I. Formowanie elementw z proszkw metali Przygotowanie proszkw 1. Prasowanie matrycowe 2. Inne metody formowania II.

Spiekane kompozyty z osnow metaliczn Metalurgia proszkw Rodzaje Umocnienie materiaw komp. Zbrojonych a) Dyspersyjnie b) czstkami 4. Metody wytwarzania spiekw kompozytw z osnow metaliczn III. Struktura waciwoci i zastosowania wybranych spiekanych kompozytw z osnow metaliczn 1. Umacniane dyspersyjnie 2. Zbrojone czsteczkami 3. Wgliki spiekane 4. Wglikostale 5. Spieki metali na styki elektryczne 6. Spieki metaliczno-diamentowe 7. Spiekane materiay cierne I.1. Przygotowanie proszkw Waciwoci chemiczne i fizyczne uytych proszkw oraz waciwoci ich spiekw zale od: - dokadnoci wymieszania proszkw (metal podst. + pierwiastki stopowe + dod. polizgowe) - czystoci chemicznej - rozmiarw czstek poszczeglnych skadnikw Przygotowanie polega na: - wyarzaniu redukujcym proszkw w atmosferze wodoru w temp. 400-800OC w celu usunicia powierzchniowych warstw tlenkw - odwaeniu porcji proszkw metali i rodkw polizgowych - mieszaniu w mieszalnikach lub mynach Proszki metali plastycznych mieszane s zazwyczaj w mieszalnikach opatkowych i stokowych. Proszki metali twardych i kruchych miesza si w mynach kulowych. Na sucho miesza si proszki o rwnej gstoci. Nastpuje wtedy zaokrglenie czstek, wygadzenie ich powierzchni i zwikszenie gstoci nasypowej. Na mokro (+spirytus, benzyna lub woda) miesza si proszki o rnych gstociach w celu uniknicia segregacji. I.2 Prasowanie matrycowe Prasowanie jest formowaniem proszku w zamknitej przestrzeni matrycy pod wpywem cinienia. (rys prasownika) Proszek w komorze matrycy w wyniku nacisku stempla zachowuje si w przyblieniu tak jak ciecz. Przez tarcie stykajcych si czstek oraz cian matrycy nie jest spenione prawo Pascala i cinienie wywierane na boczne cianki jest mniejsze od cinienia stempla: pb=(0,30,4)p gdzie: pb cinienie na cianki, p cinienie stempla. Spadek cinienia powoduje zmniejszenie gstoci wypraski. Rnice w gstoci mona zmniejszy przez: - rodki polizgowe - smarowanie cianek matrycy - zastpienie prasowania jednostronnego dwustronnym Podczas prasowania proszku plastycznego wyrnia si stadia: - przemieszczania czstek wzgldem siebie - odksztacenia sprystego czstek - odksztacenia plastycznego czstek Podczas prasowania proszku kruchego zamiast odksztacenia plastycznego wystpuje kruszenie czstek. 1. 2. 3.

Wzajemne przesuwanie si i ruch obrotowy czstek wzgldem siebie powoduje dopasowywanie si ich i stopniowy wzrost gstoci. W stadium tym od powierzchni zaczynaj odrywa si tlenki. Dalszy wzrost cinienia powoduje odksztacanie si czstek. Czstki odksztacaj si najpierw na powierzchni a nastpnie odksztacenie przesuwa si w gb czstek. Cigle odrywaj si i pkaj tlenki. Odsonicie czystych powierzchni metalicznych prowadzi do tworzenia zgrzein midzy czstkami. Wraz ze wzrostem cinienia ronie gsto wypraski. Przyrost gstoci jest najwikszy dla maych cinie, a dla p>1000 jest rwny praktycznie zero. Po odcieniu wypraska rozpra si nieco zaklinowujc w ciankach matrycy. Aby j wyj naley przyoy tzw. si wypychajc. Rozprenie wypraski zaley od rodzaju proszku, rodkw polizgowych i cinienia prasowania. Gsto wypraski zaley od: A) waciwoci proszku B) sposobu i warunkw prasowania C) rodzaju stosowanych rodkw polizgowych A) Zagszczalno proszku zaley od: - Rozmiaru i ksztatu jego czstek - Twardoci - Stopnia utlenienia - Zawartoci gazw Najlepiej zagszczaj si proszki o rednich rozmiarach, poniewa w proszkach drobnych wystpuje b. due tarcie podczas prasowania, a w przypadku proszkw grubych mniejsze wypenienie komory zasypowej. Najlepiej zagszczaj si proszki o kulistym ksztacie. Dua twardo, wysokie utlenianie i dua zawarto gazw zmniejszaj zagszczalno. B) Stosuje si 4 metody prasowania: - Jednostronne wywieranie jednostronnego nacisku stemplem grnym na proszek w matrycy. Powoduje to rnice w rozkadzie cinie w wyprasce a co za tym idzie rna gsto (najwiksza pod stemplem grnym). - Dwustronne wywieranie dwustronnego nacisku stemplem grnym i dolnym na proszek w matrycy. Rozkad cinie jest bardziej rwnomierny. Wypraska ma najmniejsz gsto w poowie wysokoci. - Swobodne odmiana prasowania dwustronnego na prasach dziaajcych jednostronnie. Proszek prasowany jest stemplem grnym. Matryca jest podparta na sprynach i w skutek tarcia czstek proszku przesuwa si ruchem wzgldnym do stempla dolnego, powodujc wzrost gstoci wypraski. - Sterowane Matryca porusza si w tym samym kierunku co stempel dolny ale 2x wolniej, co daje efekt ruchu wzgldnego matrycy w stosunku do obu stempli. Prasowanie dwukrotne zapewnia szczeglnie du gsto wypraski (ok. 95% gstoci materiau nieporowatego). Skada si z 4 etapw: - prasowania wstpnego pod cinieniem 400-600 MPa - spiekania wstpnego krtkookresowego zwiksza gsto i zmniejsza twardo - prasowania kocowego pod cinieniem ok. 600 MPa - spiekania kocowego Otrzymanie takiej gstoci metod jednostronn wymaga uycia cinie ok. 900-1000 MPa co powoduje intensywne zuywanie stempli i matryc. Prasowanie z drgajc matryc o amplitudzie ok. 0,01 mm wraz z jednoczesnym oddziaywaniem na proszek ultradwikw o czstotliwoci 21-22 kHz zwiksza gsto wypraski w miejscach oddalonych od powierzchni stempli. Na gsto wypraski maj wpyw: - cinienie (+prdko jego przyrostu, +czas jego dziaania) im wiksze cinienie i duszy czas jego dziaania tym wiksza gsto - stosunek wysokoci do rednicy wypraski (h/d) im wikszy tym trudniej osign zamierzon gsto C) rodki polizgowe maj za zadanie: - zwikszenie gstoci wypraski przy okrelonym cinieniu - zmniejszenie cinienia przy zaoonej gstoci wypraski

- zmniejszenie rnic cinienia w wyprasce - zmniejszenie przylepienia si ziaren do cianek matrycy -> zmniejszenie siy wypychania Osiga si to, poniewa rodki polizgowe zmniejszaj tarcie midzy ziarnami proszku a ciankami matrycy oraz midzy czstkami samego proszku. Najczciej uywane rodki polizgowe (ok. 0,21,0% zawartoci w proszku) to smary, wazelina, oleje, wosk, parafina oraz materiay aktywne powierzchniowo (stearynian cynku, kwas stearynowy, kwas oleinowy). Podczas podgrzewania proszku do temp. spiekania rodki polizgowe ulegaj degradacji. W efekcie nie wpywaj na proces spiekania, zwikszaj jedynie porowato spieku. I.3. Inne metody formowania: prasowanie izostatyczne opis poniej prasowanie izostatyczne na gorco (HIP) stosowane do formowania wyrobw o jak najniszej porowatoci. Stosowane do proszkw trudno zagszczajcych si. Cinienie wywiera gaz (najczciej obojtny). Prasowanie zachodzi w wysokiej temp. aby zapewni wiksz plastyczno proszku. Formy wytwarza si z materiaw aroodpornych o duej plastycznoci w temp. prasowania. prasowanie z przesuwajc si matryc stempel zagszcza luno zasypany proszek w matrycy rynnowej. W czasie 1 cyklu matryca przesuwa si o szeroko stempla. Stosuje si do formowania prtw i tam o wikszej dugoci i znacznej gruboci, oraz z bimetali. walcowanie proszkw luno zasypany proszek dostaje si do przestrzeni midzy walcami, gdzie ulega ciskaniu. Stosuje si do wytwarzania tam paskich lub z bimetali. Tamy te maj du porowato wic ich grubo nie przekracza 6 mm. prasowanie udarowe zagszczenie nastpuje w wyniku oddziaywania fali wybuchu bezporednio na proszek lub poprzez stempel. Czas = 1/1000 sekundy, p= ok. 10000 MPa. Otrzymuje si wypraski w ksztacie prtw, rur. Maj du gsto i dobr wytrzymao. prasowanie matrycowe na gorco poczenie prasowania i spiekania w jednym procesie. Otrzymuje si spieki nieporowate o wysokich waciwociach mechanicznych. Stosuje si do proszkw trudno topliwych. wyciskanie proszkw przez odpowiednio uksztatowan dysz wyciska si gst past proszek z plastyfikatorem (zlepiaczem). Nastpnie wyrb suszy si i spieka gdzie odparowuje plastyfikator. formowanie wibracyjne luno zasypany proszek zagszcza si wibratorami o czstotliwociach 8-15 Hz (mechaniczne) lub 50-20000 Hz (elektromagnetyczne) odlewanie proszkw do wyrobw o skomplikowanym ksztacie, z proszkw trudno prasujcych si i drobnoziarnistych. Silnie zagszczon zawiesin (proszek + dodatki poprawiajce lejno) odlewa si do porowatej formy (wchaniajcej ciecz). Odlew podsusza si, wyjmuje z formy, suszy i spieka. Otrzymuje si wyroby o gstoci do 98% materiau nieporowatego. natryskiwanie proszkw do cienkociennych skorup. Natryskiwanie za pomoc pistoletu zawiesiny proszku w cieczy atwo parujcej z dodatkiem ywic organicznych. Nastpnie ksztatk spieka si.

