Tezy Dotyczące Postępowania Cywilnego W Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego

BIUROTRYBUNAUKONSTYTUCYJNEGO ZESPORZECZNICTWAISTUDIW ZOS43020/09
Tezydotyczceregulacjiprawa postpowaniacywilnegoworzeczeniach TrybunauKonstytucyj nego
zestawienie
czerwiec2009
Spistreci
I. Zasadaprawdyirwnocistron.............................................................................................5
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wyrokz12marca2001r.,P9/01.................................................................................................. 5 Wyrokz13maja2002r.,SK32/01................................................................................................ 7 Wyrokz12czerwca2002r.,P13/01............................................................................................. 8 Wyrokz19lutego2003,P11/02................................................................................................... 9 Wyrokz20maja2003r.,SK10/02.............................................................................................. 11 Wyrokz13stycznia2004r.,SK10/03........................................................................................ 12 Wyrokz2marca2004r.,SK53/03 ............................................................................................. 12 Wyrokz28lipca2004r.,P2/04.................................................................................................. 13 Wyrokz7wrzenia2004r.,P4/04............................................................................................. 15 Wyrokz26stycznia2005r.,P10/04 ...................................................................................... 15 Wyrokz23padziernika2006r.,SK42/04............................................................................ 16 Wyrokz3lipca2007r.,SK1/06 ............................................................................................. 17 Wyrokz20grudnia2007r.,P39/06....................................................................................... 18 Wyrokz26lutego 2008r.,SK89/06....................................................................................... 19 Wyrokz16czerwca2008r.,P37/07 ...................................................................................... 21 Wyrokz21lipca2008r.,P49/07............................................................................................ 22 Wyrokz17listopada2008r.,SK33/07 .................................................................................. 23 Wyrokz16grudnia2008r.,P17/07....................................................................................... 24 Postanowieniez12lutego2009r.,P64/08 ............................................................................ 26 Wyrokz15kwietnia2009r.,SK28/08................................................................................... 27 Wyrokz10lipca2000r.,SK12/99.............................................................................................. 31 Wyrokz23kwietnia2002r.,K2/01........................................................................................... 35 Wyrokz12czerwca2002r.,P13/01........................................................................................... 36 Wyrokz20maja2003r.,SK10/02.............................................................................................. 36 Postanowieniez14listopada2007r.,SK53/06 ......................................................................... 37 Wyrokz19lutego2008r.,P49/06.............................................................................................. 38
II. WpywkonstytucjiiorzecznictwaTrybunaunapojciedrogisdowej ..........................30
III.
Formalizmprocesowy........................................................................................................39
1. Dorczeniezastpcze wyrokz15padziernika2002r.,SK6/02........................................... 39 2. Ograniczeniezarzutupotrceniawpostpowaniuuproszczonym wyrokz28lipca2004r., P2/04 .................................................................................................................................................... 42 3. Postpowanieuproszczone zwikszonyformalizmjakojegopodstawowacecha wyrokz 2padziernika2006r., SK34/06 ......................................................................................................... 45 4. Konstytucyjnegranicedopuszczalnocizredukowanychtrybwpostpowania wyrokz30 maja2007r.,SK68/06 .......................................................................................................................... 48 5. Postpowaniewieczystoksigowe sprawnopostpowania wyrokz3lipca2007r.SK 1/06 50 6. Szybkopostpowania wyrokz19lutego2008r.,P49/06 .................................................. 53 7. Postpowaniewsprawachgospodarczych prekluzjadowodowa wyrokz26lutego2008 r.,SK89/06............................................................................................................................................ 55 8. Zwolnienieodkosztwsdowychiichskutki znoszeniekosztw,wpywnaskorzystanie zprawadosdu wyrokz16czerwca2008r.,P37/07.................................................................... 56 9. Odrzuceniesprzeciwuwpostpowaniugospodarczymzpowodunieuiszczeniaopaty wyrokz15kwietnia2009r.,SK28/08................................................................................................ 58 10. Opatystaewpostpowaniuuproszczonymwyrokz16grudnia2008r.,P17/07 ........ 62
Odrzuceniepismabezwezwaniaouzupenienie/opacenie................................................................ 63 1. Zwrotnieopaconegopismaprzedsibiorcyniereprezentowanegoprzezprofesjonalnego penomocnikabezwezwaniadouiszczeniaopaty Wyrokz20grudnia 2007r.,P39/06 ........... 63 2. Odrzucenieapelacjisporzdzonejprzezprofesjonalnegopenomocnikabezwzywaniao uzupenieniebrakw,Wyrokz20maja2008r.,P18/07................................................................... 65 3. Odrzucenienieopaconegopismawsprawachgospodarczych,takewwczasgdy przedsibiorcanieposiadaprofesjonalnegopenomocnikawyrokz28czerwca2008r.,SK20/07 69 4. Odrzucenieskargikasacyjnejbezwzywaniadouzupenieniabrakw wyrokz1lipca2008 r.,SK40/07............................................................................................................................................ 72 5. Odrzucenienieopaconejapelacjisporzdzonejprzezprofesjonalnegopenomocnikabez wezwaniadouiszczenianalenejopaty wyrokz17listopada2008r.,SK33/07......................... 74 6. Brakmoliwociusuniciabrakwpismawniesionegoprzezprofesjonalnegopenomocnika wpostpowaniunakazowymlubupominawczymwsprawachgospodarczych wyrokz15 kwietnia2009r.,SK28/08 ................................................................................................................... 77 Formularzeurzdowe ............................................................................................................................. 80 1. Formularzeurzdoweodrzuceniepismabezwezwaniadouzupenieniabrakw wyrok z12marca2002r.,P9/01..................................................................................................................... 80 2. Formularzeurzdoweodrzuceniepismabezwezwaniadouzupenieniabrakw wyrok z25lutego2003r.,SK9/02.................................................................................................................. 85 3. Formularzeurzdowewyrokz13stycznia2004r.,SK10/03................................................ 87
IV.
Instancyjnopostpowania..............................................................................................90
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Wyrokz12marca2001r.,P9/01................................................................................................ 90 Wyrokz13maja2002r.,SK32/01.............................................................................................. 90 Wyrokz14marca2006r.,SK4/05 ............................................................................................. 92 Postanowieniez21lutego2006r.,SK1/05................................................................................ 93 Wyrokz12czerwca2002r.,P13/01........................................................................................... 95 Wyrokz11marca2003r.,SK8/02 ............................................................................................. 99 Wyrokz13stycznia2004r.,SK10/03...................................................................................... 101 Wyrokz6padziernika2004r.,SK23/02................................................................................ 104 Wyrokz31stycznia2005r.,SK27/03...................................................................................... 104 Wyrokz1lutego2005r.,SK62/03....................................................................................... 106 Wyrokz2padziernika2006r.,SK34/06 ........................................................................... 107 Wyrokz27marca2007r.,SK3/05 ....................................................................................... 109 Wyrokz3lipca2007r.,SK1/06 ........................................................................................... 111 Wyrokz19wrzenia2007r.,SK4/06 .................................................................................. 112 Wyrokz20grudnia2007r.,P39/06..................................................................................... 114 Wyrokz19lutego2008r.,P49/06 ....................................................................................... 115 Wyrokz1kwietnia2008r.,SK77/06................................................................................... 116 Wyrokz20maja2008r.,P18/07.......................................................................................... 117 Wyrokz26czerwca2008r.,SK20/07.................................................................................. 118 Postanowieniez16grudnia2008r.,P4/07 ......................................................................... 119 Wyrokz31marca2009r.,SK19/08 ..................................................................................... 119
V. Problematykastabilnociorzeczecywilnychzperspektywystandardw konstytucyjnychimidzynarodowych......................................................................................122
Rne...................................................................................................................................................... 122 1. Wyrokz13maja 2002r.,SK32/01............................................................................................ 122 2. Wyrokz19lutego2003r.,P11/02............................................................................................ 123 3. Postanowieniez12marca2003r.,S1/03 ................................................................................. 125 4. Wyrokz1kwietnia2008r.,SK77/06....................................................................................... 127
Instytucjawznowieniapostpowaniawwietleart.190ust.4Konstytucji...................................... 129 1. Wyrokz20maja2003r.,SK10/02............................................................................................ 129 2. Wyrokz9czerwca2003r.,SK5/03.......................................................................................... 131 3. Wyrokz2marca2004r.,SK53/03 ........................................................................................... 132 4. Wyrokz27padziernika2004r.,SK1/04................................................................................ 133 5. Wyrokz28listopada2006r.,SK19/05 .................................................................................... 134 Kasacjaiprzedsdkasacyjny................................................................................................................ 136 1. Wyrokz10lipca2000r.,SK12/99............................................................................................ 136 2. Postanowieniez10sierpnia2001r.,Ts58/01 .......................................................................... 137 3. Postanowieniez19lipca2005r.,SK37/04............................................................................... 138 4. Wyrokz28stycznia2003r.,SK37/01...................................................................................... 138 5. Wyrokz9czerwca2003r.,SK12/03........................................................................................ 139 6. Postanowieniez2padziernika2003r.,Ts93/03 ................................................................... 140 7. Wyrokz6padziernika2004r.,SK23/02................................................................................ 141 8. Wyrokz31marca2005r.,SK26/02 ......................................................................................... 142 9. Wyrokz30maja2007r.,SK68/06............................................................................................ 146 10. Wyrokz1lipca 2008r.,SK40/07 ......................................................................................... 147
VI.
Egzekucjaipostpowanieegzekucyjne..........................................................................150
Rne...................................................................................................................................................... 150 1. Ochronaniektrychpodmiotwwpostpowaniuegzekucyjnymwyrokz9stycznia2007 r.,P5/05.............................................................................................................................................. 150 2. Egzekucjaniepienina utratarkojmiprzylicytacjinieruchomoci wyrokz27maja2008 r.,P59/07............................................................................................................................................ 151 3. Egzekucjawiadczeniepieninych wstrzymanieegzekucjidoczasuznalezieniaprzez gminlokaluzastpczego wyrokz4grudnia2007r.,K26/05 .................................................... 154 4. Niejawnopostpowaniaegzekucyjnego wyrokz15padziernika2002r.,SK6/02 ....... 155 5. Odpowiedzialnoodszkodowawczakomornika wyrokz20stycznia2004r.,SK26/03. 156 6. Odpowiedzialnoodszkodowawczakomornika wyrokz24lutego2009r.,SK34/07.... 157 7. Brzmienieklauzuliwykonalnoci wyrokz4wrzenia2006r.,P2/06................................ 161 8. Ograniczenieprowadzeniaegzekucji orzeczeniez12grudnia1995r.,U6/95................... 163 9. Bankowetytuyegzekucyjne wyrokz26stycznia2005r., P10/04................................... 165 Opatykomornicze ................................................................................................................................ 168 1. Opatyegzekucyjne wyrokz24lutego2003r.,K28/02 ....................................................... 168 2. Statuskomornikw,moliwopobraniaopatystosunkowejprzezkomornikawrazie umorzeniapostpowanianawniosekwierzyciela wyrokz17maja2005r.,P6/04................... 170 3. Wysokoopatystosunkowej moliwopobraniaopatystosunkowejprzezkomornika wrazieumorzeniapostpowanianawniosekwierzycielawyrokz8maja2006r. P18/05 ... 172 4. Moliwowezwaniawierzycieladoopaceniaczciopatystosunkowejprzedwszczciem egzekucjirodkwpieninych wyrokz24lutego2003r.,K28/02 ........................................... 176 5. Opaty ograniczenie prawmajtkowychkomornika zwolnienieniektrychwierzycieli odwpaceniaczciopatystosunkowej wyrokz3grudnia2003r.,K5/02 .............................. 179
I.
Zasadaprawdyirwnocistron
1.
Wyrokz 12marca2001r.,P9/01
Fakty,rozstrzygnicie:
W pytaniach prawnych kilku sdw zakwestionowano zestaw przepisw przewidujcych konieczno wnoszenia niektrych pism procesowych na formularzach urzdowych. 1 Zasadniczyzarzutskierowanybyprzeciwkoart.130 1k.p.c.,zgodniezktrym:jeelipismo
procesowe,ktrepowinnobywniesionenaurzdowymformularzu,niezostaowniesionenatakim formularzu,formularzzostanieprawidowowypenionyalboniemoeotrzymaprawidowegobiegu wskutek niezachowania innych warunkw formalnych, przewodniczcy zwraca stronie pismo bez wzywaniadojegopoprawienialubuzupenienia.Sprzeciwodwyrokuzaocznego,zarzutyodnakazu zapaty lub sprzeciw od nakazu zapaty sd odrzuca. Sdy zwracay uwag, e przy takim
brzmieniu przepisu sd ma obowizek zwrci pismo bez wzywania d usunicia popenionychbdwlubbrakwniedysponujcprzytymnajwszymchobymarginesem swobodyoceny.Zakwestionowanorwnieprzepisyszczeglne przewidujcekonieczno wnoszeniapismnaurzdowychformularzach(art.3941punkt1k.p.c.,art.5032k.p.c. Wskazano na naruszenia m.in. zasady rwnoci (a) rnica w pooeniu pozwanych, w zalenociodtego,czypostpowanieprowadzonejestzuyciemformularzylubbeznich;b) rnicawpooeniupozwanegoipowoda,ktrymiamoliwopoprawieniaformularza), atakeprawadostpudosdu. 1 Trybunaorzekm.in.,iart.130 1k.p.cjestniezgodnyzart.32ust1iart.45Konstytucji, natomiast art. 503 2 k.p.c. jest zgodny z art. 45 Konstytucji. Ponadto stwierdzono niezgodno rozporzdzania Ministra Sprawiedliwoci dotyczcego formularzy z art. 45 Konstytucji.
Tezy:
W wietle powyszych skrtowych definicji zasad rwnoci i prawa do sdu uzna trzeba, e zaskarony przepis jest niezgodny zarwno z art. 32 ust. 1 jak i z art. 45 ust. 1 Konstytucji.Naruszeniezasadyrwnociprzejawiasiprzytymwkilkuaspektach.Zdanie pierwsze zaskaronego przepisu prowadzi bowiem do rnicowania sytuacji stron postpowania (w zestawieniu z 3 i 4 uprzywilejowujc powoda), za zdanie drugie skutkuje zrnicowaniem sytuacji pozwanych, w zalenoci od tego, czy postpowanie prowadzonejestprzyuyciuformularzyczytebezichzastosowania. Nie ulega wtpliwoci, e jedn z podstawowych zasad polskiej procedury cywilnej cile zwizan z zagadnieniem rwnoci jest kontradyktoryjno postpowania oznaczajca, e rwnouprawnione strony tocz spr przed bezstronnym sdem, ktrego werdyktowiobowizanessipodporzdkowa.Zzasadytejwprostwynikawymg,by obie strony miay zagwarantowan jednakow moliwo obrony ich praw i interesw poprzezzgaszaniedaiwnioskw,przedstawianietwierdzeidowodwikorzystanie zerodkwzaskarenia.
Naruszenie zasady rwnoci stron przejawia si dobitnie w fakcie, e powd, ktremu ze wzgldunapopenieniewformularzubdwpozewzostazwrconymoe,napodstawie 1 art. 130 4 kpc, wnie go ponownie w terminie tygodniowym, ze skutkiem od daty pierwotnego wniesienia. Regulacja ta nie budziaby najmniejszych wtpliwoci, gdyby rwniepozwanydysponowapodobnmoliwociujawnieniasdowiswejargumentacji. Takjednakeniejest,bowiempowd,ktryzsamejistotyrzeczymoeskadapozewado czasu przedawnienia roszczenia (a wic moe wypenia kolejneformularze doskutku), ma dodatkowo mono jednokrotnego usunicia brakw (poprawienia popenionych bdw)bezkonsekwencji,tojestzzachowaniempierwotnegoterminu wniesieniapozwu, co moe mie znaczenie w razie skadania tego pozwu na granicy przedawnienia roszczeniai rzutuje np.na wysokoodsetek.Tymczasem pozwany, ktry jak to celnie zauwayliuczestnicypostpowaniastajesistronprocesucywilnegobezswejwoli(a czstoiwiny),aozoonympozwiedowiadujesizwydanegowyroku zaocznegoalbo nakazu zapaty, moe wprawdzie zoy sprzeciw albo zarzuty, jednak w razie popenienianajdrobniejszegobdu rodkitezostanodrzuconebezwskazaniarodzaju popenionychbdw,anitebezmoliwociichusunicia. 1 Zauway trzeba, e zgodnie z art. 130 3 kpc jeli strona nie jest reprezentowana przez adwokata lub radc prawnego, to sd w zarzdzeniu o zwrocie pisma wskae braki oraz 1 przedstawi jej skutki zwrotu i ponownego wniesienia (w trybie art. 130 4 kpc). Zestawienie tej normy z 1 zd. 2 tego przepisu nakazuje uzna, e ma ona zastosowanie jedynie do powoda, bowiem zarzuty czy sprzeciw s odrzucane nie za zwracane. Oznaczato,epozwany rwniewsytuacjigdyniekorzystazfachowejpomocyprawnej pozbawiony jest informacji o charakterze popenionych bdw oraz moliwoci ich poprawienia. W opisywanych przez sdy sytuacjach pozwany nie dysponuje bowiem w ogle moliwoci przedstawienia sdowi argumentacji (ktra w pewnych sytuacjach moe podwaazasadnowydaniawyrokuzaocznegoczynakazuzapaty),ktrawszakmogaby mie wpyw na tre rozstrzygnicia, a wyrok zaoczny staje si prawomocny (art. 349 1 kpc), za nakaz zapaty ma skutki prawomocnego wyroku (art. 494 2 i 504 2 kpc). Naruszenieprzysugujcegopozwanemuprawadosduprzejawiasiwpozbawieniugo tzw.prawadowysuchania,ktrewprawdzieniezostaowyraonewKonstytucji,jednak jest powszechnie uznawane za skadow prawa do sdu. Korzenie tego prawa odnale mona w rzymskiej zasadzie audiatur et altera pars, znaczcej dosownie niechaj bdzie wysuchana i druga strona. Orzeczenie przez sd na podstawie twierdze jednej strony postpowanianiemaprzymioturozpatrzeniasprawy.Nieulegawtpliwoci,edopiero wysuchanie przez ten sd argumentacji obu stron pozwala mu na analiz sprawy, polegajc na waeniu argumentw, badaniu przedstawionych dowodw i rozwaaniu twierdze stron i tylko taki tok postpowania sdu moe by nazwany rozpatrywaniem sprawy.Zcapewnociuzyskanieprzezjednzestronsdowejsankcjidlajejtwierdze nie moe by utosamiane z rozpatrzeniem sprawy, nie spenia te wymogu sprawiedliwoci proceduralnej (prawa do odpowiedniego uksztatowania procedury), wobec czego zgodzi trzeba si z zarzutem naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 Konwencji. Rwniezarzutnaruszeniazasadyrwnocizewzgldu na rnicowaniesytuacjiprawnej pozwanychuznanaleyzazasadny.Wkilkuprzedstawionychprzezsdysprawachbdy zostay popenione przez pozwanych niereprezentowanych przez adwokatw ani radcw
prawnych. W postpowaniu nieformularzowym pozwani ci zostaliby pouczeni o popenionych bdach i wezwani do ich usunicia w okrelonym terminie, natomiast w postpowaniu formularzowym bezpowrotnie trac moliwo przedstawienia swego stanowiska sdowi. Dlatego te naruszenie zasady rwnoci nie ulega najmniejszej wtpliwoci.
2.
Wyrokz 13maja2002r.,SK32/01
Trybunaorzekniezgodnozart.45ust.1orazzart.77ust.2Konstytucjiart.72ust.3zd.2 ustawyzdnia16lipca1998r.Ordynacjawyborczadoradgmin,radpowiatwisejmikw wojewdztw,rozumianegojakowyczajcydopuszczalnowznowieniapostpowania
Tezy:
Jakjubyostwierdzone konstytucjanieporczatreci rozstrzygnisdw,alejedynie prawidowe rozpatrzenie sprawy. To ma suy deniu do wydania rozstrzygnicia zgodnegozprawdmaterialn. () TrybunaKonstytucyjnystwierdza,epostpowaniewtrybieart.72ordynacjiwyborczejnie moewykluczaustaleniaprawdymaterialnej.Musiistniemoliwoprzywrceniastanu zgodnego zprawem. Na gruncie doktryny prawa postpowaniacywilnegopodnosi si, i zasada prawdy materialnej jest dominujc w stosunku do postulatu szybkoci postpowania i tzw. ekonomiki procesowej (por. J. Jodowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. MisiukJodowska, Postpowanie cywilne, Warszawa 2001, s. 111). Postulat szybkoci postpowania wyraony w art. 6 kodeksu postpowania cywilnego, majcy u podstaw dyrektyw przeciwdziaania przewlekoci postpowania jest jednak ograniczony zastrzeeniem, e denie do tego, aby rozstrzygnicie nastpio na pierwszym posiedzeniu, moe mie miejsce tylko wwczas, o ile jest to moliwe bez szkody dla wyjanienia sprawy. Te pogldy wyraone na gruncie kodeksu postpowania cywilnego naleyodniedobadanejtuprocedury. () Zasadnejest,zdaniemTrybunauKonstytucyjnego,uproszczenieiskrceniepostpowaniaz uwagi na jego funkcje, ale skutkiem nie moe by utrzymywanie rozstrzygnicia niezgodnego z prawd materialn czyli nie odpowiadajcego wymogom praworzdnoci. Powinno by gwarantowane prawo do wznowienia postpowania, ju niezalenie od kampanii wyborczej, a zatem prowadzenie postpowania w celu dojcia do prawdy materialnej, jeli wydane w trybie art. 72 ordynacji wyborczej prawomocne orzeczenie budziwtymzakresiepowanewtpliwoci. () Skarga o wznowienie postpowania jest wyjtkiem od zasady prawomocnoci orzecze i wynikastd,ipowagarzeczyosdzonejpowinnachroniteorzeczenia,ktreodpowiadaj wymogompraworzdnoci,awicgdyszgodnezprawdmaterialnizprawem.
3.
Wyrokz 12czerwca2002r.,P13/01
Przedmiotem kontroli byy przepisy kodeksu postpowania cywilnego regulujce postpowania przed Sdem Antymonopolowym (obecnie Sdem Ochrony Konkurencji i 31 Konsumentw). Trybuna stwierdzi, e art. 479 k.p.c., okrelajcy zamknity katalog rozstrzygni,jakiemoepodjSdAntymonopolowyjestniezgodnyzart.78wzwizkuz art. 176 oraz art. 2 Konstytucji, przez to, e ustalajc katalog rozstrzygni zawierajcych zarwno cechy postpowania pierwszoinstancyjnego, jak i odwoawczego uniemoliwia waciw kontrol instancyjn, pozbawiajc stron apelacyjnego rodka odwoawczego od orzeczenia Sdu Antymonopolowego wydanego w pierwszej instancji. Badany przepis nie przewidywa bowiem moliwoci uchylenia zaskaronej decyzji Prezesa UOKiK. Ponadto, 34 art. 479 k.p.c., zwalniajcy Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw od obowizku zwrotu kosztw procesu przed Sdem Antymonopolowym, zosta uznany za niezgodny z art. 2 oraz w zakresie, w jakim wycza moliwo dania zwrotu kosztw postpowaniaprzezstronwygrywajcpostpowanieprzedSdemAntymonopolowymz art.32Konstytucji.
Interpretacjakwestionowanegoprzepisu:
34 Przepis art.479 k.p.c. w brzmieniu nadanym ustaw z 15 grudnia 2000 r., zwalnia w postpowaniu przed Sdem Antymonopolowym Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw z obowizku wnoszenia opaty sdowej oraz ze zwrotu kosztw postpowania. Pytanie prawne dotyczy tej ostatniej kwestii. Przytoczona regulacja wprowadzabowiem,jakwskazanowuzasadnieniupytania,zrnicowanestanowiskostron postpowaniaprzedsdem,zktrychtylkojednamaobowizekponoszenia,codozasady, tychkosztwzgodniezoglnymizasadamikodeksupostpowaniacywilnego.
Tezy:
Zasadnicza rnica midzy kasacj apostpowaniem apelacyjnym dotyczypostpowania dowodowego. Strona wnoszca apelacj moe powoywa nowe fakty i dowody (tzw. beneficiumnovorum)wykazujc,eichpowoaniewpostpowaniuwpierwszejinstancjibyo bdniemoliwe,bdpniejwynikapotrzebaichprzytoczenia(art.3681pkt4k.p.c.). Tenowefaktyidowodymogbypominitewpostpowaniuodwoawczym(apelacyjnym) tylko wwczas, jeli mogy by powoane przez stron w postpowaniu pierwszoinstancyjnym, a potrzeba ich powoania nie powstaa pniej (art. 381 k.p.c.). Uwzgldniajc nowe fakty i dowody, sd drugiej instancji orzeka na podstawie caoci materiau, zatem z ich uwzgldnieniem (art. 382 k.p.c.). W razie uznania koniecznoci przeprowadzeniapostpowaniadowodowegosddrugiejinstancjimoeuchylizaskarony wyrok i przekaza spraw do ponownego rozpoznania (art. 386 4 k.p.c.). Tak uksztatowana apelacja, tzw. pena, suy ma realizacji prawdy materialnej i uwzgldnieniuwmoliwienajpeniej szymzakresieintereswstronpostpowania(zob.J. Jodowski,Z.Resich,J.Lapierre,T.MisiukJodowska,op.cit.,s.412). () Odwoujc si do wzorca niekonstytucyjnoci, jakim w niniejszej sprawie jest art. 32 Konstytucji, naley jego tre rozpatrywa w kontekcie konstytucyjnego prawa do sdu. Instytucja zwrotu kosztw wie si z dopuszczalnym w niektrych wypadkach w
ustawodawstwiezwolnieniemodkosztw.Zpewnocitoostatniestanowiistotnyelement prawa do sdu (postanowienie SN z 2 padziernika 1998 r., III CZP 34/98, Prokuratura i Prawonr3/1999,s.38).Naleyprzypomnie,izgodniezwyraanymwewczeniejszym orzecznictwie stanowiskiem Trybunau, unormowanie zwolnieniaod kosztw w sposb wyczajcy ocen przez sd okrelonych elementw sytuacji materialnej i faktycznej prowadzidozamkniciadrogisdowejprzeztakiprzepis(por.postanowienieTrybunau Konstytucyjnego z 23 listopada 1998 r., Ts 130/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 127, s. 694; postanowienieTKz1lutego2000r.,Ts183/99,OTKZUnr1/2000,poz.55). Zdrugiejstronyzwolnienieodkosztwpostpowania,wszczeglnociinnychnikoszty sdowe,niemoemiecharakterubezwzgldnego,tzn.niemoepowodowasytuacji,w ktrej druga strona wygrywajc spraw nie moe domaga si uwzgldnienia zwrotu poniesionych przez ni wydatkw, wskazanych w przepisach oglnych o postpowaniu cywilnym. W uznaniu Trybunau z uwagi na szczegln pozycj jednej ze stron bd charakter postpowania nie mona co prawda a limine wykluczy stosowania takiego mechanizmu, np. w ksztacie przewidzianym w przytoczonych powyej przepisach k.p.c., niemoeonjednakprowadzidosytuacji,wktrejwygrywajcysprawpodmiotprywatny ponosi peny ekonomiczny ciar zwizany z jego uczestnictwem w postpowaniu. W niektrych sytuacjach moe toprowadzi wrczdoprzekrelenia korzyci wicych siz wygraniem sprawy. Jeeli ustawodawca, majc na uwadze pewne okolicznoci przemawiajcezatakimuksztatowaniemsytuacjiprawnejstronypostpowania,przyjmuje bezwzgldne zwolnienie od kosztw strony przegrywajcej, musz przez niego zosta jednoczenie stworzone takie mechanizmy prawne, ktre umoliwi drugiej z nich w wypadku,gdywygrywaspraw uzyskaniezwrotuponiesionychkosztwzinnegorda. () Zwizek pomidzy prawem do sdu a zasadami ksztatowania opat sdowych jest wyrany.Kosztypostpowaniasdowego,zasadyichksztatowaniaizwrotusuznawane powszechniewkrajacheuropejskichzajedenzelementwokrelajcychzakresprawado sdu. 34 () W konsekwencji naley uzna, e wprowadzone w art. 479 k.p.c. bezwzgldne zwolnienie od kosztw jednej ze stron postpowania bez stworzenia stronie wygrywajcej, ktrej zgodnie z zasadami oglnymi zwrot taki by przysugiwa, ustawowego mechanizmu przejcia takiego obcienia przez pastwo, jest sprzeczne z zasad rwnoci, okrelon w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Naley jednak podkreli, i wprowadzeniepodobnych rozwizamusibyuzasadnioneszczeglnsytuacjprawnlub faktycznstronyprzegrywajcej,bdcharakterempostpowania.
4.
Wyrokz 19lutego2003,P11/02
Trybuna orzek, e art. 393 (4) 2 k.p.c. przyznajcy Rzecznikowi Praw Obywatelskich kompetencj do wniesienia kasacji w terminie 6 miesicy od dnia dorczenia orzeczenia stroniejestniezgodnyzart.45ust.1orazniejestniezgodnyzart.32ust.1Konstytucji.
W przypadku wnoszenia kasacji przez Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawach cywilnych wyrni mona dwie sytuacje: po pierwsze kasacj wnoszon w terminie
miesicznym; po drugie kasacj wnoszon w terminie szeciomiesicznym (w obu przypadkachoddniadorczeniaorzeczeniastronieskarcej).Kasacjawnoszonawterminie miesicznym od dnia dorczenia stronie orzeczenia nie jest z pewnoci nadzwyczajnym rodkiem wzruszania rozstrzygnisdowych. ()Inaczej problem ten przedstawia si w 4 sytuacji,gdyRzecznikPrawObywatelskichwtrybieart.393 2k.p.c.wnosikasacjpo upywie miesica od dnia dorczenia orzeczenia stronie. Niewtpliwie wtakim przypadkukasacjauzyskujeszczeglnycharakter,apodstawdziaaniaRzecznikastanowi 4 objtypytaniemprawnymprzepisart.393 2k.p.c.,atakeprzedstawionywyejart.14pkt 8 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. () [N]aley podkreli, e ustawa nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o moment uprawomocnienia si orzecze sdowych, od ktrych przysuguje kasacja. Zaskarony przepis moe jednak w praktyce orzeczniczej prowadzi doodsunicia w czasiemomentu uprawomocnienia siorzeczenia 4 adoupywuterminuszeciomiesicznegoprzewidzianegowart.393 1k.p.c.
Tezy:
[I]stotnym elementem zrwnania sytuacji prawnej okrelonych grup podmiotw jest zawsze zbliona sytuacja faktyczna, przesdzajca o wystpowaniu owej cechy istotnej. Takiej trudno byoby szuka, majc na uwadze, z jednej strony interesy faktyczne stron postpowania,zdrugiejzaaktywnoRzecznikaPrawObywatelskich,ktraniedotyczy jego interesw faktycznych. Std te pozycja Rzecznika jest zupenieodmienna od pozycji stron.Wjegoprzypadkumamydoczynieniazdziaaniemuprawnionegoorganupastwa, ktry ma dziaa w interesie wszystkich stron postpowania, o ile zaistniej prawem przewidziane okolicznoci. Zarzut nierwnoci, w takim stanie rzeczy jeeli zaoy, i przepisy prawne nie prowadz do nierwnoci pomidzy podmiotami tej samej klasy mona byobywizaconajwyej zdziaalnociRzecznikaPrawObywatelskich,awicz praktykkorzystaniaprzezniegozprzyznanychmukompetencji. () [T]ylko wtedy mona byoby mwi o zagroeniu dla zasady rwnoci, gdyby przepisy prawne dokonyway nieuprawnionego rnicowania uczestnikw postpowania w imieniu ktrych Rzecznik moe wystpi. Zasada rwnoci ma na gruncie Konstytucji rang generalnej zasady dotyczcej caoksztatu praw, wolnoci i obowizkw obywatelskich. Wszelkie jej ograniczenia nie wynikajce z denia do osignicia faktycznej rwnoci pomidzy podmiotami cechujcymi si wspln cech relewantn, byobyniedopuszczalne. () Zarzut naruszenia zasady rwnoci na coTrybuna konsekwentnie zwraca uwag moe dotyczy podmiotw, ktre czy jaka wsplna cecha relewantna. W kontekcie niniejszejsprawyniesposbwskazatakiejcechy. () Art. 45 Konstytucji wymaga, aby postpowanie sdowe odpowiadao wymogom sprawiedliwej procedury. Wyjaniajc sens tego wymogu, Trybuna Konstytucyjny przypomina, e sprawiedliwa procedura sdowa powinna zapewnia stronom uprawnienia procesowe stosowne do przedmiotu prowadzonego postpowania. W kadym wypadku ustawodawca powinien zapewni jednostce prawo do wysuchania (wyrokz11czerwca2002r.,SK5/02,OTKZUnr4/A/2002,s.554).Zgodniezwymogami rzetelnego procesu uczestnicy postpowania musz mie realn moliwoprzedstawienia swoichracji,asdmaobowizekjerozway(wyrokz13maja2002r.,SK32/01,OTKZU
10
nr 3/A/2002, s. 409). Wymg sprawiedliwego postpowania zakada dostosowanie jego zasaddospecyfikirozpoznawanychspraw.Sprawiedliwoproceduralnawpostpowaniu cywilnym nie jest urzeczywistniana w identyczny sposb jak w postpowaniu sdowo administracyjnym lub karnym. Spory cywilnoprawne, powstajce na tle stosunkw prawnych opartych na zasadzie rwnorzdnoci, powinny by rozpatrywane w postpowaniusdowymopartymnazasadzierwnocistron.
5.
Trybunaorzekzgodnoart.399iart.401(1)1 k.p.c.,regulujcychmoliwowznowienia postpowaniawzwizkuzorzeczeniemTrybunauKonstytucyjnego,zart.32ust.1,art.190 ust. 4 w zwizku z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybuna nie przychyli si do argumentacji skarcego, e ograniczenie moliwoci wznowienia postpowania tylko do postpowa zakoczonychwyrokiemnaruszaKonstytucj.
W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, art. 190 ust. 4 Konstytucji ustanawia podstaw wznowienia, ktra nie zostaa zawona przez ustawodawc. Ustrojodawca pozostawi wiadomie uregulowanie kwestii szczegowych poza Konstytucj. Ustawodawca stworzy za moliwo wznowienia postpowania sdowego w sytuacji, gdy postpowanie cywilne zakoczyo si wyrokiem i nie ma innej drogi weryfikacji rozstrzygniciapodjtegowoparciuoniekonstytucyjnyprzepis.
Tezy:
W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, art. 190 ust. 4 Konstytucji ustanawia podstaw wznowienia, ktra nie zostaa zawona przez ustawodawc. Ustrojodawca pozostawi wiadomie uregulowanie kwestii szczegowych poza Konstytucj. Ustawodawca stworzy za moliwo wznowienia postpowania sdowego w sytuacji, gdy postpowanie cywilne zakoczyo si wyrokiem i nie ma innej drogi weryfikacji rozstrzygniciapodjtegowoparciuoniekonstytucyjnyprzepis.Niemonabowiemtraci zpolawidzeniaceluinstytucjiwznowieniapostpowania,ktrymjestwzruszenietylkotych prawomocnych rozstrzygni, ktre w sposb ostateczny uksztatoway stosunki prawne, prawalubobowizkistronpostpowaniaizamknydrogdozmianyrozstrzygniciasdu na innej drodze. Jednoczenie nieuzasadniony jest pogld, e osoby, ktre nie maj podstaw do zoenia skargi o wznowienie postpowania, z uwagi na rodzaj zapadego orzeczenia sdowego, poddane s dyskryminacji, skoro po orzeczeniu Trybunau Konstytucyjnegomognadaldochodziswychpraw,nadrodzesdowejwinnymtrybie anieli wznowienie postpowania (w przedmiotowej sprawie ponownie wnoszc pozew).
11
6.
Wyrokz 13stycznia2004r.,SK10/03
Przedmiotem kontroli byy przepisy k.p.c. regulujce postpowanie uproszczone ustanawiajceobowizek wnoszenia pism procesowych na urzdowych formularzach (art. 505(2)),wprowadzajcezasadkoncentracjimateriauprocesowego(art.505(5)1i2)oraz okrelajce w sposb enumeratywny podstawy apelacji (art. 505 (9)). Trybuna uzna za niezgodne z art. 2 i art. 78 Konstytucji ograniczenie moliwoci wniesienia apelacji przewidzianewart.505(9)k.p.c.
Teza:
2 5 W zwizku z zarzutem, i art. 505 i art. 505 k.p.c., wprowadzaj nierwno obywateli wobec prawa, a zatem naruszaj art. 32 ust. 1 Konstytucji, Trybuna Konstytucyjny przyznaje, e oczywistym nastpstwem wprowadzenia postpowania uproszczonego jest dalsze zrnicowanie trybw, w jakich s rozpoznawane sprawy cywilne.() Kontroli konstytucyjnej moe podlega zachowanie przez ustawodawc standardw konstytucyjnych przy tworzeniu struktury sdw i procedury sdowej (np. w kwestii moliwoci zaskarania orzecze). W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, kontroli tej cakowiciewymykasinatomiastporwnywaniesytuacjipodmiotwwposzczeglnych postpowaniachihipotetycznebadanie,czyprzykadowodostpnodosdu,atake szansewygraniasprawyskarcegobyybywiksze,gdybyrozpoznawanojwtrybie zwykym,aniewpostpowaniuuproszczonym.TrybunaKonstytucyjnyprzypomina,e zgodnie z art. 176 Konstytucji ustrj i waciwo sdw oraz postpowanie przed sdami okrelaj ustawy. W jednym z orzecze, analizujc akty normatywne regulujce procedur, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, i Wymg sprawiedliwego postpowania zakadadostosowaniejegozasaddospecyfikirozpoznawanychspraw(wyrokz19lutego 2003,P11/02,OTKZUnr2/A/2003,poz.12). () Trybuna Konstytucyjny wyraa natomiast przekonanie, i ze wzgldu na dopuszczalno zrnicowania trybu postpowania w sprawach cywilnych, tym samym dopuszczalno odmiennegouksztatowaniarodkwodwoawczychwposzczeglnychtrybach,niemona 9 uzna, by art. 505 1 k.p.c. narusza art. 32 ust. 1 Konstytucji. Jak ju bya o tym mowa, zrnicowanie pozycji stron postpowania uproszczonego i zwykego nie ulega wtpliwoci; spostrzeenie to dotyczy take etapu postpowania odwoawczego. Istniejce zrnicowanie ma jednak sw podstaw prawn, odpowiadajc standardom konstytucyjnym.
7.
Wyrokz 2marca2004r.,SK53/03
Trybunastwierdzi,eart.399i401(1)1k.p.c.szgodnezart.2,art.32ust.1,art.45ust.1 iart.190 ust.4wzwizkuzart.79KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
Tezy:
Podobnie jak na tle sprawy SK 10/02 w sprawie niniejszej Trybuna przyjmuje, e osoby, ktreniemajpodstawdozoeniaskargiowznowieniepostpowania,zuwaginarodzaj
12
zapadego orzeczenia sdowego, nie s poddane dyskryminacji, skoro po orzeczeniu Trybunau Konstytucyjnego o niekonstytucyjnoci podstawy prawnej orzeczenia w postacipostanowienia,mogdochodziswoichprawnadrodzesdowejwinnymtrybie anieli wznowienie postpowania. Taka te sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie. Postanowienie incydentalne, nie koczce postpowania, nie rozstrzygajce co do istoty sprawy,moebyzmienionewwypadkuzmienionychokolicznoci.Dotakichokolicznoci naleykoniecznosanacjiniekonstytucyjnejsytuacji(obowizekwynikajcyzart.190ust.4 1 Konstytucji), na podstawiei wgranicach k.p.c. z wyczeniem wszake art. 401 k.p.c., z uwaginarodzajsanowanegorozstrzygnicia(niewyrok,leczpostanowienie).
8.
Wyrokz 28lipca2004r.,P2/04
Przedmiotem kontroli by art. 505(4) 2 k.p.c., ograniczajcy moliwo wniesienia powdztwa wzajemnego oraz przedstawienia zarzutu potrcenia w postpowaniu uproszczonym tylko do roszcze nadajcych si do rozpoznania w tym postpowaniu. Wystpujcy z pytaniem prawnym sd zarzuca kwestionowanemu przepisowi arbitralne ograniczenie prawa do obrony, podwaajcym zaufanie do spjnoci systemu prawnego. Trybunauzna,eart.505(4)2k.p.c.,wzakresiewjakim odnosisidozarzutupotrcenia, niejestniezgodnyzart.2Konstytucji.
Tezy:
Wymg sprawiedliwego postpowania zakada dostosowanie jego zasad do specyfiki rozpoznawanychspraw.Sprawiedliwoproceduralnawpostpowaniucywilnymniejest urzeczywistniana w identyczny sposb jak w postpowaniu sdowoadministracyjnym lub karnym. Spory cywilnoprawne, powstajce na tle stosunkw prawnych opartych na zasadzierwnorzdnoci,powinnybyrozpatrywanewpostpowaniusdowymopartym nazasadzierwnocistron(wyrokTKz13stycznia2004r.,SK10/03,OTKZUnr1/A/2004, poz. 2). Logiczn tego konsekwencj jest odpowiednie uksztatowanie procedury sdowej, ktrezakadarwnowaguprawniestron. () W wietle powyszych ustale nie moe ulega wtpliwoci, e dopuszczalno skorzystania w postpowaniu z procesowego zarzutu potrcenia jest co do zasady objtagwarancjamiprawadosdu.Wykorzystanietejformyobronypozwanegomoemie wszak bezporedni wpyw na ostateczny wynik postpowania i sytuacj prawn pozwanego.Zsamejistotyzarzutupotrceniawynikabowiem,emamytudoczynieniaze rodkiem w pewnej mierze symetrycznym w stosunku do zarzutw okrelonych w pozwie. Dopuszczalno podnoszenia zarzutu potrcenia jest wic naturalnym instrumentemzachowaniarwnowagiprocesowejpozycjistron. () Prawo do sdu nie ma jednak bezwzgldnego i absolutnego charakteru, stwarzajcego uprawnionemu, w ramach kadej procedury i kadego typu postpowania, moliwo nieograniczonej ochrony swych praw na drodze sdowej (wyrok TK z 10 maja 2000 r., K. 21/99,OTKZUnr4/2000,poz.109).Gwarancjekonstytucyjnezwizanezprawemdosdu niemogbywkonsekwencjitraktowanejakonakazurzeczywistnieniawkadymtrybie
13
i w kadym rodzaju procedury tego samego zestawu instrumentw procesowych, jednolicie okrelajcych pozycj stron postpowania i zakres przysugujcych im rodkwprocesowych. () Odrbno proceduralna moe jednak by potraktowana w pewnych sytuacjach jako ograniczenie prawa do sdu. Swoboda ustawodawcy w ksztatowaniu odpowiednich procedur nie oznacza bowiem dopuszczalnoci wprowadzania rozwiza arbitralnych, ktre ponad miar, a wic bez wystpienia istotnych racji, ograniczaj prawa procesowe strony, ktrych realizacja stanowi przesank do prawidowego i sprawiedliwego rozstrzygnicia sprawy. Jeeli wic ograniczenie uprawnie procesowych strony jest zbdne, z punktu widzenia zamierzonych przez ustawodawc celw, takich jak zapewnienie wikszej efektywnoci postpowania i jego szybkoci, a jednoczenie wypaczapozycjstron,uniemoliwiawaciwezrwnowaenieichpozycjiprocesowej,a tym samym amie podstawowy postulat sprawiedliwoci proceduralnej, czy wreszcie prowadzi do arbitralnego rozstrzygnicia sprawy to w tego rodzaju wypadkach dochodziobydonaruszeniagwarancjikonstytucyjnychzwizanychzprawemdosdu. () Nie mona te uzna zasadnoci drugiego z podstawowych zarzutw podniesionych w 4 pytaniu prawnym wobec konstrukcji art. 505 2 k.p.c., a mianowicie wskazujcego na arbitralno wprowadzonego rozwizania. Naley bowiem podkreli, e ograniczenie dopuszczalnoci zarzutu potrcenia w postpowaniu uproszczonym, a wic jednego ze rodkw obrony pozwanego, jest w peni symetryczne w stosunku do ogranicze wynikajcych z wskiego okrelenia przedmiotu spraw dochodzonych w tym postpowaniu. Zakada wic swoist rwno broni wobec da powoda, ktremu mog by przeciwstawione przez pozwanego zarzuty tej samej rangi. Postpowanie uproszczonestosujesijedyniewcileokrelonymzakresiesprawdrobnychnalecychdo waciwoci sdw rejonowych. W konsekwencji zarwno do zarzutu potrcenia, a w istocie do roszczenia pozwanego (wierzytelnoci) nadajcego si do potrcenia, jak i do roszczenia powoda odnosz si takie same wymagania dotyczce waciwoci sdu, rodzaju umw oraz wartoci przedmiotu sporu bd wartoci przedmiotu umowy. Konsekwentne respektowanie przez ustawodawc owej symetrii ogranicze dotykajcych powoda i pozwanego potwierdza niewtpliwie rozwizanie przewidujce, e powd w postpowaniu uproszczonym jest nie tylko ograniczony w zakresie przedmiotowym roszcze, ktre mog by w tym postpowaniu rozpoznawane, ale take co naley podkreli wie go bezwzgldny zakaz kumulacji roszcze, zmiany powdztwa oraz zaostrzone wymagania dotyczce koncentracji materiau dowodowego. Przyjcie rozwizaniasugerowanegoprzezsdpytajcy,awicuchylenieodpowiednichogranicze w zakresie rodkw obrony pozwanego w postpowaniu uproszczonym w tym, co do dopuszczalnocizarzutupotrceniaprowadziobydokonsekwencjisprzecznychzcelem tego postpowania, ale przede wszystkim do naruszenia zasady rwnoci broni, rozumianejjakozrwnowaeniepozycjiprocesowejstron,wyznaczajcejrodzajizakres dostpnych proceduralnie rodkw obrony ich praw i interesw na drodze sdowej, a wic tym samym do naruszenia jednej z podstawowych zasad sprawiedliwoci proceduralnej. Analizujc problem w tej paszczynie i zwaywszy na istotne cechy okrelajce model postpowania uproszczonego, mona uzna, e s to ograniczenia w peniuzasadnionenatursamegopostpowaniauproszczonego,atwierdzenie,esone
14
arbitralne i nieracjonalne nie znajduje z tego punktu widzenia dostatecznego uzasadnienia.
9.
Wyrokz 7wrzenia2004r.,P4/04
Trybuna orzek, e zakwestionowany przez sd pytajcy art. 626(1) 4 k.p.c., wprowadzajcy, jako wyjtek odoglnych zasad, zakaz zwolnieniaod kosztw sdowych niektrychkategoriiuczestnikwpostpowaniawieczystoksigowego,jestniezgodnyzart. 45ust.1wzwizkuzart.2orazzart.32ust.1KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
Tezy:
Wykazanie naruszenia prawa dosdu przez kwestionowan regulacj zwalania Trybuna Konstytucyjnyodobowizkuobszernegouzasadnieniazarzutunaruszeniazasadyrwnoci (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Nie ulega jednak wtpliwoci, e w analizowanej sprawie naruszenie art. 45 ust. 1 cile wie si z naruszeniem konstytucyjnej zasady rwnoci wobec prawa. Ustawodawca, wyczajc stosowanie art. 113 k.p.c., wprowadzi istotne zrnicowaniewzakresiekonstytucyjnegoprawadosdu,traktujcgorzejpewngrup uczestnikw postpowania wieczystoksiegowego w porwnaniu z uczestnikami innych postpowa. Trafnie wskazano w doktrynie, e brak przekonujcych podstaw do rnicowaniazpunktuwidzeniaprawaubogichprocedurycywilnej (G.Rzsa,op.cit.,s. 179).Ponadtogdybynawetzgodzisizargumentem,epostpowaniewieczystoksigowe wykazuje na tyle istotne odrbnoci i rnice, aby traktowa je odmiennie od innych postpowa cywilnych z punktu widzenia art. 113 k.p.c., to mimo to nie mona byoby uzasadnizrnicowaniaprawadozwolnieniawewntrztegopostpowania.
10.
Wyrokz 26stycznia2005r.,P10/04
Trybuna uzna art. 96 ust. 1 w zwizku z art. 97 ustawy Prawo bankowe, regulujcy przyznawaniebankomtytuwegzekucyjny,zazgodnyzart.45ust.1(prawodosdu)w zwizkuzart.76(zasadaochronyprawkonsumentw)Konstytucji.
Tezy:
Konkluzj rozwaa w tym punkcie jeststwierdzenie, e bankowy tytu egzekucyjny nie moebyuznanyzainstytucjnaruszajcgwarancjeprawadosdu,zewzgldunasam moliwodopuszczeniadopostpowaniaegzekucyjnegobezuprzedniegorozstrzygnicia sdowego co do meritum sprawy. Z drugiej jednak strony naley uwzgldnia fakt, e dopuszczalno odstpstwa od typowych regu proceduralnych moe podlega ocenie zrnicowanej w zalenoci od istnienia dodatkowych czynnikw, ktre powinny by brane pod uwag ze wzgldu na konfiguracje podmiotowe czy rodzaj chronionych interesw. W analizowanym wypadku nie mona abstrahowa od tego, e mamy tu do czynienia z pewnym przywilejem, ktrego zastosowanie dotyczy relacji pomidzy wysoko profesjonalnym podmiotem instytucj finansow (wierzycielem) a
15
nieprofesjonalnym klientem, w szczeglnoci konsumentem (dunikiem). Nie jest wic co do zasady pozbawione podstaw pytanie o to, czy istnienie tego rodzaju przywileju, stanowicego odstpstwo od typowych regu proceduralnych, nie narusza wymaga sprawiedliwoci proceduralnej w konkretnym, okrelonym ukadzie podmiotowym, a wic w zwizku z konstytucyjn zasad ochrony konsumenta (art. 76 Konstytucji). W tej wicpaszczyniemusibyobecnierozwaanyanalizowanyproblem. () Dokonany powyej przegld regulacji prawa wewntrznego i tendencji ochronnych wystpujcychnagruncieprawaeuropejskiegoniepozostawiawtpliwocicodotego,e na instytucjach finansowych, wykorzystujcych swoisty przywilej w postaci bankowego tytuu egzekucyjnego, ciy wobec klienta (konsumenta) szeroko rozumiany obowizek informacyjny. Jedynie odpowiedni, rzetelny sposb realizacji tego obowizku, zakres i jakoudzielanychprzyzawieraniuumowyinformacjimoebytraktowanyjakoswoiste skompensowanie uprzywilejowanej pozycji instytucji finansowej (w porwnaniu do sytuacji podmiotw, ktre mog opiera si wycznie na owiadczeniu dunika skadanym w formieaktu notarialnego) i stwarza zarazem klientowi banku minimalne warunki ochronne. Zakres informacji udzielanej klientowi banku w zwizku z owiadczeniemodobrowolnympoddaniusiegzekucjiniemoebymniejszyniten,ktry wynika z przepisw prawa o notariacie (art. 80). Zestawienie powinnoci informacyjnych cicych na instytucjach finansowych z obowizkami informacyjnowyjaniajcymi notariuszawskazujenato,eprzyjcieuproszczonejformyowiadczeniadunikazgodnie zart.97prawabankowegoniepowinnoprowadzidopogorszeniajegosytuacji.Przemawia to na rzecz stanowiska, e przyjte rozwizanie w kwestionowanych przepisach prawa bankowegonienaruszakonstytucyjnegonakazuochronyprawkonsumenta(art.76).
11.
Wyrokz 23padziernika2006r.,SK42/04
Trybuna badazgodno z Konstytucj m.in. art. 48 1 pkt 5k.p.c.okrelajcy przesanki wyczenia sdziego z mocy ustawy. Skarca zarzucia kwestionowanej regulacji, i nie przewiduje wyczenia sdziego, ktry bra udzia w czynnociach procesowych w postpowaniachinstancyjnych,aprzeztonaruszaprawodosduiutrwalastannierwnoci procesowejstorn.Trybunauzna,eart.481pkt5jestzgodnyzart.45Konstytucjiinie jestniezgodnyzart.32ust.1Konstytucji.
Tezy:
W wyroku z 28 lipca 2004 r., sygn. P 2/04 (OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 72), Trybuna Konstytucyjny przypomnia, e w wietle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego gwarancje konstytucyjne prawa do sdu obejmuj oprcz prawa dostpu do sdu (tj. prawa do uruchomienia postpowania przed sdem) prawo do wyroku sdowego, czyli prawo uzyskania wicego rozstrzygnicia sprawy przez sd, oraz prawo do odpowiedniego uksztatowania procedury sdowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwoci i jawnoci. Sprawiedliwa procedura sdowa powinna zapewnia stronom uprawnienia procesowe stosowne do przedmiotu prowadzonego postpowania. Zgodnie z wymogami rzetelnego procesu uczestnicy postpowania musz mie realn moliwo
16
przedstawieniaswychracji,asdmaobowizekjerozway(zob.wyrokiTK:z16marca 1999 r., sygn. SK 19/98, OTKZU nr 3/1999, poz.36 orazz 13 maja 2002 r., sygn. SK 32/01, OTKZUnr3/A/2002,poz.31). (...) Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, wynikajce z art. 48 1 pkt 5 k.p.c. wyczenie sdziegozmocyustawywsprawach,wktrychwinstancjiniszej(nietylkobezporednio niszej) bra udzia w wydaniu zaskaronego orzeczenia, jest w tym zakresie jedn z gwarancji procesowych sucych zapewnieniu, wyraonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, sprawiedliwegorozpatrzeniasprawyprzezniezalenyibezstronnysd.Zapewnienietakiej procedury nie wymaga, aby wyczenie dotyczyo nie tylko wydania zaskaronego orzeczenia, ale poszczeglnych czynnoci procesowych. Wymg taki, zapewne realizujcy prawo do sdu niezalenego i bezstronnego w sposb wzorcowy, mgby niekiedy przyczynisiwpraktycesdowegostosowaniaprawadoznacznegowyduenia,aczasem (wwypadkumniejszychsdw)dozablokowaniarozstrzyganiaspraw. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e prawo do sdu nie ma bezwzgldnego i absolutnegocharakteru, agwarancje konstytucyjne zwizane z prawem dosdu nie mog bywkonsekwencjitraktowanejakonakazurzeczywistnieniawkadymtrybieiwkadym rodzaju procedury tego samego zestawu instrumentw procesowych, jednolicie okrelajcych pozycj stron postpowania i zakres przysugujcych im rodkw procesowych.Gdybyprzyjinnezaoenie,monabyzasadniezakwestionowawszystkie odmiennoci i odrbnoci proceduralne, ktre wystpuj w ramach postpowania cywilnego, a ktre przecie su, najoglniej mwic, zapewnieniu szybszej i bardziej efektywnejochronyprawiintereswpodmiotwdochodzcychswychprawprzedsdem. Gwarancjekonstytucyjneoperujzestawemnajbardziejpodstawowychrodkw,odktrych zaleyurzeczywistnieniesensuiznaczeniaprawadosdu,awkonsekwencjiustawodawca dysponuje stosunkowo szerokim zakresem swobody uksztatowania procedur sdowych. Nieuzasadnione jest wic przyjmowanie, z powoaniem si na regulacje konstytucyjne, imperatywutworzeniarozwiza,ktreodtwarzaybywodniesieniudokadejkategorii sprawy, bez wzgldu na jej specyfik i inne racje, zwizane najczciej cile z postulatem efektywnoci stosowanych procedur ten sam idealny, abstrakcyjny model postpowania, botakizresztnieistnieje(por.wyrokosygn.P2/04).
12.
Wyrokz 3lipca2007r.,SK1/06
Skarcy zarzuci art. 626(1) 2 k.p.c. (przewidujcemu, e uczestnikami postpowania wieczystoksigowego, oprcz wnioskodawcy, s tylko te osoby, ktrych prawa zostay wykrelone lubobcione bdna rzecz ktrych ma nastpi wpis) naruszenie art.32i 64 ust. 2 Konstytucji ze wzgldu na pozbawienia praw uczestnika postpowania podmiotw bdcych wacicielami nieruchomoci wpisanej do ksigi wieczystej. Trybuna uzna, e zakwestionowanyprzepisjest zgodnyzart.32ust.1orazart.45ust.1Konstytucji.
Tezy:
1 Zdaniem skarcego, art. 626 1 k.p.c. jest niezgodny take z konstytucyjn zasad rwnoci, gdy rnicuje sytuacj uczestnikw postpowania wieczystoksigowego oraz
17
innych uczestnikw innych postpowa cywilnych, pozbawiajc ich prawa jawnego rozpatrywania wnoszonych apelacji. ()Naley w zwizku z tym zauway, e zasady postpowaniamuszzawszebydostosowanedojegoprzedmiotu.Przedmiotpostpowa wieczystoksigowych jest zupenie inny od pozostaych postpowa przed sdem cywilnym,innyjestrwniezakreskognicjisdu.Szczeglneznaczeniemawtymwypadku zapewnienie bezpieczestwaobrotu i sprawnoci postpowania.Z punktu widzenia zasad postpowania przed sdem cywilnym brak jest wsplnej cechy istotnej uzasadniajcej jednakowe traktowanie uczestnikw postpowania wieczystoksigowego oraz innych postpowacywilnych. Wwietleprzedstawionych argumentwzaskaronyprzepisnienaruszawyraonejwart. 32ust.1Konstytucjizasadyrwnoci.
13.
Wyrokz 20grudnia2007r.,P39/06
Trybuna bada zgodno z Konstytucj art. 130(2) 4 zd. pierwsze, w zakresie w jakim zakwestionowany przepis przewidywa, e sd w sprawach gospodarczych odrzuca, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia nalenej zapaty, nieopacone zarzuty od nakazu zapaty, wniesione przez przedsibiorc niereprezentowanego przez adwokata lub radc prawnego.Badanaregulacjazostaauznanazaniezgodnzart.32ust1,art.45ust.1iart.78 Konstytucji.
Tezy:
Istota problemu w rozpatrywanej sprawie polega na tym, e odrzucenie zarzutw od nakazu zapaty nastpuje bez jakiejkolwiek moliwoci usunicia braku uiszczenia opaty sdowej, podczas gdy w wypadku innych pism procesowych, w tym pozwu, strona ma moliwouiszczeniabrakujcejopaty,comadodatkowywymiarnatlekwestionowanego 2 art. 130 4 k.p.c. dotyczy bowiem take stron (przedsibiorcw) niereprezentowanych przezadwokatalubradcprawnego(tutaketreart.494k.p.c.). Kwestionowan regulacj naley widzie take z uwzgldnieniem treci art. 491 1 k.p.c., zgodnie z ktrym wydajc nakaz zapaty, sd orzeka, e pozwany ma w cigu dwch tygodni od dnia dorczenia nakazu zaspokoi roszczenie w caoci wraz z kosztami albo wniewtymterminiezarzuty. 2 Regulacja wynikajca z art. 130 4 w zwizku z art. 494 k.p.c. prowadzi zatem do zrnicowaniastronpostpowanianakazowego(przedsibiorcwpowodaipozwanegow postpowaniu nakazowym). Powstaje pytanie, czy zrnicowanie to mieci si w standardziekonstytucyjnym. () TrybunaKonstytucyjnywskaza(wsprawieP9/01)take,ejednzpodstawowychzasad polskiej procedury cywilnej cile zwizan z zagadnieniem rwnoci jest kontradyktoryjno postpowania oznaczajca, e rwnouprawnione strony tocz spr przed bezstronnym sdem, ktrego werdyktowi obowizane s si podporzdkowa. Z zasady tej wprost wynika wymg, by obie strony miay zagwarantowan jednakow moliwo obrony ich praw i interesw przez zgaszanie da i wnioskw, przedstawianie twierdze i dowodw i korzystanie ze rodkw zaskarenia. Naruszenie
18
prawa do sdu moe przejawia si w pozbawieniu strony tzw. prawa do wysuchania, ktrewprawdzieniezostaowyraonewKonstytucji,jednakjestpowszechnieuznawaneza skadow prawa do sdu. Korzenie tego prawa odnale mona w rzymskiej zasadzie audiatur et altera pars, znaczcej dosownie niechaj bdzie wysuchana i druga strona. Orzeczenieprzezsdnapodstawietwierdzejednejstronypostpowanianiemaprzymiotu rozpatrzenia sprawy. Dopiero wysuchanie przez ten sd argumentacji obu stron pozwala mu na analiz sprawy, polegajc na waeniu argumentw, badaniu przedstawionych dowodw i rozwaaniu twierdze stron, i tylko taki tok postpowania sdu moe by nazwany rozpatrywaniem sprawy. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego uzyskanie przez jedn ze stron sdowej sankcji dla jej twierdze nie moe by utosamiane z rozpatrzeniem sprawy, nie spenia te wymogu sprawiedliwoci proceduralnej(prawadoodpowiedniegouksztatowaniaprocedury). () Naley tu te podzieli stanowisko Prokuratora Generalnego, e ratio przyjtej przez ustawodawc regulacji nie uzasadnia odmiennego od pozostaych stron postpowania nakazowego traktowania przedsibiorcw uczestnikw postpowania nakazowego. Oczywicie co do przedsibiorcw zasadne jestoczekiwanie podwyszonejstarannoci nie tylko w zakresie prowadzonej przez nich dziaalnoci o charakterze profesjonalnym, ale take w zakresie sdowego sporu gospodarczego, ale nie znaczy to, e wymagania procesowe im stawiane maj by takie jak w wypadku profesjonalnych penomocnikw wiadczcych pomoc prawn. Rygoryzm skutkw wniesienia nieopaconego pisma zawierajcego zarzuty w postpowaniu nakazowym w sprawach gospodarczych jest identycznywsytuacji,gdystronamiaaprofesjonalnegopenomocnikaigdydziaaabez niego. O ile nie budzi sprzeciwu rygoryzm uchybienia obowizkom wynikajcym z koniecznoci opacenia pisma w pierwszej sytuacji, o tyle inna musi by ocena sytuacji drugiej. Dlatego wniesienie nieopaconych zarzutw w postpowaniu nakazowym, skutkujceichodrzuceniembezwezwaniadoopacenia,monauznazamieszczcesiw zakresie regulacyjnej swobody ustawodawcy jeli chodzi o stron postpowania gospodarczego reprezentowan przez profesjonalnego penomocnika. Nie jest natomiast trafne wizanie identycznych skutkw prawnych z sytuacj, gdy podmiot (gospodarczy) dziaa sam. Wprawdzie w obu wypadkach w postpowaniu (nakazowym) mamy do czynienia z dziaaniem profesjonalnych podmiotw gospodarczych, jednakowo za dopuszczalnoci odrzucenia nieopaconego pisma procesowego bez wezwania przemawia wzgld na profesjonalizm reprezentacji prawnej, nie za okoliczno, e sam sprmacharaktergospodarczy(awic,ejegostronysprofesjonalistamiwzakresiejakiej brany).
14.
Wyrokz 26lutego2008r.,SK89/06
TrybunabadazgodnozKonstytucj art.479(12)1 k.p.c.,wprowadzajcy wsprawach gospodarczych przed sdem pierwszej instancji model prekluzji dowodowej. Trybuna nie podzieli argumentacji skarcych, zarzucajcych badanej regulacji naruszenie prawa do sdu i odpowiednio uksztatowanej procedury sdowej, prowadzcej do rozpoznania
19
sprawy. Art. 479(12) 1 k.p.c. zosta uznany za zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zwizkuzm.in.art.2,31ust.3,175ust.1oraz32ust.1Konstytucji.
Przeprowadzona analiza orzecznictwa Sdu Najwyszego wskazuje, e podnoszone w 12 skargachkonstytucyjnychzarzutycodoart.479 1k.p.c.wistociedezaktualizujsiprzy uwiadomieniusobie,eprzepistenniewyklucza(oczymwiadczprzytoczonejudykaty) dyskrecjonalnejwadzysdu,przeamujcej rygoryzmprekluzjidowodowej,ograniczajcej sam stron i wymagajcej od niej starannoci i przezornoci procesowej (take co do koniecznoci posuenia si kwalifikowanym penomocnikiem). Orzecznictwo wyranie 12 dowodzi, e: po pierwsze, kwestionowana tre art. 479 1 k.p.c nie wyczerpuje si w interpretacji bliskiej ujciu bezwzgldnej prekluzji dowodowej, po drugie za, eistniejca praktykaorzeczniczadostarczaprzykadwwaeniadwchwartoci:zabezpieczeniapraw stron procesu (take na paszczynie konstytucyjnej), wymaga dyktowanych postulatem sprawnoci(szybkoci)postpowania.
Tezy:
W orzecznictwie sdowym, a take w doktrynie, podkrela si, e wspczesny ustawodawca na skutek odejcia od zasady tzw. prawdy obiektywnej wzmacnia elementykontradyktoryjnoci.Jednoczeniezaznaczasi,eprawdamaterialna,ujmowana jakozasadaprocesualbojegocel,wdalszymciguobowizuje. Kwestionowanywniniejszejsprawiesystemprekluzjidowodowejnieograniczadojciado prawdyorazprawastrondoobrony.Wsposbwprawdzierygorystyczny,aleuzasadniony istot i celami procesu sdowego, okrela on jedynie ramy czasowe, w ktrych pozwany powinien przedstawi wszystkie rodki obrony. Wymaga od strony (profesjonalisty) starannoci i umiejtnoci przewidywania ryzyka procesowego. Oceniajc konstytucyjno kwestionowanej regulacji, nie mona traci z pola widzenia, e jest ona uzupeniona elementami dyskrecjonalnej wadzy sdziego, pozwalajcej na przyjcie i rozpoznanie spnionychtwierdzeofaktach,atakewnioskwdowodowychizarzutw,jeelistrona niemogaprzedstawiichwczeniejalbopotrzebaichprzedstawieniapowstaapniej. Jak dowodzi przeprowadzona w punkcie 3 czci III uzasadnienia analiza wybranego orzecznictwa Sdu Najwyszego, wskazywane przez skarcych ewentualne naruszenia prawadorzetelnejproceduryniewynikajzsamejtrecikwestionowanegoprzepisu.Tre 12 art. 479 1 k.p.c. pozwala przyj tak interpretacj, ktra umoliwia elastyczne jego stosowanie w praktyce sdowej, odpowiednio do okolicznoci konkretnych spraw i podejmowanych przez strony dziaa procesowych. Prekluzja dowodowa wie bowiem strony, nie za sd; jakkolwiek zarazem kontrolowany przepis nie wyklucza w sferze stosowania prawa w zakresie, w jakim zakada korzystanie z dyskrecjonalnej wadzy sdziego moliwoci nadmiernej obiektywizacji przez sdziego miernika starannoci dowodowejcicejnastronie(jejpenomocniku). () Wbrew zaoeniu przyjtemu przez skarc wymienione przez ni podmioty: przedsibiorcy(zjednejstrony)innestronypostpowaniacywilnego(zdrugiejstrony),nie majwsplnejcechyrelewantnej.Wynikatonietylkozprzepiswproceduralnych,aletake przepisw materialnych, okrelajcych status tych podmiotw. Od profesjonalisty prowadzcegosprprzedsdemwzakresiesprawobjtychjegodziaalnocigospodarcz
20
mona wicej wymaga; wysze ryzyko procesowe, zwizane z wyszym poziomem obowizkw co do sprawnoci dziaania przed sdem jest uzasadnione take profesjonalnym charakterem obsugi prawnej, z ktrej przedsibiorcy powinni korzysta. Podobnienanieporozumieniuopartajestteza,eprzedsibiorcywramachprocesupowinni bytaksamotraktowanibezwzgldunato,zkimtoczspr.Kryteriumpodmiotowesporu gospodarczego, w ktrym przewidziana jest prekluzja dowodowa, dotyczy tu zarwno strony powodowej, jakipozwanej. Ponadto postpowanie wsprawach gospodarczych jest 1 wyodrbnione take na podstawie kryterium przedmiotowego (zob. tre art. 479 k.p.c.) wsplnegodlapozwanegoipowoda. Gdybynapostawionezarzutynaruszeniazasadyrwnocipatrzeprzezpryzmatart.45ust. 1 Konstytucji i zawartej w nim zasady sprawiedliwej procedury, to naley zauway, e kwestionowana regulacja nie prowadzi do zrnicowania sytuacji prawnej stron konkretnego procesu gospodarczego. Zachowana tu zostaje zasada tzw. prawa do wysuchania(audiaturetalterapars,znaczcadosownieniechajbdziewysuchanaidruga 14 strona) i zasada rwnoci broni (zob. tre art. 479 k.p.c). Jedn z podstawowych zasad polskiej procedury cywilnej cile zwizan z zagadnieniem rwnoci jest kontradyktoryjno postpowania oznaczajca, e rwnouprawnione strony tocz spr przed bezstronnym sdem, ktrego werdyktowi obowizane s si podporzdkowa. Z zasady tej wprost wynika wymg, by obie strony miay zagwarantowan jednakow moliwo obrony swych praw i interesw poprzez zgaszanie da i wnioskw, przedstawianietwierdze idowodwikorzystaniezerodkwzaskarenia.Zasadytenie zostajwyzuteztrecipoprzezsamodrbnopostpowaniawsprawachgospodarczych.
15.
PrzedmiotemkontroliwsprawieP37/07bywszczeglnociart.1171k.p.c.,uzaleniajcy prawo ubiegania si o ustanowienie pomocy prawnej z urzdu od zwolnienia strony od kosztw sdowych. Sd pytajcy zarzuca tej regulacji ograniczenie prawa do sdu oraz nierwne traktowanie osb ubiegajcych si o ustanowienie pomocy prawnej. Trybuna uzna badany przepis, w czci obejmujcej zwrot zwolniona przez sd od kosztw sdowychwcaocilubwczcizaniezgodnyzart.45ust.1orazart.77ust.2iart.32ust.1 Konstytucji.
Tezy:
W wyroku z 29 sierpnia 2006 r., sygn. SK 23/05, Trybuna Konstytucyjny podkreli, e pomoc pastwa dlastrony, ktra niejest w stanie ponie kosztw profesjonalnej pomocy prawnej, jest istotna z uwagi na zapewnienie realizacji prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sd (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Dostp do sdu musi by zagwarantowanyzuwzgldnieniemkonstytucyjnejzasadyrwnociwobecprawa,ktra zakazujedyskryminowaniazjakiejkolwiekprzyczyny,wtymz przyczynymajtkowej. () Konsekwencj obowizujcej regulacji (art. 117 1 k.p.c.) jest ponadto zrnicowanie adresatwnormywzakresiedostpudopomocy prawnejzurzdu. Sd pytajcy wskazuje konkretne przykady. Ustawodawca, stosujc kryterium uprzedniego
21
zwolnienia od kosztw sdowych, rnicuje np. sytuacj pozwanego, ktry nie musi wraz z wniesieniem sprzeciwu od nakazu zapaty ponosi opat, i pozwanego, ktry ma obowizek uici opat od zarzutw wnoszonych od nakazu zapaty w postpowaniu nakazowym; sytuacj powoda, ktry wnoszc pozew, ma obowizek uici opat, i pozwanego, ktry wnoszcodpowiednapozew,nieponosiadnychopat;podmiotwwnoszcychodokonanie czynnoci procesowych wicych si z wydatkami bd te niezwizanych z jakimikolwiek wydatkami.Wtensposb,zdaniemsdupytajcego,ustawodawcadyskryminujeosobyubogie w zakresie dostpu do pomocy prawnej z urzdu w zalenoci od zajmowanej przez nich pozycjiprocesowej,rodzajuskadanychrodkwipodejmowanychczynnociprocesowych. Naley te podkreli, e zgodnie z art. 117 6 k.p.c. strona korzystajca z ustawowego zwolnieniaodkosztwsdowych(awictaka,ktrawistocienieponosiadnychopat)moe zgosiwtrybieokrelonymwart.11715wniosekoustanowieniedlaniejadwokatalubradcy prawnego, jeeli na podstawie owiadczenia, zawartego we wniosku, obejmujcego szczegowedaneostanierodzinnym,majtku,dochodachirdachutrzymania,wykae,e nie moe, bez uszczerbku utrzymania siebie i rodziny, ponie kosztw wynagrodzenia adwokatalubradcyprawnego.Tymsposobemstronakorzystajcazezwolnieniaodkosztww trybie ustawowym znajduje si w sytuacji dogodniejszej ni osoba, ktra ubiega si o skorzystanie z sdowego zwolnienia od kosztw. Po stronie tej ostatniej osoby musi bowiem dodatkowozachodziprzesankabrakuoczywistejniezasadnocipowdztwa. Naley zgodzi si z sdem pytajcym, e tego rodzaju rnicowanie podmiotw pozostajewoczywistejsprzecznocizcelemi ratiolegisinstytucjiprawaubogich,ktra zgodnieztradycjwswejistociemiaasuyosobomubogimwdochodzeniuiobronie ichpraw.Naleyuzna,eprzyjtekryteriumzrnicowanianiepozostajewracjonalnym zwizku z celem i treci badanej regulacji. Nie sposb te wskaza interesu, ktremu owe rnicowanie ma suy. W konsekwencji oceniana regulacja narusza take konstytucyjnzasadrwnociwobecprawa,awicart.32 ust.1Konstytucji.
16.
Wyrokz 21lipca2008r.,P49/07
Trybuna Konstytucyjny orzek, e art. 40 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sdowychwsprawachcywilnychjestzgodnyzart.32iart.45ust.1Konstytucjiorazzart.6 ust.1Konwencjioochronieprawczowiekaipodstawowychwolnoci.
Tezy:
Warto zauway, i zgodnie z stanowiskiem Sdu Najwyszego w postpowaniu o stwierdzenie zasiedzenia dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodw obalajcych prawdziwo domniemania wynikajcego z wpisu w ksidze wieczystej, bez potrzeby inicjowania odrbnego postpowania o uzgodnienie treci ksigi wieczystej ze stanem faktycznym(zob.uchwaaSNz26marca1993r.,sygn.aktIIICZP 14/93,OSNnr11/1993, poz. 196). Rwnoczenie zgodnie z pogldami doktryny prawnej spoczywajcy na wnioskodawcy ciar dowodu i obowizek przedkadania stosownych dokumentw oraz wprowadzenie elementw tzw. prawdy formalnej w procesie nie oznacza rezygnacji z zasady prawdy materialnej, obowizujcej zarwno w postpowaniu procesowym jak i nieprocesowym. Dotarcie przez sd do prawdy jest nadal jednym z celw procesu
22
cywilnego(zob.uchwaaSNz17lutego2004r.,sygn.aktIIICZP115/03,OSNCnr5/2005, poz.77).Wkonsekwencjiniemona wykluczyaktywnegozaangaowaniasdu wproces dowodowy, co moe by zwizane z odpowiednio wyszymi nakadami czasu, pracy i rodkwwramachtoczcegosipostpowania.
17.
Wyrokz 17listopada2008r.,SK33/07
Przedmiotem kontroli by art. 130(2) 3 k.p.c., przewidujcy, i sd odrzuca bez wezwaniaouiszczenieopatypismowniesioneprzezprofesjonalnegopenomocnikabdce rodkiem odwoawczym lub zaskarenia podlegajce opacie staej bd stosunkowej. Skarcy sformuowa rwnie zarzut wobec art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2 u.k.s.c. naruszenia Konstytucji w zakresie, w jakim przepisy te nakadaj na stron w caoci zwolnion od kosztw sdowych na podstawie przepisw obowizujcych przed 2 marca 2006 r. obowizek uiszczania opaty podstawowej od pism wymienionych w art. 3 ust. 2 u.k.s.c.Trybunauzna,ezaskaroneprzepisyszgodnezKonstytucj,wszczeglnociz art.2,art.45ust.1,art.77ust.2iart.78.
Obowizek ponoszenia kosztw sdowych w tym opat sdowych, w sprawach cywilnych reguluje u.k.s.c. z 2005 r. Art. 8ust. 1 ustawy przewiduje, e Wpostpowaniu dotyczcym kosztw sdowych stosuje si przepisy Kodeksu postpowania cywilnego, 2 chybaeustawastanowiinaczej.Zgodniezazart.126 1k.p.c.Sdniepodejmieadnej czynnoci na skutek pisma, od ktrego nie zostaa uiszczona nalena opata. Uchybienie temu obowizkowi powoduje, e zgodnie z zasad wyraon w art. 130 1 k.p.c., jeeli pismo procesowe nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek niezachowania warunkw formalnych lub jeeli od pisma nie uiszczono nalenej opaty, przewodniczcy wzywastron,podrygoremzwrceniapisma,dopoprawienia,uzupenienialubopacenia gowterminietygodniowym.Bezskutecznyupywterminuskutkujezwrotempismastronie. Pismozwrconeniewywouje adnychskutkw,jakieustawawiezwniesieniempisma procesowego dosdu (art. 130 2 k.p.c),natomiast pismopoprawione lub uzupenione w terminiewywoujeskutkiod chwilijegowniesienia(art.1303k.p.c.). 2 Wyjtki od powyszej zasady, ksztatujce pewien rygor, ustawodawca uj w art. 130 k.p.c. Zrnicowa przy tym pozycj strony zastpionej przez profesjonalnego penomocnika (adwokata, radc prawnego, rzecznika patentowego) i samodzielnie wnoszcej pismo podlegajce opacie. Rnicowanie to jest wynikiem sytuacj i 2 procesowej,wjakiejpozostajestrona.Zgodniezart.130 1k.p.c.pismowniesioneprzez profesjonalnego penomocnika (adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy), ktre nie zostaonaleycieopacone,przewodniczcyzwracabezwezwaniadouiszczeniaopaty.W terminietygodniowymoddniadorczeniazarzdzeniaozwrociepismastronamoeuici brakujcopat,ijeelidokonaategowewaciwejwysokoci,pismowywoujeskutekod 2 dniapierwotnegowniesienia(art.130 2i4k.p.c.;por.wyrokTrybunauz20grudnia2007 r.,sygn.P39/06,OTKZUnr11/A/2007,poz.161). Inaczej ksztatuje si sytuacja strony wnoszcej pismo bdce rodkiem 2 odwoawczym bd rodkiem zaskarenia. Wwczas zgodnie z art. 130 3 k.p.c. Sd
23
odrzuca bez wezwania o uiszczenie opaty pismo wniesione przez adwokata, radc prawnego lub rzecznikapatentowegorodkiodwoawcze lub rodki zaskarenia (apelacj, zaalenie, skarg kasacyjn,skarg ostwierdzenie niezgodnoci zprawem prawomocnego orzeczenia,sprzeciwodwyrokuzaocznego,zarzutyodnakazuzapaty,skargna orzeczenie referendarzasdowego)podlegajceopaciewwysokocistaej lubstosunkowej obliczonej od wskazanejprzezstronwartociprzedmiotuzaskarenia.
Tezy:
Problematyka kosztw sdowych bya ju kilkakrotnie przedmiotem oceny Trybunau. Trybuna stwierdzi, e koszty sdowe s tradycyjnie uznanym instrumentem polityki pastwa sucym do regulowania relacji stron stosunkw procesowych oraz w szerszym ujciu stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich intereswidoborurodkwichochrony.Kosztypostpowaniasuosigniciunaleytej sprawnociorganizacyjnejiorzeczniczejsdworazoddzieleniuroszczeszykanujcych i oczywicie niezasadnych od roszcze uzasadnionych, sucych ochronie praw i wolnocijednostki. () Powysze zaoenia Trybuna powtrzy m.in. w sprawie o sygn. P 39/06. Dlatego wniesienie nieopaconych zarzutw w postpowaniu nakazowym, skutkujce ich odrzuceniem bez wezwania do opacenia, mona uzna za mieszczce si w zakresie regulacyjnejswobodyustawodawcyjelichodziostronpostpowaniagospodarczego reprezentowan przez profesjonalnego penomocnika. Nie jest natomiast trafne wizanie identycznych skutkw prawnych z sytuacj, gdy podmiot (gospodarczy) dziaa sam. Wprawdzie w obu wypadkach w postpowaniu (nakazowym) mamy do czynienia z dziaaniem profesjonalnych podmiotw gospodarczych, jednakowo za dopuszczalnoci odrzucenia nieopaconego pisma procesowego bez wezwania przemawia wzgld na profesjonalizm reprezentacji prawnej, nie za okoliczno, e sam spr ma charakter gospodarczy(awic,ejegostronysprofesjonalistamiwzakresiejakiejbrany).Inaczej 2 mwic: w art. 130 13 k.p.c. ratio legis normowania jest zwizana z profesjonalnym charakteremreprezentacjiwprocesie.
18.
Wyrokz16grudnia2008r.,P17/07
W ocenie pytajcego sdu, sposb kalkulowania opat w postpowaniu uproszczonym na podstawie kwestionowanej regulacji prowadzi do pogorszenia pozycji podmiotw, dochodzcych swoich roszcze w tym postpowaniu, w stosunku do podmiotw, ktrych sprawyrozpoznawaneswpostpowaniuzwykym.Naruszatymsamymzasadrwnoci, okrelon w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem sdu postpowaniu w drugiej instancji, przyjty sposb okrelania wysokoci opat od apelacji oznacza, e w postpowaniu zwykymwysokoopatyodapelacjizaleyodwartociprzedmiotuzaskarenia(art.13w zwizku z art. 18 ust. 2 ustawy), czyli od wartoci roszczenia rzeczywicie dochodzonego wzgldnie zwalczanego przez stron wnoszc apelacj, o tyle w postpowaniu uproszczonymustawodawcaprzesdzi,ezaleyonajedynieodwartociprzedmiotsporu (umowy) (art. 28 w zwizku z art. 18 ust. 2 ustawy). Prowadzi to do sytuacji, w ktrej
24
podmiotydochodzceswychroszczewpostpowaniuuproszczonym,zaskarajcwczci rozstrzygnicie sdu pierwszej instancji, zapac znacznie wicej, ni strony postpowania zwykego.Kwestionowanaregulacjabudzirwniezastrzeeniasduzpunktuwidzeniajej zgodnoci z prawem do sdu. Okrelenie wysokoci opat sdowych w sprawach o roszczenia majtkowe na takim poziomie, e ich warto rwna si a nawet niekiedy przewysza warto dochodzonego (wzgldnie zwalczanego) roszczenia, stanowi naruszenie samego dostpu jednostki do sdu, skoro rzeczywista moliwo korzystania z prawa dostpu do sdu istnieje bowiem jedynie wwczas, gdy prowadzenie sporu sdowegooprawamajtkowejestopacalnezekonomicznegopunktuwidzenia. TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.18ust.2wzwizkuzart.28ustawyz28lipca2005r. o kosztach sdowych w sprawach cywilnych w zakresie, w jakim stanowi, e w postpowaniu uproszczonym pobiera siodapelacjiopatsta, liczon jak od pozwuod wartoci przedmiotu sporu lub wartoci przedmiotu umowy, niezalenie od wartoci przedmiotuzaskareniawapelacji,jestniezgodnyzart.45ust.1iart.78,wzwizkuzart.31 ust.3Konstytucjiorazjestzgodnyzart.32ust.1Konstytucji.
tezanr1:
Jakowsplncechpodmiotwdochodzcychswoichroszczewpostpowaniuzwykym i postpowaniu uproszczonym, ze wzgldu na ktr naley dokona porwnania sytuacji tych podmiotw, sd wskaza fakt poddania prywatnego sporu pod rozstrzygnicie sd powszechnego (wymiaru sprawiedliwoci) czy innymi sowy przymiot bycia stron postpowaniasdowegocywilnego. () Trybuna Konstytucyjny przypomina, e poddawa ju kontroli konstytucyjnej postpowanieuproszczone zpunktu widzenia zgodnoci z zasad rwnoci, wynikajc z art.32ust.1Konstytucji. 2 5 Badajc zgodno art. 505 i art. 505 k.p.c. z art. 32 ust. 1 Konstytucji, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e oczywistym nastpstwem wprowadzenia postpowania uproszczonego jest dalsze zrnicowanie trybw, w jakich s rozpoznawane sprawy cywilne.Istnienietakiegozrnicowaniajestfaktemniezaprzeczalnym,wynikajcymwprost juzsamej lekturyspisu trecikodeksu postpowaniacywilnego.Wystarczywspomnieo zrnicowaniu waciwoci rzeczowej sdw, skadw orzekajcych, czy orzecze koczcychpostpowaniewsprawie,istnieniutzw.postpowaodrbnych.Okoliczno,i sprawa jednego podmiotu rozpoznawana jest w pierwszej instancji przez sd rejonowy, innego za przez sd okrgowy, zwykle posiadajcy wysze kwalifikacje i wiksze dowiadczenie,niewiadczyjednakonaruszeniuzasadyrwnociobywateliwobecprawa. Cech wszystkich wspczesnych porzdkw prawnych jest daleko idce zrnicowanie organw sdowych, ich specjalizacja, dywersyfikacja trybw postpowania. Trudno dopatrywa si w tych tendencjach, wymuszonych rozwojem kulturowym, spoecznym i gospodarczym,narzdziarnicowaniapozycjiprawnejobywateli.Toniecechyobywateli, lecz charakter ich spraw decyduje o objciu ich kompetencj okrelonego sdu i zastosowaniadonichokrelonegotrybu.Kontrolikonstytucyjnejmoepodlegazachowanie przez ustawodawc standardw konstytucyjnych przy tworzeniu struktury sdw i procedury sdowej (np. w kwestii moliwoci zaskarania orzecze). W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, kontroli tej cakowicie wymyka si natomiast porwnywanie sytuacji podmiotwwposzczeglnychpostpowaniachihipotetycznebadanie,czyprzykadowo dostpnodosdu,atakeszansewygraniasprawyskarcegobyybywiksze,gdyby
25
rozpoznawanojwtrybiezwykym,aniewpostpowaniuuproszczonym(wyrokTKz 13stycznia2004r.,sygn.SK10/03,OTKZUnr1/A/2004,poz.2). Trybuna Konstytucyjny podtrzymuje powysz lini orzecznicz w niniejszej sprawie. Marszaek Sejmu zauwaa trafnie, e przyjmujc twierdzenie sdu pytajcego, i sytuacj podmiotwdochodzcychroszczewobupostpowaniachpowinnosioceniazewzgldu na ich wspln cech, jak jest fakt poddania prywatnego sporu pod rozstrzygnicie sdu powszechnego,naleaobyuzna,iwszelkieodmiennociproceduralne wpostpowaniu zwykym i uproszczonym nosz znamiona naruszenia zasady rwnoci, poniewa ograniczajprawastronpostpowaniauproszczonego. DlategoTrybunastwierdzi,eart.18ust.2wzwizkuzart.28ustawyjestzgodnyzart.32 ust.1Konstytucji.
tezanr2:
Trybuna Konstytucyjny podkrela we wczeniejszych orzeczeniach, e jedn z podstawowych zasad polskiej procedury cywilnej cile zwizan z zagadnieniem rwnocijestkontradyktoryjnopostpowania.Zzasadytejwprostwynikawymg,by obiestronymiayzagwarantowanjednakowmoliwoobronyichprawiintereswprzez zgaszanie da i wnioskw, przedstawianie twierdze i dowodw i korzystanie ze rodkw zaskarenia (wyrok Trybunau Konstytucyjnego z 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06). Trybunawzwizkuzrozpatrywansprawpodtrzymujeswjpogldnatematpowyszej zasadyistwierdza,ezaskaronaprzezsdpytajcynormazasadtnarusza. Oderwanie ksztatowania opat od interesu podmiotu wnoszcego apelacj, przy jednoczesnym zachowaniu jej powizania z interesem podmiotu wnoszcego pozew (wartoprzedmiotusporu,wartoprzedmiotuumowy),powoduje,eopatyodapelacjiw postpowaniu uproszczonym rosn progresywnie wraz ze wzrostem wartoci przedmiotu sporulub umowy,niezalenieod wartoci daniaokrelonego w apelacji. Niestwarza to barier ekonomicznych dostpu do sdu przy niskiej wartoci przedmiotu zaskarenia w apelacji, jeli warto przedmiotu sporu jest do 2000 z, jednak wnoszcy apelacj w odniesieniudotakiejsamejwartocizaskarenia,jeliwartoprzedmiotusporulubumowy przekracza7500z,napotkanaistotneograniczenie.Opatawtymwypadkuwyniesie300z, czyliwicejniwpostpowaniuzwykym.
19.
Postanowieniez12lutego2009r.,P64/08
Trybuna umorzy postpowanie o stwierdzenie zgodnoci 188 ust. 4 Regulaminu urzdowania sdw powszechnych z art. 782 2 k.p.c. ze wzgldu na niedopuszczalno wydania wyroku. Sd pytajcy kwestionowa brak obowizku przesyania przez sd z urzduwierzycielowitytuuwykonawczegonakazuzapaty,ktregoklauzulawykonalnoci zostaanadanazurzdu.
Interpretacjaprzepisu:
Przytoczonyprzezsdpytajcywzorzeckontrolilegalnocirozporzdzeniatoart.7822 k.p.c., ktry zosta znowelizowany ustaw z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy
26
KodekspostpowaniacywilnegoorazustawyPrawooustrojusdwpowszechnych(Dz. U.z2005r.Nr13,poz.98;dalej:ustawazmieniajca).Stanowion,enakazowizapatysd nadaje klauzul wykonalnoci z urzdu niezwocznie po jego uprawomocnieniu si. Sd Najwyszywpostanowieniuz7grudnia2005r.(sygn.aktICA1/05,OSNCnr6/2006,poz. 109) stwierdzi, e art. 782 2 k.p.c. nakada na sd obowizek nadania nakazowi zapaty klauzuli wykonalnoci z urzdu oraz dorczenia tytuu wykonawczego wierzycielowi z urzdu.KomentatorzytegorozstrzygniciaSduNajwyszegopodnieli,eregulacjatanie zawiera wzmianki o dorczeniu wierzycielowi tytuu wykonawczego. Ustawodawca 6 przewidzia ten tryb w innych przepisach (np. art. 477 3 k.p.c.i art. 1082 zdanie drugie k.p.c.). W zwizku z tym za naduycie potraktowano tak interpretacj tej regulacji, ktra wywodzizjegotrecinakazdorczaniatytuuwykonawczegowierzycielowizurzdu.
Tezy:
Nie mona stosowa wykadni rozszerzajcej, jeli ustawodawca wskazuje przypadki dziaaniasduzurzdu.Odmiennerozumowanienaruszakonstytucyjnzasadpodziau wadz,gdyustanawiasytuacj,wktrejsddziaabytylkowinteresiejednejze stron procesu cywilnego (wierzyciela). Taki wyjtek, o ile w ogle, powinien by zapisany wprost w ustawie. Dziaanie sdu z urzdu bez ustawowego upowanienia moe prowadzi do naruszenia konstytucyjnego prawa do sdu (art. 45 ust. 1 Konstytucj i) i zasadyrwnoci(art.32ust.1Konstytucji). Wniektrychwypadkachdopuszczonomoliworozszerzeniaobowizkudziaaniasduz urzdu(np.wzakresiedorczaniastronietytuuwykonawczegodotytuwegzekucyjnych zasdzajcych renty o charakterze alimentacyjnym). Za trafnoci takiego stanowiska przemawia wykadnia funkcjonalna i systemowa Dzia V Tytuu III Czci trzeciej k.p.c. (por. E. Wengerek,Postpowanie zabezpieczajce iegzekucyjne.t. II, Warszawa 1994,s. 444;Z. wieboda, Komentarz do Kodeksu postpowania cywilnego. Cz druga. Postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne,Warszawa 2001,s.459). W wypadku nakazw zapaty niema takichsamychargumentw,ktreprzemawiaybyzawikszochronstronypowodowej. Ponadtonaleywskaza,eczynnodorczeniazurzdutytuuwykonawczegomoesi okaza zbdna, jeeli dunik po otrzymaniu nakazu dobrowolnie zaspokoi wierzyciela (por. P. Klecha, Nadanie nakazowi zapaty klauzuli wykonalnoci z urzdu [art. 782 k.p.c.], MonitorPrawniczynr 3/2008,s.162). 20. Wyrokz 15kwietnia2009r.,SK28/08
TrybunabadazgodnozKonstytucjart.479(8a)5zd.drugiek.p.c.Przepistenstanowi, esdodrzucabezwezwaniadouzupenieniabrakwsprzeciwodwyrokuzaocznegolub nakazu zapaty oraz zarzuty od nakazu zapaty, zawierajcy uchybienia formalne, jeli zostay sporzdzone przez profesjonalnego penomocnika. Regulacja ta znajduje zastosowanie w sprawach gospodarczych rozpatrywanych w postpowaniu nakazowym i upominawczym. Trybuna uzna niezgodno badanego przepisu w kwestionowanym zakresiezart.45ust.1wzwizkuzart.31ust.3,zart.45ust.1wzwizkuzart.32ust.1 orazzart.78Konstytucji.
27
Tezy:
Istnienie w postpowaniach odrbnych surowszych ni w postpowaniu zwykym rygorw w zakresie konsekwencji niezachowania warunkw formalnych wnoszonych pism procesowych, zwaszcza pism przygotowanych przez profesjonalnych penomocnikw reprezentujcych strony, nie jest okolicznoci stanowic podstaw stwierdzenianiekonstytucyjnociprzepiswprocedurysdowej.TrybunaKonstytucyjny wypowiadasi wielokrotnie w kwestii konstytucyjnej dopuszczalnoci istnienia tego typu obostrze, za ktrymi przemawia moe szczeglny cel wprowadzenia regulacji, sucy przyspieszeniu postpowania, oraz wysoki stopie profesjonalizmu penomocnikw stron. Od profesjonalnych penomocnikw wymaga mona zdecydowanie wikszej starannociirzetelnociwwystpowaniuprzedorganamiprocesowymi,anawetwyciga daleko idce bezporednie negatywne konsekwencje procesowe dla stron przez nich reprezentowanych w razie popenienia przez nich bdw formalnych. Uzasadnieniem takiego ksztatu procedury cywilnej mog by wzgldy szybkoci i sprawnoci postpowaniawsprawachgospodarczych,ktreuzasadniajkorzystaniezprofesjonalnej reprezentacji w procesie. ()Trybuna Konstytucyjny, uchylajc si od oceny caoksztatu problematykisprawnocipostpowaniawsprawach gospodarczych,pragniezauway,e ustawodawcadcdozapewnieniaszybkociiefektywnocitakichpostpowamusi zarazemzachowakonstytucyjnestandardyprawadosdu. () TrybunaKonstytucyjnypodzielastanowiskouczestnikwpostpowania,zgodniezktrym 8a art. 479 5 zdanie drugie k.p.c. wyranie rnicuje moliwo obrony praw obu stron procesu,ograniczajc je w stosunku do stronypozwanej w sposb nieproporcjonalny w sprawiegospodarczejwpostpowaniunakazowymiupominawczymnaetapiewnoszenia przeznipierwszegopismaprocesowegowsprawie.Pismotostanowispecyficznyrodek zaskarenia orzeczenia wstpnego, jakim jest nakaz zapaty, i jest konieczne do merytorycznego rozpoznania sporu przez sd. Tym samym zaskarony przepis uniemoliwia podwaenie samej zasadnoci wydania nakazu zapaty i przedstawienia sdowi wasnej argumentacji, ktra mogaby zaway na treci rozstrzygnicia. Orzeczenie przez sd na podstawie twierdze jednej strony postpowania nie ma wwczasprzymioturozpatrzeniasprawy. Skarcetrafniepodnosz,eodrzuceniepismaprocesowegoprzezsdpierwszejinstancji ze wzgldu na bdy formalne bez moliwoci ich uzupenienia oznacza, i strona procesowa w zaistniaej sytuacj i w ogle nie dysponuje moliwoci przedstawienia sdowi merytorycznej argumentacji. Wyczone tym samym zostao prawo do wysuchania,uznawanepowszechniezaaspektprawadosdu,ktregokorzenieodnale mona w rzymskiej zasadzie audiatur et altera pars, znaczcej dosownie niechaj bdzie wysuchana i druga strona. Dopiero wysuchanie przez sd argumentacji obu stron pozwalanaanalizsprawy,polegajcnawaeniuargumentw,badaniuprzedstawionych dowodwirozwaaniutwierdzestron (por.wyrokz12marca2002r.,sygn.P9/01,OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14). Z ca pewnoci uzyskanie przez jedn ze stron sdowej sankcji dla jej twierdze nie moe by utosamiane z rozpatrzeniem sprawy, nie spenia te wymogu sprawiedliwoci proceduralnej. Jeszcze przed wejciem w ycie Konstytucjiz1997r.TrybunaKonstytucyjnypodkrela,ewpastwieprawnymprawo dosduniemoebyrozumianejedynieformalnie,jakodostpnodrogisdowejwogle, lecz i materialnie, jako moliwo prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sdowej
28
(uchwaaz25stycznia1995r.,sygn.W14/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.19). () Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, w niniejszej sprawie naruszenie zasady rwnoci przy rnicowaniu sytuacji stron postpowania przed sdem pierwszej instancji w postpowaniu nakazowym i upominawczym w sprawach gospodarczych przejawia si w tym, e zaskarony przepis w sposb nadmierny i nieuzasadniony uprzywilejowuje powoda w zakresie postpowa, w ktrych obie strony reprezentowane s przez profesjonalnychpenomocnikw.Susznieskarcespkipodnosz,ezpunktuwidzenia zasady rwnoci nie sposb doszuka si racjonalnego wytumaczenia odmiennego rodzajuskutkwbduformalnegoprofesjonalnegopenomocnikawzalenociodtego, ktr ze stron tene reprezentuje. Naruszenie zasady rwnocistron w niniejszej sprawie polega na tym, e powd reprezentowany przez profesjonalnego penomocnika, ktrego pozew nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek niezachowania warunkw 8a formalnych, moe, na podstawie art. 479 3 k.p.c., wnie go ponownie w terminie tygodniowym, ze skutkiem od daty pierwotnego wniesienia. Jeeli drugie pismo nie jest dotknite brakami, wywouje skutek od daty wniesienia pierwszego pisma. Tymczasem pozwany w pierwszej instancji w postpowaniu nakazowym lub upominawczym w sprawach gospodarczych nie dysponuje podobn moliwoci przedstawienia sdowi 8a swojejargumentacji.Zgodniezkwestionowanymart.479 5k.p.c.sdwpostpowaniu nakazowym i upominawczym w sprawach gospodarczych odrzuca pismo pozwanego w odpowiedzinanakazzapaty(zarzutylubsprzeciwodnakazuzapaty)iniezwracagoju stroniedopoprawienialubuzupenienia,jakczynitowobecpowoda. WocenieTrybunauKonstytucyjnegonierwnotraktowaniaobustronprocesuprzejawia sirwniewtym,epowd,nawetjeelipozwrociepozwuprzezsddopoprawienialub uzupenieniawniesiepismoponowniezbrakamiformalnymi,zachowujewdalszymcigu moliwo wszczcia postpowania. Powd posiada bowiem nie tylko moliwo jednokrotnego poprawienia popenionych bdw bez adnych konsekwencji (z zachowaniem pierwotnego terminu wniesienia pozwu, co moe mie znaczenie w razie skadania tego pozwu na granicy przedawnienia roszczenia i rzutuje np. na wysoko odsetek), ale z samej istoty rzeczy posiada dodatkowo moliwo skadania kolejnego pozwu, a do czasu przedawnienia roszczenia.Tymczasem pozwanyo zoonym pozwie dowiaduje si dopiero z wydanego nakazu zapaty, moe wprawdzie zoy zarzuty lub sprzeciw, jednak w razie popenienia najdrobniejszego bdu rodek ten zostanie odrzucony nie tylko bez wskazania rodzaju popenionych bdw, ale rwnie bez moliwociichusunicia. Jedn z podstawowych zasad polskiej procedury cywilnej cile zwizan z sam istot procesu cywilnego i zagadnieniem rwnoci jest kontradyktoryjno postpowania, oznaczajca, e rwnouprawnione strony tocz spr przed bezstronnym sdem, ktrego werdyktowiobowizanessipodporzdkowa.Zzasadyspornociwynikawymg,by obie strony miay zagwarantowan jednakow moliwo obrony ich praw i interesw. Sprawapowinnabyrozstrzygnitaprzezsdpoprzeprowadzeniurozprawyiwysuchaniu obu stron, ktre powinny mie zapewnione prawo do wypowiedzenia si o faktach wysuwanych przez stron przeciwn i dowodach przez ni powoywanych, w szczeglnoci poprzez zgaszanie da i wnioskw, przedstawianie twierdze i dowodw oraz korzystanie ze rodkw zaskarenia. Odnosi si to w szczeglny sposb dopismapozwanegozawierajcegozarzutylubsprzeciwodwniesionegonakazuzapaty,
29
ktry to rodek suy wanie do wskazania sdowi, e wbrew twierdzeniom powoda, na ktrych opar si sd wydajc nakaz zapaty w sprawach gospodarczych, i wbrew przytoczonym przez niego dowodom, spraw naley rozpozna merytorycznie. Jednoczenie jest to pierwsze pismo pozwanego w sprawie, w ktrym ma on sposobno zareagowanianawniesionypozew. Trybuna Konstytucyjny, majc na uwadze szczeglne cechy postpowania w sprawach gospodarczych rozpoznawanych w trybie postpowanianakazowegolubupominawczego, 8a uznaniezgodnoart.479 5zdaniedrugiek.p.c.wewskazanymzakresiezart.45ust.1 wzwizkuzart.32ust.1Konstytucji.
II.
WpywkonstytucjiiorzecznictwaTrybunaunapojciedrogisdowej
Uwagawprowadzajca:
Wzwizkuzprzedstawionymtematemnaleyzwrciuwagnaproblemzwizanyzjego zakresem przedmiotowym. Podczas gdy w postpowaniu cywilnym traktuje si drog sdowjakoprzesankdopuszczalnocipostpowania,toworzecznictwieTKczysito pojcie bardziej z art. 77 Konstytucji i prawem dostpu do sdu. Kwesti wymagajca rozstrzygnicia jest odpowied na pytanie, czy mamy cigle do czynienia z jednym i tym samympojciem,czytezdwomazupenieosobnymiterminami. Wskazuje si, e dopuszczalno drogi sdowej jest pojciem waciwym jedynie dla postpowania cywilnego. Stanowi ona jedn z przesanek procesowych postpowania 1 cywilnego. . Zgodnie z art. 2 k.p.c. droga sdowa w sprawach cywilnych w znaczeniu cisym to postpowanie przed sdamipowszechnymii Sdem Najwyszym, natomiast w znaczeniuszerszymrwniepostpowanieprzedsdamiszczeglnymi.Wceluuznania,e przesankadrogisdowejwystpujewkonkretnejsprawienaleystwierdzi,e:1)chodzio spraw cywiln; 2) nie istnieje przepis szczeglny, ktry by w tego rodzaju sprawach 2 cywilnych wycza kompetencj sdw tj. drog sdow . Dopuszczalno drogi sdowej stanowi bezwzgldn przesank procesow, ktrej brak powoduje niewano 3 postpowania. Z kolei drogasdowa,o ktrej mowa w art. 77 Konstytucji to inne pojcie nie zwizane z 4 dopuszczalnocidrogisdowejwk.p.c . Prezentowany wybr koncentruje si zatem na orzeczeniach i wypowiedziach Trybunau Konstytucyjnego dotyczcych drogi sdowej w znaczeniu waciwym dla procedury cywilnej, czyli przesanki dopuszczalnoci postpowania a nie prawa dostpu do sdu, o ktrymmowawart.77Konstytucji.
1 2
W.Broniewicz,Postpowaniecywilnew zarysie,Warszawa2006,s.31 Z.Resich,Postpowaniecywilne,Warszawa2003,s.75. 3 W.Siedlecki, Postpowaniecywilne.Zaryswykadu,Warszawa1998,s.42. 4 W.Broniewicz,op.cit.
30
1.
Wyrokz10lipca2000r.,SK12/99
Trybuna Konstytucyjny orzek m.in., e art. 1 k.p.c., rozumiany w ten sposb, i w zakresie pojcia sprawy cywilnej nie mog si mieci roszczenia dotyczce zobowiza pieninych,ktrychrdostanowidecyzjaadministracyjna,jestniezgodnyzart.45ust.1 wzwizkuzart.31ust.3KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
tezanr1:[pojciesprawy]:
Przystpujcdoanalizyistotyzarzutusformuowanegoprzezskarcego,azatemzarzutu naruszenia przez art. 1 i 2 kpc przepisw konstytucji statuujcych prawo do sdu wskazanychwskardze,tj.art.2,45ust.1wzw.zart.31ust.3orazart.177,Trybunauzna za konieczne skonfrontowanie zakresu przedmiotowego spraw przekazanych sdom na podstawie kodeksu postpowania cywilnego z wzorcem konstytucyjnym. Z art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej wynika, e prawo do sdu obejmuje sprawy dotyczce jednostek i innych podmiotw tego prawa. Ustawodawca konstytucyjny nie zdefiniowa pojcia sprawy, ktrym posuy si ksztatujc prawo do sdu; brak te jednoznacznego okrelenia tego pojcia i w orzecznictwie. Wystpuje ono w rnych znaczeniach na tle poszczeglnych gaziprawa.Odwoaniesidonich,jakwyjaniTrybunaKonstytucyjny wswymorzecznictwie,niewystarczyjednakdoobjanieniapojciasprawywznaczeniu konstytucyjnym. Trybuna przyjmuje bowiem, e konstytucyjne pojcie sprawy ma przynajmniej w pewnej mierze znaczenie autonomiczne (por. wyrok z 10 maja 2000 r., K. 21/99,OTKZU Nr4/2000,poz.109,s.30).Terminsprawanaleyodnosiniewtpliwie do sporw prawnych midzy osobami fizycznymi i prawnymi; obejmuje on spory wynikajce ze stosunkw cywilnoprawnych, administracyjnoprawnych oraz rozstrzyganie o zasadnoci zarzutw karnych. Jego znaczenie nie wyczerpuje si jednak na tym katalogu; generalnie chodzi o rozstrzyganie o prawach danego podmiotu. Do kategorii praw, o ktrych rozstrzyga sd sprawujcy wymiar sprawiedliwoci nale wic wszelkie inne prawa, ktrych istnienie wynika z caoksztatu obowizujcych regulacji prawa materialnego (tame, s. 30, 31). Prawo do sdu nie obejmuje natomiast sporw, w ktre nie jest uwikany choby jeden podmiot prawa prywatnego (K. 28/97, OTK ZU Nr 4/1998,poz. 50,s. 300). Trybuna wyrazi tepogldo charakterze oglnym, iPrawo do sdu oznacza dla ustawodawcyobowizek ustanowienia regulacji prawnej, ktra zapewni rozpatrzenie sprawy przez sd, na danie zainteresowanego (tame, s. 302). Przy rozpatrywaniu niniejszej skargiszczeglnego podkrelenia wymaga stanowisko Trybunau Konstytucyjnego, zgodnie z ktrym prawo do sdu przysuguje niezalenie od tego, czy podmiotypozostajcewsporzerzeczywicieszwizanestosunkiemmaterialnoprawnym, czy te wbrew twierdzeniu jednej ze stron w konkretnym przypadku aden stosunek prawny ich nie czy (tame, s. 300). Tylko takie rozumienie pojcia sprawy stwarza gwarancje, i ochrona sdowa przyznana obywatelom ma charakter rzeczywisty. Jeszcze przed wejciem w ycie obowizujcej Konstytucji Trybuna Konstytucyjny podkrela, e w pastwie prawnym prawo do sdu nie moe by rozumiane jedynie formalnie, jako dostpno drogi sdowej w ogle, lecz i materialnie, jako moliwo prawnie skutecznej ochronyprawnadrodzesdowej(W.14/94,OTKw1995r.,cz.I,s.219).
31
tezanr2:
Przedstawiciele doktryny piszcy wspczenie o przedmiocie procesu cywilnego podkrelaj zwizek zachodzcy midzy jego ujciem a konstytucyjnym prawem do sdu. Stanowisko w kwestii przedmiotu procesu determinuje bowiem zakres tzw. prawa do powdztwa. To prawo jest z kolei rodkiem, za pomoc ktrego obywatele realizuj przysugujce im prawo dostpu do sdu. Konstytucja z 1997 r., zdaniem przedstawicieli doktryny,nadaa koncepcjiprawa do powdztwa nowy wymiar (por. K. Korzan, op.cit., s. 181). Zwrcono przy tym uwag na zaleno midzy ustrojem politycznym i spoeczno gospodarczym a tendencjami w zakresie ujmowania przedmiotu procesu. W okresie realnego socjalizmu lansowana bya teoria tzw. rzeczywistego przedmiotu procesu, ktra nakadaa na sd obowizek badania stosunkw wystpujcych poza ramami procesu w realiach prawnospoecznych. Konsekwencj tej teorii bya opcja materialnoprawna przy okrelaniu przedmiotu procesu (K. Korzan, op.cit., s. 185). W kracowym przypadku oznaczaonaupowanieniesdudomerytorycznejanalizydaniapozwuwceluustalenia dopuszczalnocidrogisdowej. () Waciwe ujcie przedmiotu procesu, tj. traktowanie go jako twierdzenia powoda o istnieniu lub nieistnieniu prawa, gwarantuje podmiotom daleko idc moliwo wystpowaniazpowdztwem.Szerokadostpnopowdztwajestpowanymoremw walce o przestrzeganie w demokratycznym pastwie prawa zasady, e pastwo jako organizacjapolitycznapenifunkcjsuebnwobecobywateli,cowykluczatraktowanieich jak wasali (K. Korzan, op.cit., s. 182). Dopuszczalno drogi sdowej nie zaley bowiem aniodwykazaniaistnieniaroszczenia,aniteodstosunkuprawnegomidzystronami. Za takim ujciem, uzasadnianym dotd argumentami natury prawnoprocesowej, przemawia dzidodatkowowtreart.177konstytucji,zgodniezktrymsdypowszechnesprawuj wymiar sprawiedliwoci we wszystkich sprawach z wyjtkiem spraw ustawowo zastrzeonych dla waciwoci innych sdw. Trybuna Konstytucyjny w swym orzecznictwie przyjmuje, e Ustawa zasadnicza wprowadza swoiste domniemanie drogi sdowej (por. wyrok z 9 czerwca 1998 r., K. 28/97, OTK ZU Nr 4/1998, poz. 50, s. 300). Gwarancjaprawadosduoznacza,eustawodawcyzwykemupozostajejedynieswoboda wyboruwaciwejdrogisdowej przedsdempowszechnymlubadministracyjnym(tame, s.39).Wbraku wskazania,iwkonkretnejsprawie,zktrzainteresowanyzwrcisido sdu powszechnego, kompetentny jest inny sd sd powszechny powinien spraw rozpozna merytorycznie. Tak naley rozumie konsekwencje konstytucyjnego domniemaniaustanowionegowart.177ustawyzasadniczej.
tezanr3: Trybuna Konstytucyjny w peni podziela przedstawione wyej stanowisko Sdu

