Instalacje elektryczne

Wr

Gwnym zadaniem instalacji elektrycznej jest doprowadzanie energii elektrycznej z sieci elektroenergetycznej do rnego rodzaju odbiornikw: rde wiata, urzdze gospodarstwa domowego, grzejnikw itp. Instalacja elektryczna w domu jednorodzinnym powinna zapewnia spenienie nastpujcych warunkw: ciga dostawa energii elektrycznej o odpowiednich parametrach; oznacza to stay dopyw prdu do punktw poboru, a w przypadku uszkodzenia wyczenie tylko jednego, uszkodzonego obwodu, moliwo odczenia od sieci, bezpieczestwo uytkowania zapewnienie ochrony przed poraeniem, przepiciami, powstaniem poaru, wygoda uytkowania odpowiednia liczba i waciwe usytuowanie (lokalizacja, wysoko nad podog) punktw wietlnych, gniazd wtykowych, wycznikw; o instalacji wygodnej w uyciu mona mwi, jeeli nie ma potrzeby stosowania przeduaczy i rozgaziaczy, zapewnienie moliwoci rozbudowy przez pozostawienie odpowiedniej rezerwy w tablicach rozdzielczych (miejsce we wnkach, bezpieczniki) oraz rezerwowych puszek.

n Kable, przewody, mocowania

INSTALACJE ELEKTRYCZNE
Od 01.01.2004 r bd w Polsce obo wizywa nowe war toci napi, t.j. 230V w obwodach jednofa zowych i 230/400V w trjfazowych. Przystpujc do bu dowy domu naley wystpi do Rejono wego Zakadu Energetycznego z Wnioskiem o okrelenie warun kw przyczenia in stalacji elektrycznej do sieci elektroener getycznej. Na im wicej obwo dw jest podzielona instalacja tym jest drosza, ale za to wy godniejsza w eksploa tacji. Uszkodzenie jednego obwodu nie powoduje wyczenia innych urzdze.
Energia elektryczna jest z systemu energetycznego rozprowadzana do stacji transformatorowo rozdzielczych, a stamtd do odbiorcw za porednictwem linii napowietrznych lub podziemnych (kablowych). Linie te s trjfazowe, na napicie przemienne 380/ 220 V. Cakowita instalacja elektryczna domu jednorodzinnego skada si z czci zewntrznej oraz wewntrznej. Cz zewntrzna instalacji skada si ze zcza (jest to poczenie wewntrznej instalacji odbiorczej z sieci elektryczn) oraz przycza czyli przewodw (o dugoci do 50 m) czcych zcze z sieci. Zcze powinno znajdowa si w miejscu oglnie dostpnym (na zewntrz posesji, jeeli jest ona ogrodzona lub na zewntrz budynku na posesji nieogrodzonej). Przycze moe by napowietrzne lub podziemne kablowe, jednofazowe lub trjfazowe. Rozrnia si dwa typy przyczy napowietrznych: a) stojakowe, w ktrym przewody s doprowadzone do stojaka zamocowanego na dachu, b) docienne, w ktrym przewody s doprowadzone do izolatorw zamocowanych w cianie. Uytkownik domu, ktry chce, eby jego instalacja elektryczna zostaa podczona do sieci, musi zwrci si do zakadu energetycznego z wnioskiem o okrelenie technicznych warunkw przyczenia. We wniosku podaje si nastpujce dane: moc cakowit wszystkich urzdze elektrycznych zainstalowanych w budynku (z rozbiciem na odbiorniki owietleniowe, grzewcze oraz siowe), moc maksymaln (maksymalny pobr mocy), moc urzdze elektrycznych przeznaczonych do pracy wycznie w czasie obowizywania obnionej taryfy opat i wymagajcych 2 taryfowego licznika, liczb silnikw. Naley te doczy plan sytuacyjny terenu z naniesion istniejc sieci elektryczn. Warunki techniczne przyczenia zawieraj: wielko przydzielonej mocy, miejsce przyczenia, sposb przyczenia, rodzaj przycza (napowietrzne lub kablowe, jedno lub trjfazowe), system ochrony przed poraeniem, natenie prdu bezpiecznikw przedlicznikowych, typ ukadu pomiarowego. Projekt instalacji wewntrznej wykonuje si na podstawie technicznych warunkw przyczenia instalacji elektrycznej okrelonych przez zakad energetyczny. Projekt instalacji wewntrznej stanowi integraln cz dokumentacji technicznej i musi by wykonany przez uprawnionego projektanta instalacji elektrycznych. Wybudowanie przycza oraz instalacji wewntrznej naley powierzy elektrykowi z uprawnieniami. Wybudowane odcinki sieci oraz przycza przechodz pod zarzd zakadu energetycznego bez wzgldu na to, na czyj koszt zostay wybudowane. Oznacza to, e zakad energetyczny moe do wybudowanych odcinkw sieci przycza nastpnych odbiorcw (warunki przyczenia, midzy innymi finansowe, s dokadnie okrelone). Wasnoci zakadu energetycznego s te licznik i bezpiecznik gwny. Instalacja elektryczna w mieszkaniu powinna by podzielona na obwody: owietlenia grnego (sufitowego), gniazd wtykowych oglnego przeznaczenia, gniazda wtykowego do pralki, gniazd wtykowych do urzdze odbiorczych w kuchni oraz do odbiornikw zainstalowanych na stae (na przykad hydroforu). Kady obwd powinien by wyposaony w oddzielny wycznik. Liczba obwodw w budynku jest zalena od jego wielkoci, liczby zainstalowanych urzdze elektrycznych oraz indywidualnych potrzeb mieszkacw. Do jednego obwodu gniazdowego (czyli jednego bezpiecznika) nie naley podcza wicej ni dziesi gniazd wtykowych. Nie wolno take do jednego obwodu podcza kilku urzdze elektrycznych o duej mocy. W zalenoci od sposobu prowadzenia przewodw rozrnia si trzy typy instalacji: n wtynkow (najczciej stosowana), n podtynkow, n nacienn.
INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

