You are on page 1of 14

I. Wspczesne kierunki w psychologii 1.

Kierunek psychodynamiczny Zgodnie z podejciem psychodynamicznym zachowanie jest motywowane (czyli napdzane) przez potne siy wewntrzne. Wedug tego pogldu przyczyn dziaa ludzkich s wrodzone instynkty, biologiczne popdy oraz usiowania zmierzajce do rozwizania konfliktw midzy potrzebami osobistymi a wymaganiami spoeczestwa. Wedug tego modelu organizm przestaje reagowa, gdy jego potrzeby s zaspokojone, a popdy zredukowane. Gwnym celem dziaania jest redukowanie napicia. Osob ludzk rozpatruje si jako naciskan i pocigan w skomplikowanej sieci oddziaywa wewntrznych. Kierunek ten jako pierwszy dowid, e dziaaniami ludzkimi mog kierowa motywy, ktrych nie jestemy wiadomi. Osobowo za ksztatuje si we wczesnym dziecistwie. Gwny przedmiot bada: niewiadome popdy, konflikty Podstawowe tematy bada: zachowanie jako zewntrzny wyraz niewiadomych motyww 2. Kierunek behawiorystyczny Zwolennicy podejcia behawioralnego staraj si zrozumie, jak poszczeglne bodce rodowiskowe (czyli te z zewntrz) kontroluj okrelone rodzaje zachowania. Najpierw analizie poddane s warunki rodowiskowe, ktre poprzedzaj zachowanie i stwarzaj moliwo zareagowania lub powstrzymania si od reakcji. Nastpnie zajmuj si reakcj behawioraln, ktra jest gwnym przedmiotem bada dziaaniem, ktre trzeba zrozumie, przewidzie i skontrolowa. Na koniec rozpatrywane s konsekwencje, ktre wynikaj z tej reakcji. Gwny przedmiot bada: specyficzne reakcje zewntrzne Podstawowe tematy bada: zachowanie, jego przyczyny bodcowe i konsekwencje 3. Kierunek humanistyczny Zgodnie z podejciem humanistycznym ludzie s istotami aktywnymi, dobrymi z natury i majcymi zdolno do dokonywania wyboru. Prawidowoci czy wzorw zachowania szuka si tutaj w ludzkich biografiach. Wedug podejcia humanistycznego gwnym zadaniem, jakie stoi przed kadym czowiekiem, jest denie do pozytywnego rozwoju. Stworzono tu termin samorealizacja na okrelenie denia kadej jednostki do jak najpeniejszego rozwoju swych potencjalnych moliwoci. Zgodnie z t koncepcj naley zajmowa si ca osob stosujc holistyczne podejcie do psychologii czowieka czyli nie tylko psychik, ale rwnie ciaem i zachowaniem ze znajomoci si spoecznych i kulturowych. Gwny przedmiot bada: dowiadczenie ludzkie i potencja ludzki Podstawowe tematy bada: wzorzec ycia jednostki, wartoci, cele 4. Kierunek poznawczy Gwnym przedmiotem zainteresowania w podejciu poznawczym jest myl ludzka i wszelkie procesy zwizane z gromadzeniem wiedzy uwaga, mylenie, zapamitywanie i rozumienie. Z poznawczego punktu widzenia ludzie dziaaj, poniewa myl, a myl, poniewa s istotami ludzkimi, majcymi doskonae narzdzia umoliwiajce im t czynno. Zachowanie jest tutaj czciowo zdeterminowane przez poprzedzajce zdarzenia bodcowe i konsekwencje wczeniejszych zachowa. Niektre zachowania wyaniaj si z cakowicie nowych sposobw mylenia, a nie z dajcych si przewidzie rozwiza stosowanych w przeszoci. Jednostka reaguje na rzeczywisto tak, jaka przedstawia si w subiektywnej rzeczywistoci wewntrznego wiata myli i wyobrani tej jednostki. Gwny przedmiot bada: proces umysowy, jzyk Podstawowe tematy bada: domylne procesy umysowe dostpne badaniu na podstawie wskanikw behawioralnych 5. Kierunek biologiczny Podejcie biologiczne przyjmuj ci psychologowie, ktrzy szukaj przyczyn zachowania w dziaaniu genw, mzgu, ukadu nerwowego i ukadu wydzielania wewntrznego. Doznania i zachowania interpretuje si jako wynik procesw chemicznych i elektrycznych zachodzcych wewntrz komrek nerwowych i midzy nimi. Badacze przyjmujcy t koncepcj zakadaj zwykle, e zjawiska psychologiczne i spoeczne mona wyjania w kategoriach procesw biochemicznych. Wedug tego podejcia zachowanie jest zdeterminowane przez struktury anatomiczne i procesy dziedziczenia. Dowiadczenie moe modyfikowa zachowanie, zmieniajc te, stanowice jego podoe, biologiczne struktury i procesy. Gwny przedmiot bada: procesy zachodzce w mzgu i ukadzie nerwowym Podstawowe tematy bada: biochemiczna podstawa zachowania i procesw psychicznych 6. Kierunek ewolucjonistyczny Kierunek ewolucjonistyczny stara si poczy nowoczesn psychologi z centraln ide nauk o yciu, a mianowicie darwinowsk teori ewolucji, drog doboru naturalnego. Kierunek ten zakada, e zdolnoci umysowe czowieka ewoluoway w cigu milionw lat, suc konkretnym celom przystosowawczym, podobnie jak umiejtnoci fizyczne. Badacze koncentruj si na warunkach rodowiskowych, w ktrych ewoluowa ludzki mzg. Psychologia ewolucjonistyczna posuguje si bogat aparatur teoretyczn biologii ewolucyjnej w celu wyodrbnienia gwnych problemw adaptacyjnych, wobec ktrych stawa nasz gatunek. Fundamentaln rnic midzy psychologi ewolucjonistyczn a innymi podejciami polega na odmiennej perspektywie czasowej jako gwn zasad wyjaniajc przyja ona niezmiernie dugi proces ewolucji. Gwny przedmiot bada: przystosowania psychiczne uksztatowane w drodze ewolucji Podstawowe tematy bada: mechanizmy psychiczne w kategoriach funkcji przystosowawczych uksztatowanych w drodze ewolucji 7. Kierunek spoeczno-kulturowy Psychologowie, ktrzy przyjmuj podejcie spoeczno-kulturowe badaj rnice midzykulturowe w zakresie przyczyn i konsekwencji zachowania. To podejcie zakada, e przyczyny i konsekwencje zachowania s rne w odmiennych kulturach. Podwaali przede wszystkim Freudowsk teori psychodynamiczn, sugerujc, e niektre twierdzenia o charakterze uniwersalnym s niepoprawne. Stanowi wic ono nieustanne, powane wyzwanie dla uoglnie dotyczcych dowiadczenia ludzkiego, ktre ignoruj rnorodno i bogactwo kultury. Gwny przedmiot bada: midzykulturowe wzorce postaw i zachowa Podstawowe tematy bada: uniwersalne i specyficzne dla danej kultury aspekty ludzkiego dowiadczenia

II. Proces badawczy Proces badawczy w psychologii mona podzieli na dwie gwne fazy, ktre zwykle wystpuj kolejno: sformuowanie pomysu, a nastpnie sprawdzenie go. Proces ten zwykle zaczyna si wtedy, gdy obserwacje, przekonania, informacje i wiedza oglna doprowadzaj kogo do sformuowania nowej idei lub do zmiany sposobu mylenia o danym zjawisku. Teoria jest zorganizowanym zbiorem poj, ktry wyjania jakie zjawisko lub zbir zjawisk. Wsplnym rdzeniem wikszoci teorii psychologicznych jest zaoenie determinizmu jest to idea, ktra gosi, e wszystkie zdarzenia fizyczne, psychiczne i behawioralne s wynikiem dziaania specyficznych czynnikw przyczynowych. Mog to by czynniki dziaajce w rodowisku jednostki lub w niej samej. Teorie psychologiczne to zazwyczaj twierdzenia dotyczce czynnikw przyczynowych stanowicych podoe regularnych ukadw zalenoci.