Prasowanie izostatyczne zagszczanie w formie z materiau plastycznego przez oddziaywanie cinienia hydrostatycznego. Cinienie wywierane jest rwnomiernie na wszystkie cianki formy przez wod lub inn ciecz zgodnie z prawem Pascala. Trjosiowy stan naprenie zapewnia b. dobre i rwnomierne zagszczenie. PI na mokro po zagszczeniu wyjmuje si form z prasy i usuwa z niej wyprask. PI na sucho forma pozostaje w prasie a wypraska jest usuwana za pomoc wypychacza. PI zapewnia: - mae naprenia w wyprasce - zmniejszenie iloci rodkw polizgowych - jednorodno materiau wypraski - moliwo obrbki mechanicznej wypraski - brak ograniczenia ksztatu i rozmiarw wypraski - wiksz plastyczno wypraski. II.1. Metalurgia proszkw zapewnia: - dyfuzyjne poczenie osnowy ze zbrojeniem - due moliwoci doboru rodzaju, postaci i rozmiarw zbrojenia Wytwarza si kompozyty: - porowate i nieporowate - umocnione dyspersyjnie i zbrojone czstkami

Podzia spiekanych kompozytw (SK) o osnowie ze wzgldu na rodzaj zbrojenia: - metal-metal (osnowa-zbrojenie) - metal-ceramika - metal-polimery SK z osnow metaliczn: - umacniane dyspersyjnie s uywane na tworzywa konstrukcyjne o duej aroodpornoci i arowytrzymaoci - zbrojone czstkami - uywane s na tworzywa o duej twardoci, dobrych waciwociach ciernych, okrelonej gstoci, przewodnoci cieplnej i elektrycznej oraz na szybkotnce narzdzia skrawajce. Zbrojenie prawie nie zmienia wytrzymaoci kompozytu, ale poprawia wymienione wasnoci fizyczne. - nasycane metalami lub polimerami nale do spiekw nieporowatych. Porowata osnowa zostaje nasycona w celu nadania jej okrelonej waciwoci (przewodno, w. cierne). II.2. Rodzaje spiekanych kompozytw z osnow metaliczn: A) konstrukcyjne: - oyskowe z osnow Cu-Sn-Pb - Cu-Sn-Pb z dodatkiem MoS2, WS2 lub innych - Cu-Sn-Pb z dodatkiem krzemionki i grafitu (stay wspczynnik tarcia, dobra odporno cierna) - Odporne na cierania z osnow Cu-Sn zbrojone Al2O3 lub SiO2 i innymi - aroodporne i arowytrzymae Al.-AL2O3 wytwarzane z powierzchniowo utlenionego Al. - AL2O3-Cr, AL2O3-Cr-Mo - aroodporne i arowytrzymae TiC-(15-40%)Ni-(5-15%)Cr - Spiekane kompozyty metal-metal lub metal-niemetal np. W-Cu, W-Ag, Mo-Ag, Cu-grafit, Cu-SnPb-(5-70%)grafit, Cu-Al2O3 - Reakcyjnie spiekane kompozyty umacniane dyspersyjnie tlenkami, fosforkami, borkami. B) narzdziowe: WC-Co z dodatkami mat. wysokotopliwych TiC, NbC, TaC, VC Materiay cierne o osnowie Al lub brzu zbrojone AL2O3, SiO2 spieki metaliczno-diamentowe o osnowie brzu, elaza (Fe-Ni, Fe-Ni-Cr) molibdenu i wolframu (Mo-Cu-Co, W-Cu-Ni) spieki Al2O3-Ni, Th-O2, Al2O3-Fe i spieki Al2O3 z metalami (Al2O3-Cr, Al2O3-Cr-Mo)

II.4. Metody wytwarzania spiekanych kompozytw z osnow metaliczn Metalurgia proszkw umoliwia: - du dokadno wymiarow wyrobw - mae koszty w produkcji seryjnej - wytwarzanie kompozytw o b. zrnicowanym skadzie chemicznym - wytwarzanie kompozytw o cile kontrolowanej strukturze - wytwarzanie kompozytw o waciwociach niemoliwych do uzyskania inn metod - dobre poczenie rnych skadnikw - dowolne komponowanie skadu chemicznego, struktury i waciwoci wyrobu - wytwarzanie kompozytw konstrukcyjnych, narzdziowych i funkcjonalnych - wytwarzanie wyrobw o rnej gstoci przy tym samym skadzie chemicznym Procesy metalurgii proszkw skadaj si z etapw: - przygotowanie proszkw osnowy i zbrojenia - mieszanie proszkw a do uzyskania jednorodnej mieszaniny - formowanie wyrobu - spiekanie w fazie staej lub z udziaem fazy ciekej - obrbki cieplnej i mechanicznej, nasycania olejami, ywicami oraz niskotopliwymi metalami i ich stopami (Inny sposb: spiekanie izostatyczne a nastpnie dogszczanie metod HIP lub prasowanie wybuchowe) Wytwarzanie SK z osnow metaliczn zbrojonych wknami:

wymieszanie proszku osnowy (np. stal aroodporna, nadstop, metal wysokotopliwy) wygrzewanie mieszaniny osnowy i zbrojenia (np. HfO2 Th O2, HfB2, HfN, HfC, TaC) w temp. ok. 800OC w atmosferze wodoru - prasowanie hydrostatyczne pod cinieniem ok. 200 Pa - spiekanie w prni - ponowne prasowanie hydrostatyczne pod cinieniem 500-1400 Pa - ponowne spiekanie w prni Tak wytworzone kompozyty maj w temp. 900OC 10x wiksz wytrzymao Rm ni osnowa Zbrojenie wprowadza si nastpujcymi metodami: - poredni wymieszanie czstek osnowy ze czstkami zbrojcymi stosowane najczciej do kompozytw z osnow metaliczn i zbrojeniem z tworzywa sztucznego. Czstki zbrojenia wprowadza si do osnowy podczas mieszania proszkw. - bezporedni, w wyniku A) spiekania czstek osnowy, ktrych powierzchnia zostaa pokryta warstw tlenkw do kompozytw z osnow Al lub jego stopw. Proszek utlenia si przed prasowaniem co daje warstw tlenku Al2O3 na powierzchni. Podczas prasowania warstwa ta dzieli si dajc czstki zbrojenia B) Spiekania poczonego z utlenianiem jednego ze skadnikw synteza tlenkw zbrojcych podczas spiekania. Aby to osign miesza si metal osnowy z metalem tlenkotwrczym, prasuje si, a nastpnie spieka w atmosferze zawierajcej tlen. C) Mechanicznej syntezy (mechanicznego stopowania - MA) zbrojenie tlenkami w wyniku procesw mechanicznych i chemicznych zachodzcych w materiale po wprowadzeniu energii kinetycznej w mynach wysokoenergetycznych. Proces skada si z przygotowania mieszaniny proszkw, mielenia wysokoenergetycznego przez kilkanacie godzin, formowania obrbk plastyczn na gorco, wyarzania rekrystalizujcego. D) Spiekania reakcyjnego zbrojenie tworzy si w wyniku reakcji zachodzcych midzy skadnikami proszku (czystymi metalami). W wyniku tych reakcji tworzy si faza midzymetaliczna o korzystnych waciwociach eksploatacyjnych. Podczas spiekania mieszaniny zoonej z proszkw elementarnych A i B etapami tworzy si faza midzymetaliczna: 1)mieszania proszkw, 2)dyfuzja prowadzca do roztworu staego AB, 3)faza cieka eutektyka A-B, 4)dyfuzja w fazie ciekej, 5)krystalizacja z fazy ciekej do midzymetalicznej, 6)utworzenie kocowej fazy midzymetalicznej AB. STRUKTURA, WACIWOCI I ZASTOSOWANIA WYBRANYCH SPIEKANYCH KOMPOZYTW Z OSNOW METALICZNA 1. SPIEKANE KOMPOZYTY Z OSNOW METALICZN UMACNIANE DYSPERSYJNIE s to stopy ODS. Znajduj zastosowanie w warunkach pracy w wysokiej temperaturze i przy duych obcieniach mechanicznych. Do najbardziej rozpowszechnionych nale materiay metalowoceramiczne Al.-(10-20%)Al2O3 SAP. Blachy, pyty i profile z tych materiaw s wytwarzane przez prasowanie i spiekanie mieszanek proszkw Al.-A l2O3 lub powierzchniowo utlenionych proszkw Al. Przy dobrych waciwociach mechanicznych w temp. pokojowej i temp. podwyszonej SAP znajduje zastosowanie na toki, gowice silnikw spalinowych, opatki turbin, piasty waw sprarek silnikw odrzutowych. Kompozyty metaliczne umocnione dyspersyjnie maj znacznie wysz temperatur rekrystalizacji ni stopy metali z ktrych wytworzono osnow. temperatura ta w przypadku metali nie przekracza temp. topnienia T<0,5 Ttop. W przypadku kompozytw umocnionych dyspersyjnie jest ona bliska temp. topnienia T0,8 Ttop. 2.MIKROSTRUKTURA SPIEKANYCH KOMPOZYTW Z OSNOW METALICZN ZBROJONYCH CZSTKAMI mona podzieli je na: - cermetale (spieki ceramiczno-metaliczne), - wgliki spiekane (spieki wglikw wolframu i innych metali wysoko topliwych z kobaltem, niklem i elazem). Spiekane kompozyty z osnow metaliczn zbrojone czstkami znajduj zastosowanie jako materiay o specjalnych waciwociach uzyskiwanych w wyniku odpowiedniego poczenia metalicznej osnowy i zbrojenia. Zbrojeniem s w tym przypadku czstki o rozmiarach znacznie wikszych w porwnaniu z rozmiarami czstek w kompozytach umacnianych dyspersyjnie. Najczciej redni rozmiar to 0,001mm do 0,02 mm. materiay uywane na osnow: Co, Ni, Fe, Cu i ich stopy, na zbrojenie: WC, TiC, TaC, NbC, VC, SiC, BN, diament. Zbrojenie modyfikuje waciwoci kompozytu przez sumowanie swoich waciwoci z waciwociami osnowy. O waciwociach kompozytu bd decydoway waciwoci skadnikw i ich objto wzgldna, i w efekcie mikrostruktura materiau. Spiekane kompozyty z osnow metaliczn zbrojone maymi czstkami znajduj zastosowanie jako tworzywa narzdziowe, a z du objtoci wzgldem osnowy jako tworzywa konstrukcyjne. 3. PODSTAWOWE GRUPY