398

INSTALACJE

Poradnik Budujcego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

n Instalacja wtynkowa
W domu jednorodzin nym najczciej wy konuje si instalacj wtynkow nie wyma gajc kucia cian.

Przewody prowadzone s na powierzchni ciany, bezporednio pod tynkiem (grubo warstwy tynku musi wynosi przynajmniej 5 mm). Ukada si je na nieotynkowanej cianie lub stropie i mocuje do podoa: gwodziami, klamerkami, drutem, zarzuca zapraw murarsk, ewentualnie przykleja. Do instalacji wtynkowych powinien by stosowany odpowiedni osprzt: paskie gniazda wtynkowe, czniki oraz puszki rozgane. Na puszki podtynkowe wykuwa si mae wnki w cianie. Przewody, ktre nie bd czone w puszce, prowadzi si obok niej. Przewody wprowadzone do puszek powinny mie pozostawiony zapas dugoci (ptl). Po otynkowaniu i wyschniciu tynku sprawdza si instalacj (izolacja, mocowanie i poczenia przewodw). Osprzt i oprawy owietleniowe instaluje si po pomalowaniu pomieszcze. Jeeli stosuje si przewody wtynkowe w pomieszczeniach nieotynkowanych (piwnica, gara), zaleca si po uoeniu obrzuci je zapraw murarsk. W instalacjach wtynkowych powinno si stosowa specjalnie do tego przeznaczone przewody np. DYt (przewd paski izolowany w powoce z polwinitu, na napicie do 250 V). Instalacja wtynkowa jest tasza od podtynkowej, ale wszelkie zmiany lub uszkodzenia przewodw wymagaj kucia tynku.

n Instalacja podtynkowa

n Instalacja natynkowa (nacienna)

Izolowane przewody biegn na wierzchu ciany, na powierzchni tynku. Instalacj tego typu stosuje si przede wszystkim w pomieszczeniach wilgotnych, takich jak: piwnica, gara, pralnia, hydrofornia, ewentualnie na zewntrz budynku. Przewody przymocowuje si do podoa przy uyciu metalowych opasek i gwodzi lub przy pomocy specjalnych uchwytw. Koki lub uchwyty osadza si w cianach po otynkowaniu pomieszcze i wyschniciu tynkw. Przewody i osprzt instaluje si przed pomalowaniem pomieszcze. Instalacj natynkow mona prowadzi te w listwach podogowych.

Przewody najczciej stosowane w instalacji domowej to DYt, DYp oraz YDY

Kady przewd elektryczny skada si z elementu przewodzcego prd (przewodnika), izolacji (osony). Przewodnikiem jest mied (dawniej stosowano rwnie aluminium). Izolacj wykonuje si z polwinitu (polichlorku winylu) lub gumy. Przewody maj znormalizowane przekroje. Najczciej spotykane przekroje y (w mm2) to: 0.5, 0.75, 1, 1.5, 2.5, 4, 6, 10 16, 25, 35, 50, 70, 95, 120. Przewody s oznaczone symbolami i liczbami, ktre wskazuj na ich konstrukcj i zastosowanie. Symbole oznaczaj kolejno: Materia przewodu: A aluminium, F stal mikka, FL linka elazna, brak litery mied. Konstrukcja: D drut, L linka, L..g linka gitka. Materia izolacji: Y izolacja polwinitowa, G izolacja z gumy, Materia powoki (przed liter oznaczajc materia): Y powoka z polwinitu Cechy charakterystyczne, np.: a izolacja odporna na wpywy atmosferyczne i podwyszon temperatur, d izolacja wzmocniona (grubsza warstwa polwinitu), o przewd okrgy, p przewd paski, u przewd uzbrojony, K przewd kabelkowy lub kabel. Przeznaczenie, np.: ak akumulatorowy, t wtynkowy, w wysokiego napicia, S sznur, M przewd mieszkaniowy, W przewd warsztatowy, P przewd przemysowy, YDYp 250V 2 x 2,5 drut miedziany, dwie yy, w izolacji z polwinitu i osonie z polwinitu, paski, o przekroju kadej yy 2.5 mm2. W pomieszczeniach mieszkalnych stosuje si przewody miedziane dwuyowe lub trjyowe w izolacji z polwinitu, o przekroju 1 i 1.5 mm2. Dobr powierzchni przekroju zaley midzy innymi od przewidywanego poboru mocy. W rurkach podtynkowych stosuje si jednoyowe przewody miedziane w izolacji poliwinylowej DY. W nowych instalacjach wtynkowych stosuje si przewody wtynkowe dwu lub trjyowe, z yami miedzianymi, w izolacji poliwinylowej, oznaczone DYt. Natomiast przy remoncie instalacji wtynkowej czsto wygodniejsze jest stosowanie przewodw paskich, oznaczonych DYp. Przed uoeniem przewodw naley sprawdzi zgodno przekrojw z dokumentacj.

