,1 0,5 0,4 0,1 0,4 0,5 0,1 0,6 0,4 0,0 0,6 0,3 0,1 0,3 0,6 0,1 0,7 0,2 0,1
Poziom bezpieczestwa w internecie
Dostpno do internetu
Poziom innowacyjnoci gospodarki
Skracanie cyklu ycia produktu
Zmiana sposobu dystrybucji z kupowania produktu na korzystanie z usugi Centra kolokacyjne i hostingowe
Rozwj oprogramowania Open Source
CZYNNIKI PRAWNO-ADMINISTRACYJNE Wymogi ustawy o zamwieniach publicznych
Rola leasingu oprogramowania
Poziom ochrony konsumenta
Zakres ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje o udostpnianiu Wpyw informatyzacji jednostek administracji publicznej CZYNNIKI MIDZYNARODOWE Procesy integracyjne swoboda przepywu towarw i usug Napyw kapitau zagranicznego od strony poday
125


W ramach uwarunkowa o charakterze ekonomicznym uwzgldniono jedenacie czynnikw. Relatywnie najbardziej prawdopodobne zmiany w otoczeniu ekonomicznym bd sprowadzay si do wzrostu wydatkw na zakup produktw wyszego rzdu, tempa wzrostu sektora producentw oprogramowania, konkurencyjnoci przedsibiorstw oraz dostpnoci do infrastruktury inwestycyjnej. Wzrost siy nabywczej konsumentw, a tym samym wzrost popytu na produkty wyszego rzdu, do ktrych niewtpliwie zaliczane jest oprogramowanie, jest czynnikiem pozytywnie oddziaujcym na moliwoci rozwoju sektora. Z kolei wzgldnie wysokie tempo wzrostu sektora producentw oprogramowania jest szans, ktra pozwala na systematyczne zwikszanie skali dziaania podmiotw tego sektora. Postpujcy wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw, w tym wdraane w nich zmiany o charakterze innowacyjnym pozwalaj wnioskowa o realnych moliwociach wzrostu popytu na produkty sektora producentw oprogramowania. Jednoczenie pozytywne zmiany w sensie ilociowym i jakociowym w zakresie dostpnoci do infrastruktury inwestycyjnej mog by rdem nowych przewag konkurencyjnych podmiotw sektora producentw oprogramowania. Std s podstawy do wnioskowania o realnych moliwociach wzrostu siy kapitaowej podmiotw sektora producentw oprogramowania. W odniesieniu do pozostaych czynnikw, w tym stopy bezrobocia, stopy procentowej oraz kosztw pracy, naley spodziewa si przede wszystkim stagnacji. Niestety, w przypadku takich czynnikw, jak kurs zotwki oraz dostp do funduszy unijnych, naley spodziewa si regresu, co w przypadku importu zaopatrzeniowego oraz wspfinansowania inwestycji rozwojowych rodkami z UE stanowi moe realne zagroenie dla trwaoci przewag kosztowych posiadanych przez producentw oprogramowania. W grupie uwarunkowa spoecznych wyodrbniono siedem czynnikw, ktrym z najwikszym prawdopodobiestwem przypisano trend wzrostowy. Oznacza to, e w najbliszym czasie bdzie postpowa proces starzenia si spoeczestwa, a w konsekwencji spadek siy nabywczej konsumentw oraz ilociowe zmniejszenie grupy potencjalnych odbiorcw oferty producentw oprogramowania. Jednoczenie konsumenci bd coraz bardziej wykazywali swoje przywizanie do krajowych, regionalnych produktw, jak rwnie zainteresowanie nowymi formami komunikacji, w tym portalami spoecznociowymi. Naley spodziewa si, e konsumenci bd w wikszym stopniu wiadomi swoich praw, a take bd jako uytkownicy komputerw i oprogramowania rozwija swoje umiejtnoci cyfrowe, stajc si prosumentami. Ponadto, obserwowane zmiany w stylu ycia, stanowice pochodn zmian w poziomie wyksztacenia i iloci czasu wolnego, bd sprzyjay rozwojowi kultury cyfrowej, a tym samym generoway nowy popyt na produkty i usugi producentw oprogramowania. W ramach otoczenia technologicznego wyodrbniono osiem czynnikw i wszystkim, poza jednym, przypisano trend wzrostowy. Oczekiwa mona rozwoju centrw kolokacyjnych i hostingowych, oprogramowania open source oraz zmiany sposobu dystrybucji z kupowania produktu na korzystanie z usugi SAAS, co umoliwia wdraanie strategii wielokanaowoci w podmiotach produkujcych oprogramowanie. Jednoczenie mona spodziewa si wzrostu poziomu innowacyjnoci gospodarki oraz rozwoju transakcji elektronicznych, co niewtpliwie moe odpowiada za tworzenie nowego popytu na oprogramowania. Naley zakada wzrost dostpnoci do internetu, w poczeniu ze wzgldn stabilizacj poziomu bezpieczestwa transakcji internetowych, a tym samym
126


pojawienie si nowego popytu na oprogramowania. W najbliszym czasie mona spodziewa si rwnie trendu oznaczajcego skracanie cyklu ycia produktw i usug oferowanych przez producentw oprogramowania. W grupie uwarunkowa prawno-administracyjnych uwzgldniono pi czynnikw, spord ktrych dwm (wymogi ustawy o zamwieniach publicznych, poziom ochrony konsumenta) z najwikszym prawdopodobiestwem przypisano stagnacj. Pozostae trzy czynniki zakadaj wzrost poziomu ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje o udostpnianiu oraz roli leasingu oprogramowania, a take wzrost roli informatyzacji jednostek administracji publicznej. Do otoczenia midzynarodowego zaliczono dwa czynniki, ktrym przypisano odpowiednio trend wzrostowy i stagnacj. Oznacza to, e w najbliszym czasie naley spodziewa si kolejnych inwestycji zagranicznych w sektorze producentw oprogramowania w wojewdztwie podlaskim. Jednoczenie mona spodziewa si, e intensywno i zakres procesw integracyjnych, w tym zakres swobody przepywu towarw i usug, bd na wzgldnie staym poziomie. 8.2.2. Scenariusz optymistyczny Z opracowanego scenariusza optymistycznego wynika, e najwikszy pozytywny wpyw na sektor producentw oprogramowania miaoby otoczenie spoeczne (sia wpywu +3,86), w sytuacji gdy nastpuje popularyzacja nowych form komunikacji, rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki oraz zmiana stylu ycia wica si z poziomem wyksztacenia i iloci czasu wolnego, a take wzrost kompetencji cyfrowych uytkownikw oprogramowania i komputerw (tabela 25.). Jednoczenie silny impuls prorozwojowy dla producentw oprogramowania moe pochodzi z otoczenia technologicznego (rednia sia wpywu +3,75). Oznacza to, e rozwj transakcji elektronicznych, poprawa dostpnoci do internetu oraz wzrost innowacyjnoci gospodarki, w poczeniu ze zmian dystrybucji z kupowania produktu na korzystnie z usugi, mog by istotn szans dla sektora producentw oprogramowania. Impulsy o charakterze prorozwojowym dla producentw oprogramowania moe generowa rwnie otoczenie ekonomiczne, w tym poprawa innowacyjnoci przedsibiorstw, rozwj infrastruktury inwestycyjnej oraz wzrost siy kapitaowej regionalnych producentw oprogramowania i dostpnoci do funduszy unijnych.
127


Tabela 25. Scenariusz optymistyczny

Czynniki Trend Sia wpywu (od +5 do -5) +1 +3 +5 +2 +3 +3 +5 +4 +5 +4 +5 +3,64 +3 +4 +5 +4 +5 +2 +4 +3,86 +5 +3 +5 +4 +3 +4 +3 +3 +3,75 +2 +3 +1 +4 +5 +3,00 +2 +3 +2,50
CZYNNIKI EKONOMICZNE Stopa inflacji Regres Stopa bezrobocia (od strony podaowej) Wzrost Konkurencyjno przedsibiorstw Wzrost Kursy zotwki (import zaopatrzeniowy) Wzrost Wzrost wydatkw na zakup produktw wyszego rzdu (struktura wydatkw Wzrost konsumentw) Stopa procentowa Regres Dostpno do infrastruktury inwestycyjnej Wzrost Tempo wzrostu sektora producentw oprogramowania komputerowego Wzrost Sia kapitaowa regionalnych podmiotw Wzrost Koszty pracy Regres Dostp do funduszy unijnych Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI SPOECZNE Starzejce si spoeczestwo Regres Zmiana stylu ycia (wica si z poziomem wyksztacenia, iloci czasu Wzrost wolnego, kultura cyfrowa) Popularyzacja nowych form komunikacji portale spoecznociowe: Wzrost Facebook, Google+ Nowa rola konsumenta prosument (kompetencje cyfrowe uytkownikw Wzrost komputerw i oprogramowania) Rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki (e-usugi, transakcje Wzrost elektroniczne, platformy dostpu do oprogramowania, telepraca, organizacje wirtualne, e-administracja i otwarty rzd) Przywizanie do marki Regres Zakres produkcji partnerskiej Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE Poziom rozwoju transakcji elektronicznych Wzrost Poziom bezpieczestwa w internecie Wzrost Dostpno do internetu Wzrost Poziom innowacyjnoci gospodarki Wzrost Skracanie cyklu ycia produktu Regres Zmiana sposobu dystrybucji z kupowania produktu na korzystanie z usugi Wzrost SAAS Centra kolokacyjne i hostingowe Wzrost Rozwj oprogramowania Open Source Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI PRAWNO-ADMINISTRACYJNE Wymogi ustawy o zamwieniach publicznych Regres Rola leasingu oprogramowania Wzrost Poziom ochrony konsumenta Wzrost Zakres ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje Wzrost o udostpnianiu Wpyw informatyzacji jednostek administracji publicznej Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI MIDZYNARODOWE Procesy integracyjne swoboda przepywu towarw i usug Wzrost Napyw kapitau zagranicznego od strony poday Wzrost rednia sia wpywu rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
128


