Grupy interesu

Za spraw wzrostu znaczenia zorganizowanych grup i interesw wzorce interakcji politycznej w XX wieku uleg y zmianie. W latach 50. i 60., gdy entuzjazm co do polityki grupowej" si ga zenitu, powszechnie s dzono, i organizacje reprezentuj ce interesy biznesu, zwi zki zawodowe, lobby rolnicze itp. przej y od zgromadze i partii rol g wnych aktorw sceny politycznej. Na rozszerzenie wszech wiata grup interesu, pocz wszy od lat 60. XX wieku, wp yn rozwj skupiaj cych si na pojedynczej kwestii grup protestu, ktre anga owa y si w ochron konsumentw, praw zwierz t, rodowiska naturalnego czy te postulowa y rwnouprawnienie p ci. Grupy te kojarzono cz sto oglnie z ruchami spo ecznymi (ruchem kobiecym, ruchem na rzecz praw obywatelskich, ekologicznym itd.), za ich cech charakterystyczn uznaj c przyj cie nowych form dzia ania i toczenia kampanii, nazywane niekiedy now polityk ". Niemniej jednak, natura i znaczenie grup interesw i ruchw spo ecznych, a w szczeglno ci ich wp yw na proces demokratyczny, s przedmiotem cz stych dyskusji.

Polityka grupowa
We wsp czesnych spo ecze stwach grupy interesu, podobnie jak partie polityczni stanowi jedno z g wnych ogniw cz cych rz d z rz dzonymi. W pewnym ser.-: mo na doszuka si te analogii pomi dzy pocz tkiem rozwoju grup interesu i partii. By y one wytworem nowej epoki rz du przedstawicielskiego, powsta y za , by d wyraz coraz bardziej z o onym podzia om i roz amom w wy aniaj cym si spo ecze stwie przemys owym. Podczas gdy partie polityczne, zaj te walk o zwyci stwa wyborcze, stara y si budowa zapewniaj ce poparcie koalicje i przyci ga nowych zwolennikw, grupy interesu zajmowa y zazwyczaj wyra niejsze i bardziej jednoznaczne stanowisko, ktre odpowiada o szczeglnym aspiracjom czy warto ciom reprezentowanych przez nie osb. Trudno wskaza najwcze niejsz z grup interesu. Niektre grupy poprzedzi y epok rz dw przedstawicielskich. Przyk adem jest przeciwstawiaj ce si handlowi niewolnikami Towarzystwo Abolicjonistyczne, ktre zosta o za o one w 1789 roku w Wielkiej Brytanii. Przyjmuje si cz sto, e powsta a w 1839 roku Liga Przeciw Ustawom Zbo owym stanowi a wzr dla p niejszych grup brytyjskich, powo ano j do ycia z my l o wywieraniu nacisku na rz d. Po wizycie w Stanach Zjednoczonych w latach 30. XIX wieku, Alexis de Tocqueville (patrz s. 272) relacjonowa , i (jak to okre la ) stowarzyszenia s tam pot nym instrumentem dzia ania". Ruch M ode W ochy, za o ony w 1831 roku przez w oskiego patriot Giuseppe Mazziniego (patrz s. 140), sta si wzorem dla siostrzanych organizacji. nacjonalistycznych, ktre rozwin y si p niej w ca ej Europie. Podobnie, utworzone w 1866 roku we Francji Stowarzyszenie na Rzecz Praw Kobiet ________ sta o si bod cem dla powstania oglno wiatowego ruchu na rzecz towarzyszenie-grupa przyznania praw wyborczych kobietom. Pod koniec XIX wieku tworzonapoprzez " w wi kszo ci uprzemys owionych spo ecze stw dzia a y ju mocne dobrowolne dziabnie, grupy reprezentuj ce interesy rolnikw i przedsi biorcw oraz roodzwierciedlaj^e sn cy w si ruch zwi zkowy. Jednak e rodowd wi kszo ci z istnieistnienie wsplnych korzy ci czy interesw. j cych obecnie grup interesu nie si ga az tak daleko. Na og s one 1wynikiem uwidaczniaj cego si od lat 60. XX wieku wybuchu polityki nacisku i protestu. Jako takie, mog by cz ci szerszego procesu, ktry podupadanie partii politycznych i rosn ce znaczenie zorganizowanych grup i ruchw spo ecznych (patrz s. 352) uznaje za no nik mobilizacji i reprezentacji.

