You are on page 1of 65

Wysza SzkoaTeologiczno-Humanistyczna Im.

Michaa Beliny-Czechowskiego Studium Teologii Biblijnej

Leszek Soyga

STUDIUM HISTORYCZNO-BIBLIJNE DOTYCZCE KOLOSAN 2,14-17

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr. hab. Zdzisawa Plesa

Podkowa Lena - 2007

SPIS TRECI WYKAZ SKRTW ......................................................................................... 4 WSTP ................................................................................................................. 5 ROZDZIA I - INTERPRETACJA KOLOSAN 2,14-17 W DZIEJACH KOCIOA ..................................................... 8 1. INTERPRETACJA OJCW KOCIOA ..................................................... 8 2. MARCIN LUTER I REFORMACJA ............................................................. 9 3. WSPCZESNE POGLDY ...................................................................... 10 4. BAPTYCI DNIA SIDMEGO .................................................................. 12 a) TEORIA NIEDZIELNEGO SZABATU .................................................. 13 b) SOBOTNI SZABAT ................................................................................ 14 5. ADWENTYCI DNIA SIDMEGO ........................................................... 15 a) STANOWISKO PIONIERW RUCHU ADS ........................................ 16 b) STARE SPOJRZENIE ............................................................................. 18 c) NOWE SPOJRZENIE .............................................................................. 19 ROZDZIA II - HEREZJA W KOLOSACH ................................................ 21 1. GENEZA POWSTANIA LISTU .................................................................. 21 2. KIM BYLI? ................................................................................................... 23 3. KORZENIE GNOSTYCYZMU ................................................................... 24 4. JUDEOCHRZECIJANIE ........................................................................... 25 5. ESSECZYCY ............................................................................................. 26 6. FILOZOFIA .................................................................................................. 27 7. LUDZKA NATURA CHRYSTUSA ............................................................ 28 8. PENIA W CHRYSTUSIE .......................................................................... 29 9. KULT ANIOW ........................................................................................ 30 10. ASCETYZM ............................................................................................... 33 11. PODSUMOWANIE .................................................................................... 35

ROZDZIA III - CO ZOSTAO PRZYBITE DO KRZYA? .................... 37 1. CZYM JEST ZAPIS DUNY? .............................................................. 37 2. CZYM S NAKAZY? .............................................................................. 39 3. DOGMATA W LICIE DO EFEZJAN 2,15 ............................................ 40 4. CZY PRAWO ZOSTAO ZNIESIONE? .................................................... 42

a) KTRE DEKRETY ZOSTAY ZNIESIONE? ................................... 43 5. CZY PRAWO BYO NASZYM PRZECIWNIKIEM? ........................... 48 ROZDZIA IV - TRIUMF CHRYSTUSA NAD WIATEM DUCHW ... 51 ROZDZIA V - NIEBEZPIECZESTWO LEGALISTYCZNYCH PRAKTYK ............................................................................ 54 1. SDZENI ..................................................................................................... 54 2. JEDZENIE I PICIE ....................................................................................... 55 3. WITO, NW I SZABAT ......................................................................... 56 4. CZY SZABAT Z DEKALOGU BY CIENIEM? ................................... 58 5. KOLOSAN 2,16 A SZABAT CEREMONIALNY ...................................... 60 ROZDZIA VI - PROROCZA WARTO CIENI .................................. 64 1. WITO, NW I SZABAT - NOWOTESTAMENTOWE WYPENIENIE CIENI ............................................................................ 66 a) WITO PASCHY CZYLI PRZANIKW .......................................... 67 b) WITO PIDZIESITNICY ................................................................ 70 c) WITO NAMIOTW ........................................................................... 71 d) NW - DZIE TRBIENIA .................................................................. 72 e) SZABAT - DZIE PRZEBAGANIA ................................................... 73 ZAKOCZENIE ............................................................................................... 75 BIBLIOGRAFIA ............................................................................................... 76

WYKAZ UYTYCH SKRTW

Rdz Wj Kp Lb Pwt Joz 2 Krl 2 Krn

Ksiga Rodzaju Ksiga Wyjcia Ksiga Kapaska Ksiga Liczb Ksiga Powtrzonego Prawa Ksiga Jozuego Druga Ksiga Krlewska Druga Ksiga Kronik

Est Ps Iz Dn Am Tb k Mt J Dz Rz 1 Kor 2 Kor Ga Ef Kol 1 Tm Hbr 1P 2P

Ksiga Estery Ksiga Psalmw Ksiga Izajasza Ksiga Daniela Ksiga Amosa Ksiga Tobiasza Ewangelia wg w. ukasza Ewangelia wg w. Mateusza Ewangeila wg w. Jana Dzieje Apostolskie List do Rzymian Pierwszy List do Koryntian Drugi List do Koryntian List do Galatw List do Efezjan List do Kolosan Pierwszy List do Tymoteusza List do Hebrajczykw Pierwszy List w. Piotra Drugi List w. Piotra

BG BT BW BWP KKB KNT LXX MKP

Biblia Gdaska Biblia Tysiclecia Biblia Warszawska Biblia Warszawsko-Praska Katolicki Komentarz Biblijny Komentarz ydowski do Nowego Testamentu Septaginta Midzynarodowy Komentarz do Pisma witego Podrczna Encyklopedia Biblijna Seventh-day Adventist Bible Comentary, t. 1-7 Pismo wite Nowego Testamentu w przekadzie ks. Seweryna Kowalskiego Sownik Nowego Testamentu Wielki Sownik Grecko-Polski

PEB SDABC SK SNT WSGP

WSTP S takie teksty biblijne, ktrych interpretacja wywara swj olbrzymi wpyw na dzieje chrzecijastwa i na wiele praktyk, ktre s do dzisiejszego dnia stosowane. Np. tekst z Mt 16,16 pooy niepodwaalne podwaliny pod budow najpotniejszego systemu religijno-politycznego, ktrym niewtpliwie jest papiestwo. Na interpretacji tego tekstu zostaa zbudowana potga, przed, ktr najpotniejsi padali na kolana i ktra zdominowaa wiat na prawie 1500 lat. Podobnie wielce kontrowersyjnym tekstem jest Kol 2,14-17. Interpretacja tego fragmentu w dziejach Kocioa wywara swj negatywny wpyw na ide wicenia szabatu przez zdecydowan wikszo chrzecijastwa. Bardzo czsto ten tekst odgrywa i wci odgrywa decydujc rol w porzuceniu witowania szabatu przez chrzecijan. W przekadzie BT brzmi on nastpujco: skreli zapis duny obciajcy nas nakazami. To wanie, co byo naszym przeciwnikiem, usun z drogi, przygwodziwszy do krzya. Po rozbrojeniu Zwierzchnoci i Wadz, jawnie wystawi /je/ na widowisko, powidszy je dziki Niemu w triumfie. Niechaj wic nikt o was nie wydaje sdu co do jedzenia i picia bd w sprawie wita czy nowiu, czy szabatu. S to tylko cienie spraw przyszych, a rzeczywisto naley do Chrystusa1. Wikszoci chrzecijan zapewne sowa te nie dziwi. Przede wszystkim dlatego, e wikszo chrzecijan nie respektuje szabatu, ale wici niedziel lub odrzuca zasadniczo wicenie jakiegokolwiek dnia. Sowa zawarte w tych wersetach brzmi natomiast dziwnie dla osb wiccych szabat i posiadaj swoje szerokie implikacje w sporze dotyczcym wanoci szabatu. Nie ulega wtpliwoci, e wanie ten tekst jest najlepiej znany i najczciej cytowany z pord wszystkich innych i prawie zawsze rozumiany jako wymierzony w ide przestrzegania szabatu przez chrzecijan w Nowym Przymierzu. Uwaam, e aby ten fragment waciwie wyjani naley wzi pod uwag wiele problemw. Najwaniejsze z nich daj si sprowadzi do nastpujcych pyta: 1. Kim byli faszywi nauczyciele, ktrzy niepokoili Kolosan swoj nauk? 2. Jaka jest natura herezji, ktr Pawe zwalcza w tym licie? 3. Czym s ywioy wiata na ktrych ta herezja si opiera (2,8.20)? 4. Czy Pawe gosi zniesienie i uniewanienie caego Prawa Starotestamentowego (2,14)? 5. Czym jest zapis duny i czym s nakazy, ktre zawiera?
1

Kol. 2,14-17

6. Czy Kol 2,16 popiera uniewanienie szabatu - sidmego dnia tygodnia? 7. Na czym polega sd jaki stosowali faszywi nauczyciele wobec Kolosan (2,16)? 8. Czym jest jedzenie i picie i czym s wita, nowie i szabaty (2,16)? 9. Jaki charakter posiadaj cienie (2,17)? Odpowied jaka zostanie udzielona na te pytania w duej mierze okrela wnioski jakie mona wycign ze studium tego trudnego fragmentu. Dla adwentystw dnia sidmego, zrozumienie tego fragmentu jest bardzo wane. Moe by on bowiem znaczcym argumentem wymierzonym w zasad wicenia szabatu, dlatego jest istotne odkrycie rzeczywistego znaczenia tego fragmentu. Fragment ten posiada take wane zasady teologiczno-moralne, ktre maj szersze zastosowanie w yciu caej wsplnoty. Adwentystyczna pisarka, Ellen G. White widziaa - w dwch pierwszych rozdziaach listu do Kolosan - wane przesanie dla wspczesnych adwentystw. Napisaa: Pierwszy i drugi rozdzia listu do Kolosan zosta mi wskazany jako wyraz tego, czym powinny by nasze zbory w kadej czci wiata"2. Nasz tekst znajduje si w rodku drugiego rozdziau listu do Kolosan i stanowi z ca pewnoci integraln cz tego wanego przesania. Aby o ile mona przedstawi ca rzecz jasno, obieram nastpujcy porzdek pracy: 1. Najpierw pokrtce przedstawi jak interpretowano ten fragment w dziejach Kocioa. 2. Nastpnie przedstawi adwentystyczne spojrzenie na ten fragment w przeszoci i obecnie. 3. Dalej dokonam prby identyfikacji faszywych nauczycieli i doktryny, ktr gosili. 4. Na koniec przeprowadz egzegez tekstu z Kol 2,14-17.

E. G. White w SDA BC, t. 7, s. 906, za: Lekcje biblijne III kw. 1994 s. 41.

ROZDZIA I - INTERPRETACJA KOL 2,14-17 W DZIEJACH KOCIOA Pragnbym dokona teraz krtkiego przegldu interpretacji tego tekstu w historii Kocioa. Dlaczego wogle warto dokona takiego, choby krtkiego przegldu jak spogldano na ten tekst w dziejach Kocioa? Krtki przegld historyczny rnych interpretacji fragmentu Listu do Kolosan 2.14-17 przyczyni si moe do uwiadomienia sobie faktu, e konsekwentnie powoywano si na jako na dowd, i sabat jest instytucj ydowsk, uniewanion na krzyu przez Chrystusa3. 1. INTERPRETACJA OJCW KOCIOA I tak ok. 210 r.n.e. roku Ireneusz cytuje ten tekst aby wykaza, e obchodzenie ydowskich praktyk, w tym i szabatu, jest nieprzyjemne dla Pana4. Tertulian (+220) powouje si na tekst z Kol. 2,16 w swojej polemice z Marcjonem goszc: e aposto naucza tu jasno, jak zosta on uniewaniony wskutek przejcia od cienia do istoty [...]5. Wedug Tertuliana ap. Pawe zupenie jasno naucza uniewanienia przepisw starotestamentalnych, w tym i szabatu. Sokrates Scholastyk (ok. 380-450) w Historii Kocioa omawiajc spr paschalny czyni osobist dygresj do tekstu z Kol 2,16-17 w nastpujcych sowach: Poucza [Pawe] rwnie, aby w adnym przypadku nie trzyma si cisego przestrzegania dni, miesicy czy lat. Co wicej, w licie do Kolosan dobitnie wypowiada myl, e cise przestrzeganie przepisw Prawa Mojeszowego ma sens figuralny [...]6. Pomimo dominujcej i negatywenej wobec szabatu interpretacji utrwalio si rwnie stanowisko niektrych Ojcw Kocioa, ktrzy dostrzegli warto w szabacie i jego wiceniu. I tak ks. Jan Wierusz-Kowalski pisze: Historia wykazuje nam, e przez duszy nawet okres w Kociele katolickim sabat jako dzie witeczny istnia
S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 351. 4 cyt. za, Tame, s. 352. 5 cyt. za, Tame, s. 352. 6 S. Scholastyk, Historia Kocioa, s. 426.
3

nadal obok niedzieli. Tak np. <<Konstytucje Apostolskie>> (IV w.) nakazuj, aby suba (servi) pracowaa przez pi dni. Naley j jednak zwolni z pracy w sobot i niedziel, aby moga si odda pobonym wiczeniom. <<Albowiem sabat ma swe uzasadnienie w stworzeniu wiata, a niedziela w Zmartwychwstaniu>> (Konst. Ap. 8,33). Tak wic dla wielu chrzecijan te dwa dni wspistniay obok siebie. [...] lady takiego ujmowania rzeczy znajdujemy jeszcze w niektrych synodach z VIII w.7. Wobec powyszego rodzi si wniosek, e musiaa - obok tej krytycznej wobec szabatu - istnie rwnie interpretacja Kol 2,14-17, nie dostrzegajca w tym fragmencie zniesienia szabatu. Bo czy w przeciwnym razie byoby moliwe aby Grzegorz z Nyssy (+394) woa: Jakim wzrokiem patrzycie na dzie Paski, wy ktrzy zbeszczecilicie sabat? A moe ignorujecie to, e te dwa dni - to dwaj bracia i e gdy ranicie jednego, to uderzacie i w drugi8. 2. MARCIN LUTER I REFORMACJA Teraz przyjrzymy si jak na Kol 2,14-17 spoglda przywdca reformacji XVI w. w Niemczech, Marcin Luter. Jest to o tyle wane i ciekawe, gdy jego spojrzenie wytoczyo szlak interpretacyjny dla przyszych pokole. Jego pogldy stay si reprezentatywne dla niemal caego obozu reformacyjnego i po reformacyjnego, a do dnia dzisiejszego. Cho pogldy Lutra wydaj si we wczesnym okresie by pozytywne w stosunku do szabatu, to pniejszy okres jego ycia sprawi u niego diametraln zmian. Generalnie Marcin Luter przyj pogld wyraany przez Ojcw Kocioa. Odnonie Kol. 2,16-17 pisze: Pawe uniewani tutaj sabat imiennie i nazwa go cieniem, ktry przemin, poniewa ciao, ktrym jest sam Chrystus, przyszo9. Z jego pogldw wynika, e twierdzi, i szabat by ustanowieniem czasowym i jego potrzeba witowania zakoczya si z chwil przyjcia Chrystusa, na ktrego wskazywa. Widzimy wic, e reformatorzy interpretowali ten tekst niemal tak samo jak Ojcowie Kocioa. Widzieli oni w szabacie instytucj typowo ydowsk i dostrzegali jedynie jej czasowy charakter. Warto moe zwrci jeszcze uwag na jeden wsplny aspekt, zarwno Ojcowie Kocioa jak i reformatorzy z XVI wieku przejawiali niekiedy chorobliw antyydowsk fobi. Moe to by jeden z istotnych czynnikw, ktry przysoni im bardziej uniwersalne spojrzenie na ustanowienie jakim jest szabat. Jednak rwnie w czasach reformacji istnia nurt, ktry broni szabatu i dostrzega jego warto. Zwolennikami takiego spojrzenia na szabat byli chociaby niektrzy anabaptyci a wrd nich Karlstad, byy przyjaciel i wsppracownik Lutra.
J. Wierusz-Kowalski, Liturgika, s. 168. 8 cyt. za S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 238, przypis 15. 9 cyt. za, Tame, s. 352.
7

