Projekty AVT

!!

Obrotomierz
2711
W samochodach z wytumionymi silnikami jazda i przeczanie biegw na such staj si coraz trudniejsze, zwaszcza przy braku stosownego obrotomierza. Jazda przy odpowiednim zakresie obrotw silnika sprzyja zmniejszeniu zuycia paliwa, oszczdza silnik oraz ogranicza zanieczyszczenie rodowiska. Naley pamita, e maksymalne obroty nie zawsze prowadz do osignicia najwyszej mocy. Opisany obrotomierz moe znale zastosowanie take jako dodatkowy, niepowtarzalny gadet w samochodach, ktre maj fabryczne obrotomierze. Ukad zosta tak zaprojektowany, by bya moliwa wsppraca z silnikami dwu- lub czterocylindrowymi. Dziki zastosowaniu techniki mikroprocesorowej jest atwy w wykonaniu oraz nie wymaga kalibracji. Proste jest take podczenie w dowolnym samochodzie, gdy wykorzystywane s impulsy z przerywacza cewki zaponowej. Obrotomierz charakteryzuje maksymalny pomiar obrotw do 9000 [obr./min] oraz rozdzielczo 250 [obr./min], ktra z pewnoci wystarczy. Na rysunku 1 przestawiony zosta schemat ideowy obrotomierza. Odbierane impulsy z przerywacza cewki zaponowej zostaj uformowane w ukadzie zoonym z elementw R1, R2, R3, R4, D38, D39, C1 oraz T1. Na kolektorze T1 uzyskuje si ujemne impulsy w takt pracy przerywacza. Impulsy te wyzwalaj przerzutnik monostabilny U2A o staej czasowej ok. 3ms. Poniewa styki przerywacza skonne s do drga tak jak normalny przycisk, potrzebne okazao si wytumienie tych drga, gdy impulsy z przerywacza wywouj przerwania INT1. Przy braku filtracji drga styku przerywacza, przerwanie byoby wywoywane kilkakrotnie, co prowadzioby do faszywych pomiarw prdkoci obrotowej. Tak wic dodatkowy przerzutnik U2A likwiduje wspomniane drgania, z ktrego wyjcia (Q\) czysty impuls wywouje przerwanie INT1. Staa czasowa tego przerzutnika nie moe by zbyt dua, gdy ograniczy to pomiar maksymalnych wartoci obrotw i wynosi okoo 3ms, co umoliwia pomiar prdkoci do 9000 [obr./min]. Pomiar prdkoci obrotowej polega na pomiarze czasu pomidzy impulsami na wejciu przerwania INT1 zgodnie ze wzorem: Obr [obr./min] = [60*(czstotliwo kwarcu/12)] / ilo zliczonych impulsw Liczba zliczonych impulsw to warto, ktr zliczy wewntrzny licznik pomidzy dwoma impulsami na wejciu INT1. Zworka JP1 umoliwia wybr rodzaju silnika. Wystpuj silniki, w ktrych na jeden obrt wau
Rys. 1 Schemat ideowy

Opis ukadu

20

E l e k t ro n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Projekty AVT
Listing 1 Do 'ptla gwna programu If Pom_zak = 1 Then Disable Timer0 Temp = Counter0 Zm_pom = Zm_pom + Temp

If Jp = 0 Then Temp = Temp / 2 End If Wynik = Temp 'zapisz wynik do zmiennej wynik Reset Pom_zak 'zeruj flag zezwolenia na obliczenie prdkoci Set Zez_pom 'ustaw flag zezwalajc na pomiar Zm_pom = 0 'wyzeruj zmienne Licz_czas = 0 Enable Timer0 Else 'w przeciwnym wypadku If Wynik > 0 And Br_syg = 65 Then 'jeeli wynik >0 oraz warto br_syg=65 to Nop 'gdzie br_syg okrela czas braku sygnau wejciowego Nop 'po ktrym zmienna wyniku jest zmniejszana do zera nop Decr Wynik 'zmniejsz zmienna wyniku End If End If Loop 'koniec ptli gwnej programu End

