wniosek, e kraj potrzebuje terapii wstrzsowej. Ma opatrznociowego upatrywano w Jzefie Pisudskim, przez wielu Polakw uznawanym za ojca niepodlegoci.

Zasuy sobie na takie miano konsekwencj dziaa w latach wojny, sprawowaniem w latach 19181922 urzdu Naczelnika Pastwa, a take powstrzymaniem zagraajcej nie tylko Polsce, ale i caej Europie, nawanicy bolszewickiej w roku 1920. Na fali takich nastrojw doszo w maju 1926 roku do zbrojnego zamachu stanu i przejcia rzdw przez Marszaka. Trzeba byo dopiero czasu i nowych dowiadcze, aby przekona si, e autorytaryzm radzi sobie z trudnymi polskimi problemami jeszcze gorzej ni robia to wczeniej demoDar Pomorza, od 1930 r. pywajcy jako statek szkolny polskiej marynarki

Batory pasaerski statek eglugi polskiej, zbudowany w 1935 r.

kracja. Dzisiaj Druga Rzeczpospolita budzi szacunek ze wzgldu na swoje wielkie dokonania, osignicia cywilizacyjne, postp gospodarczy, bujny rozkwit kultury, stworzenie znakomitych wzorcw wychowawczych. Przez blisko pidziesit lat bya dla wielu wyobraeniem wolnoci i niepodlegoci, bardziej marzeniem ni obiektem docieka historycznych. Teraz, w nowych warunkach odzyskanej podmiotowoci, odwoujc si do obrazw i przekazw historycznych, moemy lepiej zrozumie kopoty i dylematy nieodmiennie towarzyszce narodowi wybijajcemu si na niepodlego i funkcjonujcemu we wasnym, suwerennym pastwie. Daria Nacz

Przekazanie armii samolotu bombowego PZL o II Narodowy Zlot Harcerzy, Pozna 1929 r.

Doc. dr hab. Daria Nacz historyk, specjalista z zakresu najnowszej historii Polski, autorka monografii naukowych i popularnonaukowych oraz wydawnictw rdowych, w latach 1996 2006 Naczelny Dyrektor Archiww Pastwowych w Polsce, od 2008 roku Rektor Uczelni azarskiego.

10

11

Ludzie

Maria z Krasiskich Raczyska

olska przez wieki bya mieszanin narodowoci, jzykw, obyczajw, tradycji. Stan taki, co naley mocno podkreli, nie prowadzi do znaczcych konfliktw politycznych czy obyczajowych. Zrnicowane etnicznie i religijnie spoeczestwo potrafio ze sob pokojowo wspy. Kocioy, cerkwie, synagogi, kenesy karaimskie, meczety tatarskie, zbory ewangelickie stanowiy trway element naszego ojczystego pejzau, zdobiy miasta, wypeniay si wiernymi. Pod wzgldem ekonomicznym rozwarstwienie spoeczestwa te byo znaczne. yli obok siebie ludzie naprawd bardzo bogaci, majtni, klasa rednia i biedacy, gniedcy si po wilgotnych, ciemnych suterenach, yjcy bez pracy, z datkw, ebraniny. I byo ich naprawd duo. Niech zostanie zapisany smutny fakt, e w 1931 roku w naszym kraju ponad 23 proc. ludnoci stanowili analfabeci w wojewdztwie poleskim procent ten wzrasta do ponad 48 proc. Ostatnia wojna, ukad jataski i dziesiciolecia powojenne zmieniy charakter polskiego spoeczestwa, zmazay, zatary tamten miniony czas, ktry dziki fotogramom zawartym w albumie moemy przypomnie.

Turyci z koca XIX w. w Ojcowie

13

Aktor i reyser Juliusz Osterwa Aleksander Zelwerowicz w Panu Jowialskim

Elbieta Barszczewska, gwiazda przedwojennego kina Helena Modrzejewska, wielka polska aktorka

Ludwik Solski, jeden z najwybitniejszych wczesnych aktorw, tu w roli Judasza w sztuce Rostworowskiego Aktorzy teatru rewiowego Qui Pro Quo

24

25

Warsztat tkacki w lskim domu

Burmistrz Przeworska w rozmowie z rabinem i prezesem gminy ydowskiej

Mieszkacy Niewiea Polacy, Biaorusini, ydzi Mieszkaniec Polesia

Grupa grali

32

33

Doynki w Spale

Wiece doynkowe

46

47

witochowice, huta Falwa Browar w Tychach

Warszawa, Dom Towarowy Braci Jabkowskich Katowice, kino Rialto

64

65

Siedziby

N
Zamek w acucie

ajstarszymi siedzibami wadzy w Polsce byy palatia, takie jak na Ostrowiu Lednickim koo Poznania w X i XI wieku. Potem, przez cae redniowiecze, wznoszono zamki obronne, otoczone piercieniami murw, z zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi. Czasy odrodzenia wniosy nowy sposb budowy paskich siedzib: byy to wolno stojce obiekty, otoczone zieleni, ale te waami obronnymi. Odmienny sta si te sposb obrony takich siedzib powsta system bastionowy na przykad w zamku Krzytopr czy w acucie. Kres tych budowli nadszed w poowie XVII wieku, kiedy wojska szwedzkie zniszczyy wikszo zamkw, palc je i dewastujc. Po potopie szwedzkim moni wznosili paace otoczone regularnymi parkami takie jak Nieborw koo owicza, zamki w Krasiczynie i Baranowie Sandomierskim. Osobny temat stanowi dwory, siedziby szlacheckie. Najpierw byy one obronne, zamknite, jak chociaby zameczek w Szymbarku, a w kocu wytworzy si specyficzny styl dworu, rozsiadego domu mieszkalnego, z gankiem wspartym na kolumnach, ktrego obraz utkwi na stae w naszej narodowej wiadomoci.

Komnata na zamku wawelskim

67

Cerkiew w. Jura w Drohobyczu Proklamowanie autokefalicznej cerkwi prawosawnej w Polsce, 1935 r.

80

Sobr na placu Saskim w Warszawie

81

Zalubiny z morzem w Pucku, 1920 r. Powstacy wielkopolscy, 1919 r.

Pisk, polskie oddziay szykuj si do walki z Armi Czerwon, 1919 r. Powstacy lscy na rynku w Rybniku, 1921 r.

90

91