By on zdecydowanym zwolennikiem radykalnej reformacji, chrztu dorosych i wicenia szabatu10. Take podczas Reformacji na ziemiach polskich - wrd Braci Polskich - pojawi si nurt zwolennikw wicenia soboty11. 3. WSPCZESNE POGLDY Powysze pogldy - przeciwne szabatowi - od czasw reformacji, a po dzie dzisiejszy s powielane niemal we wszystkich spoecznociach chrzecijaskich tak katolickich jak i protestanckich oraz wielu ruchach religijnych. Mona zauway, e ta tradycyjna interpretacja, ktra zostaa odziedziczona w spadku po Ojcach Kocioa, pokutuje do dnia dzisiejszego. I tak na przykad Towarzystwo Stranica uywa tego tekstu jako bezspornego dowodu zniesienia szabatu piszc: Czy to znaczy, e zostao rwnie usunite prawo nakazujce przestrzeganie cotygodniowego sabatu? Oczywicie, e tak. To, co Biblia mwi w Galatw 4:8-11 i w Kolosan 2:16, 17, wyranie dowodzi, e chrzecijanie nie podlegaj danemu Izraelitom prawu Boemu wcznie z wymaganiem przestrzegania cotygodniowego sabatu i obchodzenia innych specjalnych dni w roku12. W podobnym duchu interpretuje ten tekst protestancki teolog, Henryk Turkanik twierdzc, e Aposto Pawe nazywa sabat <<cieniem rzeczy przyszych>> (Kol. 2,16) [...] Cie jest jedynie cieniem, ale rzeczywistoci jest Chrystus (Kol. 2,17), powrt za do wicenia sabatw, czy wit jest <<zawracaniem do sabych i ndznych ywiow>> (Gal. 4,9.10. por. Kol. 2,20-23)13. Rzymsko-katolickie stanowisko jest pod tym wzgldem takie samo. Wodzimierz Bednarski pisze: W czasach apostolskich nie obowizywao ju wicenie soboty (Kol 2;16), bo jako dzie odpoczynku bya ona tylko zapowiedzi (Kol 2;17) nowego odpoczynku w Jezusie, teraz (Mt 11;28, Hbr 4;8-11) i po mierci (Ap 6;11, 14;13)14. Takie rozumienie tego fragmentu zostao wpojone przez wieki interpretacji, a czsto take w wyniku sugestii pochodzcych z niezbyt dokadnych przekadw biblijnych. W wietle tego co ju zauwaylimy naley zgodzi si z uwag Samuelle Bacchiocchiego: Ta interpretacja, traktujca sabat wymieniony w Licie do Kolosan jako ceremonia ydowski, bdcy cieniem rzeczy przeszych, zniesionych przez Chrystusa na krzyu, przetrwaa do naszych czasw jako najbardziej dominujca spord pozostaych interpretacji15.
10 11 12 13 14 15

Zob. A. Tokarczyk, Marcin Luter, s. 43. Zob. W. Polok, Szkice z dziejw chrzecijastwa, s. 54. Bdziesz mg y wiecznie w raju na ziemi, s. 206. H. Turkanik, Dekalog, s. 81. W. Bednarski, W Obronie Wiary, s. 207. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 353.

Wobec powyszego moe zrodzi si pytanie, skoro powiedziano ju wszystko na temat tego fragmentu z Kolosan, czy warto jeszcze raz poddawa go analizie i interpretacji? Skoro interpretacja ta zostaa <<uwicona>> przez histori, to poddanie Listu do Kolosan i zwizanych z nim fragmentw nowemu, krytycznemu zbadaniu moe okaza si przedsiwziciem nad wyraz pretensjonalnym. Jednake warto to uczyni, bo przedsiwzicie wymaga, aby podda takiej prbie wano kadej <<odziedziczonej>> interpretacji. Sprawa jest nad wyraz bowiem wana i powana16. 4. BAPTYCI DNIA SIDMEGO Na bazie reformacji wyrs ruch baptystyczny, ktry przyj wiele biblijnych nauk. W 1609 r. John Smyth przyj chrzest przez zanurzenie w wieku wiadomym i zaoy w Amsterdamie pierwsz prawdziwie baptystyczn wsplnot opart na zasadzie chrztu dorosych przez zanurzenie w wodzie. Cz tego kocioa wyemigrowaa do Anglii i osiada w Londynie17. Baptyci skrystalizowali si jako oddzielna grupa wyznaniowa w 1618 roku18. Bezporednio z tego ruchu wyroli Baptyci Dnia Sidmego, ktrzy przyjli jako zasad wiary wicenie szabatu. Pierwsza gmina Baptystw Dnia Sidmego powstaa ok. 1650 r. w Mill Yard w Londynie19. Ostatecznie zorganizowali si w Generaln Konferencj w Ameryce w roku 180220, a w 1817 r. przyjli nazw Baptyci Dnia Sidmego21, ktr utrzymuj do dzisiaj. Rnili si oni od Baptystw jedynie tym, e wicili szabat i uznawali jego nieprzemijajc warto i oczywiste jest, e musieli oni broni swego stanowiska w tej kwestii wobec innych baptystw. Aby dobrze zrozumie spojrzenie Adwentystw Dnia Sidmego na tekst z Kol 2,14-17, musimy najpierw zobaczy jak rozumieli go Baptyci Dnia Sidmego. Adwentyci przejli bowiem ide witowania tego dnia wanie od nich, razem z ich zrozumieniem tego tekstu22. Pniej dopiero wzbogacili go bogatszym spojrzeniem i nadali mu nowy impuls interpretacyjny.
Tame, s. 355. 17 Zob. D. A. Sanford, A Choosing People: The History of Seventh Day Baptists, ss. 4016

41. Zob. W. Polok, Bohaterowie wiary, s. 76. 19 Zob. D. A. Sanford, A Choosing People: The History of Seventh Day Baptists, s. 58. 20 Zob. C. M. Maxwell, Powiedz to wiatu, ss. 60-61. 21 Zob. D. A. Sanford, A Choosing People: The History of Seventh Day Baptists, s.
18

149. Histori jak do tego doszo mona przeczyta w C. M. Maxwell, Powiedz to wiatu, ss. 56-61.
22

a) TEORIA NIEDZIELNEGO SZABATU Baptyci wyroli bezporednio z ruchu angielskich purytan od ktrych obficie czerpali. Purytanie uwaali, e przykazania Dekalogu s nadal wane i obowizujce wszystkich chrzecijan. Wobec tego kadli oni duy nacisk na zachowywanie dnia witego. Uwaali, e przykazanie nakazujce wici dzie szabatu zachowuje nadal swoj wano, jednak chrzecijanie powinni witowa niedziel jako swj szabat. Wedug nich wszystkie obietnice i zobowizania dotyczce dnia szabatu zostay przeniesione na niedziel. Pooyli oni fundament pod waciwe zrozumienie koncepcji przymierza i relacji midzy Prawem a ask. Uwaali, e Prawo Boe jest wyrazem Boej woli. Warunkiem dowiadczenia Nowego Przymierza byo przyjcie na siebie zobowizania do przestrzegania Boego Prawa wyraonego w Dekalogu. Twierdzili, e szabat jest nie tylko zakorzeniony w Boym Prawie, ale jest oparty na przymierzu pomidzy Bogiem a czowiekiem i sam ma natur przymierza23. Wrd purytan istnia wielki respekt dla Dekalogu i wyraonej w nim woli Boej. Argumentacja jak stosowali by broni wicenia szabatu, o ktrym mwi Dekalog (chocia uwaali, e jest to niedziela) zostaa pniej z powodzeniem uyta przez zwolennikw wicenia soboty jako Boego szabatu. I tak na przykad Nicholas Bownd w 1595 roku wyda ksik The Doctrine of Sabbath, w ktrej wyoy swoje argumenty popierajce wicenie szabatu (niedzieli). Bownd argumentowa na przykad, e jeeli Adam potrzebowa szabatu przed upadkiem to tym bardziej potrzebuje go zgubiony wiat pogrony w grzechu24. Oczywicie uwaa on, e obowizek ten, jest nadal wany, cho zosta teraz w Nowym Przymierzu przeniesiony z soboty na niedziel. Purytanie stosowali w swojej teologii podzia na Prawo moralne (naturalne) i Prawo ceremonialne. Szabat z Dekalogu oczywicie by zaliczany do Prawa moralnego. b) SOBOTNI SZABAT Istniaa jednak grupa purytan, ktrzy konsekwentnie uznawali sobot za szabat i tak j witowali. Byli oni co prawda mniejszoci wrd purytan, ale ich argumentacja bya przejrzysta, konsekwentna i zgodna z zasad Sola Scriptura (Tylko Biblia). Przykadowo w XVI w. angielski purytanin Thomas Bampfield by obroc
Zob. W. B. Douglas, The Sabbath in Purytanism, [w] The Sabbath in Scripture and History, pod redakcj K. A. Strand, ss. 233-234. 24 Tame, s. 235.
23

sobotniego szabatu. Dowodzi on, e wszelkie doktryny purytan powinny by oparte na dwch solidnych podstawach: pierwsza, e chrzecijanie powinni by posuszni woli Chrystusa; i druga, e wola Chrystusa jest objawiona w Biblii. Dlatego wniosek, ktry dzie jest waciwym szabatem musi by oparty wycznie na Biblii, a nie na tradycji25. Z tego wanie powodu T. Bampfield wierzy, e szabat to wycznie sobata, a nigdy niedziela. A takie teksty jak Kol 2,14-17 i Ef 2,15 uywa aby pokaza, e odnosz si do Prawa ceremonialnego i ceremonialnych szabatw, a nie do szabatu z Dekalogu. Takie zrozumienie byo przez nastpne lata podzielane przez niemal wszystkich zwolennikw sobotniego szabatu, w tym rwnie i batystw dnia sidmego. W 1683 r. Henry Soursby, pastor najstarszego kocioa Baptystw Dnia Sidmego w Mill Yard w Londynie wyda publikacj Discourse of the Sabbath w ktrej, bronic szabatu, odwoywa si do moralnego Prawa wypisanego w umyle Adama przy stworzeniu. Twierdzi, e ceremonialne Prawo zostao dane pniej, ale szabat zosta dany na samym pocztku. Gosi, e sidmy dzie by rajsk instytucj [...] jasno oddzielon od ceremonii26. Baptyci Dnia Sidmego do dnia dzisiejszego uznaj to dziedzictwo myli, ktre otrzymali w spadku od przeszych pokole. Uznaj podzia na dwa Prawa; ceremonialne i moralne z Dekalogiem na czele. Uwaaj, e Prawo ceremonialne ze swoimi przykazaniami dotyczcymi ofiar ze zwierzt, wit, i nieczystych pokarmw zostao cakowicie wypenione w mierci Chrystusa. Te przepisy nie maj ju duej zastosowania do wierzcych chrzecijan wspczenie27 i to Prawo jest cakowicie odrnione od moralnego Prawa z Dekalogiem na czele. Teolog Baptystw Dnia Sidmego, Rodney L. Henry, omawiajc tekst z Kol 2,14-17 uwaa, e to Prawo ceremonialne zostao przybite do krzya gdy Chrystus umiera i od tego momentu przestao obowizywa28. Wedug niego, wita, nowie i szabaty s ceremonialnymi dniami witecznymi wchodzcymi w skad dorocznych wit takich jak Pascha czy wito Namiotw lub Dzie Pojednania. To wanie te doroczne szabaty witeczne przeminy i zostay zniesione przez Chrystusa na krzyu. One wanie byy tymi cieniami wskazujcymi na Chrystusa i zapowiaday Jego przyjcie i Jego ofiar. Dlatego wraz z Jego przyjciem straciy swoj moc obowizujc. Henry konkluduje, e ap. Pawe w Kol. 2,16 mwi o <<szabatach>> (nie cotygodniowym szabacie), ktre s ceremonialne (Kpaska 23,32)29. Pokarm i napj interpretuje on, jako
25 26 27 28 29

Zob. Tame, s. 238. B. W. Ball, The English Connection, s. 144. R. L. Henry, The Sabbath - Gods Creation for our Benefit, s. 46. Zob. Tame, ss. 47-50. Tame, s. 49.

dietetyczne przepisy z ks. Kapaskiej 11 rozdzia, ktre ju nie obowizuj. To stanowisko Baptyci Dnia Sidmego czsto wyraali w swoich publikacjach wielokrotnie i generalnie zachowuj je do dzisiaj. Pogld ten przyjli pniej od nich, z pewnymi modyfikacjami, Adwentyci Dnia Sidmego, a nastpnie upowszechni si on wrd wikszoci denominacji zachowujcych sobotni odpoczynek szabatu.

5. ADWENTYCI DNIA SIDMEGO Wspomnielimy ju o tym, e Adwentyci Dnia Sidmego swoje rozumienie Kol 2,14-17 przejli od Baptystw Dnia Sidmego. Wzbogacili je jednak now treci. Powizali oni szabat z nauk o wityni w niebie i z powtrnym przyjciem Chrystusa, a pniej rwnie z reform zdrowia, co nadao mu nowy impuls interpretacyjny30.

a) STANOWISKO PIONIERW RUCHU ADS Pierwszym napisanym tekstem, ktry odegra swoj znaczc rol w interpretacji Kol 2,14-17 wrd adwentystw by nieduy artyku, ktry zosta opublikowany 28 lutego 1845 roku w czasopismie The Hope of Israel, przez Thomasa M. Preble pod tytuem A Tract Showing that the Seventh Day Should Be Observed as the Sabbath. Artyku ten zosta pniej wydany w formie broszury31. Stanowisko, ktre reprezentowa Preble, byo tosame z pogldem Baptystw Dnia Sidmego. Wprowadza on podzia na Prawo ceremonialne i Prawo Boe. Pierwsze skadao si, wedug Prebla, z ceremonii i rytuaw, ktre nastpnie zostay zniesione na krzyu przez Chrystusa. W skad drugiego wchodziy przykazania moralne z Dekalogiem na czele. Oczywicie szabat by zaliczany do Prawa moralnego. I to Prawo zachowuje swoj wieczn, nieprzemijaln wano32. Komentujc tekst Kol 2,14-16, Thomas M. Preble zauway, e Istnieje rnica midzy szabatem stworzenia a tymi

Zob. R. F. Cottrel, The Sabbath in the New World, [w] The Sabbath in Scripture and History, pod redakcj K. A. Strand, s. 256-261.
30

Zob. C. M. Maxwell, Powiedz to wiatu, s. 62. 32 Zob. T. M. Preble, A Tract, Showing that the Seventh Day Should Be Observed as the Sabbath, instead of the First Day, s. 2-3.
31

ceremonialnymi i w tekcie jest mowa nie o szabacie cotygodniowym, ale o szabatach, ktre wchodz w skad dorocznych wit i to one byy cieniami, ktre straciy swoj wano33. Ten artyku wywar swoje wraenie i pitno na wczesnych adwentystach. Kilka tygodni pniej J. Bates przeczyta ten artyku. Zapozna si z argumentacj w nim przedstawion co zapewne skonio go do skontaktowania si z Frederickiem Wheelerem, ktry przedstawi mu mocne argumenty na rzecz witowania szabatu34. Tezy zawarte w tym artykule, bd pniej konsekwentnie pojawia si we wszystkich publikacjach adwentystw dnia sidmego, a do czasw nam wspczesnych. W sierpniu 1846 roku, J. Bates opublikowa swj wasny tekst na temat szabatu, pod nazw The Seventh-day Sabbath a Perpetual Sign. Argumentacja w traktacie Batesa bya taka sama jak u Prebla, mianowicie; istnieje podzia na Prawo Boe i ceremonialne. Prawo ceremonialne zostao uniewanione na krzyu gdy umar Chrystus natomiast Prawo Boe jest wiecznie obowizujce. W skad wiecznego Prawa Boego wchodzi Dekalog razem z szabatem cotygodniowym35. Tekst z Kol. 2,14-16 jego zdaniem, mwi o Prawie ceremonialnym w skad ktrego wchodziy szabaty doroczne i to one zostay zniesione36. To dzieo J. Batesa w 1846 roku przestudiowao wielu adwentystw i przyjo poselstwo w nim zawarte za swoje wasne. Midzy innymi James i Ellen White po wnikliwym przestudiowaniu argumentacji Batesa stwierdzili, e sidmy dzie jest Boym dniem odpoczynku37. W lipcu 1849 roku, James White rozpocz wydawanie czasopisma The Present Truth". Ju w pierwszym numerze duy akcent pooy na spraw szabatu. White przeciwstawi Prawo Mojeszowe, ktre zostao przybite do krzya", Prawu Boemu, ktre jest wieczne38. W drugim numerze, z sierpnia 1849 roku zacytowa tekst z Kol 2,14-17 i stwierdzi: [...] jest zupenie jasne, e dary i ofiary, nowie ksiyca, wita i
33 34

Tame, s. 3. Zob. R. F. Cottrel, The Sabbath in Scripture and History, op. cit., s. 248. Zob. J. Bates, The Seventh-day Sabbath a Perpetual Sign, s. 12-22;. Zob. Tame, s. 10-11. C. M. Maxwell, Powiedz to wiatu, s. 73.