A. Wgliki spiekane. Ze wzgldu na budow zalicza si je do spiekanych kompozytw z osnow metaliczn zbrojonych czstkami. Stanowi spieki twardych wglikw metali wysokotopliwych: WC, TiC, TaC, NbC, VC oraz metalicznej osnowy. Dua twardo wymienionych wglikw 1900-2500HV decyduje o duej odpornoci na zuycie cierne wglikw spiekanych. Jednak wysoka krucho nie pozwala na zastosowanie ich jako materiaw naraonych na dynamiczne oddziaywanie obcie zewntrznych. Grupy wglikw spiekanych: * WC-Co narzdzia do skrawania eliwa i materiaw niemetalicznych, ska, narzdzia do obrbki plastycznej; * WC-TiC-Co narzdzia do skrawania stali. Proces technologiczny wglikw spiekanych: - wytworzenie proszkw wglikw metali wysokotopliwych WC, TiC, TaC w wyniku nawglania tlenkw metali; - wytworzenie mieszaniny proszkw przez dugotrwae mieszanie w mynach kulowych; - formowanie mieszaniny proszkw wglikw metali i kobaltu w ksztatki lub pyty; - spiekanie w atmosferze redukujcej wodoru, gazu ziemnego lub prni w temp.800-1000C; - wyjcie ksztatek; * ostrzenie ksztatek przez szlifowanie karborundem, wglikiem boru lub diamentem; - spiekanie kocowe w atmosferze redukujcej w temp.1400-1600C; - ponowne ostrzenie ksztatek przez szlifowanie karborundem jeeli zachodzi taka konieczno. Inne metody formowania: * prasowanie izostatyczne na zimno lub gorco; * prasowanie matrycowe na gorco; * wyciskanie i spiekanie. Struktura wglikw spiekanych: - pierwotny wglik wolframu WC o rednicy ziarna 0,001-0,002mm, pierwotny wglik wolframu WC o rednicy ziarna 0,004-0,006mm, ktry uleg rekrystalizacji podczas spiekania; - roztwr stay wolframu, kantalu, wgla w kobalcie;. Wgliki spiekane znajduj zastosowanie jako materiay na narzdzia do skrawania stopw elaza, stopw nieelaznych, materiaw niemetalicznych oraz narzdzi do obrbki plastycznej. Gatunki o wysokiej zawartoci kobaltu coraz czciej s wykorzystywane jako materiay konstrukcyjne elementw maszyn od ktrych jest wymagana dua odporno na cieranie, szczeglnie w podwyszonych temperaturach, np. elementy oysk lizgowych i tocznych. B. Wglikostale. Nale do grupy spiekanych kompozytw z osnow metaliczn zbrojnych czstkami o waciwociach porednich midzy stalami narzdziowymi a wglikami spiekanymi. Maj 10-20-krotnie wiksz odporno na zuycie ni stal szybkotnca. Osnowa w wglikostalach odpowiada skadem chemicznym stali konstrukcyjnej do ulepszania cieplnego, stali austenitycznej odpornej na korozj. Faz wglikow stanowi wgliki tytanu TiC. Wglikostale charakteryzuj si znacznie wiksz cigliwoci ni wgliki spiekane, a jednoczenie du odpornoci na zuycie cierne. Mog by wytwarzane metod: * prasowania i spiekania mieszaniny proszkw wglika i stali; * nasycania roztopion stal spieczonego wstpnie porowatego szkieletu z wglika. Wglikostale Ferro-Titanit charakteryzuj si: - moliwoci obrbki mechanicznej gdy ich osnowa znajduje si w stanie zmikczonym, - umocnieniem osnowy w wyniku przemiany martenzytycznej, - du odpornoci na zuycie cierne i korozj; - moliwoci wielokrotnej regeneracji metod obrbki cieplnej i skrawania. C. Spieki metali na styki elektryczne. Materiay na styki elektryczne charakteryzuj si dobr przewodnoci elektryczn i ciepln, odpornoci na utlenianie, zgrzewanie, korozj. Metod metalurgii proszkw mona wytwarza styki elektryczne o skadzie chemicznym i waciwociach nieosigalnych innymi metodami. Wykonuje si je w formie nakadek spajanych z rdzeniem. Mona wyrni: - styki o strukturze pseudostopw, - styki lizgowe, - styki wolframowe nieiskrzce. styki o strukturze pseudostopw wykonuje si nastpujcymi metodami: - prasowanie mieszaniny proszkw, spiekanie w temperaturze niszej ni temperatura topnienia najniej topliwego skadnika; - zalanie cieka miedzi luno zasypanego do formy proszku; prasowanie na gorco mieszaniny proszkw. Spiekane styki metalowo-wglowe wytwarza si metod prasowania i spiekania albo prasowania na gorco. D. Spieki metaliczno-diamentowe. Stanowi grup spiekanych tworzyw narzdziowych przeznaczonych na elementy narzdzi tncych, wiertniczych i szlifierskich. Maj du twardo, odporno na zuycie, w miar dobr cigliwo. S uywane do obrbki materiaw twardych i trudnoobrabialnych. S stosowane jako nakadki albo segmenty narzdzi do obrbki kocowej innych cermetali, w tym wglikw spiekanych. Osnow spiekw metaliczno-diamentowych w zalenoci od wymaga dotyczcych twardoci, odpornoci na zuycie cierne s: stopy miedzi, elaza, w tym stale nierdzewne, stopy metali o wysokiej temperaturze topnienia i cermetale WC-Co, WC-Ni i WC-TiC-Co. S wytwarzane metod: prasowania i spiekania mieszaniny proszku osnowy metalicznej i diamentu; - nasycania porowatych spiekw metaliczno diamentowych metalem osnowy; - prasowania na gorco mieszaniny proszku osnowy metalicznej i diamentu. E. Spiekane materiay cierne. S kompozytami ceramiczno-metalicznymi przeznaczonymi na wykadziny sprzgie i hamulcw w ukadach silnie obcionych i naraonych na oddziaywanie wysokiej temperatury, przekraczajcej 600C. W tych warunkach s jedynymi materiaami speniajcymi wymagania dobrej wytrzymaoci mechanicznej, odpornoci na dziaanie wysokiej temp., stabilnoci procesu tarcia. Spieki cierne wykonuje si w postaci segmentw lub nakadek zgrzewanych, spiekanych lub nalutowanych na

podkadki. W skad spiekanych materiaw ciernych wchodz: Cu, Sn, Pb, Fe, grafit, SiO2. Spiekane materiay cierne produkowane jako pytki o twardoci 20-60HB stosowane s jako nakadki w sprzgach i hamulcach, pracujcych w oleju lub na sucho, w pojazdach lub maszynach o bardzo wysokiej sprawnoci.

Spieki metali Materiay spiekane otrzymuje si metod metalurgii proszkw ktra pozwala na uzyskanie duego stopnia czystoci i jednorodnoci, oszczdnoc materiau, moliwo otrzymywania materiaw metalicznych i ceramicznych oraz cermetali. W metodach metalurgicznych przetapianie metalu zwykle powoduje jego zanieczyszczenie (utlenienie, rozpuszczenie gazw). W czasie krystalizacji tworzy si segregacja skadu chemicznego, struktury i ciarowa. Wystpuj nadlewy i konieczna jest obrbka mechaniczna. W metalurgi proszkw tego nie ma. Istota kompozytw wytwarzanych metod metalurgii proszkw Znajduj one szerokie zastosowanie w wielu przemysach np.: - w przemyle motoryzacyjnym na oyska lizgowe, krzywiki popychaczy, elementy sprzgie, oyska zaworowe; - w przemyle maszynowym oyska lizgowe, koa zbate, dwignie, filtry i krzywiki; - w przemyle budowlanym zapadki zamkw, oyska klamek, klucze, rolki, segmenty zbate, tuleje; - w przemyle elektrotechnicznym oyska lizgowe, styki, elektrody, piercienie lizgowe, koa i segmenty zbate, nabiegunniki; - w przemyle zbrojeniowym elementy broni. W produkcji kompozytw metalurgia proszkw pozwala na:

-due dokadnoci wymiarowe wyrobw; - redukcja kontw wytwarzania szczeglnie w produkcji seryjnej; - wytwarzanie kompozytw kompozytw bardzo rnorodnym skadzie chemicznym; - wytwarzanie kompozytw kompozytw cile kontrolowanej jednorodnej strukturze drobnoziarnistej lub nanokrystaliczna. Kierunki rozwoju metalurgii proszkw: - produkcja wyrobw masowych; - produkcja wyrobw o szczeglnych waciwociach fizycznych; proces wytwarzania spiekanych kompozytw metalicznych: - przygotowanie mieszaniny proszkw; - formowanie wyrobu; - spiekanie w fazie staej lub z udziaem fazy ciekej; - obrbka kocowa. Wytwarzanie proszkw metodami chemicznymi: - redukcja tlenkw; - metody elektro-chemiczne. Metody mechaniczne: 1.metody chemiczne wirowo-udarowe- redukcja tlenkw (metali) otrzymujemy porowate proszki; 2. metody dektochemiczne- metoda galwaniczna (wysoka gstoc prdu) due naprenie prduotrzymujemy proszki o ksztacie dendrytycznym; 3. metody mechaniczne- rozpylenie cieczy- otrzymujemy proszki o ksztacie kulistym; 4. metody fizyczne- polegaj na odparowaniu i kondensacji- wytwarzane proszki metali niskotopliwych; otrzymujemy proszki paskie ilnie utwardzane proszki okrelane s na trakcje. Trakcja- pewien przekad wymiaru czstek proszku Do wytwarzanie spiekw uzywamy proszkw o wielkoci 0,001-0,040mm. Nastpnie proszki te s oczyszczane: odsiarczanie, odfosforowanie, odtlenianie. Nastpnie formujemy wyrb. Metody formowania: a) prasowanie matrycowe na zimno; b) prasowanie matrycowe na gorco; c) prasowanie izostatyczne na gorco: d) prasowanie izostatyczne na zimno. Mniej wane metody: e) walcowanie; f) wyciskanie; g) odlewanie; h) natryskiwanie. Ad a) na zimno- po prasowaniu na zimno uzyskujemy materia o chropowatoci 10-60%. Jest mae zagszczenie. Ad d) prasowanie izostatyczne pozwala na prasowanie proszkw twardych. Ad b) na gorco- pod wpywem siy wystpuje ciskanie proszku jednoczenie przez proszek przepywa prd elektryczny ogrzewajc go. Prasowanie z przesuwajc si matryc. Ad e) walcowanie proszkw- wytwarza si blachy do 5mm. - wyciskanie proszkw; - formowanie wibracyjne; - odlewanie proszkw; - natryskiwanie proszkw (mona natryskiwa pistoletem). Spiekanie- ma na celu zagszczenie nadanie ostatecznych waciwoci wyrobu, prowadzone jest w wysokiej temperaturze, fazie staej temp. Sprania 0,7 temp. Topnienia proszkw ok.800-900C. Procesy w czasie spiekania: - powikszenie cakowitej powierzchni styku czstek; - odprenie i rekrystalizacja; - procesy dyfuzyjne prowadzce do zgrzanie si ssiednich czstek proszku wzrostu gstoci i wytrzymao. Efektem tych procesw jest skurcz. Porowato- zaleno porowatoci cakowitej i zamknitej od czasu spiekania wypraski z proszku miedzi w temp.900C. Spiekanie z udziaem fazy ciekej np. elazo-miedzi podczas spiekania w 1100C mied si topi i pokrywa czstki elaza.