Hipoteza to prowizoryczne, sprawdzalne twierdzenie dotyczce zwizku midzy przyczynami i nastpstwami. Hipotezy formuuje si czsto na zasadzie przewidywa jeli to to to, okrelajcych nastpstwa zajcie specyficznych okolicznoci. Gdy badacze si gotowi podda swoje hipotezy weryfikacji, opieraj si na metodzie naukowej. Metoda naukowa to oglny zbir procedur sucych do zbierania i interpretowania materiau dowodowego w taki sposb, by ograniczy rda bdw i wycign wnioski, na ktrych mona by polega. W badaniach naukowych niezbdne jest zminimalizowanie wpywu czynnika subiektywnego. Aby to zrobi, stosuje si rne zabiegi proceduralne dla zwikszenia obiektywizmu. Badacze musz prowadzi kompletne zapisy obserwacji i analiz danych w takiej postaci, eby inni naukowcy mogli je zrozumie i oceni. Wszystkie dane i metody uyte w badaniu musz by dostpne dla weryfikacji rodowiskowej, to znaczy, inni badacze musza mie moliwo sprawdzenia, skrytykowania, powtrzenia lub odrzucenia uzyskanych danych i zastosowanych metod. Gwnym zagroeniem dla obiektywizmu procesu badawczego jest tendencyjno obserwatora, czyli bd spowodowany osobistymi motywami i oczekiwaniami obserwujcego. rodkiem zaradczym na to jest standaryzacja, czyli stosowanie jednakowych, staych procedur we wszystkich fazach zbierania danych oraz definicja operacyjna, ktra standaryzuje znaczenie w obrbie danego eksperymentu, definiujc pojcie w kategoriach cile okrelonych operacji czy procedur stosowanych do zmierzenia zjawiska okrelonego tym pojciem lub do ustalenia jego wystpowania. Wszystkie zmienne w eksperymencie musz otrzyma definicje operacyjne. Zmienn jest kady czynnik, ktry zmienia si pod wzgldem wielkoci lub rodzaju. Wyrnia si dwie zmienne: niezalen, bdc czynnikiem, ktrym badacz manipuluje; funkcjonuje ona jako przyczynowy element zwizku, oraz zalen, ktra jest tym, co eksperymentator mierzy. Peni ona rol skutku w zwizku. Aby przezwyciy niejednoznaczno przyczynow, badacze stosuj metody eksperymentalne manipuluj zmienn niezalen, w celu sformuowania kategorycznych twierdze o przyczynowym wpywie jednej zmiennej na drug. Zagroeniem dla obiektywizmu jest tutaj zmienna zakcajca czyli czynnik, nie wprowadzony celowo przez eksperymentatora, ktry zmienia zachowanie osoby badanej. S dwa typy zmiennych zakcajcych: efekt oczekiwania wystpuje, gdy badacz lub obserwator w subtelny sposb komunikuje uczestnikom badania, jakiego zachowania od nich oczekuje i w ten sposb wywouje u nich wanie t reakcj. Drugim typem jest efekt placebo wystpuje wtedy, gdy uczestnicy eksperymentu zmieniaj swoje zachowanie mimo braku jakiejkolwiek manipulacji eksperymentalnej, czyli wie si to z osobistymi oczekiwaniami danej osoby na temat tego, co ma zrobi lub jak ma si czu. rodkami zapobiegawczymi s tutaj procedury kontrolne, czyli metody, uatwiajce utrzymywanie na staym poziomie wszystkich zmiennych i warunkw, poza tymi, ktre wi si ze sprawdzan hipotez. Wystpuje rwnie podwjna lepa kontrola, gdy zarwno pomocnicy badacza jak i badani nie maj wiadomoci, ktrzy z uczestnikw poddawani s danej procedurze. Kontrola placebo z kolei polega na wprowadzeniu grupy eksperymentalnej, ktrej uczestnikw nie poddaje si dziaaniu badanego czynnika. Metody korelacyjne z kolei stosowane s, aby okreli w jakim stopniu dwie zmienne s ze sob zwizane. Oblicza si tu miar zwan wspczynnikiem korelacji. Moe on przyjmowa warto +1,0 wtedy oznacza cakowit korelacj dodatni dwch zmiennych; -1,0 wtedy wystpuje cakowita korelacja ujemna oraz warto 0,0 wiadczy ona o cakowitym braku korelacji. Korelacja nie wiadczy o tym, e nastpuje zwizek przyczynowy midzy dwiema zmiennymi.

III. Pomiar psychologiczny 1. Sposoby osigania rzetelnoci i trafnoci Rzetelno oznacza zgodno (a wic i wiarygodno) danych dotyczcych zachowania, ktrych dostarczaj testy psychologiczne lub badania eksperymentalne. Rzetelny wynik bdzie powtarza si w kolejnych pomiarach w podobnych warunkach badania. Trafno oznacza, e informacja uzyskana w badaniu lub tecie pozwala mierzy dokadnie t psychologiczn zmienn lub cech, ktra ma mierzy. Trafny eksperyment oznacza, e badacz moe generalizowa jego wyniki na szerszy zakres sytuacji czyli wyniki uzyskane w laboratorium moe odnie do wiata oglnie. Badacze d do uzyskania miar, ktre bd zarwno rzetelne jak i trafne. 2. Miary samoopisowe Miary samoopisowe to odpowiedzi sowne, w formie pisemnej lub ustnej, na pytania stawiane przez badacza. Samopisy obejmuj odpowiedzi udzielane w kwestionariuszach i podczas wywiadw. Kwestionariusz lub te ankieta to zestaw pyta w formie pisemnej, ktrych tre moe by rna od pyta o fakty i pyta o przesze lub obecne zachowania, do pyta o postawy i uczucia. Wywiad jest to dialog midzy badaczem a osoba badan, majcy na celu uzyskanie od niej szczegowych informacji. Wywiad nie jest cakowicie wystandaryzowany, jak kwestionariusz, lecz ma charakter interaktywny. 3. Miary behawioralne i obserwacje Miary behawioralne to sposoby badania zewntrznych dziaa oraz obserwowalnych i dajcych si zarejestrowa reakcji. Jedn z gwnych metod badania tego, co robi ludzie, jest obserwacja. Wyrniamy obserwacj bezporedni, ktr posuy si mona wtedy, gdy badane zachowanie jest widoczne, jawne i atwe do zarejestrowania, oraz obserwacj naturaln, w ktrej badacz przyglda si jakiemu zachowaniu wystpujcemu w sposb naturalny i nie podejmuje adnych prb, aby je zmieni lub zakci.

IV. wiadomo, niewiadomo, badanie treci wiadomoci 1. wiadomo wiadomo jest to zdawanie sobie sprawy z treci psychiki, czyli inaczej og informacji, z ktrych zdajemy sobie spraw. wiadomo obejmuje spostrzeenia, myli, uczucia, wyobraenia i pragnienia wystpujce w danym momencie ca aktywno psychiczn, na ktrej skupia si uwag (wszelkie doznania, z ktrych wiadomie zdajemy sobie spraw w danym momencie). 2. Niewiadomo Procesy niewiadome s to procesy, najczciej organiczne, z ktrych prawie w ogle nie zdajemy sobie sprawy takie jak oddychanie czy regulacja cinienia krwi. Wspomnienia przedwiadome s to wspomnienia dostpne wiadomoci dopiero wtedy, gdy co zwrci na nie nasz uwag. Informacja odbierana mimowolnie s to informacje, ktre docieraj do nas pomimo tego, e nie zwracamy na nie szczeglnej uwagi. Niewiadomo istnienie informacji niewiadomych uznaje si wtedy, gdy nie mona wyjani jakiego zachowania dziaaniem czynnikw, ktre podczas tego zachowania byy obecne w wiadomoci. Przykadem takiej informacji s reguy gramatyczne, ktre pozwalaj rozumie sens czytanego zdania. 3. Badanie treci wiadomoci Do badania treci wiadomoci stosuje si takie techniki badawcze jak protokoy gonego mylenia i pobieranie prbek dowiadczenia.

Protokoy gonego mylenia s to relacje uczestnikw badania, ktre su do udokumentowania strategii umysowych oraz sposobw reprezentowania wiedzy stosowanych w celu wykonania zadania. Informacje te zbiera si na takiej zasadzie, e uczestnicy badania gono komentuj swoje myli podczas wykonywania rnych czynnoci. Metoda pobierania prbek dowiadczenia polega na tym, e uczestnicy nosz przy sobie urzdzenia, ktre sygnalizuj im, kiedy powinni zda sobie spraw z tego, co czuja i myl.

V. Funkcje wiadomoci wiadomo czowieka uksztatowaa si w rywalizacji z najbardziej wrog si w jego ewolucyjnym rodowisku innymi ludmi. Umys ludzki mg si rozwin dziki niezwykej towarzyskoci przodkw czowieka, ktra zapewne bya pierwotnie rodkiem umoliwiajcym grupow obron przed drapienikami i bardziej wydajne eksploatowanie zasobw naturalnych. A wic wiadomo pomaga w przetrwaniu. 1. Funkcje wiadomoci Ograniczajca wiadomo redukuje dopyw bodcw, ograniczajc to, co zauwaamy i na czym si koncentrujemy.

a. b. c.

Selektywne przechowywanie wiadomo pozwala przechowywa (przekaza do pamici) te informacje, ktre chce si w przyszoci analizowa, interpretowa i uwzgldnia w swym dziaaniu. Pozwala klasyfikowa zdarzenia i dowiadczenia pod ktem wasnych, osobistych potrzeb jako istotne lub nieistotne, przez wybieranie jednych i ignorowanie innych. Planowanie funkcja ta powoduje, e zastanawiamy si, mylimy, rozwaamy alternatywy oparte na uzyskanej w przeszoci wiedzy i wyobraamy sobie rne konsekwencje. Umoliwia ona tumienie silnych pragnie, gdy s one sprzeczne z zasadami moralnymi, etycznymi lub celami praktycznymi.