Rodzaje grup
Ze wzgl du na nie atw do uchwycenia natur grup i r norodno ich form zalanie przedstawienia definicji i klasyfikacji grup czy si z licznymi trudno ci -1. Czy, przyk adowo, zajmujemy si grupami czy interesami? Innymi s owy, czy uznajemy grupy za stowarzyszenia o pewnym stopniu spjno ci i organizacji, czy te jedynie za ludzi, ktrzy wprawdzie maj wsplne interesy, lecz nie zdaj sobie : tego sprawy? I dalej, czy grupy interesu dbaj wy cznie o egoistyczne i materialne interesy, czy mog te d y do realizacji szerszych, publicznych celw? Trudn kwesti jest tak e relacja zachodz ca mi dzy grupami interesu a rz dem, ty grupy interesu ciesz si zawsze autonomi , wywieraj c wp yw z zewn trz, czy mo e dzia aj w ramach rz du i poprzez niego, stanowi c by mo e cz machiny rz dowej? Zam t ulega spot gowaniu, gdy aktywni na tym polu politolodzy nie s zgodni do u ywanej terminologii. Na przyk ad, podczas gdy termin grupa interesu" jest stosowany w USA i w innych miejscach na okre lenie wszelkich zorganizowanych grup, w Wielkiej Brytanii odnosi si on raczej jedynie do takich grup, ktre reprezentuj lub broni interesw swoich cz onkw. W Wielkiej Brytanii preferuje si okre lenie grupa nacisku", podczas gdy termin grupa interesu" jest u ywany jako podkategoria w szerszej klasyfikacji. Niemniej jednak mo na wyr ni trzy typy grup: grupy pierwotne grupy instytucjonalne grupy stowarzyszeniowe.

Grupy pierwotne

Kluczow cech grup pierwotnych jest fakt ich zakorzenienia w tkance spo ecznej, jako e cz onkostwo opiera si w nich nie tyle na rekrutacji, co na kryterium urodzenia. Przyk adami takich grup s rodziny, plemiona, kasty i grupy etniczne. W od-iznieniu od typowych grup interesu, do ktrych cz onkowie decyduj si nale e , i ktre posiadaj formaln struktur oraz organizacj , grupy pierwotne opieraj si na wsplnym dziedzictwie, tradycyjnych wi zach i lojalno ci. Takie grupy odgrywaj wci du rol w polityce pa stw rozwijaj cych si . Przyk adowo, w Afryce wi zi etniczne, plemienne czy rodzinne stanowi cz sto najistotniejsz podstaw artykulacji interesw. Grupy pierwotne wci wyst puj i wywieraj wp yw w rozwini tych pa stwach przemys owych, czego dowodem jest odrodzenie si nacjonalizmu etnicznego i wzrost znaczenia grup katolickich w krajach takich jak W ochy czy Irlandia.
Interes - to, co przynosi korzy obiektywne i rzeczywiste". t jednostce lub grupie; na ogt uznaje si , e Interesy (w przeciwie stwie do potrzeb czy preferencji) s

Grupy instytucjonalne
Grupy instytucjonalne stanowi cz machiny rz dowej. Staraj si one wywieraowp yw w jej ramach i za jej po rednictwem. W przeciwie stwie do grup interesu, nie ciesz si autonomi czy niezale no ci . Najbardziej wyrazistymi przyk adami grup instytucjonalnych s biurokracje i wojsko, w ktrych nierzadko konkuruj ze sob r ne interesy. W przypadku pa stw autorytarnych czy totalitarnych, ktre na i _ t amsz autonomicznegrupy i ruchy, rywalizacja pomi dzy grupami instytucjonalnymi mo e sta si zasadnicz form artykulacji interesw. Przyk adowo, wysoce scentralizowany system stalinowski w ZSRR by w du ym stopniu nap dzany przez interesy biurokratyczne czy ekonomiczne, ktre skupia y -w szczeglno ci wok przemys u ci kiego. Podobnie rzecz mia a si z pozornie monolitycznym charakterem hitlerowskich Niemiec w latach 1933-1945, za ktrym kry a si rzeczywisto biurokratycznych konfliktw. W toku nieustannej walki o w adz nazistowscy przywdcy tworzyli bowiem rozrastaj ce si imperia. Znaczenie grup instytucjonalnych nie ogranicza si do re imw niedemokratycznych. Mo na si nawet spotka z opini , e proces polityczny kszta tuj w rzeczywisto ci elity biurokratyczne i osobiste interesy, jakie pojawiaj si w ministerstwach departamentach i agencjach systemw demokratycznych, s u c ograniczaniu, a wed ug niektrych podporz dkowaniu, pochodz cych z wyboru politykw i rz dw Nie ulega w tpliwo ci, e grupy te tworz sojusze tak e z konwencjonalnymi grupami interesu, co ma miejsce w przypadku s ynnego kompleksu wojskowo-przemys owego".