Relatywnie najmniejszy pozytywny wpyw na sektor producentw oprogramowania moe wywiera otoczenie midzynarodowe oraz prawno-administracyjne. rdem potencjalnych szans mog by nastpujce czynniki: wzrost poziomu informatyzacji jednostek administracji publicznej, wzmocnienie ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje o udostpnianiu oraz napywajcy kapita zagraniczny w postaci nowych producentw oprogramowania, ktry bdzie kooperowa z lokalnymi producentami oprogramowania. 8.2.3. Scenariusz pesymistyczny Kolejnym stanem otoczenia jest scenariusz pesymistyczny, w ramach ktrego identyfikowane s trendy i czynniki majce negatywny wpyw na sektor producentw oprogramowania (tabela 26.). Relatywnie najwiksze zagroenie dla sektora producentw oprogramowania moe pochodzi z otoczenia spoecznego oraz ekonomicznego (sia wpywu odpowiednio: -3,43 oraz -3,09). Oznacza to, e wzrost udziau populacji w wieku poprodukcyjnym oraz odchodzenie od stylu ycia zakadajcego wzrost znaczenia informatyzacji, a take spadek zainteresowania nowymi formami komunikacji, wraz z ograniczeniem tempa rozwoju kreatywnego spoeczestwa i gospodarki, mog by czynnikami istotnie ograniczajcymi potencjalny popyt na produkty i usugi producentw oprogramowania. Jednoczenie ograniczenie dostpnoci do infrastruktury inwestycyjnej, relatywny spadek siy kapitaowej regionalnych podmiotw, w poczeniu z ograniczaniem wartoci dostpnych funduszy pomocowych UE, a take wzrost kosztw pracy mog stanowi zagroenie dla sektora producentw oprogramowania. Tabela 26. Scenariusz pesymistyczny
Czynniki Trend Sia wpywu (od +5 do -5) -2 -4 -3 -2 -3 -2 -4 -2 -4 -4 -4 -3,09 -4 -3 -4 -4
CZYNNIKI EKONOMICZNE Stopa inflacji Wzrost Stopa bezrobocia (od strony podaowej) Regres Konkurencyjno przedsibiorstw Regres Kursy zotwki (import zaopatrzeniowy) Regres Wzrost wydatkw na zakup produktw wyszego rzdu (struktura wydatkw Regres konsumentw) Stopa procentowa Wzrost Dostpno do infrastruktury inwestycyjnej Regres Tempo wzrostu sektora producentw oprogramowania komputerowego Regres Sia kapitaowa regionalnych podmiotw Regres Koszty pracy Wzrost Dostp do funduszy unijnych Regres rednia sia wpywu CZYNNIKI SPOECZNE Starzejce si spoeczestwo Wzrost Zmiana stylu ycia (wica si z poziomem wyksztacenia, iloci czasu Regres wolnego, kultura cyfrowa) Popularyzacja nowych form komunikacji portale spoecznociowe: Regres Facebook, Google+ Nowa rola konsumenta prosument (kompetencje cyfrowe uytkownikw Regres komputerw i oprogramowania)
129


Rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki (e-usugi, transakcje Regres elektroniczne, platformy dostpu do oprogramowania, telepraca, organizacje wirtualne, e-administracja i otwarty rzd) Przywizanie do marki Wzrost Zakres produkcji partnerskiej Regres rednia sia wpywu CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE Poziom rozwoju transakcji elektronicznych Regres Poziom bezpieczestwa w internecie Regres Dostpno do internetu Regres Poziom innowacyjnoci gospodarki Regres Skracanie cyklu ycia produktu Wzrost Zmiana sposobu dystrybucji z kupowania produktu na korzystanie z usugi Regres SAAS Centra kolokacyjne i hostingowe Regres Rozwj oprogramowania Open Source Regres rednia sia wpywu CZYNNIKI PRAWNO-ADMINISTRACYJNE Wymogi ustawy o zamwieniach publicznych Wzrost Rola leasingu oprogramowania Regres Poziom ochrony konsumenta Wzrost Zakres ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje Regres o udostpnianiu Wpyw informatyzacji jednostek administracji publicznej Regres rednia sia wpywu CZYNNIKI MIDZYNARODOWE Procesy integracyjne swoboda przepywu towarw i usug Regres Napyw kapitau zagranicznego od strony poday Regres rednia sia wpywu rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
-4 -3 -2 -3,43 -3 -2 -5 -4 -4 -2 -1 -1 -2,75 -3 -2 -1 -3 -4 -2,60 -2 -2 -2,00
8.2.4. Scenariusz najbardziej prawdopodobny Relatywnie najmniejsze zagroenie dla sektora producentw oprogramowania moe pochodzi z otoczenia ekonomicznego oraz prawno-administracyjnego. Scenariusz najbardziej prawdopodobny skada si z trendw majcych najwiksze prawdopodobiestwo wystpienia, niezalenie od potencjalnej pozytywnej czy negatywnej siy wpywu (tabela 27.). Tabela 27. Scenariusz najbardziej prawdopodobny
Czynniki CZYNNIKI EKONOMICZNE Stopa inflacji Stopa bezrobocia (od strony podaowej) Konkurencyjno przedsibiorstw Kursy zotwki (import zaopatrzeniowy) Wzrost wydatkw na zakup produktw wyszego rzdu (struktura wydatkw konsumentw) Stopa procentowa Dostpno do infrastruktury inwestycyjnej Trend Prawdopodobiestwo (od 0 do 1) 0,5 0,6 0,6 0,5 0,7 0,6 0,6 Sia wpywu Sia wpywu dodatnia ujemna -2 1 5 -2 3 -1 5
Wzrost Stagnacja Wzrost Regres Wzrost Stagnacja Wzrost
130


Tempo wzrostu sektora producentw oprogramowania komputerowego Sia kapitaowa regionalnych podmiotw Koszty pracy Dostp do funduszy unijnych
Wzrost Wzrost Stagnacja Regres rednia sia wpywu
0,7 0,5 0,5 0,5
4 5 -1 -4 -2,00 -4 4 5 4
+3,83 0,7 0,6 0,7 0,7
CZYNNIKI SPOECZNE Starzejce si spoeczestwo Wzrost Zmiana stylu ycia (wica si z poziomem wyksztacenia, iloci czasu wolnego, kultura Wzrost cyfrowa) Popularyzacja nowych form komunikacji Wzrost portale spoecznociowe: Facebook, Google+ Nowa rola konsumenta prosument (kompetencje cyfrowe uytkownikw Wzrost komputerw i oprogramowania) Rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki (e-usugi, transakcje elektroniczne, platformy dostpu do oprogramowania, telepraca, Wzrost organizacje wirtualne, e-administracja i otwarty rzd) Przywizanie do marki Wzrost Zakres produkcji partnerskiej Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE Poziom rozwoju transakcji elektronicznych Wzrost Poziom bezpieczestwa w internecie Stagnacja Dostpno do internetu Wzrost Poziom innowacyjnoci gospodarki Wzrost Skracanie cyklu ycia produktu Wzrost Zmiana sposobu dystrybucji z kupowania Wzrost produktu na korzystanie z usugi SAAS Centra kolokacyjne i hostingowe Wzrost Rozwj oprogramowania Open Source Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI PRAWNO-ADMINISTRACYJNE Wymogi ustawy o zamwieniach publicznych Stagnacja Rola leasingu oprogramowania Wzrost Poziom ochrony konsumenta Stagnacja Zakres ochrony producentw gwarantowanej przez prawa autorskie i licencje Wzrost o udostpnianiu Wpyw informatyzacji jednostek administracji Wzrost publicznej rednia sia wpywu CZYNNIKI MIDZYNARODOWE Procesy integracyjne swoboda przepywu Stagnacja towarw i usug Napyw kapitau zagranicznego od strony poday Wzrost rednia sia wpywu rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
0,7
0,5 0,6
-3 4 +4,40 5 2 5 4 -4 4 3 3 +3,71 -3,50
0,9 0,6 0,9 0,6 0,6 0,7 0,8 0,8
-4,00 -2
0,8 0,5 0,5 0,6 0,6
3 0 4 5 +3,00 -2,00
0,6 0,7
1 3 +2,00
W odniesieniu do sektora producentw oprogramowania najbardziej prawdopodobny pozytywny wpyw moe mie otoczenie spoeczne, ekonomiczne i technologiczne. Zakadany wzrost popularnoci nowych form komunikacji, rozwj kreatywnego spoeczestwa
131


i gospodarki oraz zmiany stylu ycia popularyzujcego informatyzacj daje realne szanse na wzrost zainteresowania produktami i usugami producentw oprogramowania. Z kolei zakadany wzrost kompetencji cyfrowych uytkownikw komputerw i oprogramowania pozwala wnioskowa o moliwociach wzrostu popytu. Jednoczenie rozwj transakcji elektronicznych, w poczeniu z popraw dostpnoci do internetu mog realnie zwikszy popyt na rnego rodzaju oprogramowania niezbdne do obsugi tego typu aktywnoci. Na uwag zasuguje rwnie planowany rozwj rozwiza zwikszajcych dostpno do oferty producentw oprogramowania, w tym rozwj centrw kolokacyjnych i hostingowych, oprogramowania Open Source oraz zmiana sposobu dystrybucji z kupowania na korzystanie z usugi SAAS, co w konsekwencji daje realne moliwoci dotarcia z ofert do nowych klientw, a tym samym zwikszenia ich liczby. Nie bez znaczenia s te dziaania o charakterze proinnowacyjnym podejmowane w skali caego kraju, ktre pozwalaj pozytywnie oceni przysze zmiany w popycie na produkty i usugi producentw oprogramowania. rdem najwikszego zagroenia dla sektora producentw oprogramowania moe okaza si otoczenie spoeczne oraz technologiczne. Starzejce si spoeczestwo, z jednoczesnym przywizaniem klientw do marki, moe skutecznie ogranicza grono potencjalnych klientw producentw oprogramowania dziaajcych na terenie wojewdztwa podlaskiego. Ponadto, postpujce zmiany w gospodarce skutkujce skracaniem cyklu ycia produktw mog wymusza na producentach oprogramowania intensyfikacj dziaa z zakresu B+R, co niestety wymaga bdzie znacznych nakadw finansowych. rdem realnych zagroe dla sektora moe by rwnie ograniczanie skali unijnego dofinansowania podmiotw, wzrost przecitnego poziomu cen oraz spadek wartoci zotwki. Jednoczenie naley zwrci uwag na zagroenia, jakie niesie za sob utrzymanie dotychczasowych zapisw ustawy o zamwieniach publicznych sprzyjajcych wyniszczajcej konkurencji o charakterze cenowym. 8.2.5. Scenariusz niespodziankowy Kolejny stan otoczenia zawarty jest w scenariuszu niespodziankowym, w ktrym uwzgldniono trendy i czynniki majce najmniejsze prawdopodobiestwo wystpienia (tabela 28.). Najmniejsze prawdopodobiestwo wystpienia pozytywnych impulsw w odniesieniu do sektora producentw oprogramowania jest w sferze prawno-administracyjnej i spoecznej. Z kolei najmniejsze prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia przypisano do takich czynnikw, jak ograniczenie dostpnoci do internetu, ograniczenie poziomu rozwoju centrw kolokacyjnych i hostingowych oraz oprogramowania open source.
132