Najwyszegoidoktryny,przyjmujcedopuszczalnodrogisdowejzawsze wtedy,gdy powd opiera swoje roszczenie na zdarzeniach prawnych, ktre mog stanowi rdo stosunkw cywilnoprawnych. O dopuszczalnoci drogi sdowej decyduje bowiem samo istnienie hipotetycznego roszczenia, roszczenia twierdzonego przez powoda. W konsekwencji,kadymoewytoczypowdztwo,jakieuznazasuszne(H.Pietrzkowski, op.cit.,s.12).Zadaniemsdujestweryfikacja twierdze powoda.Natlestanu faktycznego rozstrzyganej sprawy Trybuna Konstytucyjny uwaa jednak za niezbdne szczeglne podkreleniefaktu,iwzakresiepojciasprawacywilnamieszczsitakeroszczenia dotyczce zobowiza pieninych, ktrych rdo stanowi akty administracyjne, w
32
szczeglnoci roszczenia o odsetki od nalenych, a niewypaconych w terminie wiadcze.Zatakimrozumieniemsprawycywilnejprzemawiajargumentydwojakiego rodzaju. Po pierwsze, s to wynikajce z prawa cywilnego materialnego argumenty merytoryczne. Trybuna zwraca uwag, e wrd zdarze cywilnoprawnych, tj. takich, ktre powoduj powstanie, zmian lub ustanie stosunku cywilnoprawnego, cywilici wyrniaj akty administracyjne(por.S.Grzybowski[w:]SystemPrawaCywilnego,t.I,Ossolineum,Wrocaw 1985,s.194in.;A.Wolter,Prawocywilnezarysczcioglnej,Warszawa1996,s.109in.;Z. Radwaski, Prawo cywilne cz oglna,Warszawa 1997, s. 182). Podkrelenia wymaga, e chowdoktrynieprawacywilnegociglenieosignitozgodnocipogldwcodokatalogu i podziau zdarze cywilnoprawnych, nigdy nie byo wtpliwoci co do tego, e akty (decyzje) administracyjne mog stanowi rdo stosunkw cywilnoprawnych; wraz z orzeczeniami sdowymi o charakterze konstytutywnym oraz owiadczeniami woli tworz one kategori czynnoci. Na tle tych pogldw za bdne naley uzna stanowisko, ktre niejako z gry wyklucza moliwo powstania stosunku cywilnoprawnego midzy podmiotami zwizanymi stosunkiem administracyjnoprawnym. Roszczenia cywilnoprawne wynikaj bowiem z takrnych rde, i nie sposb przyj, e rdo przesdzaocharakterzestosunku prawnego.Takezatemmidzyosobamipozostajcymi w staym stosunku cechujcym si brakiem rwnorzdnoci (np. stosunek subowy, stosunek midzy organem administracji reprezentujcym pastwo a obywatelem) moe doj do uksztatowania wizi, w ktrej podmioty te posiadaj rwny status. Trybuna Konstytucyjny podkreli ju w swym orzecznictwie, e kategori spraw z zakresu podlegoci subowej, ktrych zasadniczo prawo do sdu nie obejmuje, naley ujmowa wsko,poniewaszeregelementwksztatujcychsytuacjprawnpodmiotuznajdujcego si w relacji podlegocisubowej podlega kognicjisdu (por.wyrok z 10 maja 2000r., K. 21/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 109, s. 29). W szczeglnoci nie mona wykluczy, e roszczenie o zapat powstae na tle stosunku administracyjnoprawnego ma charakter cywilnoprawny, a spr dotyczcy jego wykonania naley zakwalifikowa jako spraw cywiln. ZdaniemTrybunaukoniecznejestszczeglnepodkrelenie,ewsystemieprawapolskiego ocenanaleytegowykonaniazobowizaniaiokrelenieskutkwjegoniewykonaniabd nienaleytego wykonania stanowi domen prawa cywilnego. Zagadnienia te s regulowane przez art. 471 i nastpne kodeksu cywilnego. Cho odpowiedzialno dunika,oktrejtraktujteprzepisy,nawizujcdotradycjipotocznieokrelasimianem kontraktowej,nieulegawtpliwoci,epolskiustawodawca(inaczejninp.ustawodawca francuski) nie ograniczy stosowania przepisw o odpowiedzialnoci za niewykonanie i nienaleytewykonaniezobowizaniadozobowiza wynikajcych zumw.Przyjmujesi powszechnie, e odpowiedzialno ta obejmuje zobowizania wynikajce z czynnoci prawnych jedno i dwustronnych, aktw administracyjnych, z czynw niedozwolonych, z bezpodstawnegowzbogacenia,znegotiorumgestioorazzinnychzdarze,zktrymiustawa czy powstanie zobowizania (por. T. Pajor, Odpowiedzialno dunika za niewykonanie zobowizania, Warszawa 1982, s. 43; A. Ohanowicz, J. Grski, Zarys prawa zobowiza, Warszawa 1970, s. 158; W. Popioek [w:] Kodeks cywilny, Komentarz, C.H. BECK, t. I, Warszawa 1997, s. 954). Niewykonanie czy te nienaleyte wykonanie istniejcego zobowizania,niezalenieodjegorda,pocigawiczasobskutkiwskazanewkodeksie cywilnym.Wodniesieniudozobowizapieninychmoetoby oboksankcjioglnych
33
obowizek pacenia odsetek. Stosownie do art. 359 1 kc, odsetki od sumy pieninej nalesitylkowtedy,gdytowynikazczynnociprawnejalbozustawy,zorzeczeniasdu lub z decyzji innego waciwego organu. Najwaniejszym przepisem ustawowym przewidujcym obowizek pacenia odsetek jest wanie przepis wprowadzajcy sankcj nienaleytegowykonaniazobowizaniapieninego,amianowicieart.481kc,ktry w1 stanowi: Jeeli dunik opnia si ze spenieniem wiadczenia pieninego, wierzyciel moedaodsetekzaczasopnienia...Obowizektenpowstajeniezalenieodrda,z ktregozobowizaniezapatywynika.Zadopuszczalnocidrogisdowejdodochodzenia odsetek w razie nieterminowego spenienia wiadczenia pieninego, ktrego rdem by stosunek subowy, Trybuna Konstytucyjny wypowiedzia si ju uchwale z 25 stycznia 1995 r. (W. 14/94, OTK w 1995 r., cz. I, poz. 19). W uzasadnieniu uchway wyranie podkrelono konieczno rozrnienia elementw administracyjnoprawnych danego stosunku prawnego od skutkw opnienia w wykonaniu wiadcze pieninych wynikajcych z tego stosunku. Trybuna Konstytucyjny uzna, i owa nieterminowo stanowi w takim wypadku zdarzenie prawne o charakterze cywilnoprawnym (s. 219). Trybuna Konstytucyjny w obecnym skadzie, w peni podzielajc tak ocen, stoi na stanowisku, e przepisy prawa cywilnego uzasadniaj w ww. wypadku objcie zakresem sprawy cywilnej roszcze o zapat odsetek od wiadczenia pieninego ustalonego decyzjadministracyjn. Po drugie, za takim rozumieniem tego pojcia przemawiaj te argumenty natury konstytucyjnoprawnej. Trybuna zwraca bowiem uwag, e w przypadku wykluczenia drogidodochodzeniatychroszczeprzedsdamipowszechnymi,osobauprawnionado wiadczenianiedysponujeadnmoliwocirealizacjiprawa.
tezanr4: Odnoszc powysze uwagi do sprawy skarcego trzeba stwierdzi, e wedug treci
pozwu sprawa miaa charakter cywilny. Powd wszak domaga si zasdzenia na podstawie przepisw kodeksu cywilnego odsetek od wiadczenia pieninego, przyznanego mu przez rektora uczelni. Jak wyej uzasadniono w wietle prawa materialnego nie mona z gry wyklucza odpowiedzialnoci cywilnoprawnej za nienaleytewykonaniezobowizaniamajcegoswerdowdecyzjiadministracyjnej.W kadym razie Trybuna Konstytucyjny podkrela, e kwestia istnienia stosunku cywilnoprawnegomidzypowodemapozwanuczelniniepowinnabyrozpatrywana jakoprzesankadopuszczalnocipowdztwa.Sprawamajcawedugtwierdzepowoda charaktersprawycywilnejpowinnabymerytorycznierozpatrywanaprzezsd.Tezata w adnym razie nie przesdza oczywicie rozstrzygnicia, jakie mogoby zapa po rozpoznaniudaniapozwu.
tezanr5:
Podsumowujc rozwaania dotyczce przedmiotu procesu cywilnego i pojcia sprawy cywilnej Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e w zgodzie z art. 45 ust. 1 konstytucji pozostaje tylko takie rozumienie sprawy cywilnej, ktre nie wyklucza z jej zakresu moliwoci dochodzenia roszcze cywilnoprawnych tylko z tej przyczyny, e ich rdem jest decyzja administracyjna ustalajca obowizek spenienia okrelonego wiadczenia pieninego na rzecz konkretnej osoby. W ocenie Trybunau za sprzeczne z konstytucj naley uzna stosowanie przez sdy swoistego automatyzmu: jeli rdem powstaego
34
stosunku prawnego jest decyzja administracyjna (akt administracyjny), tostosunek ten nie moe mie charakteru cywilnoprawnego i w konsekwencji droga sdowa jest niedopuszczalna. Jak wykazano wyej, takie rozumowanie nie znajduje uzasadnienia prawnego i prowadzi do cakowitego pozbawienia ochrony sdowej, co pozostaje w oczywistejsprzecznocizart.45ust.1konstytucji. Pojciesprawycywilnej sensulargojestnajszerszym,oglnymsformuowaniem,ktrym ustawodawca posuy si dla wyznaczenia waciwoci sdw powszechnych. Sformuowanie kompletnego wykazu spraw cywilnych jest na tyle utrudnione, e z gry mona zaoy, i kada prba spotkaaby si z zarzutem pominicia jakiego elementu tego pojcia (choby w nowo pojawiajcych si typach stosunkw prawnych). Drogzapewnieniaprawadosduwzakresiewynikajcymzkonstytucjijestwicwaciwa interpretacja pojcia sprawy cywilnej. Praktyka stosowania art. 1 kpc, jak wskazuj powoaneprzykady,niezapewniajednakwdostatecznymstopniurealizacjiprawadosdu, gdychodzioroszczeniawynikezaktuadministracyjnego.
2.
Wyrokz23kwietnia2002r.,K2/01
Trybunaorzek,e art.51iart.52wzwizkuzart.90eust.1iust.6ustawyz 28lipca1990r. o dziaalnoci ubezpieczeniowej nie jest niezgodny z art. 2, art. 7 i art. 78 Konstytucji natomiastart.90eust.1awskazanejustawyniejestniezgodnyzart.2Konstytucji.
teza:
Z przewidzianego art. 45 Konstytucji prawa do sdu wynika obowizek ustawodawcy takiego uksztatowania zakresu kognicji poszczeglnych rodzajw sdw, aby adne sprawy, bez wzgldu na stopie zoonoci stosunku prawnego, ktrego dotycz, nie znalazy si poza zakresem drogi sdowej ich rozpoznawania. T dyrektyw wykadni powinnokierowasitakewskazaneKolegiumKompetencyjne. WewskazanejhipotetyczniesytuacjiniewskazaniaprzezKolegiumKompetencyjnedrogi waciwejdorozpoznaniasprawy zanaruszajcekonstytucyjneprawodosdu,naleaoby uzna te przepisy kompetencyjne, ktre staj na przeszkodzie rozpoznaniu sprawy przez jakikolwiek sd. Ustawy regulujce poszczeglne rodzaje stosunkw spoecznych mog oczywiciewprostwskazywadrogrozpoznawaniasporwzzakresuichregulacji. Definicjasprawycywilnejwrozumieniuart.1k.p.c.obejmujenietylkosprawyzzakresu prawacywilnegoidziawprawawskazanychwtymprzepisie,aletakeinne sprawy,do ktrychprzepisytegokodeksustosujesizmocyustawszczeglnych.Praktykalegislacyjna wskazywania w regulacjach prawnych poszczeglnych rodzajw stosunkw spoecznych, drogi rozpoznawania sporw z nich wynikajcych, jest jednak wyjtkiem od reguy. Stosowana jest na og wwczas, gdy ocena poszczeglnych elementw, wyznaczajcych charakter prawny stosunku prawnego, nie prowadzi do jednoznacznych wnioskw, co do drogi rozstrzygania sporw oraz gdy ustawodawca zamierza podda og spraw wynikajcych z okrelonego rodzaju stosunkw prawnych jednej drodze rozstrzygania, mimozastosowaniarnychmetodichregulacji.
35
3.
Przedmiotem kontroli byy przepisy kodeksu postpowania cywilnego regulujce postpowaniaprzedSdemAntymonopolowym.Trybunastwierdzi,eart.479(31)k.p.c., okrelajcy zamknity katalog rozstrzygni, jakie moe podj Sd Antymonopolowy jest niezgodnyzart.78wzwizkuzart.176orazart.2Konstytucji,przezto,eustalajckatalog rozstrzygni zawierajcych zarwno cechy postpowania pierwszoinstancyjnego, jak i odwoawczego uniemoliwia waciw kontrol instancyjn, pozbawiajc stron apelacyjnego rodkaodwoawczegoodorzeczenia Sdu Antymonopolowego wydanego w pierwszejinstancji.
teza:
UmiejscowienieprzepiswdotyczcychpostpowaniaprzedSdemAntymonopolowym w ramach k.p.c. oznacza, i sprawy dotyczce odwoa od decyzji Prezesa UOKiK s sprawamicywilnymiwznaczeniuformalnym,sensulargo(por.wyrokTKz10lipca2000 r.,SK12/99,OTKZUnr5/2000,poz.143,zob.tepostanowienieSNz11sierpnia1999r.,I CKN 351/99, OSNC nr 3/2000, poz. 47, w pimiennictwie: Z. Kmieciak, Postpowanie w sprawach ochrony konkurencji a koncepcja procedury hybrydowej , Pastwo i Prawo z. 4/2002, s. 46). Dopiero zakoczenie postpowania przed Prezesem UOKiK powoduje dopuszczalnodrogisdowejprzedtymsdem(por.np.przyt.wyejpostanowienieSNz 11sierpnia1999r.).
4.
Wyrokz20maja2003r.,SK10/02
Trybunastwierdzi,eart.399iart.401(1)1k.p.c.szgodnezart.32ust.1orazart.190 ust. 4 Konstytucji. Tym samym, nie podzieli zarzutwskarcego, ktry w unormowaniu instytucji wznowienia postpowania jedynie w sytuacji, gdy postpowanie zostao zakoczone wyrokiem, upatrywa naruszenia konstytucyjnej zasady rwnoci oraz ograniczeniazakresuorzecze,wobecktrychdopuszczalnejestwznowieniepostpowania.
teza:
Przepisart.190ust.4Konstytucjistanowipodstawskargiowznowieniepostpowaniaw sprawie skarcego, zakoczonej postanowieniem o odrzuceniu pozwu o zasdzenie odsetek od nie wypaconego w terminie stypendium i nagrody rektorskiej oraz wypat przyznanejzapomogi.Sdodrzucipozewzewzgldunaniedopuszczalnodrogisdowej. Pokorzystnymdlaskarcegorozstrzygniciu Trybunau Konstytucyjnegowwyroku z10 lipca 2000 r., skarcy mia moliwo wystpienia ponownie z pozwem o zasdzenie roszczenia.Trybunaorzekbowiem,eart.1kodeksupostpowaniacywilnego,rozumiany w ten sposb, i w zakresie pojcia sprawy cywilnej nie mog si mieci roszczenia dotyczcezobowizapieninych,ktrychrdostanowidecyzjaadministracyjna,jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Naley jednoznacznie stwierdzi, e w przypadku zakoczenia postpowania sdowego rozstrzygniciem niemerytorycznym, w nowym stanie prawnym,
36
wynikajcym z orzeczenia Trybunau, istnieje nadal moliwo dochodzenia roszcze na drodzesdowejpoprzezponownewniesieniepozwu. Innycharaktermapostanowienieoodrzuceniepozwu wsprawiecywilnej.Pojciesprawy cywilnej definiuje art. 1 k.p.c. Przez spraw cywiln rozumie si sprawy ze stosunkw z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuczego oraz prawa i ubezpiecze spoecznychorazinnesprawy,doktrychzmocyszczeglnychustawstosujesiprzepisy kodeksu postpowania cywilnego. Z kolei art. 2 k.p.c. ustanawia domniemanie drogi sdowej. Oznacza to, e kada sprawa cywilna w znaczeniu materialnym podlega rozpoznaniuprzezsd,chybaeprzepisszczeglnyprzekazujejdowaciwociinnych organw. Stwierdzenie niedopuszczalnoci drogi sdowej skutkuje odrzuceniem pozwu (jeeli zachodzi ju w chwili wniesienia pozwu) lub umorzeniem postpowania (gdy powstaniewwynikuzmian,ktrenastpiywtrakciepostpowania).Odrzuceniepozwu (art. 199 1 pkt 1 k.p.c.) nie stwarza stanu prawnego powagi rzeczy osdzonej (res iudicata ).
5.
Postanowieniez14listopada2007r.,SK53/06
Umorzeniepostpowaniazuwaginaniedopuszczalnowydaniaorzeczenia
teza:
Zgodnie z art. 177 Konstytucji, Sdy powszechne sprawuj wymiar sprawiedliwoci we wszystkich sprawach z wyjtkiem spraw ustawowo zastrzeonych dla waciwociinnych sdw. Ustrojodawca postanowi w tym przepisie, e to na sdach powszechnych spoczywa zasadniczy ciar sprawowania wymiaru sprawiedliwoci w imieniu Rzeczypospolitej, a ich waciwo jest niejako domniemana, co znaczy, e w braku wyranego zastrzeenia ustawowego to wanie sdy powszechne waciwe s do rozpatrzeniasprawy.TymsamymnacoTrybunaKonstytucyjnyzwracajuuwag(por. m.in.wyrokiz:9czerwca1998r.,sygn.K.28/97,OTKZUnr4/1998,poz.50;10maja2000r., sygn.K.21/99,OTKZUnr4/2000,poz.109oraz9grudnia2003r.,sygn.P9/02,OTKZUnr 9/A/2003, poz. 100) konstytucyjna gwarancja prawa do sdu oznacza, e ustawodawcy zwykemupozostajeswobodawyboruwaciwejdrogisdowej:przedsdempowszechnym lub administracyjnym, a w braku wskazania, i w konkretnej sprawie, z ktr zainteresowany zwrci si do sdu powszechnego, kompetentny jest inny sd sd powszechnypowiniensprawrozpoznamerytorycznie.Taknaleyrozumiekonsekwencje konstytucyjnegodomniemaniaustanowionegowart.177Konstytucji. Swoboda ustawodawcy wyboru sdu, ktry uwaa za najbardziej adekwatny do rozpoznawania danego rodzaju spraw (jakkolwiek w ramach niniejszej sprawy Trybuna Konstytucyjnypowstrzymujesiprzedoceninabstracto,czyswobodatajestpenainiczym nieograniczona), znajduje potwierdzenie take w brzmieniu art. 176 ust. 2 oraz art. 184 zdania pierwszego Konstytucji. Obydwa wymienione przepisy wskazuj na to, e waciwo (a zatem zakres kognicji) sdw, w tym sdw administracyjnych, okrel ustawy.Odesaniatemuszbyrozumianewtensposb,eKonstytucjapowierzaustalenie waciwocirzeczowej,miejscowejifunkcjonalnejsdwustawodawcyzwykemu.()
37
WtychokolicznociachTrybunaKonstytucyjnyuznaje,eprawodorozpatrzeniasprawy przez waciwy sd, jako jedno z konstytucyjnych praw jednostki, oznacza, e ustawodawca musi uksztatowa waciwo sdw w takisposb, aby kadej ze spraw przypisany by jaki sd, tak by adna z nich nie pozostawaa poza kognicj organw wymiarusprawiedliwoci(podobniezob.P.Sarnecki,uwaga8doart.45[w:]Konstytucja..., t.III,Warszawa2003). () A zatem nawet gdyby podzieli punkt widzenia prezentowany przez skarcego, e byy dostateczne podstawy prawne, aby przypisywa kontrol rozstrzygni Fundacji PNP sdomadministracyjnym,toewentualnaodmowaprzyjciasprawytegorodzajuprzezNSA itakskutkowaabyzaktualizowaniemsiczywrczprzejciemwaciwociwtymzakresie 1 przezsdypowszechne.Zgodniebowiemzart.199 k.p.c.Sdniemoeodrzucipozwuz tegopowodu,edorozpoznaniasprawywaciwyjestorganadministracjipublicznejlub sdadministracyjny,jeeliorganadministracjipublicznejlubsdadministracyjnyuznay si w tej sprawie za niewaciwe. Celem tego przepisu jest wanie zagwarantowanie realizacji prawa do sdu oraz (na co zwrci uwag SN we wspomnianym wyroku z 3 stycznia 2007 r.) zapobieganie sytuacjom patowym, czyli wystpowaniu negatywnych sporw kompetencyjnych pomidzy drog postpowania administracyjnego (oraz sdowoadministracyjnego) z jednej strony a drog sdow w sprawach cywilnych z drugiejstrony.
6.
Wyrokz19lutego2008r.,P49/06
14 Sdwystpujcyzpytaniemprawnympodniswtpliwocodokonstytucyjnociart.477 14a 2 i art. 477 k.p.c. w zakresie, w jakim pomijaj prawo sdu pierwszej instancji, orzekajcego w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych, do uchylania zaskaronej decyzjiiprzekazaniasprawydoponownegorozpoznaniaorganowirentowemu.Zgodniez 14 zakwestionowanym art. 477 2 k.p.c.: W razie uwzgldnienia odwoania sd zmienia zaskarondecyzjwcaocilubwczciiorzekacodoistotysprawy.Regulacjatadotyczysdu 14a pierwszejinstancji.Natomiastart.477 k.p.c.przewiduje,e:Sddrugiejinstancjiuchylajc
wyrok i poprzedzajc go decyzj organu rentowego moe spraw przekaza do ponownego rozpoznaniabezporednioorganowirentowemu.
W ocenie Sdu Okrgowego, regulacja,okrelajca katalog moliwociorzeczniczych sdu pierwszej instancji, narusza konstytucyjn zasad osdzania spraw bez nieuzasadnionej zwoki oraz konwencyjn dyrektyw osdzania w rozsdnym terminie spraw sdowych, ktre ze wzgldu na swj charakter s sprawami o istotnym znaczeniu spoecznym. 14 14a Zdaniem sdu pytajcego, sporne przepisy art. 477 2 i art. 477 k.p.c., eliminujce moliwo wydania orzeczenia kasatoryjnego, i w rezultacie nakadajce na sd pierwszej instancji obowizek przeprowadzenia uzupeniajcego postpowania dowodowego w zastpstwieorganurentowego pozostajwsprzecznocizzasadamiproceduralnymi,ktre przyspieszay zaatwienie spraw o tak istotnej doniosoci spoecznej. Konieczno przeprowadzaniaprzezsdypierwszejinstancjipostpowaniadowodowegowzastpstwie organw rentowych jest ponadto w opozycji do spoecznej potrzeby zagwarantowania wzmoonejsprawnociiszybkociosdzania.
38
14 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.477 2k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.1wzwizku z art. 2 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowychwolnoci.Wpozostaymzakresiepostpowaniezostaoumorzonezuwagi naniedopuszczalnowydaniawyroku.
tezanr1:
Zakwalifikowanie konkretnych spraw do kategorii spraw z zakresu ubezpiecze spoecznych niekiedy wywouje powane wtpliwoci. Niejednokrotnie przesdza o tym orzecznictwo.Zpunktuwidzeniasprawy,ktrastaasiimpulsemdoskierowaniapytania prawnego, naley przytoczy uchway Sdu Najwyszego, w wietle ktrych sprawami z zakresu ubezpiecze spoecznych s rwnie sprawy dotyczce ustalania obowizku ubezpieczenia spoecznego, wymierzania i pobierania skadek na ubezpieczenie spoeczne (zob.uchwaySNz23padziernika1987r.,sygn.aktIIIUZP38/87,OSNCPnr78/1989,poz. 110orazz28wrzenia1994r.,sygn.aktIIUZP25/94,OSNAPiUSnr6/1995,poz.79). Konkludujc, sprawami z zakresu ubezpiecze spoecznych s sprawy, ktre speniaj kumulatywnie dwa wymagania: zostay zainicjowane odwoaniem od decyzji organu rentowego oraz obejmuj decyzje dotyczce przedmiotu okrelonego w art. 476 2 k.p.c. (zob. T. Ereciski, J. Gudowski, M. Jdrzejewska, Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz, tom 2, Warszawa 2007, s. 430). Naley jednak mie na wzgldzie, e przedmiot decyzji wydawanychprzezorganyrentowe,ktrepodlegajodwoaniu,okrelajustawyiprzepisy szczeglne.Cechomtymodpowiadasprawa,wodniesieniudoktrejsformuowanopytanie prawne.
III.
Formalizmprocesowy
1.
Dorczeniezastpcze wyrokz15padziernika 2002r.,SK6/02
Podstawowe zarzuty skarcej co do naruszenia prawa do sprawiedliwego i jawnego procesu (art. 45 Konstytucji) sprowadzaj si do stwierdzenia, e przewidziane przez kwestionowanregulacjdorczeniezastpczeprzezawizo(art.1391k.p.c.)(adochodzio do takiego dorczenia wielokrotnie w postpowaniu sdowym, w ktrym uczestniczya skarca jako pozwana) a take rozpatrywanie w postpowaniu niejawnym zaale na postanowieniasdu,nieodpowiadawymogomjawnociirzetelnociprocedurysdowej,co jestskadnikiemkonstytucyjnegoprawadosdu.Zgodniezzaskaronymart.1391k.p.c. wrazieniemonocidorczeniapismazapomocjednegozesposobwprzewidzianychw przepisach k.p.c. pismo przesane poczt naley zoy w placwce pocztowej operatora publicznegoumieszczajczawiadomieniewdrzwiachmieszkaniaadresatalubwoddawczej skrzyncepocztowej. TrybunaKonstytucyjnyorzek,iart.1391k.p.c.jestzgodnyzart.45iart.77Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej natomiast art. 397 1 i art. 766 k.p.c. nie s niezgodne z art. 30 Konstytucji.
39
tezanr1:
Funkcj art. 139 k.p.c. w systemie prawa jest zapewnienie szybkoci postpowania cywilnego i poszanowanie zasady ekonomii tego postpowania, przy jednoczesnym zabezpieczeniuprawobustronpostpowaniasdowegodorozpatrzeniasprawyprzezsd i zapewnieniu moliwoci obrony ich interesw. Badany przepis dopuszczajc domniemanie skutecznoci dorczenia zastpczego ma na uwadze ochron powoda i jego prawa do realnej egzekucji orzecze. Wykluczenie co do zasady monoci rozpoczcia i prowadzenia postpowania przeciwko stronie, ktrej z rnych wzgldw nie mona osobicie dorczy zawiadomieniaoformuowanych przeciwkoniej zarzutach, a w dalszej kolejnoci wykluczenie procesu in absentia, pozbawiaoby powoda prawa do sdu. Naley zauwayponadto,eanisd,anipowdniemajmoliwocidoprowadzeniapozwanego na rozpraw,takjakwprocesiekarnym,abyzapewniformaln rwnobroni.Obecno bowiem powodana rozprawie niejestz uwagina przedmiot postpowaniacywilnego z wyjtkami tak istotna, jak w procesie karnym, ktry dotyka najistotniejszych dbr konstytucyjniechronionych,wyjtychspodswobodnejdyspozycjipodmiotu.
tezanr2:
Artyku 139 k.p.c. nie rnicuje sytuacji tzw. pierwszego dorczenia oraz kolejnych dorcze.Wtymostatnimwypadkunastronieciypowinnoalbodopodaniaadresudo dorcze, ustanowienia penomocnika procesowego, albo wskazanie innego mechanizmu gwarantujcego jej prawo do rwnego dostpu do sdu i wpywu na bieg sprawy. Jeeli wic przeciw stronie ju wszczto postpowanie, o ktrym strona wie, nie moe ona powoywasinawasnniewiadomoorazprawodowolnocidysponowaniawasnym czasem (w praktyce niemieckiej w podobnych wypadkach aby sparaliowa skuteczno dorczenia zastpczego np. powoywano si na prawo do urlopu iprywatnoci; tamtejszy TrybunaKonstytucyjnyodrzucijednaktargumentacjpor.BVerfGE35,298).Podobnie na gruncie Konwencji Europejskiej (Hennings v. Niemcy 16 XII 1992 r.) nie stwierdzono naruszenia art. 6 Konwencji (prawo do sdu) jeeli pozwany wiedzia o toczcym si postpowaniu, jakkolwiek nie otrzyma przeznaczonego dla niego pisma. Przy pierwszym dorczeniustronaniejestwoglewiadomatoczcegosipostpowania,ktrymmoeby zainteresowana. W konsekwencji dugi urlop, wyjazd zagraniczny, kuracja, wymagajca obecnoci poza miejscem zamieszkania itd. moe wiza si z niekorzystnymi dla niej skutkami w zakresie zrealizowania si fikcji dorczenia. Jak trafnie na to wskazano w wyroku Trybunau Konstytucyjnego z 17 wrzenia 2002 r., SK 35/01 niepublikowany, moewwczasdojdoparadoksalnejsytuacjiwydaniaiwykonaniawyrokuwsytuacji, gdy pozwany nie wiedzia o toczcym si postpowaniu (tak zwaszcza w wypadku postpowa uproszczonych i przy wyroku zaocznym). Dlatego te wszdzie, gdzie w systemie prawnym przewiduje si instytucj e dorczania zastpczego (a jest ona powszechnieznananawieciejakokoniecznaipoytecznainstytucjapastwaprawa),w zakresie stosowania tego mechanizmu sdy i administracja wykazywa musz daleko posunitostronoimiemoliwornicowania(wzakresiewjakimnieuczynitego sam ustawodawca) ocen dotyczcych skutecznoci zastpczego dorczenia, ze szczeglnymuwzgldnieniemtego,czyadresatmia,czyniemiaobowizkuliczeniasi z nadejciem pisma sdowego. Temu suy m. in. wniosek o przywrcenie terminu i praktykauksztatowananatletejinstytucji(por.SNz12stycznia1973r.,ICZ157/72,OSN CP Nr 12/1973, poz. 215). Skuteczne zakwestionowanie przez stron prawidowoci
40
dorczeniazastpczegodokonujesibowiemprocesowonieprzezzakwestionowaniefaktu dorczenia,leczdouchyleniaujemnychskutkwwzakresieupywuterminu,jakiewynikaj dlastronyztegodorczenia(por.SNz4wrzenia1970r.,IPZ53/70,OSNCP Nr6/1971, poz. 100), czemu suy wniosek o przywrcenie terminu. Przywrcenie terminu niweczy subiektywne przekonanie sdu, i dorczenie zastpcze jest skuteczne z dat upywu terminuzoeniaprzesykinapoczcielubwinnymdotegoprzeznaczonymmiejscu.Za przywrcenie terminu zasadza si na obaleniu domniemania opartego na zaoeniu, e stronamogazapoznasizpismemawizowanym,ajelitegonieuczynianastpiotoz przyczynlecychpojejstronie.Dorczeniezastpczeniewykluczabowiemsamowsobie dowodu, ipismonie dotaro do adresata, z tym, e jest to dowd bardzo trudny,nawet, gdy si go ograniczy do uprawdopodobnienia, poniewa odnosi si on do okolicznoci negatywnej. Za wniosek o przywrcenie terminu wymaga uprawdopodobnienia braku winy strony w uchybieniu terminu (do wykonania czynnoci wicej si z zastpczo dorczonym pismem). Wymaga to wskazania okolicznoci powodujcych brak realizacji awiza. Prawidowo stosowana instytucja dorczenia zastpczego nie jest uznawana za naruszenieprawadosdu.Wymagatojednaknienazbytrestryktywnejocenzawinienia pozwanego w kwestii uchybienia terminowi i oceny dowodw majcych uzasadnia uprawdopodobnienieniepodjcieawiza.Wspczesne warunkiyciawPolscezwikszaj prawdopodobiestwobraku dotarciaawizadoadresataitymsamymryzykonieudatnoci dorczenia zastpczego (fakt zamieszkiwania w wielkich blokach, gdzie awizo z mniejsz pewnocidocieradorkadresata;wtensamsposbdziaawikszamobilnoludzi,coma znaczenie zwaszcza przy pierwszym dorczeniu; fakt, e przy dorczeniu sdowym korzysta si z poczty dziaajcej w zakresie dorcze sdowych z nie zawsze zgodnie ze standardem wymaganym przez przepisy rozporzdzenia z 1999 r.). Zwikszone ryzyko nieudatnocidorczenianiemoebyprzerzucanewcaocinaadresata.Jakjednakwida, ocenastandardu prawidowocidorczeniazastpczegoodnosisiniedosamegoistnienia tejinstytucji,leczpraktykikorzystaniazniej.
tezanr3:
Twierdzeniaskargikonstytucyjnejniewskazujjednakwczymwyraasicodozasady arbitralneurzeczowienietraktowaniaosobyludzkiej przezustawodawc,cojestniezbdne w celu stwierdzenia zarzucanego naruszenia. Ani sama dopuszczalno zakoczenia postpowania postanowieniem (na co suy zaalenie) a nie wyrokiem, ani fakt, e rozpatrzenie zaalenia nastpuje na posiedzeniu niejawnym (a wic in absentia) nawet z punktu widzenia rygorystycznych standardw rzetelnoci postpowania (np.stosowanych na tle Konwencji Europejskiej w zakresie spraw karnych) nigdy nie by uznawany za niedopuszczalny. Jawno postpowania nigdy nie bya, nawet przy najbardziej rygorystycznym okreleniu standardu uznawana za wymaganie bezwzgldne, nie dopuszczajcewyjtkwwimisprawnociiszybkocipostpowania.
41
2.
Ograniczeniezarzutupotrceniawpostpowaniuuproszczonym wyrokz28lipca 2004r.,P2/04
Przedmiotemocenykonstytucyjnocijestregulacjaograniczajcamoliwoprzedstawienia zarzutu potrcenia w postpowaniu uproszczonym tylko do roszcze nadajcych si do rozpoznaniawtympostpowaniuzpunktuwidzeniazasadyzaufaniadospjnociprawa. 4 Zgodnieztrecizakwestionowanegoart.505 2k.p.c.powdztwowzajemneorazzarzut potrcenia s dopuszczalne, jeeli roszczenia nadaj si do rozpoznania w postpowaniu uproszczonym. Wocenie sdu wystpujcego z pytaniem prawnym ustawodawca, dc do przyspieszenia postpowania w drobnych sprawach cywilnych, ograniczy prawa pozwanegodoobronynieadekwatniedozamierzonegocelu.Wykluczybowiemmoliwo przedstawienia zarzutu potrcenia tylko dlatego, e wierzytelno nie nadaje si do dochodzeniawpostpowaniuuproszczonym,arbitralnieograniczajcprawadoobronyoraz podwaajczaufaniedospjnocisystemuprawnego.
tezanr1:
Prawo do sdu nie ma jednak bezwzgldnego i absolutnego charakteru, stwarzajcego uprawnionemu, w ramach kadej procedury i kadego typu postpowania, moliwo nieograniczonej ochrony swych praw na drodze sdowej (wyrok TK z 10 maja 2000 r., K. 21/99,OTKZUnr4/2000,poz.109).Gwarancjekonstytucyjnezwizanezprawemdosdu niemogbywkonsekwencjitraktowanejakonakazurzeczywistnieniawkadymtrybie i w kadym rodzaju procedury tego samego zestawu instrumentw procesowych, jednolicie okrelajcych pozycj stron postpowania i zakres przysugujcych im rodkw procesowych. Nie istnieje wic jaki jeden idealny model postpowania, ktry daoby si skonstruowa na podstawie regulacji konstytucyjnych, te bowiem zawieraj wskazaniacodopewnychkoniecznychelementwimechanizmw,bezktrychniedaoby siurzeczywistniprawakadegodorozpoznaniasprawyprzedwaciwym,niezalenym, bezstronnym i niezawisym sdem. Gdyby przyj inne zaoenie, mona by zasadnie zakwestionowa wszystkie odmiennoci i odrbnoci proceduralne, ktre wystpuj w ramach postpowa cywilnych i karnych, a ktre przecie su, najoglniej mwic, zapewnieniu szybszej i bardziej efektywnej ochrony praw i interesw podmiotw dochodzcych swych praw przed sdem. Na tym polega istota odpowiedniego rwnowaeniamechanizmwprocesowych,gdziecenwikszejefektywnociiszybkoci postpowania jest niejednokrotnie wprowadzenie silniejszych rygorw formalnych, bardziej dyscyplinujcych zachowania stron, zawajcych zakres dostpnych rodkw procesowych czy te zawajcych zakres kontroli instancyjnej. Samo istnienie postpowa szczeglnych i odrbnych nie moe by wic traktowane per se jako podstawa do kwestionowania gwarancji konstytucyjnych. Naley bowiem dobitnie raz jeszczepodkreli,egwarancjekonstytucyjneoperujzestawemnajbardziejpodstawowych rodkw, od ktrych zaley urzeczywistnienie sensu i znaczenia prawa do sdu, a w konsekwencji ustawodawca dysponuje stosunkowo szerokim zakresem swobody uksztatowaniaprocedursdowych.Byoby,bezwtpienia,nieuzasadnioneprzyjmowanie, z powoaniem si na regulacje konstytucyjne, nakazu tworzenia rozwiza, ktre odtwarzayby w odniesieniu do kadej kategorii sprawy, bez wzgldu na jej specyfik i
42
inneracje,zwizanenajczciejcilezpostulatemefektywnocistosowanychprocedur ten samidealny,abstrakcyjnymodelpostpowania(botakizresztnieistnieje).Takrozumiana spjnosystemuprawnegoniemiaabyswegooparciakonstytucyjnego.
tezanr2:
Niekadaodmiennolubspecyfikapostpowaniasdowegomusibyapriorirozwaana wpaszczynieograniczeprawadosduizwizanychztymgwarancjiprocesowychstron. Niejestbowiem,jakwskazanowyej,oczywistenagruncieKonstytucjizaoenie,ekade postpowanie musi operowa tym samym instrumentarium procesowym. Stwierdzenie to dotyczy rwnie rodkw obrony pozostajcych w dyspozycji strony. Odrbno proceduralna moe jednak by potraktowana w pewnych sytuacjach jako ograniczenie prawa do sdu. Swoboda ustawodawcy w ksztatowaniu odpowiednich procedur nie oznacza bowiem dopuszczalnoci wprowadzania rozwiza arbitralnych, ktre ponad miar, a wic bez wystpienia istotnych racj i, ograniczaj prawa procesowe strony, ktrychrealizacjastanowiprzesankdoprawidowegoisprawiedliwegorozstrzygnicia sprawy. Jeeli wic ograniczenie uprawnie procesowych strony jest zbdne, z punktu widzenia zamierzonych przez ustawodawc celw, takich jak zapewnienie wikszej efektywnoci postpowania i jego szybkoci, a jednoczenie wypacza pozycj stron, uniemoliwia waciwe zrwnowaenie ich pozycji procesowej, a tym samym amie podstawowy postulat sprawiedliwoci proceduralnej, czy wreszcie prowadzi do arbitralnego rozstrzygnicia sprawy to w tego rodzaju wypadkach dochodzioby do naruszenia gwarancjikonstytucyjnychzwizanychzprawemdosdu.Wtejwicpaszczynienaley rozway sens i znaczenie ograniczenia dopuszczalnoci zgoszenia przez stron pozwan zarzutupotrceniawpostpowaniuuproszczonym.
tezanr3:
Szybko i sprawno postpowania sdowego mog w decydujcym stopniu wpywa na skuteczno ochrony gwarantowanych w Konstytucji praw i wolnoci jednostki. Dugie,przecigajcesilatamipostpowaniesdowejesttakezagroeniemdlaporzdku publicznego w demokratycznym pastwie prawnym i moe prowadzi do zakwestionowania samej istoty ochrony sdowej praw jednostki. Postpowanie uproszczone, zgodnie z jego generalnymi zaoeniami zmierzajcymi do uproszczenia, usprawnienia i przyspieszenia rozpoznawania tzw. spraw drobnych ma natomiast z zaoenia przebiega szybko i bez zbdnych komplikacji procesowych. Std te jego konstrukcja eliminujca dopuszczalno wskazanych czynnoci procesowych. Zgoszenie zarzutupotrceniaczstoprowadzidoprzedueniapostpowaniaiodsuniciaw czasie wydania wyroku. Im wiksza jest warto i rodzaj przedmiotowy wierzytelnoci, ktre mog by przedstawiane do potrcenia w formie zarzutu procesowego, tym wiksze zagroenie wyduania si postpowania i powstawania nowych komplikacji w jego przebiegu. To wanie te cechy instytucji potrcenia jako zarzutu procesowego, wskazywaneprzezsdpytajcy(brakryzykapostroniepozwanegowpostacidodatkowych kosztw,czytezamkniciadrogidopniejszegodochodzeniaroszczenia),aktremog skaniapozwanegodonaduywaniategozarzutunawetwwskichramachwyznaczonych regulacj kwestionowanego przepisu, przemawiaj jednoczenie za tez, e rwnie 4 przyjte w art. 505 2 k.p.c. kwotowe ograniczenie dopuszczalnoci tego zarzutu moe
43
wpywa na poprawienie szybkoci i efektywnoci postpowania. W gr wchodz tu bowiem wierzytelnoci, co do ktrych ustalenie w ramach postpowania dowodowego podstawy oraz wysokoci nie powinno nastrcza sdowi nadmiernych trudnoci. Naley te zauway, e sd w postpowaniu uproszczonym dysponuje ponadto instrumentami umoliwiajcymi zaostrzenie wymaga w zakresie koncentracji materiau dowodowego. 5 Przejawemtakiegoinstrumentujestart.505 k.p.c.,zgodniezktrymokolicznocifaktyczne, zarzutyiwnioskidowodoweniezgoszonewpozwie,odpowiedzinapozew,napierwszym posiedzeniuprzeznaczonymnarozprawlubwsprzeciwieodwyrokuzaocznegomogby rozpoznawanetylkowtedy,gdystronawykae,eniemogaichpowoawczeniejlubgdy potrzeba ich powoania wynika pniej; powd moe przytoczy nowe okolicznoci faktyczneiwnioskidowodoweniepniejniwterminietygodniaoddorczeniamupisma 6 pozwanego. Z kolei zgodnie z art. 505 3 k.p.c. jeeli sd uzna, e cise udowodnienie wysokoci dania jest niemoliwe lub nader utrudnione, moe w wyroku zasdzi odpowiedni sum wedug swej oceny, opartej na rozwaeniu wszystkich okolicznoci sprawy. Uproszczeniepostpowaniadowodowegopoprzezodwoaniesiwzakresiedowodzenia do uznania sdziowskiego i do zasad dowiadczenia ma oczywicie na celu przyspieszenie postpowania i zmniejszenie jego kosztw, zwaszcza w sytuacji zakazu prowadzenia dowodu z opinii biegych. Ustawodawca odwoa si w tym przypadku do uznaniasdziego,jegowiedzyidowiadczenia,uznajc,etamgdzieniejesttostanowczo konieczne,sdziamoerozstrzygnsprawdrobniprostbezangaowaniawiadomoci 6 specjalistycznych.Przepisart.505 3k.p.c.maprzytymzastosowanienietylkododania powoda,alerwniedodaniapozwanegozgoszonegowpowdztwiewzajemnymlubw ramach zarzutu potrcenia (zob. J. Gudowski [w:] op.cit., s. 1120). Tylko wtedy, kiedy w wyniku zgoszenia zarzutu potrcenia sprawa stanie si szczeglnie zawia, sd moe 7 rozway skorzystanie z uprawnienia okrelonego w art. 505 k.p.c., a wic rozpoznania sprawy z pominiciem przepisw regulujcych to postpowanie w postpowaniu zwykym. Niebezznaczeniamoebywreszciemoliwoelastycznegoiracjonalnegowykorzystania przezsdywpostpowaniuuproszczonyminstrumenturegulowanegowart.1031k.p.c., ktry pozwala na obcienie strony prowadzcej spraw w sposb nakierowany na przeduenie postpowania jego kosztami. Zapobiega to moe rwnie naduywaniu zarzutu potrcenia przez pozwanego, w sytuacji kiedy okazaoby si, e zarzut w nie znajdowaadnegouzasadnieniawprzedstawionymmaterialedowodowym.
tezanr4:
Wkonkluzjinaleystwierdzi,euksztatowanieprzesanekograniczajcychmoliwo zgoszenia zarzutu potrcenia w postpowaniu uproszczonym prowadzi w praktyce do zdecydowanego przyspieszenia toku tego postpowania, realizuje istotny z punktu widzeniazasadpastwaprawapostulattworzeniarozwizasprzyjajcychefektywnoci postpowania sdowego, nie ma charakteru arbitralnego i nie narusza zasad sprawiedliwoci proceduralnej. Nie istniej te podstawy, aby uzna, e przyjty model proceduryuproszczonejzistniejcymiograniczeniamiprocesowyminaruszaprawodosdu wgranicachkonstytucyjniegwarantowanych.
44
3.
Postpowanieuproszczonezwikszonyformalizmjakojegopodstawowacecha wyrokz2padziernika2006r.,SK34/06
10 Art. 505 k.p.c. w 1 przewiduje, e sd rozpoznaje apelacj (w ramach postpowania uproszczonego)wskadziejednegosdziego.Kolejnyparagrafstanowi,e Sdmoerozpozna
apelacjnaposiedzeniuniejawnym,chybaestronawapelacjilubwodpowiedzinaapelacjzadaa przeprowadzeniarozprawy.Skarcyzakwestionowatrekolejnegoparagrafu tegoprzepisu 10 (art.505 3 k.p.c.),zgodnie z ktrym:Sdmoe rozpozna apelacjnaposiedzeniuniejawnym takewtedy,gdypodniesionewapelacjizarzutysoczywiciebezzasadne.

10 Zdaniemskarcego,przewidzianawart.505 3k.p.c.moliworozpoznaniaapelacjina posiedzeniu niejawnym, take wbrew wnioskowi strony o przeprowadzenie rozprawy, godzi w prawo do rzetelnej procedury i przeamuje tosamo konstytucyjn sdu, dopuszczajc dowolno i arbitralno, przeamujc zasad jawnoci, sprzyja wydawaniu rozstrzygnibezrzetelnego,weryfikowalnegouzasadnienia. RzecznikPraw Obywatelskichzgosiswjudziawpostpowaniuiprzedstawistanowisko, 10 zgodniezktrymart.505 3k.p.c.jestniezgodnyzart.45ust.1wzwizkuzart.78,art. 176 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Cho skarga zarzuca tylko naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji, Rzecznik wykorzystujc orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego dopuszczajce doprecyzowanie wzorca kontroli konstytucyjnej powoa jako wzorce kontrolikolejne,wskazanewjegopimieprzepisyKonstytucji.Zaskaronyprzepisdotyczy nie tylko prawa do sdu, ale przede wszystkim prawa do realnego zaskareniaorzeczenia zapadegowpierwszejinstancji.Istotproblemukonstytucyjnego,ktregodotyczyskarga, jestzakresdopuszczalnychustawowychograniczeprawadozaskarenia. 10 Trybuna Konstytucyjny orzek, e art. 505 3 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizkuzart.78,art.176ust.1iart.31ust.3Konstytucji.
tezanr1: Podstawow cech charakterystyczn postpowania uproszczonego jest zwikszony