Drog metalurgi spiekw mona wytwarza: 1. spieki produkowane masowo; 2. spieki porowate np. samosmarujce, filtracyjne i na podoa katalizatorw; 3. spieki nieporowate: samosmarujce ktrych pory wypenione s tworzywem polimerowym albo stopami niskotopliwymi. 4. spieki wysokotopliwe; 5. cermetale i wgliki spiekane; 6. ceramika specjalna; 7. spieki na materiay cierne. Ad 1. spieki na bazie elaza, miedzi; t metod wytwarzamy masowo: koa zbate, czci broni strzeleckiej, drobne elementy maszyn ( tulejki, sworznie). Mog by one pniej kalibrowane aby miay tolerancje. Ze stopw miedzi wytwarza si czeci maszyn elektrycznych. Ad 2. spieki porowate maj 30-40% wyjtkowo 80% Spieki: - samosmarujce s porowatymi elementami oysk i lizgowych ktrych pory wypenione s olejem, w czasie pracy olej wydostaje si na powierzchnie i smaruje. Po pracy powraca. Zastosowanie- tam gdzie nie da si wprowadzi smarowania (gospodarstwo domowe: odkurzacze, miksery). Maszyny elektryczne (silniki) mae cinienie prasowania, niskie temperatury spiekania, mae czasy. - materiay filtracyjne wytwarzane s tak eby uzyska wysoka wielkoc porw. Zalety: wytrzymao filtrw, aroodporno, maj dobre parametry filtracyjne, s bardzo proste w montau. Moliwe s do regeneracji, mona je czyci kwasach, rozpuszczalnikach. Wykonanie: mae cinienie prasowania, luny zasyp proszkow, krotkie czasy spiekania i niskie temperatury. Po wykonaniu element zanurza si w goracym oleju. Wizania kowalencyjne jonowe- o bardzo wysokiej energii, rwnowaga elektrostatyczna. Rodzaj wiza, trwaoc decyduje o dalszych waciwociach. Modu tlenku glinu 390*10 9 Pa Gsto stal 7,8 g/cm3 E/ E- wzgldny modu sprystoci; - gstoc. Twardo tworzyw ceramicznych- s twarde maja wizania kowalencyjne i jonowe (wysoka energia wiza). Wizania kowalencyjne: - s wiazaniami kierunkowymi, odksztacenie plastyczne jest niemoliwe; - maj niewielk ilo system polizgu. Twardoci wybranych materiaw ceramicznych ceramicznych skali Knoopa: -diament C 10000 Knoop - wglik boru B4C 2800 Knoop - weglik krzemu SiC 2500 Knoop - weglik wolframu WC 2100 Knoop - korund HN2O3 2100 Knoop - Kwarc SiO2 800 Knoop - szko 550 Knoop Wytrzymao na pekanie mao plastyczna jest ceramika i mao odporna. Wytrzymaoc na rozciganie- maa. Wytrzymao na ciskanie- bardzo wysoka ok. = 15x wiksza ni na rozciganie. Odporno na udar cieplny- maa Im wikszy modu sprystoci tym tworz si wieksze naprenia. r= E* gdzie =*T czyli r= E* *T tworzywa ceramiczne maj bardzo ma przweodnoc ciepln. Pezanie tworzyw ceramicznych Ze wzgldu na wysok temperature topnienia tworzywa ceramiczne s bardzo odporne na pezanie. Struktura ceramiki- tworzywa ceramiczne maj strukture komrki NaCl (chlorek sodu), krzemionki i krzemianu. Struktura szkie- szka s zbudowane z krzemionki. Maj budowe krystaliczna uporzdkowan. Szko ma budowe amorficzn. W czasie chodzenia szko zwiksza swoja lepko. Zastosowanie: - budownictwo; - motoryzacja; - w wysoko wytrzymaych konstrukcjach pracujcych na ciskanie np. zbiorniki typu akwaria; - aparatura chemiczna, prniowa, przemysu spoywczego; - gospodarstwo domowe; - sztuka uytkowa.

Waciwoci szka: Waciwoci:1) skad;2) cena;3) gsto;4)wytrzymao na ciskanie-Rc;5) modu Younga;6)temperatura miknicia;7)odpornoc na szoki cieplne; Szko sodowo- wapniowe: 1)SiO2-70%;CaO-10%;Na2O15%;2)1000USD/tona;3)2,48g/cm3;4)1000MPa;5)75GPa;6)950C;7)80 szko borwo-krzemianowe: 1)SiO2-80%;B2O3-15%;Na2O5%;2)1400USD/tona;3)2,43g/cm3;4)1250MPa;5)75GPa;6)1100C;7)280 szklo sodowo-wapniowe- tanie, pospolite szklo, latwe do formowania. Szklo borowo-krzemianowe- duza udarnoc, dua wytrzymao na szoki cieplne (PYREX) Formowanie szka: Szklo moemy formowac tylko wtedy gdy ma ono odpowiednio ma lepko. Metody formowania: 1. walcowanie szka- uzyskujemy tafle redniej jakoci, do zwykych szkie dziennych; 2. wytwarzanie tafli szklanej w wyniku pynicia szka na powierzchni innej cieczy napiecia powierzchniowe powoduja, e tafla jest bardzo gadka przewaznie pynie po powierzchni cyny. 3. prasowanie- do elementw elementw duych przekrojach. 4. dmuchanie szka. 5. cignienie szka- wytwarzamy wkna szklane- cel otrzymywanie wkien- maj lepsze waciwoci na rozciganie. Szko hartowane RSR R naprenie rozcigajce, S naprenia ciskajce Stan osignity po obnieniu temperatury- stan SRS ma dla szka stan krystaliczny. Naprenia rozcigajce zmniejszj naprenia ciskajce.. W wyniku hartowania zosta zmieniony ukad napre. Napre warstwach zewntrznych otrzymalimy naprenia ciskajce, a w warstwie rdzeniowej rozcigajce. Zalety szka hartowanego: 1. lepsza wytrzymao na rozciganie i zginanie (pozornie); 2. szko hartowane po stuczeniu rozsypuje si na drobne niekaleczce kawaki. Denitryfikacja- oszklenie, usunicie struktury amorficznej, nadanie struktury krystalicznej. Sposb wytwarzania dewitryfikatw. Prekursorem s szka wiatoczue. Szka wiatoczue zawieraj w swoim skadzie mae dodatki miedzi, srebra lub zota, w iloci od 10-3 do 10-12%. Dodatki tych metali pozostaja w roztworze. Jeeli nastpi wzrost wizki wietlnej to nastpuje wydzielenie si tych czstek to wydzielenie daje efekt rozproszenia i przyciemnienia. Warunki przejcia ze struktury amorficznej szka do struktury krystalicznej: a) podwyszenie temperatury- aktywacja cieplna; b) utworzy zarodki krystalizacji. Nowoczesne dewitryfikaty zawieraj w swojej strukturze zarodki krystalizacji (mog to by czastki metali lub tlenki metali). W wyniku wygrzewania takich szkie pojawia si proces krystalizacji na istniejcych wydzieleniach. Waciwoci i zastosowanie: a) wiksza wytrzymaoc mechaniczna; b) wiksza udarno; c) wieksza odpornoc na szoki cieplne. Stosowane na : a) nietuczce si naczynia; b) w budowie maszyn na elementy oysk lizgowych, elementy pomp hydraulicznych hydraulicznych inny elementy odporna na korozj i cieranie. Skadniki ceramiki glino- krzemianowej: a) glina- zawiera nawet do 90% zwizku tzw. Kaolinitu (Al2O3*2SiO2*2H2O) b) kwarc- SiO2 skale- niskotopliwy skadnik np. skad skalenia c) sodowego Na2O*Al2O3*SiO6. Przykady wyrobw: a) materialy budowlane (cegla, plyty stropowe) b) ceramika sanitarna c) ceramika kwasoodporna (rury kanalizacyjne, kamionka) d) ceramika laboratoryjna e) ceramika stoowa -porcelana (50% gliny, do 40%kwarcu,skalen) -porcelit, -fajans

f) ceramika ognioodporna (szamotowa, magnetydowa) g) ceramika elektrochemiczna wytwarzanie wyrobw ceramicznych glino-krzemianowych: 1. przygotowanie surowcw (rozdrobnienie) 2. przygotowanie mas (odwaenie i wymieszanie surowcw, woda) 3. formowanie 4. suszenie 5. wypalanie 6. szkliwienie 7. ponowne wypalanie 8. zdobienie farbami ceramicznymi 9. wypalanie po zdobieniu 10. kontrola jakoci, sortowanie Badania tworzyw ceramicznych: 1. badanie porowatoci otwartej i zamknitej 2. badanie porowatoci cakowitej 3. badanie gstoci teoretycznej i pozornej Charakterystyka tworzyw ceramicznych: 1. cega 2. ceramika aroodporna 3. porcelana kamionka porcelit im wiecej gliny, tym atwiej si formuje i tworzywo jest bardziej aroodporne. Im wicej skalenia tym atwiej tworzywo si zageszcza w czasie spiekania i wypalania. Cega- skadniki: glina , kwarc (piasek),skale. Proporcje: 50% gliny,20% piasku,25%skalenia. Waciwoci swoje uzyskuje poprzez stosowanie zanieczyszczonej gliny. Cega jest wypalana w stosunkowo niszej temperaturze, dlatego daje si duo skalenia. Materiay aroodporne- maj inny skad: zawieraj glin do 30%, zom szamotowy zmielony. Inne formowanie ni cegy dogszczana jest na prasach. Jest silnie zagszczona, temperatura wypalania 1350C. wyroby wieloszamotowe- gliny do 10% , szamot mielony- reszta. Temperatura wypalania 1450C. Wyroby magnezytowe- skadaj si z tlenku magnezu, w iloci 97-100%. Jako surowiec noci nazw magnezytu spieczonego, lepiszcze organiczne0-3%MgO-peryklas- otrzymywany przez praenie magnezytu- MgCO3. temperatura spiekania 1600C. Materiay ceramiczne aroodporne- maj aroodporno do 1580C. aroodporno materiaw ceramicznych jest to temperatura wierzchoek stoku wykonanego tego materiau dotknie podstawy (stoek pirometryczny) Skad porcelany- ok. 50% gliny i po 25% kwarcu i skalenia . Wyrniamy porcelane: Miekka- wicej skalenia; Tward wicej kaolinitu. Porcelane tward stosuje si na wyroby stoowe, dekoracyjne, laboratoryjne, elektrochemiczne. Porcelana miekka wyroby dekoracyjne i stoowe. Porcelana jest tym bardziej szlachetna im jest bielsza i im bardziej cienka. Jest wypalana w wysokich temperaturach. Miekka 1280C, za twarda 1410C. Stosujc na porcelan nieco zanieczyszczon glin otrzymujemy kamionk. Porcelit- kamionka (porcelana) o zawartoci do 2% tlenkw elaza. Waciwoci: a) cena tony wyrobu masowego- 360-1400USD; b) gsto 2,3-2,5 g/cm3; c) niski modu sprystoi 70GPa; d) wytrzymao na ciskanie 350MPa; e) temperatura miknicia ok. 1200C; f) odporno na szoki termiczne 220C. Spieki ceramiczne- czyste tlenki, azotki, borki. S kruche maj ma cigliwo. Nie mog pracowa na zginanie i rozciganie. Zastosowanie: a) tworzywa konstrukcyjne- maszyny cieplne, turbiny, dysze, tygle do topienia metali; b) materiay odporne na cierania- elementy oysk lizgowych, tocznych; c) materiay narzdziowe; d) materiay na elementy aroodporne. Potencjalne zalety spiekw ceramicznych:

a) stosujc te tworzywa mona podnie temperature na wlocie turbiny do 1400C- wzrost sprawnoci; b) maj ze przewodnictwo cieplne c) maa gsto (do2,5xod gstoci stopw)- zmniejszenie masy; d) materiay te wystpuj wszdzie wszdzie s one tanie (ale nie przy tym stanie techniki); e) atwo wytwarzania element; f) silniki spalinowe (w 100% ceramiczne) nie wymagaj chodzenia-2,5x lejszy od normalnego, mona podwyszy temperature opalania. Metody formowanie spiekw ceramicznych: 1) prasowanie matrycowe jedno lub dwu stronne, na zimno lub na gorco; 2) wyciskanie; 3) prasowanie izostatyczne (hydrostatyczne) na zimno i na gorco; 4) odlewanie gstw (gstwa- zawiesiny proszkw ceramicznych) pod cinieniem normalnym lub podwyszonym Charakterystyka materiaw ceramicznych: 1) korund-- Al2O3- monokryszta (szafir-korund, zabarwiony na niebiesko przez wprowadzenie tlenku tytanu;rubin- korund zabarwiony na czerwono, szmergiel- tlenek glinu zanieczyszczony tlenkami elaza- materia cierny). Tlenek glinu stosowany na narzdzia i materiay konstrukcyjne, aroodporne, np., elementy turbin, sprarek, tygle itp.; materiay odporne na cieranie- elementy oysk lizgowych. Korund jest bardzo odporny na dziaanie metali alkalicznych np.osony arnikw. Korund daje moliwo przepuszczania fal magnetycznych i elektromagnetycznych np. osony anten radiowych. Spieki korundu musz by nieporowate i drobnoziarniste. Zwiekszenie wielkoci ziarna powoduje gwatowny spadek waciwoci spieku. 2) Azotek krzemu- Si3N4- stosowany na elementy turbin lotniczych. Moe by wytwarzany wszystkimi metodami oraz metod spiekania reakcyjnego. Waciwoci zblione do korundu. Stosowany na opatki turbin i elementy oysk lizgowych i tocznych. 3) SiSiC- nasycony krzemem wglik krzemu- jest to jedyny materia o dobrym przewodnictwie cieplnym. Stosowany na elementy wymiennikw ciepa. Sposb wytwarzania ksztatki z SiC spiekamy w skrzyniach podobnych do laboryzatora w proszkach Si+C 4) Sialon Podzia spiekw ceramicznych ze wzgldu na odporno ciepln i odpornoc na utlenianie: 1) ceramika tlenkow np. korund- wybitna odporno na utlenianie, gorsza odporno cieplna i wytrzymao; 2) ceramika beztlenkowa np. Si2N4 gorsza odporno na utlenianie, bardzo dobrs wytrzymao i odporno cieplna. Stwierdzono e - Al2O3 i Si2N4 wykazuj prawie nieograniczona rozpuszczalno. Wytworzono spieki ceramiczne bedace krzywk obu zwizkw , czyli - Al2O3 i Si2N4. otrzymany zwizek nazwano salon.zwiazek ten skupil zalety obu powyszych zwizkw, zmniejszajc rwnoczenie ich wady. Sposb wytwarzania- wyroby s formowane z proszkw po czym nastpuje spiekanie reakcyjne. Zastosowanie- jak dla powyszych ceramik Kompozyt- materia makroskopowo jednorodny skadajcy si z poczonych kompozytw kompozytw majcy nowe waciwoci w stosunku do kompozytw. Przykady kompozytw- pytki bimetalowe np. Fe-Cu, poczenie kilku faz; -faza magnetyczna,faza piezoelektryczna ( ukad poczony do woltomierza i umieszczony w polu magnetycznym odksztaca si faza , wic te odksztaca si faza , powodujc przepyw prdu. Wytrzymaoc kompozytw k=z+0=Ez**vz+E0* *(1-vz) gdzie: k- maksymalne naprenie zrywajce kompozyt vz- udzia obcienia modu sprystoci kompozytu: Ek=Ez-vz+E0*(1-vz) W kompozytach zbrojonych wkien naprenie jest prawie wycznie przenoszone przez zbrojenie. Krytyczna wielko wkna: Dugo krytyczna jest to minimalna dugo wokna, ktra moe przeniec maksymaln warto obcienia max, jak wkno cige (dugie) Podzia kompozytw: 1)kompozyty zbrojone dyspersyjnie 2) kompozyty zbrojone czystkami 3) kompozyty zbrojone wknem kompozyty zbrojone wknem- wkna przenosz obcienia

cienkie wkna s wolne od wad struktury, nie maj wad powierzchniowych powierzchniowych maj bardzo mae dyslokacje. Wkna zbrojce: 1) wkno szklane- wkna szklane E- s to wna bezalkaliczne (maja mao tlenkw alkalicznych) dziki czemu nie chon wilgoci. 2) Wkno szklane-S- wkno o podwyszonej wytrzymaoci. Wytrzymao wokna E: RM=1300-1800MPa E=77GPa =2,5g/cm3 stosowane moe by jako:roving-pasmo skadajce si z kilkuset wkien Wkna karbonizowane- dwa rodzaje HM i HS,(HS-wglowe, HM-grafitowe), wytworzone z prekursora wglowego. HS- wkna wysokowytrzymae, HM-wkna wysokomoduowe. Parametry wokna HS: Rm=3000-4000MPa E=235GPa =1,8g/cm3

Spieki metali Materiay spiekane otrzymuje si metod tzw. Metalurgi proszku, ktra pozwala na:-uzyskanie duego stopnia czystoci i jednorodnoci -oszczdnoci materiau(wykorzystujemy w 100%,nie ma odpadw) moliwoci otrzymania materiaw metalicznych, ceramicznych, cermetalicznych. W metalach metalurgicznych przetapianie metalu powoduje zwykle zanieczyszczenie (utlenianie, rozpuszczanie gazw) w czasie krystalizacji tworzy si segregacja skadu chemicznego, struktury czasami ciarowe. Wreszcie wystpuj nadlewy i konieczna jest obrbka mechaniczna. W metalurgii proszkw tego nie ma. Istota wytwarzanych metod metalurgii proszkw.-w przemyle motoryzacyjnym na: oyska lizgowe, krzywiki popychaczy, elementy sprzgie, oyska zaworowe, gniazda na zawory, koa zbate pomp olejowych, piercienie tokowe, toczki hamulcw. w przemyle maszynowym na: oyska lizgowe, koa zbate, dwignie, filtry i krzywiki. w przemyle ,budowlanym: zapadki zamkw, oyska klamek, klucze, segmenty zbate, tuleje, rolki. W przemyle elektrotechnicznym na: oyska lizgowe, styki, elektrody, piercienie lizgowe, koa i segmenty zbate, nabiegunniki. Przemys zbrojeniowy-elementy broni. Kierunki rozwoju metalurgii proszkw 1produkcja wyrobw masowych 2produkcja wyrobw o szczeglnych waciwociach fizycznych. Ad1. chodzi o to aby produkt by tani, nawet mona obniy jego wytrzymao ale eby speniao swoj rol. Nie koniecznie musi by wykonane metod spiekania metali. Ad2. SA to elementy ktre musza by dobrej jakoci, cena nie gra roli. Wyroby nie s masowej produkcji. T metod produkuje si np. kompozyty o bardzo zoonym skadzie fazowym, powierzchni porowatej. Metoda ktre nie odlejemy np. wolfram (cienki jak wos) wytwarzanie spiekw proces wytwarzania spiekw: 1przygotowanie mieszaniny proszkw 2formowanie wyrobu 3spiekanie w fazie staej lub z udziaem fazy ciekej 4obrbka kocowa: kalibrowanie, obrbka cieplna, galwaniczna. Metody wytwarzania proszkw 1chemiczne redukcja tlenkw(proszki wysokotopliwe) 2elektro-chemiczne galwanizacja 3mechaniczne-rozpylanie cieczy wirowo udarowe 4fizyczne-polega na odparowaniu. Ksztat proszkw zaley od: -metody wytwarzania (redukcja tlenkw-proszki gbczaste, galwaniczne; rozpylanie-proszki o ksztacie kulistym; proszki wirowo udarowe daje proszek paski(talerzowaty. Proszki dziel si na frakcje frakcja pewien podzia wymiaru czastek proszku. Do wytwarzania spiekw stosujemy proszki o wielkoci 0,001-0,040mm. Nastpnie proszki s oczyszczane: odsiarczane, odfosforozywane, odwglane, odtleniane w wodorze. Nastpnie formujemy wrb: -prasowanie matrycowena zimno prasowanie matrycowe na goraco prasowanie izostatyczne na zimno prasowanie izostatyczne na zimno prasowanie izostatyczne na gorco walcowanie wyciskanie odlewanie roztryskiwanie

Etapy dwustronnego prasownia przy automatycznym zasypie proszku:a-zasypywanie proszku bprasowanie c-wypychanie: 1dozownik, 2matryca 3stempel dolny 4rdze, 5stempel grny,6wypraska. Cinienie prasowania wynosi najczciej 500-700 Mpa porowato materiau 10-40%. Proszki nieelastyczne prasujemy matrycowo na gorco w temp. 500-1850C w zalenoci od proszku metalu. Prasownie izostatyczne(proszki twarde, nie plastyczne) lub hydrostatyczne. HIP-hot izostatic pressing- prasownie isostayczne na goraco. Forma metalowa lub szklana(jednorazowa). Uzyskuje si dobre materiay t metod.

Spiekanie ma na celu zagszczenie, nadanie ostatecznych waciwoci wyrobu. Spiekaniew wysokich temp w fazie staej okoo T=0,7 Tt-temp topnienia w skali bezwzgldnej. Procesy w czasi spiekania 1powikszenie cakowitej powierzchni styku czstek 2odprenie i rekrystalizacja 3procesy dyfuzyjne prowadzce do zgrzania ssiednich czstek proszku, wzrost gstoci i wytrzymaoci. Efektem tych procesw jest rwnie skurcz. Mamy porowato otwart i porowato zamkniet. Spiekanie z udziaem fazy ciekej drog metalurgi spiekw 1spieki produkowane masowo 2spieki porowate np. samosmarujce, filtracyjne i na podoe katalizatorw 3spieki nieporowate np. samosmarujce ktre pory wypenine s tworzywem polimerowym albo stopami niskotopliwymi (br,babit) 4spieki metali wysokotopliwych 6ceramika specjalna 7spieki na materiay cierne. Spieki produkowane masowo-spieki na bazie elaza lub miedzi, t metoda wytwarza si masowo koa zbate, czeci broni strzeleckiej. Ze stopw miedzi wytwarza si elementy maszyn elektrycznych. Spieki porowate-najczciej porowato 30-40% wyjtkowo do 80% porowatoci. Spieki samosmarujce s porowatymi elementami oysk lizgowych ktrych pory wypenine SA olejem . w czasie pracy olej wydziela si na zewntrz a po pracy wraca do spieku. Zastosowanie tam gdzie nie da si dotrze lub nie da si zrobi ukadu smarujcego. Tasmy bimetalowe tamy o duej wytrzymaoci otrzymywane w metalurgi proszkw.

Tamy bimetalowe stanowi materia na oysk lizgowych (po odpowiednim wyciciu i uksztatowaniu) s to tamy o podou stali zapewniajce odpowiedni trwao pokryty od strony spiekania cienk warstw miedzi na ktr nasypywany jest proszek najczciej brzu oowiowego, walcowany z niewielkim zagszczeniem tak aby zostaa porowato ok. 25% i spiekamy w piecu. Czsto po spiekaniu przeprowadza si ponowne walcowanie i spiekanie. Zastosowanie w silnikach okrtowych i spalinowych. Spieki smarujce nieporowate s to spieki porowate nazywane stopami oyskowymi. Spieki metali wysokotopliwych(wolfram,molibden,tantal) sposb otzrmywania: 1wytwarzana mieszanina wolframu z lepiszczem (tworzywem polimerowym) 2przez oczko ksztatujce przecigany jest prad o rednicy 5-10mm podczas spiekania wyparowuje polimer. 3z prta formowany jest drut w wyniku wielokrotnego kucia na gorco oraz przecigania przez oczka odpowiedniej wielkoci. Tworzywa ceramiczne ceramika jeat tworzywem najstarszym a zarazem najnowoczeniejszym tworzywem. Ceramika (z greckiego ceramos- materia wypalony) ceramika tradycyjna oparta na glinokrzemianie. Ceramika nowa obejmuje materiay ceramiczne konstrukcyjne i specjalne. Ceramika tradycyjna obejmuje surowce i wyroby przemysu garncarskiego kamionka, porcelana, cegy. Surowcem jest glina, ktra jest mieszanin rnych tlenkw ale podstawowym jest kaolinit Al2O3*2*SiO2O2*2H2O .surowce w ceramice nowy materiay wysokotopliwe (opatki turbin gazowych, dysze, narzdzi szybkotnce) ceramika skada si z bardzo czystych tlenkw, wglikw, azotkw wgla pod postaci diamentu, grafitu lub fulerenu i innych zwizkw o mniejszym. Struktura ceramiki tradycyjnej fazy krystaliczne osadzone s w fazie amorficznej waciwoci tworzyw ceramicznych modu sprystoci- wysoki poniewa maj wizania kowalencyjne i jonowe. Kowalencyjne s o bardzo wysokiej energii. Modu sprystoci 209 Gpa modu sprystoci tlenku glinu 390Gpa Gsto stali ro=7,8 g/cm3 korundu (Al2O3) ro=3,9 g/cm3 modu wzgldny stali 27 korundu 100 twarde poniewa maj wizania kowalencyjne i jonowe-wizania kowalencyjne s wybitnie kierunkowymi odksztacenie jest niemoliwe-niewielka ilo systemu polizguPrzykady twardoci tw. ceramicznych -diament 10000 HV -wglik boru 2800-wglik krzemu 2500-wglik wolframu 2100-korund 2100-kwarc 800-szko 550