Tabela 28. Scenariusz niespodziankowy

Czynniki Trend Prawdopodobiestwo (od 0 do 1) 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,2 4 5 +3,00 3 -3 -4 -4 3 -4 -2 -4 Sia wpywu dodatnia 1 -4 -3 2 -3 Sia wpywu ujemna
CZYNNIKI EKONOMICZNE Stopa inflacji Regres Stopa bezrobocia (od strony podaowej) Regres Konkurencyjno przedsibiorstw Regres Kursy zotwki (import zaopatrzeniowy) Wzrost Wzrost wydatkw na zakup produktw wyszego Regres rzdu (struktura wydatkw konsumentw) Stopa procentowa Regres Dostpno do infrastruktury inwestycyjnej Regres Tempo wzrostu sektora producentw Regres oprogramowania komputerowego Sia kapitaowa regionalnych podmiotw Regres Koszty pracy Regres Dostp do funduszy unijnych Wzrost rednia sia wpywu CZYNNIKI SPOECZNE Starzejce si spoeczestwo Regres Zmiana stylu ycia (wica si z poziomem wyksztacenia, iloci czasu wolnego, kultura Regres cyfrowa) Popularyzacja nowych form komunikacji Regres portale spoecznociowe: Facebook, Google+ Nowa rola konsumenta prosument (kompetencje cyfrowe uytkownikw Regres komputerw i oprogramowania) Rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki (e-usugi, transakcje elektroniczne, platformy Regres dostpu do oprogramowania, telepraca, organizacje wirtualne, e-administracja i otwarty rzd) Przywizanie do marki Stagnacja Zakres produkcji partnerskiej Regres rednia sia wpywu CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE Poziom rozwoju transakcji elektronicznych Regres Poziom bezpieczestwa w internecie Regres Dostpno do internetu Regres Poziom innowacyjnoci gospodarki Regres Skracanie cyklu ycia produktu Regres Zmiana sposobu dystrybucji z kupowania Regres produktu na korzystanie z usugi SAAS Centra kolokacyjne i hostingowe Regres Rozwj oprogramowania Open Source Regres rednia sia wpywu CZYNNIKI PRAWNO-ADMINISTRACYJNE Wymogi ustawy o zamwieniach publicznych Regres Rola leasingu oprogramowania Regres Poziom ochrony konsumenta Regres Zakres ochrony producentw gwarantowanej Regres przez prawa autorskie i licencje o udostpnianiu Wpyw informatyzacji jednostek administracji Regres publicznej
-3,33
0,0 0,1 0,1 0,1
0,1 0,2 0,1 1 +2,00 0,0 0,1 0,05 0,2 0,1 0,1 0,05 0,05 +3,00 0,1 0,1 0,1 0,0 0,1 2
-4
-2 -3,40 -3 -2 -5 -4
3 -2 -1 -1 -2,57
-2 1 -3 -4
133


rednia sia wpywu CZYNNIKI MIDZYNARODOWE Procesy integracyjne swoboda przepywu Regres towarw i usug Napyw kapitau zagranicznego od strony poday Regres rednia sia wpywu rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw bada.
+1,50
-3,00
0,1 0,1 0,00
-2 -2 -2,00
8.2.6. Podsumowanie Otrzymane wyniki pozwoliy na sporzdzenie rysunku 2. przedstawiajcego rda szans i zagroe, ktre pyn z otoczenia sektora produkcji oprogramowania komputerowego. Ze scenariusza optymistycznego, oznaczonego kolorem niebieskim wynika, e rdem relatywnie najwikszych szans dla sektora producentw oprogramowania bdzie otoczenie spoeczne, w tym popularyzacja nowych form komunikacji oraz rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki, a w konsekwencji rozwj kompetencji cyfrowych spoeczestwa i ograniczenie problemu wykluczenia cyfrowego (rednia sia wpywu +3,86). Ale jednoczenie utrzymujcy si trend starzenia spoeczestwa bdzie negatywnie wpywa na dostpno do modych i kreatywnych pracownikw oraz potencjalny popyt na produkty i usugi sektora producentw oprogramowania, co przedstawia pesymistyczny scenariusz oznaczony kolorem czerwonym (rednia sia wpywu -3,43). Std relatywnie dua rozpito pomidzy scenariuszem optymistycznym a pesymistycznym pozwala wskaza na burzliwy charakter otoczenia spoecznego i w procesach formuowania strategii trzeba powici mu szczeglnie duo uwagi. Na podkrelenie zasuguje rwnie pozytywny wpyw otoczenia technologicznego, a przede wszystkim rozwoju transakcji elektronicznych oraz poprawy dostpnoci do internetu. Z kolei, najmniejszy pozytywny wpyw na sektor producentw oprogramowania bdzie wywiera sfera midzynarodowa. Oznacza to, e trwajce procesy integracji i zwizany z tym napyw kapitau zagranicznego w ograniczonym stopniu bd stanowi rdo szans. Scenariusz pesymistyczny (kolor czerwony) opisuje te trendy i procesy, ktre bd miay negatywny wpyw na przedsibiorstwo. Z opracowanego scenariusza wynika, e najwaniejszym rdem zagroe dla przedsibiorstw sektora producentw oprogramowania bd sfery: spoeczna (sia wpywu -3,43) oraz ekonomiczna (sia wpywu -3,09). Przedsibiorstwa tego sektora bd musiay w swoich strategiach dziaania uwzgldni fakt, e przygotowana oferta rynkowa powinna w znacznym stopniu uwzgldnia wartoci i preferencje starzejcego si spoeczestwa. Jednoczenie, w ramach otoczenia ekonomicznego naley uwzgldni negatywne konsekwencje planowanego ograniczenia dostpnoci do unijnego wsparcia, zarwno dla producentw oprogramowania, jak i potencjalnych klientw. Ponadto, utrzymujcy si wzgldnie niski wskanik innowacyjnoci podmiotw funkcjonujcych na podlaskim rynku stwarza realne zagroenie dla moliwoci kreowania przez nie nowego popytu na produkty i usugi producentw oprogramowania.
134


Rysunek 2. Otoczenie rda szans i zagroe w sektorze
Trzeci opracowany scenariusz, najbardziej prawdopodobny, zakada trendy zmian w otoczeniu, ktrych wystpienie charakteryzuje si najwikszym prawdopodobiestwem (kolor zielony). Z opracowanego scenariusza wynika, e najbardziej prawdopodobnym rdem szans jest otoczenie spoeczne (sia wpywu +4,4), a w dalszej kolejnoci ekonomiczne (sia wpywu +3,83) oraz technologiczne (sia wpywu +3,71). Oznacza to, e w sektorze producentw oprogramowania z duym prawdopodobiestwem wystpi takie czynniki, jak popularyzacja nowych form komunikacji, poprawa kompetencji cyfrowych uytkownikw oprogramowania i komputerw oraz trend zmiany stylu ycia propagujcy kultur cyfrow. Jednoczenie producenci oprogramowania mog liczy na popraw dostpnoci do infrastruktury inwestycyjnej oraz na popraw konkurencyjnoci podlaskich przedsibiorcw i poziomu informatyzacji jednostek administracji publicznej, a co za tym idzie, z jednej strony na popraw warunkw funkcjonowania, z drugiej na pozytywne zmiany w popycie na oprogramowanie komputerowe. Z kolei najbardziej prawdopodobnym rdem zagroe bdzie otoczenie spoeczne (sia wpywu -4,0) i technologiczne (sia wpywu -3,5). W najbliszym czasie naley oczekiwa niekorzystnych zmian demograficznych oraz rosncego przywizania do znanych marek producentw, co bdzie wymagao dostosowywania oferty do potrzeb starzejcego si spoeczestwa oraz silnych dziaa promocyjnych pozwalajcych wykreowa w wiadomoci klientw mark podlaskich producentw oprogramowania. Jednoczenie tendencja do skracania cyklu ycia produktw i usug bdzie wymusza na producentach oprogramowania dziaania w sferze badawczo-rozwojowej. Oznacza to, e podmioty sektora producentw oprogramowania bd musiay wykaza si umiejtnoci elastycznego i czstego
135


dostosowywania oferty produktowej do zmieniajcych si preferencji klientw, bdcych pochodn zmian w otoczeniu spoecznym i technologicznym. Czwarty rodzaj wrd przygotowanych scenariuszy to scenariusz niespodziankowy (kolor pomaraczowy). Zawiera on trendy, ktre niezalenie od potencjalnej siy negatywnego czy pozytywnego wpywu maj najmniejsze prawdopodobiestwo wystpienia. Analiza scenariusza niespodziankowego wskazuje, e prawdopodobiestwo wystpienia takich zagroe, jak spadek konkurencyjnoci podlaskich przedsibiorcw oraz ograniczenie tempa informatyzacji jednostek administracji publicznej, spadek zainteresowania nowymi formami komunikacji czy ograniczenie dostpnoci do internetu i oglnych kompetencji cyfrowych spoeczestwa, jest relatywnie niewielkie. Ale jednoczenie prawdopodobiestwo wystpienia szans w postaci modego spoeczestwa, spadajcych kosztw pracy, wzrostu dostpnoci do unijnego dofinansowania, a take korzystnych zmian w ustawach o zamwieniach publicznych oraz spadku przywizania do produktw markowych jest rwnie stosunkowo niewielkie. 8.3. Strategia rozwoju sektora wynikajca z analizy SWOT Uzyskane w trakcie opracowywania analizy SWOT listy mocnych i sabych stron oraz szans i zagroe sektora s podstaw do sformuowania strategii dziaania podmiotw sektora producentw oprogramowania. Generalnie wyrnia si cztery rne sytuacje, gdy: wewntrz sektora przewaaj mocne strony, a w otoczeniu szanse; wewntrz sektora przewaaj sabe strony, za w otoczeniu szanse; wewntrz sektora przewaaj silne strony, za w otoczeniu zagroenia; wewntrz sektora przewaaj sabe strony, za w otoczeniu zagroenia. W zalenoci od panujcej sytuacji w sektorze mona wyrni cztery modelowe sytuacje strategiczne organizacji: Strategia maxi-maxi: wewntrz organizacji przewaaj mocne strony, a w otoczeniu szanse; odpowiada temu strategia maxi-maxi silna ekspansja i zdywersyfikowany rozwj. Strategia mini-maxi: wewntrz organizacji przewaaj sabe strony, za w otoczeniu szanse (korzystny ukad warunkw zewntrznych); odpowiada temu strategia minimaxi wykorzystywanie szans przy jednoczesnym zmniejszaniu lub poprawianiu niedocigni wewntrznych. Strategia maxi-mini: wewntrz organizacji przewaaj silne strony, za w otoczeniu zagroenia; odpowiada temu strategia maxi-mini przezwycianie zagroe poprzez odpowiednie i maksymalne wykorzystywanie duego potencjau wewntrznego. Strategia mini-mini: wewntrz organizacji przewaaj sabe strony, za w otoczeniu zagroenia; odpowiada temu strategia mini-mini organizacja jest pozbawiona szans rozwojowych, dziaa w nieprzychylnym otoczeniu, a jej potencja zmian jest niewielki, strategia mini-mini w wersji pesymistycznej sprowadza si do likwidacji, w optymistycznej do prb przetrwania lub poczenia z inn organizacj.
136