n Przewody

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

INSTALACJE

399

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

Przewody elektryczne przebiegaj w bruzdach wykutych w cianie. Po wykuciu bruzd umieszcza si w nich specjalne rurki przeznaczone na przewody. Gboko bruzdy musi by taka, aby rurka w caoci bya ukryta w cianie. Po otynkowaniu i wyschniciu tynku wciga si przewody elektryczne do rurek. Osprzt i oprawy owietleniowe instaluje si po pomalowaniu pomieszcze. Zalet instalacji podtynkowej jest moliwo wymiany przewodw bez koniecznoci kucia tynku. Wykuwanie bruzd jest jednak dosy kosztowne, a w cienkich ciankach dziaowych moe prowadzi do ich osabienia. Poza tym prawidowo dobrane i starannie uoone przewody najczciej uszkadzaj si na zaciskach i w puszkach, a nie wewntrz rurek, rzadko wic zachodzi konieczno wymiany przewodw w cianie. Wykonanie instalacji podtynkowej jest szczeglnie celowe w budynkach wykonanych w technologii tradycyjnej, ze cianami z cegy, gdzie kucie bruzd nie przedstawia trudnoci. Obecnie spotyka si pogld, e bardziej korzystne jest wykonanie instalacji wtynkowej w poczeniu z osprztem podtynkowym.

n Osprzt
W skad tak zwanego osprztu wchodz: puszki, czniki, gniazda wtykowe i przyciski. Puszki instaluje si w miejscach pocze i rozgazie przewodw oraz przy gniazdkach i wycznikach. Mog by: wtynkowe, podtynkowe lub natynkowe, wykonane z tworzyw sztucznych lub blachy. Bez wzgldu na rodzaj instalacji zaleca si stosowanie puszek podtynkowych. W pomieszczeniach wilgotnych naley stosowa puszki szczelne. Puszki dziel si na rozgane (o rednicy 70 mm) i kocowe (o rednicy 50 mm). Gboko puszek wynosi 40 mm. Gniazda wtykowe jednofazowe montuje si w instalacjach elektrycznych o napiciu 220 V, trjfazowe 380 V. S produkowane z materiaw nie przewodzcych prdu elektrycznego: termoplastu, duroplastu. Zalenie od sposobu prowadzenia instalacji mog by natynkowe lub podtynkowe. S dostpne w wersji z bolcem uziemiajcym lub bez, pojedyncze lub podwjne, z wycznikiem rnicowo prdowym, z ochron przeciwprzepiciow, bryzgoszczelne (z pokrywami) do montau w azienkach. czniki instalacyjne (wyczniki i przeczniki) su do otwierania, zamykania i przeczania poszczeglnych obwodw elektrycznych, czyli wczania i wyczania domowych urzdze elektrycznych (owietlenie, wentylatory, dzwonki itp.). W mieszkaniach stosuje si powszechnie instalowane na cianach wyczniki klawiszowe. S przystosowane do prdu o nateniu 10 lub 16 A. Wyczniki jednobiegunowe su do obsugi pomieszcze z jednym obwodem wietlnym, w ktrych po naciniciu klawisza wszystkie arwki wczaj si jednoczenie. Wyczniki jednobiegunowe wiecznikowe (wyposaone w dwa klawisze) umoliwiaj obsug dwch obwodw wietlnych z jednego miejsca (np. niezalene wczanie grup arwek w yrandolu lub yrandola i kinkietu). ciemniacze s to urzdzenia suce do regulacji natenia owietlenia i dostosowania jego poziomu do potrzeb. Mona kupi ciemniacze przeznaczone do lamp arowych (zwykych i halogenowych) lub fluorescencyjnych. Ich maksymalne obcienie przy zasilaniu prdem zmiennym o napiciu 220 V i czstotliwoci 50 Hz wynosi najczciej 400 W, co oznacza, e suma mocy podczonych do ciemniacza arwek nie moe by wiksza. Mog by sterowane przyciskiem, pokrtem, pilotem, dotykiem, niektre maj funkcj pamici. Wyczniki czasowe wczaj i wyczaj owietlenie samoczynnie po upywie okrelonego czasu. Przykadowo wyczniki schodowe wczaj owietlenie schodw z ustalonym opnieniem. Dostpne s te wczniki wczajce wentylatory w azienkach z opnieniem w stosunku do momentu zapalenia wiata. czniki krzyowe umoliwiaj wczanie i wyczanie obwodu z kilku miejsc; instaluje si je np. na klatkach schodowych przy drzwiach do mieszka. Wyczniki zmierzchowe su do wczania i wyczania owietlenia na otwartej przestrzeni (placach budw, ulicach, wystawach) w przypadku, gdy natenie wiata padajcego na pprzewodnik z materiaem wiatoczuym osignie okrelon warto. S umieszczone w hermetycznej obudowie i przystosowane do pracy przy zmiennych warunkach atmosferycznych. czniki instalacyjne musz by przystosowane do typu instalacji (wtynkowa, podtynkowa, nacienna); w przypadku stosowania cznikw do instalacji podtynkowej przy istniejcej instalacji naciennej mona ewentualnie dokupi obudowy natynkowe i ramki. Wyczniki (klawisze i ramki) s produkowane w wielu ksztatach i kolorach (np. stylizowanych na antyk), zwykle dostpne s te w wersji z podwietleniem, ktre uatwia ich lokalizacj na cianie, czasami maj wbudowany zegar elektroniczny.