35

36

37

szabaty ydowskiego systemu przeminy, kiedy drogocenne ciao i krew Baranka Boego zostay ofiarowane na krzyu"39. W 1850 roku James White zakoczy wydawanie The Present Truth, a w listopadzie tego samego roku zacz wydawa nowe czasopismo Secend Advent Review and Sabbath Herald. W pierwszych numerach przedrukowano teksty opublikowane przez Baptystw Dnia Sidmego. Uznano, e bardzo dobrze broni one szabatu i s wielkim pocieszeniem i umocnieniem dla adwentystw40. Wyznawano wic pogld tosamy ze stanowiskiem Baptystw Dnia Sidmego, tyle, e powizano go bardziej zdecydowanie z nauk o wityni w niebie i drugim adwentem Chrystusa. W swojej klasycznej ksice History of the Sabbath z 1873 roku, John N. Andrews omawia rownie tekst Kol 2,14-17. Wyznaje on pogld, e fragment ten uczy o zniesieniu Prawa ceremonialnego, w skad ktrego wchodziy doroczne wita, nowie miesica i ceremonialne szabaty, ktrych nie naley myli z szabatem cotygodniowym, ktry jest wieczny i nigdy nie zosta zniesiony41. Ellen White rwnie przychyla si do wyej przedstawionego stanowiska. Uznaje ona podzia na Prawo Boe i Prawo ceremonialne gdy pisze: Biblia objawia nam dwa zakony. Jeden z nich jest niezmienny i wieczny, drugi - tymczasowy42. Nasz tekst z listu do Kolosan komentuje nastpujco: Prawo rytualne, z jego ofiarami i ceremoniami miao by wypeniane przez Hebrajczykw a do chwili mierci Chrystusa, kiedy Baranek Boy zgadzi grzechy wiata, przez co dawne ofiary przestay obowizywa. Prawo to Chrystus <<usun, przybiwszy do krzya>> (Kol. 2,14)43. Czyni rwnie aluzj do tymczasowych, rytualnych cieni, gdy pisze, e w sobocie nie byo nic cieniowego, ani te nie zawiera w sobie niczego, co

38

J. White, The Present Truth, lipiec 1849, s. 3-6. J. White, The Present Truth, sierpie 1849, s. 9. Zob. R. F. Cottrel, The Sabbath in Scripture and History, op. cit., s. 255. Zob. J. N. Andrews, History of the Sabbath, rozdz. 10, s. 76-77. E. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 278. Tame, s. 274.

39

40 41 42

43

ograniczaoby jej zastosowanie do jakiego jednego ludu44.

b) STARE SPOJRZENIE To tradycyjnie ju stanowisko, w sprawie rozumienia Kol 2,14-17 zostao wyraone w Seventh Day Adventist Bible Commentary gdzie zinterpretowano pokarm i napj jako pokarmy i napoje ceremonialnego ofiarniczego systemu. Podobnie szabat zinterpretowano jako szabat ceremonialny, a nie cotygodniowy. Cae Prawo ceremonialne, ktre zawierao wspomniane elementy zostao przez mier Chrystusa zniesione na krzyu45. Tosame z powyszym stanowisko, zaj polski teolog adwentystyczny, Zachariasz yko, piszc, e przepisy liturgiczne i spoeczne - za wyjtkiem prawa moralnego, zostay w Nowym Testamencie zniesione, <<przygwodone do krzya>>, gdy - jak stwierdzi ap. Pawe - Chrystus <<skreli zapis duny obciajcy nas nakazami. To wanie, co byo naszym przeciwnikiem, usun z drogi przygwodziwszy do krzya>> (Kol. 2,14)46. c) NOWE SPOJRZENIE Znany teolog adwentystyczny Samuel Bacchiocchi zaproponowa inn interpretacj tego fragmentu. Argumentuje on, e skoro termin Prawo jest w ogle nieobecny w licie do Kolosan, dlatego lepiej interpretowa zapis z Kol 2,14 jako zapis duny, weksel. Na krzyu zostaa wymazana lista naszych grzechw, a nie Prawo, wobec czego nikt ju nie ma prawa nas osdza47. Nastpnie Bacchiocchi. dowodzi, e pokarm i napj z Kol 2,16 lepiej interpretowa w kontekcie ascetycznych pogaskich pogldw ni w kontekcie pogldw judaistycznych48. Szabat z kolei, wystpujcy w tym fragmencie, oznacza cotygodniowy szabat, a nie doroczny. Interpretuje on to w ten sposb, e Pawe nie tyle krytykuje zasad obchodzenie szabatu, ale jej wypaczenia, deformacj czyli

44 45

E. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 48.

Zob. SDA BC, vol. 7, s. 203-206 46 Z. yko, Moralno na codzie, s. 30. 47 Zob. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 360-365. 48 Zob. Tame, s. 366-369.

niewaciwy sposb witowania49. Sam Bacchiocchi przyznaje jednak, e skonno do takiej interpretacji tego fragmentu pojawia si dopiero po raz pierwszy w roku 1910, gdy P. Batiffol opublikowa prac pt. Les Odes de Salomon 50. Warto zauway, e to nowe spojrzenie na fragment z Kol 2,14-17 jest obecnie podzielane przez wikszo teologw, biblistw i egzegetw biblijnych ze wszystkich rodowisk chrzecijaskich. Nieco odmienny od Bacchiocchiego pogld, przedstawi inny adwentystyczny teolog, Bogusaw Dbrowski. Twierdzi on, e tradycyjna interpretacja adwentystyczna wzbudzaa u wielu adwentystycznych autorw powane wtpliwoci, poniewa opieraa si na konfesyjnych przesankach teologicznych ignorujc - jego zdaniem kontekst oraz wiadectwa jzykowe i gramatyczno-historyczne. Dlatego uwaa on, e wita, nowie, sabaty w wiadectwach Starego Testamentu wystpuj zawsze w kontekcie skadanych w tych dniach ofiar. A zatem w Kol 2,16-17, wedug niego, Pawe dyskutuje tu kwesti kultu ofiarniczego (ceremonialnego), ktry odbywa si w poszczeglne dni witeczne, w tym i w dniu sobotnim [...]51. Identyczny pogld, reprezentuje rwnie Jonatan Dunkel w swojej ksice Apokalipsa. Wedug Dunkela w Kol 2,16 mowa jest nie o samych dniach tam wymienionych, ale raczej chodzi o ofiary skadane w te dni. Autor uwaa, i Pawe nie mia na myli dni, lecz ceremonialne ofiary z pokarmw i napojw skadane w te dni. Ofiary te byy bowiem cieniem wskazujcym na Chrystusa52.

Tame, s. 379. 50 Zob. Tame, s. 362, przypis 26.


49

B. Dbrowski, Sabat w Licie do Kolosan 2,16 inaczej, [w] Wiadomoci biuletyn dla duchownych Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego, 5/1989.
51

52

J. Dunkel, Apokalipsa, s. 314.

ROZDZIA II - HEREZJA W KOLOSACH Aby odkry znaczenie wyrae, ktre Pawe uywa w Kol 2,14-17 musimy najpierw zastanowi si czym bya herezja goszona w Kolosach, ktr aposto odpiera zdecydowanie w swoim licie. Naley spojrze na wspomniane wersety w szerszym aspekcie tego listu. Winnimy zatem zada pytanie; Czy ten list by wymierzony w jak filozoficzn pogask sekt? Czy moe by wymierzony w judaizantw, ktrzy prbowali narzuci Kolosanom swoje praktyki? A moe w grup goszc synkretyczne pogldy? Spjrzmy najpierw na to historyczne, w ktrym powsta ten list apostolski. 1. GENEZA POWSTANIA LISTU List do Kolosan powsta w czasie pierwszego uwizienia ap. Pawa, ktre przypada na lata 61-63 n.e. Aposto pisze swj list z wizienia i jest on zaliczany do jednego z jego czterech listw wiziennych obok listw do Filemona, do Efezjan i do Filipian. Kolosy byy miastem pooonym we Frygii w dolinie Likosu, w pobliu Laodycei i Hierapolis. Swego czasu miasto byo znaczcym orodkiem, ale gdy Pawe pisa swj list stracio ju na swojej dawnej wietnoci. Dzisiaj miasto to nie istnieje. Aposto zalicza swoich adresatw do tych, ktrzy nigdy osobicie go nie spotkali (2,1). Koci ten powsta prawdopodobnie w wyniku dziaalnoci Epafrasa, wsppracownika apostoa (1,7-8). Niewtpliwie [...], dziki ewangelizacyjnym osigniciom w rzymskiej prowincji Azji, Pawe by prawdziwym duchowym przewodnikiem chrzecijan w Kolosach53. Z tego te powodu Pawe roci sobie swj apostolski autorytet ponad tym Kocioem. List ten pisze poruszony ich mioci i oddaniem dla sprawy Chrystusa (1,8). Swj list do Kolosw wysya aposto za porednictwem zaufanego wsppracownika, Tychika, ktremu w tej misji towarzyszy zbiegy ongi niewolnik Onezym (4,7-9). Herbert E. Douglass zauwaa, e Pawe napisa do chrzecijan w Kolosach z czterech gwnych powodw:
53

H. E. Douglass, Lekcje biblijne kw. III 1994 r. s. 4.

1. By skierowa ich uwag na Chrystusa jako obraz niewidzialnego Boga, Stwrcy, Odkupiciela, Porednika i Gowy Kocioa (Kol. 1,13-18). 2. By ostrzec ich przed powrotem do starego, grzesznego sposobu ycia oraz przed naukami tych, ktrzy nie doceniaj wartoci Chrystusa jako jedynego wybawiciela z grzechu (Kol. 1,21.23; 2,8; 3,5-7). 3. By podkresli wano przebaczenia i uprzejmoci (Kol. 3,12-14). 4. By pobudzi ich do szacunku wobec ich pastora (wspsugi naszego), Epafrasa, i do ewangelii, ktrej ich nauczy (Kol. 1,7; 4,12.13.)54. Kolosanie byli ludmi gboko wierzcymi i oddanymi Chrystusowi, lecz w pewnym momencie pojawiaj si tam pseudofilozoficzne spekulacje i dnoci judaizujce (2,8.16). Pomimo ich silnej wiary, Kolosanie wystawieni byli na niebezpieczestwo ydowskiego i pogaskiego legalizmu, ktry zagraa zahamowaniem ich duchowego wzrostu55. Dowiadujemy si z listu, e Kolosanie zaczli ulega rwnie pogldom goszcym istnienie bytw porednich midzy Bogiem a czowiekiem, ktrym naley oddawa cze (2,18). Oto powd, dla ktrego aposto w tym licie tak zdecydowanie broni wyjtkowej i niepowtarzalnej pozycji Chrystusa, ktr podwaa kult aniow goszony przez faszywych nauczycieli w Kolosach. Pawe wic w pierwszej czci przypisuje Chrystusowi wyjtkow Bosk godno, stwrcz moc i bezwzgldne pierwszestwo wynikajce z dziea stworzenia i odkupienia, ktrego dokona sw Bosk moc (1,152,23). Cz moralna listu (3,1-4,6) zajmuje si obowizkami nowego ycia w Chrystusie jakie powinni prowadzi prawdziwie wierzcy w Chrystusa chrzecijanie.

2. KIM BYLI? Aby mc waciwie zinterpretowa ten fragment, musimy okreli z kim ap. Pawe polemizuje, kim byli ludzie, ktrzy przybywszy do chrzecijaskiej gminy w Kolosach zasiali tam niepokj. Chcc odpowiedzie na te pytania, stajemy wobec trudnego egzegetycznego dylematu, ktry krtko sformuowa adwentystyczny teolog Zachariasz yko, piszc, e Trudno jest ustali cile, na czym te nauki polegay56. Zbyt maa ilo danych nie pozwala na autorytatywn i ostateczn identyfikacj tej herezji, ktra pojawia si w Kolosach. A jak trudny jest to problem, niech wiadczy zdanie, protestanckiego teologa, Williama Barclaya: Nikt nie moe autorytatywnie stwierdzi, jaka waciwie herezja zagraaa zborowi w Kolosach. Zagadnienie to
Tame, s. 41. 55 Tame, s. 4. 56 Z. yko, Wstp do Pisma witego, s. 575.
54

stanowi jeden z wielkich problemw poznania Nowego Testamentu57. Prba dokadnego odtworzenia tej herezji moe przypomina w rzeczywistoci proces poszlakowy. I chocia jak pisze znany katolicki biblista, Eugeniusz Dbrowski Jak dotd jednak, nie udao si nikomu wykaza szczegowo, z jakich podstaw wyrastaa bdna doktryna Kolosseczykw, ktrej zarysy w formie najbardziej oglnej znane nam s z listu do tego miasta58, z ca pewnoci nie powinnimy rezygnowa z prby znalezienia odpowiedzi na postawione pytania. Moemy czu si przytoczeni. Skoro z problemem nie poradzili sobie giganci bliblistyki, czemu nam ma si uda. Pomimo wszystkich problemw, faktem jest, e Pawe w swoich wypowiedziach polemizuje z niektrymi twierdzeniami tej herezji. Na podstawie stwierdze Pawa znajdujcych si w licie mona zidentyfikowa filozofi powodujc zamieszanie wrd Kolosan. Jest to: (1) Idea, e Chrystus jest mniejszym bstwem (Kol. 2,9); (2) Kult aniow jako porednikw midzy Bogiem a czowiekiem (Kol. 2,18); (3) judaistyczny i pogaski legalizm (Kol. 2,16-23); (4) ascetyzm oparty na idei, e materia (ciao) jest za (Kol. 2,20-23). Wszystko to sugeruje wczesn form gnostycyzmu, ktry naucza, i zbawienie jest dostpne jedynie dla ludzi posiadajcych tego rodzaju filozoficzn wiedz59. 3. KORZENIE GNOSTYCYZMU W licie pojawiaj si takie sowa jak: tradycja (2,8); penia (2,9); filozofia (2,8); jedzenie i picie (2,16); zwierzchnoci i wadze (2,15); ywioy wiata (2,8.20); mdro (2,3.23); wiedza i poznanie (2,3; 3,10); zrozumienie (1,9; 2,2). Z pewnoci charakteryzuj one doktryn, ktra dotara do chrzecijaskiej gminy w Kolosach i zaniepokoia Pawa. Sownictwo uyte tutaj ma zabarwienie gnostyckie60. Byo to jednym z powodw odrzucenia autentycznoci tego listu gdy gnoza miaa pojawi si dopiero w II wieku. Jednak wspczenie [...] uznano powszechnie fakt istnienia gnozy przedchrzecijaskiej i nakrelono jej rozwj61. Faktycznie naley jednak doda, e w Licie do Kolosan nie zachodz wcale pojcia typowe dla gnozy II wieku, jak: demiurg, emanacje, eony. Stadium natomiast nauk bdnych napitnowanych w licie jest z pewnoci o wiele bardziej prymitywne62. Historyk Paul Johanson tak opisuje gnostycyzm: Gnostykw interesoway dwie
57 58 59 60 61 62

