1

Transformator jednofazowy





Jednofazowy transformator rdzeniowy

Jednofazowy transformator paszczowy

2

Blachy transformatora jednofazowego ukadane na zakadk



Poczenie jarzma kolumn na styk


Przekrj kolumny rdzenia transformatora


Mocowanie pakietu blach za pomoc ruby
3

Typowe rdzenie magnetyczne zaplatane transformatorw jednofazowych i trjfazowych
4

Przebieg strumienia w miejscu zaplatania rdzenia


Wartoci zastpczej szczeliny w funkcji indukcji dla blachy walcowanej na zimno o
gruboci 0,35 mm przy zaplataniu pojedynczymi blachami (1) i dla blachy walcowanej na
gorco (2)

5
Zaoenie:

t
m
e sin u = u


Warto chwilow siy elektromotorycznej indukowanej w uzwojeniu skadajcego si z
z zwojw mona obliczy z zalenoci:

dt
d
z
dt
d
e
u
= =



Po obliczeniu pochodnej:

t z e
m
e e cos u =


Warto maksymalna:

m m
z E u = e


Warto skuteczna:
m
zf E u = 44 . 4


W przypadku transformatora jednofazowego siy elektromotoryczne indukowane przez
cz wspln strumienia:
m
f z E u =
1 1
44 . 4

m
f z E u =
2 2
44 . 4

6


Poza strumieniem wsplnym kade z uzwoje wytwarza strumie rozproszenia, ktry nie
ma czci wsplnej pomidzy uzwojeniami. Ze strumie rozproszenia zwizana warto
reaktancji rozproszenia poszczeglnych uzwoje.
Pierwsze uzwojenie zasilone jest napiciem U
1
. Rwnanie dla tego obwodu ma posta:
1 1 1 1 1 1
E I jX I R U + + =

Uzwojenie strony wtrnej moe by obcione impedancj, na ktrej mamy napicie U
2
.
Rwnanie dla tego obwodu przyjmuje posta:
2 2 2 2 2 2
U I jX I R E + + =


gdzie:
R
1
- rezystancja uzwojenia pierwotnego
X
1
- reaktancja rozproszenia uzwojenia pierwotnego
gdzie:
R
2
- rezystancja uzwojenia wtrnego
X
2
- reaktancja rozproszenia uzwojenia wtrnego
I
1
prd strony pierwotnej
I
2
prd strony wtrnej
U
2
napicie na zaciskach strony wtrnej
7

Wartoci sem po obu stronach transformatora s do siebie proporcjonalne i rni si
jedynie liczb zwojw, std rwnanie strony wtrnej moemy pomnoy przez przekadni e
zwojow zdefiniowan jako:
2
1
z
z
z
= 0

otrzymamy:
2 2 2
2
2 2
2
2
U I jX I R E
z
z
z
z
z
z
0
0
0
0
0
0 + + =

2
2
2
2
2
2
2
2
U jX
I
R
I
E
z z
z
z
z
z
0 0
0
0
0
0 + + =

podstawiajc we wzorze nowe zmienne strony wtrnej (sprowadzone na stron pierwotn)
otrzymamy:
'
2
'
2
'
2
'
2
'
2
'
2
U X I j R I E + + =

przy czym:
1
'
2
E E =

otrzymamy komplet rwna opisujcych prac transformatora w stanach ustalonych:
1 1 1 1 1 1
E I jX I R U + + =

'
2
'
2
'
2
'
2
'
2 1
U X I j R I E + + =


Przyjmujc, e:

X I j E =
1

uzyskujemy schemat zastpczy transformatora w postaci:

8

Warto rezystancji R
FE
dodano tu dla umoliwienia uwzgldnienie strat na histerez i prdy
wirowe w rdzeniu transformatora



9
Rwnania transformatora mona take zapisa dla dowolnego stanu pracy w postaci rwna
rniczkowych wynikajcych z zaoenia liniowoci obwodu magnetycznego:

dt
d
i R u
1
1 1 1

+ =

dt
d
i R u
2
2 2 2

+ =


2 1 1 1
Mi i L + =
1 2 2 2
Mi i L + =

gdzie:
1 1 1 m s
L L L + =

1
2
1
1
s s
z L A =




A =
2
1
1
z L
m

2 2 2 m s
L L L + =


2
2
2 2 s s
z L A =

A =
2
2 2
z L
m

Przy czym:
L
1
indukcyjno wasna uzwojenia pierwotnego
L
2
indukcyjno wasna uzwojenia wtrnego
L
s1
indukcyjno zwizana ze strumieniem rozproszenia uzwojenia pierwotnego
L
s2
indukcyjno zwizana ze strumieniem rozproszenia uzwojenia wtrnego
L
m1
indukcyjno uzwojenia pierwotnego zwizana ze strumieniem gwnym (wsplnym)
L
m2
indukcyjno uzwojenia wtrnego zwizana ze strumieniem gwnym (wsplnym)


