Uchwalenie konstytucji 3 maja.

Konstytucja była przygotowywana przez Deputację Sejmową (obecnie Komisja Sejmowa. Obok tej
komisji pracował zespół złożony z króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Ignacego Potockiego
Hugo Kołłątaja, Aleksandra Linowskiego – w sposób tajny opracowywali konstytucję. Prace nad
opracowaniem konstytucji były już zakończone w kwietniu 1791r. Konstytucja zawierała wiele
nowych rozwiązań. Chciano przyjąć akt w sposób zaskakujący. 2 maja odbyło się pierwsze
powakacyjne posiedzenie, w tym dniu na półoficjalnym spotkaniu zaznajomiono kilkadziesiąt osób
z treścią konstytucji. Podpisano asekurację – poparcie konstytucji (ponad 80 posłów na 180
możliwych, do rana grono posłów asekurujących konstytucję było już 101) Nastąpiły pewne
przecieki do ambasadorów Rosyjskiego i Pruskiego (chcieli utworzyć kontra konstytucje).
3 maja – Na zamku zasiedli arbitrzy(osoby przyglądające się posiedzeniu) Posiedzenie odbyło się
według z góry przyjętego scenariusza:
• Odczytanie not, z których wynikało, że Rzeczpospolitej grozi drugi rozbiór (oczywiście nie
było to prawdą, miało tylko sprawiać wrażenie zagrożenia)
• Wezwano króla, żeby raczył się zająć tą sytuacją.
• Król występuje z propozycją konstytucji i łamie regulamin sejmowy (obowiązywały 3 dni
do libracji – tej zasady nie zachowano)
• Obrady nad konstytucją trwały 7 godzin.
• Poseł Suchorzewski przemawia w imieniu opozycji
• Król chcąc zabrać głos i ustosunkować się do wypowiedzi poprzednika podniósł rękę do
góry, w tym samym czasie arbitrzy przywoływali króla by przysiągł konstytucję – ten
moment podniesienia ręki był dla arbitrów równoznaczny z chęcią przysięgi.
• Podczas głosowania nie policzono głosów, kto jest za a kto przeciw
• Konstytucja była sprzeczna z pacta conventa
• Konstytucja została oblatowana (wpisana do Ksiąg Grodzkich Warszawskich) – był to
swoistego rodzaju sposób na publikację prawa.
• 5 maja zostaje przyjęta na sposób łagodnej rewolucji.
Ten akt był pierwszym aktem konstytucyjnym tak rozwiniętym, ale nie pierwszym aktem
zbierającym zasady ustrojowe w Rzeczpospolitej.

Inne akty zbierające zasady ustrojowe tzw. Nierozwinięte Konstytucje:

1) Artykuły Henrykowskie (wydane w 1573 r.)

Był to akt zbierający zasady ustrojowe, na których Rzeczpospolita była oparta przez 200 lat.
Henryk Walezy nigdy ich nie przysiągł, tylko jego następca Stefan Batory.
Artykuły Henrykowskie głosiły zasadę elekcyjności w Polsce – wolna elekcja była
fundamentem ustrojowym.
Król miał obowiązek zrzeczenia się tytułu dziedzica i prób obsadzenia tronu podczas swojego
życia. Artykuły mówiły o pokoju religijnym w Rzeczypospolitej; zapewniały Sejmowi
niezwykłe uprawnienia (król prowadzi politykę zagraniczną z Senatem); precyzowały również,
że nie ma zwołania np. pospolitego ruszenia bez zgody Trzech Stanów Sejmujących (Króla,
Sejmu i Senat); bez zgody Senatu król nie mógł zawrzeć małżeństwa.
Wprowadzono urząd Senatorów Rezydentów – 16 było wybieranych co 2 lata przez Sejm.
Istniała zasada możliwości wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, gdyby łamał artykuły
Henrykowskie.
2) Prawa Kardynalne (uchwalane 1768 ; 1775 ; 1791)
Prawa Kardynalne są pospolite i niezmienne. Były uchwalana na czas panowania Stanisława
Augusta Poniatowskiego.
 • 1768 ; 1775 r. – akty Prawa Kardynalnego wskazują na obawy szlachty przed
zmianami (np. Wolna elekcja, liberum veto, pełna władza dominialna szlachcica nad
chłopem). Były poddane gwarancji Rosji, która gwarantowała ustrój
Rzeczypospolitej, oczywiście był to też doskonały instrument na utrzymanie władzy
w nieładzie.
• 1791 r. – Przygotowują poważne zmiany w Polsce (z ducha konstytucji)