W. Barclay, List do Kolosan, s. 10. E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 500. H. E. Douglass, Lekcje biblijne, kw. III, 1994 r. ss. 53-54. Zob. E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 504-505. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 205. Tame, s. 205. por. E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 505.

rzeczy: wiara w dualistyczny wiat dobra i za oraz wiara w istnienie tajemnego kodu prawdy przekazywanego ustnie lub przez pisma tajemne. Gnostycyzm jest religi <<poznania>> - to wanie oznacza to sowo - ktra twierdzi, i posiada tajemn wiedz o yciu63. Ten dualizm polega na przeciwstawieniu materii duchowi. Materia bya zem, a duch by dobrem. Z tego wynikay wszelkie ascetyczne praktyki, ktrych celem byo ujarzmi ze, grzeszne ciao. Prawdziwe wyzwolenie mona byo zyska dopiero po uwolnieniu si ducha z grzesznej cielesnej materii. Tylko gnostycy posiadali prawdziw gnosis czyli wiedz o tym. Zbawienie byo moliwe poprzez jej poznanie. 4. JUDEOCHRZECIJANIE Pawe zauway, e ci heretycy z Kolosw nie trzymaj si mocno Gowy"64. Ten sposb wyraania si o nich przez apostoa wiadczy, e byli oni raczej chrzecijanami, ktrzy odpadli od Prawdy ni pogaskimi nauczycielami filozofii. Gdyby odrzucali Chrystusa, Pawe z ca pewnoci okreli by ich jako niewierzcych. Z treci listu do Kolosan wynika, e nie odrzucali oni cakowicie porednictwa Chrystusa i uznawali jak Jego rol w planie zbawienia. Za chrzecijaskimi sloganami, ktre gosili krya si zgubna [...] herezja, ktra atakowaa cakowit wystarczalno i wyjtkowe zwierzchnictwo Jezusa Chrystusa65. Nacisk jaki kadli oni na konieczno obrzezania i konieczno przestrzegania ydowskiego kalendarza prowadzi nas do wniosku, e bya to jaka grupa chrzecijan ydowskiego pochodzenia i to najprawdopodobniej z Kolosw lub okolic. Gdyby pochodzili z innych rejonw Pawe wspomniaby o tym podobnie jak to uczyni piszc o faszywych braciach w Galacji66. Koci w Kolosach skada si przede wszystkim z pogan co wynika ze stwierdzenia, i bylicie niegdy obcymi /dla Boga/ i /Jego/ wrogami przez sposb mylenia i wasze ze czyny67 oraz wzmianki o ich nieobrzezaniu68 i pochwale bogactwa chway wrd pogan69. Oczywicie to nie oznacza, e w Kolosach byli wycznie poganie, ale z ca pewnoci byli to w zdecydowanej wikszoci poganie. Jest wiadome, e w tym miecie i okolicach znajdowao si rwnie due rodowisko

63 64 65 66 67 68 69

P. Johnson, Historia Chrzecijastwa, s. 56. Zob. Kol. 2,18-19. W. Barclay, List do Kolosan, s. 10. Zob. Gal. 2,4. Kol. 1,21. Zob. Kol. 2,13. Zob. Kol. 1,27.

ydw i z ca pewnoci byo ono bardzo zrnicowane 70. Jest wielce prawdopodobne, e jaka grupa z tego rodowiska zacza wywiera swj wpyw na chrzecijask gmin w Kolosach. W zwizku z tym susznie zauwaa W. Barclay: [...] wiemy ju, e gnostycy wierzyli i do zbawienia potrzebna bya, poza Bibli, specjalna wiedza. Siy ich powikszyy si o ydw twierdzcych, e ow specjaln wiedz oferuje judaizm. Takie jest wyjanienie zagadki, dlaczego pogldy faszywych nauczycieli czyy wierzenia gnostykw z praktykami judaizmu71. Gosili oni, e chrzecijanie potrzebuj jeszcze czego wicej do zbawienia ni oferowa im Jezus Chrystus. Twierdzili, e Kolosanie powinni si fizycznie obrzeza i spenia pewne duchowe dodatki o ascetycznym zabarwieniu oraz przestrzega ydowskiego kalendarza witecznego. Czy jest moliwe, bardziej precyzyjne okrelenie, kim byli nauczyciele, ktrzy niepokoili chrzecijask gmin w Kolosach? 5. ESSECZYCY W kocu XIX wieku J. B. Lightfoot zasugerowa, e przeciwnicy Kocioa w Kolosach mieli zwizek z esseczykami. I rzeczywicie, mona si doszuka podobiestw midzy literatur qumrask i tym, co na temat owych przeciwnikw da si wywnioskowa z Kolosan: przepisy pokarmowe, podkrelanie roli kalendarza, wit i szabatu72. Czy teoria Lightfoota ma jeszcze obecnie uzasadnienie? Odkrycie zwojw z Qumran w 1947 roku rzucio pewne nowe wiato na rozwj gnostycyzmu. Okazao si, e ydowska sekta Sadokitw, zamieszkujca rejony Morza Martwego, czasami utosamiana z esseczykami, ulega niektrym synkretycznym wpywom o zabarwieniu gnostyckim. Odkrycie zwojw wzmocnio teori Lightfoota: Obyczaje i przepisy, zwaszcza pokarmowe, sekty z Qumran rzucaj wiele wiata na analogiczne tendencje pojawiajce si wrd Kolosan. Dziki temu hipoteza J. B. Lightfoota, e Pawe pitnuje w Licie do Kolosan esseczykw, przeywa do pewnego stopnia renesans73. To tumaczyoby wiele aspektw obcego nauczania, z ktrym zetknli si Kolosanie. 6. FILOZOFIA Spjrzmy na pewn interesujc wypowied ap. Pawa: Baczcie, aby kto was nie zagarn w niewol przez t filozofi bdc czczym oszustwem, opart na ludzkiej

Zob. W. Barclay, List do Kolosan, s. 8. 71 Tame, s. 61. 72 Katolicki Komentarz Biblijny, s. 1412. 73 A. Jankowski, Listy wizienne, s. 195.
70

tylko tradycji, na ywioach wiata, a nie na Chrystusie 74. Wynika z tego, e tamtejsi gosiciele herezji swoj doktryn okrelali mianem filozofii. Pawe w tym fragmencie sowu filozofia nadaje wyranie ujemne znaczenie nazywajc j czczym oszustwem. Niektrzy uwaaj, e filozofia przed ktr Pawe ostrzega Kolosan bya pogaskiego pochodzenia. Na przykad stanowisko takie zajmowa Tertulian (160220) yjcy na Zachodzie75. Jednak warto zauway, e w czasach ap. Pawa judaizm rwnie by przedstawiany jako filozofia nawet w ydowskich pismach tamtych czasw. ydowski filozof Filon (10 pne - 50 ne) pisa o filozofii Mojesza" a sam judaizm nazywa filozofi naszych ojcw" i judaistyczn filozofi76. Podobnie pisa Jzef Flawiusz, informujc, e Wrd ydw ju od najdawniejszych czasw istniay trzy rodzime sekty filozoficzne: jedn stanowili Eseczycy, drug Saduceusze, trzeci tak zwani Faryzeusze"77. W innym swoim dziele, stwierdza: S bowiem u ydw trzy rodzaje uprawianej filozofii [...]78, a trzy stronnictwa ydowskie nazywa szkoami filozoficznymi79. Zwraca uwag w tych cytatach fakt, e esseczycy zostali, przez Flawiusz, rwnie okreleni mianem sekty filozoficznej, a goszona przez nich nauka uprawianiem filozofii. W tekcie greckim przed sowem filozofia Pawe uy rodzajnik okrelajcy, co dowodzi, e czytelnicy dobrze wiedzieli o czym pisze aposto i co kryje si pod tym okreleniem. Owi bdnowiercy z Kolosw, swoj doktryn, ktr gosili okrelali wanie mianem filozofii80. Pawe nie mia wic na myli dyscypliny zwanej filozofi ale zwiedzenie, pewien system pogldw religijnych, ktry nazwa czczym oszustwem". Byby to wic, system pewnych doktryn bdcy rodzajem synkretyzmu, zawierajcym elementy ydowskie, gnostyckie i chrzecijaskie. Zachariasz yko pisze: Ze wzgldu na niepen znajomo faktycznego stanu rzeczy, suszne wydaje si traktowanie faszywej nauki, szerzcej si w Kolosach, jako mieszaniny judaizmu z pewnymi formami wschodniego poganizmu, moe jakiej wczesnej formy gnostycyzmu81. Ow filozofi moga by z powodzeniem grupa powizana z krgami esseskimi, ktra przyja chrzecijastwo. Wiele danych potwierdza takie
Kol. 2,8. 75 Zob. M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej, t. I, s. 221. 76 Zob. K. J. Stavrinides, The Colossian heresy, [w:] The Good News of The World Tomorrow, Rocznik XXXVI, 1989, nr 4, s. 24. 77 J. Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela, ks. 18. 1, 2-6, s. 837. 78 J. Flawiusz, Wojna ydowska, ks. 2, 8, 2, s. 161. 79 Tame, ks. 2, 8, 14, s. 166. 80 Zob. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 259. 81 Z. yko, Wstp do Pisma wietego, s. 576.
74

wanie wyjanienie, a wedug Barclaya, [...] nierzadko wystpowao przymierze pomidzy gnostycyzmem i judaizmem; takie wanie przymierze znajdujemy w Kolosach, gdzie, jak wiemy, byo wielu ydw82. 7. PRAWDZIWE CZOWIECZESTWO CHRYSTUSA Pawe zacz od mocnego i zdecydowanego zaakcentowania roli i suby Chrystusa; w Nim bowiem mieszka caa Penia: Bstwo, na sposb ciaa83. W jzyku biblinym <<pleroma>> oznacza peni bez reszty (Ps. 23,24; 1 Kor. 10,26; Rzym. 15,29). Trudno o bardziej wyrane podkrelenie bstwa Chrystusa, tj. wsplnej z Bogiem natury, w licie zwalczajcym teori bytw porednich [...]"84. Fakt zaakcentowania przez Pawa zamieszkiwania peni Bstwa i to w ciele Chrystusa oraz Jego realnie przelanej krwi85, wiadczy, e bdnowiercy z Kolosw podwaali w jaki sposb cielesno Chrystusa. Eugeniusz Dbrowski zauwaa, e dla gnostykw przyjcie natury ludzkiej, ciaa ludzkiego przez Odkupiciela byo nie do pomylenia. Std wszystkie systemy gnostyckie uznaway tylko pozorne czowieczestwo Chrystusa86. W wietle tych odkry bardziej zrozumiae s wypowiedzi Jzefa Flawiusza, ktry przedstawia Esseczykw mwicych na przykad o dualistycznych koncepcjach wyraajcych si w pogardzie dla ciaa ludzkiego i traktujcych ciao jako wizienie duszy. Wierzyli oni - pisze Flawiusz, [...] e ciaa s zniszczalne, a tworzca je materia przemijajca, lecz dusze niemiertelne trwaj wiecznie. Bujajc swobodnie, jako e pochodz z delikatnego eteru, zostay zwizane z ciaem i jakby zamknite w wizieniu, przycignite jakim naturalnym czarem, lecz kiedy uwolni si z wizw cielesnych, jakby wyzwolone z dugiej niewoli, raduj si i ulatuj w gr"87. 8. PENIA W CHRYSTUSIE Termin Penia" by szczeglnym terminem uywanym przez gnostykw. Ci nauczyciele w Kolosach rwnie uywali tego terminu, pewnie dlatego Pawe zdecydowa si na uycie tego sowa nadajc mu waciwe znaczenie i sens. Chrystus jest pierwszy we wszystkim, jest pierworodnym z umarych, Gow Kocioa, peni

82 83 84 85 86 87

W. Barclay, List do Kolosan, s. 16. Kol. 2,9. E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 505. Por. Kol. 1,20. E. Dbrowski, Konfrontacje, s. 247. J. Flawiusz, Wojna ydowska, ks. 2, 8.11, s. 165.

Bo88. Ci gosiciele herezji, gosili najwyraniej, e do zbawienia potrzeba znacznie wicej ni oferowa im sam Jezus Chrystusa. Potrzebne jest jeszcze obrzezanie, pewne ascetyczne praktyki, przestrzeganie ydowskiego kalendarza witecznego, kult aniow. Dopiero te wszystkie dodatki miay im zapewni Peni. Uwaali oni, e Peni mona osign, ale wycznie przez porednikw anielskich, nigdy za bezporednio. Jednak Pawe gosi, zostalicie napenieni w Nim89. Herbert E. Douglass uwaa, e Grecki tekst mona by przetumaczy: <<I zostalicie uczynieni penymi [cakowitymi, doskonaymi] w Nim>>. Uyty tu czasownik oznacza uczyni penym, napeni, wypeni, uczyni cakowitym, doprowadzi do koca. W Obj. 3,2 zosta on przetumaczony jako <<doskonay>>. Poniewa Chrystus jest <<peni Bstwa>>, napenieni Jego obecnoci stajemy si duchowo penymi, doskonaymi w Nim90. Nie musimy korzysta z pomocy i porednictwa innych istot ni Chrystusa, aby osign t Peni. 9. KULT ANIOW Pawe jasno identyfikuje herezj Kolosan jako filozoficzny system oparty na ywioach wiata91. Co mogo oznacza to tajemnicze okrelenie? Wedug Barclaya; Stoicheia moe oznacza duchy ywiow wiata, szczeglnie za duchy gwiazd i planet. wiat staroytny zdominowany by przez pogld o wpywie gwiazd na losy ludzkie [...]. Wierzono, e wszystko podlega nieugitemu fatalizmowi, wyznaczonemu przez nie92. Katolicki Komentarz Biblijny ujmuje to nastpujco: W greckiej myli synkretycznej sowo to oznaczao duchy postrzegane jako siy osobowe, i to przekonanie byo prawdopodobnie jednym z elementw bdu nauki w Kolosach. Owe <<ywioy>> uwaano za istoty anielskie, ktre peni rol porednikw midzy Bogiem a wiatem i sprawuj okrelon wadz nad porzdkiem wszechwiata93. Chcc zpewni sobie ochron przed tymi niebieskimi mocami nauczyciele ci nawoywali do kultu i czci aniow94 oraz do uprawiania ascezy95. Stwierdzenie Pawa z Kol. 2,18 pokazuje, e nauczali oni doktryny przesadnej czci aniow". Praktyka oddawania czci anioom sugeruje wpyw gnostycyzmu. Gnostycy nauczali, e
88 89 90 91 92 93 94 95