Jeli pomnoymy rwnania wirnika przez warto przekadni zwojowej otrzymamy:
dt
d
i R u
0
0
0
0
2
2
2 2 2
+ =

2
1
z
z
= 0




10
Oznaczmy:
0
2
'
2
u u =

0
2
'
2
=

0
2
'
2
i
i =

2
2
'
2
0 R R =

2
2
'
2
0 L L =

2
2
'
2
0
s
L L
s
=

1
2
2
1
2
2
2
2
'
2
m m m
L
z
z
z L L =
|
|
.
|

\
|
A = = 0

Rwnania strumieniowo - prdowe przyjmuj posta:
0 0 0
1 2 2 2
Mi i L + =

1 1
' ' '
2 2 2
i L i L
m
+ =

1
2
2
1
2 1 1
1
m
L z
z
z
z z M = A = A = 0

Komplet rwna transformatora dla wielkoci sprowadzonych do strony pierwotnej przy
zaoeniach liniowoci modelu przyjmuje posta:
dt
d
i R u
1
1 1 1

+ =

dt
d
i R u
'
' ' '
2
2 2 2

+ =

'
1 1 1 1
2
i L i L
m
+ =

1 1
' ' '
2 2 2
i L i L
m
+ =


11
Po podstawieniu rwna strumieniowo prdowych do rwna napiciowych otrzymamy:
dt
di
L
dt
di
L L i R u
m m s
'
1
1
1 1 1 1 1
2
) ( + + + =

dt
di
L
dt
di
L L i R u
m m s
'
1
'
1
'
2
' ' '
1 2
2 2 2
) ( + + + =

dt
i i d
L
dt
di
L i R u
m s
) (
'
1
1
1
1 1 1 1
2
+
+ + =

dt
i i d
L
dt
di
L i R u
m s
) (
'
1
1
'
'
2
' ' '
2 2
2 2 2
+
+ + =

Podstawiajc:
1
'
1

2
m
L L i i i = + =


Otrzymamy posta rwna na podstawie ktrej moemy narysowa schemat zastpczy:
dt
di
L
dt
di
L i R u
s

+ + =
1
1 1 1 1

dt
di
L
dt
di
L i R u
s

+ + =
'
'
2
' ' '
2
2 2 2

R
1
R
2
L
1
L
2
L
u
i
1
i
2
u
1
u
2
'
'
'
'


12
Przy zasilaniu sinusoidalnym, w stanie ustalonym schemat zastpczy mona przedstawi w
postaci:
R
1
R
2
X
1
X
2
X
u
I
1
I
2
U
1
U
2
'
' '
'
R
Fe
I
u
I
Fe




Ksztat prdu magnesujcego uwzgldniajcy nieliniow zaleno pomidzy nateniem
pola i indukcj magnetyczn ferromagnetycznego rdzenia transformatora
13
Skad harmoniczny prdu magnesujcego:



... 5 sin 3 sin sin
5 3 1
+ = t I t I t I i
m f m f m f f
e e e

1 fm
fm
I
I
m
v
v
=

...) 1 (
9 7 5 3 1
+ + = m m m m I i
m f f

... 1
2
2
9
2
7
2
5
2
3
1
+ + + + + = m m m m
I
I
m f
f

f
m f
f
I
I
o
1
=

Wspczynnik szczytu krzywej prdu magnesujcego ma warto:

... 1
... 1
2
2
9
2
7
2
5
2
3
9 7 5 3
+ + + + +
+ +
= =
m m m m
m m m m
I
I
m
f
o





14
Straty w elazie:
Straty mocy wywoane histerez:
x
m h h
fB k P = A

f czstotliwo
B
m
- warto maksymalna indukcji
K
h
staa zalena od skadu chemicznego i obrbki
Dla blachy anizotropowej (walcowana na zimno):