VI. Rytmy dobowe i cykle snu 1. Rytmy dobowe Rytm dobowy wewntrzny zegar, ktry reguluje poziom pobudzenia, metabolizm, tempo pracy serca, temperatur ciaa oraz ca aktywno hormonaln. Zegar ten ustawia wewntrzny regulator czynnoci rytmiczny na cykl trwajcy 24 godziny i 18 minut. Oczywicie wystpuj te zaburzenia tego rytmu dobowego. Najbardziej znanym jest zaburzenie po dugim locie, zwanym jet lag. Jest to stan, do ktrego symptomw naley znuenie, nieodparta senno, a pniej niezwyke rozkady snu i czuwania. Zaburzenia po dugim locie wystpuj dlatego, e wewntrzny rytm dobowy nie jest zgodny z normalnym czasem w nowym rodowisku. 2. Cykle snu Badania faz snu przeprowadza si za pomoc technologii rejestrowania fal mzgowych, czyli tzw. EEG. Sen REM jest to czas, w ktrym stwierdza si u czowieka podczas snu serie szybkich ruchw gaek ocznych. Sen nie-REM (NREM) czas, w ktrym u czowieka nie stwierdza si REM. Jest pi faz snu: W pierwszej fazie snu zauwaalne s fale mzgowe o czstotliwoci ok. 3-7 Hz. W drugiej fazie snu charakterystyczne w EEG s tzw. iglice snu, czyli krtkie serie aktywnoci elektrycznej o czstotliwoci od 12-16 Hz. W nastpnych dwch fazach snu (trzeciej i czwartej) czowiek wchodzi w stan gbokiego odprenia. Fale mzgowe zwalniaj do ok. 1-2 Hz, spada rytm oddychania i akcji serca. W ostatniej, pitej fazie snu aktywno bioelektryczna mzgu wzrasta, EEG wyglda podobnie do zapisw z fazy pierwszej i drugiej. W tej fazie dowiadcza si snu REM i marze sennych. Pierwsze cztery fazy snu s snem NREM i wymaga on okoo 90 minut. Sen REM trwa ok. 10 minut. Przez taki 100-minutowy cykl przechodzi si od 4 do 6 razy. Sen NREM zajmuje 75-80% oglnego czasu snu, podczas gdy sen REM pozostae 20-25%.

VII. Zaburzenia snu

1.

Bezsenno jest to chroniczny brak zadowalajcego snu. Charakteryzuje si niezdolnoci do szybkiego zasypiania, czstym budzeniem si w czasie snu lub wczesnym budzeniem si rano. Bezsenno jest zaburzeniem zoonym, ktre powstaje w skutek dziaania rnych czynnikw: psychologicznych, rodowiskowych i biologicznych. Wyrni mona rwnie bezsenno subiektywn stan, w ktrym osoba twierdzi, e cierpi na bezsenno, a wykazuje normalne wzorce snu.

2. 3. 4. 5.

Narkolepsja jest zaburzeniem snu charakteryzujcym si okresowym zasypianiem w cigu dnia. Czsto towarzyszy jej katapleksja zwiotczenie mini i utrata kontroli nad miniami pod wpywem pobudzenia emocjonalnego. Bezdech w czasie snu jest oddechowym zaburzeniem znu, ktre polega na tym, e dotknita nim osoba przestaje w czasie snu oddycha. Gdy to si zdarzy, poziom tlenu we krwi spada i wydzielane s hormony sygnalizujce stan alarmowy, co powoduje, e picy si budzi i znw zaczyna oddycha. Somnambulizm inaczej sennowctwo. Osoby dotknite tym zaburzeniem wstaj z ka i chodz, mimo e nadal pi.

Senno w cigu dnia powoduje ona zmniejszenie czujnoci, wyduenie czasu reakcji oraz pogorszenie wynikw w zadaniach ruchowych i poznawczych.

VIII. Zmienione stany wiadomoci

1. 2.

Przytomne sny zwane te czsto snami jasnymi. Jest to zdawanie sobie sprawy z tego, e si ni. Dziki temu mona obj kontrol nad swymi marzeniami, kierujc nimi zgodnie z osobistymi celami i dopasowujc je do swych osobistych potrzeb. Hipnoza jest to zmieniony stan wiadomoci, charakteryzujcy si specyficzn zdolnoci niektrych ludzi do reagowania na sugesti zmianami w zakresie percepcji, pamici, motywacji i poczucia samokontroli. Hipnoza zaczyna si od indukcji hipnotycznej, czyli wstpnej sekwencji czynnoci, ktre minimalizuj wpyw czynnikw odwracajcych uwag i skaniaj osoby hipnotyzowane, by skoncentroway si wycznie na sugerowanych im bodcach i

aby wierzyy, e wkrtce wejd w pewien szczeglny stan wiadomoci. Podatno na hipnoz to stopie wraliwoci danej osoby na podawane jej standardowe sugestie, by dowiadczya reakcji hipnotycznych. Bezsporn wartocia hipnozy jest jej zdolno redukowania blu.

3. 4. 5.

Medytacja jest form zmiany wiadomoci, majc na celu zwikszenie samowiedzy i polepszenie samopoczucia przez osignicie gbokiego stanu uspokojenia. Halucynacje zwane te omamami, to ywe, wyraziste spostrzeenia, ktre maj miejsce przy braku obiektywnej stymulacji; stanowi one umysow konstrukcj zastpujc danej jednostce rzeczywisto. Halucynacjom sprzyja wysoki poziom pobudzenia, stany intensywnej potrzeby lub niezdolno do stumienia zagraajcych myli. Ekstaza religijna s to intensywne przeycia religijne, ktre wywouj jedyny w swoim rodzaju stan wiadomoci, dziki ktremu mona robi niezwyke rzeczy. rodki zmieniajce psychik s to wszelkiego rodzaju uywki, narkotyki, psychotropy. S one stosowane zarwno do osignicia przyjemnoci czy rozrywki i osigania zmienionych stanw wiadomoci, jak i znajduj swoje zastosowanie w medycynie. 9.UZALENIENIE FIZJOLOGICZNE- cile wie si z tolerancj. Proces ,w ktrym organizm adaptuje si do danego rodowiska i uzalenia od niego ,po czci na skutek niedoboru neuroprzekanikw ,spowodowanego czsta obecnoci tego rodka. UZALENIENIE PSYCHICZNE-kiedy dana osoba uwaa zaycie jakiego rodka za tak porzdane ,czy przyjemne,e rozwija si u niej niepohamowane jego pragnienie, poczone lub nie z naogiem. Moe ono wystpi w odniesieniu do kadego rodka psychotropowego. Uzaleznienie od narkotyku sprawia, e styl ycia danej osoby koncentruje si cakowicie wok jego zaywania ,tak i jej zdolno do normalnego funkcjonowania jest ograniczona czy osabiona. NAG-tragiczny rezultat tolerancji i uzalenienia.Osoba dotknita naogiem wymaga obecnoci danego rodka w swym organizmie, cierpi na przykre objawy odstawienia(dreszcze ,poty, mdoci, a w przypadku odstawienia alkoholu-mier),jeli rodek ten jest niedostpny. RODZAJE RODKW PSYCHOTROPOWYCH(ktre zmieniaj wiadomo): -halucynogeny(LSD,PCP,MDMA,MARIHUANA-konopie indyjskie) -opiaty (powodujce oszoomienie)-morfina ,heroina - rodki obniajce aktywno orodkowego ukadu nerwowego(alkohol,GHB,Rohypnol) - rodki pobudzajce(stymulanty)-kokaina ,nikotyna,kofeina,amfetaminy

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------10.PROCESY SZEREGOWE-zachodz jeden po drugim, np. jeste w restauracji i musisz zadecydowa , co zamwi. Koncentrujesz si najpierw na przystawkach i oceniasz, czy kwalifikuj si do kategorii:,,tak, ,,nie,czy ,,moe.W przypadku kadej przystawki procesy wydawanie sdw nastpuj po procesach czytania. PROCESY RWNOLEGE- nakadaj si na siebie w czasie. Gdy nadchodzi czas na podanie zamwienia, procesy jzykowe, ktre pozwalaj Ci zrozumie pytania kelnera(np. ,,Czym mog Panu suy?) prawdopodobnie dziaaj w tym samym czasie co procesy ,ktre pozwalaj Ci sformuowa odpowiedzi(np. ,.prosz osso buco).Dlatego te jeste gotowy do udzielenia odpowiedzi , gdy tylko kelner skoczy zadawa pytanie. PROCESY KONTROLOWANE-wymagaj uwagi.Czsto bardzo trudno jest przeprowadza rwnoczenie kilka procesw kontrolowanych ,poniewa wymagaj one wicej zasobw. PROCESY AUTOMATYCZNE-nie wymagaj uwagi. Rzadko mog by wykonywane rwnoczenie z innymi zadaniami bez wywoywania zakce.Polegaj w znacznym stopniu na skutecznym korzystaniu z pamici, np. pisanie na komputerze bez patrzenia na klawiatur. ___________________________________________________________________________________________ 11.HIPOTEZA WYSTPOWANIA RELATYWIZMU JZYKOWEGO-zakada ona ,e struktura jzyka ,jakim posuguje si jednostka ma wpyw na to w jaki sposb myli ona o wiecie: badania Edwarda Tapiry i jego studenta-Benjamina Lee Whorfa. rne jzyki maj rna liczb podstawowych terminw okrelajcych barwy-j.ang ma ich 11,a jzyk plemienia Danii z Nowej Gwinei ma tylko 2 czarny i biay. Whorf sugerowa, e uytkownicy jzyka ,,poznaj natur zgodnie z lini nakrelana przez ich jzyki ojczyste: hipoteza liczba terminw na oznaczenie barw moe wpywa na to ,jak osoby mwice rnymi jzykami s w stanie myle na temat barw. ___________________________________________________________________________________________ 12.ALGORYTMY-procedura okrelona krok po kroku ,ktra zawsze pozwala osign prawidowy wynik dla okrelonego rodzaju problemw ,np. jeeli prawidowo zastosujesz zasady algebry ,masz gwarancj otrzymania prawidowych wartoci x(tzn 3,-4).Jeli kiedykolwiek zapomniae szyfru do zamka ,moge take podj dziaania oparte na algorytmie .Jeli bdziesz wyprbowywa systematycznie rne rozwiazanianp 1,2,3.., to w kocu znajdziesz waciw kombinacj. Algorytmy s bardziej dostpne dla dobrze zdefiniowanych problemw ,ktre maj jasno okrelony stan wyjciowy i docelowy. | HEURYSTYKI-s reguami, ktre dostarczaj skrtw ,redukujc tym samym zoono wydawania ocen. S strategiami przyblionymi. Odwoujemy si do nich ,gdy algorytmy nie s dostpne. Stanowi kluczowy aspekt sdzenia i podejmowania decyzji. Prowadz do poznawania stresorw. To umysowe skrty ,ktre mog ludziom pomc szybko osign rozwizania. a) Heurystyka dostpnoci-opieranie oceny na informacji ,ktra jest atwo dostpna w pamici,,heurystyka ma sens,gdy to co jest dostpne w pamici prowadzi do trafnych ocen b) Heurystyka reprezentatywnoci-zakadasz,e jeeli co ma cechy uwaane za typowe dla elementw danej kategorii,naprawd naley do tej kategorii .Ludzie uywaj dawnych informacji do wydawania osdw na temat podobnych okolicznoci w teraniejszoci. c) Heurystyka zakotwiczenia-gdy oparta na niej tendencja do oceniania prawdopodobnej wartoci zdarzenia czy skutku prowadzi do nieodpowiedniego oszacowania,zawyonego lub zanionego-gdy warto pocztkowa przyjta zostaa za punkt wyjcia oszacowa,tzn Twj osd jest ,,zbyt silnie zakotwiczony w pierwotnym zagadnieniu. to heurystyki ,ktre mog prowadzi do bdw, gdy s le stosowane.