Osprzt
puszki gniazda wtykowe czniki instalacyjne wyczniki klawiszowe ciemniacze wyczniki czasowe wyczniki zmierzchowe czniki krzyowe

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

n Pomiary
Instalacja elektryczna odbiorcza w budynku jednorodzinnym (lub samodzielnym lokalu) musi by wyposaona w urzdzenia do pomiaru zuycia energii elektrycznej, usytuowane w miejscu atwo dostpnym i zabezpieczone przed uszkodzeniem i ingerencj osb niepowoanych. Ukad pomiarowy skada si z licznika, jedno lub dwutaryfowego. Licznik jednotaryfowy instaluje si w przypadku pobierania przez ca dob energii elektrycznej w tej samej cenie. Licznik dwutaryfowy instaluje si w przypadku pobierania w porze nocnej taszej energii (np. do adowania pieca akumulacyjnego) Rodzaj ukadu pomiarowego jest okrelony w technicznych warunkach przyczenia. Bezporednio za licznikiem znajduj si bezpieczniki. Od tablicy rozdzielczej odchodz wszystkie przewody elektryczne zasilajce budynek w prd.

n Ochrona przeciwporaeniowa
Podstawowym zabez pieczeniem przeciw poraeniowym jest wycznik rnico woprdowy.
Poraenie prdem nastpuje przy zetkniciu si ciaa czowieka z goymi przewodami lub obudowami odbiornikw, w ktrych wskutek uszkodzenia izolacji wystpio napicie wzgldem ziemi. Przez ciao czowieka przepywa wtedy prd. Aby zmniejszy niebezpieczestwo poraenia, stosuje si dodatkow ochron przeciwporaeniow. Wymagaj jej przede wszystkim urzdzenia elektryczne w obudowie metalowej (lodwki, pralki, zmywarki). W domach mieszkalnych stosuje si najczciej nastpujce rodzaje ochrony przeciwporaeniowej: a) zerowanie, b) uziemienie, c) wyczniki ochronne. Wybr midzy sposobem (a) i (b) jest okrelony w technicznych warunkach przyczenia (sie zewntrzna musi by odpowiednio przystosowana). W przypadku (a) metalowa
INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

400

INSTALACJE

Poradnik Budujcego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry
obudowa odbiornika jest poczona z przewodem zerowym instalacji elektrycznej, w przypadku (b) jest poczona z tak zwanym uziomem za porednictwem metalowego przewodu uziemiajcego. Na zewntrz oba rodzaje ochrony s realizowane przez podczenie odbiornika do gniazda wtykowego z bolcem ochronnym (ktry jest poczony z przewodem zerowym lub uziomem). Niezalenie od ochrony wymienionej w (a) i (b) stosuje si wyczniki ochronne, tak zwane rnicowo prdowe. Mona je stosowa dla caej instalacji lub dla poszczeglnych obwodw.