Rysunek 3. Macierz wariantw strategicznych wynikajcych z analizy SWOT

Lista mocnych stron sektora Lista szans z otoczenia Lista zagroe z otoczenia rdo: opracowanie wasne. Strategia maxi-maxi Strategia maxi-mini Lista sabych stron sektora Strategia mini-maxi Strategia mini-mini
Uwzgldniajc list i istotno poszczeglnych mocnych i sabych stron oraz szans i zagroe w sektorze producentw oprogramowania, zasadn strategi dziaania wydaje si by strategia maxi-maxi. Zidentyfikowane w sektorze mocne strony jego podmiotw s relatywnie wiksze od sabych stron, a szanse przewaaj nad zagroeniami. 8.4. Prognozy rozwoju sektora wnioski 8.4.1. Perspektywa redniookresowa (do 5 lat) Uwzgldniajc specyfik sektora producentw oprogramowania oraz wewntrzne i zewntrzne uwarunkowania jego rozwoju, nie naley go obecnie traktowa jako sektor majcy istotny wpyw na przyspieszenie poziomu rozwoju wojewdztwa podlaskiego. Jednak, w perspektywie redniookresowej (do 5 lat) sektor ten moe peni rol kluczowego obszaru wzrostu regionu, co wynika gwnie z relatywnie korzystnych warunkw w otoczeniu oraz wielu mocnych stron lokalnych producentw oprogramowania. Realne szanse na popularyzacj nowych form komunikacji, rozwj transakcji elektronicznych czy rozwj kreatywnego spoeczestwa i gospodarki, a jednoczenie wzrost wskanikw innowacyjnoci na poziomie podlaskich przedsibiorcw i informatyzacji na poziomie jednostek administracji publicznej, w poczeniu z dostpnoci do odpowiednich i tanich zasobw kadrowych oraz silnym zorientowaniem na potrzeby klientw (tworzenie oprogramowania niszowego, branowego oraz indywidualnego) daj moliwoci umacniania pozycji konkurencyjnej podlaskich producentw oprogramowania komputerowego. Ponadto, realizacja dziaa w zakresie rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych zawartych w programie rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego, w poczeniu z powstaniem Biaostockiego Parku Naukowo-Technologicznego, daje realne szanse wzmocnienia strony popytowej, jak i podaowej sektora producentw oprogramowania. Jednak warunkiem wykorzystania zidentyfikowanych szans jest przeformuowanie dotychczasowej strategii dziaania. Tworzc strategi sprzeday, producenci oprogramowania powinni uwzgldni szanse w postaci moliwoci wykorzystywania tanich centrw kolokacyjnych i hostingowych, jak rwnie oprogramowania open source. Rwnoczenie strategia dziaania powinna by odpowiedzi na obserwowany wzrost popytu na profesjonalne serwisy internetowe ze strony MSP, a take wzrost popularnoci funkcjonowania przedsibiorstw w sieci (e-sklepy, B2B, B2C). Warunkiem wyjcia na rynki
137


zewntrzne, a tym samym pozyskiwania zamwie o duej wartoci s dziaania inicjujce kooperacj pomidzy producentami oprogramowania, ktre pozwalaj zwikszy potencja produkcyjny. Jednoczenie, w zwizku z nisk rozpoznawalnoci marek podlaskich producentw oprogramowania, w poczeniu z przywizywaniem si klientw sektora do marek producenckich, naley podejmowa dziaania kooperacyjne umoliwiajce wspln promocj producentw z Podlasia na rynkach zewntrznych. Jednak warunkiem wyjcia na rynki zewntrzne bdzie w najbliszej przyszoci rozwijanie umiejtnoci menederskich kadr sektora producentw oprogramowania. 8.4.2. Perspektywa dugookresowa (powyej 5 lat) Warunkiem pokonania zidentyfikowanych saboci, a tym samym w perspektywie dugookresowej (powyej 5 lat) uczynienia sektora producentw oprogramowania kluczowym obszarem wzrostu wojewdztwa podlaskiego, jest przedefiniowanie dotychczasowych strategii dziaania. Warunkiem wyjcia podlaskich producentw na rynek krajowy i zagraniczny, a tym samym zwikszenia skali dziaania, jest midzy innymi profesjonalizacja sposobw prowadzenia dziaalnoci. Zmiany w otoczeniu podlaskich producentw oprogramowania bd wymusza na osobach zatrudnionych w sektorze bycie nie tylko wietnymi inynierami, ale rwnie skutecznymi menederami. Std istnieje konieczno prowadzenia nie tylko szkole specjalistycznych, przydatnych bezporednio w procesie produkcyjnym, ale take szkole z zakresu zasad prowadzenia biznesu. Jednoczenie organizacja wizyt studyjnych i obserwacja dobrych praktyk w innych regionach Unii Europejskiej bdzie sprzyja zmianie mentalnoci podlaskich producentw oprogramowania, a tym samym zachca ich do podejmowania bardziej ryzykownych dziaa. Ponadto, zmiany w otoczeniu technologicznym, w tym oglna tendencja skracania cykli ycia produktw i usug sektora producentw oprogramowania, bd wymagay intensyfikacji dziaalnoci w sferze badawczo-rozwojowej. Jest to moliwe midzy innymi poprzez intensyfikacj procesw kooperacyjnych z orodkami naukowo-badawczymi i innymi przedsibiorstwami rwnie spoza sektora, bdcymi odbiorcami jego produktw. Zakres tej kooperacji bdzie uzaleniony od przyjtych, szczeglnie na poziomie uczelni wyszych, rozwiza regulujcych wspprac z realn sfer gospodarki. Warunkiem wzmocnienia pozycji podlaskiego sektora producentw oprogramowania jest rwnie dziaalno sprzyjajca aktualizacji wiedzy i kompetencji klientw tego sektora, w tym szczeglnie wacicieli i kadry menederskiej podlaskich przedsibiorstw w zakresie technologii teleinformatycznych. To jednak wymaga bdzie poprawy jakoci ksztacenia w obszarze e-biznesu w placwkach ksztaccych zarwno na poziomie rednim, jak i wyszym. W zwizku ze stosunkowo silnym rozdrobnieniem podlaskich producentw oprogramowania, a tym samym ma skal dziaania i nisk rozpoznawalnoci marki na rynku, podane s dziaania kooperacyjne i stworzenie marki parasolowej (np. Podlaski Software). W jej promocj na rynkach zewntrznych powinny by zaangaowane wszystkie podmioty sektora, a take jednostki regionalnej i lokalnej administracji publicznej.
138


8.5. Rekomendacje 8.5.1. Rekomendacje dla przedsibiorstw Rekomendacja 1. Aktywny udzia przedsibiorstw w tworzeniu i wdroeniu Programu Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego. Rekomendacja 2. Poszukiwanie odbiorcw usug programistycznych na terenie caego kraju i za granic. Rekomendacja 3. Poszukiwanie programw finansowania dziaalnoci wykraczajcych poza fundusze unijne (np. venture capital). Rekomendacja 4. Zintensyfikowanie dziaa marketingowych umoliwiajcych wykreowanie marek oglnopolskich i midzynarodowych. Rekomendacja 5. Nawizywanie wsppracy pomidzy podmiotami sektora producentw oprogramowania w celu stworzenia marki parasolowej (np. Podlaski Software). Rekomendacja 6. Inwestowanie w kapita ludzki przedsibiorstw sektora, w tym szczeglnie pracownikw, ktrzy byliby doradcami klienta wyczulonymi na jego potrzeby. Rekomendacja 7. Tworzenie oprogramowania niszowego, branowego. Rekomendacja 8. Wykorzystanie przewagi kosztowej i elastycznoci w dziaaniu. Rekomendacja 9. Stworzenie oferty produktw i usug dostosowanej do potrzeb starzejcego si spoeczestwa. Rekomendacja 10. Tworzenie i realizacja strategii wsppracy z poszczeglnymi typami podmiotw otoczenia biznesu instytucji naukowych, instytucji spoecznych i kulturalnych. 8.5.2. Rekomendacje dla wadz regionalnych Rekomendacja 1. Promowanie wizerunku wojewdztwa podlaskiego jako regionu o wysokiej atrakcyjnoci inwestycyjnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem takich cech, jak: relatywnie niskie koszty usug okoobiznesowych, dostpno wykwalifikowanych kadr oraz parkw naukowotechnologicznych, relatywnie niskie ceny nieruchomoci, zagbie firm informatycznych. Rekomendacja 2. Podejmowanie dziaa majcych na celu zwikszanie dostpnoci internetu szerokopasmowego dla odbiorcw indywidualnych i przedsibiorstw z terenu wojewdztwa podlaskiego.
139


Rekomendacja 3. Uruchomienie i aktywne wspieranie dziaalnoci Biaostockiego Parku NaukowoTechnologicznego w zakresie budowy nowoczesnego centrum hostingowego oraz udostpniania infrastruktury inwestycyjnej. Rekomendacja 4. Inicjowanie opracowywania projektw informatycznych na potrzeby administracji miast, wojewdztwa i innych odbiorcw z kraju, z udziaem lokalnych firm informatycznych w ramach BPNT. Rekomendacja 5. Inicjowanie i wspfinansowanie tworzenia instytucji i funduszy gwarantujcych wsparcie finansowe (np. venture capital) oraz upowszechnienie informacji o moliwoci wykorzystania nowoczesnych form finansowania przedsibiorstw. Rekomendacja 6. Stworzenie warunkw sprzyjajcych wsppracy pomidzy uczelniami wyszymi a przedsibiorcami przy tworzeniu oprogramowania. Rekomendacja 7. Wdraanie programu rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego E-PODLASKIE. Rekomendacja 8. Realizacja dziaa umoliwiajcych wzrost dostpnoci do unijnego dofinansowania, w tym dostosowanie pojcia produkt innowacyjny do specyfiki oprogramowania komputerowego. Rekomendacja 9. Organizacja wizyt studyjnych dla przedsibiorcw umoliwiajcych poznawanie dobrych praktyk oraz zachcajcych do kooperacji. Rekomendacja 10. Zwikszenie wsparcia finansowego w ramach RPO WP dla innowacyjnych przedsibiorstw wykorzystujcych oprogramowanie podlaskich producentw. Rekomendacja 11. Realizacja dziaa umoliwiajcych promocj podmiotw wojewdztwa podlaskiego na rynkach zagranicznych. 8.5.3. Rekomendacje dla instytucji rynku pracy Rekomendacja 1. Realizacja szkole w zakresie marketingu i sprzeday skierowanych do pracownikw sektora. Rekomendacja 2. Upowszechnienie informacji o moliwociach ubiegania si o rodki unijne oraz inne nowoczesne formy finansowania dziaalnoci produkcyjnej i usugowej. Rekomendacja 3. Realizacja dziaa, ktre bd wspiera absolwentw kierunkw informatycznych rozpoczynajcych samodzieln dziaalno na rynku pracy, np. praktyki w firmach krajowych i zagranicznych.
140


Rekomendacja 4. Realizacja dziaa wspierajcych edukacj e-biznesow na poziomach szk gimnazjalnych, rednich i wyszych. Rekomendacja 5. Realizacja dziaa z zakresu wsparcia procesu budowy kultury informatycznej, wykorzystywania komputera we wasnym rozwoju. Rekomendacja 6. Modernizacja programw nauczania na wydziaach informatyki pod ktem wikszej znajomoci realiw firm produkujcych oprogramowanie, umiejtnoci zarzdzania projektami informatycznymi, znajomoci jzyka angielskiego. Rekomendacja 7. Wspieranie pracownikw naukowych uczelni wyszych we wsplnej realizacji projektw z przedsibiorcami z wojewdztwa podlaskiego. Rekomendacja 8. Organizacja stay w regionalnych podmiotach sektora produkcji oprogramowania, aby promowa Podlasie wrd absolwentw kierunkw technicznych. Rekomendacja 9. Realizacja dziaa z zakresu wsparcia rozwoju przedsibiorczoci akademickiej. 8.5.4. Rekomendacje dla obecnych i potencjalnych pracownikw sektora Rekomendacja 1. Udzia uczniw i studentw w praktykach i staach w przedsibiorstwach sektora, jak i w innych spoza sektora, ktre pozwol na zwikszenie wiedzy na temat oczekiwa potencjalnych pracodawcw wobec pracownikw. Rekomendacja 2. Nawizywanie przez np. studenckie koa naukowe wsppracy z przedsibiorstwami sektora. Rekomendacja 3. Udzia w szkoleniach i kursach pozwalajcych na poszerzanie wiedzy z zakresu innych dziedzin nt. zarzdzania przedsibiorstwem, marketingu, negocjacji. Rekomendacja 4. Podejmowanie edukacji w zawodach informatycznych na uczelniach wyszych technicznych lub uzupenianie uzyskanego wyksztacenia na poziomie rednim studiami wyszymi. Rekomendacja 5. Podnoszenie swoich umiejtnoci w zakresie znajomoci jzykw obcych, w tym przede wszystkim jzyka angielskiego. Rekomendacja 6. Przejcie odpowiedzialnoci przez pracownikw i potencjalnych pracownikw za wasny rozwj i podnoszenie swoich kwalifikacji. Rekomendacja 7. Uczestnictwo w szkoleniach i konferencjach z zakresu tematyki sektora IT.
141