PROTOKOY GONEGO MYLENIA-psychologowie odwoywali si do nich starajc si zrozumie, w jaki sposb ludzie stosuj algorytmy i heurystyki,poruszajc si w przestrzeni problemu.W tej procedurze badani s proszeni o werbalizowanie swoich mysli.,np, 2naukowcw starao si uchwyci procesy umysowe ,umoliwiajce badanym rozwizanie problemu szachownicy.1 z badanych doznaje przeomu w sposobie myslenia i uwiadamia sobie,e problemu nie mona rozwiza umieszczajc kostki tylko poziomo i pionowo(szachownica rowo czarna).Badany uwiadomi sobie ,e nie mona osign celu ,jeli kostki domina bd umieszczone tylko poziomo i pionowo. Psychologowie czsto wykorzystywali wasne wypowiedzi badanych na temat ich sposobu mylenia jako punkt wyjcia do tworzenia bardziej sformalizowanych modeli rozwizywania problemw. ___________________________________________________________________________________________ 13.ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE-polega na prawidowym wyprowadzeniu wnioskw przesanek na podstawie regu logiki. ROZUMOWANIE INDUKCYJNE- rodzaj rozumowania,polega na wnioskowaniu na podstawie prawdopodobiestwa. ___________________________________________________________________________________________ 14.TEORIE TYPW I TEORIE CECH-pozwalaj na sformuowanie opisw osobowoci ludzkich. | 1 PODZIA WEDUG TYPW:TYPY OSOBOWOCI-maj charakter typw ,,wszystko albo nic-nie s stopniowalne, jeli jaka osoba zostanie przypisana do 1 typu ,nie moe ona nalee do innego typu w ramach danego systemu kwalifikacji. Typy upraszczaj proces rozumienia innych ludzi .TYPY S POWIZANE Z OKRELONYMI ,SPECYFICZNYMI ZACHOWANIAMI. Najwczeniejsz teorie typw stworzy w V w.p.n.e HIPOKRATES-ciao zawiera 4 podstawowe pyny-HUMORY,z ktrych kady wize si ze szczeglnym temperamentem,wzorem zachowa i emocji. IIw GALEN-osobowo zaley od przewagi humoru jednostki w jej organizmie,skojarzy humory cielesne z temperamentami wg schematu: -KREW-temperament sangwiniczny-wesoy i aktywny -FLEGMA-temperament flegmatyczny-apatyczny,ospay -CZARNA -temperament melancholiczny-smutny i zadumany --temperament choleryczny-atwo wpadajcy w zo i pobudliwy William SHELDON-teoria typw-powizanie budowy ciaa z temperamentem,na podstawie budowy ciaa zalicza ludzi do 3 kategorii: -typ endomorficzny-gruby mikki okrgy -typ mezomorficzny-muskularny ,kanciasty,silny -typ ektomorficzny- cudy ,wysoki,kruchy FRANK SULLOWEY- WSPCZESNA TEORIA TYPW OPARTA NA KOLEJNOCI NARODZIN.Czy jeste dzieckiem urodzonym jako 1 w swojej rodzinie lub jedynakiem czy te dzieckiem urodzonym pniej ,poniewa pod wzgldem kolejnoci narodzin moesz nalee tylko do 1 z tych kategorii.Dzieci pierworodne maja gotow nisze,natychmiast zyskuj mio i uwag swoich rodzicw,identyfikacja i podporzdkowanie rodzic.Dzieci urodzone pniej musz znale sobie inn nisz-w ktrej nie bd wyranie stosowa si do przykadu swoich rodzicw.Dzieci urodzone pniej-,,urodzeni buntownicy,otwarci na dowiadczenie 2PODZIA WEDUG CECH:teorie cech zakadaj istnienie wymiarw cigych tj. inteligencja czy yczliwo. CECHY:trwae waciwoci lub atrybuty,predysponujce ludzi do zachowywania si w spjny sposb w rnych sytuacjach. CECHY PREDYSPOZYCYJNE-powodujce okrelone zachowania, CECHY O WYMIARACH OPISOWYCH-s podsumowaniem opisywanego zachowania. TEORIE CECH: a) cechy w ujciu Allporta-cechy to elementy tworzce osobowoi stanowice podstaw indywidualnoci,s odpowiedzialne za spjno zachowania,cechy mog dziaac jako zmienne poredniczce,wice ze sob zbiory bodcw i reakcji. Wyrni 3 rodzaje cech: -cechy podstawowe(wok nich jednostka organizuje swoje ycie) -gwne (zasadnicze,charakterystyczne dla danej osoby waciwoci tj uczuciowo ,optymizm) -drugorzdne Gwnym wyznacznikiem zachowania jest struktura osobowoci, a nie warunki rodowiskowe b) ustalanie uniwersalnych wymiarw cech: Cattel -16 czynnikw zw. Cechami rdowymi zachowa np .powcigliwy/otwarty,ufny/podejrzliwy. EYSENCK -3 wymiary na podstawie cech osobowociowych ; -ekstrawersj-ukierunkowany do wewntrz/wkiuerunkowany na zewntrz -neurotyzm-zrwnowaony emocjonalnie/niezrwnowaony emocjonalnie -psychotyzm-uprzejmy /agresywny Powiaza 2 wymiary ekstrawersj i neurotyzm tworzc model w ksztacie koa .Powiza kady kwadrant wykresu z 1z 4 typw osobowoci Galena- melancholik,flegmatyk,choleryk,sangwinik. c) model wielkiej piatki:u podoa cech jakimi posuguj si ludzie przy opisywaniu samych siebie i innych ,istniej tylko 5 wymiarw podstawowych-MODEL PICIOCZYNNIKOWY lub WIELKA PITKA.Kady wymiar ma charakter dwubiegunowypozytywny/negatywny. CZYNNIK - CHARAKTERYSTYKI DWUBIEGUNOWE: 1)ekstrawersjarozmowny,energiczny,asertywny/cichy ,powcigliwy/niemiay 2)ugodowoyczliwy ,uprzejmy,czuy/zimny,ktliwy,okrutny 3)sumiennoskonny do porzdku, odpowiedzialny,rozwany/niedbay,niepowany/nieodpowiedzialny 4)neurotycznozrwnowaony,spokojny,pogodny/lekliwy,niezrwnowaony/himeryczny 5)otwarto na dowiadczenietwrczy,intelektualista,wolny od uprzedze/ograniczony,pytki,nieinteligentny Picioczynnikowy model osobowoci okrela zwizki midzy powszechnie uywanymi terminami oznaczajcymi