n Ochrona zwarciowa i przepiciowa

Bezpieczniki
Bezpieczniki chroni poszczeglne obwody instalacji elektrycznej przed przepywem prdu o zbyt duym nateniu. W przypadku uszkodzenia odbiornika energii elektrycznej zainstalowanego w danym w obwodzie bezpiecznik odcina dopyw prdu. Stosowane dawniej powszechnie bezpieczniki topikowe (w ktrych dopyw prdu by przerywany przez stopienie elementu) wychodz z uycia. Obecnie instaluje si bezpieczniki automatyczne, ktre po naprawieniu uszkodzonego odbiornika energii wcza si na powrt. Bezpieczniki chroni te obwd przed przecieniem, wyczajc go w przypadku, gdy przez duszy czas pobierany jest prd o wartoci natenia zblionej do granicznej, dlatego nazywane s rwnie wycznikami nadmiarowoprdowymi. Niektre (A) w takim przypadku odczaj prd natychmiast, inne (B, C) dopiero po chwili (tzn. toleruj krtkotrwae przecienie). Stosuje si je np. w obwodach zasilajcych silniki pomp, dla ktrych natenie prdu przy rozruchu jest kilkakrotnie wiksze od pobieranego w trakcie pracy. Przepicie jest to kady wzrost napicia powyej maksymalnego napicia dopuszczalnego podczas pracy danego urzdzenia. Przepicia mog by wewntrzne (zwizane z prac sieci) i zewntrzne (wyadowania atmosferyczne). W celu ochrony drogich urzdze elektrycznych i elektronicznych, ktre czsto s wraliwe na zakcenia w sieci, najkorzystniejsze jest stosowanie wielostopniowego systemu ochrony przeciprzepiciowej. Pierwszy stopie ochrony stanowi urzdzenia ochronne zainstalowane w miejscu wprowadzenia instalacji do budynku (ochronniki i odgromniki). Kocowy stopie stanowi ochronniki montowane w puszkach lub w gniazdach oraz tak zwane listwy zasilajce zabezpieczajce przed przepiciami w sieci elektrycznej. Bezporedni ochron przeciwprzepiciow sprztu elektrycznego i elektronicznego (telewizory, telefony, komputery) zapewniaj ochronniki przeciwprzepiciowe ograniczajce przepicia pochodzce zarwno z sieci zasilajcej, jak te z anteny. Instaluje si je bezporednio przed chronionymi urzdzeniami. S to tzw. iskierniki i warystory, tj elementy silnie przewodzce prd przy wzrocie napicia powyej pewnej wartoci progowej. Zadziaanie ogranicznika napicia powoduje, e w chwili wystpienia przepicia przez ogranicznik pynie prd powodujc zadziaanie wycznika nadmiarowoprdowego i odczenie obwodu z chronionym urzdzeniem.

Wyczniki nadmiaro woprdowe

Odgromniki Iskierniki Warystory

n Owietlenie
Rozrniamy nastpujce rda wiata: n lampy arowe, n lampy fluorescencyjne, n lampy rtciowe, n lampy sodowe. Parametry charakteryzujce rda wiata to moc (mierzona w watach W) i napicie zasilania (mierzone w voltach V). Typ arwki i jej moc musz by dostosowane do oprawy owietleniowej (zamontowanie arwki o zbyt duej mocy moe doprowadzi do stopienia oprawy). W lampach arowych wiato powstaje wskutek podgrzania do wysokiej temperatury drutu wolframowego umieszczonego wewntrz szklanej arwki wypenionej prni lub gazem obojtnym (azotem, argonem, kryptonem, ksenonem). Cech charakterystyczn lamp arowych jest wraliwo na zmiany napicia (przy wzrocie napicia prdu zwiksza si natenie strumienia wietlnego i jednoczenie maleje trwao). Przecitna trwao arwki tradycyjnej wynosi 1000 godzin. Typowe arwki stosowane w mieszkaniach maj moc 25, 40, 60, 75 i 100 W. arwki tradycyjne przeznaczone s gwnie do zasilania prdem o napiciu 220 V. Produkuje si te arwki do zasilania tzw. napiciem bezpiecznym do 24 V. arwki maj rne ksztaty i barwy: przezroczyste, matowe, kolorowe. arwki przezroczyste przeznaczone s przede wszystkim do opraw zamknitych, w ktrych rdo wiata jest niewidoczne. arwki matowe mog by instalowane take w oprawach z widocznym rdem wiata (yrandole, kinkiety). arwki kolorowe maj przede wszystkim zastosowanie ozdobne. Oprcz typowych arwek o tradycyjnych wymiarach i ksztacie baki na rynku dostpne s take inne ich rodzaje. arwki maogabarytowe mog by wiecowe lub kuliste, przezroczyste, matowe lub kolorowe; nadaj si przede wszystkim do owietlenia dekoracyjnego. arwki liniowe maj wygld podobny do wietlwek; dziki duej powierzchni wiecenia nadaj si do instalowania w nieosonitych oprawach. Instaluje si je przede wszystkim w azienkach i jako owietlenie szafek ciennych. Zakoczone s tzw. trzonkami bagnetowymi. arwki z du bak (przezroczyste, biae lub krystaliczne) maj zastosowaINFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