B
m
<1.45T x=2
1.45<B
m
<1.6T x=2.25
B
m
=1.7T(nasycenie) x=2.6

Warto stratnoci jak i indukcji nasycenia zaley od kierunki magnesowania (anizotropia!)
indukcja nasycenia w zalenoci od kierunku magnesowanie:
Zimno walcowana = 1.51.8T
Gorco walcowana = 1.41.6

Straty mocy wywoane prdami wirowymi:
2 2
m w w
B f k P = A

W praktyce straty wyznacza si na podstawie tzw. stratnoci (straty mocy w jednostce
masy), podawanej przy okrelonej czstotliwoci i indukcji (zwykle 50Hz i 1T (lub1.5T)
- p
1.0
~0.4W/kg
- - p
1.5
~0.81.0W/kg
- dla blachy walcowanej na gorco:
- p
1.0
~(4)1.30.8W/kg
Typowa grubo blach: 0.350.5 mm AP
w
~0.25P
fe
, AP
h
~0.75P
fe

15
Technologia najnowsza: blachy amorficzne (szybkie studzenie gorcego metalu na podou
- uzyskuje si bardzo mae gruboci blach przy indukcji nasycenia ok.2.1T, od razu tworzy
si warstwa izolacyjne (w postaci tlenku) materia bardzo drogi, o bardzo maej stratnoci
istotna wada materia bardzo kruchy trudna obrbka.
Blachy nanokrystaliczne- bardzo maa stratno. Udzia strat od prdw wirowych zwykle
jest rzdu 40%-50% strat cakowitych w elazie
Wspczynnik wypenienia rdzenia:
izol fe
fe
S S
S
k
+
=

k=0.90.95 blachy gorco walcowane
k=0.98 blachy zimnowalcowane
Warto rednia napicia dla pokresu
}
=
2
0
2
1
T
r
edt
T
E


}
u
u
u = =
m r
z
T
d z
T
E
4 2

Wspczynnik ksztatu:
r
k
E
E
= o

Warto rzeczywista siy elektromotorycznej indukowanej w uzwojeniach transformatora:

m k
fz E u = o 4

dla sinusoidy:
o
k
=1.11

16
Obliczanie strat mocy w elazie:
) (
j j k k p
m p m p k P + = A

k
p
wspczynnik strat dodatkowych w elazie
(1.2..1.5- w zalenoci od sposobu zaplatania rdzenia)
p
k
, p
j
stratnoci odpowiadajce indukcjom w jarzmach i w kolumnach
m
k
, m
j
masy kolumn i jarzm

Skadowa czynna prdu biegu jaowego:
U
P
E
P
I

ocz
A
~
A
=


Obliczanie prdu magnesujcego:
) (
j j k k q
m q m q k Q + =

q
j
, q
k
pobr jednostkowy mocy biernej dla uzyskania maksymalnych indukcji (z
charakterystyk dla danego materiau)
k
q
wspczynnik dowiadczalny (2..7) (zaleny np. od indukcji maksymalnej, niezgodnoci
kierunku magnesowania, nierwnomiernego rozkadu indukcji, niecigoci obwodu
magnetycznego, napre mechanicznych itp.)
U
Q
E
Q
I ~ =

2 2
0
I I I
cz o
+ =



Obliczanie wartoci prdu magnesujcego z prawa przepywu
Warto maksymalna:

=
x x fm
l H z I

Warto skuteczna:
s
x x
f
z
l H
I
o

=

o
s
wspczynnik szczytu (dla sinusoidy o
s
~1.41)
Najwikszy wpyw na spadek napicia magnetycznego ma grubo szczeliny powietrznej o,
std istnieje dno do minimalizacji gruboci szczeliny powietrznej transformatora
poprzez odpowiednie zaplatanie rdzeni i jarzm transformatora.


17
Pomimy spadek napicia magnetycznego w rdzeniu, wwczas:
s
f
z
H
I
o
o
o
=

0 0

o
o
S
B
H
u
= =

zf
U
44 . 4
= u

o
o
o
c
fS z
U
I
s
f
= =
0
2
44 . 4



% 5 .. 5 . 0 % 100
0
~ =
n
o
I
I
i

18
Zwarcie pomiarowe transformatora:

Pomijajc prd magnesujcy w czasie stanu zwarcia otrzymamy schemat uproszczony:
R
1
R
2
X
1
X
2
I
1z
U
1z
'
'


Napicie zwarcia:

) (
'
2 1
'
2 1 1 1
jX jX R R I U
n z
+ + + =


) (
1 1 z z n z
jX R I U + =


R
z
, X
z
rezystancja i reaktancja zwarcia
Warto skuteczna napicia zwarcia:
2 2
1 1 z z n z
X R I U + =


