Zagroenie problemem carbon leakage w Polsce

Krzysztof mijewski

Warszawa marzec 2011

Zagroenie problemem carbon leakage w Polsce

W wielu opracowaniach i wystpieniach problem tzw. carbon leakage jest minimalizowany bd wrcz negowany przez politykw i ekspertw Unii Europejskiej. Analizy wykonane w ramach strategicznych projektw ESPON1 wskazuj, e dla niektrych czonkw Unii problem ten jest rzeczywicie powany. Niestety Polska znajduje si na czele listy pastw zagroonych tym zjawiskiem polegajcym na emigrowaniu przemysw emisjogennych i energochonnych poza obszar objty restrykcjami europejskiej polityki klimatyczno- energetycznej a systemem handlu emisjami EU-ETS w szczeglnoci. Jest oczywistym, e taka emigracja generuje bezrobocie i inne trudnoci gospodarczo-socjalnopolityczne. Niestety w plikach opracowa EPSON 2013 Programme Polska pojawia si

stosunkowo rzadko, najczciej z informacj o braku dostpnych danych. Analiza tych opracowa wskazuje, e w wikszoci s one integracj krajowych opracowa dotyczcych regionw, a takich wanie opracowa w Polsce brakuje. Nie zmienia to faktu, e zagroenie carbon leakage w Polsce wystpuje. Brak jego szczegowej identyfikacji bdzie utrudnia zarwno walk z tym zjawiskiem jak i uzyskiwanie pomocy z scentralizowanych funduszy unijnych. W Unii Europejskiej tylko dwa pastwa maj udzia przemysw zagroonych carbon leakage w cakowitym zatrudnieniu przemysowym wikszy ni 8,5% a kolejne trzy udzia wikszy ni wikszy ni 5%. redni udzia w Unii to niecae 3% i tylko 1/3 pastw czonkowskich przekracza ten poziom zagroenia. Trudno wic si dziwi, e pozostae pastwa nie specjalnie przejmuj si takim zagroeniem. Tym bardziej, e rekompensat dla nich jest sprzeda know-how i nowoczesnych zielonych technologii. Przedstawiciele rzdu Zjednoczonego Krlestwa w trakcie swojej wizyty w Polsce w ub. roku prezentowali takie wanie stanowisko.

ESPON - the European Observation Network for Territorial Development and Cohesion, was adopted by the European Commission on 7 November 2007 The ESPON 2013 Programme, ReRisk Regions at Risk of Energy Poverty, Applied Research Project 2013/1/5, Draft Final Report

Rysunek 1 Zatrudnienie w sektorach obcionych ryzykiem carbon leakage jako procent zatrudnienia w przemyle

PL Poland FI Finland SE Sweden BE Belgium RO Romania NO Norway FR France BG Bulgaria AT Austria CZ Czech Republic DE Germany ES Spain IT Italy HU Hungary LV Latvia GR Greece UK United Kingdom NL Netherlands IE Ireland SK Slovakia PT Portugal LT Lithuania EE Estonia DK Denmark CY Cyprus LU Luxembourg 0 2

y = 2,99%

%
4 6 8 10

rdo: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 31-03-2010.pdf

Rysunek 2 przedstawia poziom zagroenia zjawiskiem carbon leakage przeoony na jzyk Produktu Krajowego Brutto. Prezentowane s wielkoci szacunkowe uzyskane przy zaoeniu, e poziom udziau danej brany przemysowej w wartoci PKB generowanej przez cay przemys jest proporcjonalny do dziau zatrudnienia w danej brany. Przyjmujc takie przyblienie otrzymujemy wsk grup anty-liderw do ktrej nale Polska (2,2% PKB) i Finlandia (2,1% PKB) oraz silnie uprzemysowiona Norwegia (1,7% PKB), jeszcze tylko dwa pastwa maj tak obliczony wskanik wikszy od 1 Rumunia i Szwecja (ok.1,3% PKB), a kolejne dwa bliski jednoci Belgia (0,99% PKB) i Czechy (0,91% PKB). Dla wszystkich pozostaych problem ten jest mao znaczny. Podkreli trzeba, e wrd wyej wymienionych Szwecja, Norwegia i Belgia nale do najmniej nawglonych gospodarek europejskich.