n rda wiata

arwki zwyke arwki maogabarytowe

arwki liniowe

INSTALACJE

401

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

Ochronniki

arwki kryptonowe arwki z odbynikiem

arwki halogenowe

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

wietlwki

wietlwki kompaktowe

Lampy rtciowe

Lampy sodowe

nie ozdobne. arwki kryptonowe maj niewielkie baki wypenione kryptonem kuliste, wiecowe lub grzybkowe. Daj mikkie wiato. arwki ze zwierciadlan kopu baki maj grn cz pokryt zot lub srebrn powok odbijajc promienie wietlne w kierunku trzonka; s przeznaczone do opraw owietleniowych z odbynikiem (warstw odbijajc wiato). W arwkach z odbynikiem zwierciadlan powok jest pokryta szyjka baki, dziki czemu arwki te daj intensywny strumie wiata kierunkowego; nadaj si do stosowania w miejscach, gdzie potrzebne jest silne owietlenie punktowe, na przykad nad stoem lub blatem roboczym. Zalenie od typu arwki produkowane s w wersji z duym i maym gwintem. arwki halogenowe (wypenione jodem, bromem lub fluorem) maj wiksz trwao ni arwki tradycyjne. Emituj ostre i intensywne wiato, ale bardzo silnie si nagrzewaj, dlatego musz by instalowane w specjalnych oprawach chronicych uytkownikw przed poparzeniem. Widmo promieniowania emitowanego przez te arwki zawiera niewielk ilo promieniowania ultrafioletowego, ktre jest szkodliwe dla zdrowia, dlatego ich baki s czasami wykonywane ze szka kwarcowego, ktre nie przepuszcza promieni UV. Najczciej s zasilane prdem o napiciu 12 lub 24 V i wymagaj stosowania transformatorw redukujcych napicie z sieci. Spotyka si te arwki halogenowe zasilane prdem o napiciu 220V. arwki halogenowe, podobnie jak zwyke, mog by przezroczyste, matowe, wiecowe, kuliste, liniowe, z rnego rodzaju odbynikami (zwierciadlanymi, aluminiowymi, typu zimne lustro itp.). Lampy fluorescencyjne (wietlwki) s wypenione gazem (parami rtci lub argonu) o bardzo niskim cinieniu. Napicie przyoone do umieszczonych w rodku elektrod powoduje wyadowanie w gazie, w wyniku czego powstaje promieniowanie nadfioletowe (niewidzialne), ktre padajc na cianki lampy pokryte luminoforem zamienia si na promieniowanie widzialne. Barwa emitowanego wiata zaley od luminoforu. wietlwka musi by wyposaona w ukad z zaponnikiem, wbudowany w konstrukcje wietlwki lub umieszczony w odpowiedniej oprawie, ktry zapewnia napicie konieczne do zainicjowania wyadowa w lampie. W typowych rozwizaniach zapon lampy fluorescencyjnej trwa kilka sekund. wietlwki liniowe maj form rur zakoczonych z obu stron trzonkami. wietlwki kompaktowe s dostosowane do opraw z maym lub duym gwintem (E27 lub E14), dziki czemu mog by stosowane zamiennie ze zwykymi arwkami. Maj rne ksztaty: kilku rwnolegych rurek (prostych lub wygitych), kuliste, zblione do zwykych arwek. wietlwki zuywaj mao prdu (np. wietlwka o mocy 9 W daje wiato o nateniu zblionym do zwykej arwki o mocy 40 W w katalogach producentw mona znale odpowiednie zestawienia), ale ich wad jest pulsowanie wiata. Wady tej s pozbawione nowoczesne wietlwki z zaponem elektronicznym. wietlwki nadaj si szczeglnie dobrze do stosowania w miejscach, gdzie potrzebne jest owietlenie cige. W lampach rtciowych wiato powstaje w wyniku wyadowa midzy elektrodami w rurze ze szka kwarcowego wypenionej parami rtci i argonu pod wysokim cinieniem. wiato wytwarzane przez lampy rtciowe zawiera domieszk promieni ultrafioletowych. Po wyczeniu zasilania wysokie cinienie panujce wewntrz lampy uniemoliwia zapocztkowanie wyadowa i ponowny zapon moe nastpi dopiero po ostygniciu. Lampy rtciowe charakteryzuj si wysok trwaoci 10000 20000 godzin. Przykadem lampy rtciowej jest lampa kwarcowa. W lampach sodowych rdem wiata s wyadowania elektryczne w parach sodu i rtci, powstajce w wyniku wysokiego napicia w gazie pomocniczym (argonie lub neonie). Pod wpywem wysokiej temperatury sd zaczyna parowa i wiato staje si coraz bardziej intensywne. Zalenie od wartoci cinienia par sodu lampy sodowe dzielimy na niskoprne i wysokoprne. Do zasilania lamp niskoprnych stosuje si najczciej transformator, ktry pozwala na uzyskanie wysokiego napicia niezbdnego do zaponu lampy oraz ograniczenia napicia w czasie pracy. Lampy sodowe emituj wiato monochromatyczne o barwie tej, co zapewnia dobr widoczno nawet w trudnych warunkach, np. we mgle. Zalenie od typu maj trwao 10000 24000 godzin.