2 formalizm, przejawiajcy w kilku postanowieniach kodeksu. Zgodnie z art. 505 k.p.c., pozew, odpowied na pozew, a take inne pisma procesowe powinny by sporzdzone na 3 urzdowychformularzach. Stosowniedoart.505 k.p.c.,jednympozwem mona dochodzi tylko jednego roszczenia; poczenie kilku roszcze powoduje zwrot pozwu. Nastpny 4 przepis,art.505 k.p.c.,wyczadopuszczalnozmianypowdztwa,zarwnoprzedmiotowej, jak i podmiotowej, oraz w istotny sposb ogranicza moliwo wniesienia powdztwa 5 wzajemnego i podniesienia zarzutu potrcenia. Istotne jest te wprowadzenie w art. 505 k.p.c. restrykcyjnie ujtej zasady koncentracji materiau procesowego; okolicznoci faktyczne,zarzutyiwnioskidowodowepowinnybyzgoszonewpozwie,wodpowiedzina pozew,napierwszymposiedzeniuprzeznaczonymnarozprawlubwsprzeciwieodwyroku zaocznego. Powd moe przytoczy nowe okolicznoci faktyczne i zgasza wnioski dowodowe najpniej w cigu tygodnia od dnia dorczenia mu pism pozwanego. Unormowanie to zblia si do systemu prekluzji, gdy ustawa wyranie okrela termin (moment),doktregomoliwejestgromadzeniemateriauprocesowego.Sd,codozasady, niebierzepoduwagokolicznociujawnionychpotymterminie.
45
tezanr2:
Wymagania wypywajce z Konstytucji, stawiane nawet postpowaniu kasacyjnemu, najdobitniejTrybunaKonstytucyjnywyraziwwyrokuz16stycznia2006r.(sygn.SK30/05). Trybuna uzna w szczeglnoci, e zasada sprawiedliwoci proceduralnej (rzetelnoci proceduralnej)dotyczywszystkichetapwpostpowaniasdowego.Wynikaonanietylkoz art.45ust.1Konstytucji,aletakezart.2Konstytucji,ijestwartocisamwsobie.Mimo wieloci koncepcji doktrynalnych co do precyzyjnego ustalenia zakresu pojciowego tej zasady,jdroznaczeniowe,wocenieTrybunauKonstytucyjnego,jestwsplne.Nazasadt skadajsiprzynajmniejwymagania: monocibyciawysuchanym, ujawnianiawsposbczytelnymotywwrozstrzygnicia,comazapobiegajegodowolnoci iarbitralnoci, zapewnieniauczestnikowipostpowaniaprzewidywalnocijegoprzebiegu. Trybunapodkrelaprzytymznaczenieuzasadnieniarozstrzygniciasdu.Uzasadnieniejest komponentem prawa do sprawiedliwego rozstrzygnicia, a jego znaczenie ronie zwaszcza wwczas,gdyprzesankipodjciaokrelonegorozstrzygniciasniedookrelone. W ostatnio cytowanym wyroku Trybuna zwrci te uwag na powoywan przez uczestnikw niniejszego postpowania zasad tosamoci konstytucyjnej sdu, ktra w najoglniejszymujciu mazapobiecprzeksztaceniusduwinstytucjbiurokratyczn. Niezwykle istotne wydaje si podkrelenie przez Trybuna, e formuowane przeze wymagania proceduralne nie s formalizmem i nie su jedynie czystoci konstrukcji prawnych, ale nierzetelne procedury porednio prowadz do unicestwienia innych praw i wolnoci, ktrych ochron gwarantuje prawo do sdu. Na du donioso praktyczn postpowaniauproszczonego(wtym uksztatowaniapostpowaniawdrugiejinstancji),jego znaczenie z yciu przecitnych obywateli, Trybuna zwraca uwag ju w wyroku z 13 stycznia2004r.(sygn.SK10/03).Natomiastwwyrokuz16stycznia2006r.(sygn.SK30/05) Trybuna sformuowa t zaleno na poziomie oglnym, dotyczcym wszystkich postpowa: niewtpliwie ksztat procedury ma zasadnicze znaczenie dla realizacji niemal wszystkichprawpodmiotowych.
tezanr3:
10 Kwestionowany 3 art. 505 kodeksu postpowania cywilnego niewtpliwie wycza jawnowewntrznpostpowaniaipozwalanatenkroknawetwbrewwyranemudaniu strony,byjejapelacjabyarozpoznanajawnie,tj.narozprawie.MimoewKonstytucjiniema wyranego przyzwolenia na wyczenie jawnoci wewntrznej, ograniczenie prawa do jawnegorozpoznaniasprawyjestdopuszczalnenazasadachoglnych,tj.wyraonychwart. 31ust.3Konstytucji. Na tym etapie rozwaa, ze wzgldu na wczeniejsze ustalenia, Trybuna Konstytucyjny przyjmuje ju za pewnik, e standardy z art. 45 ust. 1 Konstytucji odnosz si take do 10 postpowania odwoawczego. Przy tym zaoeniu wykadnia jzykowa art. 505 3 k.p.c. jednoznacznieukazuje jegoniezgodnoz art. 45 ust.1 Konstytucji;rozpoznanie apelacjina posiedzeniuniejawnymjestwprostsprzecznezwymaganiemsformuowanymwpowoanym wzorcu kontroli konstytucyjnej. Z punktu widzenia przedstawionej wyej, konstytucyjnej wykadni prawa do sdu istotne wydaje si podkrelenie, e rozpoznawanie apelacji na posiedzeniuniejawnymzgrywykluczaprawostrony(uczestnika)dowysuchaniaprzezsd.
46
Towykluczeniejestdlastronybolesnetymbardziej,epoprzedzawydanieniekorzystnego 10 dlaniejorzeczenia.Zmechanizmuprzyjtegowart.505 3k.p.c.wynikabowiemwsposb konieczny,eporozpoznaniuapelacjinaposiedzeniuniejawnymzapadawyrokoddalajcy. Trudno sobie bowiem wyobrazi, by sd uwzgldni apelacj, ktrej zarzuty ocenia jako oczywiciebezzasadne.
tezanr4:
Powyszeuwagiprowadz do wniosku, e unormowanie trybu rozpoznawaniaapelacji w postpowaniuuproszczonymnasuwaistotnewtpliwocizpunktu widzeniakonstytucyjnego prawa do sdu. Mona bowiem usprawiedliwi zarwno rozpoznawanie rodka odwoawczego na posiedzeniu niejawnym, jak i zaakceptowa uzalenienie tej decyzji od oczywistej bezzasadnoci zarzutw apelacyjnych, jak i wreszcie fakt, e uzasadnienie wyroku oddalajcego apelacj jest sporzdzane tylko na wniosek strony. Jednak zgromadzenie tych wszystkich okolicznoci zmienia optyk. Trybuna Konstytucyjny ocenia, e doszo tu doprzekroczenia pewnejmasy krytycznej, na skutek czego zupenie realny staje si scenariusz zarysowany przez skarcego: sdzia sdu odwoawczego, jednoosobowo,naposiedzeniuniejawnym,wsposbarbitralnyuznajezarzutyapelacjiza oczywicie bezzasadne, co oszczdza mu trudu wyznaczania rozprawy, zawiadamiania o niej, wysuchania stron, prowadzenia jakiegokolwiek postpowania dowodowego (ograniczonego w postpowaniu uproszczonym do minimum), a nawet realnego uzasadniania swej decyzji. Ze wzgldu na brak instancji kontrolnej nie ponosi adnej odpowiedzialnocizatakierozstrzygniciesprawy.Jestto,rzeczjasna,czarnyscenariusz, ktry by moe nigdy nie wystpi w rzeczywistoci. Jeeli jednak przepisy regulujce apelacj w postpowaniu uproszczonym stwarzaj moliwo zaistnienia takiej sytuacji, a raczejniezawierajgwarancji,ktrebywykluczayjejzaistnienie,touzasadnionajestocena, e nie realizuj one zasady rzetelnoci czy te sprawiedliwoci proceduralnej. Kontrola instancyjnawpostpowaniuuproszczonymnapewnoniejestskuteczna. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e przedstawione, bardzo daleko idce ograniczenie prawazaskareniawyrokupierwszejinstancjizapadegowpostpowaniuuproszczonym,nie suy adnej z wartoci wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jedynym celem, ktrego realizacji suy kwestionowany przepis, jest szybko postpowania. Trybuna Konstytucyjnyjukilkakrotniemiaokazjwyrazistanowisko,eszybkorozpoznania sprawy nie jest wartoci, na rzecz ktrej mona powiciochron praw podmiotowych. Zdaniem Trybunau:Uproszczenie iprzyspieszenie moeniewtpliwie dotyczy kwestii formalnych (np. wprowadzenie formularzy czy skrcenie terminw skadania odwoa), natomiast w adnymwypadku niemoeodnosi si douprawnie stron wicych siz obronichprawiinteresw(wyrokz12marca2002r.,sygn.P9/01,OTKZUnr2/A/2002, poz.14;wyrokz13stycznia2004r., jak wyej ).Trybunawyjania,eSprawnorozpoznania przez sd mona osign za pomoc innych mechanizmw bez wyczania stronom drogi odwoawczej w postpowaniu sdowym (wyrok z 12 czerwca 2002 r., sygn. P 13/01, jak wyej ).
47
4.
Konstytucyjne granice dopuszczalnoci zredukowanych trybw postpowania wyrokz30maja2007r.,SK68/06
Skarca kwestionowaa art. 398(9) k.p.c., stanowicy jeden z elementw tzw. przedsdu kasacyjnego, zarzucajc mu naruszenie prawa do dochodzenia naruszonych praw i wolnoci. Zaskarony przepis przewidywa cztery przesanki przyjcia kasacji do rozpoznania przez Sd Najwyszy wystpienie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, istnienie potrzeby wykadni przepisw prawnych budzcych powane wtpliwoci lub wywoujcych rozbienoci w orzecznictwie, wystpienie niewanoci postpowania, naleyte uzasadnienie skargi. Trybuna uzna, e art. 398(9) k.p.c. jest niezgodnyzart.45ust.1Konstytucjiwzwizkuzart.31ust.3orazniejestniezgodnyzart. 77ust.2Konstytucji.
tezanr1:
Trafne jest stwierdzenie RPO, e w zakresie dopuszczalnoci konstytucyjnej oceny procedury wykraczajcej ponad konieczny standard dwuinstancyjnego postpowania bez znaczenia jest zwyczajny bd nadzwyczajny charakter rodka prawnego, za pomoc ktrego jest ona inicjowana. Niczego tu zatem nie zmienia nowelizacja k.p.c. dokonana ustawami:z2lipca2004r.orazz22grudnia2004r.,ktreweszywycie5i6lutego2005r., zmieniajca charakter skargi kasacyjnej ze zwyczajnego rodka zaskarenia na rodek zaskarenia nadzwyczajny, przysugujcy od niektrych tylko prawomocnych orzecze i realizujcyprzedewszystkimfunkcjepubliczne. Przy ksztatowaniu procedur nadzwyczajnych ustawodawca korzysta wprawdzie z wikszejswobodyanieliwwypadkuprocedurzwyczajnych,jednakituswobodatanie jestnieograniczona.
tezanr2:
Prawo do sdu w penym, nieuszczuplonym ksztacie wymaga uzyskania czytelnego, weryfikowalnego uzasadnienia kadego rozstrzygnicia sdu. Rezygnacja z obowizku uzasadnienia niektrych orzecze moe by usprawiedliwiona potrzeb ochrony innych wartoci, w tym sprawnoci (efektywnoci) postpowania. Zakres obowizku uzasadniania decyzji procesowych moe by rny w zalenoci od natury podejmowanej decyzji,ktrazawszezaleyodokolicznocifaktycznychkonkretnejsprawy.() Aktualnie skarcy nie ma moliwoci dowiedzenia si, w jaki sposb Sd Najwyszy interpretujeprzesankiuzasadniajceprzyjciekasacjidorozpoznaniaijak wzwizkuztym ksztatuje si praktyka kasacyjna w tym zakresie. Odnosi si to rwnie do samego Sdu Najwyszego.Prowadzitodoniebezpieczestwadekoncentracjipraktykiorzeczniczejcow konsekwencji moe jeszcze pogbia dezorientacj uczestnikw postpowania, co do wymogw, jakie ma spenia kasacja. Zakwestionowane uregulowanie uniemoliwia skarcym jakkolwiek kontrol nad poczynaniami reprezentujcych ich penomocnikw. Uniemoliwia to, a co najmniej utrudnia, stronom egzekwowanie ich praw wobec nierzetelnychpenomocnikw. W tym kontekcie trafna jest konkluzja RPO, e tak uksztatowane przepisy stanowi swoist puapk na obywatela, ktry nie do, e sporym wysikiem i na wasny koszt
48
sporzdza skarg kasacyjn stanowic nieomal wycznie pretekst do realizacji funkcji publicznychprzezSdNajwyszy,tojeszczerozpoznaniejegosprawyzaleyodspenienia niejasnychiniedookrelonychwymogw.Pozostajetowracejsprzecznocizwywodzon zart.2Konstytucjizasadzaufaniadopastwaistanowionegoprzeznieprawa.
tezanr3:
Trybuna Konstytucyjny wyrazi ju w swym orzecznictwie stanowisko, ktre w rozpatrywanej sprawie podzieli RPO, e minimalne wymogi w zakresie rzetelnej procedury wyznacza z jednej strony nakaz podmiotowego, a nie przedmiotowego traktowaniauczestnikwpostpowania,zdrugiejzazakazarbitralnegodziaaniasdu. Wymogitekonkretyzuj:1)nakazwysuchaniastron,2)koniecznoujawnieniawczytelny sposbmotywwrozstrzygniciawstopniuumoliwiajcymweryfikacjsposobumylenia sdu, a tym samym unikanie dowolnoci, czy wrcz arbitralnoci sdu, 3) zapewnienie przewidywalnoci dla uczestnikw postpowania przez odpowiedni spjno i wewntrzn logik mechanizmw, ktrym jest poddany. Gwarancj braku arbitralnoci stanowi: 1) udzia zainteresowanych podmiotw w postpowaniu, 2) zasada jawnoci postpowania oraz 3) wydawanie rozstrzygni zawierajcych rzetelne, weryfikowalne uzasadnienie. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego wyjtkowa procedura rozpoznawania skarg kasacyjnych w ramach przedsdu nie spenia wskazanych powyej przesanek. NajstaranniejszebowiemnawetbadanieprzezSdNajwyszyskargkasacyjnychwramach przedsduniegwarantujenaleytejprzejrzystocidecyzjiprocesowychonieprzyjciuichdo rozpoznania ze wzgldu na nieuczestniczenie stron w takim postpowaniu i nieweryfikowalno wydawanych w takich sprawach postanowie z powodu braku ich uzasadnienia. Dopuszczalne odstpstwa od prawa gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji podlegajocenieprzezpryzmatart.31ust.3Konstytucji,ktryformuujekumulatywnie ujte przesanki dopuszczalnoci ogranicze w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolnoci.() Granice ingerencji w konstytucyjne prawa i wolnoci wyznacza zatem zasada proporcjonalnociorazkoncepcjaistotyposzczeglnychprawiwolnoci.() Oceniajc w wietle powyszych ustale zarzut niekonstytucyjnoci kwestionowanego przepisu,naleystwierdzi,conastpuje. Co do zasady aden przepis Konstytucji nie stoi na przeszkodzie stanowieniu zredukowanych,szczeglnychtrybwpostpowania,atakimjestoczymbyajumowa przedsdkasacyjny. Wrozpatrywanymjednakwypadku,zewzgldunanagromadzenieograniczeprawstron (w tym w szczeglnoci nieprzejrzystoci decyzji procesowych podejmowanych przez Sd 9 Najwyszywramachprzedsdu),uregulowaniepomieszczonewart.398 2zdaniedrugie k.p.c jest w ocenie Trybunau Konstytucyjnego nieproporcjonalne. Zasadnicze zastrzeeniabudzitunaoeniesinasiebietrzechelementwwykluczajcychinformacyjny obowizek Sdu Najwyszego: niejawno dla stron postpowania, w ramach ktrego zapada decyzja o nieprzyjciu skargi kasacyjnej do rozpoznania, zwolnienie Sdu Najwyszego z obowizku sporzdzenia uzasadnienia takiej decyzji procesowej oraz posuenie si ocennymi przesankami, od spenienia ktrych zaley przyjcie skargi kasacyjnejdorozpoznania.
49
Trafna jest uwaga RPO wskazujca na brak symetrii pomidzy obowizkami nakadanymi na obywatela skarcego w postpowaniu kasacyjnym a samym Sdem Najwyszym. Skoro bowiem skarcy musi zaangaowa znaczne siy i rodki, by skutecznie sporzdzi kasacj, a zwaszcza prawidowo uzasadni rozpoznanie sprawy przez Sd Najwyszy, to te obowizki powinny by przynajmniej czciowo rwnowaonejakimkolwiekobowizkieminformacyjnymsdu,dzikiktremuskarcy uzyskiwabyod sdujasnykomunikatomotywachnieprzyjciakasacjidorozpoznania. Trybuna Konstytucyjny podziela wtpliwo RPO co do tego, czy kolejne ograniczanie praw obywateli w postpowaniu kasacyjnym, ktrego ogniwem jest kwestionowane uregulowanie, rzeczywicie byo konieczne i uzasadnione potrzeb ochrony niewtpliwej wartoci konstytucyjnej, jak jest uzyskanie rozstrzygnicia sprawy we waciwym, rozsdnymczasie.Jakju wskazano,nowelizacjek.p.c.wtymzakresieniezostaybowiem naleycieuzasadnione. Wszystkiewskazanepowyej argumentyuzasadniajpogld,eustawodawcaprzekroczy graniceproporcjonalnociprzystanowieniuzredukowanegotrybupostpowaniasucego rozpoznawaniuskargkasacyjnychwramachinstytucjiprzedsdu.() Powodem stwierdzenia przez Trybuna Konstytucyjny niekonstytucyjnoci poddanego kontroli przepisu bya kumulacja w instytucj i przedsdu kilku nieproporcjonalnych ogranicze wyczajcych obowizek informacyjny Sdu Najwyszego. Z perspektywy konstytucyjnej niemoliwy do zaakceptowania jest stan przyjty na gruncie k.p.c., wyczajcy wszelkie moliwe tu instrumenty zapewniajce przejrzysto orzekania, tj. zarwno obowizek uzasadniania postanowie o odmowie przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,jakiorzekaniewtejsprawienaposiedzeniujawnym.
5.
Postpowanie wieczystoksigowe sprawno postpowania wyrok z 3 lipca 2007r.SK1/06
1 Tre poddanego kontroli konstytucyjnoci art. 626 1 k.p.c. stanowi, e sprawy w postpowaniu wieczystoksigowymrozpoznawane snaposiedzeniu niejawnym.Oznacza to, e sd moe rozpozna spraw bez udziau uczestnikw postpowania. Sd wieczystoksigowy, rozpoznajc wniosek o wpis, bada jedynie tre i form wniosku, 8 doczonych do wniosku dokumentw oraz tre ksigi wieczystej (art. 626 2 k.p.c.). W 8 6 zdania drugiego k.p.c. w postpowaniu wieczystoksigowym wpis w myl art. 626 ksidze wieczystej jest orzeczeniem. Uzasadnienia wpisu nie sporzdza si. Jednoczenie ustawaniezwalniazobowizkuuzasadnieniapostanowieniaooddaleniuwnioskuowpis. Przedstawioneregulacjekodeksupostpowaniacywilnegozostayzakwestionowaneprzede wszystkim z punktu widzenia prawa do jawnego i rzetelnego rozpoznania sprawy przez sd. 1 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.626 1k.p.c.jestzgodnyzart.32ust.1iart.45ust.1 82k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.1Konstytucjiorazniejestniezgodnyz Konstytucji,art.626 8 art. 64 ust. 2 Konstytucji, art. 626 6 zdanie drugie k.p.c. jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucjiorazniejestniezgodnyzart.64ust.2Konstytucjinatomiastart.1ust.1dekretu z8sierpnia1946r.owpisywaniu wksigachhipotecznych (gruntowych)prawawasnoci nieruchomociprzejtychnacelereformyrolnejjestzgodnyzart.64ust.2i3Konstytucji.W
50
pozostaym zakresie postpowanie umorzono z uwagi na niedopuszczalno wydania wyroku.
tezanr1:
Z punktu widzenia realizacji celu systemu ksig wieczystych istotne znaczenie ma () szybkoisprawnopostpowaniawieczystoksigowego.Zakwestionowaneprzepisymaj na celu usprawnienie i przyspieszenie postpowania tak, aby zagwarantowa moliwie najpeniejszochronbezpieczestwaipewnociobrotuprawnego.Przedstawioneregulacje kodeksu postpowania cywilnego zapewniaj zgodno wpisw z rzeczywistym stanem prawnymwtypowychsytuacjach. Niepodlegadyskusji,ewpisdoksigiwieczystejorazpostanowienieooddaleniuwniosku o wpis dotykaj prawa wasnoci i innych praw majtkowych jednostki oraz innych podmiotwprywatnych.Jednakezasadniczeznaczeniemastwierdzenie,epostpowanie wieczystoksigowe jest postpowaniem, w ktrym nie zapadaj prawnomaterialne rozstrzygnicia.Ustaleniawtymzakresiepodejmowaneswinnychpostpowaniachijeli nawetzpunktuwidzeniauczestnikwpostpowaniawieczystoksigowegorozstrzygnicia te byy niezgodne z prawem, to nie moe to mie wpywu na postpowanie w sprawie wpisu w ksidze wieczystej. Naley podkreli, e zakres stosowania przepisw kodeksu postpowaniu cywilnego dotyczcych postpowania wieczystoksigowego obejmuje wycznie wnioski o dokonanie wpisu w ksigach wieczystych, przy czym wpisem jest rwnie wykrelenie. W postpowaniu tym sd rozstrzyga, czy zachodz przesanki dokonania wpisu. Jak wspomniano wyej orzeczenie o wpisie dotyka prawa wasnoci i innych praw majtkowych jednostki lub innego podmiotu prywatnego i stanowi akt wadczej konkretyzacjisytuacjiprawnejtegopodmiotu.Sd,rozpoznajcwniosekowpis, nie rozstrzyga jednak sporw prawnych. Merytoryczna kontrola rozstrzygni, odzwierciedlonychwdokumentachstanowicychpodstawwpisu,podlegaoceniewtrybie okrelonyminnymiprzepisamiprawa,a nie wtrybiepostpowaniawieczystoksigowego.
tezanr2:
Nagruncieprzepiswkodeksupostpowaniacywilnegomoepowstawtpliwo,czy apelacja w postpowaniu wieczystoksigowymma by rozpoznawana narozprawie, czy naposiedzeniuniejawnym.Zjednejstronyart.375k.p.c.nakazujerozpoznanieapelacjina rozprawiepozawypadkamiokrelonymiwart.373iart.374k.p.c.Zdrugiejjednakstrony, w myl art. 391 k.p.c., w postpowaniu przed sdem drugiej instancji stosuje si odpowiednio przepisy o postpowaniu przed sdem pierwszej instancji, o ile przepisy szczeglneniestanowiinaczej.Oznaczaobyto,esdrozpoznajeapelacjnaposiedzeniu niejawnym.SdNajwyszyIzbaCywilnawuchwalez27lutego2002r.,sygn.aktIIICZP 1 3/2002,wyrazipogld,eprzepisart.626 1k.p.c.mazastosowanietakewpostpowaniu apelacyjnym (zob. OSNC 12/2002, poz. 145). Stanowisko to spotkao si z aprobat w doktrynie (zob. W. Gugiewicz, Glosa do uchway SN z dnia 27 lutego 2002 r., III CZP 3/02, PrzegldSdowyz.5/2003,s.171).Naleyjednakprzypomnie,esdapelacyjnymoe wyznaczyposiedzeniejawne,jeeliuznatozaniezbdnedlawyjanieniasprawy. Niejawno postpowania apelacyjnego ogranicza uczestnikom postpowania wieczystoksigowegomoliwobyciawysuchanymprzezsdodwoawczy.Jednake,jak ju wyej wskazano, postpowanie w sprawach o wpis oparte zostao na dokumentach odzwierciedlajcych stan prawny nieruchomoci, a sd wieczystoksigowy nie bada, czy
51
okrelony w nich stan prawny jest zgodny ze stanem rzeczywistym, ani stanu takiego nie ustala.Nierozstrzygarwniesporwoprawo.Charaktersprawyowpis,ktregocelem jest ujawnienie prawa, pozwala na uznanie, e rozpatrywanie spraw na posiedzeniu niejawnym, rwnie w postpowaniu apelacyjnym, suy szybkoci i sprawnoci postpowania wieczystoksigowego, majcego na celu zapewnienie bezpieczestwa obrotuiochronyprawosbtrzecich,mogcychpowoasinadomniemaniewyraonew art. 3 ustawy o ksigach wieczystych i hipotece i rkojmi wiary publicznej ksig wieczystych. 1 Wzgldy te przemawiaj za stanowiskiem, e ograniczenie przez art. 626 1 k.p.c. okrelonegowart.45ust.1Konstytucjiprawadosduwaspekciesprawiedliwejprocedury speniawymaganiaart.31ust.3Konstytucji.
tezanr3:
Konstytucyjneprawodorozpatrzeniasprawywsprawiedliwejprocedurzesdowej(art. 45ust.1Konstytucji)stanowikonkretyzacjoglnegoprawadosprawiedliwej procedury przedorganamiwadzypublicznej.() Funkcja prowadzenia ksig wieczystych nie naley do zakresu pojcia wymiaru sprawiedliwoci i nie musi by realizowana przez organy wadzy sdowniczej. Postpowanie wieczystoksigowe ma charakter postpowania rejestrowego, a nie sporu rwnouprawnionychstronprzedniezawisymsdem.Ewentualnysprmidzyjednostka organem pastwowym moe powsta dopieropo wydaniu przezorgan wadzy publicznej rozstrzygnicia w przedmiocie wpisu, kiedy zainteresowana osoba kwestionuje legalno lubzasadnodokonanegowpisulubjegoodmowy.Nieznaczytojednak,epostpowanie wieczystoksigowe moe by uksztatowane w sposb dowolny. Konstytucja wymaga bowiem, aby ustawodawca z jednej strony respektowa oglny wymg sprawiedliwoci proceduralnej w postpowaniach, w ktrych organy wadzy publicznej wydaj rozstrzygnicia dotykajce praw i interesw jednostki. W takim wypadku ocena konkretnych rozwiza ustawowych, z punktu widzenia wymaga sprawiedliwoci proceduralnej, powinna uwzgldnia charakter spraw rozpoznawanych w danym postpowaniu(zob.np.wyrokz14marca2006r.,sygn.SK4/05,OTKZUnr3/A/2006,poz. 29).
tezanr4:
Naley w zwizku z tym zauway, e zasady postpowania musz zawsze by dostosowane do jego przedmiotu. Przedmiot postpowa wieczystoksigowych jest zupenieinnyodpozostaychpostpowaprzedsdemcywilnym,innyjestrwniezakres kognicji sdu. Szczeglne znaczenie ma w tym wypadku zapewnienie bezpieczestwa obrotu i sprawnoci postpowania. Z punktu widzenia zasad postpowania przed sdem cywilnym brak jest wsplnej cechy istotnej uzasadniajcej jednakowe traktowanie uczestnikwpostpowaniawieczystoksigowegoorazinnychpostpowacywilnych. Wwietleprzedstawionych argumentwzaskaronyprzepisnienaruszawyraonejwart. 32ust.1Konstytucjizasadyrwnoci.
52
6.
Szybkopostpowaniawyrokz19lutego2008r.,P49/06
14 Sdwystpujcyzpytaniemprawnympodniswtpliwocodokonstytucyjnociart.477 14a 2 i art. 477 k.p.c. w zakresie, w jakim pomijaj prawo sdu pierwszej instancji, orzekajcego w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych, do uchylania zaskaronej decyzjiiprzekazaniasprawydoponownegorozpoznaniaorganowirentowemu.Zgodniez 14 zakwestionowanym art. 477 2 k.p.c.: W razie uwzgldnienia odwoania sd zmienia zaskarondecyzjwcaocilubwczciiorzekacodoistotysprawy.Regulacjatadotyczysdu 14a pierwszejinstancji.Natomiastart.477 k.p.c.przewiduje,e:Sddrugiejinstancjiuchylajc
wyrok i poprzedzajc go decyzj organu rentowego moe spraw przekaza do ponownego rozpoznaniabezporednioorganowirentowemu.
W ocenie Sdu Okrgowego, regulacja,okrelajca katalog moliwociorzeczniczych sdu pierwszej instancji, narusza konstytucyjn zasad osdzania spraw bez nieuzasadnionej zwoki oraz konwencyjn dyrektyw osdzania w rozsdnym terminie spraw sdowych, ktre ze wzgldu na swj charakter s sprawami o istotnym znaczeniu spoecznym. 14 14a Zdaniem sdu pytajcego, sporne przepisy art. 477 2 i art. 477 k.p.c., eliminujce moliwo wydania orzeczenia kasatoryjnego, i w rezultacie nakadajce na sd pierwszej instancji obowizek przeprowadzenia uzupeniajcego postpowania dowodowego w zastpstwieorganurentowego pozostajwsprzecznocizzasadamiproceduralnymi,ktre przyspieszay zaatwienie spraw o tak istotnej doniosoci spoecznej. Konieczno przeprowadzaniaprzezsdypierwszejinstancjipostpowaniadowodowegowzastpstwie organw rentowych jest ponadto w opozycji do spoecznej potrzeby zagwarantowania wzmoonejsprawnociiszybkociosdzania. 14 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.477 2k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.1wzwizku z art. 2 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowychwolnoci.Wpozostaymzakresiepostpowaniezostaoumorzonezwugi naniedopuszczalnowydaniawyroku.
tezanr1:
Wwietleprzedstawionychrozwiza,naleystwierdzi,eprzyjtywpolskimsystemie model sdowego postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych ma na celumerytorycznerozstrzygniciesprawyprzezsdpierwszejinstancji,niezawycznie kontrol decyzji organu rentowego. Rola tego sdu nie ogranicza si do funkcji kontrolnych, chocia w istocie polega przede wszystkim na rozpatrzeniu odwoania o decyzji organu rentowego, ktre staje si odpowiednikiem powdztwa. Tre odwoania limitowana jest jednak zakresem rozstrzygnicia zawartego w decyzji (o ile decyzja taka jest wydana). W doktrynie wskazuje si na charakter odwoawczy postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych (por. K. Weitz, Postpowania sdowe w sprawach gospodarczych, red. T. Winiewski, Warszawa 2007, s. 107). Za takim jego pojmowaniemprzemawiakilkaokolicznoci:zaprzedmiotmaocenzgodnocizprawem decyzjiwydanejprzezorganrentowy,zarwnowaspekciematerialnym,jakiformalnym; postpowanie dowodowe przeprowadzone przez sd ma na celu ocen merytorycznej trafnocidecyzjiorganu rentowego.Moliwozwrotu aktsprawyorganowirentowemu, co podkrela wzajemne powizanie obu postpowa oraz ich stosunek nastpowania po
53
sobie(zob.M.CholewaKlimek,op.cit.Warszawa2006,s.236). Model postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych zakada prejurysdykcyjnodziaaniaorganu rentowego.Sdowepostpowaniecywilne toczcesi pozaatwieniusprawyrentowejniejestkontynuacjpostpowaniaadministracyjnego.Jego celemniejestbezporedniakontrolapoprzedzajcegogopostpowaniaadministracyjnego, lecz zaatwienie sprawy co do istoty; ma ono doprowadzi merytorycznie do zaatwienia sprawy wywoanej wniesieniem odwoania od decyzji. To tumaczy, dlaczego w takim modelu postpowania odchodzi si od klasycznego modelu kasatoryjnej kontroli decyzji administracyjnej. Tego rodzaju wzajemne usytuowanie postpowania administracyjnego i cywilnoprawnegoniejestwpolskimsystemieprawnymwyjtkowe:wystpujezwaszczaw sprawach gospodarczych (por. K. Weitz, op.cit., s. 108109). Naley podkreli, e pimiennictwo zarzuca tego rodzaju postpowaniom (czasem nadaje si im nazw hybrydowych)dysfunkcjonalno(dotyczytotakepostpowaniawsprawachzzakresu ubezpiecze spoecznych (por. K. Weitz, tame, s. 111, notka 2). Nawet jednak krytyczna ocena rozwaanego modelu z punktu widzenia udatnoci czy efektywnoci nie moe przesdzajeszczesamaprzezsio niekonstytucyjnocimodelu.
tezanr2:
TrybunaKonstytucyjnywswoichorzeczeniachakcentowa,ewtakiejsytuacjiprocedura sdowamusibywodpowiednisposbzwizanazproceduruprzedniozastosowanwtej samej sprawie przez organ administracji publicznej. Potrzebne s w zwizku z tym szczeglne modyfikacje procedury cywilnej, ktr posuguje si sd. Modyfikacje te, uwzgldniajce specyfik postpowania, w ktrym rozstrzygnicie w sprawie publicznej wydaje uprzednio organ administracji publicznej (w trybie szczeglnego postpowania administracyjnego), a nastpnie jest ono weryfikowane przez sd (w postpowaniu sdowym opartym na procedurze cywilnej), nie mog jednake przekracza granic wyznaczonychtrecikonstytucyjnychuprawniejednostkiwynikajcychzprawadosdu (art. 45 Konstytucji) czy te prawa do zaskarania rozstrzygni podjtych w pierwszej instancji(zob.wyrokz31stycznia2005r.,sygn.SK27/03,tame,s.8,orazz2lipca2003r., sygn.K25/01,OTKZUnr6/A/2003,poz. 60). () W ocenie Trybunau Konstytucyjnego uksztatowane przez przepisy k.p.c. postpowanie w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych odpowiada tym standardom.
tezanr3:
Aktualna regulacja, odnoszca si do sdowego postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych, nie narusza, wynikajcych z Konstytucji, gwarancji prawa do sdu. Jak podnis Trybuna w wyroku z 28 lipca 2004 r., sygn. P 2/04, regulacje konstytucyjnezawierajwskazaniacodopewnychkoniecznychelementwimechanizmw, bez ktrych nie daoby si urzeczywistni prawa kadego do rozpoznania sprawy przed waciwym,niezalenym,bezstronnyminiezawisymsdem.Gdybyprzyjinnezaoenie, mona by zasadnie zakwestionowa wszystkie odmiennoci i odrbnoci proceduralne, ktre wystpuj w ramach postpowa cywilnych i karnych, a ktre su, najoglniej mwic,zapewnieniu szybszejibardziej efektywnejochronyprawiintereswpodmiotw dochodzcych swych praw przed sdem. Na tym polega istota odpowiedniego rwnowaenia mechanizmw procesowych, gdzie cen wikszej efektywnoci i szybkoci
54
postpowania jest niejednokrotnie wprowadzenie silniejszych rygorw formalnych, dyscyplinujcych zachowaniastron,zawajcych zakres dostpnych rodkwprocesowych czytezawajcychzakreskontroliinstancyjnej(OTKZUnr7/A/2004,poz.72).
7.
Postpowanie w sprawach gospodarczych prekluzja dowodowa wyrok z 26 lutego2008r.,SK89/06
W skargach konstytucyjnych, na podstawie ktrych wszczto postpowanie w niniejszej 12 sprawie,zakwestionowanokonstytucyjnoart.479 1k.p.c.wnastpujcymbrzmieniu:
W pozwie powd jest obowizany poda wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygoremutraty prawa powoywania ich w toku postpowania, chyba e wykae, i ich powoanie w 5 pozwienie byomoliwealboepotrzebapowoaniawynikapniej .
12 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.479 1k.p.c.,jestzgodnyzart.45ust.1wzwizkuz art.2,art.31ust.3iart.175ust.1orazzart.32ust.1iart.64ust.2Konstytucji.
teza:
Kwestionowany przepis zosta oparty na modelu tzw. prekluzji dowodowej, ktra jest przejawem denia do koncentracji materiau procesowego, uproszczenia i przyspieszenia postpowania. W rzdowym projekcie zmiany k.p.c. z 2000 r. proponowano tzw. bezwzgldn prekluzj dowodow (zob. druk sejmowy nr 1202 III kadencji), ktra wycza cakowicie moliwo pniejszego powoania nowych twierdze i dowodw. W wyniku prac legislacyjnych (poprawki zgoszone przez Senat, zob. druk sejmowy nr 1843 III kadencji) doszo do zagodzenia formalizmu kwestionowanego przepisu, ktry w ostatecznie przyjtej wersji przewidujemoliwopniejszegopowoanianowychtwierdzeidowodw,amianowicie w sytuacji, w ktrejpowd wykae, eich powoanie w pozwie nie byo moliwe albo e 12 potrzebapowoaniawynikapniej.Kolejnazmiana(ustawazmieniajcaz2006r.)art.479 1 k.p.c., polegajca na okreleniu terminu, w ktrym maj zosta zgoszone nowe twierdzenia i dowody, bya take motywowana efektywnoci i zamiarem usprawnienia toku procesu (zob. druk sejmowy nr 484 V kadencji). Zmiana ta instytucj prekluzjiobja wszelkiepostpowaniatoczcesiwramachpostpowaniagospodarczego,wtymrwnie 1a 14a postpowanienakazowe,upominawczeiuproszczone(zob.art.479 iart.479 k.p.c.).() Przeprowadzona analiza orzecznictwa Sdu Najwyszego wskazuje, e podnoszone w 12 skargach konstytucyjnych zarzuty co do art. 479 1 k.p.c. w istocie dezaktualizuj si przy uwiadomieniu sobie, e przepis ten nie wyklucza (o czym wiadcz przytoczone
5
Brzmienietokwestionowanyprzepisotrzyma1lipca2000r.wwynikunowelizacjidokonanejustawzdnia 24maja2000r.ozmianieustawy Kodekspostpowaniacywilnego,ustawyozastawierejestrowymirejestrze zastaww, ustawy o kosztach sdowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sdowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554, ze zm. dalej: ustawa zmieniajca z 2000 r.). W wyniku nowelizacji dokonanej ustaw z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego oraz 12 niektrychinnychustaw(Dz.U.Nr235,poz.1699dalej:ustawazmieniajcaz2006 r.)cayart.479 k.p.c.20 marca 2007 r. otrzyma nowe brzmienie, z tym e jeeli chodzi o 1 zmiana polegaa na dodaniu zdania drugiego o treci: W tym przypadku dalsze twierdzeniai dowody na ich poparcie powinny by powoane w terminie dwutygodniowym od dnia, w ktrym powoanie ich stao si moliwe lub wynika potrzeba ich powoania.
55
judykaty) dyskrecjonalnej wadzy sdu, przeamujcej rygoryzm prekluzji dowodowej, ograniczajcej sam stron i wymagajcej od niej starannoci i przezornoci procesowej (take co do koniecznociposuenia si kwalifikowanym penomocnikiem). Orzecznictwo 12 wyraniedowodzi,e:popierwsze,kwestionowanatreart.479 1k.p.cniewyczerpuje si w interpretacji bliskiej ujciu bezwzgldnej prekluzji dowodowej, po drugie za, e istniejca praktyka orzecznicza dostarcza przykadw waenia dwch wartoci: zabezpieczenia praw stron procesu (take na paszczynie konstytucyjnej), wymaga dyktowanychpostulatemsprawnoci(szybkoci)postpowania.() Kwestionowanywniniejszejsprawiesystemprekluzjidowodowejnieograniczadojciado prawdyorazprawastrondoobrony.Wsposbwprawdzierygorystyczny,aleuzasadniony istot i celami procesu sdowego, okrela on jedynie ramy czasowe, w ktrych pozwany powinien przedstawi wszystkie rodki obrony. Wymaga od strony (profesjonalisty) starannociiumiejtnociprzewidywaniaryzykaprocesowego.Oceniajckonstytucyjno kwestionowanej regulacji, nie mona traci z pola widzenia, e jest ona uzupeniona elementami dyskrecjonalnej wadzy sdziego, pozwalajcej na przyjcie i rozpoznanie spnionych twierdze o faktach, a take wnioskw dowodowych i zarzutw, jeeli strona nie moga przedstawi ich wczeniej albo potrzeba ich przedstawienia powstaa pniej. Jak dowodzi przeprowadzona w punkcie 3 czci III uzasadnienia analiza wybranego orzecznictwa Sdu Najwyszego, wskazywane przez skarcych ewentualne naruszenia prawadorzetelnejproceduryniewynikajzsamejtrecikwestionowanegoprzepisu.Tre 12 art. 479 1 k.p.c. pozwala przyj tak interpretacj, ktra umoliwia elastyczne jego stosowanie w praktyce sdowej, odpowiednio do okolicznoci konkretnych spraw i podejmowanych przez strony dziaa procesowych. Prekluzja dowodowa wie bowiem strony, nie za sd; jakkolwiek zarazem kontrolowany przepis nie wyklucza w sferze stosowania prawa w zakresie, w jakim zakada korzystanie z dyskrecjonalnej wadzy sdziego moliwoci nadmiernej obiektywizacji przez sdziego miernika starannoci dowodowejcicejnastronie(jejpenomocniku).
8.
Zwolnienie od kosztw sdowych i ich skutki znoszenie kosztw, wpyw na skorzystaniezprawadosdu wyrokz16czerwca2008r.,P37/07
PrzedmiotemkontroliwsprawieP37/07bywszczeglnociart.1171k.p.c.,uzaleniajcy prawo ubiegania si o ustanowienie pomocy prawnej z urzdu od zwolnienia strony od kosztw sdowych. Sd pytajcy zarzuca tej regulacji ograniczenie prawa do sdu oraz nierwne traktowanie osb ubiegajcych si o ustanowienie pomocy prawnej. Trybuna uzna badany przepis, w czci obejmujcej zwrot zwolniona przez sd od kosztw sdowychwcaocilubwczcizaniezgodnyzart.45ust.1orazart.77ust.2iart.32ust.1 Konstytucji. Z kolei drugi zakwestionowany przepis, tj. art. 109 ust. 2 ustawy o kosztach sdowychwsprawachcywilnych(Sdodmawiazwolnieniaodkosztwsdowychstroniewrazie oczywistej bezzasadnoci dochodzonego roszczenia lub obrony praw) zosta uznany za zgodny z art.45ust.1orazart.77ust.2Konstytucji.
56
teza:
Wzorcemkonstytucyjnymdoocenyart.109ust.2ustawyokosztachjestart.45ust.1oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zobowizuj one ustawodawc do naleytego uksztatowania sytemu wymiaru sprawiedliwoci w wymiarze instytucjonalnym i proceduralnym oraz zapewnienia jego efektywnego funkcjonowania, a take zakazuj zamykania lub nadmiernegoograniczaniadostpudowymiarusprawiedliwoci. () Na koszty sdowe skadaj si opaty sdowe oraz wydatki zwizane z czynnociami podejmowanymi w konkretnej sprawie (art. 2 ust. 1 ustawy o kosztach). Tak okrelone koszty sdowe s atrybutem sdowego postpowania cywilnego. Koszty sdowe s tradycyjnieuznanyminstrumentempolitykipastwasucymdoregulowaniarelacjistron stosunkwprocesowychorazwszerszymujciu stymulowaniadecyzjijednostekcodo sposobu prowadzenia swoich interesw i doboru rodkw ich ochrony (zob. wyrok TrybunauKonstytucyjnegoz7wrzenia2004r.,sygn.P4/04,OTKZUnr8/A/2004,poz.81). Koszty postpowania su osigniciu naleytej sprawnoci organizacyjnej i orzeczniczej sdworazwyodrbnieniuioddzieleniuroszczeszykanujcychioczywicieniezasadnych od roszcze uzasadnionych, sucych ochroniepraw i wolnoci jednostki. Kosztysdowe speniaj liczne funkcje: spoeczne, fiskalne, a take suebne wobec wymiaru sprawiedliwoci(zob.:W.Broniewicz,Postpowaniecywilnewzarysie,Warszawa1999,s.101; J. Kot, Zwolnienie od kosztw sdowych w wietle doktryny i orzecznictwa Sdu Najwyszego, Palestranr67/1982,s.28). () ()TrybunaKonstytucyjnywwyrokuz12wrzenia2006r.,sygn.SK21/05,podkreli,e ustawodawca, regulujc koszty postpowania sdowego, musi starannie wyway rozmaite dobra jednostkowe i oglnospoeczne. Urzeczywistnienie przez pastwo konstytucyjnego prawa do sdu wymaga znacznych rodkw finansowych. Ustawa nie moe ustanawia nadmiernych ogranicze dostpu, a jednoczenie musi uwzgldni usprawiedliwione interesy oglnospoeczne w sprawnym funkcjonowaniu sdw, stworzy odpowiedni system pokrywania kosztw sprawnego funkcjonowania sdw i wprowadzi niezbdne mechanizmy zabezpieczajce przed naduywaniem prawa do sdu poprzez podejmowanie prb dochodzenia na drodze sdowej roszcze oczywicie bezzasadnych(zob.OTKZUnr8/A/2006,poz.103). () W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, trafnie zarzuca sd pytajcy, e przyjta regulacja, uzaleniajc ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzdu od przesanki uprzedniego uzyskania zwolnienia od kosztw sdowych, rozumianych jako opaty sdowe i wydatki, w znaczny sposb ogranicza konstytucyjne prawo do sdu strony w wymiarzedostpnocidopomocyprawnejzurzduwiadczonejnarzeczosbubogich. Jak podkrela si w doktrynie, zwolnienie od kosztw sdowych i zwizana z nim moliwo ustanowienia fachowego penomocnika z urzdu s newralgicznymi polami realizacjiprawadosdu.TaktesprawujmujeorzecznictwonatleeuropejskiejKonwencji (por.wyrokz15lutego2005r.SteeliMorrisprzeciwZjednoczonemuKrlestwu;wyrokz16 lipca 2002 r. w sprawie P.C.i S. przeciw Zjednoczonemu Krlestwu; wyrok z 19 wrzenia 2000 r. w sprawie Glaser przeciwko Zjednoczonemu Krlestwu; wyrok z 7 maja 2002 r. w sprawieMcVicarprzeciwkoZjednoczonemuKrlestwu.Dlategowtpliwejesttraktowanie
57
moliwociuzyskaniapomocyprawnejzurzduwkategoriachprzywileju(cowystpuje czasem w werbalizacji problemu w polskim orzecznictwie sdowym), a nie jako prawa podmiotowego. Std te postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztw sdowych powinno by wydawane po wyjanieniu wszystkich okolicznoci dotyczcych sytuacji finansowej wnioskodawcy, poniewa rzutuje ono na moliwo uzyskania w dalszej kolejnocipomocyprawnejz urzdu. () Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, aktualna konstrukcj a, wica decyzj o ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego z uprzedni decyzj o zwolnieniu od kosztw sdowych, prowadzi do ograniczenia prawa do sdu, nieznaj duj cego usprawiedliwienia w innych wartociach konstytucyj nych. Nawet przy dobrych chciach sdu, w wypadkach gdy nie istnieje obowizek wniesienia opat, nie istnieje moliwo ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, pomimo e strona nie jest w staniepokrykosztwtakiejpomocyprawnej,asddostrzegapotrzebjejustanowienia. Z tego wzgldu naley uzna, e art. 117 1 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizkuzart.77ust.2Konstytucji.
9.
Odrzucenie sprzeciwu w postpowaniu gospodarczym z powodu nieuiszczenia opatywyrokz15kwietnia2009r.,SK28/08
8a Zgodnie z treci zakwestionowanego art. 479 k.p.c. 1. Jeeli pismo wszczynajce
postpowanieniemoeotrzymaprawidowegobieguwskutekniezachowaniawarunkwformalnych, przewodniczcy zwraca stronie pismo bez wzywania do jego poprawienia lub uzupenienia. Mylne oznaczeniepismaprocesowegolubinneoczywisteniedokadnociniestanowiprzeszkodydonadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie waciwym. 2. Zarzdzenie o zwrocie pisma powinno zawierawskazaniebrakw,jakimipismobyodotknite,orazpouczenieoskutkachjegoponownego wniesienia.3.Wterminietygodniowymoddniadorczeniazarzdzeniaozwrociepismastronamoe wniejeponownie.Jeelipismotoniejestdotknitebrakami,wywoujeskutekoddatypierwotnego wniesienia. Skutek taki nie nastpuje w razie kolejnego zwrotu pisma, chyba e zwrot nastpi na skutek brakw uprzednio niewskazanych. 4. Przepisu 2 w zakresie pouczenia o skutkach ponownegowniesieniapisma i przepisu3niestosujesiwwypadku,gdystronareprezentowanajest przezadwokata,radcprawnego,rzecznikpatentowegolubProkuratoriGeneralnSkarbuPastwa. 5. Inne pisma procesowe zoone w postpowaniu przed sdem pierwszej instancji, ktre nie mog otrzymaprawidowegobieguwskutekniezachowaniawarunkwformalnych,wniesioneprzezstron reprezentowanprzezadwokata,radcprawnego,rzecznikapatentowegolubProkuratoriGeneraln SkarbuPastwapodlegajzwrotowibezwzywaniadoichpoprawienialubuzupenienia.Sprzeciwod wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapaty, sprzeciw od nakazu zapaty sd odrzuca. 6 W wypadkach,oktrychmowaw1i5,zarzdzeniamoewydatakereferendarzsdowy.
We wniesionej skardze konstytucyjnej skarca wskazuje, e rygorystyczne i nierwne uksztatowanie procedury na etapie wnoszenia pierwszych pism procesowych w postpowaniu w sprawach gospodarczych pozbawio j prawa do wysuchania, tj. prawa przedstawienia sdowi wasnej argumentacji, jako elementu konstytucyjnego prawa do sdu. Naoenie na sd obowizku odrzucenia wskazanych w zaskaronym przepisie rodkw zaskarenia w razie stwierdzenia brakw formalnych pisma procesowego
58
uniemoliwiamerytorycznerozpatrzeniesprawy,atymsamymwysuchaniaracjiobustron, przezconaruszatakekonstytucyjnzasadrwnoci.Ustawodawcaprzewidujeodmienne konsekwencje bdu formalnego profesjonalnego penomocnika w zalenoci od tego czy 8a 8a reprezentujeonstronpowodow(art.479 1k.p.c.),czytepozwan(art.479 5k.p.c.). 8a Uzasadniajc niezgodno art. 479 5 k.p.c. z art. 78 Konstytucji skarca podkrelia porednieograniczenieprawadorozpatrzeniasprawyprzezsddrugiejinstancji.Wocenie 8a drugiejskarcejodrzucenieprzezsdsprzeciwunapodstawieart.479 5k.p.c.skutkuje naruszeniem, w sposb niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji, praw obywatelskich zagwarantowanychwart.32ust.1Konstytucji(zasadarwnocistronpostpowania),art.45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sdu) oraz art. 78 Konstytucji (prawo do odwoania si od orzeczeniasdupierwszejinstancji). 8a TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.479 5zdaniedrugiek.p.c.wzakresie,wjakimw postpowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje, e sd odrzuca zawierajce braki formalnezarzutyodnakazuzapatywpostpowaniunakazowymorazsprzeciwodnakazu zapaty w postpowaniu upominawczym, wniesione przez przedsibiorc reprezentowanegoprzezadwokatalubradcprawnego,bezuprzedniegowezwaniadoich uzupenienia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3, z art. 45 ust. 1 w zwizkuzart.32ust.1orazzart.78KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
tezanr1:
Istnienie w postpowaniach odrbnych surowszych ni w postpowaniu zwykym rygorw w zakresie konsekwencji niezachowania warunkw formalnych wnoszonych pism procesowych, zwaszcza pism przygotowanych przez profesjonalnych penomocnikw reprezentujcych strony, nie jest okolicznoci stanowic podstaw stwierdzenianiekonstytucyjnociprzepiswprocedurysdowej.TrybunaKonstytucyjny wypowiadasi wielokrotnie w kwestii konstytucyjnej dopuszczalnoci istnienia tego typu obostrze, za ktrymi przemawia moe szczeglny cel wprowadzenia regulacji, sucy przyspieszeniu postpowania, oraz wysoki stopie profesjonalizmu penomocnikw stron. Od profesjonalnych penomocnikw wymaga mona zdecydowanie wikszej starannociirzetelnociwwystpowaniuprzedorganamiprocesowymi,anawetwyciga daleko idce bezporednie negatywne konsekwencje procesowe dla stron przez nich reprezentowanych w razie popenienia przez nich bdw formalnych. Uzasadnieniem takiego ksztatu procedury cywilnej mog by wzgldy szybkoci i sprawnoci postpowaniawsprawachgospodarczych,ktreuzasadniajkorzystaniezprofesjonalnej reprezentacji w procesie. Przyspieszenie i uproszczenie postpowania stanowi bowiem bezporedni realizacj jednego z aspektw konstytucyjnego prawa do sdu, ktrym jest rozpatrzenie indywidualnej sprawy bez nieuzasadnionej zwoki. Dotyczy to w szczeglnoci etapu podejmowania przez sd decyzji procesowej o odrzuceniu pism procesowychstronzuwaginaniespenieniewarunkwformalnych.
tezanr2:
Przekazanie niektrych rodzajw spraw do postpowa odrbnych, ktrych tryb wykazuje odmiennoci od postpowania zwykego, moe by uzasadnione ich szczeglnymi cechami. Taka sytuacja ma miejsce w sprawach bdcych podstaw wystpieniazeskargamikonstytucyjnymiwniniejszejsprawie.Zjednejstrony,uproszczony charakter postpowania nakazowego i upominawczego zakada, e postpowania te maj
59
by sprawne i szybkie, gwnie z tej przyczyny, e dochodzone w nich roszczenia (w wikszoci przypadkw roszczenia pienine) oraz ich wysoko s ju w dalekim stopniu ustalone i udowodnione. Tym samym mniejsza jest w nich rola sdu rozpoznajcego spraw merytorycznie od samego pocztku; sd wydajc nakaz zapaty peni w ich trybie raczej funkcj organu ochrony prawnej. Z drugiej strony, szybko postpowania i jego sprawno wymusza gospodarczy charakter rozpoznawanych w nim spraw,gwniezestosunkwmidzyprzedsibiorcami,wwypadku ktrych bardziejliczy si szybkie uzyskanie samego rozstrzygnicia koczcego spr midzy stronami, ni jego absolutnazgodnozprzepisamiprawa. 8a Zasadniczym celem zaskaronego art. 479 5 zdanie drugie k.p.c. jest usprawnienie i przyspieszenie postpowania w sprawach gospodarczych (m.in. nakazowego i upominawczego) przez radykalne skrcenie etapu poredniego, oddzielajcego zoenie przez powoda pozwu w sprawach gospodarczych od jego ewentualnego merytorycznego rozpoznania.Wuzasadnieniuprojektunowelizacjiz2006r.wskazano,eprzedwejciemw ycie kwestionowanego przepisu stosowanie w postpowaniu nakazowym i upominawczym w sprawach gospodarczych tradycyjnego mechanizmu kodeksowego, przewidujcego dziaanie dwustopniowe najpierw wezwanie strony do uzupenienia brakw w wyznaczonym terminie, a dopiero potem odrzucenie pisma po bezskutecznym upywie wyznaczonego terminu,oznaczao kadorazow zwok w procesieod dwch do czterechtygodni(DrukSejmowynr484,KadencjaV,s.1416).Oprcztegoprzepisten,naco wskazuj uczestnicy postpowania, peni w obrocie take pewn funkcj prewencyjn, suc zasadzie rzetelnego postpowania i zobowizujc strony do nienaduywania praw procesowych.
tezanr3:
Trybuna Konstytucyjny, uchylajc si od oceny caoksztatu problematyki sprawnoci postpowaniawsprawachgospodarczych,pragniezauway,eustawodawcadcdo zapewnienia szybkoci i efektywnoci takich postpowa musi zarazem zachowa konstytucyjnestandardyprawadosdu.
tezanr4:
Trybuna Konstytucyjny uwaa, e uzasadnione jest wprowadzanie przez ustawodawc regulacji sucych gwarancjom takich aspektw prawa do sdu, jak rozpoznanie sprawy bez uzasadnionej zwoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) lub rozpatrzenie sprawy w rozsdnym terminie (art. 6 ust. 1 EKPC), nawet kosztem ograniczenia do pewnego stopnia innych aspektwprawadosduizasadprocesowych.Jednaknawetnadajcszczeglneznaczenie szybkoci i sprawnoci postpowania w zakresie spraw gospodarczych, nie mona przyspiesza postpowania sdowego za wszelk cen i w imi szybkoci rozpoznania sprawy powica ochron praw podmiotowych przez wprowadzenie unormowania, ktrego realizacja charakteryzuje si nadmiernym formalizmem i bezwzgldnym w skutkach rygoryzmem. Ocen t dodatkowo pogbiaj dwie przesanki: szczeglny charakter postpowania o wydanie nakazu zapaty oraz utrwalona wykadnia sdowa, zgodnie z ktr, jeeli strona korzysta nieprawidowo z przysugujcego jej prawa do zaskareniaorzeczeniasdowegoiwzwizkuztymspotykasizzasadnymodrzuceniem wniesionego przez ni rodka zaskarenia, nie moe skutecznie powoywa si w toku
60
procesunanaruszenieart.45ust.1Konstytucji(por.postanowienieSNz10wrzenia1998r., sygn.aktIIICZ114/98,OSNCnr2/1999,poz. 42).
tezanr5:
Trybuna Konstytucyjny podziela stanowisko uczestnikw postpowania, zgodnie z 8a ktrymart.479 5zdaniedrugiek.p.c.wyraniernicujemoliwoobronyprawobu stron procesu, ograniczajc je w stosunku do strony pozwanej w sposb nieproporcjonalny w sprawie gospodarczej w postpowaniu nakazowym i upominawczymnaetapiewnoszeniaprzeznipierwszegopismaprocesowegowsprawie. Pismo to stanowi specyficzny rodek zaskarenia orzeczenia wstpnego, jakim jest nakaz zapaty, i jest konieczne do merytorycznego rozpoznania sporu przez sd. Tym samym zaskaronyprzepisuniemoliwiapodwaeniesamejzasadnociwydanianakazuzapatyi przedstawienia sdowi wasnej argumentacji, ktra mogaby zaway na treci rozstrzygnicia.Orzeczenieprzezsdna podstawietwierdze jednej stronypostpowania niemawwczasprzymioturozpatrzeniasprawy. Skarcetrafniepodnosz,eodrzuceniepismaprocesowegoprzezsdpierwszejinstancji ze wzgldu na bdy formalne bez moliwoci ich uzupenienia oznacza, i strona procesowa w zaistniaej sytuacj i w ogle nie dysponuje moliwoci przedstawienia sdowi merytorycznej argumentacji. Wyczone tym samym zostao prawo do wysuchania,uznawanepowszechniezaaspektprawadosdu,ktregokorzenieodnale mona w rzymskiej zasadzie audiatur et altera pars, znaczcej dosownie niechaj bdzie wysuchana i druga strona. Dopiero wysuchanie przez sd argumentacji obu stron pozwalanaanalizsprawy,polegajcnawaeniuargumentw,badaniuprzedstawionych dowodwirozwaaniutwierdzestron (por.wyrokz12marca2002r.,sygn.P9/01,OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14). Z ca pewnoci uzyskanie przez jedn ze stron sdowej sankcji dla jej twierdze nie moe by utosamiane z rozpatrzeniem sprawy, nie spenia te wymogu sprawiedliwoci proceduralnej. Jeszcze przed wejciem w ycie Konstytucjiz1997r.TrybunaKonstytucyjnypodkrela,ewpastwieprawnymprawo dosduniemoebyrozumianejedynieformalnie,jakodostpnodrogisdowejwogle, lecz i materialnie, jako moliwo prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sdowej (uchwaaz25stycznia1995r.,sygn.W14/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.19). Uproszczenieiprzyspieszeniepostpowaniamoeodnosisidokwestiiformalnych,ale nie do podstawowych uprawnie stron, za sam sprawno rozpoznania spraw mona osigntakezapomocinnychmechanizmw.ZraportwBankuwiatowegowynika,e wporwnaniuzinnymikrajamipostpowanieprocesowewPolscewykazujeprzewleko przede wszystkim po wniesieniu pozwu, gwnie na etapie dorczenia wezwa i wyznaczenia pierwszego posiedzenia, oraz na etapie egzekucji. Sprawno i szybko postpowaniasdowegozaleyduobardziejodrozwiza kadrowych,organizacyjnych i finansowych. Jednym z warunkw sprawnego i szybkiego przebiegu postpowania sdowegowsprawachgospodarczychjestnaprzykadegzekwowaniezasadykoncentracji materiau procesowego, bdcej sposobem racjonalnego przyspieszenia biegu postpowaniabeznaraenianaszwankjegorzetelnoci.
tezanr6:
ZdaniemTrybunau Konstytucyjnego cisyrygoryzmwzakresieformalnychwarunkw wniesienia zarzutw rzutuje na prawo strony do zaskarenia orzecze wydanych w
61
pierwszej instancji. Strona pozwana w postpowaniu nakazowym i upominawczym w sprawach gospodarczych w razie popenienia uchybie formalnych nie tylko nie ma moliwociprzedstawieniasdowiswejargumentacji,alerwnieniemoemerytorycznie zaskary orzeczenia wydanego z pominiciem jej argumentacji do sdu wyszej instancji. Na decyzj procesow o odrzuceniu zarzutw lub sprzeciwu od nakazu zapaty mona bowiem podnosi jedynie argumenty natury formalnej, odnoszce si do stwierdzonych przezsduchybieformalnychskutkujcychdecyzjo odrzuceniupismaprocesowego.
10.
Opatystaewpostpowaniuuproszczonym wyrokz16grudnia2008r., P17/07
W ocenie pytajcego sdu, sposb kalkulowania opat w postpowaniu uproszczonym na podstawie kwestionowanej regulacji prowadzi do pogorszenia pozycji podmiotw, dochodzcych swoich roszcze w tym postpowaniu, w stosunku do podmiotw, ktrych sprawyrozpoznawaneswpostpowaniuzwykym.Naruszatymsamymzasadrwnoci, okrelon w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem sdu postpowaniu w drugiej instancji, przyjty sposb okrelania wysokoci opat od apelacji oznacza, e w postpowaniu zwykymwysokoopatyodapelacjizaleyodwartociprzedmiotuzaskarenia(art.13w zwizku z art. 18 ust. 2 ustawy), czyli od wartoci roszczenia rzeczywicie dochodzonego wzgldnie zwalczanego przez stron wnoszc apelacj, o tyle w postpowaniu uproszczonymustawodawcaprzesdzi,ezaleyonajedynieodwartociprzedmiotsporu (umowy) (art. 28 w zwizku z art. 18 ust. 2 ustawy). Prowadzi to do sytuacji, w ktrej podmiotydochodzceswychroszczewpostpowaniuuproszczonym,zaskarajcwczci rozstrzygnicie sdu pierwszej instancji, zapac znacznie wicej, ni strony postpowania zwykego.Kwestionowanaregulacjabudzirwniezastrzeeniasduzpunktuwidzeniajej zgodnoci z prawem do sdu. Okrelenie wysokoci opat sdowych w sprawach o roszczenia majtkowe na takim poziomie, e ich warto rwna si a nawet niekiedy przewysza warto dochodzonego (wzgldnie zwalczanego) roszczenia, stanowi naruszenie samego dostpu jednostki do sdu, skoro rzeczywista moliwo korzystania z prawa dostpu do sdu istnieje bowiem jedynie wwczas, gdy prowadzenie sporu sdowegooprawamajtkowejestopacalnezekonomicznegopunktuwidzenia. TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.18ust.2wzwizkuzart.28ustawyz28lipca2005r. o kosztach sdowych w sprawach cywilnych w zakresie, w jakim stanowi, e w postpowaniu uproszczonym pobiera siodapelacjiopatsta, liczon jak od pozwuod wartoci przedmiotu sporu lub wartoci przedmiotu umowy, niezalenie od wartoci przedmiotuzaskareniawapelacji,jestniezgodnyzart.45ust.1iart.78,wzwizkuzart.31 ust.3Konstytucjiorazjestzgodnyzart.32ust.1Konstytucji.
teza:
Zuzasadnieniaprojektu ustawywynika,epowinnaona,zgodniezjejcelem,przyczyni si do usprawnienia i przyspieszenia postpowania cywilnego przez wprowadzenie istotnych zmian dotyczcychczynnocisdowych wsprawach cywilnych,odnoszcych si do ustalania wysokoci i pobierania opat sdowych (). Dlatego te ustalono w maksymalnieszerokimzakresieopatystae,comiaousprawniichpobieranie.()
62
Biorcpoduwag,eopatyte,zgodniezzamiaremprojektodawcy,miaybyustalonena niskimpoziomie,odpowiadajcymcelomizakresowipostpowaniauproszczonego,trudno znale uzasadnienie dla takiego sposobu uksztatowania opat od apelacji w tym postpowaniu. W postpowaniu uproszczonym, wbrew zamysowi projektodawcy, e opaty stae w sprawach o prawa majtkowe powinny by per saldo nisze od opat stosunkowych, opaty od apelacji w niektrych wypadkach mog by wysze od opat stosunkowych w postpowaniu zwykym. Natomiast w skrajnych sytuacjach wysoko opatyjestrwnawartociprzedmiotuzaskarenialubjprzewysza.Podwaonyjesttym samym ekonomiczny sens dochodzenia takiego roszczenia, a przyznane ustaw rodki zaskareniastajsipozorne.() Koszty postpowania su osigniciu naleytej sprawnoci organizacyjnej i orzeczniczej sdw oraz selekcji roszcze szykanujcych i oczywicie niezasadnych od roszcze uzasadnionych,sucychochronieprawiwolnocijednostki.() Wwietlepowyszegouzasadnionejeststwierdzenie,ezasadniczymcelemprzyjtejprzez ustawodawc konstrukcji opat byo uatwienie sposobu okrelania opat, korelujce z zaoeniami postpowania uproszczonego w postaci przyspieszenia rozpoznawania drobnych, nieskomplikowanych spraw. We wczeniejszych orzeczeniach Trybuna podkrela, e szybko rozpoznania sprawy nie jest wartoci, na rzecz ktrej mona powici ochron praw podmiotowych. Trybuna, nawizujc do swych wczeniejszych wypowiedzi, podkrela, e sprawy objte postpowaniem uproszczonym, nieskomplikowane i drobne z punktu widzenia ogu procesw toczcych si przed sdami, maj doniose znaczenie dla ogromnej wikszoci obywateli, ktrych sprawy te dotycz.Zarwnozewzgldunaprzedmiotoweujcietegotryburozpoznawania(roszczenia zwizane z najmem lokali, z umowami o prac), jak i na podniesion ostatnio do 10 000 z warto przedmiotu sporu ze spoecznego punktu widzenia sprawy te maj doniose znaczenie i bynajmniej nie stanowi marginesu dziaania wymiaru sprawiedliwoci (zob. wyrokTrybunauKonstytucyjnegoz13stycznia2004r.,sygn.SK10/03).
Odrzuceniepismabezwezwaniaouzupenienie/opacenie
1. Zwrot nieopaconego pisma przedsibiorcy niereprezentowanego przez profesjonalnego penomocnika bez wezwania do uiszczenia opaty Wyrok z 20 grudnia2007r.,P39/06
2 Zakwestionowane przez sd przepisy k.p.c. miay nastpujce brzmienie: art. 130 4: Przepisy 13 stosuje si do pisma wniesionego w postpowaniu w sprawach gospodarczych take wwczas, gdy przedsibiorcy nie reprezentuje adwokat lub radca prawny. Zarzdzenie o zwrocie pisma powinno zawiera okrelenie wysokoci nalenej opaty stosunkowej, jeeli opata zostaa uiszczona w niewaciwej wysokoci, oraz wskazanie skutkw ponownego wniesienia pisma. Dla rekonstrukcji treci tego przepisu konieczne jestuwzgldnienie treci wskazanych w nim 13: 1: Pismo wniesione przez adwokata,radcprawnegolubrzecznikapatentowego,ktreniezostaonaleycieopacone, przewodniczcyzwracabezwezwaniaouiszczenieopaty,jeelipismopodlegaopaciew
63
wysokocistaejlubstosunkowejobliczonejodwskazanejprzezstronwartociprzedmiotu sporu.;2.:Wterminietygodniowymoddniadorczeniazarzdzeniaozwrociepismaz przyczyn okrelonych w 1 strona moe uici brakujc opat. Jeeli opata zostaa wniesiona we waciwej wysokoci, pismo wywouje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie nastpuje w razie kolejnego zwrotu pisma z tej samej przyczyny.; 3.: Sd odrzuca bez wezwania o uiszczenieopaty pismo wniesione przez adwokata, radc prawnego lub rzecznika patentowego rodki odwoawcze lub rodki zaskarenia (apelacj, zaalenie, skarg kasacyjn, skarg o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapaty, skarg na orzeczenie referendarza sdowego) podlegajce opacie w wysokoci staej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stron wartoci przedmiotu zaskarenia.Zkoleizgodniezart.4941k.p.c.sdodrzucazarzutywniesionepoupywie terminu,nieopaconelubzinnychprzyczynniedopuszczalne,jakrwniezarzuty,ktrych brakwpozwanynieusunwterminie. 2 W ocenie pytajcego sadu art. 130 4 k.p.c budzi wtpliwoci z punktu widzenia zasady rwnoci (art. 32 ust. 1 Konstytucji), poniewa odmiennie traktuje dwie kategorie stron postpowania sdowego. Strona postpowania gospodarczego, ktra uchybia wymogom formalnympismaprocesowego(brakopaty),niejestprzezsdwzywana douzupenienia brakw. Powd, czy to reprezentowany przez profesjonalnego penomocnika, czy te dziaajcy bez niego, moe ponownie wnie pismo ze skutkiem od daty pierwotnego zoenia po uiszczeniu brakujcej opaty w terminie tygodniowym od dnia dorczenia zarzdzenia o zwrocie pisma, tymczasem pozwany nie moe popeni bdu nieopacenia pisma(zarzutwodnakazuzapaty),bojegozarzutyzostanodrzuconebezwezwaniaibez umoliwienia usunicia bdw, a wic skutkowa to bdzie zamkniciem drogi do merytorycznegorozpoznaniasprawy.Prawodosduzakada,ekadazestronmarealne 2 prawodoprzedstawieniasdowiswychracji(prawodowysuchania).Art.130 4k.p.c. przezswjbezwzgldnycharakter,naruszaistotprawadosdu. 2 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.130 4zdaniepierwszewzwizkuzart.494k.p.c.w zakresie,wjakimwpostpowaniuwsprawachgospodarczychprzewiduj,esdodrzuca nieopacone zarzuty od nakazu zapaty, wniesione przez przedsibiorc niereprezentowanego przez adwokata lub radcprawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia nalenej zapaty,s niezgodne z art.32 ust. 1, art. 45 ust. 1i art. 78 Konstytucji orazniesniezgodnezart.176ust.1Konstytucji.
Istotaproblemu:
Co do zasady nieuiszczenie opaty przy wniesieniu pisma nie stanowi podstawy do jego zwrotu lub pozostawienia bez biegu, lecz powoduje podjcie czynnoci zmierzajcych do usuniciawadliwocipismaprocesowegowzakresietakiegobraku.Zgodniezart.1301 k.p.c., jeeli pismo procesowe nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek niezachowania warunkw formalnych lub jeeli od pisma nie uiszczono nalenej opaty, przewodniczcy wzywa stron, pod rygorem zwrcenia pisma, do poprawienia, uzupenienia lub opacenia go w terminie tygodniowym. Dopiero po bezskutecznym upywie terminu przewodniczcy zwraca pismo stronie. Pismo zwrcone nie wywouje adnychskutkw,jakieustawawiezwniesieniempismaprocesowegodosdu(art.130 2 k.p.c), natomiast pismo poprawione lub uzupenione w terminie wywouje skutki od chwilijegowniesienia(art.1303k.p.c.).
64
Od wskazanej zasady wezwania do uzupenienia braku opaty ustawodawca przewidzia 2 wyjtki w art. 130 k.p.c., wprowadzajc tu jednak pewne rnice co do poszczeglnych 2 sytuacjiprocesowych.Zgodniezart.130 1k.p.c.(take4wzwizkuztymprzepisem) pismo wniesione przez profesjonalnego penomocnika (adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy), ktre nie zostao naleycieopacone, przewodniczcy zwraca bez wezwaniao uiszczenie opaty. Jednak w terminie tygodniowym od dnia dorczenia zarzdzenia o zwrocie pisma strona moe uici brakujc opat, i jeeli dokonaa tego we waciwej 2 wysokoci,pismowywoujeskutekoddatypierwotnegowniesienia(art.130 2i4k.p.c.). Natomiast jeeli chodzi o rodki odwoawcze lub rodki zaskarenia (w tym: zarzuty od 2 nakazuzapaty),sdodrzucajebezwezwaniaouiszczenieopaty(art.130 3i4k.p.c.). Istotaproblemuwrozpatrywanejsprawiepoleganatym,eodrzuceniezarzutwodnakazu zapatynastpujebezjakiejkolwiekmoliwociusuniciabraku uiszczeniaopatysdowej, podczas gdy w wypadku innych pism procesowych, w tym pozwu, strona ma moliwo 2 uiszczeniabrakujcejopaty,comadodatkowywymiarnatlekwestionowanegoart.130 4 k.p.c. dotyczy bowiem take stron (przedsibiorcw) niereprezentowanych przez adwokatalubradcprawnego(tutaketreart.494k.p.c.).
tezanr1:
Uproszczenieiprzyspieszenieprocedurymoedotyczykwestiiformalnych,natomiastnie moe odnosi si do uprawnie stron wicych si z obron ich praw i interesw. Kwestionowane rozwizanie charakteryzuje si bezwzgldnym, nadmiernym i nieznajdujcym konstytucyjnego umotywowania formalizmem, co naley take widzie przezpryzmatwymaganiarozpatrzeniasprawyprzezsdjakokonsekwencjiistnienia konstytucyjnego prawa do sdu. Sd nie dysponuje tu przecie najwszym choby marginesem swobody i wgruncie rzeczy nie moe rozpatrzy sprawy.Sd jest zwizany materiaem przedstawionym przez jedn ze stron i ze wzgldw czysto formalnych musi pooynaszaliswjautorytetbezmoliwocizbadania meritum sporu. 2. Odrzucenie apelacji sporzdzonej przez profesjonalnego penomocnika bez wzywaniaouzupenieniebrakw,Wyrokz20 maja2008r.,P18/07
1 Zakwestionowany w pytaniu prawnym art. 370 k.p.c. stanowi: Apelacj sporzdzon przez
adwokata,radcprawnegolubrzecznikapatentowego,niespeniajcwymagaokrelonychwart.368 1 pkt 13 i pkt 5, sd pierwszej instancji odrzuca bez wzywania do usunicia tych brakw, zawiadamiajc o tym waciwy organ samorzdu zawodowego, do ktrego naley penomocnik.
Wymagania dotyczce apelacji, do ktrych odwouje si cytowany przepis, wskazuje (zgodniezodesaniem)art.3681k.p.c. Wystpujcy z pytaniem prawnym sd przypomnia odwoujc si w tym zakresie do dorobkuorzeczniczegoTrybunauKonstytucyjnegotrewyraonegowart.45Konstytucji prawa do sdu, szczeglnie uwypuklajc ten jego aspekt, ktry odnosi si do prawa do rzetelnejprocedury.Podkreli,eprawotodoznamoeuszczerbkuwwypadkutakiego uksztatowania procedury sdowej, ktre skutkuje uniemoliwieniem albo nadmiernym utrudnieniemstronieskutecznejobronyjejprawna drodzesdowej.Zdaniemsdu,nawet profesjonalnemu penomocnikowi nie mona odmwi prawa do bdu, zwaszcza e nie mona wykluczy, i bdy tych podmiotw mog te wiadczy o niewaciwym
65
uksztatowaniu procedury sdowej przez prawodawc. W kontekcie zarzutu naruszenia 1 art.78Konstytucjiwystpujcyzpytaniemprawnymsdzarzuciart.370 k.p.c.nadmierny formalizm,ktryograniczaprawostronydokontroliinstancyjnejorzeczeniawydanegowjej sprawie.Wprawdziewoceniesduzakwestionowanyprzepisniejestprzejawemstawiania wymienionym tam fachowym penomocnikom procesowym przesadnie wygrowanych wymagacodotreciapelacji,niestobowiemwymaganiasurowszeodokrelonychwart. 368 k.p.c. Przewidziane skutki ich niedopenienia nie dadz si jednakuzasadnipotrzeb ochrony okrelonych dbr prawnych i ra swoj surowoci (nieadekwatno sankcji do wagiuchybienia). 1 Trybuna orzek, e art. 370 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji RzeczypospolitejPolskiej.
Istotaproblemu:
Przepis poddany kontroli w niniejszej sprawie ustanawia kategori tzw. brakw nieusuwalnych, stanowic w tym zakresie odstpstwo od konstrukcji przyjtej w art. 130 k.p.c., zakadajcej, e jeeli pismo procesowe nie moe otrzyma prawidowego biegu wskutek niezachowania warunkw formalnych lub jeeli od pisma nie uiszczono nalenej opaty, przewodniczcy wzywa stron, pod rygorem zwrcenia pisma, do poprawienia, uzupenienia lub opacenia go w terminie tygodniowym. Pismo poprawione lub uzupenionewterminiewywoujeskutkiodchwilijegowniesienia. 1 Ratiolegisart.370 k.p.c.niezostaowprawdziewskazanewuzasadnieniuprojektuustawy nowelizujcej, jednak wrd przedstawicieli teorii oraz praktyki panuje powszechne przekonanie, e intencj ustawodawcy byo przede wszystkim przyspieszenie (przez wykluczenie koniecznoci podejmowania dodatkowych czynnoci zwizanych z uzupenianiem brakw) postpowania cywilnego oraz wymuszenie wikszej starannoci i sumiennociwwykonywaniuczynnociprocesowychprzezzawodowychpenomocnikw.
tezanr1:
W wietleprzeprowadzonych rozwaa, jedyn zdaniem Trybunau Konstytucyjnego 1 wartoci, ktr mogaby chroni restrykcyjna regulacja zawarta w art. 370 k.p.c., jest szybkopostpowaniasdowego. Dlacisocinaleyjednakdoprecyzowa,eniechodzitubynajmniejooszczdnoczasu wynikajc z odrzucenia apelacji, cho niewtpliwie wykluczenie postpowania w drugiej instancjiskrciobyprocedurprowadzcdouprawomocnieniasiwyrokuwindywidualnej sprawie. Istot jest natomiast przyspieszenie postpowania dziki temu, e jedynie prawidowo pod wzgldem formalnym sporzdzonej apelacji nadawany jest bieg, bez koniecznoci podejmowania dodatkowych czynnoci, w tym wzywania przez sd do uzupenienia brakw pisma procesowego, a nastpnie oczekiwania na upyw okresu wyznaczonegonadokonanietejczynnoci. Przedrozstrzygniciemprzedstawionegowpytaniuprawnymproblemukonstytucyjnego,czy 1 art. 370 k.p.c. ustanawia dopuszczalny rodek usprawniajcy postpowanie sdowe w sprawach cywilnych, naley uczyni jeszcze trzy uwagi porzdkujce. Po pierwsze, przyspieszenietzw.procedurymidzyinstancyjnejjestrozpatrywanewniniejszejsprawiejako warto z punktu widzenia stron postpowania oczekujcych na wymierzenie sprawiedliwoci,anieczynnikpoprawiajcywydajnoorazstatystykiorganwstosujcych prawo. Po drugie, warto pamita, e uzupenianie brakw formalnych apelacji rwnie
66
przebiega musi w okrelonym reimie czasowym, co take suy ma zapewnieniu prawidowego toku postpowania sdowego oraz zapobieeniu jego przewlekoci (na co zwraca uwag np. M. Sorysz, Terminy w polskimprocesiecywilnym, Warszawa 2007,s. 33).Z tego punktu widzenia zakwestionowany przepis wprowadzi wic regulacj majc skrajny charakter. Po trzecie, skad orzekajcy w niniejszej sprawie podziela pogld wyraonyprzez Trybunawsprawieosygn.P1/03,eSprawnoiszybkopostpowaniasdowegozaleynie tyle od samych regulacji prawnych, co od rozwiza natury kadrowej, organizacyjnej lub finansowej(wyrokz30czerwca2003r.,OTKZUnr6/A/2003,poz.56).
tezanr2:
Wrd pogldw Sdu Najwyszego widoczna jest wyrana przewaga wypowiedzi korzystnychzpunktuwidzeniastronwnoszcychrodekodwoawczy(sporzdzonyprzez profesjonalnych penomocnikw), sprzyjajcych mniej formalistycznemu podejciu do 1 wykadni i stosowania art. 370 w zwizku z art. 368 k.p.c. Ustalenie licznej prby rozstrzygni sdw powszechnych, niekorzystnych ze wzgldu na nadmierny formalizm dla podmiotw wnoszcych rodki odwoawcze od wyrokw sdw pierwszej instancji, pozwala bez ryzyka bdu stwierdzi, e pogldy Sdu Najwyszego (sugerujce 1 mniejszyrygoryzmiposzukiwaniewykadniart.370 wzwizkuzart.368k.p.c.przychylnej zasadzie dwuinstancyjnoci postpowania sdowego) nie znajduj wystarczajcego oddwikuwpraktyce. ()nawetmaksymalnieprzychylnakonstytucyjnejzasadziedwuinstancyjnociinterpretacja art. 368 k.p.c. nie w kadym wypadku, czy raczej w wypadku nie kadego braku 1 formalnego, pozwoli unikn konsekwencji okrelonych w zakwestionowanym art. 370 k.p.c.,wpostaciodrzuceniaapelacji.Wniosektenjestbezdyskusyjny;wykadniawzgodzie zKonstytucjmaprzecie nacoTrybunawielokrotniezwracauwagwswoimdorobku 1 swojegraniceizpewnociniemoeprowadzidotraktowaniaart.370 k.p.c.pernonest, czylicakowitegopomijaniagowpraktyceorzeczniczejorganwwymiarusprawiedliwoci. Chocia zatem formalizm, zwaszcza nadmierny, sdw powszechnych kontrolujcych dopuszczalnonadaniabieguapelacjiniemoeznaleusprawiedliwieniawwietleart.45 ust.1orazart.78Konstytucji,tojednaktrzebauzna,eprzedstawionywpytaniuprawnym problem konstytucyjny nie dotyczy sfery stosowania prawa (gdy nie odnosi si do interpretacji art. 368 k.p.c.), lecz jego treci (koncentruje si bowiem na bezwarunkowoci 1 rygoruokrelonegowart.370 k.p.c.). Trzeba zauway, enaruszenie prawa dosdupoprzeznadmiernyformalizm procesowy moe by wynikiem dziaania (kumulatywnie lub indywidualnie) ustawodawcy lub przedstawicieli praktyki, w tym przede wszystkim organw wymiaru sprawiedliwoci. W niniejszej sprawie zarzuty sdu koncentruj si na zaostrzeniu formalizmu, jako wyniku 1 ustanowieniaart.370 k.p.c.Wpytaniuprawnymniechodzioto,estopieszczegowoci regulacji formy poszczeglnych czynnoci postpowania cywilnego (czyli warunkw sporzdzeniai wniesienia apelacji) przekroczy konstytucyjnie dopuszczalne granice, aleo to, e wprowadzona zostaa nadmiernie surowa sankcja procesowa stosowana w razie niespenieniaszczeglnychwymagaprawnychstawianychapelacji.
tezanr3:
() pogld o konstytucyjnej dopuszczalnoci istnienia surowszego rygoru w odniesieniu do brakw fiskalnych w sytuacji, gdy pismo procesowe jest wnoszone przez podmiot
67
fachowyadwokatalubradcprawnegowydajesijudefinitywniezaakceptowanyna gruncie orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego. Takie stanowisko zajte zostao np. w wyroku z: 7 marca 2006 r. (sygn. SK 11/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 27), 8 maja 2006 r. (sygn.SK32/05,OTKZUnr5/A/2006,poz.54)oraz20grudnia2007r.(sygn.P39/06,OTK ZUnr11/A/2007,poz.161).Coistotne,wwymienionychsprawachTrybunapodkrela,e za przyjciem surowszego rygoru w odniesieniu do zawierajcych braki fiskalne pism procesowych,wnoszonychprzezadwokatwiradcwprawnych,przemawiazaoenie,e podmiotom tym, jako profesjonalistom, znany jest zakres i wysoko opat staych. Argument ten niemoejednakznaleodpowiedniegozastosowaniawsprawieniniejszej, albowiemwarunkiformalneapelacjiokrelonezostaywk.p.c.wtakisposb,ktrystworzy pole do formuowania na tle praktyki rozbienych ocen, a tym samym pozbawi rozstrzygnicia sdoweprzewidywalnoci(oczymbyajumowa).
tezanr4:
()wymaganiaproceduralnewywodzonezKonstytucjiprzezTrybunaniesnadmiernym formalizmem i nie su jedynie czystoci konstrukcji prawnych, ale maj zapobiec nierzetelnym procedurom, ktre porednio prowadz do unicestwienia innych praw i wolnoci,ktrychochrongwarantujeprawodosdu(takm.in.wwyrokuz2padziernika 2006r.,sygn.SK34/06, OTKZUnr9/A/2006,poz.118).
tezanr5:
Uprzedzajcdalszytokrozwaa,zaznaczytrzeba,eTrybunaKonstytucyjnydostrzegai uwzgldnia potrzeb sformalizowaniapostpowania cywilnego. Jego zasadniczeznaczenie przejawiasiwtym,esuyonopotgowaniuefektywnociprocedursdowych.Regulacja stopnia sformalizowania ma wpyw na sprawno postpowania, gwarantuje skuteczno czynnocipodejmowanychwodpowiedniejformie,miejscuiczasie. Zaostrzanie (a w pewnych wypadkach take agodzenie) formalizmu ma jednak swoje granice, ktrych przekroczenie sprawia, e postpowanie cywilne nie moe osign zaoonego celu (szerzej na ten temat zob. S. Cielak, Formalizm postpowania cywilnego, Warszawa 2008, s. 108116). Naruszeniegrnejgranicy formalizmu procesowego, a przez to naruszenie prawa do sdu, moe nastpi m.in. z tego powodu, e nie zachowano waciwychproporcjiprzynormowaniurygorwprocesowychstosowanychprzezorgany postpowania na wypadek dokonania czynnoci w sposb wadliwy pod wzgldem formalnym, take wtedy gdy czynnoci te dokonywane s przez fachowych penomocnikw.
tezanr6:
Trybuna Konstytucyjny ju kilkakrotnie mia okazj wyrazi pogld, e w imi szybkoci rozpoznaniasprawyniemonapowiciochronyprawpodmiotowych.ZdaniemTrybunau: Uproszczenie i przyspieszenie moe niewtpliwie dotyczy kwestii formalnych (np. wprowadzenieformularzyczyskrcenieterminwskadaniaodwoa),natomiastwadnym wypadku nie moe odnosi si do uprawnie stron wicych si z obron ich praw i interesw(wyrokiwprzywoywanychjusprawachosygn.P9/01orazSK10/03).Trybuna wyjania, e Sprawno rozpoznania przez sd mona osign za pomoc innych mechanizmw bez wyczania stronom drogi odwoawczej w postpowaniu sdowym (wyrokz12czerwca2002r.,sygn.aktP13/01,OTKZUnr4/A/2002,poz.42).
68
tezanr7:
1 Na tym tle regulacja przyjta przez ustawodawc w art. 370 k.p.c. musi by oceniona bardzo krytycznie. Powoduje ona bowiem, e wraz ze skorzystaniem z pomocy prawnej profesjonalnego penomocnika (wykonujcego zawd zaufania publicznego) ronie ryzyko niepomylnego dla strony zakoczenia postpowania sdowego (w postaci odrzucenia apelacji). Bd formalny adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego obcia bdzie stron, ktra poszukiwaa fachowej pomocy, za sankcj uchybienia penomocnika bdziezamkniciestroniedrogidomerytorycznegorozpatrzeniasprawyprzezsddrugiej instancji.
3.
Odrzucenienieopaconegopismawsprawachgospodarczych,takewwczasgdy przedsibiorca nie posiada profesjonalnego penomocnika wyrok z 28 czerwca 2008r.,SK20/07
2 Zgodnie z zakwestionowanym art. 130 4 k.p.c. Przepisy 13 stosuje si do pisma wniesionego w postpowaniu w sprawach gospodarczych take wwczas, gdy przedsibiorcy nie reprezentuje adwokat lub radca prawny. Zarzdzenie o zwrocie pisma powinno zawiera okrelenie wysokoci nalenej opaty stosunkowej, jeeli opata zostaa uiszczona w niewaciwej wysokoci, oraz wskazanie skutkw ponownego wniesienia pisma.Zarwnostanfaktyczny,nagrunciektregopowstaproblemkonstytucyjnyobjty zarzutami przedstawionymi przez skarc, jak i uzasadnienie wniesionej skargi konstytucyjnej wskazuje, e skarca zakwestionowaa norm prawn, zgodnie z ktr wpostpowaniu wsprawachgospodarczych sdodrzucanieopaconyrodekodwoawczy lub rodek zaskarenia wniesiony przez przedsibiorc niereprezentowanego przez adwokata, radc prawnego czy rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania 6 douiszczenianalenejopaty .
2 WsprawierozstrzygnitejpowyszymwyrokiemTrybunaKonstytucyjnywskaza,ezgodniezart.126 1 k.p.c. sd nie podejmieadnejczynnoci na skutek pisma, od ktr ego nie zostaa uiszczona opata. Sam obowizekwniesieniaopatywynikaz ustawyokosztachsdowych. Podkrelenia wymaga, e co do zasady nieuiszczenie opaty przy wniesieniu pisma nie stanowi podstawy do jego zwrotu lub pozostawienia bez biegu, lecz powoduje podjcie czynnoci zmierzajcych do usunicia wadliwoci pisma procesowego w zakresie takiego braku.Zgodnie bowiem z art. 130 1 k.p.c.,jeeli pismo pr ocesowe nie moe otr zyma pr awidowego biegu wskutek niezachowania war unkw for malnych lub jeeli odpisma nie uiszczono nalenej opaty, przewodniczcy wzywa str on, pod r ygor em zwr cenia pisma, do popr awienia, uzupenienia lub opacenia go w terminie tygodniowym. Dopiero po bezskutecznym upywieterminuprzewodniczcyzwracapismostronie.Pismozwrconeniewywoujeadnychskutkw,jakie ustawawiezwniesieniempismaprocesowegodosdu(art.1302k.p.c),natomiastpismopoprawionelub uzupenionew terminiewywoujeskutkiodchwilijegowniesienia(art.1303k.p.c.). 2 Od wskazanej zasady wezwania do uzupenienia braku opaty ustawodawca przewidzia wyjtki w ar t. 130 2 k.p.c.,wprowadzajctujednakpewnerniceco do poszczeglnychsytuacjiprocesowych.Zgodniezart.130 1 k.p.c. (take 4 w zwizku z tym przepisem) pismo wniesione przez profesjonalnego penomocnika (adwokat,radcaprawny,rzecznikpatentowy),ktreniezostaonaleycieopacone,przewodniczcyzwracabez wezwaniaouiszczenieopaty.Jednakwterminietygodniowymoddniadorczeniazarzdzeniaozwrociepisma stronamoeuicibrakujcopat,ijeelidokonaategowewaciwejwysokoci,pismowywoujeskutekod 2 datypierwotnego wniesienia(art.130 2i4k.p.c.).Natomiastjeelichodziorodkiodwoawczelubrodki
69
W przekonaniu skarcej spki ustawodawca moe wymaga od przedsibiorcy wicej jedyniewrelacjach zestronekonomiczniesabszkonsumentem.Tylkowtymzakresie zasadne jest powoywanie si na profesjonalny charakter prowadzonej dziaalnoci. 2 Regulacjazawartawart.130 4k.p.c.odnosiobowizekuiszczeniaopatybezuprzedniego wezwania wycznie do przedsibiorcy bdcego stron postpowania odrbnego w sprawach gospodarczych. Nie realizuje zatem wskazanego powyej modelu ochrony w sytuacji, w ktrej jest to najbardziej uzasadnione, tj. w razie sporu konsumenta z przedsibiorc. Ogranicza si bowiem wycznie do sytuacji sporu pomidzy przedsibiorcami. W ocenie skarcej nieracjonalne jest zrwnywanie przedsibiorcy zprofesjonalnym penomocnikiem majcym przygotowanie prawnicze. Zdaniem skarcej nie sposb uzna, i przepis realizujcy zasad szybkoci postpowania w sprawach gospodarczych,ktrawjejocenieniemacharakterukonstytucyjnego,kosztemprawado zaskarenia i merytorycznego rozpoznania sprawy przez sd drugiej instancji moe obowizywawdemokratycznympastwieprawa. 2 2 Trybuna Konstytucyjny orzek, i art. 130 4 zdanie pierwsze w zwizku z art. 130 3 k.p.c.wzakresie,wjakimwpostpowaniuwsprawachgospodarczychprzewiduj,esd odrzuca nieopacone rodki odwoawcze lub rodki zaskarenia, wniesione przez przedsibiorcniereprezentowanegoprzezadwokatalubradcprawnego,bezuprzedniego wezwaniadouiszczenianalenejopaty,sniezgodnezart.45ust.1iart.78Konstytucji.
teza:
W istocie zaskarone uregulowanie nie pozostaje w merytorycznym zwizku ztymi aspektami prawa do sdu, ktre dotycz nakazu jawnego rozpatrzenia sprawy, orzekania beznieuzasadnionejzwokiprzezsdwaciwy,niezaleny,bezstronnyiniezawisy. Z faktu powoania tego wzorca kontroli w zwizku z art. 78 Konstytucji wynika, i zgoszony zarzut niezgodnoci zakwestionowanego uregulowania z art. 45 ust. 1 Konstytucjiodnienaleydotegotylkoaspektuzasadyprawadosdu,zktregowynika gwarancja takiego uksztatowania procedury sdowej, aeby speniaa wymogi sprawiedliwoci w sensie sprawiedliwego uksztatowania dostpu do rodkw zaskarenia. Art. 78 Konstytucji stanowi, e Kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze (...) wydanychwpierwszejinstancji. W uzasadnieniu wyroku z 12 grudnia 2002 r., sygn. P 9/01, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi,eprawostronydorozpatrzeniasprawyprzezsddrugiejinstancjimoeby naruszonezarwnobezporednio,tzn.przezwyczeniemoliwociwniesieniaapelacj i, jakiporednio,tj.przezustanowienietakichformalnychwarunkwwniesieniaapelacji, ktre czynno t czyniyby nadmiernie utrudnion (por. take wyrok TK z 20 grudnia 2007r.,sygn.P39/06). W pastwie prawnym prawo do sdu nie moe by rozumiane jedynie formalnie, jako dostpnodrogisdowejwogle,leczimaterialnie,jakomoliwoprawnieskutecznej ochronyprawnadrodzesdowej (por.wyrokosygn.P39/06).
2 zaskarenia, to sd odrzuca je bez wezwania o uiszczenie opaty (art. 130 3 i 4 k.p.c., co do apelacji w zwizkuzart.370k.p.c.).
70
Zestawienieuregulowaniakwestionowanegoprzezskarczestandardemkonstytucyjnym wynikajcym z art. 45 ust. 1 Konstytucji wskazuje na niezgodno tego uregulowania ze wskazanymwzorcemkontroli. Kwestionowana przez skarc nadmierna restryktywno uregulowania wynikajcego z przepiswwskazanychjakoprzedmiotkontroliwsprawiewiesiztym,eodrzucenie apelacji wniesionej przez przedsibiorc w sprawie gospodarczej nastpuje bez moliwoci usunicia braku uiszczenia opaty sdowej. W odniesieniu doprzedsibiorcy wsprawiegospodarczejobowizuj wtymzakresietakiesamerygory,jakieustawodawca formuuje w odniesieniu do apelacji wnoszonej przez profesjonalnego penomocnika (adwokata, radc prawnego). Rygoryzm skutkw wniesienia nieopaconej apelacj i w sprawach gospodarczych jest zatem identyczny w sytuacji, gdy strona miaa profesjonalnego penomocnika, i w sytuacji, gdy dziaaa bez niego, co jak trafnie podkrela skarca opiera si na bdnym zaoeniu, e przedsibiorca jest w zakresie sporw gospodarczych profesjonalist, w zwizku z czym mona nakada na niego wprocesie obowizkidalejidceninastrony,ktreprofesjonalistaminies. 2 Regulacjazawartawart.130 4k.p.c.odnosiobowizekuiszczeniaopatybezuprzedniego wezwania wycznie do przedsibiorcy bdcego stron postpowania odrbnego w 1 sprawach gospodarczych. Zgodnie z art. 479 1 k.p.c., ten tryb postpowania stosuje si wycznie w sprawach ze stosunkw cywilnych midzy przedsibiorcami, w zakresie prowadzonejprzeznichdziaalnocigospodarczej.Trafnejestzatemstwierdzenieskarcej, iusprawiedliwieniemdlakwestionowanegouregulowanianiemoebypotrzebaochrony prawkonsumentawsporzezprzedsibiorc. W uzasadnieniu wyroku z 20 grudnia 2007 r. (sygn. P 39/06), Trybuna Konstytucyjny 2 wskaza,ewart.130 13k.p.c.ratiolegisnormowaniajestzwizanazprofesjonalnym charakterem reprezentacji w procesie. Tymczasem nakaz odesania dodyspozycji tych 2 przepiswwart.130 4k.p.c.dotyczysytuacjiznamiennejprofesjonalizmemczynnoci obrotu,natlektrychpowstaspr.Stosytuacjenieporwnywalnezpunktu widzenia cech relewantnych. Dlatego te kontrolowany przepis narusza konstytucyjn zasad rwnoci. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego naruszenia tego nie tumaczy wzgld na racjonalizacj sposobu rozpatrywania sporw. Zakwestionowane uregulowanie miao na celu uproszczenieiprzyspieszeniepostpowaniawsprawachgospodarczych.Wzgldna te okolicznoci moe dotyczy kwestii formalnych, natomiast nie moe odnosi si do uprawniestronwicychsizobronichprawiinteresw. Powysze uwagi znajduj odpowiednie zastosowanie w rozpatrywanej sprawie. Wrd wzorcw kontroli wskazanych w sprawie nie zostaa wprawdzie explicite wymieniona zasada rwnoci wobec prawa, gwarantowana przez art. 32 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu rozpatrywanej skargi konstytucyjnej skarca podniosa natomiast, ezaskarone uregulowanie opiera si na faszywym przekonaniu, e przedsibiorca jest profesjonalist, w zwizku z czym mona nakada na niego obowizki dalej idce ni na strony,ktreprofesjonalistaminies.Zrwnywanieprzedsibiorcyz profesjonalnym penomocnikiem majcym przygotowanie prawnicze nie jest za konstytucyjnie uzasadnione. Wtymkontekcienaleyzwrciuwag,ewsprawiezakoczonejwyrokiemz 20grudnia 2007 r. (sygn. P 39/06), Trybuna Konstytucyjny wskaza ju, e o ile niebudzi sprzeciwu rygoryzm uchybienia obowizkom wynikajcym z koniecznoci opacenia pisma w sytuacji, gdy strona procesowa korzysta w postpowaniu z pomocy profesjonalnego
71
penomocnika, o tyle inna musi by ocena sytuacji, gdy w postpowaniu dziaa samodzielnie. czeniezewskazanymipowyejrnymisytuacjamiidentycznychskutkwnie jesttrafne. Wobuwypadkachwpostpowaniudziaawprawdzieprofesjonalnypodmiotgospodarczy, jednak dopuszczalno odrzucenia nieopaconego pisma procesowego bez wezwania do uzupenieniaopatypowinnabyuzalenionaodprofesjonalizmureprezentacjiprawnej, nie za od tego, e sam spr ma charakter gospodarczy (a wic, e jego strony s profesjonalistami w zakresie jakiej brany). Oczywicie zasadne jest oczekiwanie podwyszonej starannoci przedsibiorcw nie tylko w zakresie prowadzonej przez nich dziaalnoci o charakterze profesjonalnym, ale take wzakresie sdowego sporu gospodarczego, ale to nie znaczy, e wymagania procesowe im stawiane maj by takie, jakwwypadkuprofesjonalnychpenomocnikwwiadczcychpomocprawn. Cech,ktrkierujesiustawodawca,nakadajcnastronprocesowbardziejrestryktywne wymogiwzakresieopaceniarodkazaskareniawsprawachgospodarczych(wsprawie,na grunciektrejpojawisiproblemkonstytucyjnyobjtyrozpatrywanskargkonstytucyjn bya to apelacja), a w konsekwencji, od ktrej uzalenia moliwo skutecznego zainicjowaniapostpowaniazapomocrodkazaskarenia,niemoebyprofesjonalizmw innym znaczeniu anieli spenianie wymogw do wiadczenia pomocy prawnej. Od przedsibiorcy, bdcego profesjonalist w zakresie prowadzonej dziaalnoci, nie mona wymagaznajomociprzepiswrwnejosobiewiadczcejprofesjonalnpomocprawn. Zakwestionowaneuregulowaniejestniezgodnezart.45ust.1Konstytucjiwaspekcieprawa do rzetelnej procedury, gwarantujcej dostp do sdu na zasadzie sprawiedliwoci oraz z art. 78 Konstytucji, porczajcym prawo do zaskarania orzecze wydanych w pierwszej instancji. Restryktywne uregulowanie wynikajce z zaskaronych przepisw zamyka bowiem drog do merytorycznego badania przez sd zarzutw podniesionych we wniesionym rodku odwoawczym lub rodku zaskarenia. Tym samym oddziauje na prawo przedsibiorcy do zaskarenia orzeczenia wydanego w sprawie gospodarczej w pierwszejinstancj i.
4.
Odrzucenieskargikasacyjnejbezwzywaniadouzupenieniabrakwwyrokz1 lipca2008r.,SK40/07
Wskardzekonstytucyjnej,na podstawiektrejzostaowszcztepostpowaniewniniejszej 6 4 4 sprawie,zaskaronoart.398 2i3wzwizkuzart.398 1pkt3orazart.398 1pkt3 ustawyzdnia17listopada1964r. Kodekspostpowaniacywilnego(Dz.U.Nr43,poz.296, zezm.;dalej:k.p.c.). 4 Zgodniezart.398 1k.p.c.skargakasacyjnapowinnazawiera:1)oznaczenieorzeczenia, odktregojestwniesionazewskazaniem,czyjestonozaskaronewcaociczywczci;2) przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie; 3) wniosek o przyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie; 4) wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmian orzeczenia z oznaczeniem zakresu danego uchylenia i zmiany. Ponadto skarga kasacyjnapowinna czyni zado wymaganiomprzewidzianym dlapisma procesowego, a w sprawach o prawa majtkowe powinna zawiera rwnie oznaczenie wartoci 4 przedmiotuzaskarenia(art.398 2k.p.c.).
72
Zastrzeeniacodokonstytucyjnoci(racjonalnoiproporcjonalno)sformuowanojedynie wobec jednego z elementw konstrukcyjnych, a mianowicie wskazanego w pkt 3 powoanego wyej przepisu wymagania, aby skarga kasacyjna zawieraa wniosek o przyjcieskargikasacyjnejdorozpoznaniaijegouzasadnienie. 6 Drugi zaskarony przepis art. 398 2 i 3 k.p.c. okrela procesowe konsekwencje niespenienia wskazanego wyej wymogu. Polegaj one na tym, e sd drugiej instancji odrzucanaposiedzeniuniejawnymskargkasacyjnwniesionpoupywieterminu,skarg 4 niespeniajc wymaga okrelonych w art. 398 1 k.p.c. (ta sytuacja zachodzi na tle niniejszej sprawy),skarg nieopacon oraz skarg, ktrej brakw nie usunito w terminie 6 lubniedopuszczalnzinnychprzyczyn(art.398 2k.p.c.).ZkoleiSdNajwyszyodrzuca skarg kasacyjn, ktra podlegaa odrzuceniu przez sd drugiej instancji, albo zwraca j 6 temusdowiwceluusuniciadostrzeonychbrakw(art.398 3k.p.c.).Skarcazarzucia 6 4 w skardze konstytucyjnej, e art. 398 2 i 3 w zwizku z art. 398 1 pkt 3 k.p.c., wprowadzajcsankcj(wpostaciodrzuceniaskargibezwezwaniadousuniciajejbrakw) z tytuu niedopenienia wymogw formalnych skargi kasacyjnej, stanowi niedopuszczalne ograniczenie w korzystaniu z konstytucyjnych wolnoci i praw, skutkujce pozbawieniem 4 skarcejprawadosdu.Podobnyzarzutzostasformuowanywodniesieniudoart.398 1pkt3k.p.c.,ktrywocenieskarcej ustanawianadmierne,nieuzasadnionewstosunku doceluregulacji,wymogiformalneskargikasacyjnej. 4 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.398 1punkt3k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.1w 6 4 zwizkuzart.31ust.3iart.2Konstytucji,natomiastart.398 2i3wzwizkuzart.398 1 punkt 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje odrzucenie bez wezwania do usunicia 4 brakw skargi kasacyjnej niespeniajcej wymaga okrelonych w art. 398 1 punkt 3 powoanej ustawy, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.
tezanr1:
TrybunaKonstytucyjnykonsekwentniezajmowastanowisko,ezasadasprawiedliwoci proceduralnej (rzetelnoci proceduralnej) dotyczy wszystkich etapw postpowania sdowego.Wynikaonanietylkozart.45ust.1Konstytucji,aletakezart.2Konstytucji,i jestwartocisamwsobie(zob.wyrokiTKz:16stycznia2006r.,sygn.SK30/05oraz2 padziernika2006r.,sygn.SK34/06,OTKZUnr9/A/2006,poz.118). JakpodnisTrybunaKonstytucyjnywwyrokuz17maja 2004r.,sygn.SK32/03,kwestia dokonanegoprzezustawodawcwyborucharakterukasacjiiuczynieniajejnadzwyczajnym rodkiemzaskareniapozostajepozakognicjTrybunau.Ustawodawcazawszedysponuje szerszym marginesem swobody w wypadku rodka nadzwyczajnego a to nakazuje stosowa agodniejsze kryteria oceny konstytucyjnoci przepisw regulujcych jego prawnyreimwustawodawstwiezwykym(taktewwyrokuz31marca2005r.,sygn.SK 26/02). W konsekwencji ksztatowanie przedsdu w odniesieniu do kasacji jako rodka nadzwyczajnego (od orzecze prawomocnych), ktry sd moe przyj, z punktu widzenia kontroli konstytucyjnoci, wymaga poszanowania szerszego marginesu regulacyjnejswobodyustawodawcyzwykego. Zakresswobodyregulacyjnejwodniesieniu do nadzwyczajnych i zwyczajnych rodkw jest bowiem inny (wiksze uprawnienia ustawodawcy ksztatujcego reim prawny rodka nadzwyczajnego). Tym samym take kryteriakontrolikonstytucyjnociwobuwypadkachsrne.
73
Powysza zaleno powinna by, zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, uwzgldniona take w wypadku oceny przepisw zakrelajcych warunki formalne skargi kasacyjnej. Odejcie w okrelonych normatywnie sytuacjach od typowego czy klasycznego modelu ochrony sdowej nie moe by jednak per se traktowane jako przejaw naruszenia konstytucyjnych gwarancji prawa do sdu. Takie stanowisko wyrazi Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 28 lipca 2004 r., sygn. P 2/04 (OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 72). Sprawiedliwo proceduralna nie moe by oceniana w kategoriach abstrakcyjnych, niezalenie od kategorii spraw, ktre s przedmiotem rozpoznania sdowego, konfiguracji podmiotowych, znaczenia poszczeglnych kategorii praw dla ochrony interesw jednostki itd. Ustawodawca zachowuje w tym zakresie do znaczne pole swobody, ktre umoliwia ksztatowanie procedur sdowych z uwzgldnieniem tych zrnicowanych czynnikw i zarazem w sposb stanowicy prb wywaenia interesw pozostajcychwpewnymkonflikcie. 5. Odrzucenie nieopaconej apelacji sporzdzonej przez profesjonalnego penomocnikabezwezwaniadouiszczenianalenejopatywyrokz17listopada 2008r., SK33/07
2 Zgodnie z zakwestionowanym art. 130 3 k.p.c. Sd odrzuca bez wezwania o
uiszczenieopatypismowniesioneprzezadwokata,radcprawnegolubrzecznikapatentowegorodki odwoawcze lub rodki zaskarenia (apelacj, zaalenie, skarg kasacyjn, skarg o stwierdzenie niezgodnocizprawemprawomocnegoorzeczenia,sprzeciwodwyrokuzaocznego,zarzutyodnakazu zapaty, skarg na orzeczenie referendarza sdowego) podlegajce opacie w wysokoci staej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stron wartoci przedmiotu zaskarenia. Skarcy
sformuowatakezarzutnaruszeniaart.45ust.1,art.77ust.2,art.78iart.2Konstytucji, przezart.art.14ust.2iart.100ust.2u.k.s.c.,wzakresie,wjakimprzepisytenakadajna stronwcaocizwolnionodkosztwsdowychnapodstawieprzepiswobowizujcych przed2marca2006r.obowizekuiszczaniaopatypodstawowejodpismwymienionychw art. 3 ust. 2 u.k.s.c. W dniu orzekania o odrzuceniu apelacji skarcego, art. 14 i art. 100 u.k.s.c.miaynastpujcebrzmienie:Art.14.ust.1:Opatpodstawowpobierasiwsprawach, w ktrych przepisy nie przewiduj opaty staej, stosunkowej lub tymczasowej; ust. 2: Opat
podstawow pobiera si take od podlegajcych opacie pism, o ktrych mowa w art. 3 ust. 2, wnoszonych przez stron zwolnion od kosztw sdowych przez sd, chyba e ustawa stanowi inaczej;ust.3:Opatapodstawowawynosi30zotychistanowiminimalnopat,ktrstronajest obowizana uici od pisma podlegajcego opacie, chyba e ustawa stanowi inaczej; ust. 4: Pobranieodpismaopatypodstawowejwyczapobranieinnejopaty;ust.5:Przepiswoopacie podstawowejniestosujesiwpostpowaniuwieczystoksigowymorazwpostpowaniurejestrowym. Art.100.ust.1:Stronawcaocizwolnionaodkosztwsdowychzmocyustawynieuiszczaopat sdowych i nie ponosi wydatkw, ktre obciaj tymczasowo Skarb Pastwa; ust. 2.: Sd moe zwolni stron od kosztw sdowych w caoci. Strona, ktrej sd przyzna cakowite zwolnienie od kosztwsdowych,maobowizekuiciopatpodstawow,oktrejmowawart.14,odwszystkich pismpodlegajcychopacie,chybaeprzepisszczeglnystanowiinaczej.
2 Rozumienieart.14ust.2iart.100ust.2u.k.s.c.,atakeart.130 3k.p.c.,ktrenakazuje odrzuceniezpowodubrakuopatypodstawowejrodkaodwoawczego,wnoszonegoprzez profesjonalnegopenomocnika,stronyzwolnionejwcaociodkosztwsdowychnamocy
74
przepisw obowizujcych przed wejciem w ycie ustawy z 28 lipca 2005 r., prowadzi zdaniem skarcego do pogorszenia sytuacji procesowej strony zwolnionej od kosztw sdowych, narusza konstytucyjn zasad zaufania obywateli do pastwa i stanowionego prawa(art.2Konstytucji),prawodomerytorycznegoisprawiedliwegorozpoznaniasprawy przez sd (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do zaskarenia orzeczenia wydanego w pierwszejinstancji(art.78Konstytucji)ipozbawiadrogisdowejdochodzeniaswoichpraw (art.77ust.2Konstytucji). Pismemz5grudnia2007r.,udziawsprawiezgosiRzecznikPrawObywatelskich.Swoje stanowiskoograniczyjednakdozakwestionowanychprzepiswustawyz28lipca2005r.o kosztach sdowych w sprawach cywilnych, w brzmieniu obowizujcym przed 10 marca 2007 r., wyraajc pogld, e art. 14 ust. 2oraz art. 100 ust. 2 zdanie drugie tej ustawy s niezgodnezart.45ust.1wzwizkuzart.31ust.3iart. 2Konstytucji. 2 TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.130 3k.p.c.wzakresie,wjakimprzewiduje, e sd odrzuca nieopacon apelacj wniesion przez adwokata, radc prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia nalenej opaty, jest zgodnyzart.2,art.45ust.1,art.77ust.2iart.78Konstytucjinatomiastart.14ust.2iart. 100ust.2ustawyokosztachsdowychwsprawachcywilnychszgodnezart.2,art.31ust. 3,art.45ust.1,art.77ust.2iart.78Konstytucji.
teza:
Odnonie do standardu konstytucyjnego wynikajcego z art. 45 ust. 1 Konstytucji Trybunawypowiedziasiobszerniewwyrokuz12marca2002r.,sygn.P9/01(OTKZUnr 2/A/2002, poz. 14), w ktrym stwierdzi m.in., e jednym z fundamentalnych zaoe demokratycznego pastwa prawnego jest zasada dostpu obywateli do sdu w celu umoliwienia im obrony ich interesw przed niezawisym organem kierujcym si wycznie obowizujcym w pastwie prawem.Wskaza przy tym, e na prawo dosdu skadaj si w szczeglnoci: prawo dostpu do sdu (prawo uruchomienia procedury), prawodoodpowiedniegouksztatowaniaprocedury(zgodniezwymogamisprawiedliwoci i jawnoci) oraz prawo do wyroku sdowego (prawo do uzyskania wicego rozstrzygnicia). PowyszezaoeniaTrybunapowtrzym.in.wsprawieosygn.P39/06.Wyrokten 2 zapad w wyniku kontroli konstytucyjnoci art. 130 4 k.p.c., na mocy ktrego sd, w postpowaniuwsprawachgospodarczych,odrzucanieopaconezarzutyodnakazuzapaty, wniesioneprzezprzedsibiorcniereprezentowanegoprzezprofesjonalnegopenomocnika, bezuprzedniegowezwaniadouiszczenianalenejzapaty.Orzekajconiekonstytucyjnoci normy zawartej w tym przepisie Trybuna stwierdzi, e Rygoryzm skutkw wniesienia nieopaconego pisma zawierajcego zarzuty w postpowaniu nakazowym w sprawach gospodarczychjestidentycznywsytuacji,gdystronamiaaprofesjonalnegopenomocnikai gdy dziaaa bez niego. O ile nie budzi sprzeciwu rygoryzm uchybienia obowizkom wynikajcym z koniecznoci opacenia pisma w pierwszej sytuacji, o tyle inna musi by ocena sytuacji drugiej. Dlatego wniesienie nieopaconych zarzutw w postpowaniu nakazowym, skutkujce ich odrzuceniem bez wezwania do opacenia, mona uzna za mieszczce si w zakresie regulacyjnej swobody ustawodawcy jeli chodzi o stron postpowania gospodarczego reprezentowan przez profesjonalnego penomocnika. Nie jest natomiast trafne wizanie identycznych skutkw prawnych z sytuacj, gdy podmiot (gospodarczy) dziaa sam. Wprawdzie w obu wypadkach w postpowaniu (nakazowym)
75
mamy do czynienia z dziaaniem profesjonalnych podmiotw gospodarczych, jednakowo za dopuszczalnoci odrzucenia nieopaconego pisma procesowego bez wezwania przemawia wzgld na profesjonalizm reprezentacji prawnej, nie za okoliczno, e sam sprmacharaktergospodarczy(awic,ejegostronysprofesjonalistamiwzakresiejakiej 2 brany). Inaczej mwic: w art. 130 13 k.p.c. ratio legis normowania jest zwizana z profesjonalnymcharakteremreprezentacjiwprocesie. Powysze rozumowanie przedstawione przez Trybuna Konstytucyjny ma zastosowanie do niniejszej skargi konstytucyjnej. Potwierdzeniem tego mog by dalsze wywody Trybunau w sprawie o sygn. P 39/06: Przepis ten bowiem odnosi si take do 2 innychodwoairodkwzaskareniawskazanych wart.130 3k.p.c.,oiletylkomog by one wniesione przez sam stron, niereprezentowan przez profesjonalnego penomocnika. Z uwagi na zakres kontroli konstytucyjnoci w niniejszej sprawie, wyznaczony ramami pytania, Trybuna Konstytucyjny orzek o niekonstytucyjnoci w zakresie, w jakim w postpowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje si, e sd odrzuca nieopacone zarzuty od nakazu zapaty, wniesione przez przedsibiorc niereprezentowanego przez adwokata lub radcprawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenianalenejzapaty. Trybuna Konstytucyjny w wyej przytoczonym wyroku uzna, e rygoryzm przewidzianyprzezustawodawc,polegajcynazastosowaniu skutkwprzewidzianych 2 w art. 130 3 k.p.c. jest niedopuszczalny, gdy strona dziaa sama, bez pomocy profesjonalnegopenomocnika.Niemonanatomiastmwionadmiernymrygoryzmie, jeeli strona postpowania zastpiona jest w postpowaniu przed sdem powszechnym przez adwokata, radc prawnego czy rzecznika patentowego. Z samej bowiem istoty zastpstwa procesowego wypenianego przez profesjonalnego penomocnika wynika uprawnione zaoenie, e penomocnik ten bdzie dziaa fachowo, zgodnie ze swoj najlepsz wiedz oraz naleyt starannoci. Dopuszczalno stosowania surowszego rygoruwodniesieniudopismprocesowych,obarczonychbrakamiformalnymi,wnoszonych przez penomocnikw procesowych bdcych profesjonalistami zostaa potwierdzona w orzecznictwieTrybunau(por.wyrokTKz12wrzenia2006r.,sygn.SK21/05,OTKZUnr 8/A/2006,poz.103;z20grudnia2007r.,sygn.P39/06),atakewanalizowanychwczeniej orzeczeniachSduNajwyszego. () W kwestii za poredniego naruszenia prawa do sdu, Trybuna stwierdzi, e rygoryzm przewidziany dla pism procesowych wnoszonych przez profesjonalnego 2 penomocnika,ustanowionywart.130 3k.p.c.,niemoebyuznanyzanadmierny. Brak jest podstaw do uznania, e naoony przez ustawodawc rygoryzm zwizany z odrzuceniem nieopaconej apelacji wniesionej przez stron reprezentowan przez profesjonalnego penomocnika narusza prawo do zaskarenia orzeczenia wydanego przez sdpierwszejinstancji,atymsamymprawodosdu.
76
6.
Brak moliwoci usunicia brakw pisma wniesionego przez profesjonalnego penomocnika w postpowaniu nakazowym lub upominawczym w sprawach gospodarczychwyrokz 15kwietnia2009r.,SK28/08
TrybunabadazgodnozKonstytucjart.479(8a)5zd.drugiek.p.c.Przepistenstanowi, esdodrzucabezwezwaniadouzupenieniabrakwsprzeciwodwyrokuzaocznegolub nakazu zapaty oraz zarzuty od nakazu zapaty, zawierajcy uchybienia formalne, jeli zostay sporzdzone przez profesjonalnego penomocnika. Regulacja ta znajduje zastosowanie w sprawach gospodarczych rozpatrywanych w postpowaniu nakazowym i upominawczym. Trybuna uzna niezgodno badanego przepisu w kwestionowanym zakresiezart.45ust.1wzwizkuzart.31ust.3,zart.45ust.1wzwizkuzart.32ust.1 orazzart.78Konstytucji.
tezanr1:
Istnienie w postpowaniach odrbnych surowszych ni w postpowaniu zwykym rygorw w zakresie konsekwencji niezachowania warunkw formalnych wnoszonych pismprocesowych,zwaszczapismprzygotowanychprzezprofesjonalnychpenomocnikw reprezentujcych strony, nie jest okolicznoci stanowic podstaw stwierdzenia niekonstytucyjnoci przepisw procedury sdowej. Trybuna Konstytucyjny wypowiada siwielokrotniewkwestiikonstytucyjnejdopuszczalnociistnieniategotypuobostrze,za ktrymi przemawia moe szczeglnycel wprowadzenia regulacji, sucyprzyspieszeniu postpowania, oraz wysoki stopie profesjonalizmu penomocnikw stron. Od profesjonalnych penomocnikw wymaga mona zdecydowanie wikszej starannoci i rzetelnociwwystpowaniuprzedorganamiprocesowymi,anawetwycigadalekoidce bezporednienegatywnekonsekwencjeprocesowedlastronprzeznichreprezentowanychw raziepopenieniaprzeznichbdwformalnych.Uzasadnieniemtakiegoksztatuprocedury cywilnej mog by wzgldy szybkoci i sprawnoci postpowania w sprawach gospodarczych, ktre uzasadniaj korzystanie z profesjonalnej reprezentacji w procesie. Przyspieszenie i uproszczenie postpowania stanowi bowiem bezporedni realizacj jednegozaspektwkonstytucyjnegoprawadosdu,ktrymjestrozpatrzenieindywidualnej sprawybeznieuzasadnionejzwoki.Dotyczytowszczeglnocietapupodejmowaniaprzez sd decyzji procesowej o odrzuceniu pism procesowych stron z uwagi na niespenienie warunkwformalnych. () Przekazanie niektrych rodzajw spraw do postpowa odrbnych, ktrych tryb wykazujeodmiennociodpostpowaniazwykego,moebyuzasadnioneichszczeglnymi cechami.Takasytuacjamamiejscewsprawachbdcychpodstawwystpieniazeskargami konstytucyjnymiwniniejszejsprawie.Zjednejstrony,uproszczonycharakterpostpowania nakazowego i upominawczego zakada, e postpowania te maj by sprawne i szybkie, gwnie z tej przyczyny, e dochodzone w nich roszczenia (w wikszoci przypadkw roszczeniapienine)orazichwysokosjuwdalekimstopniuustaloneiudowodnione. Tym samym mniejsza jest w nich rola sdu rozpoznajcego spraw merytorycznie od samego pocztku; sd wydajc nakaz zapaty peni w ich trybie raczej funkcj organu ochrony prawnej. Z drugiej strony, szybko postpowania i jego sprawno wymusza gospodarczy charakter rozpoznawanych w nim spraw, gwnie ze stosunkw midzy
77
przedsibiorcami, w wypadku ktrych bardziej liczy si szybkie uzyskanie samego rozstrzygniciakoczcegosprmidzystronami,nijegoabsolutnazgodnozprzepisami prawa. 8a Zasadniczym celem zaskaronego art. 479 5 zdanie drugie k.p.c. jest usprawnienie i przyspieszenie postpowania w sprawach gospodarczych (m.in. nakazowego i upominawczego) przez radykalne skrcenie etapu poredniego, oddzielajcego zoenie przez powoda pozwu w sprawach gospodarczych od jego ewentualnego merytorycznego rozpoznania. () Konieczno sdowego rozwizywania sporu z powodu niewykonania lub nienaleytego wykonaniazawartejumowyidochodzeniaprawznich wynikajcych wywoujeczstodla przedsibiorcw szereg niekorzystnych nastpstw. Przez okres postpowania sdowego zostaj oni pozbawieni wiadczenia, co nie pozostaje bez wpywu na efektywno prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Koszty zwizane z nieterminowym spenianiem zobowiza powoduj niejednokrotnie konieczno pozyskania kapitau z innego rda, wzrostkosztwdziaalnociiobnieniekonkurencyjnociprzedsibiorcy.Jednzpropozycji przyspieszenia postpowania jest pewne ograniczenie moliwoci zaskarania orzecze w sprawachgospodarczych. () Jednym ze sposobw zapobiegania nadmiernemu obcianiu sdw i w efekcie przewlekoci prowadzonych postpowa jest uproszczenie procedur w sprawach cywilnych i handlowych (rekomendacja Komitetu Ministrw RE nr R(95)5), a take ustanowienie procedur mediacyjnokoncyliacyjnych i kierowanie spraw do polubownego rozwizywania sporw, zwaszcza w sprawach cywilnych i gospodarczych (rekomendacja KomitetuMinistrwREnrR(86)12z16wrzenia1986r.,rekomendacjaKomitetuMinistrw RE nr R(02)10 z 18 wrzenia 2002 r. dotyczca mediacji w sprawach cywilnych, a take dokument KomisjiEuropejskiej z19kwietnia2002r.,CommunitesGreenPaperonalternative disputeresolutionincivilandcommerciallaw,Bruksela,COM(2002)196). Trybuna Konstytucyjny, uchylajc si od oceny caoksztatu problematyki sprawnoci postpowaniawsprawachgospodarczych,pragniezauway,eustawodawcadcdo zapewnienia szybkoci i efektywnoci takich postpowa musi zarazem zachowa konstytucyjnestandardyprawadosdu.
tezanr2:
Trybuna Konstytucyjny uwaa, e uzasadnione jest wprowadzanie przez ustawodawc regulacji sucych gwarancjom takich aspektw prawa do sdu, jak rozpoznanie sprawy bez uzasadnionej zwoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) lub rozpatrzenie sprawy w rozsdnym terminie (art. 6 ust. 1 EKPC), nawet kosztem ograniczenia do pewnego stopnia innych aspektwprawadosduizasadprocesowych.Jednaknawetnadajcszczeglneznaczenie szybkoci i sprawnoci postpowania w zakresie spraw gospodarczych, nie mona przyspiesza postpowania sdowego za wszelk cen i w imi szybkoci rozpoznania sprawy powica ochron praw podmiotowych przez wprowadzenie unormowania, ktrego realizacja charakteryzuje si nadmiernym formalizmem i bezwzgldnym w skutkach rygoryzmem. Ocen t dodatkowo pogbiaj dwie przesanki: szczeglny charakter postpowania o wydanie nakazu zapaty oraz utrwalona wykadnia sdowa, zgodnie z ktr, jeeli strona korzysta nieprawidowo z przysugujcego jej prawa do
78
zaskareniaorzeczeniasdowegoiwzwizkuztymspotykasizzasadnymodrzuceniem wniesionego przez ni rodka zaskarenia, nie moe skutecznie powoywa si w toku procesunanaruszenieart.45ust.1Konstytucji(por.postanowienieSNz10wrzenia1998r., sygn.aktIIICZ114/98,OSNCnr2/1999,poz. 42).
tezanr3:
Skarcetrafniepodnosz,eodrzuceniepismaprocesowegoprzezsdpierwszejinstancj i ze wzgldu na bdy formalne bez moliwoci ich uzupenienia oznacza, i strona procesowa w zaistniaej sytuacj i w ogle nie dysponuje moliwoci przedstawienia sdowi merytorycznej argumentacji. Wyczone tym samym zostao prawo do wysuchania,uznawane powszechniezaaspektprawadosdu,ktregokorzenieodnale mona w rzymskiej zasadzie audiatur et altera pars, znaczcej dosownie niechaj bdzie wysuchana i druga strona. Dopiero wysuchanie przez sd argumentacji obu stron pozwalanaanalizsprawy,polegajcnawaeniuargumentw,badaniuprzedstawionych dowodwirozwaaniutwierdzestron (por.wyrokz12marca2002r.,sygn.P9/01,OTK ZUnr2/A/2002,poz.14).Zcapewnociuzyskanieprzezjednzestronsdowejsankcji dla jej twierdze nie moe by utosamiane z rozpatrzeniem sprawy, nie spenia te wymogusprawiedliwociproceduralnej.JeszczeprzedwejciemwycieKonstytucjiz1997 r. Trybuna Konstytucyjny podkrela, e w pastwieprawnym prawo dosdu nie moe byrozumianejedynieformalnie,jakodostpnodrogisdowejwogle,leczimaterialnie, jako moliwo prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sdowej (uchwaa z 25 stycznia1995r.,sygn.W14/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.19). Uproszczenieiprzyspieszeniepostpowaniamoeodnosisidokwestiiformalnych,ale nie do podstawowych uprawnie stron, za sam sprawno rozpoznania spraw mona osigntakezapomocinnychmechanizmw.ZraportwBanku wiatowegowynika, e w porwnaniu z innymi krajami postpowanie procesowe w Polsce wykazuje przewleko przede wszystkim po wniesieniu pozwu, gwnie na etapie dorczenia wezwa i wyznaczenia pierwszego posiedzenia, oraz na etapie egzekucji. Sprawno i szybko postpowania sdowego zaley duo bardziej od rozwiza kadrowych, organizacyjnych i finansowych. Jednym z warunkw sprawnego i szybkiego przebiegu postpowania sdowego w sprawach gospodarczych jest na przykad egzekwowanie zasady koncentracji materiau procesowego, bdcej sposobem racjonalnego przyspieszeniabiegupostpowaniabeznaraenianaszwankjegorzetelnoci.() Wszelkie przepisy zmierzajce do ograniczenia praw i wolnoci obywatelskich musz 8a charakteryzowasidostatecznokrelonoci.Tymczasemart.479 5zdaniedrugiek.p.c. nie definiuje wyczerpujco ogranicze praw obywatelskich. Zaskarony przepis reguluje podstaw odrzucenia rodka zaskarenia przy pomocy klauzuli generalnej, nie okrelajc, jaki konkretnie wymg formalny uniemoliwia nadanie sprawie prawidowego biegu. Inaczej jest w wypadku kodeksowych regulacji podstaw odrzucenia apelacji i skargi kasacyjnej,ktrezostaywymienionewyraniewustawie.
79
Formularzeurzdowe
1. Formularzeurzdowe odrzuceniepismabezwezwaniadouzupenieniabrakw wyrokz12marca2002r.,P9/01
W pytaniach prawnych kilku sdw zakwestionowano zestaw przepisw przewidujcych konieczno wnoszenia niektrych pism procesowych na formularzach urzdowych. 1 Zasadniczy zarzut skierowany by przeciwko art. 130 1 k.p.c., zgodnie z ktrym: jeeli
pismoprocesowe,ktrepowinnobywniesionenaurzdowymformularzu,niezostaowniesionena takimformularzu,formularzzostanieprawidowowypenionyalboniemoeotrzymaprawidowego biegu wskutek niezachowania innych warunkw formalnych, przewodniczcy zwraca stronie pismo bez wzywania do jego poprawienia lub uzupenienia. Sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazuzapatylubsprzeciwodnakazuzapatysdodrzuca.Sdyzwracayuwag,eprzytakim
brzmieniu przepisu sd ma obowizek zwrci pismo bez wzywania d usunicia popenionychbdwlubbrakwniedysponujcprzytymnajwszymchobymarginesem swobodyoceny.Zakwestionowanorwnieprzepisyszczeglne przewidujcekonieczno wnoszeniapismnaurzdowychformularzach(art.3941punkt1k.p.c.,art.5032k.p.c. Wskazano na naruszenia m.in. zasady rwnoci (a) rnica w pooeniu pozwanych, w zalenociodtego,czypostpowanieprowadzonejestzuyciemformularzylubbeznich;b) rnicawpooeniupozwanegoipowoda,ktrymiamoliwopoprawieniaformularza), atakeprawadostpudosdu. 1 Trybuna orzek m.in., i art. art. 130 1 k.p.c jest niezgodny z art. 32 ust 1 i art. 45 Konstytucji, natomiast art. 503 2 k.p.c. jest zgodny z art. 45 Konstytucji. Ponadto stwierdzononiezgodnorozporzdzaniaMinistraSprawiedliwocidotyczcegoformularzy zart.45Konstytucji.
tezanr1:[ocenabrakuswobodyocenyprzezsd graniceformalizmu]:
Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego sd ferujcy orzeczenia w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej nie moe by sprowadzany do roli robota, mechanicznie odrzucajcegopismaprocesoweobywatelizewzgldunauchybienianiewacewaden sposb na moliwoci wydania orzeczenia. Rwnoczenie w peni zgodzi si trzeba z pogldami Sdu Najwyszego w kwestii koniecznoci analizy i ulepszenia formularzy urzdowych i poucze do nich. Trybunaowi Konstytucyjnemu znane s bowiem opinie praktykujcych adwokatw i radcw prawnych, z ktrych wynika, e nawet osoby z wyszym wyksztaceniem prawniczym i kilkuletni praktyk miewaj problemy z prawidowym wypenieniem formularzy i ich skutecznym wnoszeniem (zwaszcza,gdy w sprawie wystpuje kilku powodw lub kilku pozwanych, a stan faktyczny nie naley do oczywistych).Osobytepodkrelaj,epraktykauznawania(lubnieuznawania)formularzy zaprawidowowypenioneniejestjednolitanawetwskalipojedynczegosdu,oskalikraju nie wspominajc i e zdarzay im si w praktyce zawodowej sytuacje zwrotu pism (wypenionych przy dooeniu maksymalnej starannoci i uwagi), gdzie nie sposb byo doj jaki czynnik wywoa zastrzeenia sdu. Trybunaowi Konstytucyjnemu wiadomo rwnie o graniczcych z absurdem zwrotach pism wniesionych na formularzach wydrukowanychnabiurowychdrukarkachwformacieA4(zoficjalnejinternetowejstrony
80
resortu sprawiedliwoci www.ms.gov.pl/formularze/formularze_cywilne.shtml), ze wzgldu na niezachowanie urzdowego formatu Dziennika Ustaw, albo pominicie w wydrukupoucze.
tezanr2:[zrnicowaniepozycjistron]:
Nieulegawtpliwoci,ejednzpodstawowychzasadpolskiejprocedurycywilnejcile zwizanzzagadnieniemrwnocijestkontradyktoryjnopostpowaniaoznaczajca,e rwnouprawnione strony tocz spr przed bezstronnym sdem, ktrego werdyktowi obowizanessipodporzdkowa.Zzasadytejwprostwynikawymg,byobiestrony miay zagwarantowan jednakow moliwo obrony ich praw i interesw poprzez zgaszanie da i wnioskw, przedstawianie twierdze i dowodw i korzystanie ze rodkwzaskarenia. Naruszenie zasady rwnoci stron przejawia si dobitnie w fakcie, e powd, ktremu ze wzgldunapopenieniewformularzubdwpozewzostazwrconymoe,napodstawie 1 art. 130 4 kpc, wnie go ponownie w terminie tygodniowym, ze skutkiem od daty pierwotnego wniesienia. Regulacja ta nie budziaby najmniejszych wtpliwoci, gdyby rwniepozwanydysponowapodobnmoliwociujawnieniasdowiswejargumentacji. Takjednakeniejest,bowiempowd,ktryzsamejistotyrzeczymoeskadapozewado czasu przedawnienia roszczenia (a wic moe wypenia kolejneformularze doskutku), ma dodatkowo mono jednokrotnego usunicia brakw (poprawienia popenionych bdw)bezkonsekwencji,tojestzzachowaniempierwotnegoterminu wniesieniapozwu, co moe mie znaczenie w razie skadania tego pozwu na granicy przedawnienia roszczenia i rzutuje np. na wysoko odsetek. Tymczasem pozwany, ktry jak to celnie zauwayli uczestnicy postpowania staje si stron procesu cywilnego bez swej woli (a czsto i winy), a o zoonym pozwie dowiaduje si z wydanego wyroku zaocznego albo nakazuzapaty,moewprawdziezoysprzeciwalbozarzuty,jednakwraziepopenienia najdrobniejszego bdu rodki te zostan odrzucone bez wskazania rodzaju popenionych bdw,anitebezmoliwociichusunicia. 1 Zauway trzeba, e zgodnie z art. 130 3 kpc jeli strona nie jest reprezentowana przez adwokata lub radc prawnego, to sd w zarzdzeniu o zwrocie pisma wskae braki oraz 1 przedstawi jej skutki zwrotu i ponownego wniesienia (w trybie art. 130 4 kpc). Zestawienie tej normy z 1 zd. 2 tego przepisu nakazuje uzna, e ma ona zastosowanie jedynie do powoda, bowiem zarzuty czy sprzeciw s odrzucane nie za zwracane. Oznaczato,epozwany rwniewsytuacjigdyniekorzystazfachowejpomocyprawnej pozbawiony jest informacji o charakterze popenionych bdw oraz moliwoci ich poprawienia. Powysza nierwno stron postpowania wyranie wie si z prawem do sdu. W opisywanychprzezsdysytuacjachpozwanyniedysponujebowiemwoglemoliwoci przedstawienia sdowi argumentacji (ktra w pewnych sytuacjach moe podwaa zasadno wydania wyroku zaocznego czy nakazu zapaty), ktra wszak mogaby mie wpywnatrerozstrzygnicia,awyrokzaocznystajesiprawomocny(art.3491kpc), zanakazzapatymaskutkiprawomocnegowyroku(art.4942i5042kpc).Naruszenie przysugujcegopozwanemuprawadosduprzejawiasiwpozbawieniugotzw.prawa do wysuchania, ktre wprawdzie nie zostao wyraone w Konstytucji, jednak jest powszechnieuznawanezaskadowprawadosdu.Korzenietegoprawaodnalemona wrzymskiejzasadzieaudiaturetalterapars,znaczcejdosownieniechajbdziewysuchana
81
idrugastrona.Orzeczenieprzezsdnapodstawietwierdzejednejstronypostpowania niemaprzymioturozpatrzeniasprawy.Nieulegawtpliwoci,edopierowysuchanie przez ten sd argumentacji obu stron pozwala mu na analiz sprawy, polegajc na waeniuargumentw,badaniuprzedstawionychdowodwirozwaaniutwierdzestron i tylko taki tok postpowania sdu moe by nazwany rozpatrywaniem sprawy. Z ca pewnociuzyskanieprzezjednzestronsdowejsankcjidlajejtwierdzeniemoeby utosamiane z rozpatrzeniem sprawy, nie spenia te wymogu sprawiedliwoci proceduralnej (prawa doodpowiedniegouksztatowania procedury), wobecczego zgodzi trzebasizzarzutemnaruszeniaart.45ust.1Konstytucjiiart.6Konwencji.
tezanr3:[zrnicowaniepozycjipozwanych]:
Wpytaniachprawnychtrafniewskazano,eistniejernicawpooeniupozwanych,w zalenociodtego,czypostpowanieprowadzonejestzuyciemformularzyurzdowych, czytebezichzastosowania.Stwierdzajc,ewpostpowaniuformularzowymzarzuty lub sprzeciw wniesione na bdnie wypenionym formularzu zostan przez sd automatycznie odrzucone, Trybuna Konstytucyjny wskazuje, e w postpowaniu nieformularzowym sd na podstawie art. 130 1 kpc wezwie stron, pod rygorem zwrotupismadojegopoprawienialubuzupenieniawterminietygodniowym.Cowicej ustawodawcapodkreli,emylneoznaczeniepismalubinneoczywisteniedokadnocinie stanowi przeszkody w nadaniu pismu biegu i jego rozpoznaniu we waciwym trybie. Nadto pismo poprawione lub uzupenione w terminie wywoa skutki od chwili jego wniesienia (art. 130 3 kpc). Dopiero bezczynno autora pisma w okrelonym przez sd czasiepowodujezwrotformalnieniepoprawnegopismastronie(art.1302kpc).Powysze jednoznaczniewskazujenanaruszeniezasadyrwnocibowiemcechrelewantnjestbycie w procesie stron w ogle (w aspekcie procesowej rwnoci powoda i pozwanego) oraz stronpozwan(gdyanalizowanajestsytuacjapozwanychwpostpowaniach,toczcychsi w rnych trybach). W zgodzie z zasad rwnoci naleaoby uzna, e w pewnych sytuacjach nawet wniesienie sprzeciwu na niewaciwym formularzu (a wic mylne oznaczenie pisma; tutaj dobry przykad poda sd poznaski wskazujc konieczno odrzucenia sprzeciwu wniesionego na formularzu SpN zamiast na SpWU mimo, e formularzeternisibardzonieznacznie)niemoeskutkowajegoodrzuceniem.Skoro ustawodawcawart.1301kpcstannagrunciezasady,zgodniezktrfalsademonstratio non nocet, za nieuzasadnion niekonsekwencj uzna trzebaodstpienieodowej zasady w przepisie bezporednio nastpujcym. Jeli ze wzgldu na przysz i niepewn digitalizacj niezbdne jest wniesienie pisma na konkretnym formularzu, to sd winien miemoliwopouczeniastrony,okoniecznocipobraniainnegodrukuijegonaleytego wypenienia. 1 WzwizkuzpowyszymTrybunaKonstytucyjnystwierdzaniezgodnoart.130 1kpc zarwno jego zdania pierwszego jak i zdania drugiego z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 KonstytucjiRPorazzart.6Konwencji.Eliminacjategoprzepisubdziemiaatenskutek,e w sprawach formularzowych zastosowanie znajdzie art. 130 kpc, skutkiem czego w prawach zostan zrwnani zarwno powodowie z pozwanymi (w ramach postpowa formularzowych) jak i pozwani (w ramach postpowa formularzowych i nieformularzowych). W sytuacji tej popenienie bdw w pismach procesowych bdzie si wizao z koniecznoci pouczenia przez sd o brakach i wyznaczenia terminu do ich usunicia,abdyniemajceznaczeniadlarozpoznaniasprawyniebduniemoliwiayjej
82
rozpatrzenia. Trybuna Konstytucyjny uznaje za niedopuszczalne upraszczanie i przyspieszanie postpowania drog odbierania stronom postpowania prawa przedstawienia ich argumentw sdowi oraz rnicowanie tego prawa w zalenoci od technicznegosposobuprocedowaniaprzezsdy(zuyciemformularzylubbeznich).
tezanr4:[naruszenieprawadozaskareniarozstrzygniciapierwszoinstancyjnego]:
Zpowyszegowynika,eapelacjajestmoliwajedynieodorzeczeniazapadego po rozpatrzeniu sprawy w wyniku skutecznego wniesienia sprzeciwu albo zarzutw, jednoczenie za odwoanie do drugiej instancji nie przysuguje od nakazw zapaty, ktre uprawomocniy si np. w zwizku z niewniesieniem zarzutw, albo ich odrzuceniem ze wzgldw formalnych. Oznacza to, e cisy rygoryzm w zakresie formalnych warunkw wniesienia zarzutw albo sprzeciwu rzutuje na prawo strony do zaskarenia orzecze wydanych w pierwszej instancji. Strona pozwana w tej sytuacji nie ma moliwoci ani przedstawi swej argumentacji (i doprowadzi do rozpatrzenia sprawy,oczymbyamowawyej),anitezaskaryorzeczeniawydanegozpominiciem jej argumentacji do sdu wyszej instancji. Racj ma zatem krakowski Sd Rejonowy stwierdzajc, e nadmierne utrudnienia we wnoszeniu zarzutw godz w prawo do zaskarenia orzecze zapadych w pierwszej instancji. Nakazy zapaty i wyroki zaoczne jakkolwiek s orzeczeniami wydanymi w pierwszej instancji maj charakter orzecze wstpnych (cho w pewnych sytuacjach ostatecznych i moliwych do wyegzekwowania). Ich wydanie nie jest rwnoznaczne z rozpatrzeniem sprawy, za sprawa podlega rozpatrzeniu wewaciwymtegosowaznaczeniu dopieroitylkowrazieskutecznego (prawidowego) wniesienia przez pozwanego zarzutw od nakazu, sprzeciwu od nakazu albo sprzeciwu od wyroku zaocznego. Wobec powyszego nadmierne utrudnienie wniesienia zarzutw albo sprzeciwu oznacza naruszenie prawa do zaskarenia orzecze pierwszoinstancyjnych. Odnonieart.176ust.1KonstytucjiRP,zgodzisitrzebazProkuratoremGeneralnym,e przepis ten ma charakter ustrojowy, a kwestionowany przepis Kodeksu nie wprowadza jakichkolwiekmodyfikacjiustrojupostpowaniacywilnego.Wobectegouznanaley,eten wzorzec kontroli nie zosta prawidowo dobrany. W zwizku z powyszym Trybuna 1 Konstytucyjnyorzeka,eart.130 1jestniezgodnyzart.78iniejestniezgodnyzart.176 ust.1KonstytucjiRP.
tezanr5:[uprzywilejowaniewyrwnawcze]:
1 Przepisowi art. 130 3 kpc bydgoski sd (IX Wydzia Gospodarczy) zarzuca nieuzasadnione faworyzowanie stron, ktre nie korzystaj z pomocy prawnej, oznaczajce naruszenie art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z zaskarona norm zarzdzenieozwrociepismakierowanedostronyniereprezentowanejprzezadwokatalub radc prawnego powinno zawiera wskazanie brakw, jakimi pismo byo dotknite, oraz skutkw jego zwrotu i ponownego wniesienia. A contrario pismo kierowane do strony reprezentowanej przez adwokata lub radc prawnego tego rodzaju poucze zawiera nie musi.() Regulacja ta nie budzia i nie budzi prawnokonstytucyjnych wtpliwoci w aspekcie zasady rwnoci, jest bowiem wyrazem konstytucyjnie dopuszczalnego uprzywilejowania wyrwnawczego, zmierzajcego do faktycznego zrwnania
83
procesowych moliwoci stron, niezalenie od tego czy s one reprezentowane przez adwokata(radcprawnego)czytewystpujsamodzielnie.
tezanr6:[zaalenienapostanowienie;zrnicowaniestronpowodowych]:
Niezalenie jednak od powyszego wskaza naley co nastpuje. Ustawodawca wprowadzizasadogln,wmylktrejzaalenieprzysugujenawszystkiepostanowienia sdu koczce postpowanie w sprawie, z ktrej a contrario wynika zasada, e nie przysugujeonogeneralniena rozstrzygnicia,ktrepostpowanianiekocz.Dopierood tej drugiej niewyraonej wprost zasady ustanowi wyjtki, stwierdzajc, e zaalenie przysuguje jednak na niektre inne postanowienia tudzie zarzdzenia. Do kategorii zarzdze zaskaralnych zaliczy midzy innymi te o zwrocie pozwu (w zwizku z niedopenieniemwarunkwformalnychart.130 kpc).Uregulowanietakiespeniawszelkie standardykonstytucyjne,umoliwiajcpoddaniedziaaniasdukontrolidrugoinstancyjnej. Po wprowadzeniu nowel majow postpowa formularzowych ustawodawca zachowujc powysz moliwo zadecydowa jednak, e w razie zwrotu pozwu wnoszonego na formularzu urzdowym powodowi zaalenie nie przysuguje. Zauway trzeba,ezwrotadnegopozwuniezalenieczywnoszonegonaurzdowymformularzu, czy te w formie zwykej nie zamyka moliwoci jego ponownego wniesienia, o ile oczywicie nie nastpio przedawnienie roszczenia. Skoro jednak moliwo zaskarenia zarzdzeozwrociepozwuniezostaazniesionawogle,tozaniezrozumiaeuznatrzeba rnicowanie sytuacji stron powodowych, w zalenoci od tego czy prowadzone postpowaniemacharakterformularzowy,czynieformularzowy.Nadmieniwarto,e po pierwsze autor pytania prawnego poda interesujce przykady podwaajce merytoryczn zasadno takiego rozwizania, ktre racjonalnyustawodawca winien wzi 1 pod rozwag, po wtre za orzeczenie o niekonstytucyjnoci art. 130 1 kpc powoduje koniecznoingerencjiustawodawcy,wceluuporzdkowaniawtymzakresieart.394ust.1 pkt1kodeksu.
tezanr7:[swobodaustawodawcywzakresiewprowadzaniaformularzy]:
Ustawodawca dysponuje swobod przyjmowania okrelonych rozwiza (oczywiciewgranicachichkonstytucyjnoci)imoejelitakajegowolawprowadzi do postpowania cywilnego formularze urzdowe. Musi jednak przy tym zapewni dostpnoformularzyizachowaostronotak,byniernicowauprawniestronw zalenoci od kwestii czysto formalnych. Barier w dostpie do sdu nie jest wprowadzenie formularzy jako takie, lecz jak w biecym przypadku ograniczenie moliwocipoprawieniabdwwnieprawidowowypenionymformularzu.Dlategote 1 2 stwierdzinaley,eart.5032(jakteart.187 ,art.4932iart.505 kpc)jestzgodnyz art.45ust.1KonstytucjiRP.
tezanr8:[naruszenieprzezrozporzdzenieprawadostpudosdu]:
Odnonie niezgodnoci rozporzdzenia formularzowego z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP uzna trzeba natomiast, e norma konstytucyjna zostaa naruszona. W wietle wczeniejszychuwagoglnychoprawiedosdu,zawartychwpunkcieszstymniniejszego uzasadnienia, stwierdzi naley, e niekonstytucyjne s wszelkie uregulowania, ktre uniemoliwiaj albo nadmiernie utrudniaj skuteczn ochron praw na drodze sdowej,
84
przy czym chodzi tu midzy innymi o utrudnienia wynikajce z nieodpowiedniego uksztatowania procedury. Rozporzdzenie formularzowe w swej podstawowej czci reguluje kwestie udostpniania formularzy(nieodpatniewsdachrejonowychiokrgowych,zaokrelonodpatnociw siedzibach gmin), w pozostaej (zacznikowej) za powtarza i systematyzuje kodeksowe wymogi dotyczce pism procesowych, w zwizku z czym wydawa by si mogo, e pozostaje ono obojtne w stosunku do normy konstytucyjnej. Jednake w wietle posiadanych przez Trybuna Konstytucyjny informacji za uzasadnione uzna trzeba wtpliwoci, czy organ upowaniony waciwie skonstruowa formularze urzdowe i naleyciesformuowapouczeniadonich,azatemczywaciwieuksztatowa(wzakresie, w jakim by do tego zobowizany) procedur. Wiedza Trybunau Konstytucyjnego o praktyce funkcjonowania formularzy w obrocie prawnym wskazuje, e podmiot upowaniony uregulowa przedmiotow kwesti w sposb istotnie utrudniajcy znacznej czciobywatelidostpdosdu,azatem,enaruszyonwskazanywzorzeckonstytucyjny.
tezanr9:[elementypozwu wskazaniezawodu interpretacjategoprzepisu]:

WkwestiitejzgodzitrzebasizpogldemProkuratoraGeneralnego.Zaskaronyprzepis nakazuje w pierwszym pimie kierowanym do sdu w danejsprawie wskaza dodatkowe informacje, w tym zawd stron. Wymg ten jest analogiczny do wymogu zawarcia w pimie innych danych, niezbdnych zdaniem ustawodawcy do prawidowego i niezakconego procedowania przez sd. Nie mona uzna, e wymaganie wskazania zawodu jako takie godzi w prawo dostpu do sdu, bowiem wwczas zarzut ten mona byobypostawikademuinnemuustawowemuwymogowidotyczcemuzawartocipisma procesowego. Natomiast w peni wypada zgodzi si zarwno z autorem pytania jak i z Prokuratorem Generalnym co do zbdnoci udzielania sdowi takiej informacji. Dane dotyczcezawodustronniemajwobecnejrzeczywistocispoecznejadnegoznaczeniadla postpowaniasaduiniewpywajwnajmniejszymnawetstopniunaindywidualizacjosb stajcychprzedsdem.Copodkreliliuczestnicypostpowaniasdydawnojuodstpiyod rygorystycznego egzekwowania tej informacji, co jednake budzi pewne wtpliwoci bo jaktrafniestwierdziautorpytanianegatywnaocena racjonalnociitrafnocirozwiza [ustawowych] nie uzasadnia odmowy zastosowania przepisu. Kwestia ta nie moe by jednakprzedmiotemrozwaaTrybunauKonstytucyjnego. 2. Formularzeurzdowe odrzuceniepismabezwezwaniadouzupenieniabrakw wyrokz25lutego2003r.,SK9/02
Wskardzekonstytucyjnejzakwestionowanozestawprzepiswprzewidujcychkonieczno wnoszenianiektrych pismprocesowych naformularzach urzdowych.Zdaniemskarcej wskazane przepisy kodeksu postpowania cywilnego bez uzasadnionych przyczyn ograniczaj jejprawododochodzeniaroszcze nadrodzesdowej.Ograniczenietopolega na wprowadzeniu przymusu zwracania si do sdu na urzdowych formularzach. Tymczasemstronapostpowaniacywilnegopowinnamieprawowyborustosowaniabd niestosowaniaformularzaitoniezalenieodtego,czyztakiej moliwociskorzystastrona przeciwna.
85
SprawazostaarozpoznanaprzezTrybunatylkowzakresiezarzutuniezgodnociart.503 2 z art.45 ust. 2i z art. 77ust. 2oraz art.2, art. 78 i z art. 176 Konstytucji. Wpozostaym zakresie postpowanie umorzono, gwnie z uwagi na zbdno orzekania wynikajc z faktuwczeniejszegowydaniaorzeczeniaprzezTrybunawsprawieP9/01.Trybunaorzek, iArt.5032k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.2izart.77ust.2orazniejestniezgodnyzart.2, art.78izart.176KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
teza:
W sprawie niniejszej skarca podnosi zarzut niezgodnoci art. 503 2 k.p.c. rwnie z wzorcemkonstytucyjnymokrelonymwart.45ust.2Konstytucji.Niezgodnotamiaaby polegazdaniemskarcejnatym,ewymgzachowaniaurzdowegoformularzadla wniesienia sprzeciwu w postpowaniu upominawczym stanowi ograniczenie jawnoci rozprawy(iustnocipostpowania)orazprawastronydopublicznegowysuchaniaprzez sd.Tymsamymwocenieskarcej wykraczapozaokrelonywKonstytucjikatalog okolicznocipozwalajcychnawyczeniejawnocirozprawy. ZdaniemTrybunauKonstytucyjnegozarzuttenjestnieuzasadniony.() Cech postpowania upominawczego jest, w szczeglnoci, atwiejsze i szybsze, ni w zwykymtrybie,dochodzenieroszczepieninych.Toczysionobezudziaupozwanego. Rozstrzygniciewydanewformienakazuzapaty,opartejestwycznienatwierdzeniachi dowodachprzedoonychprzezpowoda.Pozwanyuzyskujemoliwoustosunkowaniasi do twierdze powoda w momencie dorczenia mu nakazu zapaty wraz z pozwem i z zacznikami. Ma to znaczenie w postpowaniu nakazowym i upominawczym, bowiem pozwany nie jest nawet wiadom, e toczy si przeciwko niemu postpowanie sdowe. Podjcie przez pozwanego obrony polega na wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym (w postpowaniu nakazowym na wniesieniu zarzutw). Nakazzapatywpostpowaniuupominawczymwzakresie,wjakimniezostazaskarony, staje si prawomocny, korzysta z powagi rzeczy osdzonej oraz staje si tytuem egzekucyjnym. Sprzeciw od nakazu zapaty w postpowaniu upominawczym nie jest w adnej mierze rodkiemodwoawczymjakapelacja(art.367k.p.c.)czyzaalenie(art.394k.p.c.).Wwyniku wniesienia sprzeciwu od nakazu zapaty dotychczasowe postpowanie odrbne przybiera formpostpowaniawstpnegoprzedrozpoznawczego,dlaktregowaciwympozostaje ten sd, ktry wyda nakaz zapaty. Sprzeciw nie jest te w adnym stopniu rodkiem dewolutywnym, nie powoduje tym samym przeniesienia postpowania do sdu wyszej instancji. Prawidowe wniesienie sprzeciwu powoduje, e nakaz zapaty traci swoj moc, a sprawa zostajeprzekazanadowaciwego,dladanegorodzajupostpowania,trybu.Postpowanie upominawcze staje si wwczas jedynie wstpnym etapem rozpatrywania sprawy. Powoduje rwnie, stosownie do waciwych dla danej sprawy przepisw procedury cywilnej,koniecznowyznaczeniarozprawycelemjejrozstrzygnicia(por.T.Ereciski,J. Gudowski,M.Jdrzejewska, Komentarzdokodeksupostpowaniacywilnego, j.w. str.1106in.). 1 Zgodnie z art. 497 2 k.p.c. w postpowaniu upominawczym sd rozpoznaje wszystkie sprawy na posiedzeniu niejawnym.W postpowaniu tym nie wystpuje rozpoznawanie sprawy na jawnej rozprawie. Wynika to z natury postpowania upominawczego i 1 regulujcego t kwesti expressis verbis art. 497 2 k.p.c.. Tym samym okrelony w art. 503 2 k.p.c. obowizek wniesienia sprzeciwu na urzdowym formularzu, jeeli
86
wczeniejpozewzostawniesionyrwnienatakimformularzu,niemoebyuznanyza naruszajcyprawadojawnocirozprawy,awkonsekwencjizaniezgodnyztreciart.45 ust.2Konstytucji. Nieuzasadniony jest rwnie zarzut niezgodnoci art. 503 2 k.p.c. z art. 77 ust. 2 Konstytucji (ktry stanowi, e ustawa nie moe nikomu zamyka drogi sdowej dochodzenianaruszonychwolnociipraw).TrybunaKonstytucyjnyuznajuwczeniej, e wprowadzenie urzdowych formularzy jako takie nie jest barier w dostpie do sdu.Wzwizkuztymart.503 2k.p.c.pozostajcwzgodziezart.45ust.1Konstytucji nie ogranicza nikomu prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy, niezaleny, bezstronny i niezawisy sd. W tej sytuacjiprzepisart.5032k.p.c.nieograniczadrogisdowejdochodzenianaruszonych wolnociipraw,iniemoebyuznanyzaniezgodnyzart.77ust.2Konstytucji. W odniesieniu do zarzutu skarcej naruszenia art. 176 Konstytucji, naley podkreli, e kwestionowany przepis art. 503 2 k.p.c., w aden sposb nie ogranicza postpowania w sprawach formularzowych do jednej instancji, ani te w jakikolwiek sposb nie redukuje postpowania odwoawczego. Przepis ten okrela jedynie form wniesienia sprzeciwu. Nie wycza on natomiast moliwoci wniesienia rodkw zaskarenia orzeczewydanychprzezsdpierwszejinstancji.Niemonawicadnmiaruzna,e wymg zoenia sprzeciwu na formularzu urzdowym stanowi barier do wnoszenia w tychsprawachrodkwzaskarenia.
3.
Formularzeurzdowewyrokz13stycznia2004r.,SK10/03
Przedmiotem kontroli byy przepisy k.p.c. regulujce postpowanie uproszczone ustanawiajceobowizek wnoszenia pism procesowych na urzdowych formularzach (art. 505(2)),wprowadzajcezasadkoncentracjimateriauprocesowego(art.505(5)1i2)oraz okrelajce w sposb enumeratywny podstawy apelacji (art. 505 (9)). Trybuna uzna za niezgodne z art. 2 i art. 78 Konstytucji ograniczenie moliwoci wniesienia apelacji przewidzianewart.505(9)k.p.c.
tezanr1:
2 5 Obaprzepisy[art.505 oraz505 1i2k.p.c]odnoszsidopostpowaniauproszczonego. Aby zrozumie ich sens naley sign do zaoe, jakie przywiecay ustawodawcy, gdy nowel z 24 maja 2000 r. wprowadzi do kodeksu postpowania cywilnego postpowanie uproszczone. W uzasadnieniu rzdowego projektu ustawy wskazano, e projektowane zmianymajnaceluograniczeniebarierdostpudosduorazuproszczenieiusprawnienie postpowaniawsprawachdrobnych,zwaszczatzw.konsumenckich.Jaksipodkrelaw literaturze,wprowadzenieprzepiswopostpowaniuuproszczonymwychodzinaprzeciw wielu problemom wicym si ze stale rosncym napywem spraw do sdw, z przeduaniem si okresu ich zaatwiania oraz wynikajcymi take z innych przyczyn utrudnieniami w uzyskaniu ochrony prawnej (J. Gudowski [w:] Komentarz do Kodeksu postpowania cywilnego, cz pierwsza, t. I, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 2002, s. 1108). Zaoeniom tym podporzdkowane s poszczeglne postanowienia nowej regulacji, 1 13 zawartewart.od505 do505 k.p.c.()
87
Podstawowym rysem charakterystycznym postpowania uproszczonego jest jego zwikszony formalizm, przejawiajcy w kilku postanowieniach kodeksu. Zgodnie z art. 2 505 k.p.c., pozew, odpowied na pozew, a take inne pisma procesowe powinny by 3 sporzdzone na urzdowych formularzach. Stosownie do art. 505 k.p.c., jednym pozwem mona dochodzi tylko jednego roszczenia; poczenie kilku roszcze powoduje zwrot 4 pozwu. Nastpny przepis, art. 505 k.p.c. wycza dopuszczalno zmiany powdztwa, zarwno przedmiotowej, jak i podmiotowej, oraz w istotny sposb ogranicza moliwo wniesieniapowdztwawzajemnegoipodniesieniazarzutupotrcenia.Niezwykleistotnez 5 punktu widzenia przebiegu postpowania jest postanowienie zawarte w art. 505 k.p.c. Przepistenmianowiciewprowadzadorestrykcyjnieujtzasadkoncentracjimateriau procesowego, ktrej celem jest zwikszenie dyscypliny postpowania. Tak wic okolicznocifaktyczne,zarzutyiwnioskidowodowepowinnybyzgoszone wpozwie,w odpowiedzi na pozew, na pierwszym posiedzeniu przeznaczonym na rozpraw lub w sprzeciwieodwyrokuzaocznego.Niezgoszonewtymterminiemogbypodniesionetylko podwarunkiemwykazania,estronaniemogaichpowoawczeniejlubgdypotrzebaich powoaniawynikapniej.Powdmoeprzytoczynoweokolicznocifaktyczneizgasza wnioskidowodowenajpniej wcigu tygodniaoddniadorczeniamu pismpozwanego. Przedstawiona regulacja zblia si do systemu prekluzji, gdy ustawa wyranie okrela termin(moment),doktregomoliwejestgromadzeniemateriauprocesowego.Sd,codo zasady,niebierzepoduwagokolicznociujawnionychpotymterminie.()
tezanr2:[formularzeurzdowe]:
Z punktu widzenia analizowanego teraz zarzutu najwaniejsze jest przypomnienie, i w wyrokuz12marca2002r.(P.9/01,OTKZUnr2/A/2002,poz.14)TrybunaKonstytucyjny uzna dopuszczalno wprowadzenia wymogu skadania pism procesowych na urzdowych formularzach. W uzasadnieniu wyroku potwierdzono midzy innymi swobod ustawodawcy w przyjmowaniu okrelonych rozwiza proceduralnych, w tym take wprowadzenia do postpowania cywilnego formularzy urzdowych. Trybuna podkreli obowizki ustawodawcy, ktry Musi jednak przy tym zapewni dostpno formularzyizachowaostronotak,byniernicowauprawniestronwzalenociod kwestii czysto formalnych. W ocenie Trybunau: barier w dostpie do sdu nie jest wprowadzenie formularzy jako takie, lecz wystpujce przy tym nieprawidowoci. W sprawie rozpoznawanej w 2002 r. Trybuna Konstytucyjny uzna za niekonstytucyjne 1 rozwizanie zawarte w art. 130 1 k.p.c, zgodnie z ktrym w przypadku pominicia obowizkowej postaci formularza, nieprawidowego wypenienia formularza, czy te niezachowaniainnychwarunkwformalnychpismoprocesowebyozwracanestronieprzez przewodniczcegobezwzywaniadojegopoprawieniaczyuzupenienia.Tounormowanie wprowadzao nieuzasadnione zrnicowanie podmiotw w zalenoci od tego, czy ich sprawapodlegaarozpoznaniuwpostpowaniuformularzowym,czytewedugzasad oglnych, ktre przewiduj wezwanie strony do poprawienia lub uzupenienia pisma procesowego terminie tygodniowym (art. 130 1 k.p.c.). Ponadto Trybuna uzna za niezgodnezKonstytucjrozporzdzenieformularzowe.Stopiekomplikacjiformularzyi problemy z ich wypenianiem, jakie zgaszay nie tylko strony, ale take ich fachowi penomocnicy procesowi, dowodziy zdaniem Trybunau e podmiot upowaniony uregulowaprzedmiotowkwestiwsposbistotnieutrudniajcyznacznejczciobywateli dostpdosdu.Wkonsekwencjidoszodonaruszeniaart.45ust.1Konstytucji.
88
PrzypomnieniewniniejszejsprawiezasadniczychtezwyrokuTrybunauKonstytucyjnegoz 12 marca 2002 r. byo niezbdne dla prawidowego jej rozstrzygnicia. Trybuna wypowiedzia si ju bowiem na temat konstytucyjnoci formularzy jako takich. Nie znalazpodstaw,byzakwestionowawsposbgeneralnyichkonstytucyjno.Wady regulacji wskazane wwczas przez Trybuna zostay usunite przez ustawodawc. Brak wicpodstawdokwestionowaniakonstytucyjnociprzepisu przewidujcegoobowizek wnoszenia pism procesowych na urzdowych formularzach. Moliwo wymagania, by pismaprocesowezachowaytakformwynikazart.1252k.p.c.Przepistenstanowi,io wnoszeniu pism na formularzach urzdowych decyduj przepisy szczeglne. Do nich 2 niewtpliwienaleykwestionowanywniniejszejsprawieart.505 k.p.c.Wwietleustale poczynionych w cytowanym wyroku oraz wobec faktu, e w obowizujcym unormowaniu usunite zostay wskazane przez Trybuna rda niezgodnoci z 2 Konstytucj,trudnouzna,iart.505 k.p.c.ograniczaprawodosdu.
tezanr3:[prekluzjadowodowa]:
5 Gdychodzidrugizkwestionowanychprzepisw,art.505 k.p.c.,TrybunaKonstytucyjny niedostrzegawzawartejwnimregulacjielementw,ktreutrudniaybypowodowi,nawet wystpujcemu bez pomocy prawnika, prezentacj i obron wasnych interesw. Zasada koncentracji materiau procesowego, polegajca w istocie na tym, e strony od razu, rozpoczynajcpostpowanie,majujawniprzedsdemwszystkieznaneimargumentyi dowody, odpowiada przecitnemu wyobraeniu o przebiegu postpowania sdowego. Wydaje si, e wiadome odkadanie pewnych roszcze, przemilczenie okolicznoci faktycznych czy znanych stronie dowodw, stanowi raczej element taktyki postpowania, ktr to taktyk stosuj na og profesjonalni penomocnicy, posiadajcy odpowiedni poziomwiedzyprawniczejidowiadczeniaprocesowego,anieosobybdceprofanamiw dziedzinieprawa,samodzielniedochodzceswych roszczeprzedsdami.Ichnaturalnym deniemjestwyjawieniewszystkiegocowiedzwsprawie,takbysdmgjaknajszybciej j rozstrzygn. Trybuna Konstytucyjny zwraca uwag, i prekluzja, czyli utrata moliwoci zgaszania nowych okolicznoci faktycznych, zarzutw i wnioskw dowodowych,dotyczytylkotychspordnich,oktrychstronawiedziaawewskazanym przez ustawodawc momencie, moga je wtedy powoa, a mimo to ich nie zgosia. Sprawy rozpoznawane w trybie uproszczonym z zaoenia maj by proste; zazwyczaj chodzi o niewykonanie czy nienaleyte wykonanie zobowizania przez jedn ze stron umowy, przy czym zwykle przedmiotem rozpoznania s umowy dnia codziennego, zawierane przez og obywateli majcych pen zdolno do czynnoci prawnych. W zwizku z tym take okrelenie roszcze oraz wskazanie okolicznoci faktycznych i dowodwnaichpotwierdzenieniepowinnobyskomplikowane.Zdrugiejstrony,zdaniem 5 Trybunau Konstytucyjnego, nie ulega wtpliwoci, i unormowanie zawarte w art. 505 k.p.c.wpraktycepowinnozdecydowanieprzyspieszytokpostpowania;mobilizujestrony do zgaszania sdowi wszelkich okolicznoci, ktre w ich ocenie maj znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy; dziki temu sprawa szybko dojrzewa do rozstrzygnicia. W konsekwencjiTrybunastwierdza,izasadakoncentracjimateriaudowodowego,dobrze succelom,dlaktrychustawodawcazdecydowasiwprowadzidonaszegosystemu prawa postpowanie uproszczone, nie przynosi uszczerbku uczestnikom postpowania. Nie ogranicza ich dostpu do sdu, ani nie wymusza na nich korzystania z pomocy profesjonalnegopenomocnika.
89
IV.
Instancyjnopostpowania
1.
Wyrokz 12marca2001r.,P9/01
Wprowadzenie dopostpowaniacywilnegourzdowych formularzy na ktrych wnoszone spismaprocesowe
Tezy:
Zgodzi trzeba si z krakowskim Sdem Rejonowym, e prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sd II instancji moe by naruszone zarwno bezporednio (poprzez wyczenie moliwoci wniesienia apelacji), jak i porednio (poprzez ustanowienie takich formalnych warunkw wniesienia apelacji, ktre czynno t czyniyby nadmiernie 1 utrudnion)itakiewanieporednieograniczenieprawadoIIinstancjizawieraart.130 1 kpc. () Z powyszego wynika, e apelacja jest moliwa jedynie od orzeczenia zapadego po rozpatrzeniu sprawy w wyniku skutecznego wniesienia sprzeciwu albo zarzutw, jednoczeniezaodwoaniedodrugiejinstancjinieprzysuguje odnakazwzapaty,ktre uprawomocniy si np. w zwizku z niewniesieniem zarzutw, albo ich odrzuceniem ze wzgldw formalnych. Oznacza to, e cisy rygoryzm w zakresie formalnych warunkw wniesienia zarzutw albo sprzeciwu rzutuje na prawo strony do zaskarenia orzecze wydanych w pierwszej instancji. Strona pozwana w tej sytuacji nie ma moliwoci ani przedstawi swej argumentacji (i doprowadzi do rozpatrzenia sprawy, o czym bya mowa wyej), ani te zaskary orzeczenia wydanego z pominiciem jej argumentacji do sduwyszejinstancji.RacjmazatemkrakowskiSdRejonowystwierdzajc,enadmierne utrudnieniawewnoszeniuzarzutwgodzwprawodozaskareniaorzeczezapadychw pierwszej instancji. Nakazy zapaty i wyroki zaoczne jakkolwiek s orzeczeniami wydanymi w pierwszej instancji maj charakter orzecze wstpnych (cho w pewnych sytuacjach ostatecznych i moliwych do wyegzekwowania). Ich wydanie nie jest rwnoznacznezrozpatrzeniemsprawy,zasprawapodlegarozpatrzeniuwewaciwym tego sowa znaczeniu dopiero i tylko w razie skutecznego (prawidowego) wniesienia przez pozwanego zarzutw od nakazu, sprzeciwu od nakazu albo sprzeciwu od wyroku zaocznego.Wobecpowyszegonadmierneutrudnieniewniesieniazarzutwalbosprzeciwu oznaczanaruszenieprawadozaskareniaorzeczepierwszoinstancyjnych.
2.
NiezgodnozKonstytucj(art.45ust.1orazart.77ust.2)przepisuOrdynacjiwyborczejdo radgmin,radpowiatwisejmikwwojewdztw,rozumianegojakowyczajcymoliwo wznowienia postpowania w trybie postpowania w sprawach o uzyskanie sdowego
90
nakazu okrelonego dziaania przez podmioty rozpowszechniajce nieprawdziwe informacjeokandydacienaradnego(art.72ust.3zd.3ordynacji).
Tezy:
W paszczynie proceduralnej prawa do sdu, zwizanej z koniecznoci waciwego uksztatowania toku instancyjnego, konstytucyjny nakaz dotyczy dopenienia wymogu, o ktrymmowawart.176ust.1Konstytucji,zgodniezktrympostpowaniesdowewinno by co najmniej dwuinstancyjne. Konstytucja przewiduje zasad instancyjnoci, ktra wzmacnia prawo do sdu, poniewa gwarantuje proceduraln kontrol postpowania sdowego. Jeszcze na tle poprzednich przepisw konstytucyjnych, Trybuna wskaza, i celem jej jest zapobieganie pomykom i arbitralnoci w pierwszej instancji, a brak moliwoci zaskarania postanowienia do sdu wyszej instancj i ogranicza zainteresowanym prawo do sdu, co jest sprzeczne z zasad demokratycznego pastwa prawnego(por.K.4/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.16).Oileprzedmiotemroszczeniazart. 45 ust. 1 jest rozpatrzenie sprawy, o tyle zasada instancyjnoci dotyczy procesu decyzyjnego, a wic pierwszego rozstrzygnicia w tej sprawie. Z istoty rzeczy odnosi si wicdopewnegoetapurozpatrywaniasprawy(por.ZdzisawCzeszejkoSochacki,Prawodo sduwwietleKonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej ,PastwoiPrawo,z.1112/1997,s.91). WorzeczeniachwydanychjupodrzdemobecnejKonstytucjiTrybunazwracauwagna znaczenie, jakie dla ksztatu prawa do sdu ma art. 78 Konstytucji stanowicy gwarancj instancyjnej kontroliorzeczenia. Dopenieniem tej gwarancji jestart. 176 ust. 1 Konstytucji, ktrego umieszczenie w rozdziale o sdach, wskazuje, e zasada dwuinstancyjnoci nie stanowi elementu oglnego prawa do sdu, a art. 45 Konstytucji zapewniajcy kademu prawo do sdu gwarancji tej nie czy z dwuinstancyjnoci rozpoznania sprawy przez sd, o ile sprawa od pocztku do koca nie podlega kognicji sdu (tak w orzeczeniu TrybunauKonstytucyjnegoz8grudnia1998r,sygn.K.41/97,OTKZUnr7/1998,poz.117). Trybuna Konstytucyjny stwierdzi uprzednio, e przepisy Konstytucji daj ustawodawcy prawo kreowania rodkw zaskarenia orzecze zapadych w drugiej instancji. Ustawodawca wprowadzajc je do procedury cywilnej mg suwerennie uksztatowa zakres ich dopuszczalnoci. Ustawodawca jest wic konstytucyjnie uprawniony do okreleniazarwnokategoriispraw,wktrychstronieprzysugujeprawodownoszenia rodkw zaskarania wyrokw w II instancji, jak i podstaw prawnych ich wnoszenia. Gwarancje konstytucyjne obejmuj bowiem dwuinstancyjny tryb postpowania. Z tego wicpunktuwidzenianaleyuzna,ikwestionowanyprzezskarcegoprzepisspenia wymaganiakonstytucyjne. Trybuna Konstytucyjny w postanowieniu z 30 marca 2000 r. (sygn. Ts 23/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 217) stwierdzi, e zarwno tre art. 45 ust.1 Konstytucji, jak i innych postanowie Konstytucji nie daje normatywnych podstaw dla konstruowania powszechnego prawa strony do wnoszenia kasacji (por. rwnie orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Midzynarodowe standardy prawa cywilnego potwierdzaj to stanowisko. Orzecznictwo Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu uznaje, i prawa dostpu do sdu nie narusza sytuacja, w ktrej przepisy krajowe wyczaj moliwo wniesienia kasacji od drobnych spraw karnych i cywilnych (orzeczenie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka z 19 grudnia1997r.wsprawieBruellaGomezdelaTorrev.Spain,skarganr26737/95,Reports
91
1997VIII). Pogldy wyraone w odniesieniu do kasacji naleaoby odnie analogicznie doskargiowznowieniepostpowania. () JednakjakTrybunaKonstytucyjnyzaznaczypowyej,treart.3631jakisystematyka kodeksu postpowania cywilnego nie pozwala na traktowanie skargi o wznowienie postpowania jako rodka odwoawczego ani innego rodka zaskarenia. Doktryna, jak wskazanopowyej,nadajeskardzeowznowieniepostpowaniarnenazwy,alestwierdzi naley,ejesttorodeksucydoobaleniaprawomocnegoorzeczeniasdu,anierodek zaskarenia. () JakjuuprzedniopotwierdziwswoimorzecznictwieTrybunaKonstytucyjny,powinny istnie moliwoci wzruszenia prawomocnych orzecze z uwagi na ich szczeglne (kwalifikowane) wady (por. orzeczenie TK z 15 maja 2000 r., sygn. SK 29/99, OTK ZU nr 4/2000,poz.110).
3.
Trybunabadakonstytucyjnoart.109ustawyz28lutego2003r.Prawoupadociowei naprawcze, regulujcy tryb wypowiadania umowy najmu lub dzierawy nieruchomoci upadegoprzezsyndykanapodstawiezarzdzeniasdziegokomisarza.Badanyprzepis,w zakresie w jakim nie przewidywa sdowej kontroli zgodnoci z prawem postanowienia sdziegokomisarza zarzdzajcego wypowiedzenie zosta uznany za niezgodny z konstytucyjnymprawemdosduorazprawemdozaskaraniaorzeczeidecyzjiwydanych wpierwszejinstancji.
Tezy:
Zdaniem skarcej, zaskarony przepis narusza prawo stron do zaskarenia orzecze i decyzjiwydanychwpierwszejinstancji,zagwarantowanewart.78Konstytucji.Ustalajc znaczenieprawazagwarantowanegowtymprzepisie,TrybunaKonstytucyjnywielokrotnie podkrela, e prawo do zaskarania orzecze stanowi istotny element sprawiedliwoci proceduralnej.Zart.78zdanie1Konstytucjimona wywieskierowanydoprawodawcy postulattakiegoksztatowaniaprocedury,abywmiarmoliwociprzewidzianewniejbyo prawo wniesienia przez stron rodka zaskarenia. Zgodnie z orzecznictwem Trybunau Konstytucyjnego do istoty analizowanego prawa naley moliwo uruchomienia weryfikacji decyzji lub orzeczenia podjtego w pierwszej instancj i. Ustawodawca ma obowizeknietylkoumoliwistronieprawowniesieniarodkazaskareniaodorzeczenia lubdecyzjiwydanych wpierwszejinstancji,aletakeumoliwiorganowirozpatrujcemu rodek zaskarenia merytoryczn ocen prawidowoci rozstrzygnitej sprawy. rodek zaskarenia powinien przy tym co do zasady spenia wymg dewolutywnoci, tzn. skorzystaniezniegoprzezstronpowinnopowodowaprzeniesienierozpatrzeniasprawy do wyszej instancji. Naley doda, e ustawodawca powinien ponadtopreferowarodki zaskarenia o charakterze suspensywnym, ktrych wniesienie zawiesza wykonanie wydanegorozstrzygnicia,wuzasadnionychprzypadkachprawodozaskareniaorzeczei decyzji moe rwnie by realizowane przy pomocy rodkw prawnych o charakterze
92
niesuspensywnym. Trybuna pragnie przypomnie w tym miejscu pogld wyraony w wyroku z 16 listopada 1999 r., sygn. SK 11/99, e konstytucyjna kwalifikacja konkretnych rodkw zaskarenia pozostawionych przez prawodawc do dyspozycji strony, uwzgldniamusicaoksztatunormowadeterminujcychprzebiegdanegopostpowania. W szczeglnoci konieczne jest zarwno odniesienie do rodzaju sprawy rozstrzyganej w danym postpowaniu, struktury i charakteru organw podejmujcych rozstrzygnicie... (OTKZUnr7/1999,poz.158). ()Przezstronwrozumieniuart.78naleyrozumiewszystkiepodmioty,ktrychpraw lub obowizkw dotyczy rozstrzygnicie wydane w pierwszej instancj i, nawet jeeli prawo nie przewiduje udziau tych podmiotw w postpowaniu prowadzcym do wydania danego rozstrzygnicia. Najemca lub dzierawca stanowi zatem stron uprawnion do wniesienia rodka prawnego, jeeli pozostaje podmiotem stosunku prawnegopodlegajcegorozwizaniuwmylpostanowieniasduwydanegonapodstawie art.109ustawy Prawoupadociowe. () Prawo do zaskarania orzecze zagwarantowane w art. 78 Konstytucji pozostaje w cisymzwizkuzzasaddwuinstancyjnocipostpowaniasdowegowyraonwart.176 Konstytucji.Wsprawachrozpoznawanychodpocztkudokocaprzezsdyobowizuje zasada dwuinstancyjnoci postpowania sdowego, a stronie powinny przysugiwa rodkizaskareniarozpoznawaneprzezsdwyszejinstancj i. () W rozpoznawanej sprawie prawodawca nie przyzna zainteresowanym adnych rodkw do zaskarenia postanowienia zarzdzajcego wypowiedzenie umowy najmu lub dzierawy. Jednoczenie w wietle przedstawionych wyej argumentw, nie zachodz wzgldy uzasadniajce wyczenie prawa do zaskaraniaorzecze i decyzji wodniesieniu rozwaanych rozstrzygni. W konsekwencji zaskarony przepis narusza prawo zagwarantowanewart.78Konstytucji.
4.
Postanowieniez21lutego2006r.,SK1/05
Trybuna umorzy z powodu niedopuszczalnoci orzekania postpowanie w sprawie zgodnocizart.2,art.45ust.1orazart.178ust.1Konstytucjiart.3866k.p.c.,rozumianego w ten sposb, e w ramach wicej sd pierwszej i drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, oceny prawnej mieci si wykadnia przepisw prawa sprzeczna z Konstytucjbddokonana contralegem.
Tezy:
Zart.386k.p.c.wzwizkuzart.382k.p.c.wynika,ereguwpostpowaniucywilnym jest reformatoryjne orzekanie sdu drugiej instancji. Odstpstwem od tej zasady jest orzekanie kasatoryjne, polegajce na uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownegorozpoznaniasdowipierwszejinstancji. Zgodnie z kwestionowanym przepisem ocena prawna i wskazania co do dalszego postpowania zawarte w uzasadnieniu wyroku kasatoryjnego s wice w ponownym postpowaniu. () Ocena prawna i wskazania co do dalszego postpowania, o ktrych jest mowa w zaskaronym przepisie, maj dotyczy sposobu usunicia stwierdzonych przez ten sd
93
uchybie orazzakresu, wjakim mog by wykorzystane materia i czynnoci procesowe z poprzedniego postpowania. Wskazania te maj wytyczy waciwy kierunek dziaalnoci sdu pierwszej instancji. Nie mog jednak z gry narzuca sposobu rozstrzygnicia problemw zwizanych z treci przyszego orzeczenia. Jeli za chodzi o ju przeprowadzonedowodyorazte,ktrepowinnybyprzeprowadzone,torwnietuistnieje ograniczenie. Ocena prawna i wskazania co do dalszego postpowania nie mog narusza zasady swobodnejocenydowodw(ocenywiarygodnociiznaczeniadowodw)(por.orzeczenie SduNajwyszegoz13marca1975r.,sygn.aktIIICRN466/74,OSPiKAnr3/1976,poz.63). Zwizanie ocen sdu drugiej instancji wyczone jest take wwczas, gdy w toku ponownego postpowania zajdzie zmiana okolicznoci faktycznych, na podstawie ktrych sd ten dokona oceny prawnej (por. orzeczenia Sdu Najwyszego: z 4 listopada 1967 r., sygn.aktICR 381/67,OSNC nr7/1968,poz.122;z27lipca1971r.,sygn.aktIICZ471/71, OSPiKAnr3/1972,poz.48). Ocena prawna, o ktrej jest mowa w kwestionowanym przepisie, ma pozostawa w zwizkuzzakresemkontroliprzeprowadzonejprzezsdapelacyjny. ()Ocenaprawnaiwskazania,oktrychjestmowawzakwestionowanymprzepisie,w adnym razie nie stanowi zatem antycypacji przyszego orzeczenia. Maj zapobiega powtrzeniusiwprzyszymorzeczeniubdw,ktrychistnieniezostaojustwierdzone przezsddrugiejinstancjiwramachprzeprowadzonej kontroli,niesugerujcjednaktreci przyszegorozstrzygnicia. () Ingerencj sdu drugiej instancji w kompetencje orzecznicze sdu w ponownym postpowaniudokonujesituzatemwgranicachwyznaczonychprzezkontrolnfunkcj sdudrugiejinstancji. ()Uregulowaniepomieszczonewkwestionowanymprzepisiejestkonsekwencjzasady instancyjnoci. Skoro okolicznoci objte ocen prawn i wskazaniami co do dalszego postpowania zostay ju poddane ocenie sdu drugiej instancji, to wyczona jest moliwoponownegoskutecznegozainicjowaniapostpowaniakontrolnegocodotych okolicznoci.Jakjuwskazano,zwizanietoniejestnieograniczone.Wszczeglnocinowe ustalenia odnoszce si do sfery faktw, poczynione na podstawie nowego, zebranego w ponownym postpowaniu materiau dowodowego, mog doprowadzi do dezaktualizacji ocenyprawnejiwskazasduzawartychwwydanymorzeczeniu.Tozajestrwnoznaczne zprzekreleniemichmocywicej. () Art. 386 6 k.p.c. nie pozbawia strony prawa do uzyskania orzeczenia sprawiedliwego.Skorosddrugiej instancjidostrzegkoniecznouchyleniazaskaronego wyrokuiprzekazaniasprawydoponownegorozpoznania,totymsamymuznazasadno zarzutwpodniesionychwapelacji.Zaprzeczeniemfunkcjikontrolnychtegosdubyaby zatem sytuacja, w ktrej ocena prawna i wskazania co do dalszego postpowania, odnoszce si do tych, poddanych ju kontroli okolicznoci, nie byyby w dalszym postpowaniuwice. () Zwizanie sdu orzekajcego w ponownym postpowaniu ocen prawn i wskazaniamicododalszegopostpowanianienaruszatakegwarantowanegoprzezart. 45ust.1Konstytucjiwzwizkuzart.178ust.1Konstytucjiprawadosduniezawisego. Nienaruszatekonstytucyjniegwarantowanejzasadyinstancyjnocipostpowania,ktra zakada istnienie jednej co najmniej instancji kontrolnej. W wietle przytoczonego orzecznictwa Sdu Najwyszego nie budzi bowiem wtpliwoci, e wynikajce z
94
kwestionowanego przepisu ograniczenie samodzielnoci jurysdykcyjnej sdu orzekajcego w ponownym postpowaniu jest limitowane kompetencjami kontrolnymi sdu w ramach postpowania w drugiej instancji. Sd ten, orzekajc w przedmiocie zasadnoci uchybie wskazanych w apelacji, nie rozpoznaje sprawy raz jeszcze co do meritum, lecz kontroluje orzeczenie zapade w pierwszej instancji. Instancyjno postpowania ze swej istoty zakada za zwizanie sdu rozpoznajcego spraw w ponownym postpowaniu pogldem sdu drugiej instancji (por. postanowienia Trybunau Konstytucyjnego: z 17 lutego2003r.,sygn.Ts131/02,OTKZUnr2/B/2003,poz.118orazz28maja2003r.,sygn.Ts 131/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 119). Kwestionowanyprzepisnieogranicza przy tym w adensposbmoliwocibadanianowychdowodwwponownympostpowaniu,azmiana w sferze stanu faktycznego, bdca nastpstwem przeprowadzenia nowych dowodw, wyznacza granice zwizania sdu ocen prawn i wskazaniami, o ktrych jest mowa w kwestionowanymprzepisie. Nie mona wykluczy moliwoci wystpienia w praktyce orzeczniczej sytuacji, w ktrej wyrok sdu drugiej instancji zawierajcy wic dla sdu orzekajcego w ponownym postpowaniu ocen prawn oraz wskazania co do dalszego postpowania bdzie interpretowaprzepisycontralegemlubsprzeczniezKonstytucj.Wanejestnatomiastto, e zasada instancyjnoci postpowania sdowego ma suy wanie minimalizacji prawdopodobiestwawystpieniatakichbdw.
5.
Przedmiotem kontroli byy przepisy kodeksu postpowania cywilnego regulujce postpowaniaprzedSdemAntymonopolowym.Trybunastwierdzi,eart.479(31)k.p.c., okrelajcy zamknity katalog rozstrzygni, jakie moe podj Sd Antymonopolowy jest niezgodnyzart.78wzwizkuzart.176orazart.2Konstytucji,przezto,eustalajckatalog rozstrzygni zawierajcych zarwno cechy postpowania pierwszoinstancyjnego, jak i odwoawczego uniemoliwia waciw kontrol instancyjn, pozbawiajc stron apelacyjnego rodkaodwoawczegoodorzeczenia Sdu Antymonopolowego wydanego w pierwszejinstancji.
Istotasprawy:
Zarwno w dotychczasowej literaturze, jak i orzecznictwie dominuje pogld, zgodnie z ktrym Sd Antymonopolowy rozpatruje odwoania jako sd pierwszej instancji (por. np. wyrok SN z 29 maja 1991 r., III CRN 120/91, OSNCP nr 5/1992, poz. 87). Jednym z 35 argumentw na poparcie tej tezy jest tre art. 479 1 k.p.c., zgodnie z ktrym w postpowaniu tym stosuje si nie wprost, ale odpowiednio, przepisy art. 387 i 388 k.p.c., ktredotyczorzekaniawdrugiejinstancji(postanowienieSNz11sierpnia1999r.,ICKN 351/99,OSNCnr 3/2000,poz.47). () Niezalenie od tego, e w przypadku wzruszenia decyzji wydawanych przez Prezesa UOKiKchodzioodwoaniedoSduAntymonopolowego,nieulegawtpliwoci,eniejest to mechanizm instancyjnej kontroli sensu stricte. W postpowaniu przed Sdem Antymonopolowym mamy do czynienia z rozpatrzeniem sprawy w pierwszej instancji sdowej, od ktrej co do zasady wobec wskazanego ju brzmienia przepisw k.p.c. nie
95
przysuguje apelacja. W postpowaniu odwoawczym przed Sdem Antymonopolowym Prezes UOKiK jest jego stron (tak np. J. Brol [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postpowania cywilnego..., s. 172), co w uznaniu Trybunau przesdza o tym, i Sd Antymonopolowy rozpatrujesprawwsdowympostpowaniupierwszoinstancyjnym. 42 Za wyjtek uznaje si przepis art. 479 k.p.c., ktry wyranie stanowi o dopuszczalnoci kasacji od orzeczenia w sprawie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolony wydanegowdrugiejinstancji.Natejpodstawiewdoktrynieformuujesipogldotym,e od orzeczenia Sdu Antymonopolowego w sprawie niedozwolonych postanowie wzorca umowy przysuguje apelacja. () Naley jednak zaznaczy, i poza postpowaniem o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolony niedopuszczalno apelacji od 42 orzecze tego sdu w innych sprawach nie jest kwestionowana. Tre art. 479 k.p.c. potwierdza jedynie tez, i co do zasady od orzecze Sdu Antymonopolowego nie przysugujezwyczajny,apelacyjnyrodekzaskarenia. ()Powysze rozwaania prowadz do wniosku, i ustawodawca regulujc ksztat postpowania w sprawach ochrony konkurencji nie wprowadzi zwyczajnego rodka odwoawczego od pierwszoinstancyjnego orzeczenia Sdu Antymonopolowego do sdu wyszejinstancji. 31 () W istocie stawiany w pytaniu prawnym zarzut niekonstytucyjnoci art. 479 k.p.c. naley rozumie w ten sposb, e przepis ten w kontekcie caoksztatu regulacji postpowania przed Sdem Antymonopolowym prowadzi do pozbawienia strony zwyczajnegosdowegorodkaodwoawczego.()Niejestzatemmoliwewobecmilczenia ustawy wydanie przez ten sd orzecze kasatoryjnych w odniesieniu do decyzji Prezesa UOKiK. W takich przypadkach Sd Antymonopolowy, jak zasadnie wskazano w pytaniu prawnym, nie ma moliwoci zniesienia postpowania i przekazania sprawy Prezesowi UOKiK do ponownego rozpoznania. () Faktycznie zatem w porwnaniu ze zwykym dwuinstancyjnym postpowaniem sdowym w tym zakresie katalog moliwych rodkw rozstrzygniciajestograniczony.
Tezy:
Trybunapodzielapogldwyraonywwyrokuz16listopada1999r.,SK11/99(OTK ZUnr 7/1999, poz. 158), i konstytucyjna kwalifikacja konkretnych rodkw zaskarenia pozostawionych przez prawodawc do dyspozycji strony, uwzgldnia musi caoksztat unormowadeterminujcychprzebiegdanegopostpowania()[S]tatuujcwzd.1art.78 Konstytucjiprawokadejzestrondozakwestionowaniarozstrzygnipodjtychwobecniej w postpowaniu sdowym bd administracyjnym, ustrojodawca posuy si oglnym sformuowaniemzaskarenie,nieprecyzujccharakteruiwaciwocirodkwprawnych sucych urzeczywistnieniu tego prawa. Zastosowanie oglnego pojcia zaskarenie pozwolionaobjciejegozakresemrnych,specyficznychdladanejprocedury,rodkw prawnych, ktrych cech wspln jest umoliwienie stronie uruchomienia weryfikacji podjtego w pierwszej instancji orzeczenia bd decyzji. rodekzaskarenia powinien spenia wymg dewolutywnoci, tj. aby skorzystanie z niego przezstron powodowao przeniesienierozpatrzeniasprawydowyszej(drugiej)instancji. () Naley zaznaczy, i de lege lata nie budzi wtpliwoci, e kasacja nie jest nadzwyczajnym rodkiem zaskarenia (tak np. J. Jodowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. MisiukJodowska, op.cit., s. 410, 419). Mimo to nie moe by uznana za zwyky rodek odwoawczy,wszczeglnocimajcnauwadzezmianywtymzakresie,jakiewprowadzia
96
ustawaz24maja2000r.Kasacjajestobecnierodkiemodwoawczymszczeglnym(por.np. uzasadnienieuchwaySNz21wrzenia2000r.,IIICZP14/00,OSNCnr2/2001,poz.21). () Kasacja od wyroku Sdu Antymonopolowego ma charakter taki sam, jak kasacja uregulowana w przepisach oglnych k.p.c. Jej dopuszczalno z uwagi na wyrane 35 brzmienieart.479 k.p.c.niebudziwtpliwoci.Zuwaginaprzyjtyjejksztatjakorodkao charakterze publicznoprawnym i wskazane ograniczenia nie jest ona rwnie w tym przypadku zwyczajnym rodkiem zaskarenia do sdu drugiej instancji. Jest to w porwnaniu z innymi rozwizaniami ustawowymi dotyczcymi kasacji wyjtkowy przypadek, kiedy ten szczeglny rodek odwoawczy przysuguje od orzeczenia sdu pierwszej instancji. () Nie gwarantuje ona jako publicznoprawny rodek odwoawczy waciwej ochrony interesu prywatnego strony postpowania, ktr zapewnia drugoinstancyjne, apelacyjne postpowanie sdowe. Oznacza to, i wprowadzenie moliwoci wniesienia kasacji od orzeczenia Sdu Antymonopolowego nie moe uzasadniatwierdzeniaotym,istronamazagwarantowanmoliwosdowejkontroli orzeczenia w zwykym trybie instancyjnym. Naley ponadto podkreli, e z punktu widzeniaregulacjizawartych wKonstytucjirodekzaskareniapowinien byskutecznyw tymsensie,ipowinienumoliwiamerytorycznerozstrzygniciesprawywpostpowaniu odwoawczym. Gwarancje takie zapewnia postpowanie apelacyjne, a nie kasacyjne. Dotyczytowszczeglnocimoliwociprzeprowadzeniapostpowaniadowodowego. () Prawdopodobn przyczyn takiego ksztatu postpowania jest z jednej strony konieczno rozpoznania sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentw przez wyspecjalizowany organ z moliwoci zapewnienia szybkoci postpowania (por. te: Z. Kmieciak, Postpowaniewsprawachochronykonkurencji...,s.46).Niewtpliwiejesttokorzystne zarwno dla strony zainteresowanej, jak i dla funkcjonowania rynku w interesie innych przedsibiorcwikonsumentw(por.K.Gonera,Ochronazbiorowychintereswkonsumentw
przed naruszeniami dyrektyw konsumenckich wykonanie przez Polsk dyrektywy 98/27/EC Parlamentu Europejskiego i Rady o nakazach wydawanych w celu ochrony zbiorowych interesw konsumentw,PrzegldLegislacyjny2001,nr4,s.2324).Jednakzdrugiejstronyniemoeto
by wystarczajca przyczyna przesdzajca o wyczeniu moliwoci uchylenia decyzji przezSdAntymonopolowyiprzekazaniasprawydoponownegorozpoznania,odmiennie ni ma to miejsce zarwno w oglnych przepisach k.p.c., jak i w postpowaniu administracyjnym. Nie uzasadnia to rwnie w ocenie Trybunau uksztatowania tego postpowania jako jednoinstancyjnego. Sprawno rozpoznania przez sd mona osignzapomocinnychmechanizmwbezwyczaniastronomdrogiodwoawczejw postpowaniu sdowym. () Jednak w ocenie Trybunau zapewnienie ochrony konkurentw i konsumentw oraz waciwe funkcjonowanie rynku nie tylko nie usprawiedliwiatakiegoksztatupostpowaniawsprawachoochronkonkurencji,alewrcz przeciwnie wymaga wprowadzenia czytelnego i zgodnego z oglnymi standardami konstytucyjnymi sdowego trybu odwoawczego od wyrokw wydanych w pierwszej instancji. Zgodnie z powoanym w pytaniu prawnym jako wzorzec art. 78 Konstytucji, kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Konstytucja w zdaniu drugim tego przepisu dopuszcza jednak wyjtki od tej zasady. Powinnybyoneustalonewustawie.Konstytucjanieprecyzujecharakterutychwyjtkw, niewskazujebowiemanizakresupodmiotowego,aniprzedmiotowego,wjakimodstpstwo odtej zasadyjestdopuszczalne.Nieoznaczatojednak,iustawodawcamapen,niczym
97
nieskrpowan swobod w ustalaniu katalogu takich wyjtkw. W pierwszym rzdzie naley liczy si z tym, i nie mog one prowadzi do naruszenia innych norm konstytucyjnych. Ponadto, nie mog powodowa przekrelenia samej zasady oglnej, ktra na gruncie zwykego ustawodawstwa staaby si de facto wyjtkiem od wprowadzanej w rnych regulacjach procesowych reguy postpowania jednoinstancyjnego. Naley zatem uzna, e odstpstwo od reguy wyznaczonej treci normatywnart.78Konstytucjiwkadymraziepowinnobypodyktowaneszczeglnymi okolicznociami, ktre usprawiedliwiayby pozbawienie strony postpowania rodka odwoawczego.Dopuszczalnoograniczewzakresieapelacjipodnoszonajestrwniew orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka. Wskazuje si, i ustawodawcy przysuguje pewien zakres swobody, jednak ewentualne wyczenia spod reguy instancyjnociniemognaruszaprawadosdu(por.decyzjaETPCz10lutego2000r.w sprawieStawickiprzeciwkoPolsce). ()Art.78stanowijedyniegwarancjkontroliinstancyjnejrozstrzygnicia,zaart.176ust.1 jestwpewnymsensiejegodopenieniem.Konstytucyjnazasadadwuinstancyjnociniejest jak wskazuje si we wczeniej szym orzecznictwie elementem gwarancji prawa do sdu (K. 41/97, OTK ZU nr 7/1998, poz. 117, s. 654 i 656; wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTKZU nr 5/2000, poz. 143). Wzmacnia ona jednak to prawo, gwarantujc proceduraln kontrol postpowania sdowego. Art. 176 Konstytucji dotyczy, jak podniesiono w uzasadnieniu wyroku z 8 grudnia 1998 r., K. 41/97, jedynie spraw przekazanych na mocy ustaw do waciwoci sdw, tzn. rozpoznawanych przez nie od pocztku do koca. Jeeli zatem nie mamy do czynienia ze sprawami od pocztku do koca rozpatrywanymi przez sdy, poddanymi tylko kontroli sdowej, wskazana w art. 176 zasada dwuinstancyjnoci nie musi by respektowana. Trybuna kilkakrotnie we wczeniejszym orzecznictwie podkrela ponadto, e celem reguy instancyjnoci jest zapobieganie pomykom i arbitralnoci w pierwszej instancji. Brak moliwoci zaskareniadosdu wyszejinstancjiograniczazainteresowanymprawodosdu,cojest sprzecznezzasaddemokratycznegopastwaprawnego(orzeczenieTKz27czerwca1995 r.,K.4/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.16;wyrokTKz10lipca2000r.,SK12/99,OTKZUnr 5/2000,poz.143). () Art. 78 w zwizku z art. 176 Konstytucji ustanawia zasad sprawiedliwoci proceduralnej bdc odzwierciedleniem konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do sdu. Zdaniem Trybunau w analizowanym przypadku zasada ta zostaa naruszona. Wynikatozuksztatowaniawustawietrybupostpowaniawtakisposb,istronaprzez brakmechanizmuuchyleniarozstrzygniciaiprzekazaniagodoponownegorozpoznania zostaa pozbawiona moliwoci obrony swoich interesw w drodze postpowania dwuinstancyjnego. () W niniejszej sprawie nie jest moliwe rozstrzygnicie przez wskazanie, e w ramach postpowania o ochron konkurencji naley uzna dopuszczalno uchylenia decyzji Prezesa UOKiK przez Sd Antymonopolowy i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania stosujc odpowiednio art. 386 2 k.p.c. Rozstrzygnicie takie nie rozwizuje szereguproblemwwicychsizorzekaniemprzeztensdwtokuinstancji.Ponadtotaka wykadnia tego przepisu mogaby prowadzi do ugruntowania niewaciwego, majc na uwadze caoksztat regulacji tego postpowania, przekonania, i odwoania od decyzji PrezesaUOKiKsrozpatrywanewdrugiejinstancji.Takazmianabyabyniedopogodzenia 35 zliteralnymbrzmieniemprzedewszystkimart.479 k.p.c.
98
31 () W wietle powyszych wywodw w ocenie Trybunau Konstytucyjnego art. 479 k.p.c. jest sprzeczny z art. 78 w zwizku z art. 176 Konstytucji. We wczeniejszym orzecznictwie TK wskazywa, i konstytucyjne prawo zaskarania orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji stanowi bardzo istotny czynnik urzeczywistniania tzw. sprawiedliwociproceduralnej(wyrokz16listopada1999r.,SK11/99).Wskazywano,e realizacji tej reguy suy model, w ramach ktrego zaskarenie polega na uruchomieniu dziaania organu wyszej instancji. Jest to mechanizm, ktry gwarantuje obiektywn i realn kontrol orzecze i decyzji wydanych przez organ niszego stopnia. W konsekwencjiuznaniapostpowaniaprzedSdemAntymonopolowymzapostpowanie pierwszoinstancyjne oraz kasacj i za szczeglny rodek zaskarenia nie moe budzi wtpliwociwniosek,iregulacjak.p.c.wzakresiepostpowaniaodrbnegowsprawach o ochron konkurencji nie zapewnia zwyczajnego rodka odwoawczego w ramach zwykego,dwuinstancyjnegotrybu. () Naley podkreli, e w uznaniu Trybunau Konstytucyjnego przyjty przez ustawodawcksztatpostpowania,wtymprzedewszystkimjegokonstrukcja jurydyczna, jest wadliwa i wymaga interwencji ustawodawczej. Konieczne jest bowiem stworzenie jasnegoiprecyzyjnegomechanizmusdowegopostpowaniaodwoawczegoodorzecze wydanychwpostpowaniupierwszoinstancyjnymprzezSdAntymonopolowy.
6.
Wyrokz 11marca2003r., SK8/02
Trybunabadakonstytucyjnoart.382orazart.385k.p.c.Zaskaronaregulacjaprzewiduje orzekanieprzezsddrugiejinstancjinapodstawiemateriauzebranegowpostpowaniuw pierwszej instancji oraz w postpowaniu apelacyjnym (art. 382) oraz oddalenie apelacji w przypadku uznania j za bezzasadn (art. 385). Skarcy zarzuca art. 382 k.p.c., rozumianemujakoupowaniajcysdodwoawczydozmianykorzystnychdlapozwanego ustale faktycznych (...) bez przeprowadzania dalszego postpowania dowodowego, uzasadniajcego przeciwne, samodzielne ustalenia niezgodno w szczeglnoci z konstytucyjnym prawem do bezstronnego sdu oraz zasad dwuinstancyjnoci postpowania. Zarzut naruszenia art. 2 oraz art. 78 Konstytucji zosta podniesiony przeciwko art. 385 k.p.c., w zakresie wjakim wpojciu bezzasadnoci apelacji mieci si przypadek stwierdzenia przez sd apelacyjny bdu w istotnych ustaleniach faktycznych. Trybuna nie podzieli argumentacji skarcego, uznajc art. 382 k.p.c. za zgodny z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz stwierdzajc brak niezgodnoci art. 385 z powoanymi przezskarcegowzorcamikontroli.
Tezy:
Nie ulega wtpliwoci, eustawowa konstrukcja postpowania apelacyjnego, wsparta orzecznictwem Sdu Najwyszego, ma z jednej strony na celu umoliwienie stronie wzruszenia krzywdzcego izapadego znaruszeniem prawa (tak materialnego jak iprocesowego) wyroku Iinstancji, zdrugiej jednak strony chroni ma wymiar sprawiedliwoci przed mnoeniem zbdnych czynnoci procesowych iogranicza przekazywanie spraw do ponownego rozpoznania jedynie do przypadkw naprawd koniecznych. Podstawowym zaoeniem postpowania apelacyjnego jest wszak denie
99
dowydania merytorycznego rozstrzygnicia, opartego na materiale zebranym przez sd Iinstancji iprzez sd odwoawczy. Ten ostatni musi samodzielnie oceni caoksztat zebranego wsprawie materiau dowodowego zuwzgldnieniem faktw z zakresu notoryjnoci powszechnej iurzdowej, faktw przyznanych lub niezaprzeczonych, atakedomniemaprawnych. Skorowzwizku zpowyszymiustaleniamiprzyjnaley,e postpowanieodwoawcze maprzedewszystkimwymiarmerytoryczny,dopierozawdrugiejkolejnocikontrolny, touznatetrzeba,irozstrzygajcsdodwoawczymoeimusioprzesinawasnych ustaleniach.TrybunaKonstytucyjnywpenizgadzasiw tejmierzez SdemNajwyszym, ktryuzna,e ustaleniasdudrugiejinstancjimogbysprzecznez ustaleniamilecymiu podstawzaskaronegowyroku. ()Badajcpostpowanieapelacyjnewaspekciewymienionychtrzechskadowychprawa dosdu stwierdzi trzeba, eniewtpliwie wpostpowaniu tym spenione s postulaty dostpu do sdu oraz uzyskania wyroku sdowego. Rozwaenia wymaga natomiast kwestia,czyw postpowaniu tymspenionyjestwymgodpowiedniego sprawiedliwego uksztatowania procedury, zgodnie z ktr sprawa jest rozpoznawana. Wskaza trzeba, ezgodnie zugruntowanymi pogldami doktryny ijudykatury rozpatrzenie sprawy uzna mona za sprawiedliwe jeli kada ze stron miaa moliwo przedstawienia sdowi swych racji, skorzystania zprawa do obrony oraz rzetelnego postpowania. Gwarancjami sprawiedliwoci postpowania przed sdem odwoawczym s art.391 k.p.c. (w myl ktrego przed sdem tym stosuje si odpowiednio przepisy normujce postpowanie przed sdem Iinstancji) i368 1 k.p.c. (zgodnie z ktrym strona postpowania moe zgasza nowe fakty idowody), w zwizku z czym dopuci trzeba moliwopoczynieniaprzezsdodwoawczywasnychustaleobojtnie:zbienychczy te rozbienych z ustaleniami sdu pierwszej instancji. Twierdzenie to znajduje istotne wsparcie w art. 386 4 k.p.c., wmyl ktrego jeliby sd Iinstancji nie rozpozna istoty sprawy, albopostpowanie dowodowe musiao by powtrzone wcaoci, to sd odwoawczyuchylazaskaronywyrokiprzekazujesprawdoponownegorozpoznania. () Uzasadniajc swe zarzuty skarcy odwoa si do zasady bezporednioci, wskaza jednak naley, enie zostaa ona wyartykuowana w ustawie wprost, a wynika jedynie zcaoksztatu unormowa. ()Nie ulega wtpliwoci, eomawiana zasada moe by ograniczana zwaszcza, enawet w postpowaniu pierwszoinstancyjnym nie ma charakterubezwzgldnegoiabsolutnego.()Prawodosduniejestrealizowanejedynie przez zasad bezporednioci, lecz przez caoksztat zasad prowadzcych do rzetelnego imerytorycznie prawidowego rozpoznania sprawy. Nie da si jednoznacznie stwierdzi, epewne ograniczenie zasady bezporednioci przed sdem odwoawczym przesdza oniemoliwoci prawidowego isprawiedliwego rozpoznania apelacji, bowiem strona zaskarajca werdykt sdu Iinstancji nadal ma mono przedstawiania swych racji idowodw na ich poparcie. Skoro za nie sposb przesdzi owpywie ograniczenia zasady bezporednioci wpostpowaniu odwoawczym na prawa konstytucyjne, to zgeneralnego domniemania konstytucyjnoci regulacji wynika musi twierdzenie, e art.382k.p.c.zgodnyjestzart. 45ust. 1Konstytucji. ()Odnoszcsidozarzutuniezgodnociart.382k.p.c.z art. 2Konstytucjiwskazatrzeba, epowoana przez skarcego zasada zaufania do pastwa istanowionego przez nie prawa dotyczy pewnoci istaoci prawa oraz przewidywalnoci postpowania organw
100
pastwa. Bez wtpienia owa przewidywalno nie obejmuje jednak zagadnienia dopuszczalnocizmianyustaleprzezsdyrnychinstancji () Jednoczenie zaskarony przepis nie daje si oceni z punktu widzenia konstytucyjnej zasady dwuinstancyjnoci postpowania oraz prawa do zaskarania orzecze wydanych przez sdyIinstancji, bowiem niesposb uzna, e orzeczeniesdu odwoawczegooparte na ustaleniach odmiennych od ustale sdu niszej instancji staje si z tego powodu orzeczeniem pierwszoinstancyjnym, od ktrego nie przysuguje rodek odwoawczy. Jeli sd odwoawczy, kontrolujc orzeczenie sdu niszej instancji ioceniajc materia dowodowy zebrany wpostpowaniu, poprawia dostrzeone bdy, toz istoty rzeczy zawszewydajeorzeczeniejakosdIIinstancji.Przyjciezaoenia,i sdapelacyjnystaje si choby w ograniczonym zakresie sdem pierwszej instancji, skutkowaoby swego rodzaju trjinstancyjnoci postpowania, bowiem od jego orzeczenia przysugiwa by musiajakirodekzaskarenia swoistaapelacjaodwyrokuapelacyjnego.Skorowwietle powyszego stwierdzi trzeba, eorzeczenie sdu apelacyjnego jest orzeczeniem zapadym wIIinstancji, touzna rwnie naley, iani art. 78 ani 176 ust.1 Konstytucji niemogmiezastosowaniadoocenytegostanurzeczy,zaczymjakowzorcekontroli niezostayprawidowodobrane. () Odnoszc si do zarzutw skarcego dotyczcych niezgodnoci art.385 k.p.c. z art. 2 i78KonstytucjiTrybunaKonstytucyjnywskazuje,ezaskaronyprzepis,zgodniez ktrym sd drugiej instancji oddala apelacj, jeeli jest ona bezzasadna nie moe by oceniony waspekcie art. 78 Ustawy Zasadniczej. Zaskarony przepis stanowi jedynie wskazwk dla sdu co do sposobu rozstrzygnicia sdu odwoawczego w razie wniesienia apelacji bezzasadnej,tojestpozbawionejpodstaw.Takierozstrzygniciesduodwoawczegonie ma zwizku zprawem do zaskarania orzecze pierwszoinstancyjnych, nawet jeli wprocesiestosowaniaprawapojawiajsibymoenieprawidowoci,polegajcena nadawaniupojciubezzasadnozbytszerokiegoznaczenia.
7.
Przedmiotem kontroli byy przepisy k.p.c. regulujce postpowanie uproszczone ustanawiajceobowizek wnoszenia pism procesowych na urzdowych formularzach (art. 505(2)),wprowadzajcezasadkoncentracjimateriauprocesowego(art.505(5)1i2)oraz okrelajce w sposb enumeratywny podstawy apelacji (art. 505 (9)). Trybuna uzna za niezgodne z art. 2 i art. 78 Konstytucji ograniczenie moliwoci wniesienia apelacji przewidziane w art. 505 (9) k.p.c. Przepis ten wsposb enumeratywny wylicza podstawy apelacjiwpostpowaniuuproszczonym,okrelajc,eapelacjmonaoprzewyczniena zarzutach niewanoci postpowania, racego naruszenia prawa materialnego przez jego bdn wykadni lub niewaciwe zastosowanie oraz racego naruszenia istotnych przepiswpostpowania,jeeliuchybieniatemogymiewpywnawyniksprawy.
Tezy:
Tre cytowanego przepisu [art. 505 (9) k.p.c.] dowodzi w sposb jednoznaczny, e dopuszczalno apelacji w postpowaniu uproszczonym jest znacznie ograniczona w zestawieniu z oglnymi zasadami rzdzcymi apelacj w procesie cywilnym.Wypada w
101
tymmiejscuprzypomnie,eapelacj,przywrcondopolskiegosystemuprawaustawz 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postpowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189), ustawodawca uksztatowa jako rodek dewolutywny o charakterze renowacyjnym, ktrego celem jest ponowne rozpoznanie sprawy w tych samych granicach, w jakich upowanionybyjrozpatrzysdpierwszejinstancji.Jesttotzw.systemapelacjipenej (cum beneficio bonorum); jego ograniczeniem jest upowanienie sdu apelacyjnego do pominicia faktw i dowodw, ktre strona moga powoa ju w postpowaniu pierwszoinstancyjnym (T. Ereciski, Komentarz do Kodeksu postpowania cywilnego, WydawnictwoPrawnicze,Warszawa2002,czpierwsza,t.I,s.671). ()Trybuna Konstytucyjny nie kwestionuje zaoenia, i apelacja w postpowaniu uproszczonym, tak jak i przebieg tego postpowania w pierwszej instancji, moe rni si od apelacji w jej podstawowym ksztacie przyjtym w kodeksie postpowania cywilnego. Jest to niezbdne dla realizacji celw postpowania uproszczonego a jednoczenie co ju wynika z rozwaa w poprzednim punkcie uzasadnienia zrnicowanie ksztatu apelacji nie narusza konstytucyjnej zasady rwnoci. Powstaje jednak pytanie, czy osignicie celu w postaci sprawnego przebiegu postpowania 9 sdowego wymaga zastosowania rodkw, jakie zastosowa ustawodawca w art. 505 1 k.p.c. ()Dotychczasowe uwagi uzasadniaj zdaniem Trybunau Konstytucyjnego ocen, e posuenie si przez ustawodawc przy okrelaniu zarzutw apelacyjnych nieostrymi, niejasnymi kryteriami oraz wprowadzenie nieznanej prawu procesowemu hierarchizacji istotnoci przepisw, moe by rdem znacznej rozbienoci decyzji sdowych co do wystpienia podstaw apelacji. Wikszo autorw przyjmuje, e o racym charakterze naruszenia oraz o istotnoci mona decydowa tylko na tle konkretnego stanu faktycznego. Nie sposb nie zauway, e margines swobody interpretacji zarzutw jest znacznie wikszy, ni gdyby ustawodawca uy poj posiadajcych w procedurze cywilnej ustalone znaczenie. W konsekwencji, w kadym konkretnym przypadku rozpoznanie apelacji wniesionej w postpowaniu uproszczonym zaley od zapatrywa sdziegocodoracegocharakterunaruszeniaprawamaterialnegoczyprocesowegooraz co do istotnoci poszczeglnych przepisw procedury. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego taki stan prawny jest rdem niepewnoci co do losw apelacji i powoduje daleko idc nieprzewidywalno stanowiska sdw apelacyjnych w kwestii przyjmowaniaapelacjidorozpoznania. () Gwarancja kontroli orzecze wydanych w pierwszej instancji wynika z art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji. Pierwszy z powoanych przepisw daje stronie prawo do ich zaskarenia, drugi za wprowadza zasad dwuinstancyjnego postpowania sdowego. Trybuna Konstytucyjny dostrzega oczywicie swobod ustawodawcy w ksztatowaniu apelacji, ktr podkreli Prokurator Generalny; z mocy art. 176 ust. 2 Konstytucji postpowanie przed sdem, w tym ksztat apelacji, okrelaj ustawy. Nie ma wic konstytucyjnego wymagania, by apelacja zawsze przybieraa form tak, jak w modelu apelacji penej bdcym zasad w polskim postpowaniu cywilnym. Trybuna Konstytucyjnyprzypominajednakliczneswojewypowiedzinatematdwuinstancyjnoci, z ktrych wynikaj pewne wymagania pod adresem ustawodawcy co do rodkw zaskarenia. Porzdkujc te wymagania naleywskaza w pierwszej kolejnoci wyroki, w ktrych pooono nacisk na realny dostp do apelacji. () Z cytowanych fragmentw uzasadnienia[wyrokuwsprawieP13/01]wynika,ewocenieTrybunaupostpowanie
102
odwoawcze od wyroku sdu I instancji nie powinno mie charakteru wycznie kasacyjnego; apelacja powinna gwarantowa ponowne, merytoryczne zbadanie sprawy. Osigniciecelutegopostpowanianiejestbowiemmoliwe,gdykontrolaograniczysido prawidowocizastosowaniaprzepiswprzezsdpierwszejinstancji. () Wypada powtrzy zasadnicze spostrzeenia: niezwykle restrykcyjne, wsze ni w odniesieniu do kasacji, ujcie zarzutw apelacyjnych, powoduje bardzo daleko idce ograniczenie moliwoci jej skutecznego wnoszenia. () W konsekwencji przepisy dotyczce apelacji w postpowaniu uproszczonym w praktyce pozwalaj sdom na ograniczenie rozpoznania sprawy do kontroli stosowanych przepisw, bez merytorycznego sprawdzenia zasadnoci wyroku zapadego w pierwszej instancji. () Podsumowujc ten fragment rozwaa Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e przedstawione uksztatowanie rodka odwoawczego w postpowaniu uproszczonym w zasadziepowodujeniedostpnoapelacjiwtympostpowaniu;prawozaskareniastaje siwnimfikcj. ()Trybuna wyjania ju w swych orzeczeniach, e Sprawno rozpoznania przez sd mona osign za pomoc innych mechanizmw bez wyczania stronom drogi odwoawczej w postpowaniu sdowym (wyrok z 12 czerwca 2002 r., P 13/01, jw.). PodtrzymujcswojedotychczasowestanowiskoTrybunaKonstytucyjnystwierdza,etake wprzypadkupostpowaniauproszczonegorealizacjazaoonegoprzezustawodawccelu tego postpowania nie moe oznacza tak daleko idcego ograniczenia konstytucyjnego prawastronydozaskareniaorzeczezapadychwpierwszej instancji.()Wtejsytuacj i ograniczenie kontroli orzecze sdu pierwszej instancj i poprzez zdecydowane podporzdkowanie zasad oglnych postpowania apelacyjnego zasadzie ekonomiki postpowania, a cilej zapewnieniu jego szybkoci, narusza konstytucyjne prawo do 9 zaskarenia.Tymsamymtrzebauzna,euksztatowanieapelacjiwart.505 1k.p.c.jest niezgodnezart.78iart.176ust.1Konstytucji. () ustawodawca moe, a nawet powinien, uksztatowa szczeglne zasady dotyczce apelacji,wtymograniczypodstawyjejwnoszenia,zbliajcjejelitokoniecznedo rewizyjnych. Swoboda ustawodawcy w tym zakresie jest jednak limitowana wymaganiem, by stronie suyo realne prawo zaskarenia orzeczenia zapadego w pierwszejinstancj i. ()AnalizujczarzutyapelacyjnedopuszczonewpostpowaniuuproszczonymTrybuna Konstytucyjny zwraca uwag, i ich sformuowanie, w szczeglnoci wprowadzenie wymagania racego charakteru narusze prawa materialnego i procesowego, powoduje moliwo utrzymania w mocy, mimo rozpatrzenia apelacji, orzecze nieodpowiadajcychprawu.()Oczekiwanie,ewjakimsystemieprawnymwszystkie wyrokiostatecznemogybybywpenizgodnezprawemisprawiedliwe,graniczyobyz naiwnoci.Czyminnymjestjednakwiadomo,iprzy prawidowouksztatowanej procedurzemoesizdarzyprzypadekwydanianiezgodnegozprawemwyroku,czym innym za wiadome uksztatowanie przez ustawodawc rodka odwoawczego w ten sposb,bydopuszczalnebyopozostawieniewmocywyrokupierwszejinstancji,ktry w ocenie sdu narusza przepisy prawa materialnego ()Tymczasem w postpowaniu 9 uproszczonym, poprzez tre art. 505 1 k.p.c., ustawodawca pozwala sdziemu apelacyjnemupomindostrzeonenaruszenieprawamaterialnego,chobyjegozdaniem wyrok wydany na skutek tego naruszenia nie odpowiada prawu. Jeli jednoczenie sd uzna,enaruszenieniejestrace,oddalaapelacjpozostawiajcwmocywyrokniezgodny
103
z prawem. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, uksztatowanie mechanizmu rodka odwoawczego, ktre jako zaoenie przyjmuje, e sd drugiej instancj i koryguje tylko niektre wyroki, inne za mimo, i wedug jego oceny nie odpowiadaj prawu pozostawiawmocy,naruszazasaddemokratycznegopastwaprawnego.
8.
Trybuna orzek, e art. 392 (1) 1 k.p.c., wyczajcy moliwo wniesienia kasacji w sprawach o prawa majtkowe, w ktrych warto przedmiotu zaskarenia jest nisza ni dziesitysicyzotychlubdwadzieciatysicyzotych(wsprawachgospodarczych),jestz art.64ust.2wzwizkuzart.32ust.1Konstytucji.
Tezy:
Konstytucjaprzewidujezasadinstancyjnoci,ktrawzmacniaprawodosdu,poniewa gwarantuje proceduraln kontrol postpowania sdowego. Jeszcze na tle uprzednio obowizujcych uregulowa konstytucyjnych, Trybuna wskaza, e celem zasady instancyjnoci jest zapobieganie pomykom i arbitralnoci w pierwszej instancj i. W tym aspekcie brak moliwoci zaskarenia orzeczenia do sdu wyszej instancji ogranicza zainteresowanym prawo do sdu, co jest sprzeczne z zasad demokratycznego pastwa prawnego(orzeczenieTKz27czerwca1995r.,sygn.K.4/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.16). W orzeczeniach wydanych pod rzdami Konstytucji z 1997 r. Trybuna Konstytucyjny zwraca uwag na znaczenie, jakie dla ksztatu prawa do sdu ma art. 78 Konstytucji, stanowicygwarancjkontroliinstancyjnejorzeczenia.Jegodopenieniemjestart.176ust.1 Konstytucji. Umieszczenie art. 176 w rozdziale o sdach nie jest w ocenie Trybunau przypadkowe.Wskazujeono,ezasadadwuinstancyjnociniestanowielementuprawado sdu, a sam art. 45 ust. 1 Konstytucji zapewniajcy kademu prawo dostpu do sdu gwarancjitej nieczyzdwuinstancyjnocirozpoznaniasprawyprzezsd,oilesprawa odpocztkudokocaniepodlegakognicjisdownictwa(wyrokTKz8grudnia1998r., sygn. K.41/97,OTKZUnr7/1998,poz.117,s.654i656).
9.
Przedmiotem kontroli by art. 479 (28) 3 k.p.c. Zaskarony przepis przewidywa, i odwoanie od decyzji Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw do Sdu OchronyKonkurencjiiKonsumentwpowinnospeniawymaganiadla pismaprocesowego oraz m.in. zawiera wniosek o zmian decyzji w caoci lub w czci. Skarc zarzucaa badanej regulacji pominicie moliwoci domagania si przez stron wnoszc odwoanie uchyleniawcaocikwestionowanejdecyzjiPrezesaUOKiK,atymsamymnaruszeniem.in. konstytucyjnego prawa do sdu. Trybuna orzek, e w zakresie, w jakim uniemoliwia zamieszczenie w odwoaniu od decyzji Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw do Sdu Okrgowego w Warszawie sdu ochrony konkurencji i konsumentwwnioskuouchyleniezaskaronejdecyzjiwcaocijestniezgodnyzart.45ust.
104
1iart.78Konstytucjiorazniejestniezgodnyzart.176ust.1Konstytucji.Naleyzauway, e w momencie orzekania w okresie vacatio legis znajdoway si przepisy nowelizujce, ktre,realizujcwyrokTrybunauwsprawieP13/01)m.in.uchylayart.479(31)k.p.c.oraz umoliwiy SOKIK wydanie orzeczenia kasatoryjnego, uchylajcego w caoci decyzj PrezesaUOKIK.
Tezy:
Zkoleiwwyrokuz2lipca2003r.(sygn.K25/01,OTKZUnr6/A/2003,poz.60)Trybuna Konstytucyjnypodkreli,ewprzypadkupostpowaniaprzedsdemmamydoczynienia nie z klasycznym postpowaniem cywilnym (procesowym), ale ze specjalnym postpowaniemsdowymuruchamianymwwynikuodwoaniaoddecyzjiPrezesaUOKiK. Cao tej procedury Trybuna zakwalifikowa wwczas jako typ postpowania hybrydowego,wktrymsprawajestnapocztkurozpatrywanaprzezorganadministracji publicznej, a pniej w wyniku odwoania przez sd. Nie jest to wic sprawa od pocztku do koca rozpoznawana przez kolejne instancje sdowe. Trybuna Konstytucyjny akcentowa wwczas take, e w takiej sytuacji procedura sdowa musi by w odpowiedni sposb zwizana z procedur uprzednio zastosowan w tej samej sprawie przez organ administracji publicznej. Potrzebne s szczeglne regulacje dokonujce odpowiednich modyfikacji w procedurze cywilnej, ktr posuguje si sd. Modyfikacje te, uwzgldniajce specyfik postpowania, w ktrym rozstrzygnicie w sprawiepublicznejwydajeuprzednioorganadministracjipublicznej(wtrybieszczeglnego postpowania administracyjnego), a nastpnie jest ono weryfikowane przez sd (w postpowaniusdowymopartymnaprocedurzecywilnej),niemogjednakeprzekracza granicwyznaczonychtrecikonstytucyjnychuprawniejednostkiwynikajcychzprawa do sdu (art. 45 Konstytucji) czy te prawa do zaskarania rozstrzygni podjtych w 28 pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji). Wnoszone zgodnie z treci art. 479 k.p.c. odwoanieoddecyzjiPrezesaUOKiK inicjujepostpowanieprzedsdem.Wwyrokuz12 czerwca2002r.TrybunaKonstytucyjnyuzna,ebiorcpoduwagcaoksztatregulacji dotyczcej tej fazy postpowania ma ono charakter sdowego postpowania pierwszoinstancyjnego. 28 () Konsekwencj unormowania art. 479 3 k.p.c. staje si wic doprowadzenie do sytuacji, w ktrej o treci takiej decyzji decyduje organ administracji w ramach jednoinstancyjnego postpowania, z ograniczon moliwoci sdowej merytorycznej weryfikacji podjtego rozstrzygnicia. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, taki mechanizm ustawowy jest nie do pogodzenia nie tylko z treci konstytucyjnego prawa do sdu, ale take z wyraonym w art. 78 zd. 1 Konstytucji prawem kadej ze stron do zaskareniaorzeczeidecyzjiwydanychwpierwszejinstancj i.Konstytucyjneporczenie instancyjnocijakoproceduralnejzasadypostpowaniasdowegoidecyzyjnegostanowi niewtpliwie bardzo istotne wzmocnienie prawa do sdu (zob. Z CzeszejkoSochacki, Prawo do sdu w wietle Konstytucji RP (oglna charakterystyka), Pastwo i Prawo z. 11 12/1997,s.91).Naleypodzielipogldwypowiedzianywdotychczasowymorzecznictwie, e konstytucyjna kwalifikacja konkretnych rodkw zaskarenia, pozostawionych do dyspozycji strony, musi uwzgldnia caoksztat unormowa determinujcych przebieg danegopostpowania. ()Tre art. 176 ust. 1 Konstytucji wyraa zasad dwuinstancyjnoci postpowania sdowego,ale poniewaprzepistenzostaumieszczonywrozdzialeosdach,dotyczy
105
tylko spraw przekazanych ustawami do waciwoci sdw, tzn. rozpoznawanych przez sdyodpocztkudokoca(zob.wyrokTKz8grudnia1998r.,sygn.K.41/97,OTKZUnr 7/1998, poz. 117). W niniejszym przypadku, wobec przyjtego hybrydowego modelu postpowaniawsprawachochronykonkurencjiikonsumentw,ztaksytuacjniemamy jednakdoczynienia.
10.
Wyrokz 1lutego2005r.,SK62/03
Trybuna bada zgodno z Konstytucj art. 393(18) 2 k.p.c., przewidujcego, e w sprawach zaalenie przysuguje take na postanowienie sdu drugiej instancji koczcego postpowanie w sprawie, ale tylko w sprawach, w ktrych przysuguje kasacja. Skarcy zarzuca badanej regulacji naruszenie prawa dozaskareniaorzeczenia i zamknicia drogi dorozpoznaniaapelacjipoprzezbrakmoliwocizoeniazaalenianapostanowieniesdu drugiej instancji o odrzucenie apelacji. Trybuna nie zgodzi si z zarzutami skarcego, uznajczaskaronyprzepiszazgodnyzart.78iart.176Konstytucji.
Tezy:
Trybuna Konstytucyjny stwierdzi w wyroku z 2 kwietnia 2001 r., e z art. 78 zdania drugiego Konstytucji wynika, i prawo zaskarania orzecze i decyzji nie ma charakteru absolutnego i ustawa moe wskaza pewne wyjtki od samej zasady, ktr jest zaskaralnoorzeczepierwszoinstancyjnych (wyrokz17lutego2004r.,sygn.SK 39/02,OTK ZUnr2/A/2004,poz.7,s.118). ()Zuregulowakodeksowychwynika,ekontrolaskargiapelacyjnej,nalecadosdu pierwszej instancji, w zakresie zachowania terminu i wymaga formalnych apelacji, nie jest kontrol ostateczn. Podobn kontrol sprawuje sd drugiej instancj i. W pimiennictwie przyjmuje si nawet, e postpowanie wstpne przed sdem odwoawczymjestwzasadziepostpowaniemkontrolnymwstosunkudopostpowania przeprowadzonego przez sd pierwszej instancji, do ktrego wpyna skarga kasacyjna (zob.T.Ereciski[w:]Komentarz,op.cit.,s.690). () Trybuna Konstytucyjny we wczeniejszym orzecznictwie wskazywa, e konstytucyjne prawo zaskarania orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji stanowi bardzo istotny czynnik urzeczywistniania tzw. sprawiedliwoci proceduralnej (wyrok TK z 16 listopada 1999 r., sygn. SK 11/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 158, s. 813). Ustawy regulujce postpowanie sdowe musz w szczeglnoci w sposb precyzyjny normowaprawastronorazzaskaranieorzeczesdowych(wyrokTKz19lutego2003r., sygn.P11/02,OTKZUnr2/A/2003,poz.12,s.166). Wwyrokuz12marca2002r.TrybunaKonstytucyjny,odnoszcsidowynikajcegozart. 78iart.176Konstytucjiprawadozaskarenianiekorzystnegoorzeczeniadosduwyszej instancj i,podkreli,eprzewidzianawKonstytucji moliwowprowadzeniawyjtkw od tej zasady nie oznacza dowolnoci, a wprowadzane wyjtki musz by uzasadnione. JednoczenieTrybunapodnis,eprawostronydorozpatrzeniasprawyprzezsddrugiej instancj imoebynaruszonenietylkowprostprzezwyczeniemoliwociwniesienia apelacji, ale te porednio przez ustanowienie takich formalnych warunkw apelacji, skutkiem ktrych wniesienie apelacj i niepodlegajcej odrzuceniu byoby nadmiernie
106
utrudnione. Utrudnienie winno by uznane za nadmierne (a zatem sprzeczne z art. 78 Konstytucji), jeli spenienie wymogw formalnych jest bardzo trudne dla strony, a potrzeba ustanowienia wymogw nie jest uzasadniona wanym interesem strony przeciwnej (sygn.P9/01,OTKZUnr2/A/2002,poz.14,s.204205). ()Zdaniemskarcego,okoliczno,ebrakiformalnezoonejapelacjistwierdzidopiero 18 sd drugiej instancji,uniemoliwia wobec brzmienia art. 393 2 k.p.c. merytoryczne rozpoznanieapelacji.Wistocie,fakt,istronabyawzywanaprzezsdpierwszejinstancji dousuniciabrakwibrakiteusuna,niewyczawezwaniajejprzezsddrugiejinstancji do uzupenienia dalszych, konkretnych brakw, ktrych nie zauway sd pierwszej instancji (por. T. Ereciski [w:] Komentarz, op. cit., s. 690). Zawsze zatem istnieje moliwo, e pierwszym sdem, ktry dostrzee okrelone braki bdzie sd drugiej instancj i, a gdy strona nie usunie ich w wyznaczonym terminie, sd odrzuci apelacj. Postanowienie w tym przedmiocie bdzie zaskaralne tylko wwczas, gdy dotyczy sprawy, w ktrej przysuguje kasacja. Ograniczenie prawa do zaskarania postanowie sdu drugiej instancji nie moe by jednak oceniane jak to podnoszono wczeniej z punktu widzenia art. 78 ani art. 176 Konstytucji. Postanowienie Sdu Okrgowego o odrzuceniuapelacjijestorzeczeniemsdudrugiejinstancji.Niemonozaaleniatakiego postanowienia nie narusza standardw wynikajcych z wskazanych wzorcw konstytucyjnych, ktre odnosz si do zaskaralnoci orzecze wydanych w pierwszej instancj i(). Innymi sowy, ustawodawca dopuci moliwo dodatkowej kontroli strony formalnej rodkazaskareniajedyniewsprawachnajpowaniejszych.Torozwizanie,obowizujce od1lipca2000r.,niebyodotychczaskwestionowane.Wwyroku z6padziernika2004r. TrybunaKonstytucyjnystwierdzi,ewwypadkuochronyprawmajtkowychtegosamego typu, ale o rnej wartoci, dopuszczalnym kryterium zrnicowania moe by sama warto prawa majtkowego, ktrego dotyczy sprawa sdowa i zgoszone roszczenie procesowe.Jesttotymbardziejmoliwewodniesieniudoprawawniesieniakasacj i,ktra jakotakaniejestrodkiembezporedniejochronyprawmajtkowychikoniecznym skadnikiemprawadosdu(sygn.SK23/02,OTKZUnr9/A/2004,poz.89). W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, wprowadzenie przez ustawodawc moliwoci dodatkowej kontroli stronyformalnej skargi apelacyjnej przez trzeci z kolei sd, tj. Sd Najwyszy jedynie w sprawach najpowaniejszych (tzn. takich, w ktrych przysuguje kasacja)jestwystarczajce,zarwnozpunktuwidzeniaochronywanychintereswstron, jak i sprawnego dziaania wymiaru sprawiedliwoci. ()Trybuna Konstytucyjny podkrela, e przepisy Konstytucji daj ustawodawcy zwykemu pewn swobod kreowaniarodkwzaskareniaorzeczezapadychwdrugiejinstancji.Kwestionowany przepisniewyczamoliwociwniesieniaapelacji,anibezporednio,aniporednioprzez ustanowienie takich formalnych warunkw apelacji, skutkiem ktrych wniesienie apelacji niepodlegajcejodrzuceniubyobynadmiernieutrudnione.
11.
Wyrokz2padziernika2006r.,SK34/06
Przedmiotem kontroli by art. 505(10) 3 k.p.c.Przepis ten stanowi,i w postpowaniach uproszczonych sd moe rozpozna apelacj na posiedzeniu niejawnym take wtedy, gdy
107
podniesione w apelacji zarzuty s oczywicie bezzasadne. Zdaniem skarcego tak uksztatowane rozpoznanie apelacji godzi w prawo do rzetelnej procedury i przeamuje tosamo konstytucyjn sdu, dopuszczajc dowolno i arbitralno. Ponadto, unormowanie apelacji w postpowaniu uproszczonym odbiega od oglnej zasady, e apelacj rozpatruje si w trybie kolegialnym oraz na rozprawie. Trybuna uzna, e art. 505(10)3k.p.c.jestniezgodnyzart.45ust.1Konstytucjiwzwizkuzart.78,176orazart. 31ust.3Konstytucji.
Tezy:
Gwarancja kontroliorzecze wydanych wpierwszej instancjiwynikazart.78orazart.176 ust.1Konstytucji.Pierwszyzpowoanychprzepiswdajestronieprawodoichzaskarenia, drugizawprowadzazasaddwuinstancyjnegopostpowaniasdowego.Natlecytowanych przepiswnieulegawtpliwociistnieniekonstytucyjnegoprawazaskarenia.Konstytucjanie okrelaksztaturodkwodwoawczych,pozostawiajcwtymzakresieustawodawcydaleko idcswobod;zmocyart.176ust.2Konstytucjipostpowanieprzedsdem,wtym ksztat zaskarenia,okrelajustawy.Jakwiadomo,wpolskimsystemieprawarodkiemzaskarenia wyrokw zapadych w pierwszej instancji jest apelacja. Apelacj, przywrcon do postpowania cywilnego ustaw z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postpowania cywilnego, rozporzdze Prezydenta Rzeczypospolitej Prawo upadociowe i Prawo o postpowaniu ukadowym, Kodeksu postpowania administracyjnego, ustawy o kosztach sdowych w sprawach cywilnych oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), ustawodawca uksztatowa jako rodek dewolutywny o charakterze renowacyjnym, ktrego celem jest ponowne rozpoznanie sprawy w tych samych granicach, w jakich upowanionybyjrozpatrzysdpierwszejinstancji.Jesttotzw.systemapelacjipenej(cum beneficio bonorum); jego ograniczeniem jest upowanienie sdu apelacyjnego do pominicia faktwidowodw,ktrestrona mogapowoaju wpostpowaniupierwszoinstancyjnym (zob. T. Ereciski [w:] Komentarz do Kodeksu postpowania cywilnego, Warszawa 2002, cz pierwsza, t. I, s. 671). Mimo e Konstytucja nie okrela wprost standardw, jakim powinna odpowiadaapelacja,inapewnoniestawiawymogu,byzawszeprzybieraaonaformtak, jak w modelu apelacji penej, bdcym zasad w polskim postpowaniu cywilnym, z Konstytucji mona wyprowadzi pewne reguy, ktre powinny by przestrzegane przez ustawodawc. () Porzdkujc formuowane przez Trybuna Konstytucyjny pod adresem ustawodawcywymaganiaco do ksztatu rodkw zaskarenia,naley wskaza wpierwszej kolejnoci wyroki, w ktrych pooono nacisk na realny dostp do apelacji. Trybuna przyjmuje, e prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sd II instancji moe by naruszone zarwno bezporednio (poprzez wyczenie wniesienia apelacji), jak i porednio (poprzez ustanowienie takich formalnych warunkw wniesienia apelacji, ktre czynno t czyniyby nadmiernie utrudnion) (wyrok z 12 marca 2002 r., sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002,poz.14,podobniewyrokz19lutego2003r.,sygn.P11/02,OTKZUnr2/2003,poz. 19). Trybuna sformuowa take pewne wymagania merytoryczne pod adresem apelacji. Midzy innymi w uzasadnieniu wyroku z 12 czerwca 2002 r. Trybuna podkreli, e z punktu widzenia regulacji zawartych w Konstytucji rodek zaskarenia powinien by skuteczny w tym sensie, i powinien umoliwia merytoryczne rozstrzygnicie sprawy w postpowaniu odwoawczym (sygn. P 13/01, OTK ZU nr 4/2002, poz. 42). Chodzi o zapewnienieobiektywnejirealnejkontroliorzeczewydanychwpierwszejinstancji;celem reguy instancyjnoci jest zapobieganie pomykom i arbitralnoci (tame). ()W ostatnio
108
cytowanym wyroku Trybuna zwrci te uwag na powoywan przez uczestnikw niniejszegopostpowaniazasadtosamocikonstytucyjnejsdu,ktrawnajoglniejszym ujciu mazapobiecprzeksztaceniusduwinstytucjbiurokratyczn. () W obecnie rozpatrywanej sprawie przedmiotem oceny jest tryb rozpoznania apelacji, a cilej, moliwo jej rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. Skarcy zarzuca, e samo wprowadzenietegotryburozpoznaniapozbawiagomoliwociprzedstawieniaswoichracjii bycia wysuchanym. Ponadto przesanka, od ktrej ustawodawca uzaleni rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym, a mianowicie oczywista bezzasadno zarzutw apelacji, ma charakterniedookrelony,przezcodecyzjasduwkwestiisposoburozpoznaniaapelacjijest nieprzewidywalnainiepoddajesikontroli; ()Powyszeuwagiprowadzdowniosku,eunormowanietrybu rozpoznawaniaapelacji w postpowaniu uproszczonym nasuwa istotne wtpliwoci z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do sdu. Mona bowiem usprawiedliwi zarwno rozpoznawanie rodkaodwoawczegonaposiedzeniuniejawnym,jakizaakceptowauzalenienietejdecyzji od oczywistej bezzasadnoci zarzutw apelacyjnych, jak i wreszcie fakt, e uzasadnienie wyrokuoddalajcegoapelacjjestsporzdzanetylkonawniosekstrony.Jednakzgromadzenie tychwszystkichokolicznocizmieniaoptyk.TrybunaKonstytucyjnyocenia,edoszotudo przekroczenia pewnej masy krytycznej, na skutek czego zupenie realny staje si scenariusz zarysowany przez skarcego: sdzia sdu odwoawczego, jednoosobowo, na posiedzeniu niejawnym, w sposb arbitralny uznaje zarzuty apelacji za oczywicie bezzasadne, co oszczdza mu trudu wyznaczania rozprawy, zawiadamiania o niej, wysuchania stron, prowadzenia jakiegokolwiek postpowania dowodowego (ograniczonego w postpowaniu uproszczonym do minimum), a nawet realnego uzasadniania swej decyzji. Ze wzgldu na brakinstancjikontrolnejnieponosiadnejodpowiedzialnocizatakierozstrzygniciesprawy. Jest to, rzecz jasna, czarny scenariusz, ktry by moe nigdy nie wystpi w rzeczywistoci. Jeeli jednak przepisy regulujce apelacj w postpowaniu uproszczonym stwarzaj moliwo zaistnienia takiej sytuacji, a raczej nie zawieraj gwarancji, ktre by wykluczay jej zaistnienie, touzasadniona jestocena, enie realizujone zasady rzetelnoci czytesprawiedliwociproceduralnej.Kontrolainstancyjnawpostpowaniuuproszczonym napewnoniejestskuteczna.
12.
Przedmiotem kontroli by art. 393(18) 2 k.p.c., przewidujcy, i w sprawach w ktrych przysuguje kasacja, zaalenie przysuguje take na postanowienie sdu drugiej instancji koczcepostpowaniewsprawie,zwyjtkiempostanowie,oktrychmowawart.392,a take postanowie wydanych w wyniku rozpoznania zaalenia na postanowienie sdu pierwszej instancji. Zaskarony przepis utraci moc obowizujc przed rozpatrzeniem sprawy, ale Trybuna zdecydowa si na wydanie orzeczenia. Skarca zarzucia zakwestionowanej regulacji niezgodno z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji, w zakresie, w jakim ogranicza ona prawo zaskarenia postanowie w przedmiocie kosztw procesw zasdzonych w wyroku przez sd apelacyjny, ktry orzeka o kosztach postpowania we wszystkich instancjach. Przepis art. 393(18) 2 k.p.c. by ju przedmiotem kontroli konstytucyjnociwsprawieosygn.SK62/03.Trybunastwierdzijednak,eniewystpuj