-wytrzymao na pkanie: maa-wytrzymao na rozciganie: maa-wytrzymao na ciskanie: bardzo dua-odporno na udar cieplny: maa-odporno na pezanie: bardzo duaStruktura ceramiki-struktura komrki NaCl - struktura komrki SiO2 (rys x2) Szko ceramika niekrystaliczna ma struktur amorficzn (struktur krzemionki) (rys x3) Wykres energii:-a struktura amorficzna-k kryszta-l ciecz (rys) Zastosowanie szka:-budownictwo-motoryzacja (przenosi obcienia)-konstrukcje pracujce na ciskanie (akwaria)-elementy konstrukcji kaduby-aparatura chemiczna, prniowa, przemysu spoywczego-sztuka uytkowa Formowanie szka Formujemy szko o maej lepkoci (rys) Metody formowania:-walcowanie (rys)-pynicie szka po powierzchni innej cieczy (np. roztopionej cyny) (rys)-prasowanie (rys)-dmuchanie (np. bombki) (rys)-cignienie (np. wkna szklane) (rys) Szko hartowane i chodzone obustronnie -po zbiciu nie ma ostrych krawdzi i tucze si na mae kawaki-ma podwyszon wytrzymao na rozciganie bo Rm = Rmsz + s (s - naprenia ciskajce powstae w wyniku hartowania w zewntrznych warstwach tafli szklanej) (rys) Dewitryfikacja odszklenie, pozbawienie struktury szklistej, czyli nadanie struktury krystalicznej Sposb wytwarzania dewitryfikatw Pierwszymi dewitryfikatami byy szka wiatoczue (z dodatkiem Cu, Ag, Au w iloci 10-3 10-12 % -> wydzielaj si jako czsteczki rzdu nanometrw powodujc zaciemnienie szka).-1 krok drgania atomw spowodowane przez podgrzanie 2 krok zarodki krystalizacji (metale ze szkie wiatoczuych, tlenki) zarodkowanie heterogeniczne. W wyniku wygrzewania rozpoczyna si proces krystalizacji na tych zarodkach. Waciwoci dewitryfikatw (w stosunku do struktury szklistej)-wysze Rm -wysza udarno -wysza odporno na szoki cieplne Zastosowanie:-nietukce si naczynia-elementy oysk lizgowych, pomp hydraulicznych Ceramika glino krzemianowa (tradycyjna)Skadniki surowce: -glina zawiera do 98% kaolinitu o strukturze warstwowej (AlHO3 * 2SiO2 * 2 H2O)-kwarc SiO2 -skale skadnik niskotopliwy sodowy: Na2O * Al.2O3 * 6SiO2 Przykady wyrobw z ceramiki tradycyjnej:-materiay budowlane (cega, pyty stropowe, okadzinowe)-ceramika sanitarna (wanny, pisuary, stoy do sekcji)-ceramika kwasoodporna (rury kanalizacyjne, drenarskie, c. laboratoryjna, kamionka)-ceramika stoowa (porcelana, porcelit, fajans)ceramika ognioodporna (wyroby magnezytowe, szamotowe)-ceramika elektrotechniczna (oporniki Proces wytwarzania ceramiki: (pozycje 1-5 np. dla cegy, pozycje 1-10 np. dla porcelany, porcelitu, fajansu)-przygotowanie surowcw (rozdrobnienie, kruszenie, mielenie)-przygotowanie mas (odwaenie i zmieszanie surowcw z H2O dla uplastycznienia)-formowanie-suszenie-wypalanie-szkliwienie-ponowne wypalanie-zdobienie farbami ceramicznymi-ponowne wypalanie-kontrola jakoci i sortowanie Im wicej gliny zawiera ceramika tym atwiej si formuje i jest bardziej aroodporna. Im wicej skalenia tym atwiej si zagszcza podczas wypalania. Skady:-porcelana 50% glina, 30-40% kwarc, reszta skale-cega 50% glina, 25% kwarc, 25% skale-wyrb szamotowy do 50% gliny, zom szamotowy (wypalony, zmielony)-wyroby wieloszamotowe do 10% gliny, reszta szamot mielony temp. wypalania 1450OC-wyroby magnezytowe tlenek magnezu 97-100%, 0-3% lepiszcze organiczne Tlenek magnezu jest trway, jego temp. wypalania to ok. 1600OC magnezyt spieczony MgO magnezyt na wyroby MgCO3 Materiay aroodporne maj aroodporno 1580OC. aroodporno temperatura w ktrej wierzchoek stoka wykonanego z danego materiau dotknie paszczyzny podstawy. (rys) Porcelana Porcelana mikka ma wicej skalenia porcelana twarda - kaolinitu.

Z porcelany twardej wyrabia si: wyroby stoowe, ceramik sanitarn, laboratoryjn. Z porcelany mikkiej tylko wyroby stoowe i dekoracyjne Kamionka porcelana z zanieczyszczeniem FeO powyej 4% Porcelit porcelana zanieczyszczona 2% FeO, ma ty kolor Waciwoci porcelany-360 1400 $ za ton-2,3 2,5 g/cm3-E = 70 GPa-Rm 350 MPa-Rg 45 MPa-Temp. miknienia 1200OC-Odp. Na szoki termiczne 220O Charakterystyka tworzyw Badania tworzyw ceramicznych:-badanie porowatoci otwartej i zamknitej-badanie porowatoci cakowitej-badanie gstoci teoretycznej i pozornej Spieki ceramiczne Potencjalne zalety spiekw ceramicznych:-kruche-specjalne konstrukcje minimalizujce obcienia zginajce-tworzywa na maszyny cieplne, ukady wydechowe, rakietowe-materiay odporne na cieranie: elementy oysk-materiay na elementy aroodporne Zalety:-mona podwyszy temp. na wlocie turbiny do 1400OC-le przewodz ciepo: mae straty ciepa, niskie wymagania odnonie chodzenia-maa gsto-atwo dostpne i tanie pierwiastki (Al., Si, O, N, C)-dobry materia na silniki: lejszy, wymaga mniej chodzenia ksika nowackiego I. Formowanie elementw z proszkw metali-Przygotowanie proszkw-Prasowanie matrycowe -Inne metody formowania II. Spiekane kompozyty z osnow metaliczn -Metalurgia proszkw-rodzaje -Umocnienie materiaw komp. Zbrojonych-Dyspersyjnie-czstkami-Metody wytwarzania spiekw kompozytw z osnow metaliczn III. Struktura waciwoci i zastosowania wybranych spiekanych kompozytw z osnow metaliczn-Umacniane dyspersyjnie -Zbrojone czsteczkami-Wgliki spiekane-Wglikostale-Spieki metali na styki elektryczne-Spieki metaliczno-diamentowe-Spiekane materiay cierne I.1. Przygotowanie proszkw -Waciwoci chemiczne i fizyczne uytych proszkw oraz waciwoci ich spiekw zale od:dokadnoci wymieszania proszkw (metal podst. + pierwiastki stopowe + dod. polizgowe)-czystoci chemicznej-rozmiarw czstek poszczeglnych skadnikw Przygotowanie polega na:-wyarzaniu redukujcym proszkw w atmosferze wodoru w temp. 400-800OC w celu usunicia powierzchniowych warstw tlenkw-odwaeniu porcji proszkw metali i rodkw polizgowych-mieszaniu w mieszalnikach lub mynach Proszki metali plastycznych mieszane s zazwyczaj w mieszalnikach opatkowych i stokowych. Proszki metali twardych i kruchych miesza si w mynach kulowych. Na sucho miesza si proszki o rwnej gstoci. Nastpuje wtedy zaokrglenie czstek, wygadzenie ich powierzchni i zwikszenie gstoci nasypowej. Na mokro (+spirytus, benzyna lub woda) miesza si proszki o rnych gstociach w celu uniknicia segregacji. I.2 Prasowanie matrycowe Prasowanie jest formowaniem proszku w zamknitej przestrzeni matrycy pod wpywem cinienia. (rys prasownika) Proszek w komorze matrycy w wyniku nacisku stempla zachowuje si w przyblieniu tak jak ciecz. Przez tarcie stykajcych si czstek oraz cian matrycy nie jest spenione prawo Pascala i cinienie wywierane na boczne cianki jest mniejsze od cinienia stempla: pb=(0,30,4)p gdzie: pb cinienie na cianki, p cinienie stempla. Spadek cinienia powoduje zmniejszenie gstoci wypraski. Rnice w gstoci mona zmniejszy przez:-rodki polizgowe -smarowanie cianek matrycy-zastpienie prasowania jednostronnego dwustronnym -Podczas prasowania proszku plastycznego wyrnia si stadia: -przemieszczania czstek wzgldem siebie-odksztacenia sprystego czstek-odksztacenia plastycznego czstek Podczas prasowania proszku kruchego zamiast odksztacenia plastycznego wystpuje kruszenie czstek. Wzajemne przesuwanie si i ruch obrotowy czstek wzgldem siebie powoduje dopasowywanie si ich i stopniowy wzrost gstoci. W stadium tym od powierzchni zaczynaj odrywa si tlenki. Dalszy wzrost cinienia powoduje odksztacanie si czstek. Czstki odksztacaj si najpierw na powierzchni a nastpnie odksztacenie przesuwa si w gb czstek. Cigle odrywaj si i pkaj tlenki. Odsonicie czystych powierzchni metalicznych prowadzi do tworzenia zgrzein midzy czstkami.