Grupy stowarzyszeniowe
Grupy stowarzyszeniowe to grupy tworzone przez osoby, ktre cz si , by realizowa wsplne, cho ograniczone cele. Grupy jako stowarzyszenia charakteryzuj si dobrowolnym dzia aniem i istnieniem wsplnych interesw, aspiracji czy postaw. Najbardziej wyrazistymi przyk adami grup stowarzyszeniowych s grupy interesu i grupy nacisku. Jednak e elementy odr niaj ce je od grup pierwotnych mog by niekiedy niewyra ne. Na przyk ad, kiedy lojalno klasowa ma silny i solidarystyczny charakter, przynale no do grupy stowarzyszeniowej, takiej jak zwi zek zawodowy mo e by w wi kszym stopniu wyrazem to samo ci spo ecznej ni instrumentalnym
Grupa interesu Grupa interesu (czy grupa nacisku) to zorganizowane stowarzyszenie, ktre stawia sobie za cel wywarcie wptywu na polityk czy dzia ania rz du. Grupy interesu r ni si od partii politycznych (patrz s. 306) tym, e staraj si wywiera wptyw z zewn trz, a nie zdoby czy sprawowa wtadz rz dow . Ponadto, grupy interesu maj na og w skie pole zainteresowa , skupiaj c si na konkretnej sprawie czy interesach danej grupy. Niezwykle rzadko mo na im przypisa szersze cechy programowe czy ideologiczne, ktre kojarzy si generalnie z partiami. Grupy interesu r ni si od ruchw spo ecznych wy szym stopniem formalnej organizacji. Niemniej jednak, nie wszystkie grupy maj cztonkw w sensie formalnym. Dlatego te niektrzy komentatorzy wol u ywa mniej wi cego okre lenia zorganizowane interesy".

dzia aniem ukierunkowanym na osi gni cie konkretnego celu. Mimo, e grupy stowarzyszeniowe zyskuj na znaczeniu w pa stwach rozwijaj cych si , zwykle postrzega si ich istnienie jako cech spo ecze stw uprzemys owionych. Industrializacja stwarza zr nicowanie spo eczne, przybieraj ce form sieci rywalizuj cych interesw, oraz, przynajmniej w warunkach kapitalizmu, pobudza rozwj egoistycznych i zindywidualizowanych wzorcw zachowa , zast puj cych te ukszta towane przez zwyczaje i tradycj . Gdy g wn funkcj takich grup jest wsp praca z rz dem oraz innymi organami publicznymi, nosz one miano grup interesu. Grupy interesu mog r ni si form i rozmiarem. Przedmiotem ich zainteresowa jest olbrzymi wachlarz spraw, do realizacji ktrych u ywaj zr nicowanej taktyki - od zasiadania w organach publicznych i pomocy w zarz dzaniu programami rz dowymi, po organizowanie kampanii niepos usze stwa obywatelskiego (patrz s. 351) i masowych protestw. Z klasyfikacji tej wy cza si jednak e grupy antykonstytucyjne i paramilitarne. Grupy w rodzaju Czarnych Panter czy Irlandzkiej Armii Republika skiej (IRA) nie mog zosta zaliczone docele s zasadniczo zgodne z zamiarami rz du i ktre mog wykaza si zdolno ci zobowi zania swych cz onkw do przestrzegania podj tych decyzji. Je li chodzi o grupy zewn trzne, to rz d nie korzysta z ich konsultacji wcale lub robi to jedynie sporadycznie i to zazwyczaj nie na wysokim szczeblu. W wielu przypadkach status grupy zewn trznej jest oznak s abo ci, gdy ze wzgl du na brak formalnego dost pu do rz du grupy te s zmuszone do dzia alno ci publicznej w nadziei na wywarcie po redniego wp ywu na proces formu owania polityki. Jak na ironi , w takim przypadku zachodzi

cz sto odwrotna relacja mi dzy publicznym wizerunkiem danej grupy interesu a wp ywem politycznym, jaki wywiera. Radykalne grupy protestacyjne, dzia aj ce na polach takich jak ochrona rodowiska czy prawa zwierz t, mog nie mie innej mo liwo ci ni pogodzenie si ze statusem grupy zewn trznej. Po pierwsze, ich cele nie pokrywaj si z priorytetami rz du. Oprcz tego, cz onkowie i zwolennicy takich grup uznaj fakt nieskalania przez bli sze zwi zki z rz dem za atut. W takim sensie grupy mog decydowa si na pozostanie na zewn trz" zarwno w celu zachowania ideologicznej czysto ci i niezale no ci, jak rwnie po to, by chroni w asne zdecentralizowane struktury w adzy.