Dzieło z Sejmu Wielkiego było nieukończone, ustrój jeszcze podlegał przemianom i rozwijał
się. Część ustaw zdążono wydać, część była jeszcze w drodze. Konstytucja miała być jedną z
trzech konstytucji. Obok Ustawy Rządowej sejm miał wydać w przyszłości Konstytucję
Moralną (która miała zapewniać wolność słowa itp.) oraz Konstytucję Ekonomiczną (która
miała zapewnić rozwój przemysłu, handlu, gospodarki itp.). Konstytucja była kompromisem
szlachecko mieszczańskim, bo zachowano strukturę stanową społeczeństwa, ale mieszczanie
otrzymali prawa polityczne. Konstytucja stanowi coś między republikanizmem, a
monarchizmem konstytucyjnym. Istnieje trójpodział władz, tron jest dziedziczny i
wprowadzono zasadę suwerenności sejmu oraz ograniczenia władzy ustawodawczej. Nazwa
oficjalna Konstytucji to Ustawa Rządowa, w ówczesnej nomenklaturze to ustawa o rządzie,
która określała instytucje, prawa stanów oraz podstawowe zasady rządzenia państwem. Z
konstytucją 3 maja związane były ustawy tj. ustawa o miastach, Deklaracja Stanów
Zjednoczonych (uchylała przepisy sprzeczne z konstytucją), ustawa o sejmikach, zaręczenie
wzajemne Obojga Narodów, ustawa o straży, o sejmie i o poszczególnych Komisjach Wielkich.
Składała się z preambuły i 11 rozdziałów (był to układ czytelny i logiczny):

I. Religia panująca
II. Szlachta – Ziemianie
III. Miasta – Mieszczanie
IV. Chłopi – Włościanie
V. Rząd
VI. Sejm
VII. Król
VIII. Władza Sądownicza
IX. Regencja
X. Edukacja Dzieci Królewskich
XI. Siła Zbrojna Narodowa