Zob. Kol. 1,15-20. Kol. 2,10. H. E. Douglass, Lekcje biblijne, kw. III, 1994 r. s. 55.. Zob. Kol. 2,4-8; gr. stoicheia tou kosmou. W. Barclay, List do Kolosan, ss. 11-12. Katolicki Komentarz Biblijny, s. 1416. Zob. Kol. 2, 5.18.19.23. Zob. Kol. 2, 11.14.16.21.22.

anioowie s niszymi bstwami emanujcymi z najwyszego bstwa96. Gosili oni, e Kolosanie nie s peni w Chrystusie i musz oddawa cze Bogu poprzez anielskie istoty, ktre stoj pomidzy nimi a Bogiem. Tym istotom trzeba odda cze w pierwszej kolejnoci. Nauczyciele ci gosili niewystarczalno porednictwa Chrystusa. Uwaali, e potrzebni s jeszcze anioowie jako porednicy, aby to porednictwo byo pene i skuteczne. Susznie zatem zauwaa E. Dbrowski: To przesadne pojmowanie roli aniow z koniecznoci prowadzio do pomniejszenia znaczenia Chrystusa jako jedynego porednika midzy Bogiem a ludmi. Dlatego osnow wywodw Apostoa w tym licie jest osoba Chrystusa i jej znaczenie w dziele zbawienia97. W Ksidze Henocha, ydowskim apokryfie z I w. p.n.e., ktrego fragmenty znaleziono w Qumran, znajdujemy bogato rozwinit angeologi. Wedug Ryszarda Rubinkiewicza jest: Moliwe, e herezja, ktra szerzya si w Kolosach i do ktrej nawizuje w. Pawe w swoim licie (Kol 2, 8.18), ma jaki zwizek z pogldami wyraonymi w Ksidze Henocha; <<heretycy>> z Listu do Kolosan podkrelali rol aniow jako porednikw midzy Bogiem a czowiekiem98. Aposto pisze, e Bg postanowi aby przez Chrystusa znw pojedna wszystko z sob: przez Niego - i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokj przez krew Jego krzya"99. Obejmujc niebiosa i ziemi uwaa on, e poza Chrystusem nie ma adnej innej mocy poredniczcej. Nie ma potrzeby baga aniow, aby byli po naszej stronie poniewa moc Chrystusa jest wiksza i potniejsza a anioowie s przecie na Jego usugach. Nie zapacili adnej ceny za nasze zbawienie i s istotami stworzonymi, dlatego te nie im, ale wycznie Chrystusowi naley si cze. Na prno tedy Kolosseczycy w kulcie swoim wysuwaj na plan pierwszy jakie byty porednie midzy Bogiem a wiatem, skoro wszystkie one s stworzone przez Chrystusa, a On jedynie, jako pochodzcy bezporednio od Ojca, w niedostpnej dla stworze sferze poredni dziery nad nimi wadz100. Bdne zrozumienie roli aniow prowadzio do wypaczenia ich roli, do oddawania im czci, do uznania ich porednictwa i uniania siebie samego. Czcili oni stworzone istoty zamiast samego Stwrcy jakim jest Chrystus101, tym samym dyshonorowali Boga umieszczajc na drodze do Niego innych porednikw obok
H. E. Douglass, Lekcje biblijne kw. III, 1994 r., s. 60. 97 E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 502. 98 R. Rubinkiewicz, Wprowadzenie do apokryfw Starego Testamentu, s. 88. 99 Kol. 1,20. 100 E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 504. 101 Zob. Kol. 1,15.
96

samego Chrystusa. Seweryn Kowalski pisze: Poniewa heretycy starali si obnia godno Chrystusa Pana, stawiajc Go na rwni z anioami (por. 2,18 ns.), i poniewa poniali dzieo Chrystusowe obiecujc Kolosanom, e dostpi wyszej doskonaoci i wyszej wiedzy religijnej, jeeli poddadz si pod Prawo Starego Zakonu - w. Pawe przedstawia w tym licie wysok godno osoby Chrystusa Pana oraz doskonao Jego zbawczego dziea102. Jakakolwiek moc nad yciem czowieka, czy anielska czy inna, zostaa ju podporzdkowana wadzy Chrystusa, Ktry ju teraz triumfuje ponad wszelkimi mocami anielskimi103. On jest teraz Gow z ktrego cae Ciao, zaopatrywane i utrzymywane w caoci dziki wicym poczeniom czonkw, ronie Boym wzrostem104. H. E. Douglass zauwaa, e Analogia Pawa o ciele i gowie, stawach i cignach, jest jasna: jeli potrzebny jest jaki porzdek, jeli jaki cel ma by speniony, kady ze wspuczestnikw musi sucha z prawdziw pokor Tego, ktry jest Gow, ktry wie, co jest najlepsze. Z pewnoci prnym trudem i szatask filozofi jest to, e ludzie wci usiuj wypracowa swj wasny plan zbawienia, dostosowujc prosty biblijny plan do tego, co wydaje si im najlepsze 105.

10. ASCETYZM Hasa, Nie bierz ani nie kosztuj, ani nie dotykaj ... ,!106, goszone przez heretykw koloseskich, nie oznaczaj zachowywania przepisw dietetycznych Starego Testamentu. Pawe wyranie pisze, e s to /przepisy/ wedug nakazw i nauk ludzkich"107. One maj pozr mdroci dziki kultowi wasnego pomysu, unianiu siebie i nieoszczdzaniu ciaa [...]108. Ascetyczne praktyki Esseczykw obejmoway cakowite powstrzymywanie si od pewnych pokarmw. Nie mogli oni na przykad spoywa oliwy, ktra jest w ich mniemaniu czym brudzcym i jeli kto mimo woli namaci si ni, obmywa swe ciao109 oraz zachowywali ograniczenia posikw i napojw potrzebami

102 103 104 105 106 107 108 109

S. Kowalski, Pismo wiete Nowego Testamentu, s. 354. Zob. Kol. 2,15. Kol. 2,19. H. E. Douglass, Lekcje biblijne, kw. III, 1994 r. s. 61. Kol. 2,21. Kol. 2,22. Kol. 2,23. J. Flawiusz, Wojna ydowska, ks. 2. 8,3, s. 162.

naturalnymi110. Flawiusz pisze, e cilej ni wszyscy ydzi przestrzegaj tego, aby powstrzyma si w sidmym dniu od pracy. Ten ekstremizm jest widoczny jeszcze bardziej w dalszej wypowiedzi Flawiusza, w ktrej zauwaa on, e w szabat nie omielali si nawet przenosi sprztu na inne miejsce lub i z potrzeb111. Dalej, pisze Flawiusz o esseczykach e nie pojmuj on112, a Maestwo jest przez nich nisko szacowane113. Do podobnych wnioskw dochodzi Augustyn Jankowski, ktry pisze, e Drobiazgowe przepisy pokarmowe podyktowane ascez oderwania si od materii (por. 2, 16.23) zdradzaj nie tyle pochodzenie pitagorejskie, ile wykazuj daleko idce zbienoci z ascez sekt ydowskich, w tej liczbie i Qumraczykw114. Co ciekawe ostrzeenie przed podobnymi ideami znajdujemy w licie do Tymoteusza, gdzie Pawe pisze: Duch za otwarcie mwi, e w czasach ostatnich niektrzy odpadn od wiary, skaniajc si ku duchom zwodniczym i ku naukom demonw. [Stanie si to] przez takich, ktrzy obudnie kami, maj wasne sumienie napitnowane. Zabraniaj oni wchodzi w zwizki maeskie, [nakazuj] powstrzymywa si od pokarmw, ktre Bg stworzy, aby je przyjmowali z dzikczynieniem wierzcy i ci, ktrzy poznali prawd115. Goszono prawdopodobnie w Kolosach, e taki skrajny ascetyzm daje wiksze odczuwanie spraw duchowych, dziki temu mona wej na wyszy poziom duchowoci i postrzegania duchowego wiata oraz mona opanowa swoje dze. Nawet akt cielesnego obrzezania moe posiada w takiej sytuacji znaczenie wejcia w duchowy wymiar, do ycia w duchu. Esseczycy wszyscy byli ydami i dlatego nie istnia u nich problem zwizany z obrzezaniem. Ten problem pojawi si wrd Kolosan gdy ci w wikszoci pochodzili z pogan. Pawe przedstawia te wszystkie pogldy jako pozr mdroci116. Gosi on, e to nie obrzezanie ale wanie chrzest bdcy cakowitym zanurzeniem w wodzie obrazuje pogrzebanie naszego starego ycia i rozpoczcie nowego 117. Czy nie jest to wystarczajce? Czy nie powinno to stanowi Peni?

110 111 112 113 114 115 116 117

Tame, ks. 2. 8,5, s. 163. Tame, ks. 2. 8,9, s. 164. J. Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela, ks. 18.5. J. Flawiusz, Wojna ydowska, ks. 2. 8,2, s. 162. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 196. 1 Tm. 4, 1-3. Zob. Kol. 2,23. Zob. Kol. 2, 11-13.

Liczb esseczykw ocenia Flawiusz na ok. 4 tysice118. Bya to pokana liczba zwaywszy, e wedug Flawiusza faryzeuszy w I w. n.e. byo ok. 6 tysicy. Taka liczba moga wywiera swj wpyw na rodzce si chrzecijastwo. Bardzo moliwe zatem, e wrd pierwszych konwertytw na chrzecijastwo znaleli si esseczycy sensu stricto119, ktrzy czyli swoje dawne wierzenia z wiar w Mesjasza. Czy istniaa jaka grupa ydowskich chrzecijan, ktr moglibymy powiza z esseczykami? Z rde historycznych wiemy, e istnieli Ebionici. Wedug O. Cullmanna wanie w ebionitach naley widzie jakie ugrupowanie esseczykw, ktrzy przyjli chrzecijastwo po roku 70 w Transjordanii lub uciekli z Qumran, albo te stanowili cz emigracji z Kochby koo Damaszku120. Ebionici byli grup znan ju w poowie II wieku, mieli pogldy o zabarwieniu gnostyckim i posiadali awersj do ap. Pawa nazywajc go faszywym prorokiem. By moe ta awersja powstaa w czasie konfliktu w Kolosach. Inn ich cech charakterystyczn byo surowe przestrzeganie przepisw ydowskich takich jak obrzezanie i przestrzeganie kalendarza ydowskiego121. I grupa taka przybya do Kolosw i prbowaa narzuci pewne ydowskie praktyki zwizane z kalendarzem, praktykami ascetycznymi i kultem aniow tamtejszym chrzecijanom. Herezja w Kolsach moe wic by postrzegana w kontekcie ydowskich chrzecijan, ktrzy odpadli od Kocioa i poszli w kierunku wczesnego gnostycyzmu. Oba elementy zarwno ydowski jak i gnostycki s obecne w licie do Kolosan. Naley pamita, e gnostycyzm nie by oddzieln religi ale religijn koncepcj, ktra moga by obecna w ju istniejcej religii. Gnostycyzm zawiera kombinacj z judaizmem, ktry z kolei by tym czynnikiem, ktry wprowadzi gnostycyzm do chrzecijastwa. 11. PODSUMOWANIE Kim wobec tego byli gosiciele faszywej doktryny w Kolosach; esseczykami, qumraczykami, ebionitami, czy moe jeszcze jak inn sekt ydowsk? Bez wzgldu na to, ktry z tych pogldw znajdzie bardziej przekonywujce potwierdzenie w materiale faktograficznym, z jednym wypada si zgodzi, mianowicie, e [...] bdy zwalczane w Licie do Kolosan przedstawiaj pewn form synkretyzmu judaistyczno-gnostycko-chrzecijaskiego. Jego posta moe najbardziej radykaln ukaza Jzef Flawiusz, gdy referowa ycie i obyczaje Esseczykw, co z kolei znalazo
Zob. J. Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela, 18.5. 119 Danielou J., Marrou H. I., Historia Kocioa, tom I, s. 26. 120 Tame, s. 60. 121 Zob. J. D. Amusin, Rekopisy znad Morza Martwego, ss. 180. 195-196.
118

swe potwierdzenie w dokumentach qumraskich, reprezentujcych rwnie teologi essesk. Obecno elementw teologii essesko-qumraskiej na terenie Azji Mniejszej zawdzicza si, zdaniem niektrych egzegetw, misjonarzom ydowskim przybywajcym jak np. Apollo z Aleksandrii. Za o kontaktach Esseczykw z diaspor aleksandryjsk pisa ju Jzef Flawiusz122. W wietle wszystkich powyszych argumentw, ktre tutaj zostay naszkicowane, naley czyta tekst z Kol 2,14-17. Jest to odpowied wielkiego apostoa na zarzuty, ktre nkay wierzcych w Kolosach ze strony faszywych nauczycieli.

ROZDZIA III - CO ZOSTAO PRZYBITE DO KRZYA? W przekadzie Biblii Tysiclecia czytamy: skreli zapis duny obciajcy nas nakazami123. Egzegeza tego fragmentu napotyka na powane trudnoci. Cay drugi rozdzia listu do Kolosan - w ktrym znajduje si ten fragment - jest niezmiernie trudny. William Barclay pisze: Niewtpliwie jest to jeden z najtrudniejszych
K. Romaniuk, Nowy Testament bez problemw, s. 173. 123 Kol. 2,14a.
122

fragmentw, jakie w. Pawe kiedykolwiek napisa124. Tekst nastrcza wiele trudnoci interpretacyjnych, poszczeglne skadniki tego zdania, jego konstrukcja, niektre terminy byy i s do dzi dnia przedmiotem nieuzgodnionego sporu wrd komentatorw"125. Komentatorzy zajmuj zasadniczo dwa stanowiska. Uwaaj, i wspomniany zapis duny oznacza; moralny dug ludzkoci czyli nasze grzechy lub Prawo Mojeszowe126. 1. CZYM JEST ZAPIS DUNY? A wic, czym jest wspomniany tutaj zapis duny, ktry zosta przybity do krzya? Czy jest to zapis naszych grzechw czy te moe jest to Prawo Mojeszowe, ktre zostao przybite do krzya i uniewanione? Jako zapis duny przetumaczono tutaj greckie sowo cheirografon. Samo okrelenie sugeruje zapis dugw z powodu popenionych grzechw wobec Boej sprawiedliwoci. I w taki sposb jest ono najczciej oddane we wspczesnych przekadach Biblii127. Sowo to rzeczywicie czasami jest uywane w znaczeniu zapisu dugw lub grzechw np. w LXX wyraenie to wystpuje w takim wanie znaczeniu w Tob 5, 3; 9, 2. 5 128. Znaczenie takie podaje rwnie ydowski apokryf Apokalipsa Eliasza129. Za tak interpretacj opowiada si midzy innym protestancki teolog William Barclay130 oraz katolicka Biblia Lubelska131. Tak interpretacj tego sowa podziela rwnie adwentystyczny teolog Samuelle Bacchiocchi. W swoje dysertacji doktorskiej pisze on: Dokument, ktry zosta przybity do krzya zawiera nie prawo moralne ani ceremonialne, ale zapis naszych grzechw"132. Czy rzeczywicie to greckie sowo oznacza zapis dugw? Greckie sowo cheirografon skada si z dwch sw cheiro oznaczajce rk133 oraz grafo oznaczajace pismo134. Cae wyraenie oznacza wic w pierwszej kolejnoci: rkopis, rcznie napisany dokument; [a dopiero w drugim znaczeniu] rczny zapis dugu, weksel"135.Wystpuje tylko raz w caym Nowym
124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135

W. Barclay, List do Kolosan, s. 59. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 267. Zob. Tame, s. 268. Zob. SK, BP, BL, BT, BWP, BW. Zob. Tame, s. 268. Zob. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 363. Zob. W. Barclay, List do Kolosan, ss. 68-69. Zob. A. Jankowski, Listy wizienne, ss. 268-269. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 365. Zob. X. L. Dufour, Sownik Nowego Testamentu, s. 544. Tame, s. 482. R. Popowski, Wielki Sownik Grecko-Polski, nr. 5347, s. 653.