Rysunek 2 Udzia sektorw zagroonych carbon leakage w zatrudnieniu przemysowym i szacunek udziau tej czci przemysu w PKB

PL Polska FI Finlandia NO Norwegia RO Rumunia SE Szwecja BE Belgia CZ Czechy AT Austria BG Bugaria DE Niemcy HU Wgry IT Wochy FR Francja ES Hiszpania IE Irlandia SK Sowacja NL Holandia LV otwa UK Wlk. Bryt. EL Grecja LT Litwa PT Portugalia EE Estonia DK Dania CY Cypr LU Luksemburg SL Slowenia MT Malta

Wpyw carbon leakage na PKB Udzia carbon leakage redni wpyw cl na PKB redni udzia cl w przemyle

0,69%

2,99%

%
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0

rdo: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 31-03-2010.pdf; Eurostat, Key figures on Europe 2010, oraz obliczenia wasne;

Ostatnio opublikowany Raport2 Banku wiatowego W kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce wskazuje, e realizacja europejskiego pakietu klimatyczno energetycznego kosztowa bdzie polsk gospodark utrat 1,4 % PKB rocznie do 2020 roku. Jednoczenie koszt wyliczony przez WB dla caej Unii to 0,55%, w obu przypadkach mowa o tzw. scenariuszu gwnym. W innych opcjach wskaniki osigaj dla PL
2

www.worldbank.org/pl/lowemissionseconomy http://siteresources.worldbank.org/ECAEXT/Resources/258598-1256842123621/65253331298409457335/annexes.pdf

(0,981,46%) a dla EU-26 (0,370,56%). Z wyjtkiem scenariusza (-0,28% PL, -08% EU). Ten sam wskanik wyliczony przez autora dla Polski wynosi prawie 2,2% a dla EU 27 0,66%. Wartoci te uzyskano zakadajc spadek PKB w sektorach wraliwych na carbon leacage gwnie z powodu ich energochonnoci. Nie uwzgldniono dwch czynnikw: zwikszajcego negatywny efekt czynnika mnonikowego (utrata przemysowych stanowisk pracy generuj ich utrat poza przemysem) oraz zmniejszajcego ten efekt zatrudnienia w obszarach nowych i zielonych technologii (niestety skoncentrowany gwnie w postindustrialnej czci Unii i jednoczenie emigrujcy do Chin i innych pastw BRIC) Raport Banku wiatowego ostrzega przed wzrostem bezrobocia o 0,53% w Polsce oraz 0,17% w EU-26. Wyniki w niniejszym raporcie to wzrost bezrobocia o 1,96% w Polsce i 0,56% w EU-26. Naley tu powtrzy wszystkie uwagi skierowane pod adresem analizy spadku PKB. Mona szacowa3, e termomodernizacja totalna (1/10 zasobw rocznie) zwikszya by zatrudnienie w EU-26 o 0,160,22% w Polsce optymistycznie byo by to okoo 0,33% (przy dodatkowym zatrudnieniu ok. 55 ty osb). Wydaj si, e to najwikszy polski subsektor realnych zielonych technologii na najblisz dekad. Kolejne ostrzeenie Banku wiatowego dotyczy wzrostu cen energii elektrycznej w Polsce o ok. 20,1% a w EU-26 9,7% (maksymalnie 26,2% PL i 12,6% EU). Wedug autora cena hurtowa energii elektrycznej wzronie w 2013 r. min. o ok. 27% i to w przypadku uzyskania derogacji wzrost ten uwzgldnia obowizkowy zakup uprawnie do emisji (39/tCO2) oraz wstpne wkady na rwnie obowizkowe inwestycje. Wida wyranie, e obcienie grupy postindustrialnych czonkw Unii bdzie znacznie mniejsze. Pragn zwrci uwag, e jedyny korzystny dla Polski i dla Unii scenariusz rozpatrywany przez Bank wiatowy to elastyczny handel i offset (flexible trading & offset), ktry umoliwia elastyczne przenoszenie redukcji emisji pomidzy sektorami ETS i non-ETS oraz poza Uni (wolniej spada redukcja w Europie ale ronie redukcja poza ni). Prawie nie spada tu PKB (0,28% PL i 0,08% EU) i prawie nie spada zatrudnienie (0,10% PL i 0,03% EU)! Prezentowalimy4 ten mechanizm w 2008r. ale Komisja Europejska zdecydowanie go odrzuca, bo uprawnienia do emisji s w nim najtasze 7,6 /tCO2 (sic!). Moe warto by byo odmrozi ten temat w czasie Polskiej Prezydencji?
3