cechy,pojciami teoretycznymi i skalami osobowoci. d) cechy osobowoci a dziedzicznoc-badania nad blinitami i badania adopcyjne(dane o rodzicach adopcyjnych-wpyw rodowiska i biologicznych-wpyw czynnikw genetycznych,tj towarzysko jest przenoszona genetycznie i silniej koreluje genetycznie u monozygotycznych blinit ni u dyzygotycznych korelacja cech) wykazay,e cechy osobowoci s czciowo dziedziczne. Na cechy osobowoci znaczny wpyw maj czynniki genetyczne.GENETYKA ZACHOWANIA- bada w jakim stopniu dziedziczone s cechy osobowoci i wzorce zachowa. e)spjno zachowania ujawnia si u ludzi,gdy definiuje si sytuacje pod wzgldem ich istotnych waciwoci psychologicznych. PARADOKS SPJNOCI-oceny osobowoci dokonywane w rnym czasie przez rnych obserwatorw s spjne,natomiast oceny osobowoci dokonywane w rnych sytuacjach s niespjne.Paradoks zanika kiedy ,kiedy teoretycy mog przedstawi waciwy opis psychologicznych waciwoci sytuacji.Spjno ujawnia si w tym , e rzne waciwoci sytuacji wywouj u ludzi odmienne zachowania. ___________________________________________________________________________________________. 15.PSYCHODYNAMICZNE TEORIE OSOBOWOCI Psychodynamiczna teoria Freuda(psychoanaliza) kadzie nacisk na biologiczn energi instynktw jako rdo ludzkiej motywacji.Podstawowe idee teorii Freudowskiej obejmuj :energi psychiczn, nadajc napd i kierunek zachowaniu; wczesne dowiadczenia jako podstawowe determinanty uksztatowanej na cae ycie osobowoci; determinizm psychiczny oraz wywierajce silny wpyw procesy niewiadome. Na struktur osobowoci skadaj si: -idmagazyn podstawowych popdw,dziaa irracjonalnie kierujc si impulsem,domagajc si natychmiastowej gratyfikacji nie biorc pod uwag ,czy to czego pragnie jest moliwe do zrealizowania.kieruje si zasad przyjemnoci-bezadnym poszukiwaniem gratyfikacji-seksualnej,cielesnej,emocjonalnej przyjemnoci. -superegomagazyn wartoci jednostki,zawierajcy spoecznie wyuczone postawy moralne.Odpowiada SUMIENIU. -egopeniace rol rozjemcz .Zakorzeniony w rzeczywistoci sapekt jani,ktry rozstrzyga konflikty pomidzy impulsami id, a wymaganiami superego. Reprezentuje osobiste spojrzenie jednostki na rzeczywisto fizyczn i spoeczna-jej wiadome sdy o przyczynach zachowa. TEORIE POSTFREUDOWSKIE-postfreudyci tj Alder(odrzuci znaczenie erosa i zasady przyjemnoci,uwaa e ludzie jako bezradne ,zalene ,male dzieci dowiadczaj poczucia niszoci),Horney (hipoteza:mska zazdro o ci ,macieystwo i piersi jest dynamiczn si niewiadomoci chopcw i mczyzn.Koncentrowaa si na kulturze i kada nacisk na struktur charakteru),Jung (rozszerzy pojcie niewiadomoci,wg niego niewiadomo nie ogranicza si do indywidualnych dowiadcze jednostki ,ale obejmuje take niewiadomo zbiorow-zasadnicze prawdy psychologiczne wsplne dla caego gatunku;zdrowa osobowo rwnoway sily przeciwstawne tj mska agresywno i kobieca wraliwo) kadli wikszy naciski na: - funkcjonowanie ego(w tym na mechanizmy obronne ,rozwj Ja,wiadome procesy mylowe i doskonalenie osobowoci) i -na czynniki spoeczne(kultura rodzina rwienicy) -a mniejszy na popd seksualny energia libidalna -rozeszyli zakres rozwoju osobowoci poza dziecistwo ,na cay bieg ycia.Uwaali oni, e rozwj osobowoci jest procesem trwajcym cae zycie. ___________________________________________________________________________________________ 16.GWNE MECHANIZMY OBRONY EGO-to strategie psychiczne stosowane przez ego do obrony przed codziennie pojawiajcymi si konfliktami midzy domagajcymi si wyraenia impulsami id, a daniami superego,aby je odrzuci.W teorii psychoanalitycznej uznaje si, e mechanizmy te maj zasadnicze znaczenie dla psychologicznego radzenia sobie przez jednostk z potnymi konfliktami wewntrznymi. MECHANIZMY OBRONNE EGO ROZWIJAJ SI W CELU ZMNIEJSZENIA LKU I PODTRZYMANIA POCZUCIA WLASNEJ WARTOCI W OCZACH INNYCH , np jeeli dziecko ywi siln nienawi do ojca ,ktrej okazanie byloby niebezpieczne moe zadziaa wsparcie-impuls wrogoci nie bdzie si ju domaga wiadomie zaspokajania ,a nawet dziecko moe przesta dostrzega jego istnienie .Jednak nie dostrzegany impuls nie zanika. ___________________________________________________________________________________________ 17.SPECYFICZNE CECHY HUMANISTYCZNYCH TEORII OSOBOWOCI(Rogers,Maslov,Horney) Gwn cech wszystkich teorii humanistycznych jest denie do SAMOURZECZIWISTNIENIA( i rozwoju w kierunku Ja realnego)- realizowanie wewntrznego potencjau wzrostu jednostki-penego rozwoju wasnych zdolnoci i talentw .Denie do samospenienia jest konstruktywn si napedow, ktra skania jednostk do zachowa pozytywnych i doskonalenia swojego Ja. Rogersmwic o wychowaniu dzieci akcentowa znaczenie BEZWARUNKOWEGO POZYTYWNEGO USTOSUNKOWANIA-dzieci powinny czu ,e zawsze bd kochane i akceptowane ,mimoswych bdw i zych zachowa.Zaleca rodzic,e gdy dziecko le si zachowuje ,powinni oni podkrelic ,e dezaprobuj oni jego zachowanie ,a nie samo dziecko(BEZWARUNKOWA AKCEPTACJA). Horneydla urzeczywistnienia Ja realnego konieczne s warunki rodowiskowe-atmosfera ciepa,yczliwo z 2 strony ,poczucie dziecka e jest kochane przez rodzicw,, jako wyjtkowa osoba. Celem terapii humanistycznej jest UDZIELANIE LUDZIOM POMOCY W OSIGANIU RADOCI SAMOURZECZYWISTNIENIA ORAZ WZMACNIANIE WRODZONYCH KONSTRUKTYWNYCH SILUDZKIEJ NATURY WSPIERAJCYCH DENIE DO SAMOSPENIENIA. TEORIE HUMANISTYCZNE S: -HOLISTYCZNE-Maslov ludzie s wewntrznie motywowani do przechodzenia na wysze poziomy w hierarchii potrzeb) -DYSPOZYCJONISTYCZNE-skupiaja si na wewntrznych wrodzonych waciwociach osoby,wywierajcy g. wpyw na ukierunkowanie zachwoania(ograniczenia i bariery).DYSPOZYCJE SKIEROWANE NA TWRCZO I ROZWJ. -FENOMENOLOGICZNE-nacisk na ukad odniesienia jednostki i na subiektywn wizj rzeczywistoci,zrozumienie niepowtarzalnego punktu widzenia kadej osoby.Skupiona na przyszoci oznaczajcej cele do osignicia. KADA OSOBA

JEST ZDOLNA DO URZECZYWISTNIANIA CAEGO SWOJEGO POTENCJAU. Wspczesne teorie wywodzce si z teorii humanistycznej skupiaj si na historiach ycia jednostek. ___________________________________________________________________________________________ 18.TEORIE JANI-koncentruj si na znaczeniu samowiedzy dla penego zrozumienia ludzkiej osobowoci. WILLIAM JAMES-wyrni 3 skadniki dowiadczenia zwizanego z jani: 1)JA MATERIALNE(ja cielesne wraz z otaczajcymi je przedmiotami cielesnymi) 2) JA SPOECZNE(wiadomo jednostki, dotyczca tego jak postrzegaj j inni) 3) JA DUCHOWE( ja kontrolujce prywatne myli i uczucia) 1DYNAMICZNE ASPEKTY SAMOWIEDZY: SAMOWIEDZA- jest dynamiczn struktur umyslow,ktra motywuje,interpretuje,organizuje,zaporednicza i reguluje zachowania oraz procesyjednostwkoe i interpersonalne.Ja idealne-wyobraenie o tym kim najbardziej pragniesz si stac, moliwe Ja-czyli Ja ,ktre zamierzasz wprowadzi w ycie->samoocena pozytywna lub negatywna oraz sdy o tym co inni o Tobie mysl.Samowiedza obejmuje autoschematy dotyczce Ja lub schematy Ja ,ktre umoliwiaj organizowanie informacji o samym sobie. HAZEL MARKUS-moliwe Ja jako ,,rne Ja idealne,ktrymi bardzo pragnoby si sta. 2 SAMOOCENA I AUTOPREZENTACJA:SAMOOCENA-uoglniona ocena wasnego Ja ,moe silnie wpywa na myli , nastroje,zachowania.Niska samoocena-niska pewnoc sdw na temat wasnego Ja. SAMOUTRUDNIENIE-SUY PODTRZYMANIU SAMOOCENY, to umylne utrudnianie wykonania sobie jakiego zadania.Celem jest przygotowanie sobie takiego usprawiedliwienia niepowodzenia,ktre nie oznaczaoby braku zdolnoci.Samoutrudnienie sugeruje,e wane aspekty samooceny wi si z AUTOPREZENTACJ. Konstrukty istotne dla jani samoocena i moliwe Ja 3 KULTUROWE POJMOWANIE JA-badania miedzykulturowe wykazuj,e kultury indywidualistyczne wpywaj na niezalene pojmowanie Ja(potrzeby jednostek,ktre organizuj swoje zachowanie i nadaj mu znaczenie gwnie w odniesieniu do swoich wasnych mysli ,uczu i dziaa innych),podczas,gdy kultury kolektywistycznewpywaj na wspzalene pojmowanie Ja(potrzeby grupy-wasne zachowanie jest determinowane ,uzalenione i organizowane przez postrzegane przez aktora mysli ,uczucia i dziaania innych uczestnikw relacji).Markus i Kitayma dowodzili,e kazda z tych kultur jest rdem odmiennego sposobu pojmowania Ja.