Testamencie. Znaczenie cheirografon jako listy dugw czy weksla jest tylko jednym ze znacze tego sowa w pozabiblijnej grece. Augustyn Jankowski pisze, e cheirografon nie zawsze odnosi si do zapisu dugw, ale moe odnosi si do kadego dokumentu rcznie napisanego. Przyznaje on, e sowo to: W papirusach oznacza wszelkie rodzaje dokumentw, a w dobie rzymskiej staje si po prostu terminem technicznym dla nich, ale zawsze - w przeciwiestwie do zapisw notarialnych - oznacza dokument sporzdzony w s n o r c z n i e, jak wskazuje rdosw (por. nasz swojski <<cyrograf>>)136. W wietle powyszych uwag, tumaczenie tego sowa jako zapisu dugw czy weksla, jest interpretacj wedug z gry przyjtych zaoe. Jest prawd, e takie znaczenie nadaj temu sowu niektre staroytne teksty. Jednak staroytne teksty nadaj mu rwnie, jak si przekonalimy, znaczenie prostego dokumentu sporzdzonego odrcznie bez okrelania jego natury. Sowo to oznacza jedynie dokument wasnorcznie spisany. Takie jest jego proste i podstawowe znaczenie. Natomiast natura tego sowa w Kol 2,14 musi by okrelona wycznie przez kontekst, w ktrym zostao uyte. 2. CZYM S NAKAZY? Jaki wic jest kontekst? Pena fraza w gr. brzmi cheirografon tois dogmasin. Nakazy to w gr. sowo dogmata, ktre jest liczb mnog od sowa dogma. X. L. Dufour podaje sowo Dekret jako znaczenie greckiego dogma i mwi, e jest to Dokument publiczny okrelajcy zastosowanie jakiego prawa137. Wielki Sownik Grecko-Polski podaje, e dogma oznacza: rozporzdzenie, nakaz, postanowienie, zarzdzenie138. Midzynarodowy Komentarz do Pisma witego podaje znaczenie cheirografon jako; rkopis, autograf, rejestr139, a Augustyn Jankowski pord wielu znacze tego sowa wymienia rwnie postanowienia" oraz zarzdzenie, edykt wadzy; Boe zarzdzenia prawne"140. W Septuagincie zostao sowo to uyte w Est 4,8 jako synonim prawa krlewskiego141, a Jzef Flawiusz uy tego sowa na okrelenie nakazw Boych zawartych w ksigach Starego Testamentu142. Seventh Day Adventist Bible Commentary tak opisuje znaczenie gr. dogmata i
136 137 138 139 140 141 142

A. Jankowski, Listy wizienne, s. 268. X. L. Dufour, Sownik Nowego Testamentu, s. 218. R. Popowski, Wielki Sownik Grecko-Polski, nr. 1375, s. 141. MKP, s. 1552. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 268. Zob. Tame, s. 268. Zob. J. Flawiusz, Przeciw Apionowi, ks. I, 8.42, s. 38.

jego zastosowanie w Nowym Testamencie: Gr. dogmata, <<dekrety>>, <<nakazy>>, <<zarzdzenia>>. W k 2,1 sowo to jest uyte na oznaczenie dekretu wydanego przez Cezara Augusta, <<eby przeprowadzi spis ludnoci w caym pastwie>>, a w Dz 17,7 oznacza dekrety w oglnym znaczeniu. W Dz 16,4 dogmata przedstawia dekrety wydane na Soborze w Jerozolimie143. Mona zauway, e w Nowym Testamencie sowo to wystpuje w znaczeniu edyktu wadzy, dekretw cesarskich i zarzdze Kocioa. Wszystkie dogmata byy wic aktami prawnymi, nakazami i rozporzdzeniami. Wobec powyszego waciwiej byoby przetumaczy cheirografon tois dogmasin nie jako zapis dugw, ale jako zapis dekretw, nakazw. By moe najlepiej odda ten tekst E. Dbrowski jako: tekst zawierajcy dekrety144. 3. DOGMATA W LICIE DO EFEZJAN 2,15 To samo sowo dogmata zjawia si take w Licie do Efezjan 2,15, gdzie zostao powizane z prawem przykaza. W przekadzie Biblii Tysiclecia pene wyraenie brzmi: Prawo przykaza wyraone w zarzdzeniach"145. W SDA BC uznano, e W obecnym wersecie dogmata przedstawia dekrety ydowskiego Prawa146. A skoro tak, to gdyby udao si wykaza zwizek pomidzy obu tekstami byby to mocny argument potwierdzajcy, e sowo dogmata z Kol. 2,14 take ma zwizek z Prawem Mojeszowym. Zastanwmy si wobec tego czy nie zachodz adne powizania pomidzy obu tekstami? Jest to interesujcy problem, gdy A. Jankowski zauway, e najsilniejszy argument zwolennikw uznania w zapisie z Kol. 2,14 Prawa Mojeszowego opiera si wanie na paraleli z Ef. 2,15 147. Zbadajmy wobec tego ten argument! Samuelle Bacchiocchi uwaa, e podobiestwo pomidzy tymi tekstami jest tylko pozorne148. Z kolei, Augustyn Jankowski potwierdza, e oba teksty s poniekd rwnolege"149, cho ostrzega przed wyciganiem zbyt daleko idcych wnioskw, a Midzynarodowy Komentarz do Pisma witego przyznaje, e Z literackiego punktu widzenia List do Efezjan jest zaleny od Listu do Kolosan, ale nie wzoruje si

143 144 145 146 147 148 149

SDA BC, t. 6, s. 1010. Zob. Popowski, BG, BB, BN. Wg oryg. gr. "ton nomon ton entolon en dogmasin". SDA BC, t. 6, s. 1010. Zob. A Jankowski, Listy wizienne, s. 270. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, przypis 31, s. 363. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 268.

na nim150. Wedug wielu biblistw istniej zbienoci stylistyczne i podobne rozoenie akcentw. Autor listu do Efezjan z du swobod posuguje si tekstem listu do Kolosan: streszcza, rozszerza, wyranie mwi to, co byo jedynie w domyle [...] 151. Natomiast A. Jankowski pisze o daleko idcej zbienoci midzy Listem do Efezjan a Listem do Kolosan, ktra rzuca si w oczy nawet przy powierzchownej lekturze obydwch listw152. Zwraca on uwag, e istnieje podobiestwo oraz nieomal identyczne wiersze i zwroty153, a Wilfrid J. Harrington nazywa to nawet osobliwym pokrewiestwem literackim i pisze o skrupulatnej, naladowczej adaptacji listu do Kolosan154. Moemy to sobie lepiej uwiadomi gdy wemiemy pod uwag, e spord 155 wierszy Listu do Efezjan blisko poowa bo a 75 stanowi wyrazowe zbienoci z Listem do Kolosan155. Istnieje 10 terminw i jeden zwrot, ktre zachodz tylko w tych dwch listach i nigdzie wicej w Nowym Testamencie156. W. Barclay zwraca ponadto uwag na uderzajce podobiestwo obu listw pod wzgldem treci. Twierdzi, e ponad 55 wersetw w obu listach brzmi identycznie157. Wobec powyszego trudno nie zgodzi si z kocowym wnioskiem W. Harringtona, e nie sposb wtpi o literackiej zalenoci listu do Efezjan od listu do Kolosan158. Wobec powyszych uwag, istnieje uzasadnienie, ktre pozwala nam przyj, e w Kol 2,14 podobnie jak w Ef 2,15 pod gr. dogmata ma na myli aposto przepisy Prawa. Tym bardziej, e sowo dogmata powiza z zapisem. Byby to wic z pewnoci przynajmniej jaki spis przepisw, jaka lista wymieniajca pewne przepisy i rozporzdzenia prawne. Tak interpretacj potwierdza rwnie najbliszy kontekst, w ktrym jest mowa o obrzezaniu i kalendarzu ydowskim159. Podobne stanowisko zajmuje SDA BC: Podobiestwo jzyka Ef 2,15 i paralelna natura tych dwch listw sugeruje mocno, e <<lista rozporzdze>> jest tym samym co <<prawo przykaza>>"160.
150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160

MKP, s. 1548. Tame, s. 1552. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 353. Zob. Tame, s. 353. W. J. Harrington, Klucz do Biblii, s. 483. Zob. E. Dbrowski, Konfrontacje, s. 158. Zob. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 353. W. Barclay, List do Efezjan, s. 6. W. J. Harrington, Klucz do Biblii, s. 483. Zob. Kol. 2,13.16. SDA BC, t. 7, s. 204.

4. CZY PRAWO ZOSTAO ZNIESIONE? Powstaje nastpujce pytanie; jeeli tekst zawierajcy dekrety jest Prawem czy to oznacza, e Prawo zostao zniesione i wicej nieobowizuje? Czytamy przecie, e w tekst zawierajcy dekrety zosta skrelony. Greckie sowo uyte w tym miejscu to eksaleipsas. A. Jankowski podaje nastpujce znaczenia tego greckiego sowa: Skrela, uniewania, znosi161, a Sownik Grecko-Polski proponuje: zatrze, zetrze; zatrze w pamici; uniewani; usun, skreli, spowodowa uniewanienie; [rwnie] zniweczy, zniszczy162. Wedug Popowskiego jest to Metafora nawizujca do cierania napisu, wyrytego na woskowej tabliczce do pisania"163, a Barclay czyni nastpujc uwag do znaczenia tego sowa: Staroytne dokumenty sporzdzano albo na papirusie, rodzaju papieru wykonanego z rdzenia sitowia, albo na pergaminie sporzdzonym ze skr zwierzcych. [...] Poniewa atrament pokrywa tylko powierzchni papieru, mg by usunity bez ladu tak jakby nigdy nie istnia164. A wic, greckie sowo eksaleipsas" uyte w tym miejscu wyraa ide skasowania, anulowania, wymazania lub uniewanienia. Zapis dekretw zosta wic przez Boga uniewaniony lub skrelony. Podobnie oddaj go polskie przekady biblijne165.

a) KTRE DEKRETY ZOSTAY ZNIESIONE? Prawo Mojeszowe nie byo monolitem, ale generalnie skadao si z przepisw dwojakiego rodzaju. Tora Mojeszowa i przepisy innych ksig starotestamentowych obejmoway nie tylko wskazania moralne, ale i kultowo-obrzdowe, uwaajc jedne i drugie za pochodzce od Boga166. Do wskaza moralnych naley zaliczy z ca pewnoci Dekalog167. Czy Dekalog zawierajcy podstawowe wskazania moralne mg zosta zniesiony na krzyu? A. Jankowski omawjajc tekst z Ef 2,15 mwicy o
A. Jankowski, Listy wizienne, s. 268. 162 Z. Abramowiczwna, SGP, t. 2, s. 164. 163 R. Popowski, WSGPNT, s. 953. 164 W. Barclay, List do Kolosan, s. 69. 165 Zob. podobnie oddaj to sowo nastpujce przekady: SK, BP, BL, BWP, BW, Popowski, BG, BN, ED. 166 S. ach, List do Hebrajczykw, s. 341. 167 Zob. A. Jankowski, Podrczna Encyklopedia Biblijna, t. 2, s. 335.
161

zniesieniu Prawa susznie zauwaa, e Nie chodzi tu jednak o prawo moralne Dekalogu, ktre sprowadzone w kocu do przykazania mioci, zawsze i wszystkich obowizuje [...]168. Identyczne stanowisko wyraa Z. yko: Tylko przepisy moralne miay charakter nieprzemijajcy i w Nowym Testamencie nie zostay uchylone (Mat.5,17; Rzym.7,13) [...]"169. Obok przepisw moralnych istniay przepisy kultowo-obrzdowe dotyczce suby Boej w ziemskiej wityni170. Do tej grupy przepisw naleay np. wszystkie roczne wita ydowskie, jak pascha, wito kuczek, sdny dzie itp., zwane rwnie <<sabatami>> (3 Moj. 23, 4-38). Sobota, czyli tygodniowy dzie witeczny, do nich nie nalea. Wchodzi on bowiem w skad Dekalogu, prawa moralnego, a nie obrzdowego"171. O tego rodzaju przepisach mwi autor listu do Hebrajczykw powiadajc: To za jest obrazem czasu teraniejszego, a skada si w nim dary i ofiary, nie mogce jednak udoskonali w sumieniu tego, ktry spenia sub Bo. S to tylko przepisy tyczce si ciaa, naoone do czasu naprawy, a /polegaj/ jedynie na pokarmach, napojach i rnych obmyciach172. Zwraca uwag fakt, e autor podkrela czasowy charakter tych przepisw, stwierdzajc, e byy one naoone do czasu naprawy. Nie miay wic w przeciwiestwie do przepisw moralnych obowizywa wiecznie. Zgodnie z przeznaczeniem prawo to miao obowizywa do czasu odkupienia wiata przez Chrystusa i ustanowienia nowej suby w wityni nie ziemskiej, lecz niebieskiej 173. O zniesieniu przepisw kultowo-obrzdowych (tj. ceremonialnych) mwi nastpujce teksty: Zostaje przeto usunite poprzednie Prawo z powodu swej saboci i nieuytecznoci174. Nastpnie powiedzia: Oto id, abym spenia wol Twoj. Usuwa jedn [ofiar], aby ustanowi inn175. pozbawi On mocy Prawo przykaza, wyraone w zarzdzeniach176.
A. Jankowski, Listy wizienne, s. 406. 169 Z. yko, Moralno na co dzie, s. 29. 170 Zob. Hebr. 9,1. 171 Z. yko, Moralno na co dzie, s. 29, przypis 8. 172 Hebr. 9,9-10. 173 Z. yko, Nauki Pisma witego, s. 143. 174 Hebr. 7,18. 175 Hebr. 10,9. 176 Ef. 2,15.
168

Z. yko zuwaa, e W epoce starotestamentalnej przecie obok prawa moralnego, ktrego upostaciowaniem by Dekalog, obowizywao take prawo obrzdowe i to wanie prawo - prawo obrzdowe, majce charakter przejciowy i typiczny, czyli symboliczny, wskazujcy na doskona misj przyszego Mesjasza Chrystus wypeni i znis przez sw mier"177. Tym samym, Nie trzeba wic skada ofiar zwierzcych i innych ofiar starotestamentalnych, obchodzi dorocznych wit ydowskich np. paschy, kuczek itp., czyli tzw. sabatw ceremonialnych. Bezprzedmiotowa jest suba witynno-ofiarniczo-kapaska jako forma kultu"178. Krtko mwic: Kiedy mier Zbawiciela zniosa prawo symboli i cieni, nadal w mocy pozostao prawo moralne179. Naley zatem zauway, e istnieje zasadnicza rnica pomidzy Dekalogiem, a innymi czciami Prawa Mojeszowego. Ta rnica jest ukazana w sowach Mojesza do ludu: Oznajmi wam swe przymierze, gdy rozkaza wam peni Dziesi Przykaza i napisa je na dwch tablicach kamiennych. W tym czasie rozkaza mi Pan uczy was praw i nakazw, bycie je penili w kraju, do ktrego wchodzicie, by obj go w posiadanie180. W tym fragmencie Mojesz odrni Dziesi Przykaza, ktre Bg rozkaza wam peni od nakazw i praw, ktrych Pan nakaza mu uczy Izraelitw. Wida, e to Prawo, ktre Mojesz mia uczy Izraelitw byo oddzielnym Prawem od Dekalogu. Inny tekst uczy tego jeszcze wyraniej. Bg powiada: I ju nie dopuszcz, by noga Izraelitw posza na tuaczk z dala od ziemi, ktr daem ich przodkom - o ile tylko bd pilnie przestrzegali wszystkiego, co im przykazaem, oraz caego Prawa, ktre im nada suga mj, Mojesz181. Ten tekst przedstawia niejako dwa rne Prawa; Prawo, ktre przykaza Bg (co im przykazaem) oraz Prawo, ktre im nada [...] Mojesz. Podobnie Daniel modli si za swoim ludem, Izraelem, ktry przekroczy Twoje Prawo (Boe), a wtedy spado na niego przeklestwo, ktre zostao zapisane w Prawie Mojesza182. Znowu wida rnic pomidzy Prawem Twoim (Boym), a Prawem Mojesza. Wszelkie przeklestwa za przekroczenie Prawa Boego byy zapisane w Prawie Mojesza, ale nie zawiera ich w ogle Dekalog. Z czego ten podzia na dwa Prawa wynika? Ten podzia i idce za tym rozrnienie zostao uczynione przez samego Boga i wynika ze sposobu w jaki byy te dwa Prawa zapisane, jak byy przechowywane i jak peniy funkcj. W caym prawodawstwie starotestamentalnym, zwaszcza synajskim, Dekalog
177 Z. yko, Moralno na codzie, s. 44. 178 Tame, s. 44., przypis 2. 179 E. G. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 275.