Rekomendacja 8. Uczestnictwo w konkursach, praktykach i staach z wykorzystaniem nowych rodkw komunikacji i modeli produkcji partnerskiej. Rekomendacja 9. Monitorowanie trendw w sektorze produkcji oprogramowania komputerowego w kraju, jak i na wiecie. Rekomendacja 10. Identyfikowanie i proponowanie kierownictwu przedsibiorstw sektora oprogramowania niszowego, dotyczcego konkretnych bran. Rekomendacja 11. Ksztatowanie wizerunku aktywnego pracownika m.in. poprzez obecno w mediach branowych, stworzenie prywatnej strony internetowej, wsppraca z uczelniami i towarzystwami naukowymi, organizowanie debat dyskusyjnych, udzia w konkursach. Rekomendacja 12. Promocja wizerunku pracownikw w internetowych forach i spoecznociach, w tym w spoecznoci twrcw wolnego i otwartego oprogramowania oraz na nieformalnych spotkaniach branowych typu barcamp. Rekomendacja 13. Budowanie osobistego portfolio projektw opartych na wsppracy z podmiotami dziaajcymi w rnych dziedzinach komercyjnych, publicznych i pozarzdowych.
142


Sownik poj
Oprogramowanie cao informacji zestawiona w postaci instrukcji, zintegrowanych danych przeznaczonych dla komputera do realizacji wyznaczonych celw. Oprogramowanie jest dziaem informatyki, jego celem jest przetwarzanie danych w wyznaczonym zakresie. Synonimem do oprogramowania jest program komputerowy lub aplikacja. Nowe formy komunikacji nurt Web 2.0, w tym serwisy spoecznociowe, blogi, strony typu Wiki, serwisy wymiany treci, strony typu mashup agregujce dane z innych witryn oraz folksonomie zbiory linkw do ulubionych stron, ksiek, zdj, plikw i innych danych. Prosumcja przykad: ruch samopomocy, urzdzenia, sklepy i instytucje samoobsugowe, systemy obsugi klienta udzielajce porad co do naprawy i konserwacji przedmiotw, koncepcja i subkultura majsterkowania DIY (ang. Do It Yourself; zrb to sam) oraz konstruowanie komputerw z podzespow wybranych przez konsumentw. Marka kombinacja produktu fizycznego, nazwy marki, opakowania, reklamy oraz towarzyszcych im dziaa z zakresu dystrybucji i ceny; kombinacja, ktra odrniajc ofert danego marketera od ofert konkurencyjnych, dostarcza konsumentowi wyrniajcych korzyci funkcjonalnych i/lub symbolicznych, dziki czemu tworzy lokalne grono nabywcw i umoliwia tym samym osignicie wiodcej pozycji na rynku. Spoeczestwo informacyjne oznacza produkcj, przetwarzanie, magazynowanie, przekaz i aplikacj informacji. Wie si z komputeryzacj i informatyzacj poszczeglnych dziedzin ycia, automatyzacj produkcji, gromadzeniem i wymian informacji w skali globalnej. Transakcje elektroniczne operacje finansowe oraz wymiana dokumentw dokonywana na odlego za porednictwem rodkw elektronicznych, takich jak komputer, urzdzenia mobilne i internet. Venture capital kapita oferowany przez specjalistyczne firmy start-upom o duym potencjale, jednoczenie charakteryzujcym si wysokim ryzykiem. W zamian inwestorzy VC obejmuj proporcjonaln cz udziaw w firmie, co moe wiza si dla nich z duym zyskiem. Niektre rodzaje VC oferuj start-upom nie tylko wsparcie finansowe, ale take szerok gam usug finansowych i doradczych. Tak jest w przypadku inkubatorw przedsibiorczoci, ktre mog oferowa wsparcie w postaci biur, sprztu, profesjonalnych usug oraz dostpu do wiedzy i finansowania. Produkcja partnerska (ang. peer production) podzbir dziaa produkcyjnych opartych na wsplnocie, odnoszcy si do systemw produkcji, ktre zale od dziaa indywidualnych, bdcych przedmiotem samodzielnych decyzji i zdecentralizowanych, a nie przydzielanych w ramach hierarchii. SaaS (ang. Software as a Service) model dystrybucji polegajcy na udostpnieniu oprogramowania w tzw. chmurze obliczeniowej. Centra kolokacyjne serwerownie, w ktrych klienci (producenci oprogramowania lub ich odbiorcy) umieszczaj swoje serwery wraz z oprogramowaniem (usuga kolokacji). Otwarte oprogramowanie (ang. open source) odam ruchu wolnego oprogramowania (ang. free software), ktry dy do tego, aby istnia swobodny i wolny dostp do oprogramowania dla wszystkich uytkownikw. Oprogramowanie otwarte to takie, ktrego licencja pozwala na legalne i darmowe kopiowane kodu wynikowego, rdowego oraz na dowoln jego modyfikacj.
143


Bibliografia
1. 2. 3. About SourceForge, online, protok dostpu: http://sourceforge.net/about, data dostpu 27.09.2011. Akt o jednolitym rynku. Dwanacie dwigni na rzecz pobudzenia wzrostu gospodarczego i wzmocnienia zaufania Wsplnie na rzecz nowego wzrostu gospodarczego, COM(2011) 206, Bruksela, 13.04.2011. Asada M., Ishiguro S., (2010), Next Generation Robot Industry in Japan & in Osaka, referat z konferencji Biorobotics Workshop, Center for Special Studies and Programs, Egypt, 13-15.12.2010, online, protok dostpu: www.bibalex.org/CSSP/Presentations/Attachments/Next%20Generation%20Robot.pdf, data dostpu 21.04.2011. Asada M., Robot Renaissance from Osaka RoboCity CoRE Project, referat z konferencji Biorobotics Workshop, Center for Special Studies and Programs, Egypt, 13-15.12.2010, online, protok dostpu: www.bibalex.org/CSSP/Presentations/Attachments/Next%20Generation%20Robot.pdf, data dostpu 21.04.2011. Attali J., (2008), Krtka historia przyszoci, Prszyski i S-ka, Warszawa. Banasiak P., (2009), Wolne i otwarte oprogramowanie, Uniwersytet dzki, d, online, protok dostpu: http://math.uni.lodz.pl/~fulmanp/zajecia/wdi/tworzenie.pdf, data dostpu 27.09.2011. Banasikowska J., Woniak I., Transakcje elektroniczne i czynniki wpywajce na ich rozwj, online, data dostpu: http://www.swo.ae.katowice.pl/ pdf/84.pdf, data dostpu 29.09.2011. Bangeman E., EU study says OSS has better economics than proprietary software, online, protok dostpu: http://arstechnica.com/old/content/2007/01/8606.ars, data dostpu 29.09.2011. BarCamp, online, protok dostpu: http://pl.wikipedia.org/wiki/BarCamp, data dostpu 27.09.2011; Barcamp.pl, online, protok dostpu: http://barcamp.pl/, data dostpu 27.09.2011. Bard A., Sderqvist J., (2006), Netokracja. Nowa elita wadzy i ycie po kapitalizmie, WAiP, Warszawa. Barta J., Markiewicz R., (2005), Oprogramowanie open source w wietle prawa, Wyd. Zakamycze, Krakw 2005. Batorski D., (2011), Korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych, [w:] Czapiski J., Panek T. (red.), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa. Batorski D., Zajc J.M. (red.), (2010), Midzy alienacj a adaptacj. Polacy w wieku 50+ wobec internetu, UPC Polska, ARFP, Warszawa. Bays M.E., (2001), Inynieria oprogramowania. Metodyka wprowadzania oprogramowania na rynek, Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa. Benkler Y., (2008), Bogactwo sieci. Jak produkcja spoeczna zmienia rynki i wolno, WAiP, Warszawa. Bilski E., Tubielewicz J., (2007), Cykl ycia oprogramowania modele, procesy, jako w normach ISO, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw. Bogunia-Borowska M., (2008), Codzienno ycia spoecznego wyzwania dla socjologii XXI wieku, [w:] Sztompka P., Bogunia-Borowska M. (red.), Socjologia codziennoci, Znak, Krakw. Bokiej K., (1011), Open Source czy jest si czego ba?, 1.01.2011, online, protok dostpu: http://pb-bisolutions.pl/business-intelligence/artykuly/open-source.html, data dostpu 27.09.2011. Boni M. (red.), (2011), Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030. Wersja robocza, KPRM, Warszawa, http://www.zds.kprm.gov.pl/ sites/default/files/pliki/03_polska_cyfrowa_at.pdf, data dostpu 27.09.2011. Booming Business, online, protok dostpu: http://www.trendwatching.com/trends/boomingbusiness.htm, data dostpu 27.09.2011. Borcuch A., (2010), Cyfrowe spoeczestwo w elektronicznej gospodarce, CeDeWu, Warszawa. Business Software Alliance, IT Industry Competitiveness Index 2011, online, protok dostpu: http://globalindex11.bsa.org/ country-table/, data dostpu 29.09.2011. CA Technologies, Bezpieczestwo Internetu 2010, online, protok dostpu: http://www.egospodarka.pl/ 59277,Bezpieczenstwo-Internetu-2010,1,12,1.html, data dostpu 29.09.2011. CBOS, (2009), Korzystanie z internetu. Komunikat z bada, Warszawa. CBOS, (2010), Czas wolny Polakw. Komunikat z bada, Warszawa. CBOS, (2010), Korzystanie z komputerw i internetu. Komunikat z bada, Warszawa. CBOS, (2011), Korzystanie z internetu. Komunikat z bada, Warszawa. Chmielecka E., (2004), Informacja, wiedza, mdro co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, [w:] Kloc K., Chmielecka E. (red.), Dobre obyczaje w ksztaceniu akademickim, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa.
4.
5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.
20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.
144