'jeeli pomiar zakoczony to 'zablokuj timer0 'odczytaj warto timera0 'dodaj ja do wartoci zmiennej zm_pom Temp = 60000000 / Zm_pom 'oblicz prdko ze wzoru 60*1MHz/zm_pom 'jeeli zwora zaoona to podziel 'wynik przez 2, gdy na obrt przypadaj dwa zapony

korbowego przypada jeden zapon (silniki prdkoci obrotowej, gdy mona j bdzie zmiennej wynik zostanie wczeniej obliczona dwucylindrowe np. maluch czy cinquecen- wykorzysta take przy innych pomiarach. warto. Warto ta bdzie wtedy wywietlato). Jeeli w samochodzie bdzie silnik czte- Na listingu 1 przedstawiona zastaa ptla na, gdy silnik nie pracuje, co jest zachowarocylindrowy, to na kady obrt wau korbo- gwna programu. W tej ptli dokonywane s niem nieprawidowym. Aby temu zapobiec, wego bd przypada dwa zapony. Tak wic przeliczenia zliczonych impulsw - na prd- przy braku impulsw na wejciu INT1 przez otrzymany wynik prdkoci obrotowej ko obrotow. Po ustawieniu w przerwaniu kilkadziesit milisekund zmienna wynik jest bdzie trzeba dodatkowo podzieli przez 2, INT1 flagi Pom_zak dokonywane s oblicze- stopniowo zmniejszana do zera. Bdzie to co ma miejsce przy zaoonej zworce JP1. nia zgodnie z powyej zamieszczonym wzo- powodowa stopniowe wygaszanie wskaza Pozostae porty mikrokontrolera wykorzysta- rem. Jeeli zworka JP1 jest zaoona, dodat- obrotomierza. Listing 2 przedstawia przene zostay do sterowania diodami tworzcy- kowo wynik dzielony jest przez 2. Po doko- rwanie od timera0, ktry zlicza impulsy mi wywietlacz obrazujcy skal obrotomie- naniu przelicze zmierzona warto obroto- pomidzy przerwaniami INT1. Przerwanie to rza. Poniewa wywietlacz skada si z 37 wa przechowywana jest w zmiennej wynik. jest wywoywane po przepenieniu 16-bitodiod LED, potrzebne okazao si jego mul- Podczas braku impulsw (przy zganiciu wego licznika, gdy jako taki zosta skonfitipleksowanie. Port P1 steruje wierszami silnika) mogoby si zdarzy, e nie bdzie gurowany timer0. W przerwaniu tym dodawywietlacza, natomiast linie P3.5, P3,4, wywoywane ju przerwanie INT1 i w wana jest warto pojemnoci licznika do P3.2, P3.1, P3.0 steruj poprzez tranzystory T2-T6 jego kolumnami. Rezystory R11-R18 ograniListing 2 czaj prd pyncy przez diody do bezpiecznej wartoci. Porty mikZw_licz_czasu: 'przerwanie przepenienia timera0 rokontrolera maj spor wydajZm_pom = Zm_pom + 65536 'dodaj warto 65536 (licznik pracuje jako 16-bitowy) Incr Licz_czas 'zwiksz zmienna licz_czas no w stanie niskim, dlatego te If Licz_czas = 10 Then 'jeeli warto tej zmiennej osignie 10 to moliwe byo sterowanie wierszaStop Timer0 'zatrzymaj timer0 mi wywietlacza bezporednio Set Zez_pom 'ustaw flag zezwolenia na pomiar z portu. Stabilizator U3 ogranicza Br_syg = 0 'wyzeruj zmienna br_syg napicie zasilajce do potrzebnej End If Return wartoci 5V. Elementy X1, C7, C8 odpowiedzialne s za poprawne taktowanie mikrokontrolera, Listing 3 natomiast kondensator C9 za poprawne zerowanie mikrokonPomiar: 'przerwanie od wejcia int1 trolera po wczeniu zasilania. If Zez_pom = 1 Then 'jeeli flaga zezwolenia pomiaru ustawiona to Program na mikrokontroler napisany zosta w Bascomie i mona go cign ze strony internetowej EdW. Chciabym przestawi tylko t jego cz, ktra odpowiedzialna jest za pomiar i obliczenie

Program

Counter0 = 0 Start Timer0 Reset Zez_pom Else Stop Timer0 Set Pom_zak End If Br_syg = 0 Return

'wyzeruj timer0 'start timer0 'wyzeruj flag zezwolenia na pomiar 'w przeciwnym wypadku 'zatrzymaj timer0 'ustaw flag pomiar zakoczony