Wraz ze wzrostem cinienia ronie gsto wypraski. Przyrost gstoci jest najwikszy dla maych cinie, a dla p>1000 jest rwny praktycznie zero. Po odcieniu wypraska rozpra si nieco zaklinowujc w ciankach matrycy. Aby j wyj naley przyoy tzw. si wypychajc. Rozprenie wypraski zaley od rodzaju proszku, rodkw polizgowych i cinienia prasowania. Gsto wypraski zaley od: A) waciwoci proszku B) sposobu i warunkw prasowania C) rodzaju stosowanych rodkw polizgowych A) Zagszczalno proszku zaley od: - Rozmiaru i ksztatu jego czstek - Twardoci - Stopnia utlenienia - Zawartoci gazw Najlepiej zagszczaj si proszki o rednich rozmiarach, poniewa w proszkach drobnych wystpuje b. due tarcie podczas prasowania, a w przypadku proszkw grubych mniejsze wypenienie komory zasypowej. Najlepiej zagszczaj si proszki o kulistym ksztacie. Dua twardo, wysokie utlenianie i dua zawarto gazw zmniejszaj zagszczalno. B) Stosuje si 4 metody prasowania:-Jednostronne wywieranie jednostronnego nacisku stemplem grnym na proszek w matrycy. Powoduje to rnice w rozkadzie cinie w wyprasce a co za tym idzie rna gsto (najwiksza pod stemplem grnym).-Dwustronne wywieranie dwustronnego nacisku stemplem grnym i dolnym na proszek w matrycy. Rozkad cinie jest bardziej rwnomierny. Wypraska ma najmniejsz gsto w poowie wysokoci.-Swobodne odmiana prasowania dwustronnego na prasach dziaajcych jednostronnie. Proszek prasowany jest stemplem grnym. Matryca jest podparta na sprynach i w skutek tarcia czstek proszku przesuwa si ruchem wzgldnym do stempla dolnego, powodujc wzrost gstoci wypraski.-Sterowane Matryca porusza si w tym samym kierunku co stempel dolny ale 2x wolniej, co daje efekt ruchu wzgldnego matrycy w stosunku do obu stempli. Prasowanie dwukrotne zapewnia szczeglnie du gsto wypraski (ok. 95% gstoci materiau nieporowatego). Skada si z 4 etapw:-prasowania wstpnego pod cinieniem 400-600 MPaspiekania wstpnego krtkookresowego zwiksza gsto i zmniejsza twardo-prasowania kocowego pod cinieniem ok. 600 MPa-spiekania kocowego Otrzymanie takiej gstoci metod jednostronn wymaga uycia cinie ok. 900-1000 MPa co powoduje intensywne zuywanie stempli i matryc. Prasowanie z drgajc matryc o amplitudzie ok. 0,01 mm wraz z jednoczesnym oddziaywaniem na proszek ultradwikw o czstotliwoci 21-22 kHz zwiksza gsto wypraski w miejscach oddalonych od powierzchni stempli. Na gsto wypraski maj wpyw:-cinienie (+prdko jego przyrostu, +czas jego dziaania) im wiksze cinienie i duszy czas jego dziaania tym wiksza gsto-stosunek wysokoci do rednicy wypraski (h/d) im wikszy tym trudniej osign zamierzon gsto C) rodki polizgowe maj za zadanie:-zwikszenie gstoci wypraski przy okrelonym cinieniuzmniejszenie cinienia przy zaoonej gstoci wypraski-zmniejszenie rnic cinienia w wyprascezmniejszenie przylepienia si ziaren do cianek matrycy -> zmniejszenie siy wypychania Osiga si to, poniewa rodki polizgowe zmniejszaj tarcie midzy ziarnami proszku a ciankami matrycy oraz midzy czstkami samego proszku. Najczciej uywane rodki polizgowe (ok. 0,21,0% zawartoci w proszku) to smary, wazelina, oleje, wosk, parafina oraz materiay aktywne powierzchniowo (stearynian cynku, kwas stearynowy, kwas oleinowy). Podczas podgrzewania proszku do temp. spiekania rodki polizgowe ulegaj degradacji. W efekcie nie wpywaj na proces spiekania, zwikszaj jedynie porowato spieku. I.3. Inne metody formowania: -prasowanie izostatyczne opis poniej-prasowanie izostatyczne na gorco (HIP) stosowane do formowania wyrobw o jak najniszej porowatoci. Stosowane do proszkw trudno zagszczajcych si. Cinienie wywiera gaz (najczciej obojtny). Prasowanie zachodzi w wysokiej temp. aby zapewni wiksz plastyczno proszku. Formy wytwarza si z materiaw aroodpornych o duej plastycznoci w temp. prasowania.-prasowanie z przesuwajc si matryc stempel zagszcza luno zasypany proszek w matrycy rynnowej. W czasie 1 cyklu matryca przesuwa si o szeroko stempla. Stosuje si do formowania prtw i tam o wikszej dugoci i znacznej gruboci, oraz z

bimetali.-walcowanie proszkw luno zasypany proszek dostaje si do przestrzeni midzy walcami, gdzie ulega ciskaniu. Stosuje si do wytwarzania tam paskich lub z bimetali. Tamy te maj du porowato wic ich grubo nie przekracza 6 mm.-prasowanie udarowe zagszczenie nastpuje w wyniku oddziaywania fali wybuchu bezporednio na proszek lub poprzez stempel. Czas = 1/1000 sekundy, p= ok. 10000 MPa. Otrzymuje si wypraski w ksztacie prtw, rur. Maj du gsto i dobr wytrzymao. -prasowanie matrycowe na gorco poczenie prasowania i spiekania w jednym procesie. Otrzymuje si spieki nieporowate o wysokich waciwociach mechanicznych. Stosuje si do proszkw trudno topliwych.-wyciskanie proszkw przez odpowiednio uksztatowan dysz wyciska si gst past proszek z plastyfikatorem (zlepiaczem). Nastpnie wyrb suszy si i spieka gdzie odparowuje plastyfikator. -formowanie wibracyjne luno zasypany proszek zagszcza si wibratorami o czstotliwociach 8-15 Hz (mechaniczne) lub 50-20000 Hz (elektromagnetyczne)odlewanie proszkw do wyrobw o skomplikowanym ksztacie, z proszkw trudno prasujcych si i drobnoziarnistych. Silnie zagszczon zawiesin (proszek + dodatki poprawiajce lejno) odlewa si do porowatej formy (wchaniajcej ciecz). Odlew podsusza si, wyjmuje z formy, suszy i spieka. Otrzymuje si wyroby o gstoci do 98% materiau nieporowatego.-natryskiwanie proszkw do cienkociennych skorup. Natryskiwanie za pomoc pistoletu zawiesiny proszku w cieczy atwo parujcej z dodatkiem ywic organicznych. Nastpnie ksztatk spieka si.Prasowanie izostatyczne zagszczanie w formie z materiau plastycznego przez oddziaywanie cinienia hydrostatycznego. Cinienie wywierane jest rwnomiernie na wszystkie cianki formy przez wod lub inn ciecz zgodnie z prawem Pascala. Trjosiowy stan naprenie zapewnia b. dobre i rwnomierne zagszczenie. PI na mokro po zagszczeniu wyjmuje si form z prasy i usuwa z niej wyprask. PI na sucho forma pozostaje w prasie a wypraska jest usuwana za pomoc wypychacza. PI zapewnia:-mae naprenia w wyprasce-zmniejszenie iloci rodkw polizgowych-jednorodno materiau wypraski-moliwo obrbki mechanicznej wypraski-brak ograniczenia ksztatu i rozmiarw wypraski-wiksz plastyczno wypraski. II.1. Metalurgia proszkw zapewnia:-dyfuzyjne poczenie osnowy ze zbrojeniem-due moliwoci doboru rodzaju, postaci i rozmiarw zbrojenia Wytwarza si kompozyty:-porowate i nieporowateumocnione dyspersyjnie i zbrojone czstkami Podzia spiekanych kompozytw (SK) o osnowie ze wzgldu na rodzaj zbrojenia:-metal-metal (osnowa-zbrojenie)-metal-ceramika-metal-polimery SK z osnow metaliczn:-umacniane dyspersyjnie s uywane na tworzywa konstrukcyjne o duej aroodpornoci i arowytrzymaoci-zbrojone czstkami - uywane s na tworzywa o duej twardoci, dobrych waciwociach ciernych, okrelonej gstoci, przewodnoci cieplnej i elektrycznej oraz na szybkotnce narzdzia skrawajce. Zbrojenie prawie nie zmienia wytrzymaoci kompozytu, ale poprawia wymienione wasnoci fizyczne.-nasycane metalami lub polimerami nale do spiekw nieporowatych. Porowata osnowa zostaje nasycona w celu nadania jej okrelonej waciwoci (przewodno, w. cierne). II.2. Rodzaje spiekanych kompozytw z osnow metaliczn: konstrukcyjne:-oyskowe z osnow Cu-Sn-Pb -Cu-Sn-Pb z dodatkiem MoS2, WS2 lub innych - Cu-Sn-Pb z dodatkiem krzemionki i grafitu (stay wspczynnik tarcia, dobra odporno cierna) - Odporne na cierania z osnow Cu-Sn zbrojone Al2O3 lub SiO2 i innymi - aroodporne i arowytrzymae Al.-AL2O3 wytwarzane z powierzchniowo utlenionego Al. - AL2O3-Cr, AL2O3-Cr-Mo - aroodporne i arowytrzymae TiC-(15-40%)Ni-(5-15%)Cr - Spiekane kompozyty metal-metal lub metal-niemetal np. W-Cu, W-Ag, Mo-Ag, Cu-grafit, Cu-SnPb-(5-70%)grafit, Cu-Al2O3 - Reakcyjnie spiekane kompozyty umacniane dyspersyjnie tlenkami, fosforkami, borkami. C) narzdziowe: WC-Co z dodatkami mat. wysokotopliwych TiC, NbC, TaC, VC Materiay cierne o osnowie Al lub brzu zbrojone AL2O3, SiO2 spieki metaliczno-diamentowe o osnowie brzu, elaza (Fe-Ni, Fe-Ni-Cr) molibdenu i wolframu (Mo-Cu-Co, W-Cu-Ni) spieki Al2O3-Ni, Th-O2, Al2O3-Fe i spieki Al2O3 z metalami (Al2O3-Cr, Al2O3-Cr-Mo)

II.4. Metody wytwarzania spiekanych kompozytw z osnow metaliczn Metalurgia proszkw umoliwia: - du dokadno wymiarow wyrobw - mae koszty w produkcji seryjnej - wytwarzanie kompozytw o b. zrnicowanym skadzie chemicznym

wytwarzanie kompozytw o cile kontrolowanej strukturze wytwarzanie kompozytw o waciwociach niemoliwych do uzyskania inn metod dobre poczenie rnych skadnikw dowolne komponowanie skadu chemicznego, struktury i waciwoci wyrobu wytwarzanie kompozytw konstrukcyjnych, narzdziowych i funkcjonalnych wytwarzanie wyrobw o rnej gstoci przy tym samym skadzie chemicznym