29. Chojna J., (2011), Konkurencyjno polskiej gospodarki w latach 2007-2010 w kontekcie dotychczasowej realizacji strategii rozwoju kraju 2007-2015, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa. 30. Consolidated Financial Highlights, Nintendo, 25.04.2011, online, protok dostpu: http://www.nintendo.co.jp/ir/pdf/2011/110425e.pdf#page=16, data dostpu 27.09.2011. 31. Consolidated Sales Transition by Region, Nintendo, 28.07.2011, online, protok dostpu: http://www.nintendo.co.jp/ir/library/historical_data/pdf/consolidated_sales_e1106.pdf, data dostpu 27.09.2011. 32. Cross-platform, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/wiki/Cross-platform, data dostpu 27.09.2011. 33. Czapiski J., (2011), Kapita spoeczny, [w:] Czapiski J., Panek T. (red.), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa. 34. Czapiski J., Panek T. (red.), (2011), Diagnoza Spoeczna 2011 Warunki i jako ycia Polakw, Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa. 35. Czerniejewski B., (2011), Ile brana IT wydaje na R+D, TOP200, Computerworld, 21 czerwca 2011. 36. Czerwiski A., (2011), Wybrane problemy polskich rynkw oprogramowania w latach 1994-1998 jako rynkw informacji, Wyd. Uniwersytet Opolski, Opole. 37. Danielewicz M., Filiciak M., Tarkowski A., Uczestnictwo w kulturze: nowe zjawiska, przeterminowane kategorie, online, protok dostpu: http://www.platformakultury.pl/files/uczestnictwo_w_kulturze_nowe _zjawiska_przeterminowane_kategorie .pdf, data dostpu 6.06.2011. 38. Dbrowski K., Subieta K., (2005), Podstawy inynierii oprogramowania, Wyd. PJWSTK, Warszawa. 39. Digitizing Public Services in Europe: Putting ambition into action, (2010), 9th Benchmark Measurement, December 2010, online, protok dostpu: http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/497/8740/21_lutego_2011 _r_Komisja_Europejska_oglosila_najnowszy_raport_z_wynikami_porownu.html, data dostpu 10.10.2011. 40. Dom Kultury+, online, protok dostpu: http://www.domkulturyplus.pl/, data dostpu 27.09.2011. 41. Domaski R., (2006), Geografia ekonomiczna. Ujcie dynamiczne, PWN, Warszawa. 42. e-Podlaskie kierunki rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego. Obszar: e-biznes, online, protok dostpu: http://epodlaskie.wrotapodlasia.pl/pl/dzialania/Raporty_badawcze/var/resources /2/227/30/e_biznes_raport_badawczy.pdf, data dostpu 11.10.2011. 43. Ervik R., (2009), A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, referat z konferencji ESPAnet The future of the welfare state, Urbino, 17-19.09.2009, online, protok dostpu: www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf, data dostpu 27.09.2011. 44. European Innovation Scoreboard 2007. Comparative analysis of innovation performance, February 2008; Innovation Union Scoreboard 2010. The Innovation Union's performance scoreboard for Research and Innovation, online, protok dostpu: http://www.proinno-europe.eu, data dostpu 11.10.2011. 45. EUROPOP2010 Convergence scenario, national level (proj_10c2150p), online, protok dostpu: http://ec.europa.eu/eurostat, data dostpu 27.09.2011. 46. Filiciak M. (2007), Kultura konwergencji i luka uczestnictwa w stron edukacji medialnej, [w:] Bendyk E.(red.), Kultura 2.0 Wyzwania cyfrowej przyszoci, , PWA, Warszawa. 47. Filiciak M. (red.), (2010), Modzi i Media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze, SWPS, Warszawa. 48. Filiciak M., Tarkowski A., (2010), Niebezpieczne zwizki rynkowa i spoeczna produkcja kultury, [w:] Gwd A. (red.), Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa. 49. Florida R., (2010), Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw na przeobraenia w charakterze pracy, wypoczynku, spoeczestwa i ycia codziennego, NCK, Warszawa. 50. Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania, online, protok dostpu: http://www.fwioo.pl/, data dostpu 27.09.2011. 51. Gartner Says Worldwide PC Shipments, cyt. za: Market share of leading PC vendors, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/ wiki/Market_share_of_leading_PC_vendors, data dostpu 27.09.2011. 52. Gawlikowska-Hueckel K., Umiski S., (2008), Raport o stanie eksportu w Wielkopolsce, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego, Pozna. 53. Gemius SA, GemiusTraffic, online, protok dostpu: www.ranking.pl, data dostpu 27.09.2011. 54. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, (2009), ABC zagroe bezpieczestwa danych osobowych w systemach teleinformatycznych, Warszawa. 55. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, http://www.giodo.gov.pl/487/ 56. Gwny Urzd Statystyczny, (2008), Prognoza ludnoci Polski na lata 2008-2035, Warszawa. 57. Gwny Urzd Statystyczny, (2010), Dziaalno gospodarcza podmiotw z kapitaem zagranicznym w 2009 roku, Warszawa,.
145


58. Gwny Urzd Statystyczny, (2010), Dziaalno innowacyjna przedsibiorstw w latach 2006-2009, Warszawa. 59. Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Dziaalno przedsibiorstw niefinansowych w 2009 roku, Warszawa. 60. Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju, Warszawa. 61. Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej wojewdztw, Warszawa. 62. Gwny Urzd Statystyczny, (2011), Wykorzystanie technologii informacyjno-(tele)komunikacyjnych w przedsibiorstwach i gospodarstwach domowych w 2010 r., Warszawa. 63. Gralczyk A., (2005), Wytwarzanie oprogramowani przed przeomem, 1.06.2005, online, protok dostpu: http://cio.cxo.pl/news/314440/Wytwarzanie.oprogramowania.przed.przelomem.html, data dostpu 25.08.2011. 64. Grupp H., Linstone H.A., (1999), National Technology Foresight Activities Around The Globe. Resurrection and New Paradigms, Technological Forecasting and Social Change, Volume 60, Special Issue, January. 65. Hardin R., (2009), Zaufanie, Wydawnictwo Sic!, Warszawa. 66. Hofmokl J. i in., (2011), Mapa drogowa otwartego rzdu w Polsce, Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, Warszawa. 67. Hofmokl J., (2009), Internet jako nowe dobro wsplne, WAiP, Warszawa. 68. Hofmokl J., Tarkowski A., (2007), Obieg kultury dystrybucja dbr cyfrowych, [w:] E. Bendyk (red.), Kultura 2.0 Wyzwania cyfrowej przyszoci, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne, Warszawa. 69. Hryb L., (2011), A few stats before we head into E3, 03.06.2011, online, protok dostpu: http://majornelson.com/2011/06/03/a-few-stats-before-we-head-into-e3/, data dostpu 27.09.2011. 70. http://portal.bsa.org/globalpiracy2009/index.html, data dostpu 29.09.2011. 71. http://www.instytut-it.pl/index.html 72. http://www.pfk.pfrr.pl/2892.xml 73. http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/ ?F;422;2_analizy _okresowe_wynikow_kontroli_prezesu_urzedu.html 74. IDC: Apple has blown past Acer in US market share, 13.04.2011, online, protok dostpu: http://www.electronista.com/ articles/ 11/04/13/idc.q1.2011.has.apple.overtake.acer.in.pc.share/, data dostpu 27.09.2011. 75. Internet Society Poland, online, protok dostpu: http://www.isoc.org.pl/, data dostpu 27.09.2011. 76. Jenkins H., (2007), Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediw, Warszawa, WAiP; Crossplatform, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/wiki/Cross-platform, data dostpu 27.09.2011. 77. Jung B., (2006), Konsumpcja a styl ycia, [w:] Kurzynowski A. (red.), Polityka spoeczna, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. 78. Jung B., (2009), Kryzys czasu, czas kreatywnoci i wsppracy, [w:] Osiski J., Sztaba S. (red.), Nauki spoeczne wobec kryzysu na rynkach finansowych, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. 79. Kall J., (2001), Silna marka. Istota i kreowanie, PWE, Warszawa, s. 12; cyt. za: Dbski M., (2009), Kreowanie silnej marki, PWE, Warszawa. 80. Kisperska-Moro D., (2008), wiat wirtualnych organizacji, Zeszyty Naukowe Wyszej Szkoy Zarzdzania Ochron Pracy w Katowicach, nr 1(4). 81. Klasik A., (2010), Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, [w:] Gwd A. (red.), Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, NCK, Warszawa. 82. Klimczuk A., (2008), Games 2.0 jako prba konstrukcji spoeczno-kulturowego perpetuum mobile, PTBG, UAM, Pozna, Homo communicativus, nr 3(5). 83. Klimczuk A., (2008), Rozrywkowe skrzywienie kiedy dokuczliwo spoeczna gier komputerowych przekroczy dopuszczalny poziom?, PTBG, UAM, Pozna, Homo communicativus, nr 2(4). 84. Klimczuk A., (2010), Korzyci, szanse i zagroenia w realizacji idei medialabu, [w:] Orlik A. (red.), Digitalizacja dziedzictwa, Fundacja Ortus, Warszawa. 85. Klimczuk A., (2011), Eksperci i narcyzm kulturowy prba analizy wzajemnych relacji, [w:] Sieradzan J. (red.), Narcyzm: Jednostka spoeczestwo kultura, UwB, Biaystok. 86. Koalicja na rzecz Otwartych Standardw, online, protok dostpu: http://www.standardy.org/, data dostpu 27.09.2011. 87. Kolesiski A. (red.), (2008), Srebrna Narodowa Strategia Spjnoci, Stowarzyszenie Spoeczestwa Wiedzy, Warszawa. 88. Komfort & Qualitt 2011/2012, online, protok dostpu; http://www.komfort-und-qualitaet.de/2011/, data dostpu 27.09.2011. 89. Koszty pracy w Polsce, 9.02.2010, online, protok dostpu: http://kariera.com.pl/Twoja-Kariera/Coslychac-w-branzy/2010-02/Koszty-pracy-w-Polsce, data dostpu 29.09.2011.
146


90. Koszty pracy w strefie euro w gr o 2,6 proc., 21.06.2011, online, protok dostpu: http://www.podatki.biz/artykuly/ 16_14450.htm, data dostpu 27.09.2011. 91. Komider A., (2010), E-administracja, [w:] Kraska M. (red.), Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna. 92. Kotarba W., (2010), Ochrona wasnoci intelektualnej w informatyce, [w:] Zawia-Niedwiecki. J., Rostek K., Gsiorkiewicz A. (red.), Informatyka gospodarcza, Wyd. C.H. Beck, Warszawa. 93. Krajowy Rejestr Dugw, (2011), Kompleksowy Raport o Dugach marzec 2011 r., online, protok dostpu: http://www2.krd.pl/Centrum-prasowe/Raporty-KRD/Kompleksowy-Raport-o-D-ugach-luty-2011 .aspx, data dostpu 11.10.2011. 94. Kraska M. (red.), Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna. 95. Krl H., Ludwiczyski A. (red.), (2006), Zarzdzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitau ludzkiego organizacji, PWN, Warszawa. 96. Krzysztofek K., (2006), Status mediw cyfrowych: stare i nowe paradygmaty, Global Media Journal, nr 1. 97. Kuciski J., (2006), Organizacja i prowadzenie projektw foresight w wietle dowiadcze midzynarodowych, PAN, Warszawa, stycze. 98. Kukliski A., (2011), Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mdroci. Na spotkanie z enigm XXI wieku, [w:] Kukliski A., Mczyska E. (red.), Polska myl strategiczna. Na spotkanie z enigm XXI wieku, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, nr 2(52). 99. Lemaska M., (2011), Nasza Klasa zwikszya dystans do Facebooka, 21.09.2011, online, protok dostpu: http://www.rp.pl/artykul/ 706258,720368-Nasza-Klasa-zwiekszyla-dystans-do-Facebooka.html, data dostpu 27.09.2011. 100. Lis M., (2010), Konsumpcjonizm a postmodernizm, 25.06.2010, online, protok dostpu: http://www.europae.pl/tendencje-i-trendy/ artykuy/336-konsumpcjonizm-a-postmodernizm-, data dostpu 27.09.2011. 101. apiski K., Wynikiewicz B., (2011), Cloud Computing wpyw na konkurencyjno przedsibiorstw i gospodark Polski, Raport, IBnGR, Warszawa. 102. Maciejewski A., (2011), Optymistyczne prognozy dla brany IT na rok 2011, 10.01.2011, online, protok dostpu: http://www.computerworld.pl/news/365860/Optymistyczne.prognozy.dla.branzy.IT.na.rok.2011 .html, data dostpu 11.10.2011. 103. Matusiak K.B. (red.), (2010), Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce, PARP, Warszawa. 104. McQuail D., (2007), Teoria komunikowania masowego, PWN, Warszawa. 105. Ministerstwo Gospodarki, (2011), Polska 2011. Raport o stanie gospodarki, Warszawa. 106. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, (2011), Konsultacje spoeczne nad projektem Strategii Rozwoju Kapitau Spoecznego 2011-2020. Projekt, Warszawa. 107. Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Klasyfikacja zawodw i specjalnoci na potrzeby rynku pracy, Warszawa 2010. 108. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2007), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, Warszawa. 109. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2009), Studium wykonalnoci projektu: Sie Szerokopasmowa Polski Wschodniej. Wojewdztwo Podlaskie, Warszawa. 110. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Raport Polska 2011. Gospodarka spoeczestwo regiony, Warszawa. 111. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, (2011), Sytuacja spoeczno-gospodarcza Polski w 2010 roku, Warszawa. 112. Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji, (2008), Strategia rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, Warszawa, sierpie padziernik 2008 roku, online, protok dostpu: http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/495/6271/, data dostpu 11.10.2011. 113. Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji, (2010), Spoeczestwo informacyjne 2010 w liczbach. Raport, Warszawa. 114. Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji, (2010), Wpyw informatyzacji na usprawnienie dziaania urzdw administracji publicznej w Polsce w 2010 r. Raport generalny z bada ilociowych, Warszawa. 115. Narodowy Bank Polski, (2010), Zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce w 2008 roku, Warszawa. 116. Narodowy Bank Polski, (2011), Biuletyn Informacyjny 5/2011, Warszawa. 117. Narodowy Bank Polski, (2011), Sytuacja na rynku kredytowym, wyniki ankiety do przewodniczcych komitetw kredytowych, III kwarta, Warszawa.
147


118. Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieninej, (2011), Raport o inflacji marzec 2011 r., Warszawa, marzec. 119. Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieninej, (2011), Raport o inflacji lipiec 2011 r., Warszawa, lipiec. 120. Nemerle, online, protok dostpu: http://nemerle.org/, data dostpu 27.09.2011. 121. Ngo 2.0 Daj si zapa w sie, (2010), Fundacja Moje Stypendium, Warszawa. 122. NLog, online, protok dostpu: http://nlog-project.org/, data dostpu 27.09.2011. 123. Nowaczyk K., (2010), E-learning, [w:] Kraska M. (red.), Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Instytut Logistyki i Magazynowania, Pozna. 124. Null C., (2010), Reliability and Service: Technology's Most (and Least) Reliable Brands, 26.01.2010, online, protok dostpu: http://www.pcworld.com/article/187407/reliability_and_service_technologys _most_and_least_reliable_brands.html, data dostpu 27.09.2011. 125. Ograniczajc prawa autorskie, uwolnimy kreatywno wywiad z Lawrencem Lessigiem, (2011), Magazyn Dziennika Gazeta Prawna, nr 185, 23-25.09.2011. 126. Oklski M., (2004), Demografia, Scholar, Warszawa. 127. Olszynka P., (2011), Dwucyfrowy wzrost rynku IT w Polsce w 2011 r., [w:] Raport PMR. Rynek IT w Polsce 2011. Prognozy rozwoju na lata 2011-2015, PMR Publication, sierpie.. 128. Opala P., Rybiski K., (2007), Gordian Knots of the 21st Century, SSRN, October 2007, online, protok dostpu: http://ssrn.com/ abstract=1024826, data dostpu 27.09.2011. 129. Operating system Family share for 06/2011, online, protok dostpu: http://top500.org/stats/list/37/osfam, data dostpu 27.09.2011. 130. Operating System Market Share September 2011, online, protok dostpu: http://www.netmarketshare.com/ operating-system-market-share.aspx?qprid=8, data dostpu 27.09.2011. 131. O'Reilly T., (2005), What Is Web 2.0?, 30.09.2005, online, protok dostpu: http://oreilly.com/web2 /archive/what-is-web-20.html? page=4, data dostpu 27.09.2011. 132. Palska H., (1999), Styl ycia. Stare i nowe potrzeby badawcze, [w:] Gawin D. (red.) Homo eligens. Spoeczestwo wiadomego wyboru, IFiS PAN, Warszawa 1999. 133. PARP, (2005), Analiza stanu i kierunkw rozwoju parkw naukowo-technologicznych, inkubatorw technologicznych i centrw transferu technologii w Polsce, Warszawa. 134. Pasawski K., (2010), Sprzeda komputerw w Polsce wzrosa o 33 proc., 24.08.2010, online, protok dostpu: http://www.crn.pl /news/ wydarzenia/badania-rynku/2010/08/sprzedaz-komputerow-w-polscewzrosla-o-33-proc, data dostpu 27.09.2011. 135. Pawowska M., (2009), Perspektywy rozwoju telepracy w Polsce raport z bada, E-mentor, nr 3(30), online, protok dostpu: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/30/id/662, data dostpu 25.09.2011. 136. Pdich W., (1999), Ludzie starzy w perspektywie XXI wieku, Ethos, nr 3. 137. Pitek Z., (2011), Wiosna na rynku oprogramowania przemysowego. Raport z polskiej brany SCADA/HMI, 31.05.2011, online, protok dostpu: http://automatykab2b.pl/raporty/3828-wiosna-narynku-oprogramowania-przemyslowego-raport-z-polskiej-branzy-scadahmi? limitstart=0, data dostpu 27.09.2011. 138. Plawgo B. (i in.), (2009), Startery Podlaskiej Gospodarki analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor rehabilitacji geriatrycznej, Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku, Biaystok. 139. PlayStation 3 Worldwide Hardware Unit Sales, online, protok dostpu: http://www.scei.co.jp/ corporate/data/bizdataps3_sale_e.html, data dostpu 27.09.2011. 140. PLD Linux Distribution, online, protok dostpu: http://www.pld-linux.org/, data dostpu 27.09.2011; NLog, online, protok dostpu: http://nlog-project.org/, data dostpu 27.09.2011. 141. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Inwestycje zagraniczne, online, protok dostpu: http://www.paiz.gov.pl/ polska_w_liczbach/inwestycje_zagraniczne, data dostpu 27.09.2011. 142. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Sektor IT, online, protok dostpu: http://www.paiz.gov.pl/sektory/it, data dostpu 27.09.2011. 143. Ponad 6 mln uytkownikw Facebooka w Polsce, 29.04.2011, online, protok dostpu: http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/ponad-6-mln-uzytkownikow-facebooka-w-polsce, data dostpu 27.09.2011. 144. Portal CareerCast, The 10 Best Jobs of 2011, online, protok dostpu: http://www.careercast.com/jobsrated/10-best-jobs-2011, data dostpu 20.09.2011. 145. Portal CDEdu, http://www.cdedu.pl 146. Portal greatplacetowork, http://www.greatplacetowork.pl/
148


147. Portal Innowacji, (2011), Depesze. Promocja innowacji Tydzie Innowacji 2011 w Oslo, 14.11.2011, online, protok dostpu: http://www.pi.gov.pl/klastry/chapter_95361.asp, data dostpu 16.11.2011. 148. Portal Instytut-IT.pl, protok dostpu: http://www.instytut-it.pl/index.html 149. Portal insurance-canada.ca, Business Technology Professionals Empowered by Steps to Ward Off Threats Appear Naive in Face of Increased Number and Complexity of Attacks, Global Survey Finds, online, protok dostpu: http://www.insurance-canada.ca/ebusiness/canada/Accenture-increased-security-spending -608.php, data dostpu 11.10.2011. 150. Portal inwestycje.pl, Kapita na pomys polskie inwestycje VC/PE w wietle tendencji wiatowych, online, protok dostpu: http://inwestycje.pl/print/139048, data dostpu 29.09.2011. 151. Porter M.E., (2003), Postawy, wartoci i przekonania a makroekonomia dobrobytu, [w:] Harrison L.E., Huntington S.P. (red.), Kultura ma znaczenie. Jak wartoci wpywaj na rozwj spoeczestw, Wyd. Zysk i S-ka, Pozna. 152. Powolne gonienie sabncego peletonu, online, protok dostpu: http://pi.gov.pl/Polityka/chapter _95343.asp, data dostpu 29.09.2011. 153. Program Rozwoju Bibliotek, online, protok dostpu: http://www.biblioteki.org/, data dostpu 27.09.2011. 154. Program rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego E-Podlaskie, online, protok dostpu: http://epodlaskie.wrotapodlasia.pl/pl/Aktualnosci/var/resources/2/227/32/111003_pris.pdf, data dostpu 29.09.2011. 155. Program Wieloletni KULTURA+, online, protok dostpu: http://www.mkidn.gov.pl/pages/stronaglowna/finanse/program-wieloletni-kultura.php, data dostpu 27.09.2011. 156. PS3 worldwide sales reach 51.8 million, 14.09.2011, online, protok dostpu: http://www.eurogamer.net/ articles/2011-09-14-ps3-worldwide-sales-reach-51-8-million, data dostpu 27.09.2011. 157. Ranking programw antywirusowych, 22.06.2009, online, protok dostpu: http://www.antywirusexpert.pl/ news,pr,ranking_programow_antywirusowych,25.html, data 27.09.2011. 158. Rifkin J., (2002), Wiek dostpu. Nowa kultura hiperkapitalizmu, w ktrej paci si za kad chwil ycia, Wyd. Dolnolskie, Wrocaw. 159. Rogiski M., (2010), Sektor informatyczny w Polsce, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa, padziernik. 160. Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 17 wrzenia 2001 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgosze wynalazkw i wzorw uytkowych, (Dz.U. z 2001 r. nr 102, poz. 1119 z pn. zm.). 161. Sacha K., (2010), Inynieria oprogramowania, PWN, Warszawa. 162. Sedlak&Sedlak, Rankingi, online, protok dostpu: http://www.rynekpracy.pl/rankingi.php, data dostpu 20.09.2011. 163. Serwis spoecznociowy, online, protok dostpu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Serwis_spo%C5% 82eczno%C5%9Bciowy, data dostpu 27.09.2011. 164. Siciski A. (red.), (1978), Styl ycia. Przemiany we wspczesnej Polsce, PWN, Warszawa 1978. 165. Sprzeda PS3 w Polsce przekroczya 300 000 sztuk, 24.02.2011, online, protok dostpu: http://neogo.pl/newsy/sprzedaz-ps3-w-polsce-przekroczyla-300-000-sztuk/, data dostpu 27.09.2011. 166. Stowarzyszenie Wikimedia Polska, online, protok dostpu: http://pl.wikimedia.org/, data dostpu 27.09.2011. 167. Stuna G.D., (2010), Medialab laboratorium edukacji (medialnej), [w:] Orlik A. (red.), Digitalizacja dziedzictwa, Fundacja Ortus, Warszawa. 168. Szlendak T., (2009), Co si dzieje z czasem wolnym? Od codziennego znoju i odpoczynku do codziennoci, w ktrej czas eksplodowa, [w:] Bogunia-Borowska M. (red.), Barwy codziennoci. Analiza socjologiczna, Scholar, Warszawa. 169. Sztompka P., (2007), Zaufanie. Fundament spoeczestwa, Znak, Krakw 2007. 170. Szukalski P., (2006), Zagroenie czy wyzwanie proces starzenia si ludnoci, Polityka Spoeczna, nr 9. 171. Tapscott D., Williams A.D., (2008), Wikinomia. O globalnej wsppracy, ktra zmienia wszystko, WAiP, Warszawa. 172. The Standish Group International, Extreme chaos, 2007. 173. The Standish Group International, Trends report. Trends in IT Value, online, protok dostpu: http://www.standishgroup.com/ sample_research/trends_it_value.pdf, data dostpu 11.10.2011. 174. TNS OBOP, (2007), Dziadkowie i wnuki o sobie, wzajemnych relacjach i ludziach starszych. Komunikat z bada, Warszawa. 175. Toffler A., (2006), Trzecia Fala, Wydawnictwo Kurpisz, Pozna. 176. Tomkiewicz M., (2011), GUS podsumowa informatyzacj Polski, Computerworld, 8 lutego 2011. 177. Top 200. Ranking Firm IT 2010. Producenci sprztu, online, protok dostpu: http://www.computerworld.pl/ top200/producenci-sprzetu/, data dostpu 27.09.2011.
149