19. Teorie inteligencji a) Psychometryczne teorie inteligencji Psychometria stanowi dziedzin psychologii, ktra specjalizuje si w testowaniu umysu, w kadym jego aspekcie, w tym osobowoci, inteligencji i zdolnoci. Take podejcie psychometryczne jest cile zwizane z metodami testowymi. Analizowane tutaj s zwizki statystyczne midzy rnymi miarami zdolnoci. Najczciej stosowana technika nosi miano analizy czynnikowej. Jest to procedura statystyczna, ktra wykrywa mniejsz liczb wymiarw, wizek czy czynnikw, w wikszym zbiorze zmiennych niezalenych. Charles Spearman odkry, e osignicia poszczeglnych osb w rnych testach inteligencji byy silnie ze sob skorelowane. Na tej podstawie wycign wniosek, e istnieje czynnik inteligencji oglnej, czyli czynnik g, stanowicy podstaw wszystkich inteligentnych osigni. Kada dziedzina posiada take powizane z ni specyficzne umiejtnoci, ktre nazwano czynnikiem s. Raymond Cattell stwierdzi z kolei, e inteligencja oglna moe zosta podzielona na dwa komponenty: - inteligencja skrystalizowana obejmuje wiedz nabyt przez jednostk oraz umiejtno uzyskiwania dostpu do tej wiedzy. Jest ona mierzona za pomoc testw sownikowych, arytmetycznych i testw wiedzy oglnej. Pozwala radzi sobie z nawracajcymi wyzwaniami yciowymi. - inteligencja pynna oznacza zdolno do dostrzegania zoonych relacji oraz do rozwizywania problemw. Jest mierzona za pomoc testw wzorw ukadanych z klockw i wizualizacji przestrzennej, w ktrych informacja potrzebna do rozwizania problemu jest zawarta lub atwo dostrzegalna. Pomaga radzi sobie z nowymi, abstrakcyjnymi problemami. Joy Paul Guilford wynalaz model struktury intelektu, ktry wyrnia trzy cechy zada intelektualnych: - tre czyli rodzaj informacji - produkt czyli forme w jakiej informacja jest reprezentowana - operacj czyli rodzaj wykonywanej aktywnoci umysowej b) Triarchiczna teoria inteligencji Sternberga Sternberg wyrni trzy rodzaje inteligencji: - analityczna dostarcza podstawowych umiejtnoci przetwarzania informacji, ktre ludzie stosuj wobec licznych znanych zada yciowych. - twrcza obejmuje zdolno ludzi do radzenia sobie z dwoma ekstremami: nowymi oraz rutynowymi problemami. - praktyczna ujawnia si w radzeniu sobie z codziennymi dziaaniami c) Teoria wielorakich inteligencji Gardnera i inteligencja emocjonalna Howard Gardnem zidentyfikowa liczne rodzaje inteligencji, dotyczce rnych ludzkich dowiadcze Typy inteligencji wg Gardnera: - logiczno-matematyczna wraliwo na oraz zdolno do dostrzegania wzorcw logicznych lub liczbowych; zdolno prowadzenia dugiego cigu rozumowania - jzykowa wraliwo na dwiki, rytmy, znaczenia sw; wraliwo na rne funkcje jzyka

- przyrodnicza wraliwo na rnice pomidzy gatunkami; zdolno do subtelnej interakcji z yjcymi stworzeniami - muzyczna wraliwo na rytmy, wysokoci i barwy dwikw, ich rozumienie i zdolno do ich tworzenia, rozumienie form ekspresji muzycznej - przestrzenna umiejtnoci trafnego postrzegania wiata wzrokowo-przestrzennego i aktualizowania swoich pierwotnych percepcji - cielesno-kinestetyczna umiejtnoci kontrolowania wasnych ruchw ciaa i zrczno w radzeniu sobie z przedmiotami - interpersonalna umiejtnoci dostrzegania i waciwego reagowania na nastroje, temperamenty, motywacje i pragnienia innych ludzi - intrapersonalna dostp do wasnych uczu, umiejtno ich rozrniania oraz polegania na nich przy kierowaniu zachowaniem; znajomo wasnych mocnych stron, saboci, pragnie i inteligencji Inteligencja emocjonalna definiowana jest poprzez cztery gwne skadniki: - umiejtno trafnego i waciwego postrzegania, oceniania i wyraania emocji - umiejtno stosowania emocji do uatwiania mylenia - umiejtno rozumienia i analizowania emocji oraz efektywnego stosowania wiedzy emocjonalnej - umiejtno regulowania wasnych emocji dla wspierania rozwoju emocjonalnego i intelektualnego d) trzeba znale nazw tej teorii, ktra tu jest opisywana Centralne miejsce w tej teorii zajmuje inteligencja spoeczna, ktra oznacza kompetencje wnoszone przez ludzi do wykonywania ich codziennych zada yciowych. Teoria zakada, e istniej trzy rodzaje rnic indywidualnych: wybr celw yciowych ludzie rni si pod wzgldem tego, jakie cele lub zadania yciowe s dla nich najwaniejsze wiedza odnoszca si do interakcji spoecznych ludzie rni si pod wzgldem umiejtnoci rozwizywania problemw osobistych i spoecznych strategie realizacji celw ludzie stosuj rne, specyficzne dla nich strategie rozwizywania problemw 20. Polityczne aspekty inteligencji Alfred Binet i jego kontynuatorzy mieli nadziej, e testy pomog zdemokratyzowa spoeczestwo i ograniczy do minimum decyzje oparte na arbitralnych kryteriach pci, rasy, narodowoci czy aparycji. Pomiar psychometryczny jest najbardziej kontrowersyjn dziedzin w psychologii. Trzy najwaniejsze w tych kontrowersjach problemy to: bezstronno decyzji opartych na testach, stosowalno testw w ksztaceniu i uywanie wynikw testw jako podstawy napitnowania. Krytycy bezstronnoci procedur testowych dowodz, e koszt negatywnych konsekwencji moe by wyszy dla pewnych osb testowanych ni dla innych. (np. koszt jest bardzo wysoki, kiedy test, w ktrym grupy mniejszociowe otrzymuj niszy wynik, pozbawia je szans objcia pewnych posad) Zwizki zawodowe stosuj strategi, ktrej celem jest zablokowanie dostpu mniejszoci do pewnych zaj. W szkolnictwie testy nie su tylko ocenie uczniw, odgrywaj take pewn rol poredni. Warto systemu szkolnego i efektywno nauczycieli ocenia si czsto na podstawie wynikw uczniw w standaryzowanych testach osigni. Jednake ich wyniki nie zawsze oddaj to, co uczniowie naprawd wiedz. Tych samych testw uywa si przez wiele lat zanim si je zmodyfikuje, tote nauczyciele przygotowuj uczniw do ich rozwizania. Wyniki poprawiaj si, ale normy nie zostaj zaktualizowane, dziki czemu uczniowie osigaj z kady rokiem lepsze noty. Nauczyciele licz raczej wypeniania testw ni samodzielnego mylenia. Ludzie zbyt czsto myl o sobie tak, jakby wyniki testw mieli wypisane na czole. Takie zaszufladkowanie moe sprzyja tworzeniu bariery rozwoju, jako e ludzie dochodz do wniosku, e ich wasnoci umysowe i osobiste s ustalone raz na zawsze i niezmienne, a w zwizku z tym ni s w stanie poprawi swych yciowych losw. 21. Twrczo Stanowi zdolno jednostki do generowania idei czy wytworw, ktre s jednoczenie nowe i odpowiednie do okolicznoci, w ktrych zostay stworzone. Ludzi mona oceni, czy s twrczy, czy wzgldnie twrczy poprzez pytania sprawdzajce mylenie dywergencyjne zdolno generowania wielu rnych rozwiza okrelonego problemu. Odpowiedzi s oceniane w wymiarze:

pynnoci oglna liczba odrbnych pomysw oryginalnoci liczba pomysw, ktre nie byy podawane przez kogokolwiek innego w okrelonej grupie

niezwykoci liczba pomysw, ktre zostay podane np. przez mniej ni 5% jakie grupy Test dostarcza miar wskanika osigni, pozwala badanemu zademonstrowa mylenie plynne. Pytania jakimi si posuguj to: wymie wszystkie przychodzce ci na myl rzeczy, ktre s kwadratami wymie w cigu trzech minut tyle biaych, jadalnych rzeczy, ile potrafisz wymie wszystkie zastosowania cegy, przychodz ci na myl
22. Motywacja definicje Motywacja to oglny termin odnoszcy si do wszystkich procesw zwizanych z rozpoczynaniem, kierowaniem i podtrzymywaniem dziaa fizycznych i psychicznych. Termin motywacji pochodzi od aciskiego czasownika movere porusza (si). Instynkty zaprogramowane tendencj do podejmowania zachowa niezbdnych dla przetrwania danego gatunku. rdem szeregu zachowa stanowicych cz dziedzictwa genetycznego kadego zwierzcia.(FREUD- instynkty ycia-seksualno i instynkty mierci-agresja to stany popdowe ludzi, instynkty ukierunkowane na energi psychiczn ) rdami motywacji s:

popdy Clark Hull- wewntrzne stany, ktre pojawiaj si w odpowiedzi na potrzeby fizjologiczne zwierzcia. Organizm stara si utrzyma stan rwnowagi, czyli homeostazy, majc na wzgldzie warunki biologiczne. Popdy dziaaj, gdy deprywacja stwarza stan braku rwnowagi podniety bodce zewntrzne lub nagrody, ktre nie s bezporednio zwizane z potrzebami biologicznymi