n Owietlenie wewntrzne
Liczba obwodw owietleniowych moe by rna, w domach jednorodzinnych zaleca si jednak instalowa przynajmniej dwa obwody na kadej kondygnacji (czsto ich liczba jest o wiele wiksza); wtedy przy przepaleniu bezpiecznika nie ganie wiato na caym pitrze. Instalacja owietleniowa w pokojach powinna umoliwia wczanie i wyczanie przy pomocy wycznikw wieloobwodowych. Punkty wietlne s to wyprowadzenia przewodw elektrycznych do opraw owietleniowych sufitowych i ciennych oraz do gniazd wtykowych. Liczb punktw wietlnych w danym pomieszczeniu ustala si w zalenoci od jego wielkoci oraz indywidualnych potrzeb. Jeden punkt wietlny sufitowy w pokoju (jak to byo czsto przyjmowane dawniej) nie zapewnia odpowiedniego owietlenia, szczeglnie w przypadku wikszych pomieszcze. Najkorzystniejsze jest owietlenie wielopunktowe, w ktrym kady punkt obsuguje okrelon stref funkcjonaln. Owietlenie wewntrzne mona podzieli na: n oglne, ktrego celem jest rozproszenie mroku; stosuje si lampy i kinkiety kierujce wiato na ciany i sufit,

402

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

INSTALACJE

Poradnik Budujcego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry
n miejscowe, padajce bezporednio na owietlan powierzchni; stosuje si do owietlenia miejsc pracy (biurek, stow, blatw roboczych), czsto w poczeniu z owietleniem oglnym, n punktowe, akcentujce tylko pewne fragmenty wntrza przez skierowanie w te miejsca wizki wiata (o nateniu przynajmniej 3 krotnie wikszym ni przy owietleniu oglnym); stosuje si do owietlenia obrazw, kolekcji itp. Do owietlania mieszka stosuje si arwki zwyke, halogenowe i wietlwki. Oprawy owietleniowe mona podzieli n ze wzgldu na lokalizacj na: sufitowe i stropowe, cienne, meblowe. n ze wzgldu na konstrukcj na: otwarte, w ktrych rda wiata (arwki) s widoczne, zamknite, w ktrych arwki s niewidoczne. Oprawy sufitowe mog by montowane bezporednio do stropu lub podwieszone, przystosowane do obsugi jednej lub kilku lamp. Podwieszenie moe by sztywne (prty z drewna lub metalu) lub wiotkie (linka). W niektrych modelach konstrukcja podwieszenia (np. spryna) umoliwia regulowanie wysokoci zawieszenia. Lampy s ustawione w staej pozycji lub moliwe jest regulowanie kta ustawienia. Oddzieln grup stanowi oprawy przeznaczone do sufitw podwieszanych. S najczciej przystosowane do lamp arowych halogenowych lub fluorescencyjnych. Mog by wpuszczane w sufit lub wystajce. Maj rne rednice, dostosowane do otworw instalacyjnych o rnych wymiarach. Czsto arwka jest umieszczona w kulistej obrotowej czaszy, dziki czemu moliwe jest kierowanie strumieniem wiata. Oprawy mog by wyposaone w dodatkowe elementy ozdobne, na przykad kolorowe lub metaliczne piercienie (szklane, mosine, chromowane), pojedyncze, podwjne lub potrjne, paskie, owalne, wystajce z sufitu. Tzw. oprawy rastrowe maj posta prostoktnych moduw, z ktrych mona montowa linie wietlne. Instaluje si je na suficie za porednictwem szyn nonych montowanych do sufitu lub zawieszanych na linkach albo acuchach. Maj odbyniki z aluminium. Stosuje si je przede wszystkim w biurach, laboratoriach, halach targowych. Oprawy cienne to przede wszystkim kinkiety i reflektorki. Mog by pojedyncze, podwjne, potrjne. Najczciej istnieje moliwo zmiany kierunku strumienia wietlnego. Oprawy meblowe dostpne s w wersji wpuszczanej (do montau w pkach o standardowej gruboci 20 mm), przykrcanej, przypinanej (np. do pki) lub stojcej. Oprawy wpuszczane i przykrcane (halogenowe i zwyke) stosuje si do owietlenia regaw, barkw, gablot (np. ze szkem), biurek. Czsto maj posta reflektorkw o rnych ksztatach i kolorach. Mog by wyposaone w aluminiowy odbynik. Dostpne s specjalne oprawy do mebli kuchennych i azienkowych. Oprawy stojce to rnego rodzaju lampy: biurkowe, stoowe, podogowe, nocne itp. Mog by zwyke lub halogenowe. Czsto maj regulowany kt nachylenia w poziomie i w pionie lub skadane ramiona. Oprawy maj obudowy wykonane z blachy lakierowanej, anodowanej, chromowane, eliwne, aluminiowe, mosine, mosine pozacane. Na rynku dostpne s transformatory do opraw halogenowych o mocy 20 600 W. Do jednego transformatora mona podcza rwnolegle kilka opraw (suma mocy nie moe przekracza mocy znamionowej transformatora).