Raport ECOFYS dla EURIMA Efektywna ekonomicznie ochrona klimatu http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://www.eurima.org/uploads/ModuleXtender/Docu ments/93/documents/ECOFYS4-5_report_PL.pdf 4 Greek Effort Group koncepcja tzw. domestic offset http://www.proinwestycje.pl/ets/RaportpodsumowaniewynikownegocjacjiSystemuEU-ETS.pdf

Rysunek 3 Udzia przemysu w generacji PKB

NO Norwegia CZ Czechy SK Sowacja RO Rumunia DE Niemcy IE Irlandia SL Slowenia FI Finlandia HU Wgry AT Austria PL Polska SE Szwecja LT Litwa BG Bugaria IT Wochy EE Estonia DK Dania EU-27 Euro area NL Holandia BE Belgia MT Malta UK Wlk. Bryt. PT Portugalia ES Hiszpania FR Francja LV otwa EL Grecja CY Cypr LU Luksemburg 21,2%

Udzia przemysu w PKB

%
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0

rdo: Eurostat, Key figures on Europe 2010,

Na rysunku 4 przedstawiono struktur wytwarzania PKB uporzdkowan rosnco wedug zsumowanej wartoci kategorii dziaa nieprodukcyjnych tzn. handlu (i transportu), finansw i innych usug. Polska znajduje si w dolnej strefie wykresu wrd pastw o poziomie udziau usug poniej 2/3 PKB.

Rysunek 4 Struktura wytwarzania Produktu Krajowego Brutto

LU Luksemburg CY Cypr FR Francja EL Grecja MT Malta BE Belgia UK Wlk. Bryt. LV otwa PT Portugalia NL Holandia DK Dania Euro area EU-27 IT Wochy SE Szwecja DE Niemcy EE Estonia ES Hiszpania AT Austria HU Wgry FI Finlandia PL Polska IE Irlandia SL Slowenia LT Litwa BG Bugaria CZ Czechy SK Sowacja RO Rumunia NO Norwegia 0% Przemys 20% 40% Handel 60% 80% 100% Rolnictwo

Budownictwo

Finanse

Inne usugi

rdo: Eurostat, Key figures on Europe 2010,

Rysunek 5 Udzia energii w kosztach produkcji w sektorach wg. klasyfikacji NACE

DI2614 wkna szklane DB173 wykaczanie materiaw tekstylnych CB grnictwo z wyjtkiem energetycznego CB141 grnictwo skalne CB1421 kruszywa, wir i piasek DI263 pytki ceramiczne i DG2413 inne nieorganiczne podstawowe chemikalia DE211 pulpa, papier i tektura DE2112 papier i tektura CB1412 grnictwo wapienia, gipsu i kredy CB13 grnictwo rud metali DI2653 zaprawy DI2613 pojemniki szklane DI2651 cement DI265 cement, wapno i zaprawy DI2652 wapno DI264 materiay budowlane i konstrukcyjne 0%

10,00% 10,34% 10,37% 10,38% 11,02% 11,59% 12,03% 12,40% 12,70% 14,33% 15,44% 16,02% 16,35% 21,99% 22,60% 24,28% 25,15% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

rdo: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 31-03-2010.pdf

Rysunek 6 Liczba regionw uznanych za szczeglnie zagroone

FR Francja

NO Norwegia

LU Luksemburg

AT Austria

GR Grecja

ES Hiszpania

SK Sowacja

FI Finlandia

UK Wlk. Brytania

SE Szwecja

NL Holandia

DE Niemcy

BE Belgia 0

1 1

1 2

1 3

1 4

1 5

1 6 7

rdo: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 31-03-2010.pdf

Regiony wraliwe zdefiniowano jako te, w ktrych zatrudnienie w sektorach wraliwych przekracza 25% zatrudnienia w przemyle. Analizy ESPON prowadzone s przy zaoeniu ceny uprawnie 30 /tCO2.