Procesy metalurgii proszkw skadaj si z etapw: - przygotowanie proszkw osnowy i zbrojenia - mieszanie proszkw a do uzyskania jednorodnej mieszaniny - formowanie wyrobu - spiekanie w fazie staej lub z udziaem fazy ciekej - obrbki cieplnej i mechanicznej, nasycania olejami, ywicami oraz niskotopliwymi metalami i ich stopami (Inny sposb: spiekanie izostatyczne a nastpnie dogszczanie metod HIP lub prasowanie wybuchowe) Wytwarzanie SK z osnow metaliczn zbrojonych wknami: - wymieszanie proszku osnowy (np. stal aroodporna, nadstop, metal wysokotopliwy) - wygrzewanie mieszaniny osnowy i zbrojenia (np. HfO2 Th O2, HfB2, HfN, HfC, TaC) w temp. ok. 800OC w atmosferze wodoru - prasowanie hydrostatyczne pod cinieniem ok. 200 Pa - spiekanie w prni - ponowne prasowanie hydrostatyczne pod cinieniem 500-1400 Pa - ponowne spiekanie w prni Tak wytworzone kompozyty maj w temp. 900OC 10x wiksz wytrzymao Rm ni osnowa Zbrojenie wprowadza si nastpujcymi metodami: - poredni wymieszanie czstek osnowy ze czstkami zbrojcymi stosowane najczciej do kompozytw z osnow metaliczn i zbrojeniem z tworzywa sztucznego. Czstki zbrojenia wprowadza si do osnowy podczas mieszania proszkw. bezporedni, w wyniku-spiekania czstek osnowy, ktrych powierzchnia zostaa pokryta warstw tlenkw do kompozytw z osnow Al lub jego stopw. Proszek utlenia si przed prasowaniem co daje warstw tlenku Al2O3 na powierzchni. Podczas prasowania warstwa ta dzieli si dajc czstki zbrojenia-Spiekania poczonego z utlenianiem jednego ze skadnikw synteza tlenkw zbrojcych podczas spiekania. Aby to osign miesza si metal osnowy z metalem tlenkotwrczym, prasuje si, a nastpnie spieka w atmosferze zawierajcej tlen.-Mechanicznej syntezy (mechanicznego stopowania - MA) zbrojenie tlenkami w wyniku procesw mechanicznych i chemicznych zachodzcych w materiale po wprowadzeniu energii kinetycznej w mynach wysokoenergetycznych. Proces skada si z przygotowania mieszaniny proszkw, mielenia wysokoenergetycznego przez kilkanacie godzin, formowania obrbk plastyczn na gorco, wyarzania rekrystalizujcego. Spiekania reakcyjnego zbrojenie tworzy si w wyniku reakcji zachodzcych midzy skadnikami proszku (czystymi metalami). W wyniku tych reakcji tworzy si faza midzymetaliczna o korzystnych waciwociach eksploatacyjnych. Podczas spiekania mieszaniny zoonej z proszkw elementarnych A i B etapami tworzy si faza midzymetaliczna: 1)mieszania proszkw, 2)dyfuzja prowadzca do roztworu staego AB, 3)faza cieka eutektyka A-B, 4)dyfuzja w fazie ciekej, 5)krystalizacja z fazy ciekej do midzymetalicznej, 6)utworzenie kocowej fazy midzymetalicznej AB. STRUKTURA, WACIWOCI I ZASTOSOWANIA WYBRANYCH SPIEKANYCH KOMPOZYTW Z OSNOW METALICZNA 1. SPIEKANE KOMPOZYTY Z OSNOW METALICZN UMACNIANE DYSPERSYJNIE s to stopy ODS. Znajduj zastosowanie w warunkach pracy w wysokiej temperaturze i przy duych obcieniach mechanicznych. Do najbardziej rozpowszechnionych nale materiay metalowoceramiczne Al.-(10-20%)Al2O3 SAP. Blachy, pyty i profile z tych materiaw s wytwarzane przez prasowanie i spiekanie mieszanek proszkw Al.-A l2O3 lub powierzchniowo utlenionych proszkw Al. Przy dobrych waciwociach mechanicznych w temp. pokojowej i temp. podwyszonej SAP znajduje zastosowanie na toki, gowice silnikw spalinowych, opatki turbin, piasty waw sprarek silnikw odrzutowych. Kompozyty metaliczne umocnione dyspersyjnie maj znacznie wysz temperatur rekrystalizacji ni stopy metali z ktrych wytworzono osnow. temperatura ta w przypadku metali nie przekracza temp. topnienia T<0,5 Ttop. W przypadku kompozytw umocnionych dyspersyjnie jest ona bliska temp. topnienia T0,8 Ttop.

2.MIKROSTRUKTURA SPIEKANYCH KOMPOZYTW Z OSNOW METALICZN ZBROJONYCH CZSTKAMI mona podzieli je na: - cermetale (spieki ceramiczno-metaliczne), - wgliki spiekane (spieki wglikw wolframu i innych metali wysoko topliwych z kobaltem, niklem i elazem). Spiekane kompozyty z osnow metaliczn zbrojone czstkami znajduj zastosowanie jako materiay o specjalnych waciwociach uzyskiwanych w wyniku odpowiedniego poczenia metalicznej osnowy i zbrojenia. Zbrojeniem s w tym przypadku czstki o rozmiarach znacznie wikszych w porwnaniu z rozmiarami czstek w kompozytach umacnianych dyspersyjnie. Najczciej redni rozmiar to 0,001mm do 0,02 mm. materiay uywane na osnow: Co, Ni, Fe, Cu i ich stopy, na zbrojenie: WC, TiC, TaC, NbC, VC, SiC, BN, diament. Zbrojenie modyfikuje waciwoci kompozytu przez sumowanie swoich waciwoci z waciwociami osnowy. O waciwociach kompozytu bd decydoway waciwoci skadnikw i ich objto wzgldna, i w efekcie mikrostruktura materiau. Spiekane kompozyty z osnow metaliczn zbrojone maymi czstkami znajduj zastosowanie jako tworzywa narzdziowe, a z du objtoci wzgldem osnowy jako tworzywa konstrukcyjne. 3. PODSTAWOWE GRUPY A. Wgliki spiekane. Ze wzgldu na budow zalicza si je do spiekanych kompozytw z osnow metaliczn zbrojonych czstkami. Stanowi spieki twardych wglikw metali wysokotopliwych: WC, TiC, TaC, NbC, VC oraz metalicznej osnowy. Dua twardo wymienionych wglikw 1900-2500HV decyduje o duej odpornoci na zuycie cierne wglikw spiekanych. Jednak wysoka krucho nie pozwala na zastosowanie ich jako materiaw naraonych na dynamiczne oddziaywanie obcie zewntrznych. Grupy wglikw spiekanych: * WC-Co narzdzia do skrawania eliwa i materiaw niemetalicznych, ska, narzdzia do obrbki plastycznej; * WC-TiC-Co narzdzia do skrawania stali. Proces technologiczny wglikw spiekanych: - wytworzenie proszkw wglikw metali wysokotopliwych WC, TiC, TaC w wyniku nawglania tlenkw metali; - wytworzenie mieszaniny proszkw przez dugotrwae mieszanie w mynach kulowych; - formowanie mieszaniny proszkw wglikw metali i kobaltu w ksztatki lub pyty; - spiekanie w atmosferze redukujcej wodoru, gazu ziemnego lub prni w temp.800-1000C; - wyjcie ksztatek; * ostrzenie ksztatek przez szlifowanie karborundem, wglikiem boru lub diamentem; - spiekanie kocowe w atmosferze redukujcej w temp.1400-1600C; - ponowne ostrzenie ksztatek przez szlifowanie karborundem jeeli zachodzi taka konieczno. Inne metody formowania: * prasowanie izostatyczne na zimno lub gorco; * prasowanie matrycowe na gorco; * wyciskanie i spiekanie. Struktura wglikw spiekanych: - pierwotny wglik wolframu WC o rednicy ziarna 0,001-0,002mm, pierwotny wglik wolframu WC o rednicy ziarna 0,004-0,006mm, ktry uleg rekrystalizacji podczas spiekania; - roztwr stay wolframu, kantalu, wgla w kobalcie;. Wgliki spiekane znajduj zastosowanie jako materiay na narzdzia do skrawania stopw elaza, stopw nieelaznych, materiaw niemetalicznych oraz narzdzi do obrbki plastycznej. Gatunki o wysokiej zawartoci kobaltu coraz czciej s wykorzystywane jako materiay konstrukcyjne elementw maszyn od ktrych jest wymagana dua odporno na cieranie, szczeglnie w podwyszonych temperaturach, np. elementy oysk lizgowych i tocznych. B. Wglikostale. Nale do grupy spiekanych kompozytw z osnow metaliczn zbrojnych czstkami o waciwociach porednich midzy stalami narzdziowymi a wglikami spiekanymi. Maj 10-20-krotnie wiksz odporno na zuycie ni stal szybkotnca. Osnowa w wglikostalach odpowiada skadem chemicznym stali konstrukcyjnej do ulepszania cieplnego, stali austenitycznej odpornej na korozj. Faz wglikow stanowi wgliki tytanu TiC. Wglikostale charakteryzuj si znacznie wiksz cigliwoci ni wgliki spiekane, a jednoczenie du odpornoci na zuycie cierne. Mog by wytwarzane metod: * prasowania i spiekania mieszaniny proszkw wglika i stali; * nasycania roztopion stal spieczonego wstpnie porowatego szkieletu z wglika. Wglikostale Ferro-Titanit charakteryzuj si: - moliwoci obrbki mechanicznej gdy ich osnowa znajduje si w stanie zmikczonym, - umocnieniem osnowy w wyniku przemiany martenzytycznej, - du odpornoci na zuycie cierne i korozj; - moliwoci wielokrotnej regeneracji metod obrbki cieplnej i skrawania. C. Spieki metali na styki elektryczne. Materiay na styki elektryczne charakteryzuj si dobr przewodnoci elektryczn i ciepln, odpornoci na utlenianie, zgrzewanie, korozj. Metod metalurgii proszkw mona wytwarza styki elektryczne o skadzie chemicznym i waciwociach nieosigalnych innymi metodami. Wykonuje si je w formie nakadek spajanych z rdzeniem. Mona wyrni: - styki o strukturze pseudostopw, - styki lizgowe, - styki wolframowe nieiskrzce. styki o strukturze pseudostopw wykonuje si nastpujcymi metodami: - prasowanie mieszaniny proszkw, spiekanie w temperaturze niszej ni temperatura topnienia najniej topliwego skadnika; - zalanie cieka miedzi luno zasypanego do formy proszku; prasowanie na gorco mieszaniny proszkw. Spiekane styki metalowo-wglowe wytwarza si metod prasowania i spiekania albo prasowania na gorco.

D. Spieki metaliczno-diamentowe. Stanowi grup spiekanych tworzyw narzdziowych przeznaczonych na elementy narzdzi tncych, wiertniczych i szlifierskich. Maj du twardo, odporno na zuycie, w miar dobr cigliwo. S uywane do obrbki materiaw twardych i trudnoobrabialnych. S stosowane jako nakadki albo segmenty narzdzi do obrbki kocowej innych cermetali, w tym wglikw spiekanych. Osnow spiekw metaliczno-diamentowych w zalenoci od wymaga dotyczcych twardoci, odpornoci na zuycie cierne s: stopy miedzi, elaza, w tym stale nierdzewne, stopy metali o wysokiej temperaturze topnienia i cermetale WC-Co, WC-Ni i WC-TiC-Co. S wytwarzane metod: prasowania i spiekania mieszaniny proszku osnowy metalicznej i diamentu; - nasycania porowatych spiekw metaliczno diamentowych metalem osnowy; - prasowania na gorco mieszaniny proszku osnowy metalicznej i diamentu. E. Spiekane materiay cierne. S kompozytami ceramiczno-metalicznymi przeznaczonymi na wykadziny sprzgie i hamulcw w ukadach silnie obcionych i naraonych na oddziaywanie wysokiej temperatury, przekraczajcej 600C. W tych warunkach s jedynymi materiaami speniajcymi wymagania dobrej wytrzymaoci mechanicznej, odpornoci na dziaanie wysokiej temp., stabilnoci procesu tarcia. Spieki cierne wykonuje si w postaci segmentw lub nakadek zgrzewanych, spiekanych lub nalutowanych na podkadki. W skad spiekanych materiaw ciernych wchodz: Cu, Sn, Pb, Fe, grafit, SiO2. Spiekane materiay cierne produkowane jako pytki o twardoci 20-60HB stosowane s jako nakadki w sprzgach i hamulcach, pracujcych w oleju lub na sucho, w pojazdach lub maszynach o bardzo wysokiej sprawnoci.