109
przesanki umorzenia, gdy zakres zaskarenia w sprawie SK 62/03 by inny dotyczy niemoliwoci zaskarenia postanowie sdu okrgowego o odrzucenie apelacji. Trybuna orzek,eart.393(18)2k.p.c.,wbrzmieniuobowizujcymdoczasuuchylenia,wzakresie, wjakimuniemoliwiazaskareniapostanowieniawprzedmiociekosztwzasdzonych po razpierwszyprzedsdemdrugiejinstancji,jestniezgodnyzart.78wzwizkuzart.176ust. 1Konstytucji.
Tezy:
18 W zakresie badania zgodnoci art. 393 2 k.p.c. z art. 78 i art. 176 Konstytucji naley uzna,ezawartewnichwzorcekontroliszesobpowizaneistanowiodpowiednio,e kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji.Wyjtkiod tej zasadyoraz tryb zaskaraniaokrela ustawaoraz postpowanie sdowejestconajmniejdwuinstancyjne. Art.78Konstytucjizjednejstronystanowi,ekadazestronmaprawodozaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a z drugiej strony upowania ustawodawc do okrelenia wyjtkw od tej zasady oraz trybu zaskarania. O ile art. 78 gwarantuje generalne prawo do zaskarania rozstrzygni wydawanych w pierwszej instancjiwewszystkichpostpowaniach prowadzonychprzezorganywadzypublicznej,o tyle art. 176 ust. 1 formuuje zasad dwuinstancyjnego postpowania sdowego, obowizujcwsprawachrozpoznawanychodpocztkudokocaprzezsdy(zob.sygn.SK 21/05). Trzeba stwierdzi, e w art. 78 Konstytucji ustrojodawca posuy si oglnym sformuowaniemzaskarenie,nieprecyzujccharakteruiwaciwocirodkwprawnych sucych urzeczywistnieniu prawadozaskarenia.Oglne ujciezaskareniapozwolio naobjciezakresemtaktraktowanegopojciarozmaitych,niekiedyspecyficznychrodkw prawnych, ktrych wspln cech jest umoliwienie stronie uruchomienia weryfikacji podjtychwpierwszejinstancjiorzeczeniabddecyzji. () Zasada dwuinstancyjnoci postpowania sdowego stanowi jeden z istotnych elementwwyznaczajcychtreprawadosdu.Wyjaniajcznaczenietejzasady,Trybuna Konstytucyjny zwraca z jednej strony uwag na dostp do sdu drugiej instancji, a z drugiej na odpowiednie uksztatowanie procedury przed tym sdem. W odniesieniu do apelacji Trybuna podkrela m.in., e prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sd II instancji moe by naruszone zarwno bezporednio (poprzez wyczenie moliwoci wniesienia apelacji), jak i porednio (poprzez ustanowienie takich formalnych warunkw wniesieniaapelacji,ktreczynnotczyniybynadmiernieutrudnion)(wyrokosygn.P 9/01). W innym orzeczeniu Trybuna stwierdzi z kolei, e z punktu widzenia regulacji zawartych w Konstytucji rodek zaskarenia powinien by skuteczny w tym sensie, i powinien umoliwia merytoryczne rozstrzygnicie sprawy w postpowaniu odwoawczym. ()Konstytucyjna zasada dwuinstancyjnoci postpowania sdowego zakada w szczeglnoci: a)dostpdosdu drugiejinstancji,acozatymidzieprzyznaniestronomodpowiednich rodkwzaskarenia; b)powierzenierozpoznaniasprawywdrugiejinstancji codozasadysdowiwyszego szczebla,awkonsekwencjinadanierodkowizaskareniacharakterudewolutywnego;
110
c) odpowiednie uksztatowanie procedury przed sdem drugiej instancji, tak aby sd ten mgwszechstronniezbadarozpoznawansprawiwydarozstrzygniciemerytoryczne. Ustawodawca ma pewien zakres swobody regulacyjnej przy normowaniu postpowania przed sdem drugiej instancji, jednake w sytuacjach objtych zakresem gwarancji okrelonych wart.176ust.1Konstytucjiustawaniemoecakowiciezamykadostpu do sdu drugiej instancji ani te ustanawia nieuzasadnionych ogranicze, ktre nie odpowiadaybywymogomokrelonymwart.31ust.3Konstytucji(sygn.SK21/05). ()Trybuna Konstytucyjny przychyli si do stanowiska, e postanowienie o kosztach postpowaniawydanewdanymzakresie(tj.wodniesieniudokosztwpostpowaniaprzed SdemNajwyszymwzwizkuzwniesieniemkasacjiskarcegoorazkosztwkocowego postpowaniaprzedsdemapelacyjnym)niebyowydawanewczeniejimogobywydane tylkoprzezsd apelacyjny w kocowymorzeczeniu. Orzeczenie o wskazanym tu zakresie kosztw byo materialnie pierwszym orzeczeniem o kosztach. Zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucjipostanowieniaokosztachpostpowaniajakoorzeczeniasdowego dotyczy zasada dwuinstancyjnoci postpowania sdowego; wynikaj z niej porednio rwnie konieczno umoliwienia stronom (uczestnikom) postpowania zaskarenia orzeczenia o kosztach,wzakresie,wjakimjesttomaterialnie pierwszeorzeczeniewtejkwestii. WtymstanierzeczyTrybunaKonstytucyjnyprzyj,eorzeczeniewprzedmiociekosztw postpowaniawzakresie,wktrymjestpierwszymorzeczeniemwsprawietychekosztw, podlega kontroli instancyjnej jako orzeczenie sdowe objte dyspozycj art. 176 ust. 1 Konstytucji, w myl ktrej postpowanie sdowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Trybunazwracauwag,eliteralne ujciedyspozycjiart.176ust.1Konstytucjimaposta dyrektywy generalnej i dotyczy ogu (caej klasy) postpowa sdowych, bez konstytucyjnego rozrnienia, czy postpowanie sdowe (i zapadajce w nich orzeczenia) odnosz si do rozstrzygnicia o meritum sprawy sdowej czy te dotycz rozstrzygania (orzekania)okosztachpostpowania. W odrnieniu od bardziej oglnego bo odnoszcego si do rnego typu postpowa przed organami wadzy publicznej art. 78 Konstytucji, unormowanie art. 176 ust. 1 Konstytucji nie zawiera zwrotu wyjtki od tej zasady okrela ustawa. W tej sytuacji z brzmienia art. 176 ust. 1 Konstytucji wynika silne domniemanie dwuinstancyjnoci postpowania i orzekania w postpowaniu sdowym, z czego nie zostao wyczone orzekanie o kosztach postpowania. Dopuszczalno ustawowego ustanowienia wyjtkw odzasadyzaskaraniaorzeczepierwszoinstancyjnychprzewidzianazostaawart.78ust.2 Konstytucji,niedotyczyonajednakpostpowasdowych,objtychdyspozycjart.176ust. 1Konstytucji(jakolexspecialis)w porwnaniuzart.78Konstytucji.
13.
W niniejszej sprawie skarcy kwestionowa cztery zasady postpowania wieczysto ksigowego,uregulowane wprzepisach kodeksupostpowaniacywilnego:rozpoznawanie spraw na posiedzeniu niejawnym, ograniczenie krgu uczestnikw postpowania, ograniczenie zakresu kognicji sdu oraz zasad, e wpisy nie podlegaj uzasadnieniu. Trybunauznazaskaroneprzepisy(art.626(1)1,art.626(8)2,art.626(8)6k.p.c.)za zgodnezKonstytucj,wszczeglnocizart.32 ust.1orazart.45ust.1Konstytucji.
111
Tezy:
Niejawno postpowania apelacyjnego ogranicza uczestnikom postpowania wieczystoksigowegomoliwobyciawysuchanymprzezsdodwoawczy.Jednake,jak ju wyej wskazano, postpowanie w sprawach o wpis oparte zostao na dokumentach odzwierciedlajcych stan prawny nieruchomoci, a sd wieczystoksigowy nie bada, czy okrelony w nich stan prawny jest zgodny ze stanem rzeczywistym, ani stanu takiego nie ustala.Nierozstrzygarwniesporwoprawo.Charaktersprawyowpis,ktregocelemjest ujawnienieprawa,pozwalanauznanie,erozpatrywaniesprawnaposiedzeniuniejawnym, rwnie w postpowaniu apelacyjnym, suy szybkoci i sprawnoci postpowania wieczystoksigowego,majcegonaceluzapewnieniebezpieczestwaobrotuiochronypraw osbtrzecich,mogcychpowoasinadomniemaniewyraonewart.3ustawyoksigach wieczystychihipoteceirkojmiwiarypublicznejksigwieczystych. () 8 Kolejnywskazanyprzezskarcegoprzepisart.626 6k.p.c.stanowi:Wpostpowaniu wieczystoksigowym wpis w ksidze wieczystej jestorzeczeniem. Uzasadnienia wpisu nie sporzdzasi.Zdaniemskarcego,zdaniedrugiecytowanegoprzepisuograniczaprawo do wniesienia skutecznego rodka odwoawczego, a przez to prawo do rzetelnego rozpoznania jego sprawy przez sd odwoawczy, gdy brak uzasadnienia orzeczenia uniemoliwia uczestnikom postpowania poznanie przesanek, jakimi kierowa si sd, dokonujc wpisu. ()W postpowaniu wieczystoksigowym sd nie bada zgodnoci dokumentu bdcego podstaw wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Dlatego te, w 10 wietle regulacji art. 626 1 i 2 k.p.c., nie wydaje si trafne twierdzenie skarcego, e wobec braku uzasadnienia wpisu uczestnicy postpowania pozbawieni zostali moliwoci wniesienia skutecznego rodka odwoawczego. Uczestnicy postpowania wieczystoksigowegosprzezsdzawiadamianizarwnoowpisie,jakiojegotreci,zatem o wszelkich danych okrelajcych, jaki wpis zosta dokonany i na jakiej podstawie. Zawiadomienie peni tym samym funkcj informacyjn o treci orzeczenia oraz o jego podstawowych,istotnychmotywach.Uczestnicypostpowaniamogwapelacjiprzedstawi sdowiswoje racje,asdodwoawczymamoliwomerytorycznegorozpoznaniarodka odwoawczego.
14.
Wyrokz 19wrzenia2007r.,SK4/06
Trybunaorzek,eart.82ustawyz28lutego2003r.Prawoupadocioweinaprawczew zakresie, w jakim nie przewiduje sdowej kontroli zgodnoci z prawem postanowienia sdziegokomisarza w przedmiocie stwierdzenia niedopuszczalnoci wpisu hipoteki lub zastawuwksidzewieczystejlubwaciwymrejestrze,jestniezgodnyzart.45ust.1,art.78 wzwizkuzart.176ust.1iart.64ust.1KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
Tezy:
Ustalajc znaczenie prawa do zaskarania orzecze i decyzji, Trybuna Konstytucyjny wielokrotniepodkrela,estanowionoistotnyelementsprawiedliwociproceduralnej.Z art. 78 zdanie pierwsze Konstytucji mona wywie skierowany do prawodawcy postulat
112
takiegoksztatowaniaprocedury,abywmiarmoliwociprzewidzianewniejbyoprawo wniesienia przez stron rodka zaskarenia. Ustawodawca ma obowizek nie tylko umoliwi stronie prawo wniesienia rodka zaskarenia od orzeczenia lub decyzji wydanych w pierwszej instancji, ale take umoliwi organowi rozpatrujcemu rodek zaskarenia merytoryczn ocen prawidowoci rozstrzygnitej sprawy. rodek zaskarenia powinien przy tym co do zasady spenia wymg dewolutywnoci, tzn. skorzystanie z niego przez stron powinno powodowa przeniesienie rozpatrzenia sprawy do wyszej instancji. Naley doda, e ustawodawca powinien ponadto preferowarodkizaskareniaocharakterzesuspensywnym,ktrychwniesieniezawiesza wykonaniewydanegorozstrzygnicia,wuzasadnionychwypadkachprawodozaskarenia orzecze i decyzji moe rwnie by realizowane za pomoc rodkw prawnych o charakterzeniesuspensywnym(zob.wyrokTKwsprawieosygn.SK4/05). () Okrelajc podmiot prawa do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji,prawodawcakonstytucyjnyposuysiterminemkadazestron.Jakstwierdzi Trybuna Konstytucyjny w wyroku wydanym w sprawie o sygn. SK 4/05, przez stron w rozumieniu art. 78 Konstytucji naley rozumie kady podmiot, ktrego praw lub obowizkw dotyczy rozstrzygnicie wydane w pierwszej instancji, nawet jeeli prawo nie przewiduje udziau tego podmiotu w postpowaniu prowadzcym do wydania danegorozstrzygnicia. () Prawo do zaskarenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przysuguje zainteresowanemu wierzycielowi hipotecznemu lub zastawnikowi od postanowienia sdu wieczystoksigowego lub rejestrowego zarzdzajcego wykrelenie wpisu uznanego za niedopuszczalny przez sdziegokomisarza. Prejudycjalny charakter postanowienia sdziegokomisarzapowodujejednak,ijesttorodekpozorny,nieprzynoszcyadnych efektw. () Ju z dotychczasowegoorzecznictwa wynika, i wocenie Trybunau Konstytucyjnego prawo do rozpatrzenia sprawy przez sd nie zawsze te musi by realizowane poprzez przyznanie stronom postpowania prawa wnoszenia do sdw rodkw zaskarenia od rozstrzygni organw wadzy publicznej dotyczcych ich praw lub obowizkw. W wyjtkowych wypadkach obowizujce prawo moe przewidywa rwnie inne procedury umoliwiajce efektywne dochodzenie na drodze sdowej roszcze wynikajcychznaruszeniaprawaprzezorganywadzypublicznej (takm.in.TKwwyroku osygn.SK4/05). () Wywd powyszy pozwala na sformuowanie wniosku, i art. 82 p.u.n. ogranicza prawo do sdu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do zaskarania orzecze i decyzji wydanychwpierwszejinstancji(art.78Konstytucji)codowierzycielahipotecznegolub zastawnika, wobec ktrego sdziakomisarz wyda postanowienie stwierdzajce niedopuszczalno wpisu. Jakkolwiek wedle wyjanie Marszaka Sejmu, ratio tego rozwizania byo zapewnienie sprawnego przeprowadzenia postpowania upadociowegoiefektywnegoupynnieniamasyupadoci(kwestitpomijamilczeniem uzasadnienieprojektuustawyPrawoupadocioweinaprawcze;druksejmowynr809,IV kadencja), to jednak teza o zbdnoci kontroli instancyjnej tego postanowienia jest nieprzekonujca. Popierwszeokolicznocininiejszejsprawyudowadniaj,eprzedmiotowepostanowienie sdziegokomisarza nie jest wydawane w okolicznociach tak jednoznacznych i wykluczajcychryzykopomyki,edrogaodwoawczajestcakowiciezbdna.Podrugie
113
wac warto chronion za pomoc powyszego ograniczenia, tj. sprawno postpowania, oraz warto doznajc ograniczenia, tj. ochron praw majtkowych wierzycieli rzeczowych upadego, nie sposb przyzna tak zdecydowanej preferencji pierwszej z nich. Nie ulega wtpliwoci, e sprawno i efektywno postpowa prowadzonych przez organy wadzy publicznej stanowi wartoci chronione konstytucyjnie i s istotnym elementem porzdku publicznego. Trybuna Konstytucyjny podziela jednak opini Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prokuratora Generalnego, e sprawno postpowania upadociowego mona osign bez wyczania prawa do rozpoznania sprawy przez sd i ograniczania jawnoci wewntrznej postpowania. Skumulowanie negatywnie ocenianych rozwiza w jednej, funkcjonalnie ujtej sprawie powoduje, e przekraczaj one pewn mas krytyczn wadliwoci prawodawczej. Trybuna Konstytucyjny ocenia okrelone rozwizania prawne w konkretnym kontekcie (otoczeniu) normatywnym. Nie mona zatem wykluczy, e w innym ukadzie normatywnym np. w razie ograniczenia jawnoci postpowania przy zagwarantowaniu moliwocizaskareniarozstrzygnicia ocenaTrybunaubyabyodmienna ()Wrozpatrywanejsprawiejuargumentyprzytoczonepowyejwskazuj,ewymagany konstytucyjnie poziom ochrony praw podmiotowych nie zosta zachowany. Nie chodzi jednak ani o dopuszczalno wykrelania wpisu hipoteki lub zastawu dokonanego z naruszeniem art. 81 p.u.n., ani te o inne ograniczenia w realizacji wymienionych praw wynikajce z odrbnych przepisw prawa upadociowego. Istota problemu musi by rozpatrywana w powizaniu z przedstawionymi powyej zagadnieniami procesowymi. Oceniane negatywnie przez Trybuna uszczuplenie standardu ochrony praw wierzyciela hipotecznegolubzastawnikajestbowiemwynikiembrakurealnejiefektywnejkontroli zgodnoci z prawem postanowienia sdziegokomisarza stwierdzajcego niedopuszczalno wpisu hipoteki lub zastawu. Wymaga podkrelenia, e Trybuna nie formuujewymaganianiezmiennocitreciprawapodmiotowegolubintensywnocijego ochrony,zwaszczawtakszczeglnejsytuacji,jakjestupadodunika.Niedopuszczalna jestsytuacja,wktrejprawazastawniczezostaj takiejochronypozbawionezewzgldu nawadliweiniepodlegajcekontroliinstancyjnejrozstrzygniciaorganwpastwa.
15.
Wyrokz 20grudnia2007r.,P39/06
Trybuna bada zgodno z Konstytucj art. 130(2) 4 zd. pierwsze, w zakresie w jakim zakwestionowany przepis przewidywa, e sd w sprawach gospodarczych odrzuca, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia nalenej zapaty, nieopacone zarzuty od nakazu zapaty, wniesione przez przedsibiorc niereprezentowanego przez adwokata lub radc prawnego.Badanaregulacjazostaauznanazaniezgodnzart.32ust1,art.45ust.1iart.78 Konstytucji.
Tezy:
Art. 78 Konstytucji stanowi, e Kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze (...) wydanych w pierwszej instancji. W uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. P 9/01 Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sd drugiejinstancjimoebynaruszonezarwnobezporednio(przezwyczeniemoliwoci
114
wniesienia apelacji), jak i porednio (przez ustanowienie takich formalnych warunkw wniesieniaapelacji,ktreczynnotczyniybynadmiernieutrudnion). Kwestionowana w niniejszej sprawie regulacja prowadzi do tego, e niewypenienie warunkw formalnych (nieuiszczenie opaty) bez moliwoci sanacji braku wpywa na prawostronydozaskareniaorzecze wydanych wpierwszejinstancji.Stronapozwana w tej sytuacji nie ma moliwoci ani przedstawi swej argumentacji (i doprowadzi do rozpatrzeniasprawy,oczymbyamowawyej),anitezaskaryorzeczeniawydanegoz pominiciem jej argumentacji do sdu wyszej instancji. Nakaz zapaty jakkolwiek jest orzeczeniemwydanymwpierwszejinstancjimacharakterorzeczeniawstpnego(chow pewnychsytuacjachostatecznegoimoliwegodowyegzekwowania).Jegowydanieniejest rwnoznacznezrozpatrzeniemsprawy,zasprawapodlegarozpatrzeniuwewaciwym tego sowa znaczeniu dopiero i tylko w razie skutecznego (prawidowego) wniesienia przezpozwanegozarzutwodnakazu. 2 Majc powysze na uwadze, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e art. 130 4 zdanie pierwsze w zwizku z art. 494 1 k.p.c., w zakresie wskazanym w sentencji wyroku, naruszajart.78Konstytucji.
16.
Wyrokz 19lutego2008r.,P49/06
Trybuna bada konstytucyjno art. 477(14) 2 k.p.c., dotyczcego postpowania w sprawachzzakresuubezpieczespoecznych.Kwestionowanaregulacjaprzewidujewrazie uwzgldnienia przez sd odwoania od decyzji organu rentowego zmian zaskaronej decyzji w caoci lub czci i orzeka co do istoty sprawy. Sd, ktry wystpi z pytaniem prawnym, podnis wtpliwo co do konstytucyjnoci tej regulacji w zakresie, w jakim pomija prawo sdu pierwszej instancji do uchylenia zaskaronej decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, przez to e narusza zasad osdzenia sprawy bez nieuzasadnionejzwoki.Trybunaorzek,eart.477(14)2k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.1 Konstytucjiwzwizkuzart.2Konstytucjiorazart.6Konwencjioochronieprawczowiekai podstawowychwolnoci.
Tezy:
Wwietleprzedstawionychrozwiza,naleystwierdzi,eprzyjtywpolskimsystemie model sdowego postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych ma na celumerytorycznerozstrzygniciesprawyprzezsdpierwszejinstancji,niezawycznie kontrol decyzji organu rentowego. Rola tego sdu nie ogranicza si do funkcji kontrolnych, chocia w istocie polega przede wszystkim na rozpatrzeniu odwoania o decyzji organu rentowego, ktre staje si odpowiednikiem powdztwa. Tre odwoania limitowana jest jednak zakresem rozstrzygnicia zawartego w decyzji (o ile decyzja taka jest wydana). W doktrynie wskazuje si na charakter odwoawczy postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych (por. K. Weitz, Postpowania sdowe w sprawach gospodarczych, red. T. Winiewski, Warszawa 2007, s. 107). Za takim jego pojmowaniemprzemawiakilkaokolicznoci:zaprzedmiotmaocenzgodnocizprawem decyzjiwydanejprzezorganrentowy,zarwnowaspekciematerialnym,jakiformalnym; postpowanie dowodowe przeprowadzone przez sd ma na celu ocen merytorycznej
115
trafnocidecyzjiorganu rentowego.Moliwozwrotu aktsprawyorganowirentowemu, co podkrela wzajemne powizanie obu postpowa oraz ich stosunek nastpowania po sobie(zob.M.CholewaKlimek,op.cit.Warszawa2006,s.236). Model postpowania w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych zakada prejurysdykcyjnodziaaniaorganu rentowego.Sdowepostpowaniecywilne toczcesi pozaatwieniusprawyrentowejniejestkontynuacjpostpowaniaadministracyjnego.Jego celemniejestbezporedniakontrolapoprzedzajcegogopostpowaniaadministracyjnego, lecz zaatwienie sprawy co do istoty; ma ono doprowadzi merytorycznie do zaatwienia sprawy wywoanej wniesieniemodwoaniaod decyzji. () Nawet jednak krytyczna ocena rozwaanego modelu z punktu widzenia udatnoci czy efektywnoci nie moe przesdza jeszczesamaprzezsio niekonstytucyjnocimodelu. ()Wwypadkupostpowaniazzakresuubezpieczespoecznychprzedsdemmamydo czynienia nie z klasycznym postpowaniem cywilnym (procesowym), ale ze specjalnym postpowaniem sdowym uruchamianym w wyniku odwoania od decyzji organu rentowego.Postpowanietakieniekiedyokrelasijakohybrydowe,poniewasprawa jestna pocztku rozpatrywanaprzezorgan administracjipublicznej,apniej wwyniku odwoaniaprzezsd.Niejesttowicsprawaodpocztkudokocarozpoznawanaprzez kolejneinstancjesdowe.TrybunaKonstytucyjnywswoichorzeczeniachakcentowa,ew takiej sytuacji procedura sdowa musi by w odpowiedni sposb zwizana z procedur uprzedniozastosowanwtejsamejsprawieprzezorganadministracjipublicznej.Potrzebne s w zwizku z tym szczeglne modyfikacje procedury cywilnej, ktr posuguje si sd. Modyfikacje te, uwzgldniajce specyfik postpowania, w ktrym rozstrzygnicie w sprawiepublicznejwydajeuprzednioorganadministracjipublicznej(wtrybieszczeglnego postpowania administracyjnego), a nastpnie jest ono weryfikowane przez sd (w postpowaniu sdowymopartymna procedurzecywilnej),niemogjednakeprzekracza granic wyznaczonych treci konstytucyjnych uprawnie jednostki wynikajcych z prawa do sdu (art. 45 Konstytucji) czy te prawa do zaskarania rozstrzygni podjtych w pierwszejinstancji(zob.wyrokz31stycznia2005r.,sygn.SK27/03,tame,s.8,orazz2lipca 2003r.,sygn.K25/01,OTKZUnr6/A/2003,poz. 60).
17.
Wyrokz 1kwietnia2008r.,SK77/06
TrybunabadazgodnozKonstytucjart.424(1)1i2k.p.c.,zgodniezktrymskargao stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia przysuguje od prawomocnego orzeczenia sdu drugiej instancji koczcego postpowanie w sprawie. Zdaniem skarcej regulacja taogranicza wyraone w art. 77 Konstytucji prawoobywateli do odszkodowania za szkod wyrzdzon niezgodnym z prawem dziaaniem wadzy publicznej oraz wprowadza nieuzasadnione zrnicowanie osb majcych wspln cech istotnposzkodowanieprzezniezgodnezprawemorzeczenie.Trybunapodzielizarzuty skarcej i orzek, e art. 424(1) 1 i 2 k.p.c. w czci obejmujcej sowa koczcego postpowaniewsprawiejestniezgodnyzart.32ust.1orazart.77ust.1i2Konstytucji.
116
Tezy:
Konstytucja przewiduje gwarancje majce na celu zapewnienie zgodnoci dziaania organwwadzypublicznejzprawemizapobieganietymsamymszkodomwyrzdzanym przez niezgodne z prawem dziaania tych organw. Do gwarancji tych naley w szczeglnociprawodosdu,obejmujcesdowkontroldziaapozasdowychorganw wadzy publicznej, a take prawo do zaskarania rozstrzygni wydanych przez sdy w pierwszej instancji. () Zasadniczym instrumentem korekty orzecze niezgodnych z prawemjestkontrolainstancyjnasprawowanaprzezsddrugiejinstancji.
18.
Wyrokz 20maja2008r.,P18/07
TrybunabadazgodnozKonstytucjart.370(1)k.p.c.,przewidujcegoodrzucenieapelacji sporzdzonej przez profesjonalnego penomocnika bez wezwania do uzupenienia brakw przez sd pierwszej instancji. Regulacja ta konstruuje kategori brakw nieusuwalnych, w czymsdpytajcywidzizamkniciestroniedrogidorozpoznaniasprawyprzezsddrugiej instancjioraznaruszeniezasadyinstancyjnoci.Trybunastwierdzi,ebadanyprzepisjest niezgodnyzart.45ust.1orazzart.78Konstytucji.
Tezy:
Konstytucja nie okrela jednak wszystkich elementw konstrukcyjnych rodkw odwoawczych, pozostawiajc w tym zakresie ustawodawcy dalekoidc swobod; z mocy art. 176 ust.2 Konstytucjipostpowanieprzedsdem, w tym ksztat zaskarenia,reguluj ustawy.Jakwiadomo,wpolskimsystemieprawarodkiemzaskareniawyrokwzapadych w pierwszej instancji jest apelacja, ktra uregulowana zostaa jako rodek dewolutywny o charakterzerenowacyjnym,ktregocelemjestponownerozpoznaniesprawywtychsamych granicach,wjakichupowanionybyjrozpatrzysdpierwszejinstancji.Jesttotzw.system apelacjipenej(cumbeneficiobonorum),przyczymjegoograniczeniemjestupowanieniesdu apelacyjnego do pominicia faktw i dowodw, ktre strona moga powoa ju w postpowaniupierwszoinstancyjnym. MimoeKonstytucjanieokrelawproststandardw,jakimpowinnaodpowiadaapelacja,i napewnoniestawiawymogu,byzawszeprzybieraaonaformtak,jakwmodeluapelacji penej (bdcym zasad w polskim postpowaniu cywilnym), z Konstytucji mona wyprowadzi pewne reguy, ktre powinny by przestrzegane przez ustawodawc. ()Trybunaprzyjmuje,eprawostronydorozpatrzeniasprawyprzezsdIIinstancjimoe by naruszone zarwno bezporednio (poprzez wyczenie wniesienia apelacji), jak i porednio (poprzez ustanowienie takich formalnych warunkw wniesienia apelacji, ktre czynnotczyniybynadmiernieutrudnion)(wyrokz12marca2002r.,sygn.P9/01,OTK ZUnr2/A/2002()Wwyrokuz13stycznia2004r.(sygn.SK10/03,OTKZUnr1/A/2004,poz. 2), dotyczcym postpowania uproszczonego, Trybuna uzna, e niezwykle restrykcyjne (wsze nawet ni w odniesieniu do kasacji) ujcie zarzutw apelacyjnych narusza Konstytucj, poprzez bardzo daleko idce ograniczenie moliwoci skutecznego wnoszenia apelacji, a w konsekwencji kontroli orzeczenia zapadego przed sdem pierwszej instancji. ()W wietle przytoczonych wypowiedzi naley bardzo mocno podkreli, e wymagania proceduralnewywodzonezKonstytucjiprzezTrybunaniesnadmiernymformalizmeminie
117
su jedynie czystoci konstrukcji prawnych, ale maj zapobiec nierzetelnym procedurom, ktre porednio prowadz do unicestwienia innych praw i wolnoci, ktrych ochron gwarantujeprawodosdu(takm.in.wwyrokuz2padziernika2006r.,sygn.SK34/06,OTK ZUnr9/A/2006,poz.118). ()Skoroistnieniebrakwformalnychapelacjijestwpewnychwypadkachkwestiocenn (co potwierdza rozbiena praktyka orzecznicza sdw), nadto za postanowienia sdu drugiejinstancjioodrzuceniuapelacjizewzgldunadostrzeonebrakiformalneniemona poza tymi sprawami, w ktrych przysuguje skarga kasacyjna zaskary (ergo podda merytorycznejweryfikacji),zdaniemTrybunauniemawystarczajcychpodstaw,bynatle 1 art.370 wzwizkuzart.368k.p.c.uzna,emerytorycznerozpoznanieapelacjiprzezsd zaleywycznieodsumiennociirzetelnocipenomocnikasporzdzajcegoapelacj.Tym samym zakwestionowany w pytaniu prawnym przepis ogranicza ponad dopuszczaln miardostpdosdudrugiejinstancjiwsprawachcywilnych.
19.
Wyrokz 26czerwca2008r.,SK20/07
2 Trybunaorzekniezgodnoart.130(2) 4zdaniepierwszewzwizkuzart.130 3k.p.c. w zakresie, w jakim w postpowaniu w sprawach gospodarczych przewiduj, e sd odrzuca nieopacone rodki odwoawcze lub rodki zaskarenia, wniesione przez przedsibiorcniereprezentowanegoprzezadwokatalubradcprawnego,bezuprzedniego wezwaniadouiszczenianalenejopaty,zart.45ust.1iart.78Konstytucji.
Tezy:
W uzasadnieniu wyroku z 12 grudnia 2002 r., sygn. P 9/01, Trybuna Konstytucyjny stwierdzi,eprawostronydorozpatrzeniasprawyprzezsddrugiejinstancjimoeby naruszonezarwnobezporednio,tzn.przezwyczeniemoliwociwniesieniaapelacj i, jakiporednio,tj.przezustanowienietakichformalnychwarunkwwniesieniaapelacji, ktre czynno t czyniyby nadmiernie utrudnion (por. take wyrok TK z 20 grudnia 2007r.,sygn.P39/06). W pastwie prawnym prawo do sdu nie moe by rozumiane jedynie formalnie, jako dostpnodrogisdowejwogle,leczimaterialnie,jakomoliwoprawnieskutecznej ochronyprawnadrodzesdowej (por.wyrokosygn.P39/06). Zestawienieuregulowaniakwestionowanegoprzezskarczestandardemkonstytucyjnym wynikajcym z art. 45 ust. 1 Konstytucji wskazuje na niezgodno tego uregulowania ze wskazanymwzorcemkontroli. Kwestionowana przez skarc nadmierna restryktywno uregulowania wynikajcego z przepisw wskazanych jako przedmiot kontroliw sprawie wie si z tym, eodrzucenie apelacji wniesionej przez przedsibiorc w sprawie gospodarczej nastpuje bez moliwociusuniciabrakuuiszczeniaopatysdowej. () Zakwestionowane uregulowanie jest niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji waspekcie prawa do rzetelnej procedury, gwarantujcej dostp do sdu na zasadzie sprawiedliwoci oraz z art. 78 Konstytucji, porczajcym prawo do zaskarania orzecze wydanych w pierwszej instancji. Restryktywne uregulowanie wynikajce z zaskaronych przepisw zamykabowiemdrogdomerytorycznegobadaniaprzezsdzarzutwpodniesionychwe
118
wniesionym rodku odwoawczym lub rodku zaskarenia. Tym samym oddziauje na prawo przedsibiorcy do zaskarenia orzeczenia wydanego w sprawie gospodarczej w pierwszejinstancj i.
20.
Postanowieniez16grudnia2008r.,P4/07
Trybuna umorzy postpowanie ze wzgldu na zbdno wydania wyroku w sprawie zgodnociart.14ust.2ustawy z 28lipca2005r.okosztachsdowychzart.45Konstytucji.
Tezy:
Konstytucja przewiduje zasad dwuinstancyjnoci, ktra wzmacnia prawo do sdu wynikajce z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gwarantujc proceduraln kontrol postpowania sdowego. Gwarancje instancyjne kontroli stanowi art. 78 Konstytucji, zgodnie z ktrym Kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji.Wyjtkiodtej zasadyoraztrybzaskaraniaokrelaustawa.Tymsamymprawo do sdu wzmacnia porczenie instancyjnoci j ako proceduralnej zasady postpowania sdowego i decyzyjnego. Zgodnie z art. 78 Konstytucji, kada ze stron ma prawo do zaskarania orzecze i decyzji wydawanych w pierwszej instancji. O ile przedmiotem roszczeniazart.45ust.1jestrozpatrzeniesprawy,otylezasadainstancyjnocidotyczy procesu decyzyjnego, a wic pierwszego rozstrzygnicia w tej sprawie. Z istoty rzeczy odnosisiwicdopewnegoetapurozpatrywaniasprawy.Podniesionadokonstytucyjnej rangikontrolamazapobiegapomykomiarbitralnociwpierwszejinstancji(por.wyrok TKz2kwietnia2001r.,sygn.SK10/00,OTKZUnr3/2001,poz.52;Z.CzeszejkoSochacki, PrawodosduwwietleKonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej,PastwoiPrawoz.1112/1997, s.86). 21. Wyrokz 31marca2009r.,SK19/08
Trybunaorzek,eart.394(1)2k.p.c.jestzgodnyzart.45ust.1iart.78wzwizkuzart. 176 ust. 1 Konstytucji. Skarca zarzucaa kwestionowanej regulacji naruszenie prawa do sdu i zasady dwuinstancyjnoci, w zakresie, w jakim uniemoliwia zaskarenie postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztw sdowych wydanego po raz pierwszy przezsddrugiejinstancji.
Tezy:
Rozwaajc tre prawa do odpowiedniego uksztatowania procedury sdowej, Trybuna Konstytucyjny przypomina, e na zasad sprawiedliwoci proceduralnej skadaj si w szczeglnoci nastpujce wymagania: 1) monoci bycia wysuchanym, 2) ujawniania w sposbczytelnymotywwrozstrzygnicia,comazapobiegajegodowolnociiarbitralnoci oraz 3) zapewnienia uczestnikowi postpowania przewidywalnoci jego przebiegu (zob. wyroki:z31marca2005r.,sygn.SK26/02,OTKZUnr3/A/2005,poz.29,s.372;z16stycznia 2006r.,sygn.SK30/05,OTKZUnr1/A/2006,poz.2,s.38;z26lutego2008r.,sygn.SK89/06
119
OTKZUnr1/A/2008,poz.7,s.89;z20maja2008r.,sygn.P18/07,OTKZUnr4/A/2008,poz. 61,s.608). Istotnym elementem prawa do sdu jest prawo do dwuinstancyjnego postpowania sdowego. Dwuinstancyjno postpowania ma na celu zapewnienie zapobiegania pomykom i arbitralnoci w pierwszej instancj i (zob. wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143, s. 818819). Trybuna Konstytucyjny przypomina w swoimorzecznictwie,e konstytucyjnazasadadwuinstancyjnocipostpowaniasdowego zakadawszczeglnoci: a)dostpdosdudrugiejinstancji,acozatymidzieprzyznaniestronomodpowiednich rodkw zaskarenia, ktre uruchamiaj rzeczywist kontrol rozstrzygni wydanych przezsdpierwszejinstancji; b)powierzenierozpoznaniasprawywdrugiejinstancjicodozasadysdowiwyszego szczebla,awkonsekwencjinadanierodkowizaskareniacharakterudewolutywnego; c)odpowiednieuksztatowanieproceduryprzedsdemdrugiejinstancji,takabysdten mg wszechstronnie zbada rozpoznawan spraw i wyda rozstrzygnicie merytoryczne. Jak przypomina Trybuna Konstytucyjny, ustawodawca, normujc postpowanie w drugiejinstancji,niemoecakowiciezamykadostpudosdudrugiejinstancjianite ustanawia nieuzasadnionych ogranicze, ktre nie odpowiadayby wymogom okrelonymwart.31ust.3Konstytucji.Dotyczytowszczeglnocikosztwpostpowania w drugiej instancji oraz sposobu uregulowania instytucji zwolnienia od tych kosztw (wyrokz12wrzenia2006r.,sygn.SK21/05,OTKZUnr8/A/2006,poz.103,s.1069). Systematyzujc i rozwijajc dotychczasowe orzecznictwo, naley stwierdzi, e zakres przedmiotowy prawa do dwuinstancyjnego postpowania sdowego zosta wyznaczony przez konstytucyjne pojcie sprawy. Zasada dwuinstancyjnoci ma zastosowanie w tym wypadku, gdy sd pierwszej instancj i rozpatruje spraw w rozumieniu Konstytucji. Zasadataodnosisinietylkodogwnegoprzedmiotupostpowaniasdowego,alemoe obejmowa rwnie te kwestie wpadkowe, w odniesieniu do ktrych sd orzeka o prawach i obowizkach okrelonego podmiotu.Mona podatu m.in. przykad ukarania karporzdkow(por.wyrokTrybunau Konstytucyjnegoz3lipca2002r.sygn.SK31/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 49). Zasada dwuinstancyjnoci nie wymaga, aby w kadej kwestii wpadkowej, niemajcej charakteru odrbnej sprawy w rozumieniu Konstytucj i, przysugiwa rodek zaskarenia. Konieczno ustanowienia takich rodkw w niektrych kwestiach wpadkowych, niemajcych charakteru odrbnej sprawy w rozumieniu Konstytucji, moe natomiast wynika z oglnego wymogu uksztatowania procedurysdowejzgodniezzasadamisprawiedliwociproceduralnej. Prawo dostpu do sdu drugiej instancji oznacza efektywne prawo do uruchomienia postpowania przed sdem drugiej instancji. Ustawodawca ma nie tylko obowizek stworzyodpowiednirodekzaskarenia,alerwnieuregulowagowtakisposb,aby zainteresowany mg rzeczywicie uruchomi kontrol instancyjn. Prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sd drugiej instancji moe by naruszone zarwno bezporednio przez wyczenie moliwoci wniesienia apelacj i, jak i porednio przez ustanowienie takich formalnych warunkw wniesienia apelacji, ktre czynno t czyniybynadmiernieutrudnion.ZgodniezorzecznictwemTrybunauKonstytucyjnego utrudnienie jest nadmierne, jeeli spenienie wymogw formalnych jest bardzo trudne dla strony, a potrzeba ustanowienia tych wymogw nie jest uzasadniona wanym
120
interesem strony przeciwnej (zob. wyroki: z 12 marca 2002 r., sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002,poz.14,s.204205;z1lutego2005r.,sygn.SK62/03,OTKZUnr2/A/2005,poz.11, s. 133). Prawo do uruchomienia postpowania przed sdem drugiej instancji wyklucza take ustanawianie nadmiernych finansowych ogranicze wnoszenia rodkw zaskarenia i moliwo dyskrecjonalnego odrzucania tych rodkw przez sd, ktre je rozpoznaje. ()Jakwspomnianowyej,ustawodawcaniemoeksztatowaformalnychwymogww zakresie wnoszenia rodkw zaskarenia w sposb, ktry prowadziby do nadmiernego utrudnienia ich wnoszenia. Powinien take stworzy regulacje prawne, ktre eliminowa bd finansoweograniczenia dostpu do sdu drugiej instancji. Zasada dwuinstancyjnoci postpowania oznacza, e sd drugiej instancji bada samodzielnie m.in., czy spenione zostay formalne wymogi przewidziane dla danego rodka zaskarenia, i ma prawo ostatecznie odrzuci rodek zaskarenia, ktry nie spenia tych wymogw. Konstytucyjny nakaz zapewnienia efektywnego prawa do zaskarania orzecze sdowych nie oznacza, e orzeczenia sdu drugiej instancj i, ktre odrzucaj rodek zaskarenia z przyczyn formalnychlubteprowadzdefactodozamkniciadrogimerytorycznegorozpoznania rodka zaskarenia, musz podlega dalszej kontroli instancyjnej. Przyjcie odmiennych zaoewtymzakresiewykraczaobypozawymogiwynikajcezkonstytucyjnegomodelu dwuinstancyjnegopostpowaniasdowego. ()Podsumowujctczrozwaa,naleystwierdzi,emidzyorzekaniemokosztach procesu arozstrzyganiemozwolnieniuodkosztwsdowych niezachodzipodobiestwo, ktre uzasadniaoby odniesienie argumentw przemawiajcych za rozstrzygniciem w sprawieosygn.SK3/05dokwestiizwolnieniaodkosztwsdowych.Sddrugiejinstancji, ktry orzeka po raz pierwszy w przedmiocie zwolnienia od kosztw postpowania, nie moe zosta uznany za sd pierwszej instancji. Sd ten, wydajc postanowienie w przedmiocie zwolnienia od kosztw postpowania, nie rozstrzyga odrbnej sprawy, ale podejmuje rozstrzygnicie dotyczce wniesionego rodka zaskarenia, rzutujce na moliwo jego merytorycznego rozpoznania. Konstytucyjna zasada dwuinstancyjnoci postpowanianiewymaga,abyrozstrzygniciewydaneporazpierwszyprzezsddrugiej instancj i w kwestii zwolnienia od kosztw postpowania musiao podlega dalszej kontroli instancyjnej. W tym zakresie stosuje si natomiast oglny nakaz uksztatowania postpowaniasdowegozgodniezwymogamisprawiedliwociproceduralnej. () W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, konstytucyjne standardy sprawiedliwej procedury sdowej wymagaj, aby strony i uczestnicy postpowania mogli wnosi rodki zaskareniaodpostanowie wkwestiizwolnieniaodkosztwpostpowaniawydawanych przez sd pierwszej instancji. Konstytucyjne standardy sprawiedliwej procedury nie nakazuj natomiast przyznania stronom i uczestnikom postpowania rodkw zaskarenia od postanowie w kwestii zwolnienia od kosztw postpowania wydanych po raz pierwszy przez sd drugiej instancji. Przyjte rozwizanie nie narusza zatem Konstytucji. Poniewa jednak wniosek o zwolnienie od kosztw sdowych dotyczy bezporednio moliwoci realizacji konstytucyjnego prawa do sdu, powinien zosta rozpatrzonyprzezsddrugiejinstancjiwsposbszczeglniewnikliwy,takabyunikn ewentualnegonaruszeniakonstytucyjnychprawdanejosoby. Naleypodkreli,eKonstytucjaustanawiajedynieminimalnegwarancjeprawczowiekai obywatela, natomiast parlament, korzystajc z przysugujcej mu swobody regulacyjnej, powiniendydozapewnieniaoptymalnegozakresutychpraw.Ustawodawcapowinien
121
w zwizku z tym rozway, czy wzgld na konieczno zapewnienia moliwie najszerszego dostpu do sdu nie przemawia za wprowadzeniem rozwiza umoliwiajcych sdow kontrol rozstrzygni w przedmiocie zwolnienia od kosztw sdowychwydawanychprzezsddrugiejinstancji.
V.
Problematyka stabilnoci orzecze cywilnych z perspektywy standardw konstytucyjnychimidzynarodowych
Rne
1. Wyrokz 13maja2002r.,SK32/01
NiezgodnozKonstytucj(art.45ust.1orazart.77ust.2)przepisuOrdynacjiwyborczejdo radgmin,radpowiatwisejmikwwojewdztw,rozumianegojakowyczajcymoliwo wznowienia postpowania w trybie postpowania w sprawach o uzyskanie sdowego nakazu okrelonego dziaania przez podmioty rozpowszechniajce nieprawdziwe informacjeokandydacienaradnego(art.72 ust.3zd.3ordynacji).
Tezy:
Zasadne jest, zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, uproszczenie i skrcenie postpowania z uwagi na jego funkcje, ale skutkiem nie moe by utrzymywanie rozstrzygnicia niezgodnego z prawd materialn czyli nie odpowiadajcego wymogom praworzdnoci. Powinno by gwarantowane prawo do wznowienia postpowania, ju niezalenieodkampaniiwyborczej,azatemprowadzeniepostpowaniawceludojciado prawdy materialnej, jeli wydane w trybie art. 72 ordynacji wyborczej prawomocne orzeczenie budzi w tym zakresie powane wtpliwoci. Ostateczny charakter orzeczenia (napostanowieniesduapelacyjnegonieprzysugujerodekzaskarenia...)wydanegow trybie okrelonym w ordynacji wyborczej nie oznacza wyczenia prawa do wznowienia postpowania,juniezalenieodtrybupostpowaniawaciwegodlakampaniiwyborczej, w celu ustalenia prawdy materialnej. Jak ju uprzednio potwierdzi w swoim orzecznictwie Trybuna Konstytucyjny, powinny istnie moliwoci wzruszenia prawomocnychorzeczezuwaginaichszczeglne(kwalifikowane)wady(por.orzeczenie TKz15maja2000r.,sygn.SK29/99,OTKZUnr4/2000,poz.110). Wznowienie postpowania jest jedynym sposobem przewidzianym w kodeksie postpowania cywilnego umoliwiajcym rozpoznanie sprawy, w ktrej zapad wyrok koczcy postpowanie w sprawie i wyrok ten jest prawomocny co wynika z art. 399 kodeksupostpowaniacywilnego.Skargaowznowieniepostpowaniajestwyjtkiemod zasady prawomocnoci orzecze i wynika std, i powaga rzeczy osdzonej powinna chroni te orzeczenia, ktre odpowiadaj wymogom praworzdnoci, a wic gdy s zgodnezprawdmaterialnizprawem. () Przepisy dziau VI kodeksu postpowania cywilnego reguluj bowiem dopuszczalno wznowieniapostpowaniazakoczonegoprawomocnymwyrokiem,awicorzeczeniem,
122
od ktrego, zgodnie z art. 363 1 kodeksu postpowania cywilnego nie przysuguje rodek odwoawczy lub inny rodek zaskarenia. Systematyka kodeksu postpowania cywilnego nie daje podstaw do kwalifikacji dania wznowienia postpowania do rodkw odwoawczych, ktre zostay cznie z kasacj, uregulowane w innym dziale kodeksu postpowania cywilnego, a mianowicie dziale V, zatytuowanym rodki odwoawcze.Takasystematykawyranienakazujewznowieniepostpowaniatraktowa jakoinstytucjodrbnodrodkaodwoawczego. () Jednak jak Trybuna Konstytucyjny zaznaczy powyej, tre art. 363 1 jak i systematyka kodeksu postpowania cywilnego nie pozwala na traktowanie skargi o wznowienie postpowania jako rodka odwoawczego ani innego rodka zaskarenia. Doktryna,jakwskazanopowyej,nadajeskardzeowznowieniepostpowaniarnenazwy, alestwierdzinaley,ejesttorodeksucydoobaleniaprawomocnegoorzeczeniasdu, anierodekzaskarenia () Na tle powyszych uwag bezsporna jest konkluzja, e prawidowo postanowienia sdziegokomisarza, stwierdzajcego niedopuszczalno wpisu hipoteki lub zastawu do waciwego rejestru publicznego, nie podlega weryfikacji sdowej ani w ramach postpowania upadociowego (w toku sporzdzania listy wierzytelnoci lub planu podziau funduszy masy upadoci), ani rejestrowego (w przedmiocie wykrelenia stosownegowpisu). 2. Wyrokz 19lutego2003r.,P11/02
Przedmiotemkontrolibyart.393(4)2k.p.c.,przyznajcyRzecznikowiPrawObywatelskich kompetencj do wniesienia kasacji w terminie 6 miesicy od dnia dorczenia orzeczenia stronie, przy czym w przypadku wniesienia kasacji po upywie 1 miesica od dnia dorczenia orzeczenia stronie podstaw kasacji powinno stanowi naruszenie przepisw Konstytucji dotyczcych wolnoci i praw czowieka i obywatela. Wystpujcy z pytaniem prawnym sd zarzuca kwestionowanej regulacji naruszenie zasady rwnoci stron wobec prawa, poprzez uprzywilejowanie RPO wzgldem innych stron postpowania oraz naruszenie konstytucyjnego prawa do sdu i rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki,wsytuacji,wktrejorzeczeniasdwdrugiejinstancjiniemogsiuprawomocni przedupywemterminu6miesicyprzewidzianegodlaRPO. Trybuna orzek niezgodno zaskaronego przepisu z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz brak niezgodnocizart.32ust.1Konstytucji.
Istotasprawy:
Kasacjawnoszonawterminiemiesicznymoddniadorczeniastronieorzeczenianiejestz pewnoci nadzwyczajnym rodkiem wzruszania rozstrzygni sdowych. () Inaczej problemtenprzedstawiasiwsytuacj i,gdyRzecznikPrawObywatelskichwtrybieart. 4 393 2k.p.c.wnosikasacjpoupywiemiesicaoddniadorczeniaorzeczeniastronie. Niewtpliwie wtakim przypadku kasacja uzyskuje szczeglny charakter, a podstaw 4 dziaania Rzecznika stanowiobjty pytaniem prawnym przepis art. 393 2 k.p.c., a take przedstawionywyejart.14pkt8ustawyoRzecznikuPrawObywatelskich. Na gruncie obowizujcych przepisw nasuwa si pytanie o moment uprawomocnienia si orzeczenia sdu drugiej instancji. ()Z jednej strony mona wskaza argumenty
123
przemawiajce za uznaniem, e orzeczenie uprawomocnia si z upywem miesicznego 4 terminu przewidzianego w art. 393 1 k.p.c. Oznaczaoby to, e kasacja wnoszona po upywie tego terminu jest nadzwyczajnym rodkiem odwoawczym, wnoszonym od prawomocnychorzeczesdowych.Zdrugiejstronyistniejargumentyprzemawiajceza uznaniem,euprawomocnieniesiorzeczeniasdudrugiejinstancji,odktregoprzysuguje kasacja, nastpuje dopiero po upywie szeciomiesicznego terminu do wniesienia kasacji przez Rzecznika Praw Obywatelskich, ustanowionego w badanym przepisie. Oznaczaoby to, e przepis ten wydua okres uprawomocnienia siorzeczenia,od ktrego przysuguje kasacja,opimiesicy. () Za pogldem, e orzeczenie uprawomocnia si z upywem miesicznego terminu 4 przewidzianego w art. 393 1 k.p.c przemawia ponadto tre innych norm konstytucyjnych. Taka interpretacja umoliwiaaby peniejsz realizacj prawa do rozpatrzenia sprawy przez sd bez zbdnej zwoki i lepiej odpowiadaaby takim wartociomkonstytucyjnymjakbezpieczestwoobrotuitrwaoorzeczesdowych. () Istotny argument za pogldem, e uprawomocnienie orzeczenia sdu drugiej instancj i, od ktrego przysuguje kasacja, nastpuje dopiero po upywie szeciomiesicznegoterminudowniesieniakasacjiprzezRzecznikaPrawObywatelskich stanowi wymg jednolitego rozumienia terminu kasacja, uywanego w postpowaniu cywilnym na oznaczenie rodka odwoawczego przysugujcego od orzecze nieprawomocnych. ()Konkludujctczerozwaa,naleypodkreli,eustawaniedajejednoznacznej odpowiedzi na pytanie o moment uprawomocnienia si orzecze sdowych, od ktrych przysuguje kasacja. Zaskarony przepis moe jednak w praktyce orzeczniczej prowadzi do odsunicia w czasie momentu uprawomocnienia si orzeczenia a do upywu terminu 4 szeciomiesicznegoprzewidzianegowart.393 1k.p.c.
Tezy:
Wrozpoznawanejsprawiezasadniczyproblemwiesizfaktem,eustawanieokrela w sposb jednoznaczny momentu uprawomocnienia si orzeczenia, od ktrego 4 4 przysuguje kasacja z art. 393 2 k.p.c. Jak wskazano wyej, art. 393 2 k.p.c. moe stanowi podstaw do przyjcia wykadni prowadzcej do wyduenia okresu uprawomocnienia si orzecze sdowych, co moe zdecydowanie obnia efektywno postpowaniacywilnegoinegatywnieoddziaywanarealizacjprawadosdu,ajusam fakt, e badany przepis budzi w tym zakresie powane wtpliwoci interpretacyjne uzasadnia stwierdzenie jego niezgodnoci z Konstytucj. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego nie moe by wtpliwoci w tak istotnej kwestii jak okrelenie momentu uprawomocnienia si orzeczenia. Nieokrelono nie moe mie miejsca zwaszczawkodyfikacji,ktrejcech powinnabyjednoznacznoispjno.()Ustawa nie daje adresatom jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o tre i konsekwencje rozstrzygni dotykajcych konstytucyjnego prawa do sdu. Kwestia o tak fundamentalnymznaczeniu,zpunktuwidzeniaochronyintereswjednostki,jakmoment uprawomocnieniasiorzeczeniasdowego,musizostauregulowanawsposb,ktrynie pozostawiawtpliwociinterpretacyjnych. () Celem postpowania sdowego jest uzyskanie rozstrzygnicia danej sprawy. Rozstrzygnicie musi mie charakter wicy i w razie potrzeby podlega wykonaniu przy pomocy rodkw przymusu pastwowego. Ustawodawca musi w zwizku z tym
124
zagwarantowa wykonanie orzecze sdowych i stworzy w tym celu odpowiednio uksztatowan procedur ich wykonywania. Jednoczenie postpowanie przed sdem powinno zosta tak uksztatowane, aby strony mogy bez zbdnej zwoki uzyska rozstrzygnicie, ktre podlega wykonaniu. Prawo do sdu obejmuje ponadto efektywne wykonanieorzeczeniawrozsdnymterminie. Prawodosduzakadadalejstabilnoorzeczesdowych.Trwaoorzeczezapewnia pewno i bezpieczestwo obrotu prawnego. Nie ma jednak charakteru absolutnego. Realizacja innych wartoci i norm konstytucyjnych moe wymaga wzruszenia prawomocnych orzecze sdowych. W wyjtkowych i cile okrelonych sytuacjach racych narusze prawa naley, w konsekwencji, dopuci moliwo odstpstwa od zasady trwaoci orzecze sdowych. Za tak interpretacj przepisw konstytucyjnych przemawiajm.in.argumentyprawnoporwnawcze. ()Jakwspomnianowyej,RzecznikPrawObywatelskich,zewzgldunaswojustrojow rol, moe inspirowa dziaania Sdu Najwyszego, ukierunkowane, z jednej strony na kontrol zgodnoci z prawem orzecze sdowych, z drugiej za na ujednolicenie orzecznictwa sdowego. Biorc pod uwag konstytucyjny wymg sprawiedliwej procedury,zadopuszczalnnaleyuznakompetencjRzecznikaPrawObywatelskichdo wnoszenia kasacji take odorzecze prawomocnych. Naley doda, ena gruncieprawa polskiegoznanesrozwizaniaprawneprzewidujcemoliwocidziaaniaRzecznikaPraw Obywatelskich na takich wanie zasadach. Dotyczy to skargi kasacyjnej w postpowaniu karnym, a take rodkw zaskarania prawomocnych decyzji i orzecze w postpowaniu administracyjnym. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego instytucja szczeglnej kasacji, lub innego nadzwyczajnego rodka odwoawczego, wymagaaby takiego uksztatowania, ktre godzioby z jednej strony racje zwizane z koniecznoci utrzymania w systemie prawnym instrumentu, ktry pozwalaby na skuteczn ochron praw i wolnoci gwarantowanychwKonstytucji,zdrugiejzaracjeprzemawiajcezapotrzebpewnychi jednoznacznych regulacji w dziedzinie postpowania cywilnego w zakresie ustalenia chwiliuprawomocnieniasiorzeczeniasdowego. ()Stworzenieodpowiedniejinstytucjipostpowaniacywilnegopozwalajcejzjednej strony na eliminacj raco wadliwych orzecze, ale z drugiej strony respektujcej standardyprawadosdu,m.in.niepowodowaniawtpliwocicodouprawomocnianiasi orzeczenaleyjednakdoustawodawcy.
3.
Postanowieniez12marca2003r.,S1/03
Trybuna stwierdzajc brak systemowego unormowania rodkw zaskarenia prawomocnych orzecze sadowych w sprawach cywilnych, naruszajcych konstytucyjne wolnoci i prawa czowieka i obywatela, wystpi z postanowieniem sygnalizacyjnym do Sejmu, przedstawiajc uwagi dotyczce niezbdnoci dziaa ustawodawczych zmierzajcychdousuniciatejluki.
125
Tezy:
Naley podkreli, e w swym orzeczeniu [P 11/02] Trybuna Konstytucyjny nie zakwestionowa, z punktu widzenia zasad konstytucyjnych, ani samej moliwoci i celowoci istnienia szczeglnej skargi kasacyjnej wnoszonej przez podmiot konstytucyjnie powoany do ochrony wolnoci i praw, ani te wyduenia terminu do wniesienia takiego rodka odwoawczego w stosunku do terminu przewidzianego dla stronpostpowania.Wrozpoznawanejsprawiezasadniczyproblemwizasizfaktem,e przepisy k.p.c. nie okreliy w sposb jednoznaczny momentu uprawomocnienia si orzeczenia,odktregoRPOmgwniekasacj. ()Trybuna Konstytucyjny stwierdzi jednoczenie, e konstytucyjne prawo do sdu, zakadajce trwao i stabilno orzecze sdowych, a w konsekwencji zapewniajce pewno i bezpieczestwo obrotu prawnego, nie ma charakteru absolutnego. Realizacja innych wartoci i norm konstytucyjnych moe wymaga wzruszenia prawomocnych orzecze sdowych. W wyjtkowych i cile okrelonych sytuacjach racych narusze prawa naley wic dopuci moliwo odstpstwa od zasady trwaoci orzecze sdowych. Zapewnienie ochrony wolnoci i praw jest jedn z zasad obowizujcych w pastwie prawnym (art. 5 Konstytucji). Zasada ta sprzeciwia si takiemu uksztatowaniu systemu rodkw zaskarenia, ktry nie pozwala na wyeliminowanie w drodze precyzyjnie uregulowanych nadzwyczajnych rodkw zaskarenia orzecze, ktre stay si prawomocne, mimo e z powodu swej treci naruszaj konstytucyjne wolnoci i prawa 4 czowiekaiobywatela.Tymczasemzchwilutratymocyobowizujcejart.393 2k.p.c.w ramach postpowania cywilnego nie istnieje ju jakakolwiek moliwo wzruszenia raco wadliwego prawomocnego orzeczenia sdowego czy to pierwszej, czy to drugiej instancj i. () W tym stanie rzeczy jedyn moliwoci ochrony naruszonych wolnoci i praw pozostaje skarga do Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, poniewa prawo wewntrzneniezapewniawystarczajcychrodkwichochrony. Uksztatowanie w ramach postpowania cywilnego kasacji w obronie prawa jako szczeglnego(nadzwyczajnego)rodkaodwoawczego,ktregowniesienieprzezpodmiot reprezentujcy interes publiczny nie hamowaoby uprawomocnienia si orzeczenia, nie sprzeciwiasizasadomkonstytucyjnym. ()WzwizkuzpowyszymTrybunaKonstytucyjnydostrzegapotrzeburegulowaniaw przepisach dotyczcych postpowania w sprawach cywilnych kwestii zaskarenia prawomocnych orzecze sdowych naruszajcych konstytucyjne wolnoci i prawa czowiekaiobywatela,lubteszerzej podstawowezasadyporzdkuprawnego.Naley podkreli, e obowizywanie regulacji przyznajcej odpowiedniemu organowi pastwowemu kompetencj do zaskarenia takich orzecze nie prowadzi do naruszenia wycznocisdwpowszechnychiSduNajwyszegowzakresiesprawowaniawymiaru sprawiedliwoci. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, wprowadzenie w ycie takiej regulacjijestniezbdnedlazapewnieniaspjnocipolskiegosystemuprawnego.
126
4.
Wyrokz 1kwietnia2008r.,SK77/06
TrybunabadazgodnozKonstytucjart.424(1)1i2k.p.c.,zgodniezktrymskargao stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia przysuguje od prawomocnego orzeczenia sdu drugiej instancji koczcego postpowanie w sprawie. Zdaniem skarcej regulacja taogranicza wyraone w art. 77 Konstytucji prawoobywateli do odszkodowania za szkod wyrzdzon niezgodnym z prawem dziaaniem wadzy publicznej oraz wprowadza nieuzasadnione zrnicowanie osb majcych wspln cech istotnposzkodowanieprzezniezgodnezprawemorzeczenie.Trybunapodzielizarzuty skarcej i orzek, e art. 424(1) 1 i 2 k.p.c. w czci obejmujcej sowa koczcego postpowaniewsprawiejestniezgodnyzart.32ust.1orazart.77ust.1i2Konstytucji.
Tezy:
Konstytucja przewiduje gwarancje majce na celu zapewnienie zgodnoci dziaania organwwadzypublicznejzprawemizapobieganietymsamymszkodomwyrzdzanym przez niezgodne z prawem dziaania tych organw. Do gwarancji tych naley w szczeglnociprawodosdu,obejmujcesdowkontroldziaapozasdowychorganw wadzy publicznej, a take prawo do zaskarania rozstrzygni wydanych przez sdy w pierwszej instancji. Gwarancje te powinny w zaoeniu co do zasady prowadzi do wyeliminowania rozstrzygni indywidualnych niezgodnych z prawem i zapobiega powstaniu szkody. () Zasadniczym instrumentem korekty orzecze niezgodnych z prawemjestkontrolainstancyjnasprawowanaprzezsddrugiejinstancji.Zprawomocnym orzeczeniem wydanym w dwuinstancyjnym postpowaniu sdowym wie si domniemanie zgodnoci z prawem takiego orzeczenia. Zasada stabilnoci prawomocnych orzeczesdowychjestwanymelementemprawadosduimaistotneznaczeniezpunktu widzenia realizacji konstytucyjnych zasad bezpieczestwa prawnego i pewnoci prawa. Z tych wzgldw podstawowe znaczenie ma takie uksztatowanie postpowania sdowego, abyzapadownimwicerozstrzygniciezgodnezpraweminiezachodziakonieczno wzruszania prawomocnego orzeczenia. Dochodzenie szkd wyrzdzonych przez prawomocneorzeczeniesdowe,nawetjeeliniewiesizuchyleniemtakiegoorzeczenia, podwaazawszewpewiensposbautorytetwadzysdowniczej.()Rozbienoorzecze w podobnych sprawach rwnie nie przesdza, e jedno z nich jest niezgodne z prawem. Jedynieniewtpliwieiracowadliweorzeczeniemoebytakoceniane.Ocenazgodnociz prawem orzecze sdowych dla celw dochodzenia odszkodowania musi zawsze uwzgldniazakresswobodydecyzyjnejprzysugujcejsdomprzyrozpoznawaniusprawi orzekaniu, bdcej istotnym elementem sdziowskiej niezawisoci. Z drugiej strony nie mona wykluczy, e prawomocne orzeczenie sdowe wydane w dwuinstancyjnym postpowaniu sdowym po wyczerpaniu dostpnych rodkw zaskarenia bdzie niezgodne z prawem. ()W wietle przedstawionych argumentw naley przyj, e w sprawach cywilnych i karnych rozpoznawanych od pocztku do koca przez sdy realizacja prawa dochodzenia prawa do wynagrodzenia szkody wyrzdzonej przez niezgodnezprawemdziaanieorganuwadzypublicznejwymagastworzeniamechanizmu badaniazgodnocizprawemprawomocnychorzeczesdowychkoczcychpostpowanie wsprawie.
127
() Konstytucyjne zasady sprawiedliwej procedury sdowej oraz dwuinstancyjnoci postpowanianiewymagaj,abyodkadegorozstrzygniciaocharakterzeincydentalnym przysugiway zawsze rodki zaskarenia. Ustawodawca musi natomiast umoliwi zainteresowanym skuteczne dochodzenie wynagrodzenia szkody, jeeli rozstrzygnicia takiezostaywydaneznaruszeniemprawaispowodowayszkodymajtkowelubkrzywdy o charakterze niemajtkowym, a jednoczenie nie jest moliwe dochodzenie tych szkd i krzywd w postpowaniu majcym za przedmiot szkody wyrzdzone prawomocnym orzeczeniemkoczcympostpowanie. () Z przepisw kodeksu postpowania cywilnego wynika, e skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia nie jest rodkiem zaskarenia, nie prowadzibowiemdokorektywadliwegoorzeczenia.Sd,stwierdzajczasadnoskargi,nie moe uchyli ani zmieni zaskaronego orzeczenia, ale ogranicza si do stwierdzenia jego niezgodnoci z prawem. Orzeczenie takie otwiera jedynie drog do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Pastwa z tytuu szkody wyraonej przez wydanie orzeczenia sdowego.Przedmiotemskargimoebytylkoorzeczenie,ktrespeniajednoczeniedwa warunki: 1) jest prawomocne i 2) koczy postpowanie w sprawie. Ustalajc znaczenie wymogu prawomocnoci, naley kierowasi treci art. 363 k.p.c. W myl tego przepisu, orzeczeniesdustajesiprawomocne,jeelinieprzysugujecodoniegorodekodwoawczy lubinnyrodekzaskarenia.Jednakemimoniedopuszczalnociodrbnegozaskarenianie staj si prawomocne postanowienia podlegajce rozpoznaniu przez sd drugiej instancji, gdysdtenrozpoznajespraw,wktrejjewydano.Wtakimwypadkuwydaneorzeczenia staj si prawomocne dopiero z chwil uprawomocnienia si orzeczenia koczcego postpowaniewsprawie,jeeliniewniesionokasacji,awraziewniesieniakasacjidopiero z chwil wydania orzeczenia przez Sd Najwyszy (zob. powoan wyej uchwa Sdu Najwyszegoz31maja2000r.,sygn.aktIIIZP1/2000). () W postpowaniu o odszkodowanie sd nie moe samodzielnie rozstrzyga o niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia sdowego. Art. 417 1 k.c. okrela bowiem jako przesank dochodzenia odpowiedzialnoci Skarbu Pastwa za szkody wyrzdzone przez wydanie prawomocnego orzeczenia stwierdzenie niezgodnoci z prawemtegoorzeczeniawewaciwympostpowaniu.Dopierostwierdzenieniezgodnociz prawem orzeczenia w odrbnym postpowaniu otwiera drog do dochodzenia wynagrodzenia szkd wyrzdzonych prawomocnym orzeczeniem sdowym. Takie rozwizanie podyktowane jest zasad pewnoci prawa i ochron stabilnoci stosunkw uksztatowanychprzezprawomocneorzeczenia(zob.M.Safjan,op.cit.,s.42). Zakres stosowania rozwaanego warunku wyznacza zakres pojcia prawomocnego orzeczenia.Kodekspostpowaniacywilnegoprzewidujetrzyrodkiprawneumoliwiajce stronom wzruszanie prawomocnych orzecze sdowych. S to kasacja, wznowienie postpowania oraz skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia.Ponadtoart.64ustawyzdnia23listopada2002r.oSdzieNajwyszym(Dz.U. Nr240,poz.2052)przewidujeuniewanianieprzezSdNajwyszyprawomocnychorzecze wydanych w sprawach, ktre ze wzgldu na osob lub przedmiot nie podlegay orzecznictwu sdw w chwili orzekania, jeeli orzeczenia te nie mog by wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postpowaniach sdowych. Postpowanie unormowanewwymienionymprzepisiejestwszczynanewycznienawniosekProkuratora Generalnego. Po uniewanieniu orzeczenia mona dochodzi wynagrodzenia szkd wyrzdzonychtakimorzeczeniem.
128
() Zaskarony przepis ogranicza zakres skargi o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia do orzecze prawomocnych koczcych postpowanie w sprawie.Analizaprzepiswpostpowaniacywilnegoprowadzido wniosku,ewsytuacji, w ktrej wydane zostao prawomocne orzeczenie, ktre nie koczy postpowania w sprawie, nie jest moliwe wykorzystanie adnego z przewidzianych w kodeksie postpowaniacywilnegonadzwyczajnychrodkwzaskarenia.Moliweszatemsytuacje, wktrychstronawadnejprocedurzeniemoedoprowadzidostwierdzenianiezgodnoci zprawemprawomocnegoorzeczenianiekoczcegopostpowaniawsprawie. Orzeczeniom tym przysuguje zatem domniemanie zgodnoci z prawem, ktre nie moe zosta podwaone. Tymczasem prawomocne orzeczenie, ktre nie koczy postpowania w sprawie moe narusza prawa strony i prowadzi do powstania szkody niezalenie od treciorzeczeniakoczcegopostpowaniewsprawie.Wtakichwypadkachwobecbraku odpowiedniego postpowania umoliwiajcego stwierdzenie niezgodnoci z prawem takiego orzeczenia, strona nie bdzie moga dochodzi odpowiedniego odszkodowania od Skarbu Pastwa. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego takie unormowanie narusza istot prawa do wynagrodzenia szkody wyrzdzonej przez niezgodne z prawem dziaanie organwwadzypublicznej,jestzatemniezgodnezart.77ust.1Konstytucji.
Instytucjawznowieniapostpowaniawwietleart.190ust.4Konstytucji
1.
Wyrokz20maja2003r.,SK10/02
Trybunastwierdzi,eart.399iart.401(1)1k.p.c.szgodnezart.32ust.1orazart.190 ust. 4 Konstytucji. Tym samym, nie podzieli zarzutwskarcego, ktry w unormowaniu instytucji wznowienia postpowania jedynie w sytuacji, gdy postpowanie zostao zakoczone wyrokiem, upatrywa naruszenia konstytucyjnej zasady rwnoci oraz ograniczeniazakresuorzecze,wobecktrychdopuszczalnejestwznowieniepostpowania.
Tezy:
Wznowienie postpowania przewidziane w art. 190 ust. 4 Konstytucji jest szczegln instytucj, okrelan w doktrynie pojciem uzdrowienia (sanacji) postpowania (sdowego, administracyjnego) opartego na niekonstytucyjnym akcie normatywnym. Przyj naley, e u podstaw instytucji wznowienia okrelonejoglnie w art. 190 ust. 4 Konstytucji, a skonkretyzowanej w poszczeglnych procedurach ley zaoenie, e zdyskwalifikowanie konstytucyjnoci okrelonego aktu normatywnego stanowi szczegln przyczyn do wznowienia (wzruszenia) rozstrzygnicia opartego na takim akcie,azatemewzgldnamaterialnpraworzdno(sprawiedliwo)uzyskujeprymat nad zasad pewnoci i bezpieczestwa prawnego (Z. CzeszejkoSochacki, Wznowienie postpowaniajakoskutekporedniorzeczeniaTrybunauKonstytucyjnego,PiPz.2/2000,s16). ()Wobowizujcymstanieprawnym,instytucjawznowieniapostpowaniawzwizku z orzeczeniem Trybunau zyskaa rang konstytucyjn. Artyku 190 ust. 4 Konstytucji przyjmujejakozasadwzruszalnorozstrzygniidecyzjiwydanychnapodstawieaktw normatywnych uznanych za sprzeczne z Konstytucj, umow midzynarodow i ustaw.
129
Jednoczenie ustrojodawca zdecydowa, e sposb i zakres wzruszania orzecze, rozstrzygni i decyzji musi by odmienny w poszczeglnych rodzajach postpowa. Dlategoteunormowaniaszczegowepozostawiaprzepisomproceduralnymrzdzcym poszczeglnymidziedzinamiprawa. () Trybuna Konstytucyjny stoi na stanowisku, e regulacje ustawowe konkretyzuj regulacj konstytucyjn, ale nie zawaj jej jak to twierdz uczestnicy postpowania. Biorc pod uwag cel instytucji wznowienia, ustawodawca konsekwentnie przyj, na gruncie procedury cywilnej, i wznowi mona jedynie postpowanie zakoczone wyrokiem. Posuenie si w art. 190 ust. 4 Konstytucji pojciem prawomocne orzeczenie sdowe byo konieczne, gdy w postpowaniu nieprocesowym rozstrzygnicia, co istoty sprawyzapadajwformiepostanowieizgodniezart.524k.p.c.postpowanietakiemoe ulecwznowieniu. Jak podnis Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 13 maja 2002 r., wznowienie postpowaniajestjedynymsposobemprzewidzianymwkodeksiepostpowaniacywilnego umoliwiajcym rozpoznanie sprawy, w ktrej zapad wyrok koczcy postpowanie w sprawie i wyrok ten jest prawomocny co wynika z art. 399 k.p.c. Skarga o wznowienie postpowania jest wyjtkiem od zasady prawomocnoci orzecze i wynika std, i powaga rzeczy osdzonej powinna chroni te orzeczenia, ktre odpowiadaj wymogom praworzdnoci,awicgdyszgodnezprawdmaterialnizprawem(SK32/01,OTKZU nr3/2002,s.411). Istota wznowienia postpowania zasadza si zatem na moliwoci wzruszenia prawomocnego rozstrzygnicia sdu. Odnoszc si do zakresu przedmiotowego dopuszczalnoci skargi o wznowienie postpowania, naley przyj za doktryn, e dopuszczalne jest wznowienie postpowania zakoczonego prawomocnym rozstrzygniciemcodoistotysprawy.Takimrozstrzygniciemwprocesiejestwyrok. ()Kadeorzeczeniesdustajesiprawomocne,jeelinieprzysugujeodniegorodek odwoawczy lub inny rodek zaskarenia (art. 363 1 k.p.c.). Prawomocny wyrok, odmiennie ni postanowienie koczce w procesie postpowanie w sprawie, posiada ponadto przymiot powagi rzeczy osdzonej. Wnauceprawa odrnia si prawomocno formaln (niemono zmiany rozstrzygnicia) oraz prawomocno materialn dotyczc skutkw prawnych rozstrzygnicia ze wzgldu na jego tre zawart w orzeczeniu sdowym. Ten ostatni skutek odnosi si do orzecze sdowych zawierajcych rozstrzygnicie co do istoty sprawy i polega na tym, e prawomocne orzeczenie sdowe, zawierajce rozstrzygnicie merytoryczne korzysta z tzw. powagi rzeczy osdzonej, czyli wyklucza ponowne postpowanie sdowe w tej samej sprawie midzy tymi samymi podmiotami prawnymi (W. Siedlecki, Z. wieboda, Postpowanie cywilne. Zarys wykadu. WydawnictwoPrawnicze,Warszawa1998,s.280283). ()Wyrok Trybunau Konstytucyjnego, stwierdzajcy niekonstytucyjno przepisu bdcego podstaw orzeczenia o konstytucyjnym prawie do sdu, otwiera skarcemu, zgodnie z istot regulacji zawartej w art. 190 ust. 4 Konstytucji, drog do uzdrowienia postpowania sdowego, opartego na niekonstytucyjnym przepisie, ale w powizaniu z 1 ustawow podstaw wznowienia okrelon w art. 401 k.p.c. Ze swej istoty, wznowienie postpowaniadopuszczalnejesttam,gdzieniemajuinnejmoliwocirealizacjiprawa do rozpatrzenia sprawy. Poszanowanie stosunkw prawnych, uksztatowanych prawomocnie na podstawie obowizujcego w dacie ich rozstrzygania stanu prawnego, jestwyrazemzasadypewnociibezpieczestwaprawnego,mawicswojeaksjologiczne
130
uzasadnienie. W stosunku do tych zasad wznowienie postpowania prawomocnie zakoczonegojestwyjtkiem,ktregopodstawmuszbyszczeglniewanewzgldy, w sposb konkretny zdefiniowane w poszczeglnych procedurach i uruchamiane przy zachowaniu szczeglnego reymu (Z. CzeszejkoSochacki, Wznowienie postpowania jako skutekporedniorzeczeniaTrybunauKonstytucyjnego,PiPz.2/2000,s16). W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, art. 190 ust. 4 Konstytucji ustanawia podstaw wznowienia, ktra nie zostaa zawona przez ustawodawc. Ustrojodawca pozostawi wiadomie uregulowanie kwestii szczegowych poza Konstytucj. Ustawodawca stworzy za moliwo wznowienia postpowania sdowego w sytuacji, gdy postpowanie cywilne zakoczyo si wyrokiem i nie ma innej drogi weryfikacji rozstrzygniciapodjtegowoparciuoniekonstytucyjnyprzepis. ()Nagrunciepostpowaniacywilnego,instytucjawznowieniamanaceluumoliwienie, w uzasadnionych przypadkach, ponowne rozpatrzenie i rozstrzygnicie sprawy, ktra zostaa ju prawomocnie osdzona, a wic zakoczona orzeczeniem rozstrzygajcym spraw co do istoty, stwarzajcym stan prawny powagi rzeczy osdzonej (res iudicata ). Konsekwencj procesowtegostanu jestniemonoskutecznegowszczciapostpowania w tym samym przedmiociei midzy tymi samymi stronami, albowiem w takim wypadku pozew,jakoniedopuszczalny,podlegaodrzuceniunapodstawieart.199lpkt2k.p.c. Skarga o wznowienie postpowania jest zatem wyjtkiem od zasady prawomocnoci orzeczeiwynikastd,ipowagarzeczyosdzonejpowinnachroniteorzeczenia,ktre odpowiadaj wymogom praworzdnoci. Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego kreuj now rzeczywisto prawn w stosunku do tej ustalonej na podstawie zaskaronych przepisw.Oznaczatomoeprzeksztacenieuksztatowanychpoprzednio,napodstawie ostatecznej decyzji administracyjnej lub wyroku sdu, stosunkw prawnych, praw i obowizkw (K. Sobieralski, Wznowienie postpowania administracyjnego i sdowoadministracyjnego a ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, Samorzd Terytorialny nr 2/1998,s.61).Orzeczeniemksztatujcymstosunkiprawne,prawaiobowizkiwprocesie cywilnym jest prawomocny wyrok. Dlatego te Trybuna Konstytucyjny doszed do 1 przekonania, e art. 399 i art. 401 1 k.p.c. jest zgodny z art. 190 ust. 4 Konstytucji w zwizkuzart.79Konstytucji.
2.
Przedmiotem kontroli by art. 401(1) 1 k.p.c., regulujcy moliwo wznowienia postpowania wskutek wyroku Trybunau Konstytucyjnego. Skarca zarzucaa badanej regulacji, e umoliwia wznowienie postpowania wycznie wwczas, kiedy wyrok Trybunau Konstytucyjnego, orzekajcego o niezgodnoci aktu normatywnego zKonstytucj, wchodzi w ycie po prawomocnym zakoczeniu postpowania w sprawie, anie w jego toku. Wyrok sdu drugiej instancji w sprawie skarcej uprawomocni si wskutek odrzucenia kasacji retroaktywnie, co spowodowao uchybienie terminowi na wniesienieskargiowznowieniepostpowania,ktryupynprzeddowiedzeniemsiprzez skarc o prawomocnoci orzeczenia. Trybuna stwierdzi niezgodno z Konstytucj art. 401 (1) 1 k.p.c. w zakresie, w ktrym dotyczywyrokw uprawomocniajcych siz moc wsteczn poupywie miesicznego terminuprzewidzianegona wznowienie postpowania
131
na skutek odmowy przyjcia lub odrzucenia kasacji. Trybuna orzek, e badany przepis naruszawszczeglnocikonstytucyjneprawodosduorazart.190ust.4Konstytucji.
Tezy:
Retrospektywnouzyskaniaprawomocnociprzezwyrokpowodujewic,etermindo zoenia wniosku o wznowienie postpowanie upywa przed dowiedzeniem si przez zainteresowanego o prawomocnoci orzeczenia, ktre powinno by wznawiane, z kolei zabezprawomocnociorzeczenia niejestmoliwewystpienieowznowienie. ()Wolaustrojodawcywyraniewart.190ust.4Konstytucjiwskazuje,inietylkojest dopuszczalne rozpatrzenie sprawy w nowym stanie prawnym uksztatowanym w nastpstwieorzeczeniaTrybunauoniekonstytucyjnoci,aleemoliwotakajestujta jakopodmiotowe,konstytucyjneprawouprawnionego () Wznowienie, o ktrym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szerszy sens: obejmuje sob bowiem wszelkie instrumenty proceduralne (w tym take wznowienie postpowania sensu stricto, przewidziane na wypadek orzeczenia przez Trybuna o 1 niezgodnocizKonstytucjprawnejpodstawyorzeczenia,jaknp.art.401 k.p.c.)stojcedo dyspozycjistronisdw,dzikiktrychwykorzystaniumoliwejestprzywrceniestanu konstytucyjnoci.Niebyobywicprawidowerozumowanie,iskorowjakieprocedurze istnieje przepis wyranie normujcy instytucj wznowienia postpowania na wypadek orzeczenia przez TK o niekonstytucyjnoci prawnej podstawy rozstrzygnicia, to niejako przez przeciwiestwo wykluczone jest zastosowanie innych, normalnych rodkw proceduralnych, ktrymi dysponuje waciwa procedura np. na wypadek zaistnienia nadzwyczajnych okolicznoci (przykadowo: przywrcenia terminu, art. 359 k.p.c. w odniesieniu do postanowie czy art. 154155 k.p.a. albo art. 29 ustawy o NSA). Wszelkie bowiem nadzwyczajne instrumenty proceduralne, stojce w dyspozycji organw stosujcychprawo,mogbywykorzystanejakorodekrestytucjikonstytucyjnegostanu rzeczy,rodkamistojcymiwdyspozycjiorganu,nawypadekuprzedniego stwierdzenia niekonstytucyjnoci aktu. Ta kompetencja, a take wykorzystanie jako metody wykadni prawainterpretacjizgodnejzKonstytucj,swyrazemoperacjonalizacjiart.82Konstytucji wodniesieniudowadzypublicznej,jakssdy.
3.
Trybuna orzek, e art. 399 k.p.c. oraz art. 401(1) 1 k.p.c. s zgodne z Konstytucj, w szczeglnocizart.45ust.1orazart.190ust.4.
Tezy:
Prawo do wznowienia postpowania w wypadku orzeczenia przez Trybuna Konstytucyjny niekonstytucyjnoci prawnej podstawy prawomocnego orzeczenia sdowego, ostatecznej decyzji administracyjnej lub rozstrzygnicia w innych sprawach (art. 190 ust. 4 Konstytucji) jest (w zakresie w jakim dotyczy sanacji rozstrzygni sdowych)jednymzaspektwprawadosdu(art.45Konstytucji).)Taktewypowiedzia si Trybuna Konstytucyjny w sprawie SK 5/03, wyrok z 9 czerwca 2003 r., OTK ZU nr 6/2003, poz. 50. Wskazano tam, e trzy elementy skadajce si na prawo do sdu (sam
132
dostp do sdu, do odpowiednio uksztatowanej, rzetelnej procedury oraz do uzyskania wicegorozstrzygnicia podobniewwyrokuTKz9czerwca1998r.,sygn.K.28/97,OTK ZU nr 4/1998, poz. 50) wymagaj sprecyzowania kryteriw, jakim powinno odpowiada prawo do wymiaru sprawiedliwoci przez wskazanie cech, jakim ten wymiar sprawiedliwocipowinienodpowiada. () Autonomiczny charakter pojcia wznowienia w art. 190 ust. 4 Konstytucji i konieczno osignicia celu sanacji konstytucyjnej przewidzianej w tym przepisie. Ze wzgldu na bezpieczestwo obrotu oraz charakter orzecze sdowych i decyzji administracyjnych, szczegln ochron prawomocnoci czy ostatecznoci tego rodzaju indywidualnych aktw stosowania prawa przewiduj przepisy waciwe dla takich postpowa, zawarte w ustawach zwykych. Dlatego te wznowienie postpowania, przewidziane w tych przepisach, jako prowadzce do wzruszenia prawomocnych i ostatecznych rozstrzygni tego rodzaju, wspomniane procedury traktuj jako wyjtek, nakazujcprzesankiwznowieniainterpretowacile. 1 ()Wposzukiwaniachinterpretacyjnychniemonazapominaofakcie,eart.401 k.p.c. mainnrationiklasycznewznowienieiepojawisinainnym,pniejszymniinne przepisy o wznowieniu, etapie historycznego rozwoju procedury, jako przepis w zaoeniu majcy doprowadzi do sanacji w duchu konstytucyjnoci sytuacji prawnych uksztatowanych przez wyroki sdowe. Take pniejszy termin towarzyszy wprowadzeniu do obrotu prawnego art. 178 ust. 1 Konstytucji nakadajcego odmienne powinnoci interpretacyjne na sdy. Nie ma take adnych przeszkd aby w zakresie procedury cywilnej uznawa dopuszczalno implementacji art. 190 ust. 4 Konstytucji 1 kilkuinstrumentamiprawnymi:wzakresiewyrokwpoprzezart.401 k.p.c.,wzakresie postanowiewpewnymfragmenciepoprzezart.359k.p.c.,winnymjeszczefragmencie (Trybuna Konstytucyjny nie przeprowadza w tym zakresie szczegowych analiz; ta kwestiajestzadaniemustawodawcyiorzekajcychsdw,ktrychTrybunainstruowaw zakresie ich powinnoci nie moe) przy pomocy jeszcze innych instrumentw znajdujcychsiwk.p.c.,poddanychstosownejinterpretacjisystemowej (zasadawyboru 1 wykadni zgodnej z Konstytucj), historycznej (ratio art. 401 k.p.c. jako upostaciowanie implementacji art. 190 ust. 4 Konstytucji) itd. Przy takim podejciu do sprawy siganie do ostatecznoci, jak jest uznanie za niekonstytucyjny przepisu, ktry stanowi podstaw niekonstytucyjnejpraktyki jestzbdne.
4.
Trybuna orzek w szczeglnoci, e art. 401(1) k.p.c. jest niezgodny z art. 190 ust. 4 w zwizkuzart.32ust.1,art.45ust.1orazart.77ust.2Konstytucji.
Tezy:
1 1 Artyku401 k.p.c.jestsprzecznyzart.190ust.4Konstytucji.Niekonstytucyjnoart.401 k.p.c., polegajca na sprzecznoci z art. 190 ust. 4 Konstytucji, pozostaje w zwizku z prawemdosdu(art.45Konstytucji).Prawodosanacjikonstytucyjnociwyraonewart. 190 ust. 4 Konstytucji dokonuje si w drodze stosownej procedury. Jest to procedura sdowa.Wtymzakresieart.190ust.4wyraawic(jaktojuwskazanowsprawieosygn.
133
SK 53/03) pewien z aspektw konstytucyjnego prawa do sdu, cho bynajmniej nie dotyczytylkosprawrozstrzyganychwycznienadrodzesdowej.Dlategonaruszenieart. 1 190 ust. 4 Konstytucji przez art. 401 k.p.c. nastpuje poprzez ugodzenie w moliwo zastosowaniaprocedurysanacyjnej,atymsamymograniczaprawodosdu,jeelichodzi osanacjpostpowasdowych.Podkreliprzytymnaley,eniechodzituoprawodo kasacji, lecz o prawo do wzruszenia orzeczenia sdowego w wyniku orzeczenia niekonstytucyjnoci jego normatywnej podstawy. Ubiegajcy si bezskutecznie o konstytucyjn sanacj nie ma zamknitej w oglnoci drogi sdowej. Jest ona jednak uksztatowana w taki sposb, e nie mona, wykorzystujc j, uzyska efektu, jaki gwarantujeart.190ust.4Konstytucji. 1 Niekonstytucyjnoart.401 k.p.c.polegatakenatym,ejelichodziocelwskazanywart. 190 ust. 4 Konstytucji (Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego o niezgodnoci z Konstytucj(...),napodstawiektregozostaowydaneprawomocneorzeczeniesdowe(...), stanowipodstawdowznowieniapostpowania(...)nazasadachiwtrybieokrelonychw przepisach waciwych dla danego postpowania), prowadzi on do nierwnego traktowania sytuacji z konstytucyjnego punktu widzenia wymagajcych jednakowego 1 traktowania. Artyku 401 k.p.c. narusza zatem art. 32 ust. 1 Konstytucji. Inaczej bowiem traktuje osoby, ktrych prawa konstytucyjne zostay naruszone przez norm uznan za niekonstytucyjn, bdc podstaw orzeczenia w postaci wyroku, i inaczej osoby, ktrych prawa konstytucyjne zostay naruszone tak samo, ale w ich sprawach norma uznania za niekonstytucyjn bya podstaw orzeczenia w postaci postanowienia. Zrnicowanie to, zdaniemTrybunauKonstytucyjnego,niejestuzasadnionezpunktuwidzeniaart.190ust.4 Konstytucji.
5.
Wyrokz 28listopada2006r.,SK19/05
Przedmiotem kontroli by art. 416 k.p.c., wyczajcy moliwo dalszego wznowienia postpowania zakoczonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie. Skarcy zarzuci kwestionowanej regulacji zamknicie drogi sdowej wznowieniapostpowania.Trybunaorzek,eart.416k.p.c.,wzakresiewjakimwycza dopuszczalno wznowieniapostpowania w sytuacji, gdy podstaw skargio wznowienie jestart.401(1)k.p.c.jestniezgodnyzart.190ust.4Konstytucji.
Tezy:
Celemart.190ust.4Konstytucjijestusunicieskutkwobowizywanianiekonstytucyjnego przepisu.Chodzituoskutkiwywoanejegozastosowaniemjakopodstawyprawomocnego orzeczeniasdowego,ostatecznejdecyzjilubinnegorozstrzygnicia.Innymisowycelem art. 190 ust. 4 Konstytucji jest wyeliminowanie z obrotu prawnego opartych na niekonstytucyjnymprzepisierozstrzygnikoczcychkonkretnspraw.Naleyprzytym zaznaczy, e zastosowanie art. 190 ust. 4 inaczej ni art. 79 Konstytucji nie zakada uprzedniego wyczerpania toku instancyjnego. Istotne jest, eart.190ust. 4 Konstytucjinie przewidujeautomatycznegowyeliminowaniatakichrozstrzygni(iichskutkw),astwarza tylko moliwo ponownego rozpatrzenia danej sprawy na podstawie zmienionego stanu prawnego, uksztatowanego w nastpstwie orzeczenia Trybunau o niezgodnoci aktu
134
normatywnegozprzepisemmajcymwyszrangwhierarchiczniezbudowanymsystemie prawnym(zob.wyrokiTKz:7wrzenia2006r.,sygn.SK60/05,OTKZUnr8/A/2006,poz. 101; 20lutego 2002 r.,sygn. K 39/00, OTKZU nr 1/A/2002,poz. 4oraz 11 czerwca 2002 r., sygn.SK5/02,OTKZUnr4/A/2002,poz.41).()Naleyzatemprzyj,ecelzakadanyw tym przepisie powinien by realizowany przez wszelkie rodki prawne postawione do dyspozycji stronom i sdom, dziki ktrym mona osign efekt w postaci ponownego rozstrzygnicia sprawy, na podstawie stanu prawnego po wyeliminowaniu niekonstytucyjnych przepisw (por. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTKZUnr4/A/2004,poz.35orazwyrokiz:11czerwca2002r.,sygn.SK5/02;z9czerwca 2003r.,sygn.SK12/03,OTKZUnr6/A/2003,poz.51;2marca2004r.,sygn.SK53/03,OTK ZU nr3/A/2004,poz.16;27padziernika2004r.,sygn.SK1/04,OTKZUnr9/A/2004,poz. 96). ()Art.190ust.4Konstytucjinakazujeustawodawcyokreleniewprzepisachwaciwych dladanegopostpowaniazasaditrybuwznowieniapostpowania,uchyleniadecyzjilub innego rozstrzygnicia. W dotychczasowym orzecznictwie Trybuna przeciwstawia si tezie, e pozostawienie przez ustrojodawc unormowania zasad i trybu ustawodawcy zwykemu jest rwnoznaczne z przyznaniem mu swobody ksztatowania zakresu dopuszczalnej restytucji w przepisach proceduralnych. Teza taka jest oparta na nieprawidowym zaoeniu, bo dopuszcza moliwo wykadni zasady konstytucyjnej poprzez tre regulacji ustawy zwykej (k.p.c.), co przeczy hierarchii rde prawa (sygn. SK53/03).Zart.190ust.4Konstytucjiwynikazakazksztatowaniaprocedurrestytucyjnych w sposb pozostawiajcy sytuacje, w ktrych zainteresowany nie ma rodka prawnego umoliwiajcego ponowne rozpatrzenie sprawy zakoczonej wczeniej rozstrzygniciem opartym na niekonstytucyjnym przepisie. () Trybuna Konstytucyjny podtrzymuje w niniejszej sprawie pogld, e z art. 190 ust. 4 Konstytucji wynika konstytucyjne prawo podmiotowe. Mona je okreli jako prawo do skorzystania ze rodkw proceduralnych zmierzajcych do wydania w zakoczonej sprawie nowego rozstrzygnicia, opartego na stanie prawnym uksztatowanym wskutek wejcia w ycie orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego. ()Art. 416 k.p.c ma wymiar konstytucyjny. Przyjte w nim rozwizanie jest zwizane z zasad pastwa prawnego (art. 2 Konstytucji), zasad sprawnoci dziaania organw pastwa (wstp do Konstytucji) oraz prawem do sdu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Zasada stabilnoci prawomocnych orzecze sdowych ma istotne znaczenie z punktu widzenia formalnego aspektu zasady pastwa prawnego, zasady ochrony zaufania do pastwa i prawaorazprawadorozstrzygniciasprawysdowejwrozsdnymczasie.Oczywistejest, e kada sprawa, w tym kady spr prawny rozpatrywany w drodze sdowej, powinna mie swoje ostateczne, skuteczne i niepodwaalne na drodze prawnej rozstrzygnicie. Niewzruszalno prawomocnych orzecze sdowych nie jest zasad absolutn, jednak odstpstwa od niej musz by oceniane z punktu widzenia wskazanych wyej dyrektyw konstytucyjnych,przyzaoeniu,esamazasadajestelementemzasadypastwaprawnego. Art.416k.p.c.wykluczaprzytymdodatkowostosowanieswoistejobstrukcjiprocesowej.W jego braku moliwe byoby wielokrotne wnoszenie skarg o wznowienie postpowania, opartych na coraz to nowych podstawach, ktrych zasadno sdy musiayby bada w kolejnych procesach cywilnych. Kodeks wprowadza zatem rodek majcy na celu wymuszenie wnikliwego rozwaenia sytuacji prawnej w wypadku skadania skargi o