E l e k t ro n i k a d l a Ws z y s t k i c h

21

Projekty AVT
zmiennej przechowujcej zmierzone impulsy pomidzy przerwaniami. Dodatkowa zmienna Licz_czas zabezpiecza ukad przed tylko jednym impulsem na wejciu INT1 (wyzwolenie pomiaru a brak jego zakoczenia). Osignicie wartoci 10 przez t zmienn automatycznie koczy pomiar. Na listingu 3 widoczne jest przerwanie od INT1. Pierwsze wyzwolenie tego przerwania wyzwala pomiar (wczenie timera0), a nastpne wycza timer0, koczc tym samym pomiar. Po zakoczeniu pomiaru ustawiana jest take flaga zezwolenia na obliczenie prdkoci obrotowej. Dalsza cz programu obrotomierza skada si z wyliczenia progw zapalenia diod LED oraz z obsugi multipleksowanego wywietlacza, ktrego obsuga wyzwalana jest przerwaniami od Timera1. wzgldu na dwustronn pytk. Jeeli monta przebieg prawidowo, obrotomierz powinien dziaa od razu po wczeniu zasilania. Monta obrotomierza w samochodzie nie jest skomplikowany. Mierzone impulsy mona pobra wprost z cewki zaponowej, natomiast zasilanie - z przewodu, na ktrym pojawia si napicie po przekrceniu kluczyka. Umoliwi to dziaanie obrotomierza tylko po przekrceniu kluczyka. Cho, jak kto woli, mona doczy obrotomierz wprost do zaciskw akumulatora. Ze znalezieniem odpowiedniej obudowy oraz miejscem zainstalowania obrotomierza w samochodzie nie powinno by problemw. W stanie spoczynku, gdy brak jest impulsw z cewki zaponowej samochodu, wieci powinna pierwsza dioda LED sygnalizujca brak obrotw. Do opisywanego ukadu zaprojektowana zostaa prosta pyta czoowa, ktra widoczna jest na rysunku 3. Rysunek ten, po przeniesieniu na papier samoprzylepny i wyciciu otworw, mona naklei na obudow obrotomierza. Tak wykonan pyt czoow naley polakierowa lub zabezpieczy samoprzylepn bezbarwn foli. W zalenoci od rodzaju silnika naley nie zapomnie o poprawnym ustawieniu obrotomierza zwork JP1. Proponowany obrotomierz, po zmianie progw zapale diod oraz pyty czoowej, moe znale zastosowanie take w innych urzdzeniach, w ktrych potrzebny jest pomiar prdkoci obrotowej. Marcin Wizania marcin.wiazania@edw.com.pl

Monta i uruchomienie

Rys. 2 Schemat montaowy Rys. 3 Rysunek pyty czoowej

Obrotomierz naley zmontowa na dwustronnej pytce, ktra widoczna jest na rysunku 2. Monta najlepiej rozpocz od elementw najmniejszych, koczc na diodach LED. eby prosto wlutowa diody LED, naley w pierwszej kolejnoci wlutowa po jednej kocwce diod 5mm. Po ich odpowiednim uoeniu mona zalutowa drugie kocwki. Nastpnie naley woy diody 3 mm i lutowa w ten sam sposb. Przy montau elementw naley unika pomyek, gdy ich pniejsze wylutowanie moe by utrudnione ze

Wykaz elementw
Rezystory R1,R2,R6-R10 . . . . . . . . . . . . . . .4,7k R3,R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15k R11-R18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Kondensatory C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF C2,C3 . . . . . . . . . . . . .100nF ceramiczne C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470nF C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100F/16V C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47F/16V C7,C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33pF C9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7F/16V Pprzewodniki D1,D5,D9,D13,D17, D21,D25 . . . . . . . . . . .LED 5mm zielona D2-D4,D6-D8,D10-D12,D14-D16,D18D20, D22-D24,D26-D28 LED 3mm zielona D29,D33 . . . . . . . . . . . . .LED 5mm ta D30-D32 . . . . . . . . . . . . .LED 3mm ta D37 . . . . . . . . . . . . .LED 5mm czerwona D34-D36 . . . . . . . . . .LED 3mm czerwona D38 . . . . . . . . . . . . . .dioda Zenera 4,7V D39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148 T1 . . . . . . . . . . . . . . . .BC547 lub BC548 T2-T6 . . . . . . . . . . . . .BC557 lub BC558 U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89C2051 U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74HCT123 U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7805 Inne JP1 . . . . . . . . . . . . . . .jumper ze zwork X1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .kwarc 12MHz

Komplet podzespow z pytk jest dostpny w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2711

22

E l e k t ro n i k a d l a Ws z y s t k i c h