Oprawy sufitowe

Oprawy cienne Oprawy meblowe

Oprawy stojce

n Owietlenie zewntrzne
Owietlenie zewntrzne mona podzieli ze wzgldu na przeznaczenie na: n owietlenie fasady budynku, n owietlenie otoczenia budynku (parkingu, podjazdu, cieek), n owietlenie ogrodu (rolin), n owietlenie wody (oczek wodnych, basenw, kaskad, fontann). Lampy mog by stojce, wiszce, mocowane na cianie budynku, na kolumnie lub specjalnym maszcie (aluminiowym lub poliestrowym wzmocnionym wknem szklanym), wbudowane w mur (ciany lub ogrodzenia), umieszczone w gruncie. Dostpne s specjalne oprawy do stosowania pod wod (w basenach kpielowych lub oczkach wodnych). Maj czsto form lampionw lub s stylizowane na stare latarnie uliczne. Niektre modele lamp ciennych s wyposaone w czujnik ruchu (wczaj si, kiedy kto przechodzi), czasami take w alarm (syren lub gong). Do owietlenia zewntrznego stosuje si arwki zwyke, halogenowe, wietlwki i lampy sodowe. Oprawy owietleniowe maj najczciej obudowy aluminiowe pokryte powok poliuretanow lub lakierem epoksydowym, akrylowym albo poliestrowym, z dodatkowym zabezpieczeniem przed korozj. arwki maj czsto odbyniki z blachy aluminiowej. Klosze (przesony) s wykonane ze szka (hartowanego, wysokoudarowego, twardego krystalicznego) lub z poliwglanu.
INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

INSTALACJE

403

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

Elewacj budynku oraz najblisze otoczenie (taras, drzwi wejciowe), ogrodzenie i wjazd do garau najlepiej owietli lampami ciennymi. Do owietlenia schodw najlepiej nadaj si lampy punktowe umieszczone w gruncie (na zewntrz wydostaje si tylko strumie wiata). Roliny mona owietli lampami umieszczonymi na masztach, punktowymi lub reflektorkami. Oprawy do dowietlania rolin wiatem sztucznym (w warunkach niedoboru wiata sonecznego) s wyposaone w wieszaki umoliwiajce podwieszenie do konstrukcji dachowej lub konstrukcji szklarni. Baseny i oczka wodne owietla si specjalnie do tego celu przeznaczonymi lampami, ktre umieszcza si pod wod, na powierzchni wody, ewentualnie obok.

n Zasilanie awaryjne, agregaty

Agregaty prdotwrcze s to urzdzenia przeznaczone do zasilania urzdze elektrycznych przenonych lub awaryjnego zasilania urzdze elektrycznych przy braku napicia w sieci. Podstawowe elementy agregatu to: silnik, prdnica, tumik i osprzt elektryczny. Agregaty dziel si na: przenone i stae. Mog by nieobudowane lub obudowane wyciszone. Obudowy s dostosowane do rnych warunkw atmosferycznych. Agregaty przenone wystpuj w wersjach przeznaczonych do: montowania na podwoziu, holowania za samochodem, montowania na kontenerze. Agregaty prdotwrcze mog by wyposaone w ukad sterowania rcznego lub automatycznego. Przy sterowaniu rcznym uruchomienie i zatrzymanie agregatu odbywa si przy pomocy umieszczonej w dowolnym miejscu tablicy sterowniczej, na ktrej umieszczone s wskaniki umoliwiajce kontrol pracy. Po zainstalowaniu odpowiedniego podzespou istnieje take moliwo zdalnego uruchomienia i zatrzymania agregatu. Ukad sterowania automatycznego nadzoruje i kontroluje poziom zasilania podstawowego. W przypadku przekroczenia zadanych parametrw uruchamia agregat prdotwrczy, kontroluje wszystkie parametry jego pracy i wysya do SZR sygna przeczenia zasilania z podstawowego na awaryjne. Po powrocie zasilania podstawowego wysya do SZR sygna przeczenia zasilania z awaryjnego na podstawowe oraz kontroluje proces wyczenia agregatu. Podczas caego cyklu pracy agregatu prdotwrczego panel kontrolny automatycznie nadzoruje wszystkie parametry pracy urzdzenia, a wskaniki umieszczone na panelu umoliwiaj ich odczyt. SZR Ukad Samoczynnego Zaczenia Rezerwy zestaw mechanicznoelektrycznych stycznikw z wzajemn blokad pozycji, dobranych odpowiednio do obcie agregatu.

Agregaty prdotwrcze

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

UPSy

Tzw. UPS y skadajce si z baterii akumulatorw i przetwornicy napicia, su do chwilowego zasilania urzdze elektrycznych podczonych do sieci jednofazowej lub trjfazowej. Najczciej chroni sprzt komputerowy oraz inne urzdzenia elektroniczne przed wahaniami napicia i przerwami w dopywie energii elektrycznej. Wcza si je midzy sieci i odbiornikiem. Lampki kontrolne pokazuj warunki robocze i obcienie. Bardziej zoone modele nadaj akustyczne sygnay ostrzegawcze co kilka sekund w przypadku wystpienia krytycznych warunkw roboczych, aby zapewni wystarczajc ilo czasu do zabezpieczenia danych. UPS y mog by czone rwnolegle, tworzc jednostki o duej mocy. UPSy podtrzymuj zasilanie w czasie kilkunastu minut do kilku godzin, w typowym przypadku okoo godziny.

404

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2003

INSTALACJE