Procentowe napicie zwarcia:

% 15 5 % 100
1
1
%
~ =
n
z
z
U
U
u


Czynne napicie zwarcia:

z z rz
U U cos
1
=


Bierne napicie zwarcia:

z z rz
U U sin
1
=



19
Kt zwarciowy okrelony jest zalenoci:
Z
z
z
R
X
tg =

Impedancja znamionowa:
fn
fn
n
I
U
Z =

Warto wzgldna impedancji zwarciowej:
zr
n
z
fn n
fn z
n
z
zr
u
U
U
I Z
I Z
Z
Z
z = = = =

Warto wzgldna rezystancji i reaktancji zwarciowej:
r R
n
z
zr
z
u
Z
R
r = =

r X
n
z
zr
z
u
Z
X
x = =

Straty obcieniowe (straty w uzwojeniach):
2
n z Cu
I kR P = A

k wspczynnik strat dodatkowych (wynikajcych ze zjawiska zwizanego z
nierwnomiernym rozkadem prdu w przekroju przewodnika)


20
Transformatory trjfazowe


Rdze trjfazowy symetryczny

21


Transformator trjfazowy kolumnowy
22



Transformator trjfazowy paszczowy
23

Toroidalny transformator trjfazowy firmy Trafber

Sposoby pocze:
Y- gwiazda + przewd zerowy: przy sinusoidalnym napiciu fazowym prd magnesujcy
zawiera 3 harmoniczn bez przewodu zerowego strumie jest odksztacony, napicie
indukowane (fazowe) zawiera 3 harmoniczn odbiornik poczony na napicie fazowe ma
odksztacone napicie
f p
U U 3 =

f p
I I =

D trjkt 3 harmoniczna prdu mog pyn, tumic 3 harmoniczne w strumieniu,
zatem prd przewodowy i napicia s sinusoidalne, prd 3 harmonicznej zamyka si
wewntrz trjkta! W duych transformatorach z ukadem pocze Yy stosuje si
wewntrzne dodatkowe uzwojenie poczone w trjkt (bez wyprowadzonych kocwek
tylko w celu tumienia3-harmonicznej w strumienia
f p
U U =

f p
I I 3 =

Z zygzak - 3 harmoniczne w napiciu indukowanym znosz si! w napiciach
fazowych nie ma 3 harmonicznej pomimo odksztaconego napicia!
fz p
U U 3 =

f p
I I =

15 . 1 2
3
6
cos
2
2
U
U
U
U
fz
~ = =
t

U napicie fazowe, jakie wystpioby, gdyby obydwie powki uzwojenia zygzaka
stanowiy jedn faz o 15% wiksze zuycie miedzi na budow zygzaka!


24
Grupy pocze transformatorw trjfazowych

Przesunicie godzinowe kt pomidzy wektorem napicia strony grnej i strony dolnej
(liczony zgodnie z kierunkiem ruchu wskazwek zegara liczony w godzinach
1h - 30 = t/6 rad)
Yy, Dd 0, 2, 4, 6, 8, 10
Yd, Yz 1, 3, 5, 7, 9, 11
Dz 0, 2, 4, 6, 8, 10
Zalecenia PN :0, 5, 6, 11

25
Przekadnia transformatora
- stosunek napicia grnego do napicia dolnego midzyprzewodowego w stanie jaowym:
0
0
d
g
U
U
= 0

z Dd
0 0 =

z Yy
0 0 =

z
df
gf
Dy
U
U
0 0
3
1
3
= =

z
df
gf
Yd
U
U
0 0 3
3
= =

z
df
gf
Dz
U
U
0 0
3
2
3
2
3
= =
z
df
gf
Yz
U
U
0 0
3
2
3
2
3
3
= =

Obcienie transformatora:
Strata napicia wektor bdcy rnic wektorw napi obcionej strony wtrnej i strony
pierwotnej:
1
'
2
U U U = A