Rysunek 7 Struktura zatrudnienia w regionach uznanych za wraliwe

DEB1 Koblenz DE71 Darmstadt FR23 Haute-Normandie NL42 Limburg (NL) SE32 Mellersta Norrland BE33 Prov.Lige DE41 Brandenburg-Nordost NO03 Sr stlandet NL33 Zuid-Holland LU00 Luxembourg DEA2 Kln AT33 Tirol GR24 Sterea Ellada NL32 Noord-Holland BE23 Prov. Oost-Vlaanderen ES12 Principado de Asturias UKD2 Cheshire DEA1 Dsseldorf SK04 Vchodn Slovensko NL13 Drenthe FI32 Pohjois-Suomi BE32 Prov. Hainaut UKE1.East.Yorkshire&Northern.Lincolnshire NL11 Groningen SE31 Norra Mellansverige BE22 Prov. Limburg (B) BE21 Prov. Antwerpen NL34 Zeeland DEB3 Rheinhessen-Pfalz BE31 Prov. Brabant Wallon

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% pulpa i papier podstawowe metale nie metaliczne produkty mineralne chemia i produkty chemiczne
rdo: Raport ESPON ReRisk Draft Final Report 31-03-2010.pdf

Naley zwrci uwag, e na licie regionw zagroonych nie znalazy si adne regiony z Polski, pomimo i rednio to wanie Polska gospodarka uznana zostaa za najbardziej zagroon. Jest to o tyle istotne, e bardzo czsto pomoc unijna kierowana jest regionalnie.

10

Udzia przemysu w cakowitym zatrudnieniu oraz udzia zatrudnienia w branach wraliwych na carbon leakage w tyme zatrudnieniu przemysowym wyznaczaj poziom bezporedniego zagroenia bezrobociem wywoany przez zjawisko carbon leakage zwane take emigracj przemysu/produkcji lub zamorskim outsourcingiem (overseas

outsourcingiem), por. Rys. 9.

Do penej analizy zagroenia bezrobociem naleao by

wprowadzi z jednej strony wspczynnik mnonikowy obrazujcy tzw. efekt cigniony jedno miejsce pracy w przemyle podtrzymuje kilka miejsc pracy: w usugach, handlu, transporcie, administracji (ale nie odwrotnie) por Rys, 8, z drugiej za strony efekt wzrostu zatrudnienia wywoany dodatkowymi zadaniami w nowych zielonych sektorach gospodarki w tej jej czci, ktra nie moe by outsorsowana.

Rysunek 8 Wpyw wspczynnika mnonikowego (rachunek cigniony) na zagroenie wzrostem bezrobocia

% 12
EU25 + NO

10 8

PL Poland FI Finland RO Romania

6 4

BE Belgium SE Sweden CZ Czech Republic

2 0 1 2 3 4 5

BG Bulgaria NO Norway

rdo: Obliczenia wasne na postawie danych statystycznych 2007 r. GUS, Eurostat, Raport ESPON

Dla przykadu konieczno pacenia za prawo do emisji CO2 docelowo zlikwiduje produkcj cementu w Unii przenoszc j do Europy Wschodniej (Ukraina, Biaoru) i do Azji (Pakistan, Chiny), z drugiej strony pojawi si nowe miejsca pracy w termomodernizacji budynkw, ale cement do tych docieple nie bdzie ju produkowany w Unii Europejskiej.

11

Rysunek 9 Wpyw zjawiska carbon leakage na wzrost poziomu bezrobocia w Unii Europejskiej

% bezrobocia
2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00
bo ur g CY C yp ru s DK D en m ark EE E ston ia LT L ith ua n ia PT P o rt ug al SK S lova kia IE Ire land NL N eth e UK U rland n ited s King dom GR G reec e LV L a t v ia HU H u ng a ry IT I t a ly ES S pain DE G erm a CZ C ny zech Repu blic AT A ust ri a BG B ulg a ria FR F r anc e NO N o rwa y RO R oma nia BE B e lg iu m SE S wede n FI Fi nlan d PL P o lan d EU25 + NO

rdo: Obliczenia wasne na postawie danych statystycznych 2007 r. GUS, Eurostat, Raport ESPON

LU L u xem

Takich analiz oceniajcych wzrost zatrudnienia netto - nie udao si odnale, istniej tylko analizy brutto. Jednak nawet tylko na tej podstawie mona stwierdzi, e cakowity bilans zatrudnienia, uwzgldniajcy wszystkie powysze czynniki bdzie dla Unii a w szczeglnoci dla Polski naprawd bardzo niekorzystny. Mwic wprost moemy docelowo oczekiwa kilkuprocentowego wzrostu bezrobocia (ok. 900 ty czyli 5,5%) i zwizanej z tym proporcjonalnie kolejnej fali emigracji. Stosowane do tej analizy narzdzia s bardzo proste, a wic oszacowanie jest zgrubne, ma jednak t zalet, ze kady je moe sprawdzi na kalkulatorze a nawet na palcach. Tym bardziej powane to ostrzeenie.