135
wznowienie postpowania, a tym samym przyczynia si do usprawnienia dziaalnoci sdw. Z powyszych wzgldw naley przyj, e samo wykluczenie moliwoci wielokrotnego wznawiania postpowania nie narusza unormowa konstytucyjnych. Dotyczy to rwnie postpowazakoczonychorzeczeniami,ktresniezgodnezprawem,anawetwydajsi niesprawiedliwe. Potwierdza to analiza podstaw wznowienia postpowania, do ktrych nale tylko wyczerpujcookrelone w kodeksie szczeglnieistotne bdy i wady prawne samegoorzeczenialubpostpowaniaprowadzcegodojegowydania.Dlategoniesapriori wykluczoneprzezKonstytucjograniczeniamoliwociwznowieniapostpowania,rwnie wsytuacjigdypodstawwznowieniajestwyrokTrybunauKonstytucyjnego.()Oceniajc zakwestionowanregulacj,TrybunaKonstytucyjnydoszeddowniosku,eprzyjcieprzez ustawodawc, i wczeniejsze wznowienie postpowania w sprawie wyklucza ponowne wznowieniemajcenacelusanacjkonstytucyjnociorzeczenia,stanowinieproporcjonalne podkrelenie cile formalnego aspektu pastwa prawnego w stosunku do zasady nadrzdnoci Konstytucji w systemie rde prawa (art. 8 ust. 1) oraz zasad dotyczcych skutkworzeczeTrybunauKonstytucyjnego(art.190ust.3i4Konstytucji).
Kasacjaiprzedsdkasacyjny
1.
TrybunaKonstytucyjnyorzekm.in.,eart.1k.p.c.,rozumianywtensposb,iwzakresie pojcia sprawy cywilnej nie mog si mieci roszczenia dotyczce zobowiza pieninych,ktrychrdostanowidecyzjaadministracyjna,jestniezgodnyzart.45ust.1 wzwizkuzart.31ust.3 KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
Tezy:
Konstytucja przewiduje zasadinstancyjnoci, ktra wzmacniaprawo dosdu, poniewa gwarantuje proceduraln kontrol postpowania sdowego. Jeszcze na tle dawnych przepisw, Trybuna wskaza, e jej celem jest zapobieganie pomykom i arbitralnoci w pierwszej instancjiabrakmoliwocizaskareniapostanowieniadosdu wyszej instancji ogranicza zainteresowanym prawo do sdu, co jest sprzeczne z zasad demokratycznego pastwaprawnego(K.4/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.16).Worzeczeniachwydanychpod rzdemKonstytucjiz1997r.Trybunazwracauwagnaznaczenie,jakiedlaksztatuprawa dosdumaart.78konstytucji,stanowicygwarancjkontroliinstancyjnejorzeczenia.Jego dopenieniemjestart.176ust.1konstytucji.Samoumieszczenieart.176wrozdzialeosdach nie jest jednak w ocenie Trybunau przypadkowe lecz wskazuje, e zasada dwuinstancyjnociniestanowielementuoglnegoprawadosdu,asamart.45konstytucji zapewniajcy kademu prawo do sdu gwarancji tej nie czy z dwuinstancyjnoci rozpoznania sprawy przez sd, o ile sprawa od pocztku do koca nie podlega kognicji sdownictwa(takK.41/97,OTKZUNr7/1998,poz.117,s.654i656).Zarwnoart.78,jaki 176 ust. 2, kwestie sposobu realizacji wyraonej w nich zasady dwuinstancyjnoci pozostawiajustawodawstwuzwykemu.
136
Na tle powyszych uwag naley z caym naciskiem podkreli, i powoane normy konstytucyjne odnosz si do orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Konstytucja gwarantuje bowiem dwuinstancyjny tryb postpowania. Mona zatem powiedzie, e gdyby kodeks postpowania cywilnego w ogle nie przewidywa kontroli orzecze w trzeciej instancji, jego regulacja te mieciaby si w ramach konstytucyjnego modelu prawadosdu.Ustawodawcapolski,wzoremobcychprawodawcw,wprowadzi jednak szczegln kontrol orzecze zapadajcych w postpowaniu cywilnym w drugiej instancji.Jestnikasacja.Wliteraturzepodkrelasi,ezakresskargikasacyjnejzostaujty szeroko; wyczenia s wyliczone taksatywnie. Zwrcono te uwag, e w sprawach, w ktrych kasacja nie przysuguje, nadzr Sdu Najwyszego jest jednak sprawowany, a to dziki moliwociprzedstawienia mu do rozstrzygnicia przez skadorzekajcy w drugiej instancji zagadnie budzcych powane wtpliwoci (por. K. Piasecki, Kodeks postpowania cywilnego, komentarz, t. I, Warszawa 1996, s. 1150, 1151). Model kasacji przyjty przez ustawodawc zwykego jest niewtpliwie jednym z moliwych rozwiza prawnych. Nie jest zadaniem Trybunau Konstytucyjnego dokonywanie oceny, czy jest to model najwaciwszy,najlepiejpasujcydocaegomodeluprocedurycywilnej.Trybunastwierdza natomiast, e wyczenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza prawa do sdu w ksztacie, jaki nadaa mu obowizujca konstytucja. Niedopuszczalno skargi kasacyjnej w okrelonych kategoriach spraw mieci si te w standardach prawa midzynarodowego. Z punktu widzenia rozstrzygnicia w niniejszej sprawie istotne jest przywoanie orzeczenia Trybunau Strasburskiego, uznajcego, e prawa do sdu nie narusza sytuacja, w ktrej przepisy krajowe wyczaj moliwo wniesienia kasacji w sprawachmniejszejwagi(orzeczenieEuropejskiegoTrybunauPrawCzowiekaz19grudnia1997 r.wsprawieBruellaGomezdelaTorrev.Spain,skarganr26737/95,Reports1997 VIII). Podsumowujc wypada stwierdzi, e przepisy konstytucji daj ustawodawcy zwykemu swobod kreowania rodkw zaskarenia orzecze zapadych w drugiej instancji; wprowadzajc je do procedury cywilnej mg dowolnie uksztatowa zakres ich dopuszczalnoci.Ztychwzgldwnieuzasadnionejesttwierdzenieskarcego,eart.392i art.393pkt1kpcnaruszajprzysugujcemuprawodosdu.
2.
Postanowieniez10sierpnia2001r.,Ts58/01
Trybunaodmwinadaniadalszegobieguskardzekonstytucyjnejwsprawiezgodnociart. 393(3)1k.p.c.zart.45ust.1orazart.2Konstytucji.Trybunauznazabezzasadnezarzuty skarcej dotyczce niejasnego i arbitralnego brzmienia przesanek odmowy przyjcia kasacji.
Tezy:
Na wstpie przypomnie naley, e art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji gwarantujdwuinstancyjnopostpowaniawodniesieniudospraw,ktreodpocztkudo koca s rozpoznawane przez sdy. Ani art. 45 ust. 1 powoany jako jedna z podstaw skargi konstytucyjnej ani aden inny przepis Konstytucji nie ustanawia natomiast gwarancji trjinstancyjnoci postpowania sdowego. Tym samym, co wielokrotnie podkrelano w orzecznictwie, prawo do wniesienia kasacji w postpowaniu cywilnym nie
137
stanowi koniecznego elementu prawa do sdu, a wyczenie okrelonych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza prawa do sdu w ksztacie, jaki nadaa mu obowizujca konstytucja(wyrokz10lipca2000r., SK12/99,OTKZUNr5/2000,s.819). Nie oznacza to jednak, e przepisy ustalajce zakres i granice kasacji nie mog sta si przedmiotemocenyTrybunau Konstytucyjnego.Wewszystkich tych bowiemwypadkach, gdyustawodawcazwykyuznazauzasadnioneustanowieniedostpudoskargikasacyjnej, musitobyunormowane wzgodzieznormami,zasadamiiwartociamikonstytucyjnymi. Wykluczone jest wic np. ujmowanie kasacji w sposb, ktry jej rozpoznawanie pozostawiaby arbitralnemu uznaniu sdw, czy te w sposb, ktry naruszaby konstytucyjnzasadrwnoci.
3.
Postanowieniez19lipca2005r.,SK37/04
Trybunaumorzypostpowaniewsprawieozbadaniezgodnocizart.45ust.1wzwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji art. 393 1 w zwizku z 393(7) 1 k.p.c. ze wzgldu na niedopuszczalnoorzekania.Kwestionowane przepisywprowadzayinstytucj przedsdu kasacyjnegoibyyprzedmiotemkontroliwsprawachSK26/02orazSK46/03.
Tezy:
Wniniejszejsprawieskarcyzarzucilinaruszenieart.45ust.1,gwarantujcegoprawodo sdu. W zwizku z tym Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e wedug utrwalonego orzecznictwa Trybunau prawo do sdu, gwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie obejmuje swym zakresem moliwoci wniesienia kasacj i. Przeciwnie, Konstytucja gwarantuje dwuinstancyjno postpowania sdowego. Nawet gdyby polski kodeks postpowaniacywilnegonieprzewidywawoglekontrolikasacyjnejorzecze,niemona byregulacjitejzarzucaniezgodnociz art.45ust.1Konstytucji.
4.
Trybuna dokona oceny konstytucyjnoci art. 5 ust. 2 ustawy z 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastaww,ustawy okosztachsdowychwsprawachcywilnychorazustawyokomornikach sdowych i egzekucji w zwizku z art. 393 1 k.p.c. Ustawa nowelizujca zmienia brzmienieart.3931k.p.c.,zmocoddnia1lipca2000r.,uzaleniajcprzyjciekasacjiod istnienia istotnego zagadnienia prawnego w sprawie, potrzeby wykadni budzcych wtpliwoci zagadnie prawnych oraz braku oczywistej bezzasadnoci kasacji. Norma intertemporalna zawarta w art. 5 ust. 2 ustawy nowelizujcej nakazywaa stosowanie przepisw dotychczasowych do zoenia i rozpoznania rodkw zaskarenia od orzecze wydanychprzeddniemwejciawycieustawy.Jednakzgodniezuchwa skadu7sdziw Sdu Najwyszego z 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00, OSN CP Nr 4/2001, poz. 53 jakkolwiekzoenieirozpoznaniekasacjizgodniezart.5ust.2ustawynowelizujcej ma nastpowa wedle przepisw dawnych, to jednak sam art. 393 k.p.c. w nowym
138
brzmieniu, ksztatujcym wymogi tekstu kasacji, nie mwi ani o zoeniu ani rozpoznaniu kasacji.Trybunauzna,ewzakresiewjakimnieprzewidujeszczeglnej regulacji dotyczcej przyjcia do rozpoznania kasacji do Sdu Najwyszego, zoonych przed dniem 1lipca 2000 r. od wyrokw Sdu Okrgowego w Warszawie Sdu Antymonopolowego jest niezgodny z zasad zaufania obywatela do pastwa i stanowionegoprzezeprawa,wyraonwart.2KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiejoraz niejestniezgodnyzart.45ust.1Konstytucji
Tezy:
W ocenie Trybunau Konstytucyjnego specyficzna funkcja procesowa kasacji, jako jedynego rodka zaskarenia w postpowaniu antymonopolowym nie powinna by pominita przy ksztatowaniu regu intertemporalnych, odnoszcych si do rozpoznania kasacji oraz do unormowa przedsdu w postpowaniu antymonopolowym. Pominicie tej specyfiki w treci art. 5 ust. 2 ustawy nowelizujcej prowadzi bowiem do wadliwegoujciazaskaronegoprzepisuintertemporalnegoiwdalszejkolejnocido jegokolizjizuregulowaniemKonstytucji. () W ocenie Trybunau Konstytucyjnego niewaciwe w tym zakresie ujcie przepisu przejciowego art. 5 ust. 2 ustawy nowelizujcej w zwizku z art. 393 1 k.p.c. (i generowanejztych regulacjinormyprawnej)polegana tym,iustawodawcadopucido zaskoczenia autorw kasacji, zoonych od orzecze wydanych przed 1 lipca 2000 r., sformuowaniem ex post (a w nastpstwie: stosowanych wstecznie) dodatkowych przesanek procesowych rozpoznania kasacji. Uniemoliwi przeto skadajcym kasacje przed1lipca2000r.dokonaniepenejkalkulacjiskutkwwniesieniakasacji.Podstawtakiej kalkulacji byo bowiem prawo obowizujce w chwili skadania kasacji; ono za nie przewidywao dodatkowych przesanek rozpoznania kasacji wprowadzonych w wyniku nowelizacjiart.393k.p.c.oddnia1lipca2000r. W tym te zakresie w ocenie Trybunau Konstytucyjnego nie zostay dochowane w uregulowaniu intertemporalnym art. 5 ust. 2 ustawy nowelizujcej w zwizku art. 393 k.p.c. warunki wymagane przy zastosowaniu zasady bezporedniego dziaania ustawy nowej (por.: orzeczenieTKz2marca1993r.,K.9/92,OTK1993,cz.I,poz.6). ()ZdaniemTrybunauKonstytucyjnegocopodniswswymstanowiskuRzecznikPraw Obywatelskich nowe uwarunkowania rozpoznania rodkw zaskarenia nie powinny by narzucane ex post i to dodatkowo w sposb arbitralny (por. orzeczenie TK z 19 padziernika 1993 r., K. 14/92, OTK w 1993 r., cz. II, poz. 35). Wobec niespenienia tego postulatu przez obowizujce od 1 lipca 2000 r. sformuowanie art. 5 ust 2 ustawy nowelizujcej (w zwizku z art. 393 1 k.p.c. po nowelizacji), ustawodawca naruszy w odniesieniu do autorw kasacji zoonych przed dniem 1 lipca 2000 r. od orzecze Sdu Antymonopolowegowydanychprzedtymdniemzasadichzaufaniadoobowizujcego prawai,porednio,dopastwastanowicegotoprawo.
5.
Trybuna orzek, e art. 5 ust. 2 ustawy z 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastaww, ustawy o
139
kosztach sdowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sdowych i egzekucjiwzwizkuzart.3931k.p.c.,wbrzmieniuobowizujcymoddnia1lipca2000r. w zakresie, w jakim nie przewiduje regulacji przejciowej dotyczcej przyjcia do rozpoznaniakasacji,zoonychprzeddniem1lipca2000r.jestniezgodnyzart.2iniejest niezgodnyzart.176KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiej.
Tezy:
Skarga wskazujetu jakowzorcekonstytucyjneart.45i176Konstytucji.Ostatniztych wzorcw, jako dotyczcy nakazu dwuinstancyjnoci nie moe by brany pod uwag. Zasada dwuinstancyjnoci bya bowiem zachowana in concreto, za odniesienie zasady retrospektywnoci do art. 393 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 5 ust. 2 ustawy nowelizujcej, nie wykazuje zwizku z zasad art. 176 Konstytucji. Jeeli za zarzut naruszeniaart.176Konstytucjimiabypolegananaruszeniuprawadokasacj i,totego rodzaju prawa na tle tego przepisu, nie mona skonstruowa. Przepis gwarantuje co najmniejdwuinstancyjno,zauchybienietejceszepostpowaniatuniezachodzi. Europejski Trybuna Praw Czowieka, w orzeczeniu M. Zmaliski przeciw Polsce, Nr 52039/00 z21padziernika2001r.,uzna,enieprzyjmiedorozpoznaniaskargiujmujcej ograniczenia wprowadzone w procedurze kasacyjnej na skutek przedsdu jako ograniczenia jego prawa do rozpoznania kasacji przez sd. Trybuna Praw Czowieka uzna,eprzynajmniejwpewnymzakresiekasacjaskarcegobyarozpatrzonaprzezSd Najwyszy,zaograniczeniajejrozpoznaniaspowodowanewprowadzeniemprzedsduw postaci uksztatowanej orzeczeniem III CZP 49/00, pozostaway racjonalnym w stosunku proporcjonalnocimidzyuytymrodkiem,apotrzebrozadowaniazatorukasacyjnego. Na podstawie tego twierdzenia uznano, i nie jest moliwy znak rwnoci midzy naruszeniem prawa do sdu w rozumieniu Europejskiej Konwencji Praw Czowieka i nowelpolskiegok.p.c.wprowadzajcprzedsd,poniewaprawodosdunieobejmuje prawadokasacjijakoprawadojejmerytorycznegorozpoznania.
6.
Postanowieniez2padziernika2003r.,Ts93/03
Trybunaodmwinadaniadalszegobieguskardzekonstytucyjnejwsprawiezgodnociart. 3931i2k.p.c.wzwizkuzart.393(7)1k.p.c.
Tezy:
Odnoszc si do zarzutu naruszenia przez zakwestionowane regulacje prawne konstytucyjnegoprawaskarcej dorozpoznaniasprawyprzezsdiuzyskaniaorzeczenia nienaruszajcegoobowizujcegoprawaTrybunaKonstytucyjnystwierdzi,izgodniez art. 176 Konstytucji RP w powizaniu z art. 78 Konstytucji co do zasady prawo do sdu realizowane jest w postpowaniu dwuinstancyjnym. Prawo do wniesienia kasacji od orzeczenia sdu drugiej instancji nie jest samoistnym prawem konstytucyjnym, ustawodawca posiada wic pewn swobod w uksztatowaniu zakresu i trybu rozpoznawania kasacji przez Sd Naj wyszy. Konstytucyjne gwarancje realizacj i prawa do sdu, w tym do uzyskania zgodnego z obowizujcym prawem rozstrzygnicia
140
sdowego nie maj charakteru absolutnego, przewiduj natomiast kontrol owych rozstrzygni w postpowaniu dwuinstancyj nym. Moliwo zaskarania orzecze sdowych do Sdu Najwyszego w trybie kasacji musi uwzgldnia funkcj tego sdu, jak zgodnie z art. 183 Konstytucji RP jest generalny nadzr nad dziaalnoci sdw powszechnychiwojskowychwzakresieorzekania.UsytuowanieSduNajwyszegojako sdukolejnejinstancji,nietylkowicniejestwymaganeprzezKonstytucjRP,alemogoby zagraarealizacjitejpodstawowejfunkcji. Wynika std, i regulacje konstytucyjne nie nakadaj na ustawodawc wymogu wprowadzenia takich przepisw proceduralnych, ktre obligowayby Sd Najwyszy do badania kadego zarzutu naruszenia prawa przez orzeczenie sdu drugiej instancji. Zakwestionowane przez skarc kryteria przyjcia kasacji do rozpoznania przez Sd Najwyszy, uwzgldniaj natomiast funkcj nadzoru nad orzecznictwem, jak powinien sprawowa ten sd i nie naruszaj bezporednio konstytucyjnego prawa do sdu gwarantowanegowart.45ust.1KonstytucjiRP(por.wyrokTKz9czerwca2003r.sygn.SK 12/03,OTKZUnr6/A/2003,poz.51zpowoaniemna orzeczenieEuropejskiegoTrybunau Praw Czowieka, Nr 52039/00 z 21 padziernika 2001 r., w sprawie M. Zmaliski przeciw Polsce).
7.
Trybuna orzek, e art. 392 (1) 1 k.p.c., wyczajcy moliwo wniesienia kasacji w sprawach o prawa majtkowe, w ktrych warto przedmiotu zaskarenia jest nisza ni dziesitysicyzotychlubdwadzieciatysicyzotych(wsprawachgospodarczych),jestz art.64ust.2wzwizkuzart.32ust.1Konstytucji.
Tezy:
Konstytucjaprzewidujezasadinstancyjnoci,ktrawzmacniaprawodosdu,poniewa gwarantuje proceduraln kontrol postpowania sdowego. Jeszcze na tle uprzednio obowizujcych uregulowa konstytucyjnych, Trybuna wskaza, e celem zasady instancyjnoci jest zapobieganie pomykom i arbitralnoci w pierwszej instancji. W tym aspekcie brak moliwoci zaskarenia orzeczenia do sdu wyszej instancji ogranicza zainteresowanym prawo do sdu, co jest sprzeczne z zasad demokratycznego pastwa prawnego(orzeczenieTKz27czerwca1995r.,sygn.K.4/94,OTKw1995r.,cz.I,poz.16). W orzeczeniach wydanych pod rzdami Konstytucji z 1997 r. Trybuna Konstytucyjny zwraca uwag na znaczenie, jakie dla ksztatu prawa do sdu ma art. 78 Konstytucji, stanowicygwarancjkontroliinstancyjnejorzeczenia.Jegodopenieniemjestart.176ust.1 Konstytucji. Umieszczenie art. 176 w rozdziale o sdach nie jest w ocenie Trybunau przypadkowe.Wskazujeono,ezasadadwuinstancyjnociniestanowielementuprawado sdu, a sam art. 45 ust. 1 Konstytucji zapewniajcy kademu prawo dostpu do sdu gwarancjitejnieczyzdwuinstancyjnocirozpoznaniasprawyprzezsd,oilesprawa odpocztkudokocaniepodlegakognicjisdownictwa(wyrokTKz8grudnia1998r., sygn. K.41/97,OTKZUnr7/1998,poz.117,s.654i656). Trybunastwierdzanatomiast,ewyczeniepewnychsprawspodkontrolikasacyjnej nie narusza samego prawa do sdu w ksztacie, jaki nadaa temu prawu obowizujca
141
Konstytucja. Z brzmienia art. 176 ust. 1 Konstytucji nie wynika te bezwzgldna konstytucyjna powinno ustawodawcy zagwarantowania dostpu do kasacji w kadej kategorii spraw sdowych. O ile bowiem przepis art. 176 ust. 1 mieci konstytucyjn gwarancj prawa do zaskarenia orzecze sdw pierwszej instancji, o tyle nie stoi na przeszkodzie uzalenieniu prawa do kasacji od dodatkowych kryteriw, z ktrych jednymmoebywartoprzedmiotusporu. () Podsumowujc Trybuna Konstytucyjny podkrela, e przepisy Konstytucji daj ustawodawcy zwykemu pewn swobod kreowania rodkw zaskarenia orzecze zapadychwdrugiejinstancji.Wprowadzajcjedoprocedurycywilnej,ustawodawcamg przy spenieniu konstytucyjnego wymogu dwuinstancyjnoci uksztatowa zakres ich dopuszczalnociwedleswegouznania(por.wyrokz10lipca2000r.,sygn.SK12/99,OTK ZUnr5/2000,poz.143,s.818819).Przyjtenaley,eskoroustawodawcazwykymg zadecydowa, i od orzecze w pewnych sprawach przysuguje kasacja, w innych za nie przysuguje, to mg take ograniczy prawo do wniesienia kasacji w sprawach o prawa majtkowe, posugujc si kryterium wartoci prawa majtkowego i kierujc si akcesoryjniespoecznymoczekiwaniemnaszybkieiostatecznerozstrzygniciesprawy. () [P]rawo do wniesienia kasacji nie ma charakteru prawa wynikajcego z uregulowa Konstytucji.Jestprzewidzianymwustawierodkiemodwoawczym,ktrydajemoliwo rozpatrzeniasprawyprzedSdemNajwyszym.Podstawowymcelemkasacjijestochrona interesu publicznego przez zapewnienie jednolitej wykadni stosowanego przez sdy prawa.()Prawodokasacji,jakoprzewidzianeprzezustawzwykprawownioskowania o przeprowadzenie kontroli orzeczenia drugiej instancji, nie jest bowiem koniecznym i konstytutywnymskadnikiemprawadosdu. Maonocharakterwycznieustawowy.
8.
Trybuna w sprawie SK 26/02 rozpoznawa poczone skargi konstytucyjne kwestionujce zgodnozKonstytucjinstytucjiprzedsdukasacyjnego,jakoinstytucjinieodpowiadajcej standardowi konstytucyjnemu w zakresie postpowania sdowego. Przedmiotem kontroli byy zrnicowane przepisy procedury cywilnej oraz ustawy o kosztach sdowych w sprawachcywilnych.Trybunaorzekniezgodnoart.36ust.1pkt3ustawyz13czerwca 1967r.okosztachsdowych wsprawach cywilnych zart.2orazart.45ust.1Konstytucji. Zakwestionowany przepis przewidywa zwrcenie stronie z urzdu jedynie poowy kosztwuiszczonegowpisuodkasacjinieprzyjtejprzezSdNajwyszydorozpoznania.W zakresiepozostaychzaskaronychprzepisw(m.inart.393,art.393(3)1pkt1,art.393(5) k.p.c.), Trybuna umorzy postpowanie ze wzgldu na niedopuszczalno wydania orzeczenia.Trybunauzna,eprzedstawionewskargachkonstytucyjnychzarzutyodnosz sidopraktykistosowaniazaskaronychprzepisw,ktraniejeststaaijednolita,aprzezto niewykluczainterpretacjiprzepiswwzgodziezKonstytucj.
Tezy:
Kasacja z 1996 r. ujmowana jako powszechnie dostpna trzecia instancja (zwyczajny rodek odwoawczy podlegajcy ograniczeniom okrelonym ustawowo) zostaa przez przedsd przeksztacona de facto w szczeglny rodek odwoawczy. Nie byo to jednak
142
poprzedzone ani publiczn dyskusj, ani te nie znalazo odzwierciedlenia w oficjalnych wyjanieniach zasadniczych zaoe nowej regulacji. Nadal w yciu prawnym funkcjonowaa (i funkcjonuje po dzi dzie) argumentacja, ktr posuono si przy wprowadzeniu w 1996 r. kasacji, jako przysugujcego stronom rodka odwoawczego do Sdu Najwyszego, trzeciej instancji od orzecze sdw drugiej instancji. Dalej w communis opinio jestobecna radykalna krytyka istniejcej do 1996 r. w procedurze cywilnej instytucji rewizji nadzwyczajnej jako rodka nadzwyczajnego, ktry nie zapewnia powszechnej dostpnoci(poprzejciusprawyprzezpierwszidruginstancj)doSduNajwyszego,a poprzez swoje szeroko zakrelone podstawy, mia suy bezporednio realizacji funkcji publicznoprawnych, a wic tylko porednio ochronie interesw strony. Tymczasem w kasacji uzupenionej w 2000 r. przedsdem Sd Najwyszy uzyska prawo do odmowy przyjcia do rozpoznania wniesionej kasacji, jeeli jej rozpoznanie, zdaniem Sdu Najwyszego,niebdziesuyookrelonymcelompublicznym.Kasacjaprzestaawicby rodkiem sucym ochronie interesw strony i przeksztacia si tym samym w rodek zwizanyzwykonywaniemprzezSdNajwyszynadzorunaddziaalnociorzecznicz sdwpowszechnych,wceluzapewnieniajednolitejwykadniiwaciwegorozwizywania istotnych problemw prawnych. Interes prywatny (interes strony) ma by zatem uwzgldnianyotyletylko,oilemoetostasi podoemzaspokojeniainteresuoglnego. Wprowadzona w 1996 r. jako zwyky rodek kontroli instancyjnej, szeroko dostpnej dla stron, z normalnym systemem zaskarania (zaalenia) postanowie wydawanych w toku weryfikacji jej przesanek formalnych na skutek wprowadzenia dodatkowego szczebla wstpnegowpostaciprzedsdu (rozpatrywanegojednoosobowegoprzyniedookrelonych przesankach,opartychnafaktachiokolicznociachlecychwsferzesdw,niezastron), z niezaskaralnym orzeczeniem o nieprzyjciu kasacja przeksztacia si w rodek w rzeczywistoci udzielany arbitralnym postanowieniem sdu, niepodlegajcym zaskareniu. () Caa seria orzecze Trybunau dotyczya natomiast skarg konstytucyjnych, w ktrych zarzut niekonstytucyjnoci oparto na braku dostpnoci kasacji w wyniku istnienia przedsdu. Byy to skargi, w ktrych orzeczeniem koczcym postpowanie byo postanowienieoodmowieprzyjciakasacjidorozpoznania,awicdyskwalifikacjakasacjiw ramach realizacji przedsdu. W skargach tych zarzucano, i kontrola wstpna w postaci przedsdu prowadzi do naruszenia konstytucyjnego prawa dosdu. Skarcypowoywali si na istnienie prawa do sdu w postaci prawa do kasacji. Trybuna Konstytucyjny konsekwentnie za kwestionowa istnienie takiego konstytucyjnego prawa. Wskaza tu naley:wyrokz10lipca2000r.,sygn.SK12/99,OTKZUnr5/2000,poz.143;postanowienia: z15grudnia1999r.,sygn.Ts111/99,OTKZUnr1/2000,poz.23;z18wrzenia2001r.,sygn. Ts 71/01 (niepublikowane brakkonstytucyjnegoprawadomerytorycznegorozpatrzenia kasacjiwskadzietrzechsdziwSduNajwyszego;z13listopada2001r.,sygn.Ts117/01, OTKZUnr1/B/2002,poz.90;z23stycznia2002r.,sygn.Ts117/01,OTKZUnr1/B/2002,poz. 91(rozpoznaniesprawywtrzeciejinstancjiprzezSdNajwyszy,naskutekzoeniaskargi kasacyjnej,niejest(...)objtekonstytucyjnymigwarancjamiprawadosdu);z15listopada 2001r.,sygn.Ts107/01iz4lutego2002r.,sygn.Ts107/01,OTKZUnr1/B/2002,poz.87i88; z 12 grudnia 2001 r., sygn. Ts 135/01 i z 23 stycznia 2002 r., sygn. Ts 135/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 102 i 103 (uksztatowanie przesanek dopuszczalnoci merytorycznego rozpoznaniakasacjipozostawionowgestiiustawodawcyzwykego);z5listopada2001r.i z 29 stycznia 2002 r., sygn. Ts 95/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 74 i 75, sygn. Ts 132/01,
143
niepublikowane.MotywacjaTrybunaukonsekwentnieopieraasinaargumencie,eart.45 Konstytucji nie obejmuje ochron przewidzianego w nim prawa do sdu, konstruowanegonapoziomiekonstytucyjnymprawadotrzeciejinstancjilubdokasacji (prawadorozpoznaniakasacji). ()Wuzasadnieniupostanowieniaz10sierpnia2001r.,sygn.Ts58/01(OTKZUnr6/2001, poz. 207,s. 981) Trybuna uzna, e prawo do kasacji nie stanowi koniecznego elementu prawadosdu.JednakTrybunajednoczenietudoda,ewewszystkichwypadkach,gdy ustawodawcazwykyuznazauzasadnioneustanowieniedostpudokasacji,musitoby unormowanewzgodzieznormami, zasadamiiwartociamikonstytucyjnymi. () Stanowisko wykluczajce konstrukcj prawa do kasacji jako komponentu konstytucyjnegoprawadosduznajdujemocnpodbudowworzecznictwieEuropejskiego Trybunau Praw Czowieka. Kilkakrotnie dotyczyo ono nawet Polski i odnosio si do kasacji uksztatowanej w k.p.c. na podstawie nowel z 1996 r. i 2000 r. Tak w sprawie, Zmaliski przeciwko Polsce (skarga nr 52039/99), jak rwnie w wyroku z dnia 26 padziernika2004r.wsprawieMidzyzakadowaSpdzielniaMieszkaniowaWarszawscy Budowlani przeciwko Polsce (skarga nr 13990/04). Europejski Trybuna Praw Czowieka stwierdzi tam, e Konwencja o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci nie gwarantuje prawa do rozpoznania sprawy cywilnej przez trzy instancje sdowe. Art. 6 Konwencji nie znajduje zatem zastosowania do wzruszania prawomocnie zakoczonych postpowa. Problematyka kasacji jest jako zasada pozostawiona regulacji w ustawodawstwach krajowych. Sprawy z zakresu trzeciej instancji nie s wic objte jurysdykcjEuropejskiegoTrybunauPrawCzowieka. () Kasacja z przedsdem w tej jej wersj i, ktra jest przedmiotem zaskarenia w niniejszej sprawie,prezentujesiwicjakorodekodwoawczywewntrzniesprzeczny, o niezrozumiaym charakterze zwyczajno (wedle prawa) nadzwyczajnym (wedle faktycznegomodelu).Wzarzutach,jakieformuujwniniejszejsprawieskargipodnosisi, e strona nie moe tu przewidzie konsekwencji procesowych wnoszonej przez siebie kasacji, mieszczcej si w ramach przewidzianych ogranicze ustawowych i zgodnej z wszystkimirygoramiformalnymi. ()OrzecznictwoTrybunauKonstytucyjnegowskazujejakbyajumowa(pktIII.3.5.do 3.7.)eniemapodstawdowywodzeniazprzepiswkonstytucyjnychoglnegoprawado rozpoznania wszystkich spraw w postpowaniu kasacyjnym. Nie oznacza to jednak, e rozpatrujc kasacj w trybie przedsdu, sd (wymiar sprawiedliwoci) nie musi zachowa swojejtosamocikonstytucyjnejwyznaczonejiuksztatowanejprzezzastanepojciewadzy sdowniczej, ktrym posuguje si Konstytucja. Tosamo konstytucyjna sdu (wymiaru sprawiedliwoci) jest wyznaczana poza oczywistym wymogiem niezalenoci, bezstronnociiniezawisocimidzyinnymiprzez: odrzuceniedowolnociiarbitralnoci, zapewnienieudziauzainteresowanychpodmiotwwpostpowaniu, traktowaniujawnocijakozasady, wydawaniurozstrzygnizawierajcychrzetelne,weryfikowalneuzasadnienia. Uksztatowana na tle art. 393 k.p.c. instytucja przedsdu ksztatuje w specyficzny sposb pozycjsduorzekajcegooprzyjciukasacjidorozpoznania. Wramachtejpraktykisdten nie realizuje prawa strony do sdu, lecz tylko nadzoruje (kontroluje) dziaalno sdw powszechnychwzakresieorzekania. Kasacjajestbowiemwydzielanastronom,adecyzjew tejsprawiesdyskrecjonalne.Konstytucyjneprawodosduwramachkasacjizprzedsdem
144
przeksztacone zostao w uprawnienie (kompetencj) wyboru suce sdowi. Dopiero bowiem po przyznaniu w drodze uznania wstpnej ochrony w przedsdzie, powstaj dla stronydalszeuprawnieniawpostpowaniukasacyjnym. Trybuna Konstytucyjny w wyroku z6 padziernika 2004 r., sygn. SK 23/02, podkreli, e mimo e kasacja nie jest objta gwarancjami konstytucyjnymi, to jej unormowania podlegaj zasadom przyzwoitej legislacji oraz nie mog narusza istoty prawa do sprawiedliwej procedury sdowej. Dlatego te i w ramach przedsdu bdcego faz postpowaniakasacyjnegomuszbyrespektowanezasadysprawiedliwociproceduralnej, a dziaania sdu musz si mieci w ramach proceduralnej poprawnoci. Zasady te s bowiemjednymznajwaniejszychelementwkonstytucyjnegoprawadosdu(art.45ust.1 Konstytucji). ()Istniejcapraktykauzasadnianiadecyzjipodejmowanychwramachprzedsdu(take w sprawach bdcych podstaw niniejszego rozpoznania) nie tylko wic nie suy wyjanieniu,dlaczegokasacjinieprzyjto(nawetwwietleprzesanekart.393k.p.c.),ale wrcz utrudnia legitymizacj rozstrzygni. Rodzi to zastrzeenia co do dowolnoci podejmowaniadecyzjioprzedsdzieiwywoanebrakiemmoliwocijejoceny.Przedsdw tejsytuacjiniezapewniastronieprzewidywalnocijej pozycjiprocesowej,powniesieniu przeznikasacj iodpowiadajcejwszystkimwymogomformalnym.Stronamusiwywie wkasacjinietylko,dlaczegozpunktuwidzeniajejinteresuwyroksdudrugiejinstancji jest wadliwy, ale ma te wykaza, e w jej sprawie wystpuj przesanki uzasadniajce publicznoprawny nadzr judykacyjny Sdu Najwyszego. Prawo do sdu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) zostaje wic uzalenione od dostarczenia przez stron materiaw (podlegajcych potem w przedsdzie dyskrecjonalnej ocenie przez sd co do ich przydatnoci, bez zdawania sprawy, umoliwiajcego weryfikacj sposobu mylenia sdu) koniecznych do wypeniania przez Sd Najwyszy konstytucyjnego obowizku zwizanego z czuwaniem nad prawidowoci orzecznictwa sdw powszechnych (art. 183ust.1Konstytucji).Innymisowyprawodosduwpostpowaniukasacyjnymmaby implikacj tego, czy sprawa przedstawia istotne zagadnienie prawne dla funkcjonowania sdownictwa. Tistotno ma wykazasama strona. Tymczasem zagadnienie maoistotne dla sdziego, moe by bardzo istotne dla strony. Sytuacja procesowa strony jest bardzo niejasnatakdlaniej samej,jakidlapostronnegoobserwatora.Prawodosduprzeksztaca si z punktu widzenia strony w pozr tego prawa. Jest to szczeglnie widoczne w zestawieniuzpogldemodominacjipublicznoprawnychfunkcjikasacji,ktrytopogld przytoczonotakewniniejszejsprawie,wstanowiskuProkuratora Generalnego. () Niekonstytucyjno sytuacj i stwarzanej przed przedsd polega, jak to wynika z przedstawionego wyej wywodu na naruszeniu przez przedsd konstytucyjnej zasady zaufania, w zwizku z prawem do sdu rozumianym nie jako konstytucyjne prawo do trzeciejinstancj iczyprawodokasacji,leczjakoprawodorzetelnejprocedurysdowej w sprawach poddanych przez ustawodawc zwykego takiej procedurze. Tego rodzaju sytuacjauzasadniakontrolkonstytucyjnociwramachskarginanaruszenieprawadosdu (por. pkt III 3.5. w powoaniu na wyrok TK o sygn. SK 23/02 z 6 padziernika 2004 r.). Naruszenie zaufania wynika z zerwania dialogu midzy sdem a adresatami odmowy przyjcia kasacji do rozpoznania, a dowodem tego zerwania jest sposb uzasadniania postanowie o odmowie, komunikujcy, jaki przepis o kasacji sd uzna za niewypeniony, lecz niewskazujcy konkretnych okolicznoci, jakie zdaniem sdu o tymzadecydoway.
145
()Sameprzepisyokasacjiiprzedsdzie,wmomencieichustanowienia,mieciysiw granicachswobodyregulacyjnejustawodawcyistwarzaypodstawydorozwojupraktyki, niebudzcej zasadniczych zastrzee konstytucyjnych.() W tej sytuacji w zakresie 3 5 7 zarzutwdotyczcychprzepiswart.100,art.393,art.393 1pkt3,art.393 ,art.393 1 k.p.c. w brzmieniu obowizujcym od dnia 1 lipca 2000 r., ktre to przepisy decyduj o ujciuinstytucjiprzedsdu,brakjestpodstawdoorzekaniaprzezTrybunaKonstytucyjnyo ich niekonstytucyjnoci.Wtpliwocicodozgodnocizart.2,art.45,art.7,art.31,art.32, art. 77 w zw. z art. 78, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 1 Konstytucji odnosz si bowiem do praktykiichstosowania.Poniewazapraktykataniejestjednolitanawetwobrbiesamego SduNajwyszego,przetobrakjejwalorupowszechnoci.Tymsamymniemonatwierdzi, epowszechnaistaapraktykawykluczyaodmienn,konstytucyjnichinterpretacj.
9.
Skarca kwestionowaa art. 398(9) k.p.c., stanowicy jeden z elementw tzw. przedsdu kasacyjnego, zarzucajc mu naruszenie prawa do dochodzenia naruszonych praw i wolnoci. Zaskarony przepis przewidywa cztery przesanki przyjcia kasacji do rozpoznania przez Sd Najwyszy wystpienie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, istnienie potrzeby wykadni przepisw prawnych budzcych powane wtpliwoci lub wywoujcych rozbienoci w orzecznictwie, wystpienie niewanoci postpowania, naleyte uzasadnienie skargi. Trybuna uzna, e art. 398(9) k.p.c. jest niezgodnyzart.45ust.1Konstytucjiwzwizkuzart.31ust.3orazniejestniezgodnyzart. 77ust.2Konstytucji.
Tezy:
TrybunaKonstytucyjnywielokrotniejupodkrelawswoimorzecznictwie,ezarwnoz Konstytucji, jak i z przepisw Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci,sporzdzonejwRzymiednia4listopada1950r.,zmienionejnastpnieProtokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupenionej Protokoem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) wynika, e standardem minimalnym odnoszcym si do postpowania sdowego jest dwuinstancyjno. Wszystko, co ponad ten standard wykracza, wcznie z instytucj kasacji i sposobem jej uksztatowania, jest naddatkiem, podwyszeniem standardu minimalnego. Przepisy k.p.c. nie muszzatem zapewniastronom prawa do rozpatrzenia sprawyprzezSdNajwyszy,amoliwoodwoaniasidotrzeciejinstancjiwykraczapoza konstytucyjne minimum. Oznacza to, e strona nie ma roszczenia do pastwa o takie uksztatowanie obowizujcych przepisw, ktre zapewniayby jej rozpoznanie kadej sprawyprzezSdNajwyszy(por.wyrokiTK:z10lipca2000r.,sygn.SK12/99,OTKZUnr 5/2000, poz. 143, z 17 maja 2004 r., sygn. SK 32/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 44, z 6 padziernika2004r.,sygn.SK23/02,OTKZUnr9/A/2004,poz.89,z31marca2005r.,sygn. SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29, z 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006,poz.2).ZprzepiswKonstytucjiniemonazatemwywodziprawadokasacjijako prawadorozpoznaniasprawyprzezkolejn,trzeciinstancj. () Nie jest jednak tak, iby decydujc si na wyjcie poza minimalny standard gwarantowanyprzezart.176ust.1Konstytucjiistanowicprzepisywyznaczajcedostp
146
do trzeciej instancji, ustawodawca mg dziaa na zasadzie penej dowolnoci i to niezalenieodtego,czykasacjauksztatowanazostajejakorodekzaskareniawszczynajcy postpowanie przed kolejn instancj sdow, czy te jako nadzwyczajny rodek zaskareniainicjujcynadzwyczajnepostpowaniekontrolne.Wtymzakresieskrpowany jestbowieminnymiprzepisamikonstytucyjnymi.Jeeliustawodawcawwybranychprzez siebie kategoriach spraw zdecyduje si na przyznanie prawa do trzeciej instancji, to postpowanie to musi odpowiada standardom rzetelnego procesu (por. wyroki TK: z 17 maja2004r.,sygn.SK32/03,z31marca2005r.,sygn.SK26/02,z17maja2004r.,sygn.SK 32/03,z6padziernika2004r.,sygn.SK23/02,z16stycznia2006r.,sygn. SK30/05). ()RPO,wnawizaniudoorzecznictwaTrybunauKonstytucyjnego,trafniepodkreli,e w wypadku orzecze sdw ostatniej instancji, z natury swej niezaskaralnych, odpada zewntrzna funkcja kontrolna sensu stricto, jak ma spenia uzasadnienie decyzji procesowej . Niemniej jednak take orzeczenia Sdu Najwyszego mog by przedmiotem specyficznej kontroli sprawowanej w szczeglnoci przez Trybuna Konstytucyjny oraz przez Europejski Trybuna Praw Czowieka albo Komitet Praw Czowieka. Nie do przecenienia jest tu take wpyw uzasadnie orzecze wanie najwyszych organw sdowychnarozwjrzeczywistychstandardwprawnychiformowaniepraktyki,ktrena podstawieobowizujcychprzepiswksztatujtreprawa.Krgpotencjalnychadresatw orzeczenia Sdu Najwyszego jest bowiem szerszy, anieli tylko strony postpowania. Obejmuje wszystkich uczestnikw debaty publicznej. Realizacja funkcji publicznych Sdu Najwyszego nie ogranicza si za wycznie do tych spraw, ktre zostay merytorycznie rozstrzygnite,aleobejmujeite,ktrenieprzeszyprzezfiltrprzedsdu.Wyczniewtym postpowaniu mog zosta dookrelone przesanki uzasadniajce przyjcie kasacji do rozpoznania. () Co do zasady aden przepis Konstytucji nie stoi na przeszkodzie stanowieniu zredukowanych,szczeglnychtrybwpostpowania,atakimjestoczymbyajumowa przedsd kasacyjny. ()Powodem stwierdzenia przez Trybuna Konstytucyjny niekonstytucyjnoci poddanego kontroli przepisu bya kumulacja w instytucji przedsdu kilku nieproporcjonalnych ogranicze wyczajcych obowizek informacyjny Sdu Najwyszego. Z perspektywy konstytucyjnej niemoliwy do zaakceptowania jest stan przyjty na gruncie k.p.c., wyczajcy wszelkie moliwe tu instrumenty zapewniajce przejrzysto orzekania, tj. zarwno obowizek uzasadniania postanowie o odmowie przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, jak i orzekanie w tej sprawie na posiedzeniu jawnym.
10.
Przedmiotemkontrolibyanormawywiedzionazart.398(6)2i3orazart.398(4)1pkt3 k.p.c., przewidujca,isd dokonujcy wstpnej kontroli skargi kasacyjnejodrzucaskarg bez wezwania do uzupenienia brakw, jeli nie spenia ona przewidzianych wymaga, m.in.niezawierawnioskuoprzyjcieskargiwrazzjegouzasadnieniem.Skarczarzuca badanej regulacji ograniczenie moliwoci korzystania z konstytucyjnych praw i wolnoci, skutkujcepozbawieniemprawadosdu.Trybunaorzekwszczeglnoci,iart.398(6)2 i3,wzakresiewjakimprzewidujeodrzuceniebezwezwaniadousuniciabrakwskargi
147
kasacyjnejniespeniajcejwymagaokrelonychwart.398(4)1pkt3k.p.c.jestniezgodnyz art.45ust.1Konstytucji.
Tezy:
Trybuna Konstytucyjny wypowiada si, e zarwno z Konstytucji, jak i z przepisw Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci, sporzdzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej nastpnie Protokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupenionej Protokoem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) wynika, e standardem minimalnym odnoszcym si do postpowania sdowego jest dwuinstancyjno. Wszystko, co ponad ten standard wykracza, wcznie z instytucj kasacji i sposobem jej uksztatowania, jest naddatkiem, podwyszeniem standardu minimalnego.Przepisyk.p.c.niemuszzatemzapewniastronomprawadorozpatrzenia sprawy przez Sd Najwyszy, amoliwo odwoania si do trzeciej instancj i wykracza pozakonstytucyjneminimum.Oznaczato,estronaniemaroszczeniadopastwaotakie uksztatowanie obowizujcych przepisw, ktre zapewniayby jej rozpoznanie kadej sprawyprzezSdNajwyszy(por.wyrokiTKz:10lipca2000r.,sygn.SK12/99,OTKZUnr 5/2000, poz. 143, 17 maja 2004 r., sygn. SK 32/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 44, 6 padziernika2004r.,sygn.SK23/02,OTKZU nr9/A/2004,poz.89,31marca2005r.,sygn. SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29, 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006,poz.2).ZprzepiswKonstytucjiniemonazatemwywodziprawadokasacjijako prawadorozpoznaniasprawyprzezkolejn,trzeciinstancj.Moliwowniesieniarodka zaskareniadotrzeciejinstancjiwykraczapozakonstytucyjneminimumwyznaczoneprzez art. 176 ust. 1 Konstytucji. Nie oznacza to jednak niczym nieograniczonej swobody ustawodawcywksztatowaniuwarunkwpostpowaniakasacyjnego.()Niejesttak,iby decydujc si na wyjcie poza minimalny standard gwarantowany przez art. 176 ust. 1 Konstytucji i stanowic przepisy wyznaczajce dostp do trzeciej instancji, ustawodawca mg dziaa na zasadzie penej dowolnoci i to niezalenie od tego, czy kasacja uksztatowana zostaje jako rodek zaskarenia wszczynajcy postpowanie przed kolejn instancjsdow,czytejakonadzwyczajnyrodekzaskarenia,inicjujcynadzwyczajne postpowanie kontrolne. W tym zakresie ustawodawca skrpowany jest bowiem innymi przepisami konstytucyjnymi. Jeeli ustawodawca w wybranych przez siebie kategoriach sprawzdecydujesinaprzyznaniemoliwocizaskareniadokolejnej,trzeciejinstancji,to postpowanie to musi odpowiada standardom rzetelnego procesu (co stanowi samo w sobie komponent prawa do sdu), nawet, jeeli brak podstaw do dopatrywania si na tle konstytucjisamodzielnegoprawadotrzeciejinstancji(kasacji). () Jak podnis Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 17 maja 2004 r., sygn. SK 32/03, kwestia dokonanego przez ustawodawc wyboru charakteru kasacji i uczynienia jej nadzwyczajnym rodkiem zaskarenia pozostaje poza kognicj Trybunau. Ustawodawca zawszedysponujeszerszymmarginesemswobodywwypadkurodkanadzwyczajnegoato nakazujestosowaagodniejszekryteriaocenykonstytucyjnociprzepiswregulujcychjego prawnyreimwustawodawstwiezwykym(taktewwyrokuz31marca2005r.,sygn.SK 26/02). W konsekwencji ksztatowanie przedsdu w odniesieniu do kasacji jako rodka nadzwyczajnego (od orzecze prawomocnych), ktry sd moe przyj, z punktu widzenia kontroli konstytucyjnoci, wymaga poszanowania szerszego marginesu regulacyjnej swobody ustawodawcy zwykego. () Powysza zaleno powinna by, zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, uwzgldniona take w wypadku oceny przepisw
148
zakrelajcych warunki formalne skargi kasacyjnej. Odejcie w okrelonych normatywnie sytuacjachodtypowegoczyklasycznegomodeluochronysdowejniemoebyjednakper setraktowanejakoprzejawnaruszeniakonstytucyjnychgwarancjiprawadosdu.()Ocena zakwestionowanych przepisw z punktu widzenia zasad rzetelnoci i sprawiedliwoci postpowanianakazujeuwzgldnieniezasadywyraanej wwieluorzeczeniach Trybunau, e wymg sprawiedliwoci proceduralnej (rzetelnoci proceduralnej) dotyczy wszystkich etapw postpowania sdowego. Dlatego ustawodawca, decydujc si na wyjcie poza minimalny standard gwarantowany przez art. 176 ust. 1 Konstytucji, i stanowic przepisy wyznaczajcedostpdotrzeciejinstancji,niemoedziaanazasadziepenejdowolnoci,i to niezalenie od tego, czy kasacja uksztatowana zostaje jako rodek zaskarenia wszczynajcy postpowanie przed kolejn instancj sdow, czy te jako nadzwyczajny rodekzaskarenia inicjujcynadzwyczajnepostpowaniekontrolne. () Rezygnacja z trjinstancyjnoci postpowania oraz oparcie modelu cywilnego postpowaniasdowegonazasadziedwuinstancyjnocizczterostopniowstruktursdw wie si z funkcjonowaniem niezbdnych ogranicze w dostpie do korzystania z nadzwyczajnego rodka zaskarania. Istota skargi kasacyjnej powinna by postrzegana cznie z funkcjonujc w drugiej instancji apelacj pen, ktra jako rodek odwoawczy zwyczajny, dewolutywny i suspensywny suy naprawianiu bdw natury prawnej i faktycznej popenianych zarwno przez strony jak i sdy (zob. T. Zembrzuski, Dostpno skargikasacyjnejwprocesiecywilnym,Warszawa2008,s.355).Rolaskargikasacyjnejjestinna. SdNajwyszykontrolujewycznielegalnoorzeczewwietleustalepoczynionychw niszych instancjach. Postpowanie kasacyjne nie ma charakteru rozpoznawczego lecz kontrolny. Uregulowanie moliwoci korzystania ze skargi kasacyjnej jest wic wynikiem kompromisu midzy kolidujcym ze sob interesem jednostki oraz interesem publicznym. Dopuszczenie i rozpoznanie skargi co do meritum moliwe jest wwczas, gdy mog by realizowane rwnie publicznoprawne funkcje Sdu Najwyszego jako organu sucego ujednolicaniu orzecznictwa. Rozpoznanie skargi ma suy waciwej wykadni prawa i nadzorowaniudziaalnocisdwpowszechnych(tame,s.356). 4 ()Oilewicistnieniewymagasformuowanychwart.398 1pkt3k.p.c.uznamona za konstytucyjne, a take okoliczno, e istnienie takiego braku prowadzi do odrzucenia kasacji,otyleskorelowanietychwymogwzjednoczesnymbrakiemobowizkuwezwania do jego usunicia uzna naley za rozwizanie niekonstytucyjne, z uwagi na nadmierne (nieproporcjonalne)nagromadzenierodkwdyscyplinujcych. Konkludujc, Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e nieproporcjonalno sankcji w postaci odrzucenia bez wzywania do uzupenienia skargi kasacyjnej niespeniajcej wymogu 4 6 okrelonegowart.398 1pkt3k.p.c.,uzasadniastwierdzenieniezgodnociart.398 2i3 k.p.c.zart.45ust.1wzwizkuzart.31ust.3iart.2Konstytucji.
149
VI.
Egzekucjaipostpowanieegzekucyjne
Rne
1.
Ochrona niektrych podmiotw w postpowaniu egzekucyjnym wyrok z 9 stycznia2007r.,P5/05
Zakwestionowanyprzepisstanowi,i: Niepodlegajegzekucji:()wierzytelnociprzypadajce
dunikowi od pastwowych jednostek organizacyjnych z tytuu dostaw, robt lub usug przed ukoczeniemdostawy,robotylubusugiwwysokocinieprzekraczajcej75%kadorazowejwypaty, chyba e chodzi o wierzytelno pracownikw dunika z tytuu pracy wykonywanej przy tyche dostawach,robotachlubusugach. Zakwestionowanojegozgodnozart.20,art.32ust.1iart.
64 ust. 2 Konstytucji. Pytanie prawne sdu zostao skierowane w ramach sprawy wzbudzajcej oywione reakcje spoeczne dotyczya egzekucji rdkw przekazanych dunikowi przez NFZ tytuem wiadczenia usug z zakresu realizacji wiadcze zdrowotnych (wierzyciel wszcz egzekucj przeciwko SP ZOZ w yrardowie). Trybuna uznaniezgodnotegoprzepisuzwszystkimiwskazanymiwzorcamikontroli. Interpretacjakwestionowanejregulacji: () art. 831 1 pkt 4. Przepis ten spenia istotn rol jako jeden z instrumentw zapewniajcych realizacj umw zawartych przez pastwowe jednostki organizacyjne, co pozostawao w cisym zwizku z ochron majtku pastwowego. W ramach tych umw podmioty sektora pastwowego byy zaopatrywane w okrelone surowce, towary, pfabrykaty, niezbdne do wykonania okrelonych zada i produkcji. Zapewnieniu cigocii rytmicznoci tych dostaworazwiadczenia usug miao suy wyczeniespod egzekucji wierzytelnoci przypadajcych ich kontrahentom z tytuu wykonania wymienionychumw.Ichzajciemogobybowiempozbawidostawczainteresowanialub monoci realizacji umowy, co prowadzioby do utrudnie w wykonywaniu zada planowanych przez pastwowe jednostkiorganizacyjne. Zasadniczym celem omawianego przepisu byo stworzenie instrumentu prawnego zabezpieczajcego interesy pastwowych jednostek organizacyjnych w stosunkach umownych. W konsekwencji oznaczaotoewidentneuprzywilejowaniepodmiotwsektorapastwowego.
tezanr1:
Konieczno ochrony wybranych podmiotw w postpowaniu egzekucyjnym ustawodawca dostrzega od samego pocztku obowizywania kodeksu postpowania cywilnego.Ochroniedunikwna grunciepostpowaniacywilnegosu rozmaiterodki naturyprocesowej,okrelonewCzciTrzeciej,TytuleI,DzialeVOgraniczeniaegzekucji wskazanej ustawy. Zauway naley, e ograniczenia te cz pewne cechy uznane przez ustawodawc za prawnie istotne. Majc na celu zabezpieczenie egzystencji dunika, wyczone s spod egzekucji sdowej przedmioty stanowice tzw. minimum egzystencji oraz jego dochd. Taka ochrona dunikw przejawia cechy funkcji ochronnej pastwa.
150
Rwnieiwierzycielmaintereswochronieegzystencjidunika,pozbawieniebowiemtego drugiegorodkwumoliwiajcychegzystencjchobynaminimalnympoziomie,mogoby uniemoliwiaprzynajmniejwznacznymstopniuutrudniprowadzeniedalszejegzekucji, a do zaspokojenia penej kwoty wierzytelnoci. Relewantn cech ogranicze egzekucji ustanowionychwCzciTrzeciej,TytuleI,DzialeVustawyjestichcelochronaegzystencji dunika.
tezanr2:
Niewtpliwie art. 831 1 pkt 4 k.p.c. uprzywilejowuje wierzytelnoci przypadajce dunikowi od pastwowych jednostek organizacyjnych. Skutkiem tego przepisu jest preferowanie publicznych podmiotw pastwowych przy zawieraniu umw spord wszystkich podmiotw dziaajcych na danym rynku towarw lub usug ze wzgldu na przewidywan korzy ograniczenia egzekucji z wierzytelnoci przypadajcych od tych podmiotw. () Obecne uwarunkowania oraz konstytucyjnie zagwarantowane prawa i wolnoci stoj w sprzecznoci z zakwestionowan regulacj z tej przyczyny, e ustrj Rzeczypospolitej Polskiej nie wprowadza systemu preferencyjnego dla wasnoci pastwowej.
2.
Egzekucjaniepieninautratarkojmiprzylicytacjinieruchomociwyrokz27 maja2008r.,P59/07
Kwestionowanyprzepis(art.9693k.p.c.)stanowi,i[z]rkojmiutraconejprzeznabywclub
od niego cignitej pokrywa si koszty egzekucji zwizane ze sprzeda, a reszt przelewa si na 7 dochd Skarbu Pastwa . Przepis ten reguluje nastpujce z mocy samego prawa skutki
uchybienia obowizkom licytanta, ktry wygra przetarg w postaci nie dokonania penej wpatylubdokonaniajejpoterminie.Woceniepytajcegosduregulacjatapowodujestan, w ktrym Pastwo wkracza w egzekucje i zabiera uzyskane w wyniku dotychczasowych czynnocinalenoci.ZdaniemsdutakieprzejcienarzeczSkarbuPastwaznacznejczci rkojmi, w sytuacji gdy mamy do czynienia z niezaspokojonymi kosztami postpowania oraz wierzytelnociami stanowi wynaturzenie sprawiedliwoci. Jako wzorce kontroli wskazano zasad sprawiedliwoci spoecznej (przejcie przez pastwo kwoty uzyskanej z egzekucjiprzybrakuzaspokojeniawierzycielajestracosprzecznezidesprawiedliwoci), zasad ochrony praw majtkowych (brak naleytej ochrony praw majtkowych egzekwujcychwierzycieli)orazprawodosdu(naruszenieprawadorozpoznaniasprawy wrozsdnymterminie).Trybunaorzek,ezakwestionowanyprzepisjestzgodnyzart.2w zwizkuzart.64ust.1i2orazart.45ust.1Konstytucji.
Trybuna przytoczy rwnie tre art. 702 1 k.p.c. z 1930 r., ktry regulowa rozwaane zagadnienie w sposbodmiennyprzewidujc,iresztnalenocizrkojmiutraconejprzeznabywcdoliczasidosum,ktra bdzieuzyskananaponownejlicytacji.
151
tezanr1:
Niewykonanie warunkw licytacyjnych co do zapaty przez nabywc powoduje utrat rkojmi i wyganicie skutkw przybicia (jeli nabywca rkojmi nie skada, podlega ono cigniciuwtrybieegzekwowanianalenocisdowych). Nastpstwo niewykonania warunkw licytacyjnych tj. utrata rkojmi nastpujez mocy samegoprawa,zapostanowieniesdustwierdzajceutratrkojmimatylkodeklaratoryjny charakter. Dopuszczalno wniesienia zaalenia na postanowienie sdu o utracie rkojmi powoduje,edopodejmowaniadalszychczynnocizwizanychzwykonywaniemskutkw wynikajcych z utraty rkojmi (podzia jej sumy) mona przystpi dopiero po uprawomocnieniusipostanowieniastwierdzajcegoteskutki. Utrata rkojmi nie prowadzi do powstania adnych roszcze nabywcy w stosunku do wierzycielaczydunika.Wierzycielanidunikrwnienienabywajadnychroszcze do nabywcy z powodu niezapacenia przez niego ceny nabycia. W szczeglnoci nie powstaj roszczenia odszkodowawcze z tytuu szkody, ktra moga powsta z powodu niewykonaniawarunkwlicytacyjnych. Skutkiem postanowienia o wyganiciu skutkw przybicia i utracie rkojmi jest nie tylko utrata rkojmi zoonej w gotwce, ale take brak moliwoci uczestniczenia w kolejnym przetargudotyczcymnieruchomoci,zktrejprowadzonajestegzekucja(art.9761k.p.c., art.7112k.p.c.z1930r.). Utracona rkojmia suy do pokrycia kosztw egzekucji, zwizanych ze sprzeda, a pozosta reszt przelewa si na dochd Skarbu Pastwa. Do kosztw zwizanych ze sprzeda zaliczy naley: koszty obwieszczenia o dalszej licytacji i koszty jej przeprowadzenia, a zatem bd to takie koszty, ktre trzeba po raz nastpny ponie na skutek udaremnienia poprzedniej licytacji (Z. wieboda, Komentarz do kodeksu postpowania cywilnego. Cz druga: Postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne, Warszawa 2004, s. 337; tak samo H. Pietrzykowski, Komentarz do kodeksu postpowania cywilnego.Cztrzecia:Postpowanieegzekucyjne,tom4,Warszawa2007,s.419).Natle art.9693k.p.c.dokosztwegzekucjizwizanychzesprzedanalekosztyzwizanez pierwsz, bezskuteczn licytacj, udaremnion na skutek niespenionych warunkw licytacyjnych. Zarwnoworzecznictwie,jakiwdoktrynieistniejezgodnocodotego,eutratarkojmi jest kar (sankcj za niespenienia warunkw licytacyjnych, co wszak opnia zaspokojenie wierzycieli w drodze egzekucji). Dotyka ona nierzetelnego licytacyjnego nabywcnieruchomoci,wstosunkudoktrejmusibyprowadzonadalszaegzekucja,aby zaspokoi wierzycieli. Utrata rkojmi jest kar i nabywca z tego tytuu nie ma adnych roszcze do wierzyciela ani do dunika (zob. OSNC, sygn. III 111/37, [w:] J. Litauer, W. wicicki,Kodekspostpowaniacywilnegotekstkodeksuiprzepiswwprowadzajcychz orzecznictwemSduNajwyszego,tom1,Warszawa1947,s.332;podobnieSdNajwyszy wpostanowieniuz22wrzenia1966r.,sygn.aktIIICR199/66,LexPolonica,tezanr323036, a take M. Tyczka, [w:] E. Wengerek, Postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne, Warszawa1998,s.552).
tezanr2:
Rkojmia, poza funkcj dyscyplinujc licytantw, nie ma adnego zwizku z powstaniemwierzytelnociorazmajtkiemzarwnodunikajakiwierzycieli,narzecz ktrych dokonuje si egzekucji. Kwota rkojmi pochodzi z majtku licytanta, a wic
152
osobytrzeciej,zakupprzezktrlicytowanegomieniadunikamaumoliwispacenie wierzycielidunika.Bdnejestwiczaoenie,uczynioneprzezpytajcysd,jakobynatle opisanejsytuacjiSkarbPastwauzyskiwakorzymajtkowkosztemniezaspokojonych wierzycieli. Korzy t Skarb Pastwa osiga kosztem nierzetelnego nabywcy. Z jego to bowiem majtku pochodzi suma utraconej rkojmi. Brak jest natomiast jakiegokolwiek transferu majtkowego pomidzy niezaspokojonymi wierzycielami a Skarbem Pastwa na tle utraconej rkojmi. Trybuna Konstytucyjny nie znajduje tu podstaw do konstruowania zarzutu naruszenia konstytucyjnego prawa ochrony praw majtkowych przez uznanie, e wierzyciele w postpowaniu egzekucyjnym maj konstytucyjnie usprawiedliwione i konstytucyjnie chronione oczekiwania co do stworzenia na ich rzecz mechanizmw legislacyjnychmaksymalizacjizaspokojeniawpostpowaniuegzekucyjnym.() () rkojmia, jako zabezpieczenie pod grob jej utraty spenienia przez licytanta warunkw licytacyjnych, nie ma adnego zwizku zarwno z majtkiem dunika, jak i wierzyciela.Jejunormowaniedotyczyrelacji:osobatrzecia(licytant)SkarbPastwa.Utrata rkojmi nie prowadzi do uzyskania przez traccego j licytanta adnych roszcze w stosunkudowierzycielaczydodunika.
tezanr3:
Bymoepytajcysdformuujeswojewtpliwociwkategoriachmowypotocznej,majc na uwadze utrat przez wierzycieliszansyna zaspokojenie wierzytelnoci, ktra toszansa istniaaby w wypadku odmiennego zadysponowania, na mocy przepisw k.p.c., kwoty utraconejrkojmi,np.wtakisposb,jaktegodokonaustawodawcawk.p.c.z1930r.Gdyby nawetprzyjtakierozumowaniesdu,totegorodzajuszansa,wprzeciwiestwiedopraw nabytych i ekspektatyw maksymalnie uksztatowanych, nie jest dobrem chronionym konstytucyjnie.
tezanr4:
Przejcie rkojmi przez Skarb Pastwa nie maksymalizuje szybkoci zakoczenia postpowaegzekucyjnych.Nieuleganatomiastwtpliwoci,eprzewlekoiwynikajca std nieskuteczno postpowa egzekucyjnych jest w Polsce powanym problemem spoecznym,zauwaalnymtakeprzezinstytucjemidzynarodowe.
tezanr5:
Prawo do sdu naley rozpatrywa nie tylko w perspektywie moliwoci wydania konkretnego rozstrzygnicia (orzeczenia sdowego), ale i take moliwoci jego egzekucji. () Zadaniem ustawodawcy jest stworzenie takiej normatywnej sytuacji, w ktrej zapewnionebdzienietylkoprawodosprawiedliwegorozpatrzeniasprawy(wyroku),alei moliwojegowykonania() Pytajcysdmaracj,wywodzczart.6Konwencji,eprawemdosduobjtejestnietylko postpowanie sdowe sensu stricto, ale take postpowanie egzekucyjne, co powoduje, e skuteczno i terminowo jako komponent prawa do sdu dotyczy take prowadzenia postpowaniaegzekucyjnegowewszystkichjegopostaciach.Jednakeidentyczneujciejest obecne takena tleprawadosdu wynikajcegozart.45ust.1Konstytucji(zob.wyroko sygn.K28/02).
153
3.
Egzekucja wiadcze niepieninych wstrzymanie egzekucji do czasu znalezieniaprzezgminlokaluzastpczego wyrokz4grudnia2007r., K26/05
Trybunauzna,ikwestionowanyart.10464k.p.c.jestzgodnyzart.2wzwizkuzart.7 oraz z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji. Zgodnie z treci zakwestionowanego przepisu:
Wykonujcobowizekoprnienialokalusucegozaspokojeniupotrzebmieszkaniowychdunika na podstawie tytuu wykonawczego, z ktrego nie wynika prawo dunika do lokalu socjalnego lub zamiennego, komornik wstrzyma si z dokonaniem czynnoci do czasu, gdy gmina wskae tymczasowe pomieszczenie lub gdy dunik znajdzie takie pomieszczenie.Wocenie wnioskujcej
gminyprzepisniejestjasny:niewiadomo,czynakadanagminnowyobowizek,ajelitak toniewskazanordejegofinansowania.Prokuratorwskaza,iwjegoocenieprzepisten mawyczniecharakterproceduralnyiadresowanyjestprzedewszystkimdokomornika.
teza:
przepistenznajdujesiwkodeksiepostpowaniacywilnegowczcidotyczcejegzekucji. Zasadniczo zawiera normskierowan do komornika prowadzcego egzekucj, polegajc na oprnieniu lokalu sucego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych. ()Z punktu widzenia jzyka potocznego (ustawodawca nie nadaje bowiem terminowi wskae odrbnego znaczenia), zaskarony przepis moe oznacza obowizek wyznaczenia tymczasowego pomieszczenia przez gmin. Taki kierunek wykadni potwierdza take analiza przepisw kodeksu postpowania cywilnego, w ktrych termin wskae niejednokrotnie uyty jest w sensie wyznaczy, a wskazanie wywiera okrelone, daleko idce,skutki()Naleytezwrciuwagnaznaczenieterminuwskazanowystpujce wart.16ustawyoochronieprawlokatorw.Przepistenstanowi,ewyrokwsdowych nakazujcych oprnienie lokalu nie wykonuje si w okresie od 1 listopada do 31 marca roku nastpnego wcznie,jeeliosobieeksmitowanejniewskazanolokalu,doktregoma nastpiprzekwaterowanie.Przepispowyszydotyczywszystkichwyrokwnakazujcych oprnienielokalu,awictaketakichsytuacji,wktrychdunikniemaprawadolokalu socjalnego lub zamiennego, a gmina wskazuje tymczasowe pomieszczenie (art. 1046 4 k.p.c.). Z brzmienia art. 16 ustawy o ochronie praw lokatorw jednoznacznie wynika, e konsekwencj wskazania jest przekwaterowanie dunika, z czego wynikaj okrelone obowizkigminy. Dodatkowo wykadnia celowociowa potwierdza powyszy wniosek. Celem, ktry przywieca ustawodawcy przy wprowadzaniu zaskaronego przepisu do kodeksu postpowaniacywilnego,byozapobieenietzw.eksmisjomnabruk.() () uznanie, jak proponuje Prokurator Generalny, i wprowadzony przepis wie wycznie komornika, nie nakadajc przy tym obowizku dostarczenia przez gmin tymczasowego pomieszczenia w sytuacji, gdy pomieszczenia takiego nie znajdzie sam dunik lub wierzyciel, powodowaoby istotne naruszenie praw wierzycieli, ktrzy waciwie nie mieliby szansy na oprnienie pomieszcze zajtych przez osoby, co do ktrych orzeczono obowizek oprnienia lokalu bez orzeczenia o prawie do lokalu socjalnego lub zamiennego. Przyjcie sugerowanego przez Prokuratora Generalnego rozumieniaart.10464k.p.c.czyniobyegzekucjobowizkuoprnienialokalu,sucego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dunika, w zasadzie iluzoryczn. Trudno przyj
154
takinterpretacjww.przepisu,ktragodziabywzasadniczeceleifunkcjepostpowania egzekucyjnego. () art.4ustawy,ktrystanowi,etworzeniewarunkwzaspokajaniapotrzebmieszkaniowych wsplnoty samorzdowej naley do zada wasnych gminy (ust. 1) oraz e gmina na zasadach i w wypadkach przewidzianych w ustawie zapewnia lokale socjalne i lokale zamienne, a take zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach(ust.2). Nagruncieart.10464k.p.c.wzwizkuzart.4ust.2ustawyoochronieprawlokatorw, naley uzna, i przewidzianym w ustawie (w art. 1046 4 k.p.c.) wypadkiem, w ktrym gmina obowizana jest zaspokoi potrzeby mieszkaniowe okrelonych osb, jest udostpnienietymczasowegopomieszczenia.() Systemowa wykadnia kilku przepisw ustawowych ujawnia, e znajduj si w nich elementynormy skierowanej do gminy wypeniajce trenormatywn zwrotu prawnego: wskazanietymczasowegopomieszczenia.Wskazanietymczasowegopomieszczeniaprzez gmin zawartewart.10464k.p.c.przywoujeformalniewspomnianyobowizekgminy, ale tre normatywna tego obowizku wynika z przepisw ustawy o ochronie praw lokatorw.() Trybunapragniejednakpodkreli,enormapodstawowa,zawartawart.10464k.p.c., jest norm o charakterze egzekucyjnym, skierowan do komornika. Norma taka jest wystarczajco okrelona, aby komornik mg j stosowa. Dlatego Trybuna nie znalaz podstaw, mimo stwierdzonych uchybie legislacyjnych, aby orzec, e zaskarony przepis art.10464k.p.c.jestniezgodnyzart.2wzwizkuzart.7Konstytucji.
4.
Niejawno postpowania egzekucyjnego wyrok z 15 padziernika 2002 r., SK 6/02
Zakwestionowanom.in.art.766k.p.c.,zgodniezktrymsdrozpoznajesprawyegzekucyjne
na posiedzeniuniejawnym, chyba e zachodzi potrzeba wyznaczenia rozprawy albo wysuchania na posiedzeniustronlubinnychosb.Wsprawachtychsdwydajeorzeczeniawformiepostanowie. teza:
Rozpatrywaniesprawegzekucyjnychnaposiedzeniuniejawnymwynikazokolicznoci,e jesttopostpowanieniejakowtrnedopostpowaniamajcegonaceluwydanieorzeczenia stanowicego tytu wykonawczy. W tym wic postpowaniu jest dopuszczalna zmiana proporcji w zakresie relacji zasada (postpowanie niejawne) wyjtek (rozprawa ktr mona wyznaczy w razie koniecznoci). Dopiero wykazanie, e na tle istniejcej praktyki korzystaniezwyjtkupowszechnieitypowoniejeststosowane,doczegopocztekmogoby stanowi wskazanie na to, e skarca ubiegaa si o wyznaczenie rozprawy w postpowaniuegzekucyjnym mogobyewentualniewymagazbadania,czywzakresieart. 766k.p.c.proceduraniejestuksztatowananierzetelnie.
155
5.
Odpowiedzialnoodszkodowawczakomornikawyrokz20stycznia2004r.,SK 26/03
Zakwestionowano art. 769 k.p.c. regulujcy odpowiedzialno odszkodowawcz za uszczerbki wyrzdzone przez komornika. Przesanki: komornik obowizany jest do naprawieniaszkd,wyrzdzonychumylnielubprzezniedbalstwo,(jeeliposzkodowany nie mg w toku postpowania zapobiec szkodzie za pomoc rodkw przewidzianych w kodeksieniniejszym.Skarga zarzucasprzecznoart.769k.p.c.zart.77ust.1Konstytucji uznajc, i odpowiedzialno komornika (ktry wykonuje funkcje wadzy publicznej w zakresie przymusowej realizacji orzecze sdowych) powinna opiera si tylko na przesancebezprawnocizachowania.Trybunauznaniekonstytucyjnozakwestionowanej regulacji.
teza:
Zgodnie z art. 758 k.p.c. komornik jest szczeglnego rodzaju organem pastwowym (organ egzekucyjny por. E. Wengerek, Postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne, Warszawa 1998, s. 74). Komornik jest monokratycznym organem, wyposaonym przez pastwowokrelonewadczekompetencjezarwnowobecosb(art.761i764k.p.c.),jaki wobecinnych instytucji publicznych (art. 761 i 765 k.p.c.). Komornik zosta upowaniony donakadaniakar,cojestatrybutemwadzypublicznej.Zarwnoart.758k.p.c.,jakiart.1 ustawy o komornikach sdowych podkrelaj organizacyjne i funkcjonalne powizanie komornikazwadzsdownicz,awiczkonstytucyjniewyodrbnionpostaciwadzy publicznej. Komornicy dziaaj przy sdach rejonowych, nie wchodzc jednak w ich struktur. Nie s te organem wadzy sdowniczej (z uwagi na odmienno funkcji, nie polegajcejnawymierzaniu sprawiedliwoci art.175ust.1Konstytucji).Komornicys struktur wyodrbnion, wyposaon we wadztwo, o wasnych kompetencjach. Komornik jest podlegy sdowi (podlega ustawie i orzeczeniom sdu art. 3 ustawy o komornikach). Natomiast prezes waciwego sdu rejonowego nadzoruje (nie tylko kontroluje) jego dziaalno. Komornikw powouje organ pastwowy, tj. Minister Sprawiedliwoci (art. 11 ust. 1 ustawy o komornikach). Ponadto symbolicznym wyrazem publicznoprawnego statusu komornika jest prawo do uywania pieczci urzdowej z godem pastwa (art. 4 ustawy o komornikach). Komornika i strony postpowania egzekucyjnego(wierzycielaidunika)nieczyzkomornikiemstosunekocharakterze prywatnoprawnym,leczstosunekpublicznoprawny.Ztego,ewiadczeniaegzekwowane przezkomornikamajcharaktercywilnoprawny,niewynika,etakesamaegzekucjatych wiadcze ma taki sam charakter. Wierzyciela i komornika nie czy cywilnoprawny stosunekzlecenia.Zuwagibowiemnazasadpastwaprawa,przymusowewykonywanie wyrokwwsprawachcywilnychnieodbywasiwdrodzeosobistychdziaawierzyciela, aniosb,ktrymzlecaonwykonaniewyroku.Wewspczesnympastwieprzyjmujesi zaoenie,istosowanierodkwprzymusujestmonopolempastwa.Egzekucjawyrokw sdowych odbywa si wic w ramach kompetencji przyznanych egzekutorowi przez ustaw,niezanazleceniewierzyciela.Komornikdziaawinteresiewierzyciela,jednake dlatego tylko, e tej osobie sd w egzekwowanym orzeczeniu zapewni ochron publicznoprawn. Komornik jest wic powoany do wykonywania orzecze sdowych w drodze przymusowej egzekucji wiadcze pieninych i niepieninych, a take
156
wykonywania innych czynnoci okrelonych w ustawach. Posiada w ramach wykonywanychzadaipenionejfunkcjiwadczekompetencjewobecinnychpodmiotw stosunkw prawnych. W celu wykonywania swych zada komornik dysponuje zespoem rodkw osobowych i rzeczowych w postaci kancelarii komorniczej. Funkcjonowanie urzdu komornikaopiera si na oczywistym zaoeniu, e nie wszyscy dunicy speni dobrowolnie i we waciwym czasie obowizki ustalone w wyroku sdowym. Dlatego konieczne jest stworzenie instytucji dysponujcej rodkami przymusu w celu zapewnienia posuszestwa orzeczeniom sdw. Z zasady pastwa prawa (a nawet z pewnej niepisanej zasady przyjtej we wspczesnych pastwach cywilizowanych) wynika, e przymusu tego nie mog stosowa sami wierzyciele, lecz tylko instytucja wadzypublicznej.Odpozycjiprawnejkomornikajakoorganupastwa(organuegzekucji sdowej), oddzieli naley kwestie osobistego i majtkowego statusu komornika jako okrelonej osoby, tzw. piastuna organu. Osoba penica funkcje komornika jest funkcjonariuszem publicznym, co oznacza szczegln prawnokarn ochron (art. 222 1 i nast. k.k.), alejednoczenie szczegln odpowiedzialno (art. 231 k.k.). Co bardzoistotne, komornik prowadzi swoj dziaalno zawodow na wasny rachunek (art. 3a ustawy o komornikach), cho nie jest przedsibiorc w rozumieniu przepisw o dziaalnoci gospodarczej. Formua wykonywanie czynnoci, o ktrych mowa w art. 2 ustawy, na wasny rachunek winna by rozumiana zgodnie z duchem reformy wprowadzonej przez ustaw nowelizujc z 2001 r. jako wyraz prywatyzacji zawodu komornika. Prywatyzacja ta dotyczy finansowania dziaalnoci komornika i, co za tym idzie, jego wynagradzania. Zmiany w zakresie kosztw egzekucji sdowej prowadzonej przez komornikw, a take to nowelizacji ustawy o komornikach z 2001 r. zostay szeroko omwione w uzasadnieniu wyroku Trybunau Konstytucyjnego z 24 lutego 2003 r. w sprawieK28/02(OTKZUnr2/A/2003,poz.13).
6.
Odpowiedzialno odszkodowawcza komornika wyrok z 24 lutego 2009 r., SK 34/07
Zgodnie z treci zakwestionowanej regulacji komornik ponosi odpowiedzialno za szkodwyrzdzonprzywykonywaniuczynnoci. Skarcy wskaza m.in., e sprzeczny ze sprawiedliwoci spoeczn i naruszajcy prawa majtkowekomornikajestprzepis,ktryobciagoodpowiedzialnociodszkodowawcz za podporzdkowanie si nakazom wydawanym przez nadzorujcy jego czynnoci sd. Uksztatowanie odpowiedzialnoci komornika na zasadzie ryzyka godzi w zasad demokratycznego pastwa prawnego i ochrony praw majtkowych skarcego, gdy oznaczaprzerzucenieodpowiedzialnocizaorzeczeniasdunaorganegzekucyjny,ktry zapewniaimskuteczno. TrybunaKonstytucyjnyorzek,eart.23ust.1ustawyz29sierpnia1997r.okomornikach sdowychiegzekucji,wbrzmieniuobowizujcymdodnia12listopada2004r.,jestzgodny: zart.64ust.2wzwizkuzzasadpoprawnejlegislacji,wywodzonzart.2Konstytucji,z art. 64 ust. 2 w zwizku z zasad sprawiedliwoci spoecznej, wywodzon z art. 2 Konstytucjiorazzart.64ust.2wzwizkuzart.32ust.1Konstytucji.
157
Okolicznocisprawy:
W zwizku z tak postawionym zarzutem naley przypomnie, e do 1997 r. odpowiedzialno komornika bya uregulowana jedynie w art. 769 k.p.c., ktry przewidywa,eponosionodpowiedzialnoprzywykonywaniuczynnociegzekucyjnych za szkody wyrzdzone umylnie lub przez niedbalstwo, jeeli poszkodowany nie mg w toku postpowania zapobiec szkodzie. Przepis ten jednoczenie ustanawia solidarn odpowiedzialnoSkarbuPastwa.Niezalenieodtejregulacji,uchwalona29sierpnia1997 r. ustawa o komornikach sdowych z chwil wejcia w ycie (tj. 30 listopada 1997 r.) wprowadzia w zakwestionowanym w skardze konstytucyjnej art. 23 ust. 1 odpowiedzialnokomornikazaszkodwyrzdzonprzywykonywaniuczynnoci.Przepis ten nieokrela jednak zasad tej odpowiedzialnoci.Dalsze pozostawanie w mocy art. 769 k.p.c. i rwnolege obowizywanie nowego art. 23 ustawy o komornikach wywoao rozbienoci interpretacyjne w doktrynie prawnej co do zakresu i charakteru odpowiedzialnoci komornika (spr relacjonuj m.in.: H. Ciepa, J. SkibiskaAdamowicz,
Status prawny komornika i podstawy jego odpowiedzialnoci odszkodowawczejpouchyleniuart.769 k.p.c.,PrzegldPrawaEgzekucyjnegonr46/2006, s. 919oraz M. Sorysz, Odpowiedzialno odszkodowawcza komornika w postpowaniu egzekucyjnym, [w:] Czterdziestolecie kodeksu postpowania cywilnego. Zjazd Katedr Postpowania Cywilnego w Zakopanem 79.10.2005 r.,
Krakw 2006, s. 216218). Zarysoway si w tym wzgldzie dwa podstawowe, acz konkurencyjne wzgldem siebie stanowiska. Pierwsze wychodzio z zaoenia, e art. 23 ustawyokomornikachjakoprzepispniejszyuchylaprzepiswczeniejszy,tj.art.769k.p.c. (zob.J.Jankowski,Ustawaokomornikachsdowychiegzekucji,Warszawa1998r.,s.43).Drugie opierao si na twierdzeniu, e kwestionowany przepis nie uchyli art. 769 k.p.c., jako przepisu szczegowego, tj. normujcego odpowiedzialno komornika dziaajcego jako organ egzekucyjny (zob. K. Lubiski, Odpowiedzialno odszkodowawcza komornika sdowego i
jejubezpieczeniewwietleustawyokomornikachsdowychiegzekucji.Uwagidelegelataidelege ferenda,[w:]Analizaiocenaustawyokomornikachsdowychiegzekucji,Sopot2000,s.180;zob.
te.wyrokiSNz21listopada2003r.,sygn.aktVCK56/03,MonitorPrawniczynr11/2006, s.598orazz4wrzenia2002r.,sygn.aktICKN926/00,MonitorPrawniczynr19/2002,s. 868).WaniedrugiezestanowiskzyskaoaprobatSduNajwyszego,ktrystwierdzi,e art. 23 ustawy o komornikach reguluje osobist odpowiedzialno komornika, gdy wyrzdziszkody,niedziaajcjakoorganegzekucyjny(zob.uchwaaSNz11lipca2000r., sygn. akt III CZP 24/00, OSNC nr 11/2000, poz. 198, z glos aprobujc K. Lubiskiego, PrzegldSdowynr5/2001,s. 114). Konstytucjonalizacjaodpowiedzialnocizabezprawnedziaanieorganwwadzypublicznej (art.77ust.1Konstytucji)orazorzeczenieTrybunauKonstytucyjnegowsprawieosygn.SK 18/00 (z 4 grudnia 2001 r., OTK ZU nr 8/2001, poz. 256) nie pozostay bez wpywu na pogldy dotyczce charakteru odpowiedzialnoci komornika i jej relacji z odpowiedzialnoci Skarbu Pastwa. W doktrynie zaakcentowano, e niezalenie od odpowiedzialnoci osobistej komornika (art. 23 ustawy o komornikach) oraz odpowiedzialnoci komornika za zawinione przez niego dziaanie przy dokonywaniu czynnociegzekucyjnych(art.769k.p.c.),SkarbPastwaponosiodpowiedzialnorwnie za niezawinione, ale bezprawne dziaania komornika (zob. A. Grski, Odpowiedzialno
Skarbu Pastwa za szkod wyrzdzon przez komornika dziaajcego w charakterze organu egzekucyjnego,Palestranr1112/2003,s.93 infine).
158
Wyrokiem z 20 stycznia 2004 r. Trybuna Konstytucyjny uzna, e art. 769 k.p.c. jest niezgodnyzart.77ust.1Konstytucji(sygn.SK26/03).Wskutekderogacjitegoprzepisu(co nastpio 27 stycznia 2004 r., zob. Dz. U. Nr 11, poz. 101) jedyn podstaw odpowiedzialnoci komornika sta si art. 23 ustawy o komornikach w zaskaronym brzmieniu. Nawet jeli pocztkowo, po wspomnianym wyroku,pozosta pewien margines niepewnoci co do reimu komorniczej odpowiedzialnoci za czynnoci egzekucyjne, to jednak naley podkreli, i wtpliwoci zostay szybko rozstrzygnite w drodze uchway Sdu Najwyszego, podjtej w wyniku rozpatrzenia zagadnienia prawnego z 13 padziernika2004r.(sygn.aktIIICZP54/04,OSP10/2005,s.115).WuchwaletejSNwskaza m.in., e art. 23 ustawy o komornikach za szkod wyrzdzon w toku egzekucji przed 1 wrzenia 2004 r., przewidywa odpowiedzialno deliktow komornika za dziaanie niezgodnezprawem.
tezanr1[dopuszczalnowystpowaniazeskargprzezkomornika]:
Niezalenie jednak od charakteru podmiotu wnoszcego skarg, skarcym nie moe by organ wadzy publicznej jak rwnie inny podmiot realizujcy funkcj wadzy publicznej (zob.postanowieniaTrybunauKonstytucyjnegoz:23lutego2005r.,sygn.Ts35/04,OTKZU nr1/B/2005,poz.26,26padziernika2001r.,sygn.Ts72/01,OTKZUnr8/2001,poz.298oraz z 6 lutego 2001 r. i 3 kwietnia 2001 r., sygn. Ts 148/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 72 i 73). Powyszypogldzostarwniezaakceptowanywdoktrynie(zob.J.Trzciski,Podmiotowy zakres skargi konstytucyjnej, [w:] Konstytucja. Wybory. Parlament, red. L. Garlicki, Warszawa 2000, s. 213214), ktra wyjtkowo dopuszcza rwnie moliwo zoenia skargi konstytucyjnej przez podmioty prawa publicznego w wypadku, gdy wystpuj one na gruncieprawaprywatnegojakoadresatkonstytucyjnychprawiwolnoci(zob.B.Banaszak, Skargakonstytucyjnaijejznaczeniewzakresieochronyprawpodstawowych, [w:] Podstawoweprawa jednostki i ich sdowa ochrona, red. L. Winiewski, Warszawa 1997, s. 178 oraz P. Tuleja, M. Grzybowski,Skargakonstytucyjnajakorodek ochronyprawjednostkiwpolskimsystemieprawa, [w:]SdyitrybunaywKonstytucjiiwpraktyce,red.W.Skrzydo,Warszawa2005,s.108109, por.takewyrokiTrybunauKonstytucyjnegoz:21marca2005r.,sygn.SK24/04,OTKZU nr3/A/2005,poz.25oraz3lutego2005r.,sygn.SK7/03,OTKZUnr4/A/2005,poz.34).() Zwaywszy istot egzekucji, ktr jest zastosowanie przez powoane pastwowe organy egzekucyjne rodkw przymusu przewidzianych przez ustaw celem przymuszenia dunikadospenieniaoznaczonegowtytuleegzekucyjnymwiadczenia(zob.E.Wengerek, Sdowe postpowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 1978, s. 910) oraz fakt, i komornikjestzasadniczymorganemegzekucyjnym(zob.art.2ustawyokomornikachoraz art.758iart.759k.p.c.,por.takeJ.Jodowski,Z.Resich,J.Lapierre,T.MisiukJodowska,K. Weitz, Postpowanie cywilne, Warszawa 2007 r., s. 534), podczas gdy we wspczesnym pastwie przyjmuje si zaoenie, i stosowanie rodkw przymusu jest monopolem pastwa(zob.wyrokz17maja2005r.,sygn.P6/04,OTKZUnr5/A/2005,poz.50),naley uzna,e czynnocikomornikamajcharakterpublicznoprawny.() Jak bowiem wskaza Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2004 r., od pozycji prawnej komornika jako organu pastwa (organu egzekucji sdowej), oddzieli naley kwestie osobistego i majtkowego statusu komornika jako okrelonej osoby, tzw. piastuna organu. Osoba penica funkcje komornika jest funkcjonariuszem publicznym, co oznacza szczegln prawnokarn ochron (art. 222 1 i nast. k.k.), ale jednoczenie szczegln odpowiedzialno (art. 231 k.k.). Co bardzo istotne, komornik prowadzi swoj dziaalno
159
zawodownawasnyrachunek(art.3austawyokomornikach),choniejestprzedsibiorc wrozumieniuprzepiswodziaalnocigospodarczej.Formuawykonywanieczynnoci,o ktrych mowa w art. 2 ustawy, na wasny rachunek winna by rozumiana zgodnie z duchem reformy wprowadzonej przez ustaw nowelizujc z 2001 r. jako wyraz prywatyzacjizawodukomornika(sygn.SK26/03,OTKZUnr1/A/2004,poz.3,podobnie: wyrokz3grudnia2003r.,sygn.K5/02,OTKZUnr9/A/2003,poz.98). WniniejszejsprawiebdcykomornikiemA.Zieliskizaskarykonstytucyjnoart.23ust. 1 ustawy o komornikach, ktry w zakwestionowanym brzmieniu stanowi: Komornik ponosiodpowiedzialnozaszkodwyrzdzonprzywykonywaniuczynnoci.Wziwszy poduwag,ekomornikjestorganemsamofinansujcymsiorazponoszcymryzyko,aw konsekwencji take osobist odpowiedzialno za prowadzon dziaalno, zdaniem obecnego skadu Trybunau Konstytucyjnego sposb uksztatowania mechanizmu odszkodowawczego tego rodzaju funkcjonariusza publicznego ma znaczenie dla konstytucyjnej ochronyjegoprawmajtkowych (oczymszerzej wnastpnympunkcie).W konsekwencji naley doj do wniosku, e skarga konstytucyjna komornika w niniejszej sprawiejestdopuszczalna.
tezanr2[odpowiedzialnoodszkodowawczakomornika]:
TrybunaKonstytucyjnystwierdza,eskarcytrafniecodozasadyujrolkomornikaw postpowaniu sdowym i oceni jego relacj wzgldem sdw. W tym zakresie fundamentalne znaczenie przypisa naley art. 804 k.p.c., zgodnie z ktrym Organ egzekucyjnyniejestuprawnionydobadaniazasadnociiwymagalnociobowizkuobjtego tytuem wykonawczym. Merytoryczne rozstrzygnicie zgoszonego dania jest celem postpowania rozpoznawczego, za egzekucyjnego jedynie realizacja tytuu wykonawczego. W literaturze przedmiotu wskazuje si, e ustawodawca intencjonalnie postawiwyran granicpomidzyobiemafazami(rodzajami)postpowania,abyusun wtpliwoci, jakie zwaszcza, jeli chodzi o rozdzia kompetencji rnych organw mogyby powsta na ich styku (zob. np. R. Kowalkowski, komentarz do art. 804 k.p.c., [w:] Kodeks postpowania cywilnego. Postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne, Komentarz, red. Z. Szczurek,Sopot2005).(...) Podejmujc pierwsz z wymienionych kwestii, trzeba powtrzy, e zarwno w pimiennictwie, jak i orzecznictwie sdowym wyranie dominowa pogld, w wietle ktregopouchyleniuart.769k.p.c.wyrokiemTrybunauKonstytucyjnegoz20stycznia2004 r. (wskutek czego doszo do wyeliminowania szczeglnej podstawy prawnej odpowiedzialnoci solidarnej Skarbu Pastwa i komornika), odpowiedzialno t naleao wywodzi(uwzgldniajcart.417k.c.wzwizkuzart.77ust.1Konstytucji,jakopodstawy odpowiedzialnociSkarbu Pastwa)zart.4411k.c.Wtensamsposbzrekonstruowana zostaa w wyroku Sdu Apelacyjnego w Gdasku podstawa prawna odpowiedzialnoci solidarnej A. Zieliskiego (Komornika Sdowego Rewiru II przy Sdzie Rejonowym w Inowrocawiu)orazSkarbuPastwa. Porwnujc brzmienie art. 441 1 k.c. z art. 137 1 rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 padziernika 1933 r. Kodeks zobowiza (Dz. U. Nr 82, poz. 598),wpimiennictwieprzyjto,eart.4411k.c.odrywaproblematykodpowiedzialnoci solidarnej od wspsprawstwa i reguluje wspodpowiedzialno podmiotw za szkod wyrzdzon czynemniedozwolonym(zob.E.towska,Zobowizaniasolidarne,[w:]System prawa cywilnego, t. 3, cz. 1, WrocawWarszawaKrakwGdaskd 1981, s. 327). Innymi