Spadek napicia rnica algebraiczna pomidzy wartociami skutecznymi napicia strony
wtrnej (sprowadzonego do strony pierwotnej) i napiciem strony pierwotnej. Przy
pominiciu gazi poprzecznej schematu zastpczego, dla danego kta przesunicia
pomidzy napiciem a prdem strony wtrnej cos
2
, spadek napicia mona wyrazi
zalenoci:
2 2 1
'
2
sin cos
z z
X R
U U U U U + ~ = A

lub z dokadnego wzoru:
26
2
2 2
2 2
) sin cos (
2
1
sin cos


z z
z z
R X
X R
U U
U U U
+
+ + = A

Zmienno napicia spadek napicia przy obcieniu prdem znamionowym I
n
przy
danym cos
2
, przy znamionowym napiciu pierwotnym i znamionowej czstotliwoci.
Z uwagi na zaleno spadku napicia od charakteru obcienia i wartoci prdu obcienia
w praktyce wynika potrzeba regulacji napicia. Najczciej zmienia si przekadni
transformatora w stanie beznapiciowym lub pod obcieniem w zakresie 5% poprzez
stosowanie przecznika zaczepw.
Dla transformatorw duych (blokowych i sieciowych) regulacja pod obcieniem - 20%
Klasa izolacji (klasy ciepoodpornoci) dopuszczalne przyrosty temperatury:

Klasa A - 60
Klasa E - 6575
Klasa B - 7080
Klasa F - 85100
Klasa H - 105125


(tolerancje w nawiasach zale od sposobu pomiaru, typu i wielkoci maszyny dokadne
dane podano w Normach)
Klasa A i E: jedwab, bawena, papier, preszpan, tekstolit baweniany, emalie, lakiery na
bazie asfaltu, oleju lnianego, ywicy ftalowej i in.
Wysze klasy melamina, polwinyl, wkna i tkaniny szklane, azbestowe, tkanina oklejana
mik; materiay do opiekania na gorco mikanity (warstwy miki na podou nonym,
klejone lepiszczami); lakiery nasycajce na bazie ywic epoksydowych, poliestrowych,
poliuretanowych, silikonowych i innych.
W transformatorach energetycznych rol dielektryka oprcz izolacji podstawowej stanowi
take olej transformatorowy jednoczenie jest czynnikiem chodzcym.

27
Wyposaenie transformatorw energetycznych:
Do wyposaenia transformatorw energetycznych mona zaliczy:
- Konserwator oleju ograniczenie styku oleju z powietrzem (rozpuszczanie tlenu w
oleju przypieszenie procesu starzenia izolacji, pogorszenie waciwoci
izolacyjnych oleju itp...), umoliwienie zmian objtoci oleju pod wpywem
temperatury, - zamiast konserwatora: kad hermetyczna z poduszk azotow USA)
konserwator trjkomorowy z ochron azotow, transformatory hermetyczne z
poduszk powietrzn itp...
- radiatory
- wentylatory
- chodnice powietrzne i wodne
- rura wybuchowa (>2MVA) zawr bezpieczestwa, ktry ma zapobiega moliwoci
rozsadzenia kadzi wskutek zbyt duego cinienia wewntrznego, przy uszkodzeniach
poczonych z gwatownym wydzielaniem gazu z oleju
- przekanik gazowo podmuchowy (przekanik Buchholtza z 1921r) podstawowe
urzdzenie sygnalizacyjne sygnalizujce: przeskoki w ukadzie izolacyjnym, zwarcia
midzyzwojowe, intensywne wyadowania niezupene, iskrzenie na poczeniach toru
prdowego, wiksze lokalne przegrzania, nieszczelnoci kadzi powodujce wyciek
oleju umieszczony w rurze czcej kad transformatora z konserwatorem oleju
zasada dziaania wykorzystuje fakt termicznego rozkadu oleju, ktrego cz
wydziela si w postaci gazu.
- wskaniki temperatury i poziomu oleju
- przekadniki prdowe i napiciowe
- szafy sterownicze
- przepusty transformatorowe
- zawory
- ukady pomiarowo diagnostyczne
28
Oznaczenia kocwek transformatorw
- jednofazowe: A-X; a-x
- trjfazowe A-X, B-Y,A-Z, a-x, b-y, c-z, a
1
-x
1
, b
1
-y
1
,c
1
-z
1
, a
2
-x
2
, b
2
-y
2
,c
2
-z
2
,
Rodzaje pracy transformatorw:
- podwyszajce napicie (elektrowniane generatorowe, blokowe- moc rzdu setek
MVA, przy wysokim napiciu wtrnym do 400kV)
- obniajce napicie (zwykle dwustopniowo: np. 220/15 kV(sieciowe -due moce
rzdu dziesitek i setek MVA) +220/0.4 kV (220/0.231kV) rozdzielcze moc ok.
63..1600kVA)
- przekazujce energi w kierunku zalenym od pracy ukadu energetycznego (np.
sprzgajce doczenia sieci o rnych wartociach wysokich napi np. 220/400kV