Cel motywacji: nagroda. Teoria odwrcenia kierunku-opiera si na zaoeniu o przeciwnych stanach metamotywacyjnych. Teoria instynktw-motywacja opiera si na wrodzonych,stereotypowych schematach reakcji. Funkcje poj motywacyjnych Psychologowie posuguj si pojciem motywacji w piciu podstawowych celach: Wyjanienie zmiennoci zachowania. Dlaczego jednego dnia wypeniamy jakie zadanie, a innegodnia zupenie nie moemy sobie z nim poradzi? Dlaczego jedno dziecko wypada duo lepiej w zadaniach rywalizacyjnych ni inne, pomim opodobnych zdolnoci i wiedzy? Odwoujemy si do wyjanie motywacyjnych, kiedy zmiennoci poziomu wykonania w tych samych sytuacjach nie mona przypisa rnicom zdolnoci, wprawy, historii wzmocnie lub przypadkowi. Gdyby zachowania nie cechowaa zmienno, nie potrzebowalibymy poj motywacyjnych - a waciwie psychologii jako takiej! Ustalenie zwizkw biologii i zachowania. Pojcie motywacji przypomina nam, e jestemy organizmami biologicznymi wyposaonymi w zoone mechanizmy wewntrzne regulujce funkcjonowanie cielesne i umoliwiajce przetrwanieStany deprywacji wyzwalaj te mechanizmy, ktre z kolei motywuj nas, poprzez doznania godu, pragnienia czy zimna, do dziaania w celu przywrcenia rwnowagi organizmu. Wnioskowanie o prywatnych stanach z dziaa publicznych. Istniej dwa sposoby reagowania na czyje zachowanie. Moemy si odnie do niego wprost albo potraktowa je jako znaczcy symptom stanu emocjonalnego lub motywacyjnego. Innymi sowy, moemy reagowa na powierzchniowe lub na ukryte znaczenie zachowania. Pogld Sigmunda Freuda, e ukryte motywy kieruj wiksz czci naszego zachowania, wywar gboki wpyw na psychologiczne badania motywacji. Przedstawiciele psychologii badaj wnioskowanie ludzi na temat wewntrznych i zewntrznych determinant zachowania. Jak interpretujemy nasze wasne dziaania i dziaania innych? Ustalanie odpowiedzialnoci za dziaania. Pojcie odpowiedzialnoci osobistej jest kluczowe dla prawa, religii i etyki. Odpowiedzialno jednostkowa zakada motywacj wewntrzn i zdolno do kontroli wasnych dziaa. Ludzi ocenia si jako mniej odpowiedzialnych za ich dziaania, jeeli: (a) nie mieli zych intencji; (b) siy zewntrzne byy tak znaczne, e wymusiy okrelone zachowania; (c) dziaania pozostaway pod wpywem narkotykw, alkoholu, silnych emocji lub innych wpyww wewntrznych. Pojcie odpowiedzialnoci osobistej traci racj bytu bez pojcia motywacji wiadomie kierowanej. Wyjanianie wytrwaoci pomimo przeciwnoci. Na koniec, konstrukty motywacyjne pomagaj nam zrozumie, dlaczego organizm zachowuje si spjnie pomimo znacznej zmiennoci warunkw bodcowych. Motywacja prowadzi nas w wyznaczonym czasie do pracy lub szkoy, nawet jeli jestemy zmczeni, Gorce pragnienie Marka, by udowodni sobie i innym, e jest w stanie dokona miaego wyczynu wspinaczkowego, byo wynikiem dziaania silnej motywacji. Motywacja pomaga walczy wytrwale w zawodach i dawa z siebie wszystko, nawet jeli przegrywamy i zdajemy sobie spraw, e zapewne nie mamy szans na zwycistwo. 23. Potrzeba osigni Henry Murray wysun hipotez na temat istnienia potrzeby osigni. Jest ona nasilona u rnych ludzi rnie i wpywa na ich tendencj do denia do sukcesu oraz na ocen osignitych przez siebie wynikw. Narzdziem do pomiaru natenia tej potrzeby jest Test Apercepcji Tematycznej- osoby badane proszono o wymylenie historyjek w odpowiedzi na seri demonstrowanych im wieloznacznych obrazkwprzyczyny i skutki tego co dzieje si na obrazku. McClelland twrca testu opracowa dziki niemu wskaniki wielu potrzeb ludzkich, w tym potrzeby wadzy, afiliacji i osigni. Potzreba osigni zostaa oznaczona symbolem n Ach odzwierciedla ona rnice midzy jednostkami w zakresie postrzeganej wagi planowania i wysiku wkadanego w osignicie celw. Osoby o wysokim n Ach awansoway do wyszych klas spoecznych ni osoby z nisk zawartoci tego wskanika. W obliczu zadania uznanego za trudne ,jednostki o wysokim n Ach szybko rezygnuja. W rzeczywistoci ich cech charakterystyczn jest potrzeba WYDAJNOCI-uzyskiwanie takich samych wynikw przy niskim nakadzie wysiku. Zachowania rodzicielskie mog wpywa na wysoki lub niski poziom potrzeby osigni.

24. Hierarchia potrzeb Psycholog humanistyczny Abraham Maslow sformuowa teorie, wedug ktrej podstawowe motywacje tworz hierarchie potrzeb. Zdaniem Maslowa potrzeby s uporzdkowane od najbardziej podstawowych do bardziej zaawansowanych: aby osign wyszy poziom, naley najpierw zaspokoi potrzeby ze wszystkich niszych poziomw hierarchii. Do szczytu hierarhii dochodz zatem ludzie ,ktrzy s syci, bezpieczni ,kochani i kochajcy, pewni siebie ,mylcy i twrczy. Ludzie Ci wychodz poza podstawowe potrzeby ludzkie w poszukiwaniu jak najpeniejszego rozwoju swojego potencjau SAMOREALIZACJI(wiadomo i akceptacja siebie, odpowied na wyzwania spoeczestwa ,kreatywno, spontaniczno). Teoria Maslowa przedstawia optymistyczny pogld na motywacj ludzk.

25. Teoria rwnowagi i teoria oczekiwa

Teoria rwnowagi pracownicy s motywowani do podtrzymywania sprawiedliwych, czy te rwnorzdnych relacji ze znaczcymi dla nich osobami. Pracownicy bior pod uwag swoje nakady (inwestycje lub innego rodzaju wkad w prac) oraz swoje wyniki (czyli to, co otrzymuj za swoja prac), a nastpnie porwnuj je z nakadami i wynikami innych pracownikw. GOSI ONA , E: kiedy stosunek wynikw do nakadw u pracownika A jest rwny tyche do nakadw u pracownika B ,wtedy pracownik A bdzie usatysfakcjonowany, tzn A= nakady, B= nakady. Teoria oczekiwa pracownicy s motywowani wtedy, kiedy oczekuj, e ich wysiki i sprawno w pracy przynios efekty w postaci podanych korzyci. Innymi sowy, ludzie bd angaowa si w tak prac, ktr bd uwaa za atrakcyjn (prowadzca do pozytywnych rezultatw) i moliw do osignicia. Teoria oczekiwania podkrela trzy czynniki: oczekiwanie postrzeganie prawdopodobiestwa, e wysiki pracownika zaowocuj pewnymi wynikami instrumentalno postrzeganie powizania tych wysikw z korzyciami dla pracownika (np. nagrody) walencja postrzeganie atrakcyjnoci poszczeglnych korzyci 26. Teorie emocji Teoria reakcji organizmu Jamesa i Langego postrzeganie bodca powoduje pobudzenie autonomiczne i inne reakcje organizmu, prowadzc do dowiadczenia konkretnej emocji. Uwaana jest za teorie obwodow, poniewa najwaniejsz w acuchu emocji przypisuje reakcjom trzewnym, zwizanymi z dziaaniami autonomicznymi ukadu nerwowego, ktre przebiegaj na obwodzie wzgldem orodkowego ukadu nerwowego. Dziki tej teorii istnieje pogld, e rdem emocji s informacje zwrotne z ciaa. Teoria procesw nerwowych Cannona i Barda to bodce emocjonalny jest rdem dwch jednoczesnych reakcji pobudzenia oraz dowiadczania emocji midzy, ktrymi nie ma zwizku przyczynowo skutkowego. Cannon i Bard zauwayli np., e aktywno trzewna jest nie istotna dla dowiadczenia emocjonalnego, AUN reaguje zwykle zbyt wolno by by rdem emocji wyzwalanych w cigu uamku sekundy, powstanie emocji wymaga, eby mzg poredniczy pomidzy symulacja na wejciu, a reakcj na wyjciu. Teoria oceny poznawczej emocji dowiadczenie emocjonalne nie moe by rozumiane wycznie w kategoriach tego, co dzieje si w osobie lub w jej mzgu, ale wynika z zachodzcych interakcji z otoczeniem, ktre podlegaj ocenie. Ocena pojawia si czsto bez udziau wiadomego mylenia.