160
sowy, dla zaistnienia odpowiedzialnoci solidarnej nie jest obecnie konieczne wsplne dziaanie podmiotw. Istotne jest, aby odpowiednie przepisy regulujce odpowiedzialno deliktow przypisyway danemu podmiotowi odpowiedzialno za szkod. Zobowizanie solidarne z art. 441 k.c. powstaje take wtedy, gdy odpowiedzialno rnych podmiotw oparta jest na rnej podstawie deliktowej i na rnej zasadzie odpowiedzialnoci (por. M. Safjan, Komentarz do art. 441, [w:] Kodeks 11 cywilny.Komentarzdoartykuw1449 ,t.1,red.K.Pietrzykowski,Warszawa2008,s.1400). Dlapowstaniaopisanejwhipotezieart.4411k.c.odpowiedzialnociniejestzatemistotne, na jakich zasadach maj odpowiada poszczeglne podmioty albo jaki jest czcy je stosunek prawny. Z powyszego w orzecznictwie Sdu Najwyszego wyprowadzono wniosek, e wze solidarnoci ma charakter bezwzgldny, co oznacza brak moliwoci podnoszenia przez jednego ze wspodpowiedzialnych podmiotw zarzutu odpowiedzialnociwgranicachzawinienia(zob.wyrokSNz20stycznia2000r.,sygn.aktII CKN 656/98, Lex nr 51061). Koresponduje to z art. 366 1 k.c., zgodnie z ktrym kady z dunikw solidarnych odpowiada za ca szkod. Nie jest zatem dopuszczalne ustalanie przyczynienia si podmiotu wspodpowiedzialnego do powstania szkody w trakcie procesuodszkodowawczego.() Powstaa na mocy art. 441 1 k.c. odpowiedzialno solidarna trwa a do momentu zupenegozaspokojeniawierzyciela(zob.art.3662k.c.).Dotegoczasukadyzdunikw odpowiada za ca szkod. Zaspokojenie poszkodowanego przez jednego z dunikw solidarnych zwalnia drugiego od obowizku naprawienia szkody. Naturalnym zatem skutkiem zobowizania solidarnego jest regres, ktry pozwala na dokonanie rozlicze midzy dotychczasowymiwspdunikamisolidarnymi.Roszczenieregresowepowstaje z chwilspenieniawiadczenia.() Dokonawszy powyszych ustale, obecny skad Trybunau Konstytucyjnego nie rozstrzygnotym,czypoddanykontrolimodelodpowiedzialnocikomornikwzaszkody wyrzdzone przy wykonywaniu czynnoci egzekucyjnych jest jedynym moliwym, lub chobyoptymalnymczynajbardziejefektywnymnagruncieobowizujcejKonstytucji.Tym samymaktualnozachowaawypowiedTrybunausformuowanawramachwspominanej sprawy o sygn. SK 26/03, i: o ile byoby nawet uznane za niewtpliwe, e dziaania komornika s funkcjami wadzy publicznej, a za dziaania wadzy publicznej (bezprawne, wyrzdzajce szkod) powinno odpowiada pastwo, o tyle z przyjcia tych zaoe nie musi bezwzgldnie wynika, e sam komornik powinien by uznany za wadz publiczn ani to e realizacja odpowiedzialnoci odszkodowawczej za szkody wyrzdzone przez komornika musiodbywasi poprzez uruchomienie wasnej (osobistej)odpowiedzialnoci komornika.
7.
Brzmienieklauzuliwykonalnociwyrokz4wrzenia2006r.,P2/06
Trybuna Konstytucyjny uzna niezgodno kwestionowanej regulacji rozporzdzenia w sprawiebrzemieniaklauzuliwykonalnocizwaciwymiprzepisamik.p.c.okrelajcymico stanowitytuegzekucyjny(art.7771)orazelementyklauzuliwykonalnoci(art.7831)w zwizku z art. 97 ust. 1 ustawy Prawo bankowe dotyczcym bankowego tytuu egzekucyjnego. Pytajcy sd zakwestionowa nowe brzmienie klauzuli wykonalnoci: W
161
imieniuRzeczypospolitejPolskiej,dnia...20...r.Sd...w...stwierdza,eniniejszytytuuprawnia do egzekucji w caoci/w zakresie ... oraz poleca wszystkim urzdom oraz osobom, ktrych to moe dotyczy,abypostanowieniatytuuniniejszegowykonay,agdyotoprawniebdwezwane,udzieliy pomocy.Orzeczeniepodlegawykonaniujakoprawomocne/natychmiastwykonalne.Woceniesdu stwierdzenie Orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne/natychmiast wykonalne jest
niewaciwe,gdyodnosisitylkodotytuwegzekucyjnychbdcychorzeczeniamisdw powszechnych,gdytylkooneodpowiadajkategoriisemantycznejorzeczeimogby prawomocne lub natychmiast wykonalne. Orzeczeniami nie natomiast inne tytuy egzekucyjne wymienione w art. 777 1 k.p.c. (np. akt notarialny, ugoda sdowa, ugoda zawartaprzedsdempolubownym,bankowytytuegzekucyjny).
tezanr1:
Postpowanie zwizane z nadaniem tytuowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalnoci ma charakter autonomiczny zarwno w stosunku do postpowania rozpoznawczego, jak i do waciwego postpowania egzekucyjnego (ktrego celem jest przymusowe wyegzekwowanie wiadczenia). Kodeks normuje waciwo w zakresie nadania klauzuli wykonalnoci tytuom egzekucyjnym i nakazuje sdowi niezwoczne (nie pniej ni w cigu trzech dni od zoenia) rozpoznanie wniosku o jej nadanie. Przewiduje ponadto nadanie klauzuli wykonalnoci z urzdu. Zgodnie z pogldami doktryny klauzula wykonalnocitodeklaratywnepostanowieniesdu,stwierdzajce,eprzedstawionyprzez wierzyciela dokument spenia ustawowe kryteria przewidziane dla tytuu egzekucyjnego, wobecczegodopuszczalnejestwszczciewaciwegopostpowaniaegzekucyjnego.
tezanr2:
Po pierwsze obowizujce brzmienie klauzuli wykonalnoci nie pozostawia sdom moliwoci nadawania jej brzmieniaodmiennego odokrelonego rozporzdzeniem, a tym samym uniemoliwia jej dostosowanie do konkretnego tytuu egzekucyjnego. Klauzula w obowizujcym ksztacie odnosi si jedynie do tytuw egzekucyjnych bdcych orzeczeniami sdw powszechnych (ewentualnie aktami innych organw, ktre ustawa wyposaa w przymiot prawomocnoci lub natychmiastowej wykonalnoci), tylko one bowiem mog by uznane za orzeczenia, posiadajce przymiot prawomocnoci lub natychmiastowejwykonalnoci.Innetytuyegzekucyjnewymienionewart.7771k.p.c.(w szczeglnociaktynotarialne,ugodysdowe,bankowetytuyegzekucyjne)orzeczeniaminie s, a zatem ustalone brzmienie klauzuli pozostaje w odniesieniu do nich cakowicie nieadekwatne.Prowadzitodoobiektywnejnieprawdziwociorzeczesdwwydawanych wimieniuRzeczypospolitejPolskiej(polegajcejnazaliczeniutytuwinnychniwyroklub postanowienie sdu do kategorii orzecze prawomocnych czy te natychmiast wykonalnych),couznatrzebazaniedopuszczalne. Powtreustalone brzmienieklauzuliwykonalnocipozostaje wsprzecznocizart.7831 zd. 1 k.p.c. Skoro klauzula powinna jedynie stwierdza uprawnienie do egzekucji i ewentualnie okrela jej zakres, to zawarcie w jej treci konstatacji o prawomocnoci lub natychmiastowej wykonalnoci orzeczenia wykracza poza udzielon Ministrowi Sprawiedliwocidelegacjustawow. Nie ulega wtpliwoci, e zdanie drugie 1 ust. 1 rozporzdzenia, pozornie poszerzajc i konkretyzujc klauzul wykonawcz, faktycznie ogranicza jej stosowanie do orzecze
162
podlegajcych wykonaniu jako prawomocne albo natychmiast wykonalne. Skutkiem tego klauzula pomija wszystkie tytuy egzekucyjne niebdce orzeczeniami. Tymczasem brzmienie klauzuli wykonalnoci powinno by ustalone w sposb umoliwiajcy jej zastosowanie do wszystkich rodzajw tytuw egzekucyjnych wymienionych w art. 777 k.p.c.
8.
Ograniczenieprowadzeniaegzekucjiorzeczeniez12grudnia1995r.,U6/95
W uzasadnieniu wniosku RPO stwierdzi, e rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunkw bankowych Agencji Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa jest trzecim kolejnym aktem prawnym, ktrym Minister Finansw, wykorzystujc upowanienie zawarte w art. 894 k.p.c. oraz w art. 88 ustawy z dnia17czerwca1966r.opostpowaniuegzekucyjnymwadministracji(t.j.Dz.U.Nr36,poz. 161 ze zmianami), ogranicza dopuszczalno egzekucji z rachunkw bankowych wymienionej Agencji, na ktrych gromadzone s rodki przeznaczone na realizacj zada statutowych. Ograniczenie to narusza istniejcy porzdek prawny, zawiesza bowiem zasdzone postpowanie egzekucyjne, czym podrywa zasad zaufania do Pastwa i pastwowegowymiarusprawiedliwoci,naruszajcinteresywierzycieliAgencji. Ograniczenie egzekucji z rachunkw bankowych AWRSP prowadzi w szczeglnoci do uszczuplenia gwarantowanych konstytucyjne (art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej) dochodwsamorzduterytorialnego.Ograniczenietoszczeglnieniekorzystniewpywana sytuacjbudetowgminwwojewdztwachzachodnichipnocnych,wktrychwystpuje koncentracja byych pastwowych przedsibiorstw rolnych. Wnioskodawca wskaza ponadto na naruszenie zasady swobody dziaalnoci gospodarczej oraz zasady ochrony wasnoci. Kwestionowane rozporzdzenie wprowadzio zakaz prowadzenia egzekucji z rachunkw bankowych Agencji Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa i jej oddziaw terenowych, na ktrych gromadzone s rodki przeznaczone na realizacj zada statutowych, a w szczeglnoci na restrukturyzacj i prywatyzacj przejtego mienia Skarbu Pastwa, na tworzeniemiejscpracyoraznabiecdziaalno. Zaskaronerozporzdzeniezostaowydanenapodstawiedelegacjiprzewidzianejwart.894 kodeksu postpowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji. Obydwie te ustawy upowaniaj Ministra Finansw do okrelenia w drodze rozporzdzenia rachunkw bankowych, z ktrych nie moe by prowadzona egzekucja z wanych przyczyn spoecznych lub gospodarczych. Konstytucyjno udzielenia we wskazanych ustawach tak szerokiej delegacji Ministrowi FinanswdoograniczaniaprawwierzycielizostaazakwestionowanaprzezWnioskodawc, lecz upyn ju okres piciu lat od ogoszenia tych aktw, w ktrym Trybuna Konstytucyjnymoebadazgodnoaktuustawowegozkonstytucj. Zaskarone rozporzdzenie zostao wydane w zwizku z naoeniem ustaw z dnia 19 padziernika1991r.ogospodarowaniu nieruchomociamirolnymiSkarbu Pastwaorazo zmianieniektrychustaw(Dz.U.Nr107,poz.464zezmianami)naAgencjWasnociRolnej Skarbu Pastwa obowizku przejcia do koca 1993 r. majtku wszystkich pastwowych przedsibiorstw gospodarki rolnej, po ich likwidacji. Termin ten zosta nastpnie
163
przeduonyustawowodokoca1994r.Zprzejciemtegomajtku czyustawaprzejcie zadueniapozostaegopotychprzedsibiorstwach.Zaskaronerozporzdzeniezmierzado tego, aby chroni Agencj przed koniecznoci spacania tego zaduenia bezporednio po jegoprzejciu.Chodziozapewnieniejejmoliwocistopniowegoregulowaniazobowiza na drodze bankowego postpowania ugodowego. Ograniczenie egzekucji nie dotyczy za zobowiza, ktre zacigna sama Agencja, a jedynie tych, ktre przeja ona z mocy ustawy. Trybuna orzek, e 1 rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunkw bankowych Agencji Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa w zakresie, w jakim ogranicza prowadzenie egzekucji nalenoci gmin z rachunkw bankowych Agencji Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa i jej oddziaw jest zgodnyzart.56ust.3iart.73ust.2UstawyKonstytucyjnejzdnia17padziernika1992r. orazzart.6i7przepiswkonstytucyjnych,utrzymanychwmocynapodstawieart.77teje UstawyKonstytucyjnej.
teza:
Przepisy kodeksu postpowania cywilnego o postpowaniu egzekucyjnym przewiduj ochron susznych interesw dunika, zwaszcza przepisy Ksigi Drugiej Dziau V Ograniczenia egzekucji i Dziau VI Powdztwa przeciwegzekucyjne. Na uwag zasuguje zwaszcza art. 1061 k.p.c. zezwalajcy dunikowi prowadzcemu dziaalnogospodarcz wformieprzedsibiorstwalubgospodarstwarolnegodowystpieniadosduwrazie,gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbdnej do prowadzenia tej dziaalnoci o wyczenietejrzeczyspodzajcia,wskazujcwewnioskuskadnikiswegomienia,zktrych jest moliwe zaspokojenie roszcze wierzyciela w zamian za rzecz zwolnion. Podobn funkcjwstosunkudoosbfizycznychprowadzcychdziaalnozarobkowpeniart.829 pkt4k.p.c.stanowicy,iniepodlegajegzekucjinarzdziaiinneprzedmiotyniezbdnedo osobistej pracy zarobkowej dunika oraz surowce niezbdne dla niego do produkcji na okresjednegotygodnia.Przepisyk.p.c.przewidujceochronsusznychintereswdunika nie naruszaj prawa wierzyciela do przymusowej realizacji w drodze egzekucji wierzytelnoci,ajedyniewprowadzajdoegzekucjipewnekorekty. Ta regua, i ochrona susznych interesw dunika nie moe prowadzi do pozbawienia wierzyciela prawa do przymusowej realizacji wierzytelnoci znajduje te oparcie w konstytucyjnej zasadzie ochrony wasnoci wyraonej w art. 7 przepisw konstytucyjnych oraz w art. 6 tyche przepisw zapewniajcych gwarancje swobody dziaalnoci gospodarczej. TrybunaKonstytucyjnypodtrzymujestanowiskowyraonewuzasadnieniuorzeczeniaz dnia 20 czerwca 1995 r. (U. 1/95), i Minister Finansw moe korzysta z delegacji ustawowej tylko w ten sposb, by chronic suszne interesy dunika nie pozbawi ochronyprawnejintereswwierzyciela. () Umoliwienierealizacjizada,ktrymiobarczyaAgencjWasnociRolnejSkarbuPastwa ustawazdnia19padziernika1991r.ogospodarowaniunieruchomociamirolnymiSkarbu Pastwa,azwaszczawzakresierestrukturyzacjiorazprywatyzacjimieniaSkarbuPastwa uytkowanego na cele rolnicze, tworzenia gospodarstw rolnych i powikszania ju istniejcychgospodarstwrodzinnych,prowadzeniapracurzdzenioworolnychnagruntach Skarbu Pastwa oraz tworzenia miejsc pracy w zwizku z restrukturyzacj pastwowej
164
gospodarki rolnej, to przyczyny spoecznogospodarcze, ktrymi uzasadniane jest wyczeniezegzekucjirachunkwbankowychtejAgencjiijejoddziaw.() Wskazaneprzepisyustawowe,ktreudzieliyMinistrowiFinanswdelegacjdookrelenia w drodze rozporzdzenia rachunkw bankowych, z ktrych nie moe by prowadzona egzekucjazwanych przyczyn spoecznych lubgospodarczych nieprzewiduj wprawdzie wymoguperiodycznocirozporzdzeniawydanegonatejpodstawie,totrafnienadanotemu rozporzdzeniu taki charakter. Wymg ten wynika z przesanki wanych przyczyn spoecznych lub gospodarczych, warunkujcych dopuszczalno tych regulacji w drodze rozporzdzeniaMinistraFinansw.Przyczynyteniemoguzasadniatrwaegowyczenia spodegzekucjiokrelonychrachunkwbankowych.Ograniczenieprowadzeniaegzekucjiz rachunkw bankowych stanowi bowiem doran ingerencj w instytucj egzekucji, uregulowan stabilnymiprzepisamiprawaprocesowego.Kadategotypu ingerencja musi mienatylewystarczajceuzasadnienieaksjologiczne,abyzrwnowaynaruszeniezasad pewnociobrotuibezpieczestwaprawnego.() Przesanka wanych przyczyn spoecznych lub gospodarczych nie moe jednak by naduywana dla powtarzajcych si regulacji o charakterze wyjtkowym. Przyj dlatego naley, e trzyletni okres karencji egzekucji dugw przejtych przez Agencj, po likwidowanych pastwowych gospodarstwach rolnych, wyczerpuje czasokres wystpowaniatychprzesanek.
9.
Bankowetytuyegzekucyjne wyrokz26stycznia2005r.,P10/04
Przedmiotocenykonstytucyjnocistanowiaregulacjaprzyznajcabankomuprawnieniedo wystawiania tzw. bankowych tytuw egzekucyjnych. Zgodnie z treci kwestionowanych przepisw [n]a podstawie ksig bankw lub innych dokumentw zwizanych z dokonywaniemczynnocibankowychbankimogwystawiabankowetytuyegzekucyjne (art.96ust.1ustawyPrawobankowe),[b]ankowytytuegzekucyjnymoebypodstaw egzekucjiprowadzonejwedugprzepiswkodeksupostpowaniacywilnegoponadaniumu przezsdklauzuliwykonalnociwycznieprzeciwkoosobie,ktrabezporedniozbankiem dokonywaa czynnoci bankowej albo jest dunikiem banku z tytuu zabezpieczenia wierzytelnoci banku wynikajcej z czynnoci bankowej i zoya pisemne owiadczenie o poddaniu si egzekucji oraz gdy roszczenie objte tytuem wynika bezporednio z tej czynnocibankowejlubjejzabezpieczenia(art.97ust.1ustawy Prawobankowe). Woceniesduwystpujcegozpytaniemprawnymprzyznaniebankomprawawystawiania tytuw egzekucyjnych, skutkujce wyposaeniem podmiotw prawa prywatnego w uprawnienia wadcze przysugujce co do zasady wycznie pastwu jako uprawniajca bankidokierowaniaswychwierzytelnocidopostpowaniaegzekucyjnego,zpominiciem fazy sdowegopostpowania rozpoznawczego,nie dajesipogodzi z zasadami wymiaru sprawiedliwoci. Banki nie s organami, ktrym ustawodawca mgby powierzy rozstrzyganiejakichkolwieksprawcywilnych,niesteniezaleneczybezstronne. Trybuna uzna zgodno kwestionowanego art. 96 ust. 1 w zwizku z art. 97 ust. 1 ustawy Prawo bankowe z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 76 Konstytucji oraz brak niezgodnocizart.2Konstytucji.
165
tezanr1:
Nie moe ulega wtpliwoci, e kwestionowane regulacje prawa bankowego dopuszczajcemoliwowystawieniabankowegotytuuegzekucyjnegoniezamykajdrogi do sdu, a wic do domagania si przez dunika banku rozpoznania merytorycznego sprawy. Nie ma potrzeby omawiania bliej wskazywanych trafnie w pismach wszystkich uczestnikw postpowania odpowiednich instrumentw procesowych, ktre mog by wykorzystanewomawianejsytuacjiprzezdunika(powdztwoprzeciwegzekucyjneart. 840k.p.c.,powdztwooustalenieistnienialubnieistnieniaprawalubstosunkuprawnego art. 189 k.p.c.). Wskazane instrumenty procesowe stwarzaj moliwo nie tylko zablokowania egzekucji toczcej si w oparciu o bankowy tytu egzekucyjny, ale take w konsekwencjidopuszczajmoliwodaniarozstrzygniciasporumerytorycznieoprawo bdce przedmiotem sporu. Ostatecznie pozostaje take w dyspozycji dunika moliwo wystpieniazroszczeniemodszkodowawczymwwypadku,gdybyokazaosi,eegzekucja zostaaprzeprowadzonanapodstawiebezprawniewystawionegotytuubankowego.
tezanr2:
Odejcie w okrelonych normatywnie sytuacjach od typowego czy klasycznego modelu ochrony sdowej nie moe by jednak per se traktowane jako przejaw naruszenia konstytucyjnych gwarancji prawa do sdu. Takie stanowisko wyrazi Trybuna Konstytucyjnywwyrokuz28lipca2004r.,sygn.aktP2/04(OTKZUnr7/A/2004,poz.72). Sprawiedliwo proceduralna nie moe by oceniana w kategoriach abstrakcyjnych, niezalenieod kategorii spraw, ktre sprzedmiotem rozpoznania sdowego, konfiguracji podmiotowych, znaczenia poszczeglnych kategorii praw dla ochrony interesw jednostki etc.Ustawodawcazachowujewtymzakresiedoznacznepoleswobody,ktreumoliwia ksztatowanie procedur sdowych z uwzgldnieniem tych zrnicowanych czynnikw i zarazem w sposb stanowicy prb zbalansowania interesw pozostajcych w pewnym konflikcie.
tezanr3:
Nie mona te traci z pola widzenia faktu, e moliwo pominicia merytorycznego rozpoznania sprawy w postpowaniu sdowym jest zwizana tradycyjnie z instytucjami proceduralnymi, takimi jak uznanie powdztwa czy zawarcie ugody sdowej, czy rozstrzygnicie sdu polubownego. Z kolei tytuy egzekucyjne mog by wystawione nie tylkonapodstawieorzecze sdowych,aletakejaktowyranieprzewidujeart.7771 k.p.c. na podstawie wyroku sdu polubownego, ugody zawartej przed sdem, czy wreszcieaktunotarialnego,wktrymdunikpoddasidobrowolnieegzekucji(art.7771 pkt4i5).Wewszystkichtychsytuacjachwsplnymelementemjestdobrowolnopoddania si okrelonej metodzie rozstrzygnicia konfliktu przez strony, ktrej konsekwencj jest dopuszczalno rezygnacji z zastosowania typowych regu proceduralnych, a wic uruchomienie szybszej, bardziej efektywnej i mniej kosztownej drogi zaatwienia sporu. Autonomia stron w ksztatowaniu metody rozstrzygnicia przyszych lub ju istniejcych konfliktw nie jest oczywicie absolutna, ustawodawca ma obowizek wprowadzenia odpowiednichmechanizmwochronnych,ktrenawetwtegotypuszczeglnychsytuacjach pozwalaj na zachowanie niezbdnego minimum kontroli nad czynnociami stron, a w konsekwencji na uniknicie racego naruszeniaregu sprawiedliwoci proceduralnej (por. np.wymaganiaodnoszcesidouznaniaugodyzawartejprzedsdem,moliwocidania
166
uchyleniawyrokusdupolubownegoart.184iart.712k.p.c.;czyprzesankiskutecznoci tytuuegzekucyjnegookrelonewart.7771pkt4i5k.p.c.).
tezanr4:
Prawo do sdu moe si w konsekwencji realizowa w rnych formach, nie istnieje bowiem jeden idealny model postpowania sdowego, ktry musiaby by powielany we wszystkich kategoriach spraw rozpoznawanych przez organy wymiaru sprawiedliwoci. Taki nakaz jednolitego ksztatowania gwarancji sprawiedliwoci proceduralnej nie wynika te w aden sposb z art. 45 Konstytucji. Gwarancje konstytucyjne zakazuj zamykania drogi do sdu, przy czym w odniesieniu do praw i wolnoci zakaz w ma charakter bezwzgldny (art. 77 ust. 2 Konstytucji), oraz wymagaj respektowania podstawowych, uniwersalnych elementw postpowania, od ktrych zaley moliwo wydania sprawiedliwegorozstrzygnicia.Jednoczeniejednakwramachtychgwarancjipodkrelana jesttakewarto,ktrstanowiefektywnoiszybkopostpowania.Taostatniawarto moe by zawsze osignita jedynie kosztem uproszczenia czy skrcenia procedur sdowych,awicrezygnacjizpewnychinstrumentwochronnychidodatkowychgwarancji procesowych,oczymwiadczrnorodnepostacieznanewprocedurzecywilnejikarnej postpowa uproszczonych, a take ograniczenia zwizane z uruchamianiem drogi postpowaniakasacyjnego.
tezanr5:
Konkluzj rozwaa w tym punkcie jeststwierdzenie, e bankowy tytu egzekucyjny nie moebyuznanyzainstytucjnaruszajcgwarancjeprawadosdu,zewzgldunasam moliwodopuszczeniadopostpowaniaegzekucyjnegobezuprzedniegorozstrzygnicia sdowego co do meritum sprawy. Z drugiej jednak strony naley uwzgldnia fakt, e dopuszczalno odstpstwa od typowych regu proceduralnych moe podlega ocenie zrnicowanejwzalenociodistnieniadodatkowychczynnikw,ktrepowinnybybrane poduwagzewzgldu na konfiguracje podmiotoweczyrodzaj chronionych interesw.W analizowanym wypadku nie mona abstrahowa od tego, e mamy tu do czynienia z pewnym przywilejem, ktrego zastosowanie dotyczy relacji pomidzy wysoko profesjonalnym podmiotem instytucj finansow (wierzycielem) a nieprofesjonalnym klientem, w szczeglnoci konsumentem (dunikiem). Nie jest wic co do zasady pozbawione podstaw pytanie o to, czy istnienie tego rodzaju przywileju, stanowicego odstpstwo od typowych regu proceduralnych, nie narusza wymaga sprawiedliwoci proceduralnej w konkretnym, okrelonym ukadzie podmiotowym, a wic w zwizku z konstytucyjn zasad ochrony konsumenta (art. 76 Konstytucji). W tej wic paszczynie musibyobecnierozwaanyanalizowanyproblem.
tezanr6:
Ocena poddanych kontroli instrumentw prawnych nie moe jednoczenie pomija realnych uwarunkowa, w jakich funkcjonuj poszczeglne instytucje prawne. Kontrola konstytucyjnoci przepisu prawnego nigdy nie jest bowiem dokonywana w czysto abstrakcyjnej przestrzeni prawnej i istniejce standardy konstytucyjne musz by konfrontowane z rzeczywistoci prawni ekonomiczn.W konkretnej za rzeczywistoci, w ktrej dostpno kredytu jest stosunkowo niska, jego koszty relatywnie wysokie, a
167
wiarygodno kredytobiorcy jest umacniana poprzez szereg rwnolegle istniejcych zabezpiecze danych przez wierzyciela, nie mona wykluczy, e formalna poprawa sytuacji klienta banku, polegajca na rezygnacji z instytucji bankowego tytuu egzekucyjnego, prowadzi moe de facto do sytuacji zgoa odwrotnej, a wic pogorszenia sytuacjikonsumenta. W istniejcej sytuacji nie mona traci z pola widzenia nadal niskiej efektywnoci postpowa sdowych. Czynnik ten sprawia, e jest nieomal pewne, i konsekwencj eliminacji bankowego tytuu egzekucyjnego byoby powszechne korzystanie przez banki z instrumentu przewidywanego w art. 777 1 pkt 4 i 5 k.p.c., a take poszukiwanie dodatkowych form zabezpieczenia wierzytelnoci stwarzajcych wiksz pewno zaspokojeniaimniejszeryzykodlainstytucjifinansowej.Prowadzitomoewkonsekwencji do mniejszej dostpnoci kredytu i do jego podroenia, co by oznaczao e konsument znalazbysiwsytuacjiowielemniejkorzystnejniprzedzniesieniemprzywilejuwpostaci bankowego tytuu egzekucyjnego. Nie mona te abstrahowa od istniejcej praktyki zwizanej z wykonywaniem usug notarialnych. Rzetelne traktowanie obowizkw informacyjnychiwyjaniajcychwstosunkwdostronczynnocinotarialnejniejestjeszcze zjawiskiem powszechnym. Mona zaoy, e w nowej sytuacji, w ktrej korzystanie z formuy art. 777 1 pkt 4 i 5 k.p.c. staoby si zjawiskiem powszechnym, dochodzioby ponadto do zrutynizowania tej czynnoci notarialnej wykonywanej z duym prawdopodobiestwem wobec wszystkich klientw tego samego banku przez t sam kancelari notarialn, pozostajc w staych relacjach z instytucj bankow. Czynno ta stawaabysiwefekcieautomatycznymisabowyrniajcymsiskadnikiemzawieranej umowykredytowej.Wkonsekwencjitwierdzenie,ekonsumentuzyskiwabywtensposb silniejszochronidysponowawikszwiedzoskutkachzawieranejumowy,nieznajduje dostatecznie mocnego oparcia w istniejcej praktyce obrotu. Konsument, uzyskujc formalnie pozycj silniejsz, de facto ponosiby jedynie wysze koszty uzyskania kredytu. Tymczasem nakaz ochrony konsumenta w rozumieniu art. 76 Konstytucji nie moe by traktowany w kategoriach czysto formalnego postulatu. Konieczne jest wic zawsze zbadanie, na ile wprowadzane rozwizania s efektywne i mog przynie w istniejcych warunkachrynkowychoczekiwanerezultaty.
Opatykomornicze
1. Opatyegzekucyjnewyrokz24lutego2003r., K28/02
Kontekstnormatywny:
Przedwejciemwycieustawyz29sierpnia1997r.okomornikachsdowychiegzekucji obowizywaywtejmierze:rozporzdzenieMinistraSprawiedliwocizdnia10marca1981 r. w sprawie taksy za czynnoci komornikw (Dz. U. Nr 8, poz. 31, ze zm.) oraz rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynnocikomornikw(Dz.U.Nr62,poz.264,Nr86,poz.393,Nr110,poz.478iz1992r. Nr58,poz.292).Przepisypowoanych rozporzdzezobowizywaystronwystpujcz wnioskiem egzekucyjnym do wpacenia na rzecz komornika zaliczki na pokrycie kosztw egzekucji, skadajcych si z opaty, ryczatu kancelaryjnego i wydatkw. Rygorem nieuiszczenia opaty egzekucyjnej by zwrot wniosku. Co istotne, zwaszcza z punktu
168
widzeniaodpowiedzinaprzedstawione Trybunaowipytaniaprawne SkarbPastwanie mia, co do zasady, obowizku uiszczania zaliczki na pokrycie opaty, za w przypadku egzekucji grzywien, kar pieninych i kosztw sdowych, zwolnienie to dotyczyo take zaliczkinapoczetryczatukancelaryjnegoiwydatkw. Ustawaz29sierpnia1997r.okomornikachsdowychiegzekucjiwpierwotnymbrzmieniu wprowadzia w zakresie systemu kosztw egzekucji rozwizania istotnie odbiegajce od zastanego stanu prawnego. Wprowadzono nowy system wynagradzania komornikw, obejmujcywynagrodzeniemiesiczne(zasadniczepor.art.61ust.1u.k.s.e.wpoprzednim brzmieniu), w wysokoci kwoty bazowej ustalanej corocznie w ustawie budetowej i wynagrodzenieprowizyjne(art.61ust.2iart.62ust.1i2u.k.s.e.wpoprzednimbrzmieniu), pobierane przez komornika ze cignitych w danym miesicu opat egzekucyjnych, pomniejszonychokwotywymienionewart.62ust.1infineu.k.s.e. Tak na gruncie poprzednio jak i aktualnie obowizujcych przepisw prawnych, przy egzekucji wiadcze pieninych obowizujeopata stosunkowa, natomiast przy egzekucji wiadczeniepieninychiwinnychprzypadkachokrelonychwustawieopatastaa.W myl art. 49 u.k.s.e. w pierwotnym brzmieniu, opata stosunkowa wynosia 21% wartoci egzekwowanegowiadczenia,jednakniemniejni1/10iniewicejnitrzydziestokrotno prognozowanego przecitnego miesicznego wynagrodzenia w pastwowej sferze budetowej (art. 49 u.k.s.e.). Zasady obliczania wartoci egzekwowanego roszczenia na potrzeby ustalania wysokoci opaty egzekucyjnej ksztatoway art. 46 i 47 u.k.s.e. Warte odnotowania jest zwaszcza pierwotne brzmienie tego ostatniego przepisu, zawierajcego norm analogiczn do zawartej w art. 22 k.p.c. Mianowicie w sprawach o egzekucj wiadcze powtarzajcych si podstaw ustalenia opaty stosunkowej stanowia suma wiadcze zajeden rokorazsumawiadcze zalegych;jeeliprzedmiotemegzekucjibyy wiadczenia zaokres krtszyni rok, warto egzekwowanego roszczeniastanowia suma wiadczezacayczasichtrwania. W wietle art. 45 ust. 14 u.k.s.e. warunkiem wszczcia egzekucji wiadcze pieninych byo uiszczenie przez wierzyciela czci opaty stosunkowej w wysokoci 7% wartoci egzekwowanegoroszczenia,niewicejjednakni1/3caejopaty.Obowizektenwrwnym stopniu dotyczy wszystkich wierzycieli, w tym Skarbu Pastwa oraz gmin i to take w sytuacji, kiedy egzekucja bya prowadzona na polecenie sdu czy prokuratora. Zrnicowanie sytuacji sdu czy prokuratora skadajcych polecenie egzekucyjne w relacji doinnychpodmiotwzobowizanychdouiszczeniaczciopatystosunkowejpojawiaosi dopiero w kontekcie skutkw braku wpaty. Wedle pierwotnego brzmienia art. 45 ust. 4 u.k.s.e., nieuiszczenie opaty, o ktrej mowa w ust. 1, w terminie tygodnia od dnia otrzymania przez wierzyciela wezwania do zapaty lub nieprzekazania jej przez sd lub prokuratora cznie z poleceniem egzekucyjnym, powodoway zwrot wniosku lub polecenia. Obok zasadniczego faktora wyznaczajcego wysoko opaty stosunkowej, tj. wartoci egzekwowanego wiadczenia, znaczenie miaa rwnie (i ma w dalszym cigu) ilo wskazanych przez wierzyciela sposobw egzekucji. W myl obowizujcego w niezmienionymbrzmieniuart.44ust.2u.k.s.e.,wraziewyboruwicejnidwchsposobw egzekucjiwiadczeniepieninychopatastosunkowaulegapodwyszeniuo1/10czza kadynastpnysposbegzekucji. Regulacjaproblematykiopategzekucyjnychwustawiekomorniczejsprzednowelizacjiz18 wrzenia2001r.tworzyazatemstan,wktrymwierzycielponosiwymiernekonsekwencje
169
finansoweprzedsibranychdziaa,atakeznacznczryzykabezskutecznociegzekucji. Zgodnie z art.45 ust. 2 u.k.s.e., jeeli egzekucja okazaa si bezskuteczna bd wyegzekwowanakwotaniewystarczaana pokryciekosztwegzekucji,komornikzwraca poowopatystosunkowejuiszczonejprzezwierzyciela. Podstawowymcelemprzywiecajcymuchwaleniuustawyz18wrzenia2001r.ozmianie ustawy o komornikach sdowych i egzekucji oraz zmianie niektrych innych ustaw, byo usprawnienie egzekucji sdowej. rodkami ku temu miay by m.in. zmiany w uregulowaniu statusu komornikw sdowych i systemie kosztw egzekucji, a take poszerzenie prawa komornika do uzyskiwania informacji, ograniczenie prawa wyboru komornika przez wierzyciela oraz zmiany w zakresie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej komornikw. Zasadnicze znaczenie z punktu widzenia nowelizacji miao odejcie od pracowniczego charakteru stosunku czcego komornika z prezesem sdu rejonowego. Aktualnie status prawny komornika ma specyficzn cech bowiem zblia si do statusu przedstawicieli innych tzw. wolnych zawodw, ale zarazem zachowuje przymiot funkcjonariusza pastwowego(art.1u.k.s.e.).Samodzielnokomornikaakcentujedodanyart.3au.k.s.e.,w mylktregokomornikmimo,eniejestprzedsibiorcwrozumieniuart.2ust.2ustawy z 19 listopada 1999 r. Prawo dziaalnoci gospodarczej dokonuje czynnoci, o ktrych mowawart.2ustawyna wasnyrachunek.Takierozwizaniemiaoumoliwitworzenie nowychkancelariikomorniczychzuwzgldnieniempotrzebobrotuprawnego,bezwzgldu na moliwoci finansowe resortu sprawiedliwoci. Miao te doprowadzi do zwikszenia konkurencyjnoci,atymsamymiefektywnociegzekucjisdowej.
2.
Status komornikw,moliwo pobrania opaty stosunkowej przez komornika w razieumorzeniapostpowanianawniosekwierzycielawyrokz17maja2005r.,P 6/04
Zgodnie z kwestionowanym art. 45 ust. 2 ustawy komorniczej za dokonan egzekucj wiadczepieninychkomornikpobieraoddunikaopatstosunkowwwysokoci15% wartoci wyegzekwowanego roszczenia. Rwnoczenie, z uwagina tre art. 49 ustawy, opata stosunkowa nie moe by nisza ni 1/10 i wysza ni trzydziestokrotno prognozowanego przecitnego miesicznego wynagrodzenia w pastwowej sferze budetowej. Gramatyczna wykadnia art. 45 ust. 2 prowadzi do wniosku, e podstaw obliczeniaopaty stosunkowej jest warto roszczenia, jakiena skutek podjtych czynnoci udao si komornikowi skutecznie wyegzekwowa. Jednoczenie w myl art. 49 komornik pobiera opat stosunkow rwnie w razie umorzenia postpowania na wniosek wierzyciela, zoony przed upywem roku od dnia otrzymania wniosku o wszczcie egzekucji. Wynika to std, e w wypadku umorzenia postpowania egzekucyjnego w warunkachwskazanychwtymprzepisie,komornikpobieraopatstosunkow,niezalenie odtego,jakczwiadczeniawrzeczywistociwyegzekwowa.Tymsamymdochodzitu doswoistegouprzywilejowaniaopaty,oktrejmowawart.49ustawykomorniczej. Wopiniipytajcegosduprzepisyustawykomorniczejswewntrznieniespjne,bowiem jeden z nich uzalenia wysoko opaty stosunkowej od rzeczywicie wyegzekwowanego wiadczenia, drugi za pozwala na pobieranie takiej samej opaty bez wzgldu na efekt
170
czynnoci egzekucyjnych. Koliduje to z zasad przyzwoitej legislacji, zgodnie z ktr przepisywinnybyformuowanewsposbumoliwiajcyichspjn,jednolitwykadnii stosowanie. TrybunaKonstytucyjnyuznaniezgodnozakwestionowanejregulacji(art.49zdanie2i3 wzwizkuzart.45ust.2ustawyokomornikach)zart.2Konstytucji.
tezanr1:
Komornicy s szczeglnego rodzaju organami pastwowymi organami egzekucyjnymi, wyposaonymi w okrelone wadcze kompetencje zarwno wobec osb (np. art. 761 i art. 764 k.p.c.), jak i wobec innych instytucji wadzy publicznej (art. 761 i art. 765 k.p.c.), i uprawnionymidonakadaniakar,zczegowynika,esorganamiwadzypublicznej,czego symbolicznymwyrazemjestprawouywaniapieczciurzdowejzgodempastwa(art.4 ustawykomorniczej).Soniorganizacyjnieifunkcjonalniepowizanizwadzsdownicz, bowiemdziaajprzysdzierejonowym,niebdcjednakorganamiwadzysdowniczeji nie sprawujc wymiaru sprawiedliwoci. Powoywani przez Ministra Sprawiedliwoci komornicy podlegaj ustawie i orzeczeniom sdu (art. 3 ust. 1 ustawy komorniczej), a prezesi waciwych sdw nie tylko kontroluj lecz take nadzoruj ich dziaalno. Reasumujc: komornicy sdowi s organami pastwa powoanymi do wykonywania orzecze sdowych w drodze przymusowej egzekucji wiadcze pieninych i niepieninych, a take wykonywania innych czynnoci okrelonych w ustawach, posiadajcymiwadczekompetencjewobecinnychpodmiotwstosunkwprawnych,adla wykonywaniaswoichzadaposiadajcymirodkiosoboweirzeczowewpostacikancelarii komorniczych.() Potrzebaistnieniaurzdukomornikawynikazzaoenia,eniewszyscydunicyspeniaj dobrowolnie i terminowo obowizki ustalone w wyroku sdowym. Std konieczne jest istnienie instytucji dysponujcej rodkami przymusu w celu zapewnienia posuszestwa orzeczeniom sdu, bowiem z zasady pastwa prawnego wynika, e przymusu tego nie mogstosowasamiwierzyciele.
tezanr2:
W wietle przedstawionych wyej ustale co do treci wzorca kontroli, Trybuna Konstytucyjnystwierdza,ezaskaronaregulacja art.49zd.2i3ustawykomorniczejnie speniazasadprzyzwoitejlegislacjizewzgldunanieracjonalnozamieszczeniawjednym akcie prawnym regulacji odmiennie ksztatujcych zagadnienie kosztw postpowania egzekucyjnego. W myl art. 45 ust. 2 ustawy komorniczej opata stosunkowa jest cile zalena od wartoci realnie wyegzekwowanego roszczenia, jednoczenie jednak na podstawie art. 49 tej ustawy moeona zostapobrana nawetgdy komornik nie dokona skutecznej egzekucji (przepis ten wie bowiem opat stosunkow ze wiadczeniem egzekwowanym, ale niekoniecznie wyegzekwowanym). Znaczy to, e w pewnych okolicznociach opata stosunkowa nie stanowi swoistego wynagrodzenia za trud woony przez komornika w odzyskanie konkretnej wierzytelnoci, lecz staje si swoist premi, nalen komornikowi nawet w przypadku jego bezczynnoci zwizanej z wnioskiemwierzycielaoumorzeniepostpowaniaegzekucyjnego.TrafniewicwykazaSd Najwyszy, e midzyobu tymi przepisamiistnieje wewntrzna sprzeczno,co budzi zasadnicze zastrzeenia, (...) jeeli bowiem opata egzekucyjna ma suy m.in. wynagrodzeniu komornika, to pobieranie jej (...) bez wzgldu na zakres wykonanych
171
czynnoci egzekucyjnych, pozostaje w racej sprzecznoci z zasadami wynagradzania (postanowieniez6listopada2003r.,sygn.aktIIICZP57/03,ProkuraturaiPrawo4/2004). Trybuna Konstytucyjny nie neguje prawa ustawodawcy do oderwania wszelkich nalenocikomornikwodnakaduichpracyiskutecznocidokonywanychegzekucji,skoro jednak wstanieprawnymzczasupostawieniapytaniaprawnego ustawodawcapowiza opatstosunkowzwyegzekwowanymroszczeniem,tojejoddzielenieodtejpodstawyw przypadku wniosku wierzyciela o umorzenie postpowania musi zosta uznane za nielogiczne i niekonsekwentne, a zatem nieracjonalne, i jako takie niezgodne z zasad przyzwoitejlegislacji.() Mona wrcz uzna, e ustawodawcanakadaswoistsankcj na dunika, ktry cho z opnieniem jednakwywizujesizeswychzobowiza.Oilebowiemopatastosunkowa mogaby by poczytywana za swoist kar finansow, nakadan na dunika, po przeprowadzeniu skutecznej egzekucji z jego majtku, o tyle ta sama opata nakadana na niego, gdy ju dobrowolnie uregulowa swe zobowizania (w zwizku z czym wierzyciel wniso umorzenie postpowania),staje sisuigeneris sankcj za zachowaniepodane i zgodnezwymogamiprawaorazinteresemwierzyciela.
3.
Wysoko opaty stosunkowej moliwo pobrania opaty stosunkowej przez komornikawrazieumorzeniapostpowanianawniosekwierzyciela wyrokz8 maja2006r. P18/05
Sd Okrgowy w Tarnowie w pytaniu prawnym zakwestionowa konstytucyjno art. 49 ust. 1 zdanie 2i 6 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji wskazujc na sprzeczno systemow i naruszenie art. 2 Konstytucji. Ustawodawca do pierwotnego mechanizmu, przewidujcegoprocentowookrelonopatstosunkow(codowartociegzekwowanego wiadczenia),zokreleniemgrnychidolnychgranicwideek(zdaniepierwszeart.49ust. 1 ustawy o komornikach, niezaskarony w niniejszej sprawie) wprowadzi (moc zaskaronych w niniejszej sprawie przepisw) dodatkowe zasady (zdanie drugie i szste powoanegoprzepisu),przewidujce,e:1)opatustalasiwwysokociodpowiedniejdo poniesionych przez komornika wydatkw, nakadu jego pracy oraz wartoci wyegzekwowanej czci wiadczenia zgoszonego do egzekucji; 2) podstaw ustalenia wysokociopatsegzekwowane nalenociwedugstanuna dzie wyegzekwowanialub umorzenia postpowania egzekucyjnego. Zdaniem SO w Tarnowie obowizujcy przed wejciemwycieustawyzmieniajcejmechanizmustalaniaopatystosunkowej(art.49ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o komornikach) zosta tym sposobem uzupeniony o regulacje, ktre czyni go wewntrznie sprzecznym i dysfunkcjonalnym. Okrelenie opaty w wysokoci odpowiedniej do poniesionych przez komornika wydatkw, nakadu jego pracyorazwartociwyegzekwowanejczciwiadczeniazgoszonegodoegzekucji,nie jest moliwe. To za zdaniem pytajcego sdu zmusza do wniosku, e doszo do naruszeniakonstytucyjnegostandardurzetelnejlegislacji. Drugiezagadnieniekonstytucyjnedotyczyocenyart.49ust.2ustawyokomornikach,ktry przyznajesdowiwwypadkachszczeglnieuzasadnionychkompetencjdozmniejszenia opaty egzekucyjnej, ustalonej zgodnie z zasadami okrelonymi w ust. 1. W opinii SO w Tarnowieprzepistenjestrwniesprzecznyzart.2Konstytucji,poniewaoperujepojciami
172
niedookrelonymi, ktre na etapie stosowania prawa trudno wypeni konkretn treci. Przepis ten nie wskazuje bowiem kryteriw, ktre sd powinien bra pod uwag przy podejmowaniu decyzji o zmniejszeniu opaty, ani kryteriw obiektywizujcych zakres owegozmniejszenia. ZkoleiSd OkrgowywSieradzuzadapytanie,czy konstytucyjnemustandardowirzetelnej legislacjiodpowiada art. 49ust. 1 zdanie trzecieustawyo komornikach, zgodnie z ktrym komornik pobiera opat egzekucyjn rwnie w wypadku umorzenia postpowania na wniosek wierzycielaoraznapodstawieart.823k.p.c. Trybuna Konstytucyjny orzek, i Art. 49 ust. 1 zdanie drugie i szste oraz art. 49 ust. 2 ustawyszgodnezart.2Konstytucji,natomiastArt.49ust.1zdanietrzeciejestniezgodnyz art.2Konstytucji.
tezanr1 [ustalaniewysokociopaty]:
Na gruncie wykadni gramatycznej, systemowej i celowociowej brak podstaw do rozgraniczenia zakresw zastosowania art. 49 ust. 1 zdania pierwszego oraz art. 49 ust. 1 zdania drugiego i szstego ustawy o komornikach. Brak w szczeglnoci podstaw do przyjcia,epierwotnieobowizujcymechanizmzostauchylonynazasadzielexposterior, skoroustawodawcanadamunoweoznaczenie(zdaniepierwsze)iwprowadzidotreciart. 49 ust. 1 w nowym brzmieniu. W tej sytuacji trzeba przyj, e hipotezy tych przepisw krzyuj si, przy czym w istotnym zakresie dochodzi do zbiegu norm. Zbieg norm w prawiejestdopuszczalnyjakokonstrukcjaprawna.Ustawodawcamoesiniposugiwa; w takim wypadku zadanie stosujcego prawo staje si trudniejsze, poniewa musi on podejmowa decyzje, jak naley rozwiaza in concreto wystpujcy zbieg norm. Moliwe jestrozwizywaniezbiegunormnazasadziewyczania(osiganegowrozmaitysposbiza pomocrnych technik)lubkumulacji.TrybunaKonstytucyjnywprzeciwiestwiedo pytajcego SO w Tarnowie nie uwaa, aby dyspozycje norm pozostajcych w zbiegu prowadziydonieusuwalnejdysfunkcjonalnocisystemowej,comusiaobydecydowao stwierdzeniu naruszenia art. 2 Konstytucji. Zdanie drugie art. 49 ust. 1 ustawy o komornikachjestwskazwkrelatywizujczasadwyraonwzdaniupierwszymtego przepisu. Komornik, okrelajc wysoko opaty stosunkowej, zgodnie z zasad wynikajczezdaniapierwszegotegoprzepisu,musibowiemliczysiztym,eopata ta powinna by miarkowana przez kryteria wskazane w zdaniu drugim. Moe tego dokonasam,jednakeostatecznaocenawtymwzgldziebdzienaleaadosdu,przed ktrym tak jak w wypadkach lecych u podstaw przedstawienia niniejszego pytania prawnegobdzietoczysisproostatecznywymiaropaty. () Trybuna Konstytucyjny dostrzega niezrczno legislacyjnego ujcia art. 49 ust. 1 zdaniepierwszeidrugieustawyokomornikach,zwaszczawobecistnieniaart.49ust.2tej ustawy. Zarwno bowiem art. 49 ust. 1 zdanie drugie, jak i art. 49 ust. 2 ustawy o komornikachwprowadzajdlasdukompetencjmiarkowaniawynagrodzeniaobliczonego wedlezasadywyraonejwart.49ust.1zdaniupierwszym.Monazatemsizastanawia, czykoniecznejestutrzymywanieadwchmechanizmwmiarkowania,dziaajcychwedle niecoinnych regu(mechanizmwykreowanyprzezzdaniepierwsze,drugieiszsteart.49 ust.1ustawyokomornikachzakadakompetencjdzielonkomornikaisdu,sprawujcego funkcje kontrolne, natomiast mechanizm art. 49 ust. 2 tej ustawy mwi o wycznej kompetencji sdu). W tej sytuacji nasuwa si pytanie, czy ktry z nich nie jest po prostu zbdny,zwaszczaeniecoodmiennesformuowaniekryteriwwkadymznichmoeby
173
zarzewiem sporw i utrudnie dla wypracowania stabilnej linii orzeczniczej. Niepodobna takeniedostrzega,emechanizmprzewidzianywzdaniudrugimust.1art.49ustawyo komornikachoznaczapopierwszepoddaniekomornikacilejszemunadzorowisdw,po drugie za wprowadzenie permanencji tego nadzoru w procedurze okrelania opaty egzekucyjnej. Jednake nie mona uznawa ewentualnego superfluum, za naruszenie granicswobodyregulacyjnejustawodawcy,wkraczajcegowgraniceniekonstytucyjnoci. TrybunaKonstytucyjnyjestwiadomy,ezpunktuwidzeniasdwtendencja,abyodich decyzji uzaleni ostateczny wymiar opaty egzekucyjnej, prowadzi do zwikszenia liczby spraw spornych i zwikszenia pracy sdw (konieczno uzasadniania posuenia si kryteriami niedookrelonymi jest z punktu widzenia techniki pisania uzasadnienia zadaniemniewdzicznymiprzezsdynielubianym). () Rodzi si jednak wtpliwo (podniesiona w stanowisku Prokuratora Generalnego), czy mechanizm ustanowiony przez art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach nie jest sprzeczny z zasadami poboru wiadcze publicznych, do ktrych opaty egzekucyjne si zaliczaj. Mona wszak twierdzi, e wyjtkoweobnienie przezsd wysokociopaty egzekucyjnej narusza zasad wycznoci ustawowej regulacji wiadcze publicznych wyraon w art. 217 Konstytucji (tak Z. Knypl, Z. Merchel, J. Treder, Ustawa o komornikach sdowych i egzekucji. Komentarz, Sopot 2005, s. 114). Stosowanie tego mechanizmu, a zwaszcza zbyt czste jego stosowanie, wbrew literalnej gwarancji jego wyjtkowoci, musi prowadzi do pogorszeniasytuacjikomornikw,ktrzyna wasnyrachunekprowadzegzekucj (art.3a ustawyokomornikach).Niemonatetracizpolawidzenia,ezwrotnieostry,jakimjest niewtpliwie szczeglnie uzasadniony wypadek, moe prowadzi do nieuzasadnionych zrnicowa dunikw, ktrzy nie chc lub nie mog dobrowolnie wykona swoich zobowiza. Oto bowiem wikszo dunikw bdzie uiszcza opat okrelon jednoznacznie wust. 1 zdaniu pierwszym art. 49, podczasgdyniektrzy bd korzysta z sdowej ulgi. Naley te przypomnie zarzut pytajcego Sdu co do braku procedury sdowejpozwalajcejnastosowanieart.49ust.2ustawyokomornikach. ()Codozarzutu,eart.49ust.2ustawyokomornikachjestsprzecznyzart.84iart.217 Konstytucji, trzeba stwierdzi, e mechanizm pozwalajcy sdowi na miarkowanie wiadczeniadunikaniejestmechanizmemnadzwyczajnymwpolskimsystemieprawnym. Niernisionistotnieodmechanizmwstosowanychnagruncieprawazobowiza(np. art. 440 k.c.). Mechanizm ten nie jest rwnie obcy prawu daninowemu. Ordynacja podatkowa(art.48iwdzialeIIIrozdziale7a)orazustawodawstwosocjalne (np.art.2830 ustawyzdnia13padziernika1998r.osystemieubezpieczespoecznych;Dz.U.Nr137, poz. 887) zna przypadki, w ktrych organy administracji umarzaj ze wzgldu na wany interes podatnika lub w uzasadnionych przypadkach nalenoci o charakterze publicznoprawnym. Posugiwanie si przez ustawodawc zwrotami niedookrelonymi, nawet blankietowymi, moe by konieczne dla skutecznego stosowania prawa daninowego.Zreguyniejestmoliweaprioryczneustaleniebeneficjentwisytuacj i,w ktrych korzysta oni bd z umorze i ulg w daninach i opatach publicznych. Trzeba zreszt zwrci uwag, e art. 217 Konstytucji wyranie dopuszcza nawet cakowite umarzanie danin i opat publicznych. Wymg, aby ustawa wprost okrelaa zasady umorzelubzwolniezopatpublicznych,bybyoderwanyodrzeczywistociiniemoliwy do realizacji w praktyce. Jego spenienie prowadzioby do unicestwienia szereguistotnych dla praktyki instytucji prawa podatkowego i socjalnego. Trzeba te uwzgldni, e art. 49
174
ust. 2 ustawy o komornikach nie pozwala sdowi na zwolnienie dunika z obowizku uiszczenia opaty okrelonej w ust. 1, lecz pozwala tylko na wyjtkowe zmniejszenie tej opaty.Niemona teniedostrzegaistotnejrnicy,jakawystpujemidzyurzdnikami, ktrzy maj kompetencj do umarzania nalenoci publicznoprawnych, a niezawisym sdem. W wietle dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego nie ulega wtpliwoci, e status ustrojowy podmiotu stosujcego klauzule generalne lub zwroty niedookrelone ma kluczowe znaczenie dla oceny konstytucyjnoci przepisu, ktry ten podmiotupowaniadoingerencjiwprawaobywatelskie
tezanr2[moliwopobraniaopatystosunkowejprzezkomornikawrazieumorzeniapostpowania nawniosekwierzyciela]:
Trybuna Konstytucyjny orzekajc w niniejszej sprawie podziela pogld wyraony w uzasadnieniuwyrokuwsprawieosygn.P6/04.Zgodnieztympogldem pobieranieopaty egzekucyjnej w przypadku umorzenia postpowania jest sprzeczne z zasadnicz koncepcj ustawy o komornikach, ktra co do zasady (przynajmniej od zmian wprowadzonych w 2001 r.) wymaga uwzgldniania realnego, a nie czysto formalnie rozumianego, nakadu kosztw, czasu i wysiku ze strony komornika jako kryterium przyznania mu wynagrodzenia. Uzupeniajc wic tylko argumentacj przedstawion w wyroku z 17 maja 2005 r., naley stwierdzi, e w wietle obowizujcego art. 45 ust. 2 ustawyokomornikach,zgodniezktrym:zadokonanegzekucjwiadcze pieninych komornikpobieraoddunikaopatstosunkow,atakeart.59ust.1,zgodniezktrym: opat stosunkow komornik ciga od dunika, obliczajc j proporcjonalnie do wyegzekwowanychkwot,delegelataopataegzekucyjna(stosunkowa)jestcilezwizana zefektamidziaakomornika.Natymtlereguawyraonawzakwestionowanymprzepisie, zgodnie z ktr komornik pobiera pen opat stosunkow w kadym przypadku umorzenia postpowania i bez wzgldu na czas prowadzenia egzekucji, po ktrym postpowanie zostao umorzone, musi by oceniona jako nie majca oparcia ani w konstrukcjiustawyokomornikach,aniwaksjologiikonstytucyjnej.() Istnienie sprzecznoci pomidzy zasadnicz konstrukcj ustawy o komornikach i rozwizaniemprzyjtymprzezstanowicyprzedmiotkontrolikonstytucyjnociart.49ust.1 zdanie trzecie tej ustawy, prowadzi do wniosku o nieadekwatnoci i nieproporcjonalnoci tego przepisu. Ustawodawca ma wprawdzie kompetencj do kreowania wyjtkw od przyjmowanych w aktach tej samej rangi zasad, w tym zasad wynagradzania komornika, niemniej wyjtki te musz zawsze mie racjonalne, zgodne z aksjologi konstytucyjn uzasadnienie i pozostawa w proporcji do celw stawianych przez ustawodawc. W rzeczywistoci trudno jednak dostrzec racjonalne uzasadnienie dla wyjtku nakazujcego tylko jednej kategorii dunikw opacanie caej opaty stosunkowej, mimo braku jakichkolwiekefektwegzekucji.Nierwnotraktowaniadunikw,ktrzydobrowolnie izgodniezinteresemwierzycielaspeniliswojewiadczenia,cojestpodstawumorzenia postpowania, jest szczeglnie raca, jeli si zway, e pozostali dunicy ponosz koszty egzekucji proporcjonalne do wysokoci faktycznie wyegzekwowanych przez komornika kwot. Paradoksalnie wic cakowite zaspokojenie wierzyciela i zwolnienie komornika z obowizku prowadzenia egzekucji przez dunika spotyka si ze swoist, czsto bardzo dotkliw sankcj. W ten sposb dunicy, ktrych dziaania zasuguj na aprobat,straktowanigorzejnici,ktrzydokocaopierajsiprzedwykonaniemswych zobowiza. Ci ostatni ponosz koszty egzekucji tylko do wysokoci faktycznie
175
wyegzekwowanych przez komornika kwot. Dlatego przepis (art. 49 ust. 1 zdanie trzecie ustawyokomornikachwobowizujcymbrzmieniu),ktrykarzelojalneizgodnezprawem zachowania dunikw, musi by oceniony negatywnie, jako niezgodny z podstawowymi zaoeniamiporzdkukonstytucyjnego.Ztejprzyczynynaleypodzielipogld,zgodniez ktrymart.49ust.1zdanietrzecieustawyokomornikachjestprzepisemdysfunkcjonalnym, nie odpowiadajcym ratio legis ustawy zmieniajcej i niezgodnym z zasad demokratycznego pastwa prawnego. W tym zakresie Trybuna Konstytucyjny w peni aprobujeocenwyraonworzeczeniuTKz17maja2005r.,wsprawieP6/04.
4.
Moliwo wezwania wierzyciela do opacenia czci opaty stosunkowej przed wszczciemegzekucjirodkwpieninych wyrokz24lutego2003r.,K28/02
Zgodnie z treci kwestionowanego art. 45 ust. 5 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji:komornikmoe,przedwszczciemegzekucjirodkwpieninych,wezwawierzycielado
wpacenia czci opaty stosunkowej w wysokoci 15% najniszego wynagrodzenia przy wartoci egzekwowanego wiadczenia do 10.000 z i 25% najniszego wynagrodzenia, kiedy warto egzekwowanegowiadczeniaprzekraczakwot10.000z.Kolejnyzakwestionowanyprzepis(art.
45 ust. 7 ustawy o komornikach) regulowa skutki nieuiszczenia przez wierzyciela czci opaty egzekucyjnej: nieuiszczenie opaty, o ktrej mowa w ust. 5, w terminie tygodnia od dnia
otrzymaniaprzezwierzycielawezwaniadozapatylubnieprzekazaniajejprzezsdlubprokuratora czniezpoleceniemegzekucyjnym,powodujezwrotwnioskulubpolecenia.
W uzasadnieniu sd wystpujcy z pytaniem prawnym wskaza, e ustawa z 18 wrzenia 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sdowych i egzekucji oraz o zmianie niektrych innych ustaw wprowadzia szereg zasadniczych zmian w zakresie kosztw egzekucji sdowej prowadzonej przez komornikw sdowych. Dodaa m.in. art. 3a stanowicy, i komornikdokonujeczynnociegzekucyjnychnawasnyrachunek,ktrynaleyrozumiew ten sposb, i komornik dokonuje czynnoci egzekucyjnych w sprawach cywilnych oraz innych czynnoci procesowych na wasny koszt. Zgodnie z art. 28 u.k.s.e. w obecnym brzmieniu, do komornika stosuje si przepisy dotyczce osb prowadzcych pozarolnicz dziaalno gospodarcz w zakresie podatku dochodowego od osb fizycznych, o ubezpieczeniach spoecznych oraz powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, a zamiast dotychczas wypacanego wynagrodzenia miesicznego i prowizyjnego, komornik ze swej dziaalnoci moe uzyskiwa dochd, zwizany w myl zaoe nowelizacji ustawy ze skutecznegzekucj(art.45ust.2u.k.s.e.)[art.45ust.2wbrzmieniuponowelizacjiz2001r:
Za dokonan egzekucj wiadcze pieninych komornik pobiera od dunika opat stosunkow w wysokoci15%wartociwyegzekwowanegoroszczenia. rdoLEX].ZdaniempytajcegoSdu
zzaoeniemtakimstoiwsprzecznociart.45ust.5u.k.s.e.,wmylktregokomornikmoe, przed wszczciem egzekucji rodkw pieninych, wezwa wierzyciela do wpacenia okrelonejczciopatystosunkowej.Wraziebezskutecznociegzekucjiwniesionazaliczka niepodlegazwrotowi,costanowiwyjtekodww.reguwysowionychwart.3aiart.45ust. 2 u.k.s.e. W praktyce art. 45 ust. 5 sta si regu, a nie wyjtkiem od zasady, przy czym przerzucenie kosztw egzekucyjnych na wierzyciela tyczy si zwaszcza sdw, ktre z mocy art. 25 1 k.k.w. prowadz egzekucj grzywien, kwot stanowicych rwnowarto przedmiotw, ktre powinny ulec przepadkowi, nawizek na rzecz Skarbu Pastwa,
176
nalenocisdowychorazzasdzonychroszczecywilnychizobowizaokrelonychwart. 45 i 52 k.k. wedug przepisw k.p.c. Poniewa egzekucja ta jest w 80% przypadkw bezskuteczna, prowadzi to do stanu, w ktrym komornik jest de facto utrzymywany przez sdy oraz innych wierzycieli dochodzcych niecigalnych nalenoci. Kolejnym zarzutem podniesionymwobecart.45ust.5u.k.s.e.jestbrakokreleniaokolicznociuzasadniajcych wezwaniewierzycieladowpaceniazaliczki.Pozostawieniekwestiiopatyarbitralnejdecyzji komornikaniegwarantujejednostcejasnegostatusu,awprzypadkuzaskareniaczynnoci komornikauniemoliwiajejsdowkontrol. Trybuna orzek, e art. 45 ust. 5 i 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sdowych i egzekucji jestniezgodny z art. 2 KonstytucjiRzeczypospolitej Polskiej, a ust. 5 ponadtozart.45ust.1Konstytucji.
tezanr1:
Zasadytechnikiprawodawczejstanowiswoistykanon,ktrypowinienbyrespektowany przezustawodawcdemokratycznegopastwaprawnego.Wwietletychezasadprzepisy ustawy winny by zredagowane tak, aby dokadnie iw sposb zrozumiay dla adresatw zawartych w nich norm wyraay intencje prawodawcy, a wic byy precyzyjne, komunikatywne iadekwatne dozamiaru prawodawcy. 1. Przepis prawa materialnego powinienmoliwiebezporednioiwyraniewskazywakto,wjakichokolicznociachijak powinien si zachowa (przepis podstawowy). 2. Przepis podstawowy moe wyjtkowo wskazywa tylko zachowanie nakazywane lub zakazywane jego adresatowi, jeeli: 1) adresat lub okolicznoci tego nakazu albo zakazu s wskazane w sposb niewtpliwy w innejustawie,2)celowejest,abyokrelenieadresatalubokolicznocizamieciwprzepisach oglnych tej samej ustawy, 3) powszechno zakresu adresatw lub okolicznoci jest oczywista(25Zasadtechnikiprawodawczej).Stosownewymaganiapowinnyspenia te przepisy proceduralne. Przede wszystkim okrela one musz sposb postpowania przedorganamialboinnymiinstytucjami,stronyiinnychuczestnikwpostpowania,ich prawaiobowizkiwpostpowaniuorazrodzajerozstrzygni.Nieulegawtpliwoci,e zgodne z art. 2 Konstytucji sformuowanie treci stanowionego prawa wymaga stosownej aktywnoci ju na etapie przygotowania projektu ustawy. Jego przygotowanie poprzedzi winno m.in. wyznaczenie i opisanie stanu stosunkw spoecznych w dziedzinie wymagajcej interwencji organw wadzy publicznej oraz wskazaniem podanych kierunkw zmian prawa, a take okrelenie przewidywanych skutkw spoecznych, gospodarczych, organizacyjnych, prawnych i finansowych kadego z rozwaanych rozwiza. Ponad wszelk wtpliwo prawodawca powinien okrelicele, jakie zamierza siosignprzezwydanienowejustawylubinnegoaktunormatywnego.
tezanr2:
Pozycjustrojowoprawnkomornikajakofunkcjonariuszapublicznego,ktrynawasny rachunekprowadzidziaalnowzakresieokrelonymwart.2ust.3i4u.k.s.e.ksztatuje takeart.45ust.2ustawy[wbrzmieniuponowelizacjiz2001r.:Zadokonanegzekucj wiadczepieninychkomornikpobieraoddunikaopatstosunkowwwysokoci15% wartociwyegzekwowanegoroszczenia. rdoLEX] Komornik bowiem pobiera nalen przy egzekucji wiadcze pieninych stosunkow opategzekucyjnoddunikaitozadokonanegzekucj.Trybunapodzielaprzywoane w uzasadnieniu pyta prawnych stanowisko, przyznajce tej regule walor zasady prawa.
177
Art. 45 ust. 2 u.k.s.e. jednoznacznie okrela podmiot, ktrego obcia opata egzekucyjna pokrywajcakosztydziaalnociegzekucyjnejkomornikaistanowicardojegodochodu orazprzesankiwymagalnocistosownegoroszczeniakomornika. W wietle takich ustale uzasadnione wtpliwoci z punktu widzenia zasad prawidowej legislacji budzi tre art. 45 ust. 5 u.k.s.e. Przepis ten przekazuje bowiem decyzj co do rzeczywistej realizacji okrelonego w art. 45 ust. 2 u.k.s.e. rozkadu ciarw finansowych zwizanychzinicjowaniemegzekucjiarbitralnejwadzykomornika.() Zarzut naruszenia zasad przyzwoitej legislacji potwierdza nieadekwatno rozwiza normatywnych w stosunku do zakadanych celw. Zgodnie z zaoeniami nowelizacji ustawy komorniczej (zob. wystpienie posa sprawozdawcy z 18 wrzenia 2001 r., 119 posiedzenie Sejmu III kadencji) miaa ona przynie dla Skarbu Pastwa oszczdnoci zwizanezlikwidacjetatwkomorniczych,przerzuciniemalcaokosztwegzekucji na dunika oraz zmniejszy ryzyko i obcienia finansowe wierzyciela. Jednake w rezultaciesformuowaniaart.45ust.5(atakeust.7)u.k.s.e.mimowyartykuowaniaw ust. 2 oglnej zasady niepartycypacji wierzyciela w opacie egzekucyjnej wydatki ponoszoneprzyinicjowaniuegzekucji,zwaszczaniewielkichkwot(do1628z57gr.)nie zmalay, ale wzrosy. Dotyczy to przede wszystkim egzekucji wiadcze na rzecz Skarbu Pastwa wszczynanych na polecenie sdw i prokuratur, gdzie w wietle przedstawionego orzecznictwa Sdu Najwyszego w kadym przypadku konieczne jest uiszczenie15%najniszegowynagrodzenia,czyliaktualnie114z(rozporzdzenieMinistra PracyiPolitykiSpoecznejzdnia22grudnia2000r.zmieniajcerozporzdzeniewsprawie najniszegowynagrodzeniazapracpracownikw,Dz.U.Nr121,poz.1308).
tezanr3:
Biorcpod uwag tre wtpliwocipodniesionych przez Sd Okrgowy w Szczecinie, a take dotychczasowy dorobek orzeczniczy Trybunau naley uzna zasadno zastrzee zawartychwpytaniuprawnymtegosdu.Orzeczenienaruszeniaprawadosduprzezart. 45 ust. 5 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji jest konieczne z nastpujcych wzgldw: Po pierwsze art. 45 ust. 5 u.k.s.e. nie podaje adnych przesanek zgoszenia przez komornikadaniauiszczeniaprzezwierzycielaczciopatystosunkowej.Wwietletego przepisu komornik moe, przed wszczciem egzekucji rodkw pieninych, wezwa wierzyciela do wpacenia czci opaty stosunkowej bez wzgldu na warto egzekwowanego wiadczenia. Ustawodawca wskazuje jedynie graniczn wysoko egzekwowanego wiadczenia o wielkoci 10000 z, ktra decyduje o tym czy cz opaty stosunkowej bdzie wynosi 15% czy te 25% najniszego wynagrodzenia. Sama za moliwo wezwania do wniesienia takiej opaty zostaa pozostawiona arbitralnej decyzji komornika. Po drugie wycznie formalne ujcie prawa do sdu w niniejszej sprawie rodzi niebezpieczestwoprzeksztaceniasiwyjtkuodzasadydotyczcejkosztwpostpowania egzekucyjnego w zasad. Zasad jest bowiem (art. 3a u.k.s.e.), e komornik prowadzi egzekucj na wasny koszt. Zaoeniem nowelizacji ustawy o komornikach sdowych i egzekucjijaksuszniestwierdzapytajcysdbyote,abykomornikosigadochdza skutecznegzekucj(art.45ust.2u.k.s.e.),akosztyegzekucjiobciaydunika.Treart. 45 ust. 5 (nie mwic o art. 45 ust. 7), stanowic wyjtek od zasady wyraonej w art. 3a u.k.s.e., zostaa tak sformuowana, e sprzyja przeksztaceniu si wyjtku od reguy w
178
zasad, ktra moe by przez komornika arbitralnie stosowana. Jego niczym nie skrpowanemu uznaniu pozostawiona zostaa moliwo wezwania wierzyciela do wniesienia przewidzianej tam opaty. Takie rozwizanie moe zachca komornika do biernoci, zwaszcza przy egzekucjiniewielkich kwotoraz braku obowizku zwrotu czci opatywprzypadkujejbezskutecznoci. Potrzeciemimo,eart.7671k.p.c.zapewniarealizacjprawadosdu,stanowic,ina wszelkie czynnoci komornika przysuguje skarga do sdu rejonowego (dotyczy to take zaniechania dokonania czynnoci), w kontekcie art. 45 ust. 5 u.k.s.e. staje si ono uprawnieniem fikcyjnym. Ze wzgldu na brak przesanek uzasadniajcych wezwanie do wpaceniaprzezwierzycielaczciopatystosunkowej,oktrejmowawkwestionowanym przepisie, sd nie ma adnych instrumentw dla oceny podstaw korzystania przez komornikazprzewidzianejtammoliwoci.Tooczywicierodziswoistyautomatyzm,gdzie i skarga do sdu, i samo prawo do sdu, nie stwarzaj moliwoci badania zasadnoci daniakomornikaimerytorycznego,sprawiedliwegorozpatrzeniasprawy. Poczwartetraktujcprawodowykonaniawyrokusdowegojakoelementprawadosdu wrozumieniu materialnym,danieuiszczeniaopatyegzekucyjnej,wzwizku zrygorem dotyczcym ewentualnego niezastosowania si do niego w postaci zwrotu wniosku, moe powodowabezskutecznowzakresierealizacjiprawadosduwsprawie,wktrejzapad juwyroksdowypodlegajcywykonaniu.Prawodosdunaleyrozpatrywanietylkow perspektywie moliwoci wydania konkretnego rozstrzygnicia (orzeczenia sdowego), ale i take moliwoci jego egzekucji. Brak takiej moliwoci czyni prawo do sdu iluzorycznym.Zadaniemustawodawcyjeststworzenietakiejnormatywnejsytuacji,wktrej zapewnionebdzienietylkoprawodosprawiedliwegorozpatrzeniasprawy(wyroku),alei moliwojegowykonania.
5.
Opaty ograniczenie praw majtkowych komornika zwolnienie niektrych wierzycieliodwpaceniaczciopatystosunkowej wyrokz3grudnia2003r.,K 5/02
WniosekKrajowejRadyNiezalenego SamorzdnegoZwizku ZawodowegoKomornikw Sdowych zawiera trzy grupy zarzutw dotyczce: 1) przepisw dotyczcych zasad ponoszenia kosztw postpowania egzekucyjnego (art. 45 ust. 2 i 6, art. 47 oraz art. 49 ustawyokomornikachsdowychiegzekucji);2)regulacjiodpowiedzialnocidyscyplinarnej komornikw(art.45aust.2ustawy);3)zmianystatusukomornikw(art.6ust.2ustawyz18 wrzenia2001r.ozmianieustawyokomornikachsdowychiegzekucji). W zakresie opat egzekucyjnych zakwestionowano regulacj, zgodnie z ktr wierzyciele zwolnieni od ponoszenia kosztw sdowych przez sd lub z mocy ustawy nie maj obowizku wpacenia czci opaty stosunkowej. W ocenie wnioskodawcy kwestionowana regulacja obcia w rzeczywistoci komornika ryzykiem prowadzenia egzekucji, ograniczajc do minimum albo wyczajc odpowiedzialno wierzyciela za wynik tego postpowania. Wzakresiezarzutwzwizanych zregulacj opategzekucyjnych TrybunaKonstytucyjny orzek, iart. 45ust. 2 i 6, art. 47 i art. 49 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji s zgodnezart.2,art.32,art.64ust.2KonstytucjiRzeczypospolitejPolskiejizart.2Konwencji
179
(Nr 111) dotyczcej dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu, przyjtejwGenewiednia25czerwca1958r.orazniesniezgodnezart.65ust.2iart.84w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Rwnie w zakresie pozostaychzarzutwniedopatrzonosiniekonstytucyjnocikwestionowanejregulacji.
tezanr1:[relacjakomornik stronypostpowania]:
Komornikpodejmujedziaanianawniosekuprawnionegopodmiotu,niezawierajcznim adnej umowy o charakterze cywilnoprawnym. W orzecznictwie Sdu Najwyszego rwnie po wejciu w ycie ustawy o kosztach sdowych i egzekucji podkrela si, e komornik nie jest stron postpowania egzekucyjnego, ale organem egzekucyjnym (zob. m.in.postanowienieSNz14marca2000r.,IICKN496/00,OSNz.9/2000,s.7475). Naleypodkreli,ekomornikaorazstronypostpowaniaegzekucyjnego(wierzycielai dunika) nie czy stosunek o charakterze prywatnoprawnym, ale o charakterze publicznoprawnym. To, e egzekwowane przez komornika wiadczenia maj z reguy charaktercywilnoprawny,nieoznacza,eegzekucjatychwiadczematakisamcharakter. Zgodnie z zasad pastwa prawnego przymusowe wykonywanie wyrokw w sprawach cywilnychnieodbywasiwdrodzeosobistychdziaa wierzyciela,aniosb,ktrymzleca on wykonanie konkretnego wyroku. Z uwagi na przyjte we wspczesnym pastwie prawnym zaoenie, i stosowanie rodkw przymusu stanowi w zasadzie monopol pastwa, przymusowa egzekucja wyrokw sdowych odbywa si w drodze dziaa organw pastwa, ktre nie dziaaj na zlecenie wierzyciela, ale w ramach wasnych, przyznanych im przez pastwo uprawnie. Innymi sowy wierzyciela i komornika nie czy stosunek zlecenia, komornik dziaa bowiem formalnie rzecz biorc w imieniu pastwa, ktrego zadaniem jest zapewnienie wykonania wyrokw sdowych. Tylko faktycznie dziaa on w interesie wierzyciela jako osoby, ktrej sd w odpowiednim orzeczeniuzapewniochronpublicznoprawn.
tezanr2:[statuskomornika]:
Z przepisu art. 758 k.p.c. wynika, e komornik jest szczeglnego rodzaju organem pastwowym, a mianowicie tzw. organem egzekucyjnym (E. Wengerek, Postpowanie zabezpieczajce i egzekucyjne, Warszawa 1998, s. 74). Komornik jest organem jednoosobowym (monokratycznym), wyposaonym przez pastwo w okrelone wadcze kompetencjezarwnowobecosb(zob.przedewszystkimart.761i764k.p.c.),jakiwobec innych instytucji wadzy publicznej (art. 761 k.p.c. i 765 k.p.c.). Komornik zosta nawet uprawnionydonakadaniakar,coprzesdza,ejestonorganemwadzypublicznej.Ustawa okrelawaciwomiejscowirzeczowkomornika. Zarwnoart.758k.p.c.,jakiart.1ustawyokomornikachsdowychiegzekucji,podkrelaj organizacyjneifunkcjonalnepowizaniekomornikazwadzsdownicz.Komornikdziaa przysdzierejonowym,aleniejestorganemwadzysdowniczej.Dojegozadanienaley sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci (art. 175 ust. 1 Konstytucji). Komornik podlega ustawie i orzeczeniom sdu (art. 3 ust. 1 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji). Prezeswaciwegosdunadzorujeanietylkokontrolujejegodziaalno.Komornikw powoujeorganpastwowy MinisterSprawiedliwoci(art.11ust.1ustawyokomornikach sdowych i egzekucji). Komornik jest organem wadzy publicznej, posiadajcym wasne kompetencje. Symbolicznym wyrazem publicznoprawnego statusu komornika jest prawo
180
uywaniapieczciurzdowej zgodempastwa(art.4ustawyokomornikach sdowychi egzekucji).() Co istotne z punktu widzenia zarzutw wniosku, komornik prowadzi swoj dziaalno zawodownawasnyrachunek(art.3austawyokomornikachsdowychiegzekucji),cho nie jest przedsibiorc w rozumieniu przepisw o dziaalnoci gospodarczej. Formua wykonywanieczynnoci,oktrychmowawart.2ustawy,nawasnyrachunekwinnaby rozumiana zgodniezduchemreformywprowadzonej przezustawnowelizujcz2001r. jako wyraz prywatyzacji zawodu komornika. Prywatyzacja ta dotyczy finansowania dziaalnocikomornikaicozatymidziejegowynagradzania.Zmianywzakresiekosztw egzekucjisdowejprowadzonejprzezkomornikwacilej:opategzekucyjnychiopatz tytuu zabezpieczenia, a take kontekst prac ustawodawczych nad ustaw nowelizujc z 2001 r. zostay szeroko omwione w uzasadnieniu wyroku Trybunau Konstytucyjnego w sprawieK28/02.
tezanr3:
Jeeli chodzi o wskazane wzorce kontroli, to stwierdzi po pierwsze naley, e zarzut naruszeniaart.65ust.2Konstytucjiopierasinanieporozumieniu.Przepisten stanowi,i obowizekpracymoebynaoonytylkoprzezustaw.Zaskaroneprzepisyniezmuszaj nikogo do wiadczenia pracy, z tego wzgldu, e nie zmuszaj nikogo do wykonywania zawodu komornika i nie ograniczaj moliwoci rezygnacji z wykonywania tego zawodu. Obowizek pracy to obowizek pewnej rozcignitej w czasie dziaalnoci, a nie pewnych konkretnychczynnociwramachdziaalnocizarobkowej.Niemonaprzecietwierdzi,e ustawodawcawprowadzijakozasadobowizeknieodpatnegoprowadzeniasprawyprzez komornika, a nawet jeliby tak byo, to nie mona tego rozpatrywa w kategoriach pracy przymusowej.Inaczejmwicobowizekpracytocoinnegoniobowizekdokonywania pewnych dziaa w interesie osb trzecich bez ekwiwalentu majtkowego. Postawione zarzutynieswicpowizanezzakresemregulacjiart.65ust.2Konstytucji. Wolno wyboru i wykonywania zawodu w przypadku komornikw nie moe by rozumiana jako wolno wykonywania, w zalenoci od swego uznania, okrelonych czynnoci zawodowych. To ustawodawca okrela, na czym polega wykonywanie zawodu komornika i jakie s jego kompetencje, a poniewa komornik jest funkcjonariuszem publicznym i organem pastwa, prowadzcym egzekucj wykonalnych wyrokw sdowych, nie moe tu by mowy o swobodzie czynnoci zawodowych, tak jak w przypadkunp.adwokata,ktrymoeodmwiprzyjciasprawyodklienta.
tezanr4:
Za adekwatny wzorzec kontroli w sprawie uzna natomiast naley art. 32 Konstytucji. Wnioskodawca wskazuje, e komornicy jako grupa zawodowa s dyskryminowani w porwnaniuzinnymizawodamiprawniczymi.Naleytuzaznaczy,izgodniezustawo komornikach sdowych i egzekucji komornicy winni mie ukoczone wysze studia prawnicze lub administracyjne oraz aplikacj komornicz, co istotnie zblia ich do innych zawodwprawniczych.Pozatymkomornicyuznanizostalizazawdzaufaniapublicznego itworz obecniesamorzdzawodowyanalogiczniejakadwokaci,radcyprawniinotariusze. Jednakmimotozarzutwnioskuuznanaleyzanieuzasadniony,poniewaosobynalece doprzywoanychwewnioskugrupzawodowychniepenifunkcjiorganwpastwainie
181
posiadaj wadczych kompetencji. Dziaa ustanowionego przez sd penomocnika (obrocy)zurzdu,ktregoopacaSkarbPastwa,niemonaporwnywazdziaaniami komornikapodejmowanymiwtokupostpowaniaegzekucyjnego.Komornikniejest(takjak adwokat lub radca prawny) penomocnikiem strony (wierzyciela) powoanym do prowadzenia w jego imieniu i jego zastpstwie czynnoci egzekucyjnych, jest osob, wyposaonwpastwoweimperiumpowoandowprowadzaniawycieorzeczesdu.Z zasadydysponujeonkompetencjami,ktrychwierzycielnieposiada. W odrnieniu od sytuacji powoda w procesie sdowym, ktry ma moliwo samodzielnego prowadzenia sprawy albo zlecenia prowadzenia jej przez adwokata (radc prawnego),wierzycielniedysponujemoliwocisamodzielnegoprowadzenialegalnego postpowaniaegzekucyjnego,moetylkozwrcisidokomornika.Marodkikontrolijego dziaa,aleniemoego takjakadwokata wyrczy. Zwrci tu naley rwnie uwag, i sytuacje, na ktre wskazuje wnioskodawca, nie s analogiczne.Jeelibowiemadwokatlubradcaprawnyprowadzisprawnazlecenieosoby, ktra nastpnie im nie zapaci i okae si, e nie ma rodkw na zapacenie kosztw zastpstwa(akosztwnieponosiinnychuczestnikprocesu),tomiebdziemiejscesytuacja, wktrejadwokatiradcaprawnywykonywaliswojeczynnocibezwynagrodzenia.Inaczej mwicwwietleunormowadotyczcychadwokatwiradcwprawnychmoliwejest zatemwykonywanieczynnocibezwynagrodzenia. Istotnie,jeelichodzioinstytucjzleceniaprzezpastwo(powierzeniaprzezsd)funkcji penomocnika (obrocy) z urzdu, to koszty tego penomocnictwa procesowego i wynagrodzenie penomocnika ponosi Skarb Pastwa, jeeli nie obciaj one innego uczestnika procesu. Jednak naley zwrci uwag na fakt, e nalenych sobie kwot adwokaci,radcyprawnianinotariuszeniemogprzymusowoegzekwowa,takjakmoeto czyni komornik. Dlatego opat nalenych osobom wykonujcym inne zawody prawnicze nie mona stawia na tej samej paszczynie, coopaty egzekucyjne nalene komornikowi. Mimo pewnych podobiestw opata egzekucyjna i prawo do jej otrzymania ma inny charakter ni opaty uiszczane na rzecz osb wykonujcych inne zawody prawnicze, std zarzut naruszenia zasady rwnoci zarwno ze wzgldw podmiotowych, jak i przedmiotowychniejestuzasadniony. Z analogicznych wzgldw Trybuna oceni jako nieuzasadniony zarzut naruszenia postanowieniaart.2Konwencji(Nr111)dotyczcejdyskryminacjiwzakresiezatrudnieniai wykonywaniazawodu.
tezanr5:
Zarzuty wskazane we wniosku mog by rozpatrywane z punktu widzenia art. 64 ust. 2 Konstytucji. Jednak nie chodzi tu jak to podnosi wnioskodawca o konieczno ponoszeniaprzezkomornikakosztwegzekucjibezzwrotuponiesionychwydatkw.Jestto podejcie nie do koca zasadne. Prawa majtkowe komornika, zwizane z prowadzon przez niego dziaalnoci, maj podstaw ustawow. Ustawa konstruuje te prawa i naruszenieKonstytucjimiaobymiejscetylkowwczas,gdybycaatakonstrukcjaanie tylkojejwybraneitraktowaneodrbnieelementy byasprzecznazKonstytucj. Zart.35ustawyokomornikachsdowychiegzekucjiwynika,ekomornikotrzymane we wszystkichprowadzonychprzezsiebiepostpowaniachopatyegzekucyjneprzeznaczama na pokrycieoglnychkosztwdziaalnociegzekucyjnej.Naleytu przypomnie,iopata egzekucyjna ustalona jest normatywnie w sposb niezwizany z kosztami konkretnego
182
postpowaniaegzekucyjnego.Inaczejmwicustawaniezakada,ekadepostpowanie egzekucyjne ma przynosi komornikowi dochd, ani nawet, e kade postpowanie egzekucyjnebdziesibilansowa,tj.komornikotrzymadokadnietyle,ilewynosiyjego wydatki w tym postpowaniu. Oznacza to, e nie jest rwnie wykluczone obcienie komornika pewnymi kosztami, skoro bowiem zgodnie z konstrukcj opaty jako ryczatowego zwrotu kosztw i wynagrodzenia komornika dopuszczalne jest, aby komornik otrzyma kwot wysz ni jego wydatki, to moliwa jest rwnie sytuacja odwrotna,polegajcanabrakunaleytegozwrotukosztw. Zarzutnaruszeniaprzewidzianejwart.64ust.2Konstytucjiochronyprawmajtkowych mgbybywicuzasadnionywsytuacji,gdybyzaoeniemustawodawcyzaoeniem normatywnym, a nie wynikajcym tylko z sytuacji faktycznej bya konieczno ponoszenia kosztw dziaalnoci egzekucyjnej z wasnego majtku komornika, i to majtku, ktry nie pochodzi z opat egzekucyjnych w innych sprawach. Wnioskodawca nie powouje si na okolicznoci, ktre wiadczyyby, i taka sytuacja istotnie zachodzi. Naleypodkreli,iniechodzituosferfaktw(tzn.ustaleniefaktyczne,ewprzypadku okrelonychkancelariikomorniczychtakjest),aleosfernorm(tzn.zaoenieustawodawcy, etakmaby).OsprzecznocizKonstytucjmonabywicmwidopierowtedy,gdyby wykazano, e przy okrelonych rednich kosztach postpowania egzekucyjnego i okrelonym statystycznie poziomie cigalnoci opat egzekucyjnych prognoza ustawodawcycodowpywwkomornikwokazaasioczywiciebdnaiprowadzido tego, e wykonywanie tego zawodu na ustawowych warunkach jest z zaoenia deficytowe,azatemnieopacalne. Przyjta konstrukcja ustawowa zakadaponadto, e komornik prowadziswoj dziaalno nawasnyrachunek.Oznaczato,eprzypadamudochdalboobciagostratawynikajce z prowadzenia kancelarii komorniczej. Przy takiej regulacji podmiot zainteresowany nie moe powoujc si na art. 64 Konstytucji roci sobie w stosunku do pastwa prawa do osigania dochodu i wyeliminowania ryzyka zwizanego z istoty rzeczy z kad dziaalnocinawasnyrachunek. Oglnie mona wic powiedzie, e zarzuty odwoujce si do naruszenia przepisw zamieszczonych w rozdziale II Konstytucji s nieuzasadnione z uwagi na rozwizania dotyczce ustawowego statusu komornika. Bdc z jednej strony organem pastwa, nie podlega on w peni ochronie prawnej, ktr Konstytucja przyznaje czowiekowi i obywatelowi.Prowadzcdziaalnonawasnyrachunekipobierajcopatywwysokoci ustawowookrelonej,niezalenejodnakadu pracyniemoe,powoujcsinaochron praw majtkowych zagwarantowan osobom fizycznym i innym podmiotom prawa prywatnego, domaga si, aby ustawodawca zagwarantowa mu otrzymanie wiadczenia wkadejzprowadzonychspraw. Z powyszych wzgldw najistotniejszy w sprawie wydaje si zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji.Wnioskodawcanieprecyzuje,ktrezarzutyodnoszsidotegoprzepisu,tym niemniej podkrela, e przyjty system narusza postulat skutecznej egzekucji. Najwaniejszym aspektem przedmiotowej sprawy jest wanie kwestia sprawnej egzekucji wyrokw sdowych, zwaszcza w porwnaniu z ekonomicznymi interesami komornikw. Wczeniejomwionezarzutydotyczgwnietegodrugiegoaspektu. Wnioskodawcazwyjtkiemart.45aust.2ustawyokomornikachsdowychiegzekucji nie kwestionuje rozwiza organizacyjnoproceduralnych przyjtych w postpowaniu egzekucyjnym, ale koncentruje si na aspekcie finansowym, tj. problemie ponoszenia
183
kosztw czynnoci egzekucyjnych. Nie kwestionuje on samej zasady ponoszenia kosztw egzekucyjnych przez dunika. Jego zarzuty dotycz w istocie dwch kwestii: braku moliwociobcieniawierzycielaprzynajmniejczciowokosztamibezskutecznejegzekucji oraz pobierania opat dopiero po upywie pewnego okresu w przypadku egzekucji wiadczepowtarzajcychsi.
tezanr6:
Naley podkreli, e z zasady pastwa prawnego trudno wyprowadzi szczegowe zaoenia dotyczce finansowania postpowania egzekucyjnego. Generalnie stwierdzi mona, e w ostatecznym rozrachunku koszty tego postpowania powinny obcia dunika, podobnie jak koszty postpowania sdowego obciaj zasadniczo stron przegrywajc. Przy takim zaoeniu ustawodawca powinien wzi pod uwag sytuacj, gdy dunik nie ma rodkw pozwalajcych mu pokrycie tych kosztw oraz opaty na rzeczkomornika.Oczywistejestbowiem,eniezalenieodregulacjizawartejwart.824 1 pkt 3 k.p.c. w praktyce moe wystpi sytuacja, gdy zanim okae si, i prowadzenie postpowania egzekucyjnego jest niecelowe z uwagi na oczywist bezskuteczno konieczne bdzie poczynienie okrelonych czynnoci egzekucyjnych. Powstajepytanie,czyzart.2Konstytucjimonawyprowadziwskazwkcodotego,kto powinien te koszty ponosi? Wydaje si, e z zasady proporcjonalnoci mona wyprowadziwniosek,ekosztyegzekucjiniepowinnywtejsytuacj iobciawycznie komornika. Wprowadzenie zasady, w myl ktrej komornik moe zrealizowa swoje roszczenia o opat egzekucyjn (obejmujc w czci poniesione przez niego koszty) tylkoiwycznieoddunika,jestwsytuacjibrakumajtkupodlegajcegoegzekucji nadmiernie rygorystyczne w stosunku co swojego celu, jakim jest zapewnienie skutecznoci egzekucji. Zgodne z dowiadczeniem yciowym jest zaoenie, e jeli komornikuzyskujepewnkwotnapocztkupostpowaniaegzekucyjnego,tomoenieby dostatecznie umotywowany do aktywnego prowadzenia egzekucji i do czasochonnego poszukiwaniamajtkudunika.Takiejsytuacjiustawodawcastarasiprzeciwstawi.Tym niemniejniemona przeciewykluczysytuacji,gdybezskutecznaegzekucjaniewynikaz niedocigni komornika, ale z rzeczywistego a nie tylko pozornego braku majtku dunika. Przyznanie wierzycielowi prawa domagania si od komornika podejmowania rnegorodzaju dziaabezadnejodpowiedzialnocifinansowejwydaje siistotnie nieproporcjonalnym wzmocnieniem pozycji wierzyciela w porwnaniu z komornikiem. Zasada sprawnej egzekucji nie jest tu dostatecznym uzasadnieniem. Wydaje si, e nadmiernym obcieniem komornika jest traktowanie jego obowizkw wycznie w kategoriach zobowizania rezultatu, pomijajc zupenie staranno dziaania, ktre z przyczynniezalenychodkomornikaokazaosijednaknieskuteczne. Jeeli przyj, e istotnie zasada proporcjonalnoci zostaa naruszona, powstaje kolejne pytanie,ktrezewskazanychwewnioskuprzepiswjnaruszaj.Przyjnaley,eniejest toart.45ust.2ustawyokomornikachsdowychiegzekucji.() Takeart.45ust.6niedotyczytejproblematyki,jesttoprzepisodsyajcy,azdanie2,jakju wspomniano,staosibezprzedmiotowepowyrokuTrybunauKonstytucyjnegoz24lutego 2003r.wsprawieK28/02. Art. 47 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji nie dotyczy wprost problemu rozliczenia kosztw bezskutecznej egzekucji, ile terminu pobierania opaty egzekucyjnej przywiadczeniachpowtarzajcychsi.()
184
Art. 49 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji co prawda dotyczy kwestii finansowych, ale rwnie odnosi si do sytuacji, gdy dunik posiada pewien majtek podlegajcyegzekucji. Stwierdzi zatem naley, e w istocie wnioskodawca kwestionuje luk w ustawie, tj. brak regulacjiodnoszcejsidokosztwbezskutecznejegzekucji.
185