Praca rwnolega transformatorw:
1) przy sieci wtrnej nieobcionej w uzwojeniach transformatorw nie pyn adne
prdy poza prdami jaowymi w prdach pierwotnych
Ze wzrostem prdu obcienia zewntrznego transformatory obciaj si
rwnomiernie i osigaj swe prdy znamionowe jednoczenie
2) Prdy transformatorw s ze sob w fazie (prd obcienia jest rwny sumie
algebraicznej prdw transformatorw lub inaczej : moc pozorna wszystkich
odbiornikw rwna si sumie arytmetycznej mocy pozornych transformatorw)
Warunek 1):
- rwno przekadni nierwno przekadni pociga za sob istnienie prdw
wyrwnawczych, ograniczonych tylko impedancj wewntrzn transformatorw.
Dopuszcza si odchyk przekadni rwn 0.1 procentowego napicia zwarcia, z tym,
e nie moe by wiksza ni 0.5%)
- taka sama grupa pocze transformatorw- napicia midzy zaciskami
jednoimiennymi powinny by ze sob w fazie- wartoci chwilowe odpowiednich
napi midzyzaciskowych musz by w kadej chwili sobie rwne


29
Warunek 3)
Zgodno faz prdw-
Pokrywaj si trjkty zwarcia
W praktyce spenione jedynie dla nieznacznych rnic mocy znamionowych
transformatorw-
Stosunek mocy znamionowych nie moe przekracza 1:3
Warunek 2)
:-rwnomierne obcianie si transformatorw:
...
) 3 (
) 3 (
) 2 (
) 2 (
) 1 (
) 1 (
= = =
n n n
I
I
I
I
I
I

Dla uproszczonego schematu zastpczego:
...
) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 2 ( ) 1 ( ) 1 (
= = =
z z z
Z I Z I Z I

Biorc pod uwag, e:
n
i
z
i
n
i
z
U
Z I
u
) ( ) (
) (
%
=

Otrzymamy dla wartoci bezwzgldnych:
...
) 3 (
) 3 (
) 3 (
) 2 (
) 2 (
) 2 (
) 1 (
) 1 (
) 1 (
= = =
z
n
z
n
z
n
u
I
I
u
I
I
u
I
I

Warunek 2) bdzie zatem speniony, gdy napicia zwarcia transformatorw przeznaczonych
do pracy rwnolegej bd jednakowe.
Przepisy polskie dopuszczaj odchyk 10% napicia zwarcia
30



Niesymetria obcienia:
Metoda skadowych symetrycznych:
Skadowa zgodna:




Skadowa przeciwna:



A
B
C
A
C
B
31
(
(
(

(
(
(

=
(
(
(

C
B
A
I
I
I
a a
a a
I
I
I
1 1 1
1
1
3
1
2
2
) 0 (
) 2 (
) 1 (

(
(
(

(
(
(

=
(
(
(

) 0 (
) 2 (
) 1 (
2
2
1
1
1 1 1
I
I
I
a a
a a
I
I
I
C
B
A

gdzie:
2
3
2
1
3 / 2
j e a
j
+ = =
t

2
3
2
1
3 / 4 2
j e a
j
= =
t

1
2
= + a a

0 1
2
= + + a a

Dla Skadowej zgodnej i przeciwnej schemat zastpczy transformatora jest identyczny
zwykle przyjmuje si schemat uproszczony (z pominiciem X