Konkluzja
Wysoki koszt realizacji europejskiego pakietu klimatyczno energetycznego jest faktem potwierdzanym przez kompetentne i obiektywne rda Bank wiatowy, Ecofys w Europie oraz Ernst&Young, McKinsey, ATKearney w Polsce. Rwnie polskie firmy (EnergSys) i think-tanki (Spoeczna Rada NPRE) podnosz ten problem i ostrzegaj o moliwej zapaci gospodarczej. Tym boleniejszej, e w sytuacji rosncego deficytu pastwa, gbokiej technicznej dekapitalizacji infrastruktury i oglnym zanikiem odpowiedzialnoci za przyszy rozwj gospodarczy kraju co prawda konstytucyjnie zrwnowaony ale w politycznej rzeczywistoci zdominowany syndromem mylenia w kategoriach tu i tera, a teraz w szczeglnoci!

12

Instytut im. E. Kwiatkowskiego

Instytut im. E. Kwiatkowskiego, to jednostka naukowo badawcza zajmujca si badaniami nad gospodark, ze szczeglnym uwzgldnieniem energetyki. Nad jej programem merytorycznym czuwa prof. Krzysztof mijewski. Jednym z waniejszych celw Instytutu jest podnoszenie wiadomoci spoeczestwa w obszarze rozwoju infrastruktury gospodarczej kraju, bezpieczestwa energetycznego i rozwoju rynku ze szczeglnym uwzgldnieniem zachowania zasad zrwnowaonego rozwoju. Instytut im. E. Kwiatkowskiego zrealizowa m.in. projekt Akademia Modej Polski cykl spotka studentw z wybitnymi osobowociami, ktre odbywaj si na Politechnice Warszawskiej. Instytut podj si take misji powoania Koalicji dla Redukcji wyjtkowej debaty dedykowanej przedstawicielom polskiego parlamentu. Instytut odpowiada take za tworzenie opracowa, analiz i ekspertyz z zakresu wdraania efektywnoci energetycznej. Instytut im E. Kwiatkowskiego funkcjonuje w ramach Stowarzyszenia na rzecz efektywnoci ETA, ktre zostao powoane w celu: dziaania na rzecz zwikszenia efektywnoci i konkurencyjnoci polskiej gospodarki, w szczeglnoci poprzez promocj wykorzystania wysokowydajnych zasobw pracy, materiaw, energii i rodowiska; wszechstronnego propagowania informacji i odpowiedniego dziaania w zakresie podnoszenia poziomu cywilizacyjnego Polski i jej regionw, z uwzgldnieniem zasad zrwnowaonego rozwoju; promocji i popierania rozwoju infrastruktury, w tym infrastruktury sieciowej. Instytut im. E. Kwiatkowskiego wsppracuje z polskimi i zagranicznymi ekspertami. Instytut im E. Kwiatkowskiego wspiera rwnie Spoeczn Rad ds. Narodowego Programu Redukcji Emisji, powoan 2009 r. przez Wicepremiera, Ministra Gospodarki Waldemara Pawlaka. Misj Rady jest dostarczenie niezalenej i wszechstronnej strategicznej wiedzy umoliwiajcej realizacj konstytucyjnej zasady zrwnowaonego rozwoju. Celem gwnym jest optymalizacja procesu redukcji emisji jako podstawowego narzdzia ochrony klimatu. Celem uzupeniajcym jest przekonanie spoeczestwa, co do zasadnoci dziaa na rzecz ochrony klimatu w ich optymalnym ksztacie. Wizj Rady jest doprowadzenie do ograniczenia emisji CO2 w wielkoci moliwej technicznie do osignicia bez naruszenia bezpieczestwa energetycznego Polski zgodnie z zaoeniami Polityki Energetycznej 2030. Wsparcie logistyczne Rady zapewnia Stowarzyszenie ETA.

03 980 Warszawa ul. Znanieckiego 2 m 44 tel. +48 222 240 985 biuro@etastowarzyszenie.pl 13