Tezy Dotyczące Postępowania Cywilnego W Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tezy Dotyczące Postępowania Cywilnego W Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BIUROTRYBUNAUKONSTYTUCYJNEGO ZESPORZECZNICTWAISTUDIW ZOS43020/09

Tezydotyczceregulacjiprawa postpowaniacywilnegoworzeczeniach TrybunauKonstytucyj nego

II. WpywkonstytucjiiorzecznictwaTrybunaunapojciedrogisdowej ..........................30

arbitralne i nieracjonalne nie znajduje z tego punktu widzenia dostatecznego uzasadnienia.

W.Broniewicz,Postpowaniecywilnew zarysie,Warszawa2006,s.31 Z.Resich,Postpowaniecywilne,Warszawa2003,s.75. 3 W.Siedlecki, Postpowaniecywilne.Zaryswykadu,Warszawa1998,s.42. 4 W.Broniewicz,op.cit.

tezanr3: Trybuna Konstytucyjny w peni podziela przedstawione wyej stanowisko Sdu

Dorczeniezastpcze wyrokz15padziernika 2002r.,SK6/02

Ograniczeniezarzutupotrceniawpostpowaniuuproszczonym wyrokz28lipca 2004r.,P2/04

inneracje,zwizanenajczciejcilezpostulatemefektywnocistosowanychprocedur ten samidealny,abstrakcyjnymodelpostpowania(botakizresztnieistnieje).Takrozumiana spjnosystemuprawnegoniemiaabyswegooparciakonstytucyjnego.

tezanr1: Podstawow cech charakterystyczn postpowania uproszczonego jest zwikszony

Konstytucyjne granice dopuszczalnoci zredukowanych trybw postpowania wyrokz30maja2007r.,SK68/06

Postpowanie wieczystoksigowe sprawno postpowania wyrok z 3 lipca 2007r.SK1/06

pozostaym zakresie postpowanie umorzono z uwagi na niedopuszczalno wydania wyroku.

Postpowanie w sprawach gospodarczych prekluzja dowodowa wyrok z 26 lutego2008r.,SK89/06

Odrzucenie sprzeciwu w postpowaniu gospodarczym z powodu nieuiszczenia opatywyrokz15kwietnia2009r.,SK28/08

procesunanaruszenieart.45ust.1Konstytucji(por.postanowienieSNz10wrzenia1998r., sygn.aktIIICZ114/98,OSNCnr2/1999,poz. 42).

Opatystaewpostpowaniuuproszczonym wyrokz16grudnia2008r., P17/07

Odrzucenienieopaconegopismawsprawachgospodarczych,takewwczasgdy przedsibiorca nie posiada profesjonalnego penomocnika wyrok z 28 czerwca 2008r.,SK20/07

tezanr9:[elementypozwu wskazaniezawodu interpretacjategoprzepisu]:

nakazu okrelonego dziaania przez podmioty rozpowszechniajce nieprawdziwe informacjeokandydacienaradnego(art.72ust.3zd.3ordynacji).

Wyrokz 11marca2003r., SK8/02

Problematyka stabilnoci orzecze cywilnych z perspektywy standardw konstytucyjnychimidzynarodowych

Ochrona niektrych podmiotw w postpowaniu egzekucyjnym wyrok z 9 stycznia2007r.,P5/05

Egzekucja wiadcze niepieninych wstrzymanie egzekucji do czasu znalezieniaprzezgminlokaluzastpczego wyrokz4grudnia2007r., K26/05

Niejawno postpowania egzekucyjnego wyrok z 15 padziernika 2002 r., SK 6/02

Odpowiedzialno odszkodowawcza komornika wyrok z 24 lutego 2009 r., SK 34/07

Status komornikw,moliwo pobrania opaty stosunkowej przez komornika w razieumorzeniapostpowanianawniosekwierzycielawyrokz17maja2005r.,P 6/04

You might also like