Pwt 4:13-14. 181 2 Krl 21:8. 182 Zob. Dn 9,11.


180

zajmuje pozycj szczeglnie uprzywilejowan. Wyrniaj go spord wszystkich przepisw danych wczesnemu Ludowi Boemu nastpujce fakty: (1) osobiste ogoszenie Dekalogu przez Boga Ludowi Boemu (2 Moj. 20,1-17), podczas gdy inne przepisy przekazywa Bg swemu Ludowi za porednictwem sugi swego, Mojesza (2 Moj. 20,21.23), (2) osobiste spisanie Dekalogu przez Boga na tablicach kamiennych (2 Moj. 24,12;31,18), podczas gdy inne przepisy nadane przez Boga spisa Mojesz w ksig prawa (2 Moj. 24, 4.7.8). (3) umieszczenie Dekalogu w Arce Przymierza (5 Moj. 10,1-5), podczas gdy ksiga prawa znajdowaa si <<obok Arki Przymierza>> (5 Moj. 31,26). (4) ogoszenie Dekalogu na pocztku caego prawodastwa starotestamentalnego izraelskiego jako ustawy generalnej, konstytucyjnej, podstawy przymierza, podczas gdy inne przepisy nadane zostay pniej i byy szczegowym, dostosowanym do wczesnych warunkw historycznych i potrzeb spoeczno-religijnych rozwiniciem nauki Boej zawartej w Dekalogu"183. Inna jest rwnie funkcja i zadania tych dwch rnych Praw. Prawo Boe, Dekalog, okrelao co jest dobre, a co ze, okrelao grzech. Czytamy przecie: Przez Prawo bowiem jest tylko wiksza znajomo grzechu 184 oraz Nie wiedziabym bowiem, co to jest podanie, gdyby Prawo nie mwio: Nie podaj185. Prawo Boe okrelao grzech, ale nie byo wstanie usun grzechu. Tym zajmowao si ceremonialne Prawo Mojeszowe. To Prawo wanie okrelao w jaki sposb mona pozby si grzechu i dozna oczyszczenia. Bya to swoista ewangelia w symbolach. Prawo moralne wskazywao grzech, dawao znajomo grzechu a Prawo ceremonialne mwio co naley uczyni aby pozby si grzechu. Bardzo dobrze zostao to zilustrowane przez samego Boga w nastpujcych sowach: Jeeli jaki czowiek spord ludu ziemi zgrzeszy przez nieuwag, przestpi jedno z przykaza Pana i w ten sposb zawini, i jeeli zwrc mu uwag na jego grzech, ktry popeni, to przyprowadzi w darze za swj grzech koz bez skazy. Nastpnie woy rk na gow ofiary przebagalnej i zabije j na miejscu przeznaczonym dla ofiary caopalnej. Kapan umoczy palec we krwi i pomae ni rogi otarza ofiar caopalnych. Ca reszt krwi wyleje na podstaw otarza. Potem oddzieli cay tuszcz, tak jak by oddzielony tuszcz ofiary biesiadnej. Kapan zamieni to w dym na otarzu jako mi wo dla Pana. W ten sposb kapan dokona przebagania za niego i grzech bdzie mu odpuszczony186. Wobec powyszego trafna wydaje si uwaga, e: Nie uwzgldnienie przez
Z. yko, Moralno na codzie, s. 29. 184 Rz 3,20. 185 Rz 7,7. 186 Kp 4, 27-31.
183

badacza Biblii faktu zniesienia przez Chrystusa prawa wycznie obrzdowego przemijalnego, symbolicznego i cieniowego - prowadzi niechybnie do bdnych wnioskw jakoby Chrystus znis wszelkie prawa, w tym take Dekalog, prawo moralne, w konsekwencji zatem - do interpretacji absurdalnych i baamutnych, a dalej - do sankcjonowania bdw kultowych i obyczajowej swobody, do wnioskw bdcych zaprzeczeniem chrystianizmu w ogle"187. Jest kilka innych wyrae w wersecie z Kol 2,14, ktre mog nam pomc w identyfikacji o ktrym Prawie jest mowa. Po pierwsze, ten tekst zawierajcy dekrety obcia nas. W podobny sposb oddano to w kilku innych polskich przekadach wspczesnych188. Czy jest to jednak precyzyjne oddanie greckiego kata hemon? A. Jankowski przyznaje, e taki przekad w Biblii Lubelskiej by podyktowany przyjciem zaaenia, e cheirografon oznacza kontrakt handlowy (weksel). Jednak przyznaje, e dosowny przekad powinien brzmie: przeciw nam189. A wic cheirografon tois dogmasin nie tyle obcia nas co by skierowany przeciw nam. Zwrot ten oznacza; wrog, szkodliw dla kogo wypowied, oskarenie, przeciwko, na szkod, wbrew190. Zofia Abramowiczwna podaje, e sowo to jest uywane w znaczeniu nieprzyjaznym, przeciw; o sdzim wydajcym wyrok skazujcy191. I w taki sposb oddaje to wyraenie rwnie kilka polskich przekadw192. Wydaje si, e najbardziej odpowiedni jest przekad dokonany przez ks. Eugeniusza Dbrowskiego: Zmaza tekst zawierajcy dekrety przeciw nam wymierzone. Czy jednak w ten sposb moemy wyraa si o Prawie Mojeszowym? Moemy znale podobne wyraenia dotyczce Prawa Mojeszowego w samym Starym Testamencie. W ksidze Powtrzonego Prawa czytamy jak Bg, poleci Mojeszowi by przekaza cae Prawo Izraelowi w formie pieni. Zapiszcie teraz sobie ten oto hymn. Naucz go Izraelitw, w im go w usta, aby pie ta bya dla Mnie wiadkiem przeciwko synom Izraela. Lecz gdy zwal si na nich liczne nieszczcia i klski, ta pie wiadczy bdzie przeciw nim, gdy usta ich potomstwa jej nie zapomn. Ja bowiem znam ju dzi ich zamysy, ktrymi si kieruj, zanim wprowadz ich do ziemi, ktr im poprzysigem. Mojesz napisa t pie w owym dniu i nauczy jej Izraelitw193.
187 188 189 190 191 192 193

Tame, s. 45. Zob. SK, BP, BL, BWP, BW. Zob. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 268. R. Popowski, WSGP, s. 318. Z. Abramowiczwna, SGP, t. 2, s. 566. Zob. Popowski, BG, BB, BN, ED. Pwt. 31:19.21-22.

5. CZY PRAWO BYO NASZYM PRZECIWNIKIEM? To wanie, co byo naszym przeciwnikiem, usun z drogi, przygwodziwszy do krzya194. Mamy tutaj zastosowany semityzm polegajcy na powtrzeniu jeszcze raz myli, ktra zostaa wczeniej wyraona w pierwszej czci wersetu 14. Jest to tzw. pararelizm synonimiczny, ktry polega na tym, e obie stychy wyraaj t sam tre195. Musimy pamita, e w myli semickiej czsto stosowano takie powtrzenia, a sposb mylenia ap. Pawa by na pewno semicki. Pewnie dlatego wiersz 14b ogromna wikszo komentatorw uwaa za zdanie wzgldne, odnoszce si do zapisu196. Jako przeciwnik oddano tutaj greckie sowo hypenantios. To greckie sowo oznacza: znajdujcy si naprzeciw; przeciwny, wrogi dla kogo [...], przeciwnik, wrg197. Prawo Mojeszowe byo naszym przeciwnikiem198. Nastpnie czytamy, e cheirografon, ktry by naszym przeciwnikiem, zosta usunity z drogi. R. Popowski podaje, ze greckie sowo airo znaczy: Usuwa, niekiedy z sensem zniszczy, zabi199. Jankowski uwaa, e jest tutaj dobrze wyraone trwae usunicie"200. I znowu mamy tutaj powtrzon ide zniesienia ceremonialnego Prawa Mojeszowego. Sowo droga jest natomiast tumaczone z greckiego mesos, ktre lepiej mona odda jako rodek. Moe posiada znaczenie; znajdujcy si w rodku, rodkowy201. Jeszcze lepiej mona uchwyci t myl trwaego usunicia, gdy zdamy sobie spraw, e sowo mesos czsto pojawia si w tekstach sdowych i zawiera prawn pozycj zajmowan przez osob znajdujc si w sdzie202. Taka prawna pozycja jest ukazana np. w nastpujcym tekcie: Postawili ich w rodku i pytali: Czyj moc albo w czyim imieniu uczynilicie to?203. Naley zauway, e Piotr i Jan s sdzeni przed Sanhendrynem i w czasie przesuchania stoj w rodku. Jest to miejsce z ktrego s przedstawiane dowody, zeznania, oskarenia przed sdzi i ca sal suchaczy. Bacchiocchi pisze, e <<rodek>> w by miejscem zajmowanym w
194 195 196 197 198 199 200 201 202 203

Kol. 2,14b. Z. yko, WP, s. 161. Tame, s. 270. R. Popowski, WSGPNT, s. 624. Mwiy ju o tym poprzednie teksty, zob. Pwt. 31,19. Tame, s. 14. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 270. Tame, s. 387. Zob. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, przypis 33, s. 364. Dz. 4,7.

centrum sdu albo zgromadzenia przez wiadka oskarenia204. I wanie cheirografon tois dogmasin (Prawo Mojeszowe) by takim stojcym porodku sali sdowej naszym przeciwnikiem, ktry nas oskara przed Bogiem. Co ciekawe taka bya wanie rola Prawa Mojeszowego. Wecie t Ksig Prawa i pocie j obok Arki Przymierza Pana, Boga waszego, a niech tam bdzie przeciwko wam jako wiadek205. Cheirografon zosta wic przygwodony do krzya. Bardzo dobrze zostao to wyraone przez Pawa gdy pisze: Z tego przeklestwa Prawa Chrystus nas wykupi - stawszy si za nas przeklestwem, bo napisane jest: Przeklty kady, ktrego powieszono na drzewie206. Chrystus wzi ten oskarajcy nas cheirografon na Siebie i przygwodzi do krzya. Prawo Mojeszowe, bdce naszym oskarycielem przed Bogiem zostao usunite, a szatan i jego anioowie stracili jakkolwiek podstaw do oskarania ludu Boego.

S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 364. 205 Pwt. 31:26. por. Joz. 24,27. 206 Ga. 3:13.
204

ROZDZIA IV - TRIUMF CHRYSTUSA NAD WIATEM DUCHW Po rozbrojeniu Zwierzchnoci i Wadz, jawnie wystawi /je/ na widowisko, powidszy je dziki Niemu w triumfie207. W wersecie tym aposto gosi triumf Chrystusa nad mocami ciemnoci. Najprawdopodobniej faszywi nauczyciele w Kolosach gosili, e Prawo ceremonialne wci obowizuje, a Kolosanie nieprzestrzegajc tego Prawa poddaj si pod wadanie Zwierzchnoci i Wadz". Kim s te Zwierzchnoci i Wadze208? SDA Biblical Commentary uwaa, e Te terminy mog dotyczy ziemskich wadcw (k. 12,11; Tt. 3,1) lub nadnaturalnych istot (por. Ef. 6,12)209. Negatywny opis, ktry zosta w tym miejscu odmalowany, wiadczy, e trzeba si przychyli do rozwizania, ktre tu widzi moce demoniczne sprawujce nad ludzkoci tyrani na skutek jej grzechw210. S to wic, moce demoniczne, przeciwne ludowi Boemu, ktre sprawuj kontrol nad upad ludzkoci211. Stosowane przez Apostoa Pawa okrelenia, takie jak moce, zwierzchnoci, wadcy, byy nazwami rozmaitych poziomw hierarchii zych duchw. Dla antycznego czowieka cay wszechwiat by polem bitwy212. Aby w jaki sposb zdoby przychylno tych nadnaturalnych mocy, nawoywali do ascezy, kultu aniow i do przestrzegania w sposb legalistyczny niektrych praktyk starotestamentalnych. Prawdopodobnie Chcc uzyska ochron przed tymi mocami kosmicznymi i zwierzchnociami, <<filozofowie>> Kolosan nakaniali chrzecijan do kultu i adoracji mocy anielskich (2, 5.18.19.23) oraz do uprawiania praktyk rytualnych i ascetycznych (2, 11.14.16.17.21.22)213. Pawe gosi, e owe Zwierzchnoci i Wadze zostay rozbrojone. Wyraenie

207 208 209 210 211 212 213

Kol 2,15. gr. archas kai tas eksusias. SDA BC t.7, s. 204. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 271. Zob. Kol. 1,16; 2,10. W. Barclay, List do Efezjan, s. 158. S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 357.

to opisuje fakt historyczny, ktry zaistnia si w przeszoci 214. Jako rozbroi przetumaczono gr. sowo apekdusamenos, ktre dosownie oznacza [...] pozbawi kogo odziey. Tutaj prawdopodobnie oznacza <<pozbawi kogo zbroi>>, <<obrabowa>>215. Moemy odczyta takie znaczenie tego greckiego sowa w tym miejscu gdy zostao ono powizane z triumfem imperatora216. Zgadza si z tym W. Barclay, ktry uwaa, e wyraenie to oznacza odebranie broni i pancerza pokonanemu wrogowi217. Zostaa tutaj uyta Metafora militarna nawizujca do odbierania pokonanemu wrogowi jego zbroi i wszelkich dbr218. Podobna analogia zostaa uyta przez samego Jezusa w obrazie o dwch Mocarzach: Gdy mocarz uzbrojony strzee swego domu, bezpieczne jest jego mienie. Lecz gdy mocniejszy od niego nadejdzie i pokona go, zabierze ca bro jego, na ktrej polega, i upy jego rozda219. Czytamy nastpnie, e Bg te rozbrojone i pokonane Zwierzchnoci i Wadze wystawi /je/ na widowisko220. A. Jankowski podaje, e rdosw, za ktrym idziemy w przekadzie, mwi o zrobieniu z kogo widowiska [...]221. Pawe chcia w szczeglny sposb zaakcentowa ten fakt i pewnie dlatego powiza go z jawnoci. Widowisko to miao aspekt publiczny, aposto mwi, e stao si to jawnie. Gr. sowo paresia posiada odcie publicznej, oficjalnej jawnoci, tak jak mniej wiecej w J, 4. 26; 11, 54; 18, 20; Dz. 14, 19; 28, 31222. Susznie zatem zauwaono w SDA Biblical Commentary: Okrutna mier Chrystusa na Kalwarii spowodowaa, e Szatan i jego legiony zostay zdemaskowane przed caym wszechwiatem jako mordercy i maniacy223. Szatan zosta rozbrojony, zosta pozbawiony ora, ktry mg przeciwko nam wytacza. By to grzech. Tak dugo jak problem grzechu nie zosta rozwizany, szatan mia realne prawo oskara lud Boy. Jednak gdy Bg na krzyu Golgoty rozwiza problem grzechu, jedyny or zosta mu wytrcony z rk. Szatan i posuszni mu anioowie zostali wystawieni na widowisko. Inaczej mwic, zostao jawnie wobec
214 215 216 217 218 219 220 221 222 223