I. Religią panującą jest religia rzymskokatolicka, odejście jest karane apostazją.

Uprzywilejowano duchownych i Kościół. Zachowano swobodę innych wyznań.
II. – IV. Dotyczyły ustroju społecznego
II. Szlachta – Ziemianie . Konstytucja wnosiła wiele nowego – mogła budzić wiele
oporów – unikano radykalnych sformułowań (twórcy mogli zostać posądzeni o
jakobinizm). Znajdujemy to stwierdzenie, że szlachta:
• Zatrzymuje swoje wszystkie przywileje, prawa, swobody, wolności,
prerogatywy , są oni niewzruszeni, nawet przez Sejm Konstytucyjny
• Równość w obrębie stanu szlacheckiego co do starania się o urzędy,
prerogatywy itp. – jest to sprzeczne z ustawą o sejmikach (mówiła, że w
sejmikach nie mógł brać udziału nie posesjonat)
• Miała nienaruszalność własności szlacheckiej.
III. Miasta –Mieszczanie. Rozdział ten recypował ustawę o miastach z 18 kwietnia
1791 r. (ustawa o miastach jest integralna częścią konstytucji) – mieszczanin może
być właścicielem gruntu. Szlachcic przeprowadzając się nie tracił swojej
 szlachetności. Ustawa o miastach ułatwiała nobilitację (uszlachcenie) – mieszczan
podnoszono do poziomu szlachty.
IV. Chłopi – Włościanie.
• Konstytucja deklaruje, że włościanin jest pod opieką rządu (prawa i rządu
krajowego).
• Konstytucja promuje umowy między panem, a chłopem – poddano je
jurysdykcji.
• Wyrażono zaproszenie skierowane do wszystkich, którzy chcą osiedlić się w
Rzeczypospolitej (wezwanie tych co odeszli od Polski po I rozbiorze) – była to
gwarancja wolności i wyboru zajęcia gruntów.
V. – Rząd. Była to wstępna charakterystyka ustroju politycznego (zarys ustroju
politycznego)
• Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu
(Jean-Jacques Rousseau– zasada suwerenności narodu)
Przez suwerenność narodu rozumie się obecnie najwyższą, ostateczną, niezależną i nieograniczoną władzę
narodu przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu przez naród wielu kwestii dotyczących
polityki i funkcjonowania państwa. Zasada suwerenności narodu określa cele władzy państwowej i znajduje
swoja praktyczną realizację przez zgodność rozstrzygnięć organów państwowych z oczekiwaniami
społecznymi. Naród jest w myśl tej zasady prawdziwym źródłem władzy, uprawnionym do decydowania i
rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa. Jego suwerenność daje mu pełną niezawisłość i
niezależność w procesie podejmowania żywotnych dla państwa decyzji, gwarantuje mu niepodległość i
niepodzielne zwierzchnictwo.
•
Konstytucja recypowała zasadę trój podziału władzy (to podział sfer
funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela
oświecenia, Monteskiusza)
• Konstytucja recypowała zasady nowoczesnej myśli politycznej z XVIIIw
VI. – VIII. – Odpowiada przyjętemu przez konstytucję trójpodziału władz
VI. Sejm
• Sejm jest suwerennym wyrazicielem woli narodu, w nim zawiera się władza
ustawodawcza.
• Miał składać się z Izb:
- Poselskiej
- Senatorskiej
• Król tracił prawo osobnego stanu sejmującego (złamanie zasady Nihil Novi).
• Izba poselska uzyskiwała przewagę, gdyż to w niej miały rodzić się uchwały
sejmowe (tyczyły się spraw takich jak stopień minety, kwitowanie magistratu,
wojna, pokój).
• Senat wyposażono w veto zawieszające w stosunku do praw wysuwanych
przez Izbę poselską (akt był zawieszony do następnego posiedzenia sejmu).
• Uchwały sejmowe miały być przyjmowane w izbach połączonych (Izba
Poselska i Sejm).
• Sejm jest zawsze gotowy (miał rozpoczynać się co 2 lata, ale mógł być
zwoływany Sejm Nadzwyczajny).
• Potwierdzono ustawę o sejmikach.
• Wszystkie sprawy w sejmie były uchwalane większością głosów.
• Nastąpiła likwidacja liberum veto i zawiązywania konfederacji.
• Co 25 lat ma się zbierać Sejm Konstytucyjny.
 VII. Król
Straż Praw (król w straży) – organ władzy wykonawczej . Zmiana dotychczasowej pozycji
króla:
• Traci prawo sankcjonowania ustaw
• Pozostaje przewodniczącym Senatu z jednym głosem
• Przestał być stanem sejmującym
• Stoi na czele władzy wykonawczej (konstytucja powołuje króla do pilnowania
i pełnienia owych praw)
• Władza wykonawcza doznała pewnych ograniczeń – zabroniono jej
stanowienia i tłumaczenia prawa – to należy tylko do władzy ustawodawczej.
• Nie może pobierać podatków
• Nie może zawierać traktatów
• Nie może decydować o wojnie i pokoju
• Wprowadzono monarchię dziedziczną
• Elekcja jest możliwa tylko wtedy, gdy wygasłaby dynastia
Nawiązanie do linii Saskiej – zaproszenie Fryderyka Augusta do tronu Polskiego i
jego męskich potomków, jednakże on miał córkę, nie ustalono z nim decyzji o tym
czy zasiądzie na tronie. Córka Maria Augusta Nepomucenę – owej Marii ojciec i
Stany sejmujące dobiorą męża i z tej pary będzie się wywodzić linia, która
zasiądzie na tronie. Przestało to być aktualne.
• Pod wpływem rozwiązań angielskich, król sam, pojedynczo nie działa, nie
może być również odpowiedzialny.
• Wszystkie akta publiczne, monety itp. Są wydawane pod imieniem
królewskim.
• Wyposażono króla w prawo mianowania dowódców wojskowych i
decydowaniu o zawieszeniu broni (mógł prowadzić negocjacje o pokoju ale nie
mógł go zawrzeć). Patentuje oficerów, mianuje urzędników, senatorów,
ministrów.
• Władza wykonawcza należała do króla zasiadającego w Straży Praw:
- Prymas – podwójna rola : głowa Kościoła Katolickiego w Polsce, prezesura w
KEN, był ministrem, był nieusuwalny, w Straży Praw zasiadał dożywotnio.
- Pięciu ministrów ( policji, wojny, pieczęci, skarbu, spraw zagranicznych)
- Marszałek Sejmu (łącznik Straży Praw z Sejmem, organu wykonawczego z
ustawodawczym)
- Pełnoletni następca tronu (nie miał głosu, miał się jedynie wdrażać w sprawy
państwowe- był obserwatorem)
- Dwóch Sekretarzy (bez prawa głosu)
W Straży Praw decyzje podejmował król. Nabierały one mocy prawnej dopiero po kontrasygnacie
odpowiedniego ministra. Ministrowie mieli obowiązek przekazywania decyzji podjętych w Straży
Praw do Komisji Rządowych (rozdzielenie administracji). Prymas nie mógł kontrasygnować
decyzji. Decyzje króla miała moc wiążącą od Komisji Wielkich, oraz były wiążące do innych
magistratur wykonawczych. Istniał obowiązek odseparowania ministrów ze Straży Praw i Komisji
Wielkich. Król nominował ministrów na 2 lata (w Straży). Decyzje były przesyłane do wykonania
do Komisji Wielkich w celu ich wykonania.
IX. – X. – Było to dopełnienie rozdziału VII dotyczącego władzy wykonawczej
XI. – Dotyczył sił zbrojnych i innych problematyk