i R
Fe
)
Skadowa zerowa moe pyn jedynie wwczas, gdy w ukadzie pocze wyprowadzono
przewd zerowy.
Zachowanie si transformatora dla tej skadowej zalene jest od ukadu pocze oraz od
budowy rdzenia transformatora. W ukadach pocze z wyprowadzonym punktem zerowym
po stronie wtrnej (Yy
0
, Yz
0
) prdy skadowej zerowej pyn jedynie po stronie wtrnej,
przy czym prdy tej skadowej wytwarzaj w rdzeniu strumienie skadowej zerowej, ktre
zamykaj si w transformatorach 3-kolumnowych przez powietrze (oraz kad i elementy
konstrukcyjne zwikszajc straty transformatora), natomiast w transformatorach
5-kolumnowych przez kolumny skrajne
Dla ukadw poczonych po stronie pierwotnej w trjkt (Dy
0
) strumienie skadowej
zerowej wytwarzaj w trjkcie s.em., ktre powoduj przepyw prdu wewntrz trjkta,
wytumiajc w ten sposb strumie tej skadowej, std daje to moliwoci pracy takiego
ukadu dla obcie niesymetrycznych. Dodatkowo ukad umoliwia prac przy jednej
uszkodzonej fazie (otwarty trjkt).
W duych transformatorach Yy
0
dodatkowo nawija si uzwojenie poczone w trjkt bez
wyprowadzania jego kocwek na zewntrz jedynie po to, by wytumi skadow zerow
strumienia.
W poczeniach strony wtrnej w zygzak strumienie skadowej zerowej znosz si, co
umoliwia prac w penym zakresie niesymetrycznego obcienia
32
Przykad:
Yy
0
obcienie 1 fazowe:
Strona wtrna prdy fazowe s rwne:
Ia=I
Ib=Ic=0
Skadowe symetryczne dla strony wtrnej dla tego przypadku s rwne:
(
(
(

(
(
(

=
(
(
(

0
0
1 1 1
1
1
3
1
2
2
) 0 (
) 2 (
) 1 (
I
a a
a a
I
I
I
w
w
w

I I I I
w w w
3
1
) 0 ( ) 2 ( ) 1 (
= = =

I I I
w p
0 0
1
3
1 1
) 1 ( ) 1 (
= =


I I I
w p
0 0
1
3
1 1
) 2 ( ) 2 (
= =

0
) 0 (
=
p
I




Prdy fazowe strony pierwotnej:
I I I I I I I
p p p A
0 0 0
1
3
2 1
3
1 1
3
1
) 2 ( ) 1 ( ) 0 (
= = + + =

I a a I I a I a I I
p p p B
0 0
1
3
1
) (
1
3
1
2
) 2 ( ) 1 (
2
) 0 (
= + = + + =

I a a I I a I a I I
p p p C
0 0
1
3
1
) (
1
3
1
2
) 2 (
2
) 1 ( ) 0 (
= + = + + =


33
Sprawno transformatora:
obc j
P P P
P
A + A +
=
2
2
q

2 2 2 2
cos I mU P =

j
P A
- straty jaowe
Straty obcieniowe:
z z obc
R mI R mI P
2
2
2
2
1
1
0
= = A

z j
R mI P I mU
I mU
2
2
2 2 2 2
2 2 2
1
cos
cos
0

q
+ A +
=

z
j
R
U
I
I mU
P
2
2 2
2
2 2 2
1
cos cos
1
1
0
q
+
A
+
=

Przy danym I
2
- sprawno maleje ze zmniejszaniem si wspczynnika mocy strony wtrnej
Przy staym wspczynniku mocy sprawno zaley jedynie od I
2
.
Warto maksymalna sprawnoci wystpuje gdy:
0
2
=
dI
dq

0 )
1
cos cos
1 (
2
2 2
2
2 2 2 2
= +
A
+
z
j
R
U
I
I mU
P
dI
d
0

0
1
cos
1
cos
2
2 2 2
2
2
2
= +
A

z
j
R
U I mU
P
0

obc z j
P mI R P A = = A
2
2
2
1
0

Sprawno energetyczna:
i obc
k
i
k
i j i
k
i
i
k
i
e
P t t P P t
P t
) (
1 1
2
1
2
1
A + A +
=


q

34
Wybrane stany nieustalone transformatora:

Zaoenia:
- amplituda napicia na zaciskach pierwotnych ma warto sta niezalenie od zjawisk
zachodzcych w transformatorze
- zwarcie wystpuje rwnoczenie na wszystkich trzech zaciskach wtrnych
(trjfazowe zwarcie symetryczne lub transformator jednofazowy)
- Stan zwarcia udarowego analizujemy jako wczenie transformatora przy zwartych
zaciskach wtrnych
Dla schematu uproszczonego:
z z z z z
L j R jX R Z e + = + =

dt
d
R u
z
z
+
+ =
1

z z z
i L = +

Napicie zasilajce:
) sin(
1 1 z m
t U u o e + =

Rozwizanie takiego rwnania jest suma dwch skadowych (periodycznej i aperiodycznej):
za zp z
i i i + =