27. Funkcje emocji -funkcja motywacyjna emocje pobudzaj do podjcia dziaania ze wzgldu na jakie dowiadczenie lub wyobraane zdarzenie. W takim przypadku emocje kieruj i podtrzymuj Zachowania ukierunkowane na realizacj pewnych celw. -funkcja spoeczna emocje reguluj interakcje spoeczne. Ludzie w dobrym nastroju s bardziej skonni do angaowania si w dziaania zwizane z pomoc innym. Emocje wi ludzi lub dystansuj ich do siebie. -funkcja poznawcza emocje wpywaj na to, na co ludzie zwracaj uwag, na sposb postrzegania siebie i innych oraz na sposb interpretacji i zapamitywania rnych elementw sytuacji yciowych. 28. Emocje i kultura Emocje to zoony wzr zmian cielesnych i psychicznych, obejmujcy pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze, widoczne sposoby ekspresji i specyficzne reakcje behawioralne, pojawiajce si w odpowiedzi na sytuacj postrzegan jako wana dla danej osoby. Emocje s zwykle krtkoterminowe i intensywne. Nastroje s mniej intensywne i mog trwa kilka dni. Naukowcy udowodnili tez Darwina, e istnieje zestaw ekspresji emocji wsplny dla gatunku ludzkiego. Jest sporo dowodw na to , e istnieje siedem rodzajw ekspresji emocji i s one rozpoznawane przez ludzi na caym wiecie. Badane osoby z rnych kultur potrafi zidentyfikowa wyrazy twarzy kojarzona z siedmioma emocjami. Ludzie na caym wiecie niezalenie od rnic kulturowych, rasowych czy pci lub poziomu wyksztacenia wyraaj podstawowe emocje w bardzo podobny sposb. Kultury rni si jednak w zakresie zasad okrelajcych, jakie emocje wolno wyraa. Czonkowie kultury afrykaskiej, ktrzy nale do wysokiej kasty wykazuj due opanowanie swoich emocji a od czonkw niskiej kasty oczekuje si chwiejnoci nastrojw. 29. Stres Stres jest to reakcja na wydarzenia negatywne, ktre zakcaj rwnowag jednostki wystawiajc j na prb lub przekraczaj jej zdolno radzenia sobie. rdem stresu s zmiany oraz potrzeba adaptacji do wymaga rodowiskowych, biologicznych, fizycznych i spoecznych.

Stresor jest to czynnik wywoujcy stres u jednostki. Stres ostry przejciowy stan pobudzenia, majcy jasno okrelony pocztek i przebieg reakcji Stres chroniczny stan trwajcego pobudzenia, rozcignitego w czasie W warunkach stresu: - oddech jest szybszy - wzrasta puls - zwaj si naczynia krwionone - ronie cinienie krwi Hans Selye zajmowa si badaniami nad wpywem cigego silnego stresu na organizm. Opisa reakcje na stresory jako oglny syndrom adaptacyjny, ktry skada si z trzech stanw: - reakcji alarmowej gdy organizm przygotowuje si na intensywn aktywno - stadium odpornoci stadium umiarkowanego pobudzenia w ktrym organizm moe wytrzyma i oprze si wycieczajcym efektom dziaa stresora - stadium wyczerpania gdy zasoby organizmu wyczerpuj si przez intensywno stresora Choroby psychosomatyczne to takie, ktre nie mog by wytumaczone przyczynami fizycznymi. Stres mog powodowa: - wane zmiany sytuacji yciowej - wydarzenia negatywne i pozytywne - wydarzenia traumatyczne Zesp stresu pourazowego(PTSD) jest to reakcja stresowa w ktrej ludzie cierpi z powodu nieustajcego powracania wspomnie zwizanych z traumatycznym przezyciem. Aby poradzi sobie ze stresem niezbdna jest ocena poznawcza czyli interpretacja i ocena stresora. Ocena poznawcza stanowi przykad zmiennej modyfikujcej stres czyli takiej, ktra zmienia wpyw stresora na okrelony wpyw reakcji na stres. Strategie radzenia sobie albo koncentruj si na problemach ( podejmowania bezporednich dziaa) albo prbuj regulowa emocje ( porednio lub w formie unikw). Ponowna ocena poznawcza oraz restrukturyzacja to zabiegi, ktre mog by pomocne w radzeniu sobie ze stresem. Wsparcie spoeczne jest take znaczc zmienn modyfikujc reakcje stresowa tak dugo jak jest to odpowiednie do okolicznoci. 30. Teorie atrybucji- podejscie spoeczno-poznawcze do opisywania sposobw, w jakie osoba postrzegajca wykorzystuje informacje w celu wyjanienia przyczyn pewnych zjawisk. Teoria atrybucji ma swj pocztek w pracach Fritza Heidera. Zasada wspzmiennoci- sugeruje, e ludzie powinni przypisa dane zachowanie okrelonemu czynnikowi przyczynowemu, jeli czynnik ten by obecny zawsze wtedy, gdy zachowanie to wystpowao, i by nieobecny, gdy ono nie wystpowao( Harold Kelley) 31. Podstawowy bd atrybucji- to wystpujca u ludzi tendencja do jednoczesnego przeceniania czynnikw dyspozycyjnych (przypisywania winy lub zasugi ludziom) i niedoceniania czynnikw sytuacyjnych (przypisywanie winy lub zasugi rodowisku), kiedy szukaj oni przyczyny jakiego zachowania lub zdarzenia (wg psychologa Lee Ross) 32. Egotyzm atrybucyjny polega na tym, e ludzie skonni s przypisywa zasug za swoje sukcesy, a wypiera si odpowiedzialnoci za swoje niepowodzenia. W wielu sytuacjach atrybucji dyspozycyjnych dokonujemy zwykle w przypadku sukcesw, za atrybucji sytuacyjnych w odniesieniu do niepowodze. Zdobyem t nagrod dziki moim Zdolnociom Przegraem w tym konkursie, poniewa by przeprowadzony nieuczciwie

33. Postawy a zachowania Postawa - uwewntrzniona przez jednostk, wyuczona skonno (akt woli przejawiajcy si w czynach) do reagowania w spoecznie okrelony sposb, szczeglnie przez podejmowanie okrelonych dziaa w odpowiedzi na oczekiwania spoeczne. rdem postaw jest przyjty wiatopogld, rozumiany jako zbir subiektywnych dowiadcze intelektualnych oraz emocjonalnych, okrelajcych relacj osoby do rzeczywistoci. Postawa ma bezporednie odniesienie do wadz intelektualnych oraz woli.

Zachowanie skoordynowane postpowanie w odniesieniu do okrelonego otoczenia w okrelonym czasie, na ktry skadaj si wykonywane za pomoc grup mini reakcje ruchowe na bodce z otoczenia. Zachowanie moe by reaktywne lub celowe ukierunkowane na osignicie celu. Przykady zachowa:

1) zachowanie prospoeczne 2) zachowanie spoeczne 3) zachowanie antyspoeczne 4) zachowanie organizacyjne 5) zachowanie asertywne 6) zachowanie impulsywne 7) zachowanie poznawcze 8)
zachowanie reakcyjne

34. Procesy perswazji

1) 2) 3) 4) 5) 6)

Sprecyzowanie celw - sprecyzowanie celw dziaania i wskazanie konkretnych efektw w postaci reakcji odbiorcy, jakie si chce uzyska. Stosowanie logicznej argumentacji - zastosowanie racjonalnych, dobrze umotywowanych argumentw; wyszukanie dowodw i odwoywanie si do nich w celu poparcia racji nadawcy. Rozpoznanie istniejcych systemw postaw i wzorw zachowa odbiorcy - przygotowanie materiau perswazyjnego w oparciu o znajomo istniejcych postaw i zachowa odbiorcy. Posugiwanie si jzykiem motywujcym do dziaania - jasne okrelenie emocji odbiorcy, na ktre si chce oddziaywa. Budowanie i rozwijanie wiarygodnoci - w oparciu o mwienie prawdy, traktowanie informacji z dystansem, odpieranie atakw przeciwnikw nad nadawc. Prezentacja komunikatu w przekonujcy sposb - prezentowanie komunikatu przez nadawc w atrakcyjny sposb.

Obalanie przeciwnych argumentw - obalanie dowodw strony przeciwnej poprzec ocen dowodw i przyczyn.

35. rda uprzedze 1) Wychowanie i kultura

Kade dziecko wychowuje si w okrelonym rodowisku i zdobywa wiedz o wiecie w oparciu o to z czym ma kontakt. Dzieci przyswajaj wikszo wartoci w cigu dziesiciu pierwszych lat ycia, a ich przyjmowanie nastpuje gwnie przez obserwacj i naladowanie starszych. Kultura, wartoci i postawy rodzicw s dla dziecka gwnymi wskazwkami do interpretowania otoczenia. Dotyczy to rwnie stosunku i otwartoci wobec odmiennych grup spoecznych i narodowociowych. Jest wic jasne, e dzieci przejmuj stereotypy i uprzedzenia swoich rodzicw. 2) Historia

Historyczne rda tworzenia si uprzedze i stereotypw s cile zwizane z wychowaniem modych ludzi. Historia narodowa wpywa na ich wiadomo w do szerokim stopniu. Po pierwsze samo zetknicie si z informacjami historycznymi dokonuje pewnego podziau, na grupy spoeczne i narodowociowe ktre odegray pozytywn rol w historii. Po drugie historia determinuje w pewien sposb zawarto literatury narodowej, z ktr stykaj si modzi ludzie w procesie edukacji. 3) Przekazy medialne

Wspczenie media "tworz" rzeczywisto. Zaawansowana technika tworzenia przekazw radiowych, telewizyjnych oraz Internetowych sprawia, e odbiorca czuje si doskonale poinformowany. Faktycznie

jednak, to dziennikarze i producenci decyduj o tym co i w jaki sposb przedstawi, a kieruj si w tym wasnymi zaoeniami i wartociami, ale take wytycznymi swoich zwierzchnikw. 4) Negatywne dowiadczenia

Kade zetknicie si z przedstawicielem innej grupy spoecznej powoduje, przynajmniej w minimalnym stopniu, modyfikacj stereotypu o tej grupie. Jeli dowiadczenia z przedstawicielem grupy, ktra nie miaa wczeniej wyranego stereotypu s negatywne, zostaje zbudowana podstawa uprzedzenia.

You might also like