178. TOP200, (2011), Computerworld, 21 czerwca 2011. 179. Transgenerational Product Examples, online, protok dostpu: http://www.transgenerational.org/ resources/products.htm, data dostpu 27.09.2011. 180. UNIDO, (2005), Foresight technologiczny. Podrcznik, tumaczenie: Centrum Jzykowe IDEA Sp. z o.o., PARP. 181. Urzd Komunikacji Elektronicznej, (2011), Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w Polsce w 2010 roku, Warszawa. 182. Ustawa z 17 lutego 2005 roku o informatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych zadania publiczne, (Dz.U. nr 64, poz. 565 z pn. zm.). 183. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o dokonywaniu europejskich zgosze patentowych oraz skutkach patentu europejskiego w RP, (Dz.U. z 2003 r. nr 65, poz. 598 z pn. zm.). 184. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz niektrych innych ustaw, (Dz.U. z dnia 15 lipca 2010 r.). 185. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych, (Dz.U. z 2010 r. nr 113, poz. 759, nr 161, poz. 1078 i nr 182, poz. 1228 oraz z 2011 r. nr 5, poz. 13, nr 28, poz. 143 i nr 87, poz. 484). 186. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo wasnoci przemysowej, (Dz.U. z 2003 r. nr 119, poz. 1117 z pn. zm.). 187. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (Dz.U. z 2000 r. nr 80, poz. 904 z pn. zm.). 188. van Dijk J., (2010), Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, PWN, Warszawa. 189. W kierunku Aktu o jednolitym rynku. W stron spoecznej gospodarki rynkowej o wysokiej konkurencyjnoci. 50 propozycji na rzecz wsplnej poprawy rynku pracy, przedsibiorczoci i wymiany, COM(2010) 608, Bruksela, 27.10.2010. 190. Web 2.0, online, protok dostpu: http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0, data dostpu 26.09.2011. 191. Wierzbicki A., (2003), Prognozy typu technology foresight a prace Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus w perspektywie rozwoju spoeczestwa informacyjnego oraz integracji Polski z Uni Europejsk, Instytut cznoci, Warszawa; materiay z konferencji: Foresight Formuowanie scenariuszy rozwoju, Wrocawskie Centrum Transferu Technologii, 21-23 maja 2003. 192. Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku, (2011), Ranking zawodw deficytowych i nadwykowych w wojewdztwie podlaskim w II proczu 2010 r., Biaystok, kwiecie. 193. Wojewdzki Urzd Pracy, (2011), Obserwator gospodarczy Podlasia, I kwarta 2011, Biaystok. 194. Worldwide Server Market Revenues Increase 12.1% in First Quarter as Market Demand Continues to Improve, According to IDC, 24.05.2011, online, protok dostpu: http://www.idc.com/getdoc.jsp? containerId=prUS22841411, data dostpu 27.09.2011. 195. Wpyw wykorzystania WiOO na konkurencyjno polskich przedsibiorstw, online, protok dostpu: http://ibrkk.pl/id/114/Wp%C5%82yw_wykorzystania_WiOO_na_konkurencyjno%C5%9B%C4%87_polsk ich_przedsi%C4%99biorstw, data dostpu 27.09.2011. 196. Wrzesiska J., (2009), Wpyw kapitau zagranicznego na rozwj polskiego handlu, Stowarzyszenie Ekonomistw Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki Naukowe, tom XI, zeszyt 3. 197. Wunsch-Vincent S., Vickery G., (2007), Participative Web: User-Created Content, OECD, online, protok dostpu: http://www.oecd.org/dataoecd/57/14/38393115.pdf, data dostpu 27.09.2011. 198. Wykorzystanie wolnego i otwartego oprogramowania w rzdowej administracji publicznej. Raport z badania ilociowego dla Fundacji Wolnego i Otwartego Oprogramowania, (2010), Pentor, Pozna. 199. Zacher L.W., (2007), Transformacje spoeczestw: od informacji do wiedzy, C.H. Beck, Warszawa. 200. Zawia-Niedwiecki J., Rostek K., Gsiorkiewicz A. (red.), (2010), Informatyka gospodarcza, Wyd. C.H. Beck, Warszawa. 201. Zesp tumaczy stron Projektu GNU, online, protok dostpu: http://gnu.org.pl/, data dostpu 27.09.2011. 202. Zieliski C., (2008), Roboty w subie ludzi starszych, [w:] Karpiski A., Rajkiewicz A. (red.), Polska w obliczu starzenia si spoeczestwa, PAN Komitet Prognoz Polska 2000 Plus, Warszawa. 203. Zitek K., (2005), Wolny i Otwarty w wiecie biznesu. Moliwoci wykorzystania rozwiza typu FOSS, [w:] IV Konferencja Entuzjastw Informatyki KEI'2005, Chem, 20-21 maja 2005 r., PWSZ, Chem. 204. Zorska A., (2007), Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaywania, wyzwania, PWE, Warszawa. 205. Zwizek Polskiego Leasingu, Statystyki za rok 2011, online, protok dostpu: http://www.leasing.org.pl/ pl/statystyki/2011, data dostpu 11.10.2011. 206. ciska W., (2011), wiat oczami dostawcw, Computerworld, 21 czerwca 2011.
150


Spis rysunkw
Rysunek 1. Analiza piciu si Portera ................................................................................................................. 100 Rysunek 2. Otoczenie rda szans i zagroe w sektorze............................................................................... 135 Rysunek 3. Macierz wariantw strategicznych wynikajcych z analizy SWOT ................................................ 137
Spis tabel
Tabela 1. Liczba podmiotw gospodarki narodowej w latach 2009-2010 ............................................................ 16 Tabela 2. Dziaalno przedsibiorstw niefinansowych ........................................................................................ 17 Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w wojewdztwie podlaskim w latach 2009-2010 (stan w dniu 31 XII) .................................................................................. 20 Tabela 4. Wyniki finansowe podmiotw gospodarczych w wojewdztwie podlaskim w 2009 roku ................... 21 Tabela 5. Dziaalno przedsibiorstw .................................................................................................................. 21 Tabela 6. Sytuacja finansowa przedsibiorstw w 2010 roku ................................................................................ 24 Tabela 7. Produkcja wyrobw przemysowych w latach 2005-2010 w cenach biecych (bez podatku VAT) ... 25 Tabela 8. Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych w latach 2006-2010 ................................................. 28 Tabela 9. Trzymiesiczny WIBOR i LIBOR w latach 2005-2011........................................................................ 30 Tabela 10. Prognoza starzenia si populacji Polski wedug wojewdztw (udzia w populacji osb powyej 60. roku ycia) ............................................................................................................................................ 32 Tabela 11. Ranking przedsibiorstw sprzedajcych wasne oprogramowanie w Polsce w 2010 roku ................. 46 Tabela 12. Koszty pracy przypadajce na 1 zatrudnionego w Polsce w latach 2008-2009................................... 64 Tabela 13. Nasycenie polskich regionw orodkami innowacji i przedsibiorczoci w latach 2007-2010 .......... 73 Tabela 14. Gwni inwestorzy zagraniczni w sektorze informatycznym w Polsce w latach 2006-2009 .............. 89 Tabela 15. Sia przetargowa dostawcw ............................................................................................................... 93 Tabela 16. Sia przetargowa nabywcw ................................................................................................................ 95 Tabela 17. Sia konkurencji w sektorze ................................................................................................................ 96 Tabela 18. Sia nowych producentw i produktw ............................................................................................... 97 Tabela 19. Sia substytutw .................................................................................................................................. 99 Tabela 20. Analiza punktowa atrakcyjnoci sektora produkcji oprogramowania komputerowego .................... 101 Tabela 21. Dominujce zawody w sektorze produkcji oprogramowania komputerowego ................................. 109 Tabela 22. Oczekiwania podmiotw sektora w zakresie umiejtnoci, kwalifikacji, postaw pracowniczych .... 112 Tabela 23. Analiza SWOT sektora producentw oprogramowania .................................................................... 120 Tabela 24. Analiza tendencji w otoczeniu .......................................................................................................... 124 Tabela 25. Scenariusz optymistyczny ................................................................................................................. 128 Tabela 26. Scenariusz pesymistyczny ................................................................................................................. 129 Tabela 27. Scenariusz najbardziej prawdopodobny ............................................................................................ 130 Tabela 28. Scenariusz niespodziankowy ............................................................................................................. 133
Spis wykresw
Wykres 1. Warto i dynamika zmian rynku IT w Polsce w latach 2004-2011 .................................................... 15 Wykres 2. Dynamika obrotw dziaalnoci zwizanej z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz dziaalnoci powizan .................................................................................................. 18 Wykres 3. Procent osb w wieku 16+ korzystajcych z internetu w poszczeglnych wojewdztwach w 2007 roku i procent nowych osb korzystajcych w latach 2009 i 2011 ................................................ 36 Wykres 4. Innowacyjno wybranych krajw wedug The Summary Innovation Index SII w latach 2007-2010 ..................................................................................................................................... 52 Wykres 5. Odsetek osb dorosych regularnie korzystajcych z internetu w skali kraju ...................................... 54
151


Wykres 6. Wskanik penetracji internetu szerokopasmowego na 100 mieszkacw i na gospodarstwo domowe w Polsce ....................................................................................................................................... 55 Wykres 7. Stopa bezrobocia rejestrowanego oraz wskanik zatrudnienia w poszczeglnych wojewdztwach Polski w 2010 roku .......................................................................................................... 70 Wykres 8. Ranking 20 zawodw najczciej wystpujcych wrd bezrobotnych absolwentw w wojewdztwie podlaskim wedug stanu na koniec II procza 2010 roku ............................................ 114 Wykres 9. Tematyka szkole, w jakich uczestniczyli pracownicy badanych firm ............................................. 115
152

Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego (Podlasie economy starters. Analysis of economic growth and innovation areas of Podlaskie: software production sector)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego (Podlasie economy starters. Analysis of economic growth and innovation areas of Podlaskie: software production sector)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI

ANALIZA GOSPODARCZYCH OBSZARW WZROSTU

SEKTOR PRODUKCJI OPROGRAMOWANIA KOMPUTEROWEGO

Publikacja wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

ISBN 978-83-62258-37-6 COPYRIGHT BY WOJEWDZKI URZD PRACY W BIAYMSTOKU BIAYSTOK 2011

Wojewdzki Urzd Pracy w Biaymstoku