Skadowa periodyczna:
) sin(
1
z z
z
m
zp
t
Z
U
i o e + =

Skadowa aperiodyczna:
z
T
t
z z
z
m
za
e
Z
U
i

= ) sin(
1
o

Staa czasowa:
z
z
z
R
L
T =

Wypadkowy prd zwarcia zaley wic od momentu, w ktrym nastpio zwarcie. Gdy
pominiemy rezystancj transformatora (bliskie prawdy dla duych jednostek) to skadowa
aperiodyczna miaaby przebieg nietumiony:
1 =

z
T
t
e

35


Najwiksza warto prdu udarowego:
z z
I i 2 2 =

Gdzie I
z
jest wartoci skuteczn prdu zwarcia w stanie ustalonym.
W transformatorach rzeczywistych (R
z
>0):
z z
I k i 2 2 =

k=1.08..1.3 dla maych transformatorw
k=1.7-1.85- dla duych transformatorw
Tak dua warto prdu udarowego moe powodowa:
- nadmierne grzanie si uzwoje
- rozrywanie uzwoje pod wpywem oddziaywania si dynamicznych




Prd wczenia transformatora:
(zaczenie transformatora przy rozwartych uzwojeniach strony wtrnej)
Podobnie jak przy zwarciu rwnania stanu dynamicznego przyjmuj posta:
dt
d
R u
0
0 1
+
+ =

z z
i L
0
= +

) sin(
0 1 1
o e + = t U u
m
W stanie jaowym warto indukcyjnoci L
0
nie jest staa i zaley od stanu nasycenia
maszyny, std dla potrzeb analizy rwnanie dynamiki zapiszemy dla strumieni:
dt
d
L
R
t U
z m
+
+ + = +
0
0
1
) sin( o e

W stanie jaowym:
dt
d
L
R +
<< +
0
0

Dla uproszczenia analizy moemy przyj, Ze L
0
w tym rwnaniu jest stae (natomiast przy
wyznaczaniu prdu z wartoci strumienia analiz wykonamy zgodnie z krzyw
magnesowania rdzenia)
36
Podobnie jak przy zwarciu otrzymamy dwie skadowe strumieni (periodyczn i
aperiodyczn):
) sin(
0 z z pm p
t o e + + = +

Skadowa aperiodyczna:
0
0
T
t
a
Ce

= +

Staa cakowania mona wyznaczy z warunkw pocztkowych z uwzgldnieniem
strumienia remanentu magnetycznego
Podobnie jak przy zwarciu stan przejciowy zaley od chwili wczenia transformatora do
sieci.
W najkorzystniejszym przypadku od razu powstaje strumie sinusoidalny rwna
strumieniowi w stanie jaowym (ustalonym).
W najgorszym przypadku strumie moe osign warto:
r u
+ + + ~ + 2
max

Ponad dwukrotny wzrost strumienia powoduje silne nasycenie rdzenia i duy wzrost prdu
(nawet do 150I
0
>I
n
) co moe prowadzi do zadziaania zabezpiecze.

Strumie w rdzeniu przy najbardziej niekorzystnym wczeniu transformatora

Przebieg prdu wczenia transformatora

37
Transformatory specjalne
- transformatory trjuzwojeniowe: dwa rne napicia odbiorcze zamiast dwch
jednostek dwuuzwojeniowych istnieje moliwo rozdzielenia parametrw
zwarciowych (rezystancji i reaktancji zwarcia ) poprzez wykonanie trzech prb
zwarcia (Z
12
, Z
23
, Z
13
)
- Autotransformator cz uzwojenia jest wsplna dla strony grnego i dolnego
napicia
I
d
I
g
I
U
d
U
g
A
C
B

Dla Ig=0 stan jaowy:
0
Ug
z
z
U U U
AB
AC
AB AC d
= = =

Przekadnia autotransformatora:
d
g
AC
AB
z
z
z
z
= = 0

Przy pominiciu strat wywoanych prdem I, to otrzymamy:
g g d d
I U I U =

g g
d
g
d
I I
U
U
I 0 = =

I I I
g d
+ =

W przyblieniu:
0
d
d g d
I
I I I I = =

0
0 1
=
d
I I

Jeli przekadnia jest bliska jednoci, to prd I jest bardzo may, a wic na autotransformator
potrzeba mniej miedzi- std czasami stosuje si nazw transformator oszczdnociowy
Nie uwzgldniajc strat:
g g d d
I U I U S = =

S- jest tzw. moc przechodni transformatora
Moc wasna autotransformatora (decyduje o wymiarach):
0
0 1
'

= = S I U S
d

38

Schemat pocze trjfazowego ukadu prostowniczego trjpulsowego

Wykresy prdw w trjfazowym transformatorze prostownikowym