Zob. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 271. SDA BC t.7, s. 204. Zob. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 271. W. Barclay, List do Kolosan, s. 70. GPNT, s. 954. k 11, 21-22. gr. edigmatisen. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 272. Tame, s. 272. SDA BC t.7, s. 205.

caego wszechwiata wykazane i obnaone jego niecne dziaanie wobec ludu Boego. Od tej chwili jego oskarenia s bezpodstawne. Bg odnis triumf w Chrystusie i to publicznie wobec caego wszechwiata. Aposto powiada dalej, e Bg powidszy je dziki Niemu w triumfie. W tym zwizym opisie jest zawarta [...] czynno, jakiej dokonywa zwyciski imperator w Rzymie po przyznaniu mu przez senat prawa do triumfu. Do uroczystego rytuau triumfu naleao m. in. i to, e w orszaku, przed kwadryg triumfatora zaprzon w biae konie prowadzono skutych jecw224. Rzymianie mieli taki zwyczaj, e pokonanych krlw i wodzw pokazywali ludowi, prowadzc ich w triumfalnym pochodzie225. Bya to forma upokorzenia. Jaka jest zatem gwna myl, ktr aposto chce nam przekaza? w. Pawe widzi w mylach Jezusa jako zwycizc na czele kosmicznego triumfalnego pochodu, w ktrym id te siy za, aby kady mg przekona si, e zostay rozgromione na zawsze226. Ich ostateczny koniec jest ju przesdzony, to tylko kwestia czasu.

ROZDZIA V - NIEBEZPIECZESTWO LEGALISTYCZNYCH PRAKTYK Niechaj wic nikt o was nie wydaje sdu co do jedzenia i picia bd w sprawie wita czy nowiu, czy szabatu. S to tylko cienie spraw przyszych, a rzeczywisto naley do Chrystusa227. Zwrot niechaj wic nawizuje do przedtem wyraonych uwag. Gr. sowo oun to partykua wystpujca zawsze w postpozycji; w NT najczciej jako spjnk wynikowy [...]. Jako spjnik wynikowy oznacza, e co jest rezultatem czego wczeniej powiedzianego; wic, zatem, przeto228. I tak zreguy oddaj t partyku wszystkie polskie przekady. Jest to mae ale wane sowo. Wie ono to co zostanie za chwil powiedziane z tym co zostao powiedziane w wierszach 14 i 15 oraz wczeniejszych.

224 225 226 227 228

A. Jankowski, Listy wizienne, s. 272. GPNT, s. 954. W. Barclay, List do Kolosan, ss. 70-71. Kol 2,16-17. R. Popowski, WSGPNT s. 447.

1. SDZENI W zwizku z sdzeniem zosta uyty tutaj gr. czasownik krino, ktry jest neutralny i nie oznacza <<potpienia>>, lecz <<sdzenie>>: obojtnie - aprobujco czy dezaprobujco229. I cho sowo to oznacza rozrnia, uwaa; postanawia; rozsdza, sdzi230 to czsto wystpuje rwnie w znaczeniu osdza negatywnie, krytykowa, oskara, potpia231. A kontekst Kol 2,16 wskazuje na krytyk negatywn. Jest to z pewnoci nawizanie do opinii jakie wyraali faszywi nauczyciele wzgledem Kolosan. Powodem tej krytyki s takie praktyki jak jedzenie i picie oraz wito, nw ksiyca i szabat. Pawe chce powiedzie: "Nikt nie ma prawa was osdza z powodu nieprzestrzegania przepisw Prawa Mojeszowego poniewa Prawo obrzdowe zostao zniesione, anulowane".

2. JEDZENIE I PICIE Dwie praktyki, ktre zaatakowano to jedzenie i picie232. Tradycyjna interpretacja adwentystyczna uwaaa, e jest to idiomatycznym lub stylizowanym odniesieniem do ceremonialnych ofiar skadanych w izraelskiej wityni233 i widziaa w tych wyraeniach synonimy ofiar z pokarmw i napojw. Jednak gr. brosis i posis nigdy nie zostay uyte w LXX na okrelenie takich ofiar. Natomiast gr. okrelenia jakie dla takich ofiar uywa LXX to odpowiednio thusia i spendo234. Najczciej jednak przewaa interpretacja goszca, e wspomniane dwie praktyki dotycz przepisw pokarmowych mwicych o zwierztach czystych i nieczystych235. Tak interpretowali to i nadal generalnie interpretuj np. Baptyci Dnia Sidmego. Ten pogld podziela zreszt wikszo egzegetw Nowego Testamentu236. Warto zauway, e powodem takiej interpretacji moe by fakt, e wedug opinii niektrych komentatorw, w tekcie jest mowa nie o jedzeniu i piciu a o pokarmie i napoju. Tak oddaj gr. wyraenia brosis i posis niektre przekady237. Rzeczywicie, moemy wwczas odnie wraenie, e mamy do czynienia z
229 230 231 232 233 234

S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 369. R. Popowski, WSGPNT s. 348. Tame, s. 349. gr. en brosei kai en posei. Lekcje biblijne 1994, III kwarta, s. 60. Zob. W. F. Arndt, F. W. Gingrich, A Greek-English Lexicon of the New Testament,

769. Zob. Kp. 11, 236 Zob. W. Barclay, List do Kolosan, s. 75. 237 Zob. BP, BW.
235

pewnymi produktami. Jednak nie s to dokadne przekady, bowiem gr. brosis i posis nie oznaczaj pokarmu i napoju. Co wic oznaczaj? Wyraaj [...] zawsze sam czynno jedzenia (Rz 14,17; 1Kor 8,4; 2Kor 9,10), nie za pokarm, oznaczony przez <<broma>>. [...] Tak samo wic trzeba rozumie <<posis>> rwnolegle zestawione tu i w Rz. 14,17 - jako <<picie>>238. A wic, brosis i posis wystpuje tutaj jednoznacznie w znaczeniu czynnoci, a nie <<pokarmu i napoju>>239. W taki sposb tumacz to niektre polskie przekady biblijne240. Stary Testament nie zawiera adnych restrykcji ascetycznych dotyczcych pokarmw lub napojw. E. Dbrowski pisze, e powstyrzymywanie si od pewnych napojw [...] zasadniczo nie znane jest Prawu mozaistycznemu241. Dlatego jak przyznaje to inny katolicki biblista Augustyn Jankowski nie idzie tu o pokarmowe przepisy Tory dotyczce zwierzt czystych i nieczystych ale raczej o dodatkowe posty i zakazy dyktowane pobudkami ascezy242. e rzeczywicie chodzi o rygorystyczne zakazy o charakterze bezwzgldnie ascetycznym wynika jasno z w. 21, gdzie rzecznicy faszywej filozofii nawoywali Kolosan sowami: Nie bierz ani nie kosztuj, ani nie dotykaj ... ,!. Takie praktyki suyy unianiu siebie i nieoszczdzaniu ciaa243. By moe byy to praktyki z rodzaju tych, jakie chwali u eseczykw Jzef Flawiusz244, a o ktrych bya mowa wczeniej w rozdziale Herezja w Kolosach. Interpretacja dostrzegajca tutaj pewne ascetyczne praktyki postne, wydaje si najbardziej prawdopodobna. Cay sprawa, wobec tego, nie dotyczy ofiar z pokarmw lub pynw, ani czystych lub nieczystych pokarmw, ale - jak zauway protestancki biblista R. C. H. Lenski - idzie tu o przepisy kiedy je, kiedy pi lub kiedy poci"245. By moe krytykowano Kolosan za nieprzestrzeganie ydowskich dni postu podobnych do tych o ktrych mwi prorok Ezechiel246 i Jezus w przypowieci o faryzeuszu i celniku247. 3. WITO, NW I SZABAT Greckie sowo meros, ktre przetumaczono tutaj jako w sprawie znaczy
238 239 240 241 242 243 244 245 246 247

A. Jankowski, Listy wizienne, s. 273. D. H. Stern, KDNT, s. 835. Zob. SK, Popowski, BT, BP. E. Dbrowski, Dzieje Pawa z Tarsu, s. 501. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 273. Kol. 2,23. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 273. cyt. za S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 366. Zob. Zach. 7, 3-6; 8, 19. Zob. k. 16,

dos. w czci, ale w znaczeniu <<w sprawie>> zachodzi u Jzefa Flawiusza (Antiq 15,3,4) i Filona (In Flacc. 171)248. Sowo to ma rwnie znaczenie: w tym przypadku, pod tym wzgldem, w tej sprawie: 2 Kor 3,10; 9,3; 1 P 4,16v249, moe oznacza take Udzia; dzia, miejsce w czym [...]250. Osd Kolosan, przez faszywych nauczycieli, dotyczy ich braku udziau we wspomnianych praktykach. Jakie wito, nw, czy szabat ma na myli Pawe? wito to gr. heorte, ktre oznacza zawsze ktre z dorocznych wit nakazanych przez Tor251. Ile byo tych wit? Byy trzy wita w roku, podczas ktrych Izraelici gromadzili si w wityni252. Byy to: Przaniki, Pidziesitnica, Namioty253. One to wanie byy cieniem wskazujcym na Odkupiciela i wszystkie zostay ustanowione ju po zaistnieniu grzechu. Gr. noumenia oznacza nw Ksiyca czyli pocztek miesica. By to hebr. Rosz-Chodesz, ktry rozpoczyna si wtedy, gdy po raz pierwszy mona dostrzec Ksiyc w nowiu, czyli dzie lub dwa po jego koniunkcji ze Socem254. Takich nowi miesica byo 12, a gdy by rok przestpny to 13. Czy jednak Pawe mia na myli kady nw, czy moe tylko pewien okrelony nw w roku? Wszystkie nowie nie mog by cieniem gdy one rwnie tak jak szabat tygodniowy zostay wyznaczone przez Boga zanim jeszcze czowiek zgrzeszy255, nie mog by wic cieniami wskazujcym na Chrystusa. Kiedy jednak bardziej szczegowo przyjrzymy si zagadnieniu, to zauwaymy, e by w kalendarzu ydowskim jeden nw w szeglny sposb wyrniony przez Boga, ktry by nowiem dorocznym, ceremonialnym i zosta ustanowiony po upadku w grzech, by wic cieniem wskazujcym na Zbawiciela. By to pierwszy dzie sidmego miesica, Dzie Trbienia256. Nw ten by szczeglnym dniem, kiedy trzeba byo zaprzesta pracy. Wypada tylko raz w roku i by w przeciwiestwie do innych nowi dniem odpoczynku257 i specjalnych ofiar258.

248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258

A. Jankowski, Listy wizienne, s. 273. R. Popowski, WSGPNT s. 387. Tame, s. 387. A. Jankowski, Listy wizienne, s. 273. E. G. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 412. Zob. Wj 23,14-17; Pwt 16,16. D. H. Stern, KDNT, s. 835. Zob. Rdz. 1,14. Zob. Kp. 23, 24-25; by to 1 Tiszri tzw. Rosz Haszana. Zob. Am. 8, 5. Zob. Lb 29,1-6.

Natomias szabat w tym miejscu to 259gr. sabaton, ktry jest liczb mnog od sowa sabata i oznacza szabaty, a nie szabat. Ale mimo, e zostaa uyta tutaj l. mn. to wnioskujc z caego kontekstu mia Pawe na uwadze z ca pewnoci l. poj. Forma liczby mnogiej sabaton czsto posiada znaczenie l. poj. Czy jest moliwe, aby Pawe mia na myli w tym miejscu szabat z Dekalogu? 4. CZY SZABAT Z DEKALOGU BY CIENIEM? Na te trzy praktyki musimy spojrze w wietle w. 17, ktry jest kluczem do zrozumienia w. 16260. Jest tak dlatego, e werset ten okrela prawdziw natur tych szczeglnych dni. Brzmi on nastpujco: S to tylko cienie spraw przyszych, [...]. Aposto ma wic na uwadze takie wito, nw, czy szabat, ktre s cieniem spraw przyszych. Wszystkie cienie zostay dane przez Boga po upadku czowieka w grzech, wwczas gdy zasza potrzeba wybawienia z grzechu. Ich celem byo wskazywa na nadchodzcego Zbawiciela. Dopki nie zaistnia grzech, nie istniaa potrzeba zbawienia i tym samym nie istniay adne cienie wskazujce na zbawienie. Aby odpowiedzie na kluczowe dla nas pytanie; czy Pawe w Kol 2,16 pisze o szabacie - sidmym dniu tygodnia, czy moe ma na myli jaki inny szabat np. doroczny, musimy najpierw odpowiedzie na pytanie, kiedy zostay nadane przez Boga cienie? I czy szabat tygodniowy jest rwnie takim cieniem? Czym jest cie? Znaczenie jakie ma cie w Nowym Testamencie dobrze przedstawia Frank B. Holbrook, gdy pisze: Termin ten moe take nabra odcienia zapowiadania, jak w Hebr. 10,1 [...]261. Cienie zapowiaday przyjcie Zbawiciela i zostay dane dopiero kiedy zaistnia grzech, ale nie wczeniej. Dopki nie byo grzechu nie istniaa potrzeba odkupienia i przyjcia Zbawiciela. Nie byo wwczas adnych cieni tego co ma przyj. adne cienie (zapowiedzi) nie byy dane w Edenie gdy nie byo takiej potrzeby. Szabat jednak zosta dany zanim pojawi si grzech na wiecie, dlatego wic nie moe by cieniem. Od samego pocztku by uczyniony jako pamitka doskonaego rajskiego stworzenia, a nie jako cie odkupienia z grzechu i przeklestwa z nim zwizanego 262. Cienie obrazuj i zapowiadaj zbawienie w Chrystusie, lecz kiedy Bg ustanawia szabat nie byo jeszcze potrzeby zbawienia z grzechu, gdy nie byo adnego grzechu. Czy zanim pojawi si grzech bya potrzeba jakiejkolwiek zapowiedzi lub cienia majcego wskazywa na zbawienie w Chrystusie? Oczywicie, e nie!!! Zanim pojawi si grzech czowiek cieszy si doskonaym pokojem z Bogiem w doskonaym
259 49

SDA BC, t. 7, s. 206. 261 F. B. Holbrook, Pojednawcze kapastwo Jezusa Chrystusa, s. 61. 262 Zob. Rdz. 3, 17-24.
260

Krlestwie Edenu i mia pene prawo do drzewa ycia w porodku raju. Adam i Ewa kiedy mieszkali w Edenie nie potrzebowali adnych cieni tego co ma przyj gdy oni nie potrzebowali adnego odkupienia z grzechu. Pierwsza zapowied odkupienia i przyjcia Zbawiciela pojawia si dopiero kiedy pojawi si grzech. Bg wyrzek wwczas do wa, sprawcy grzechu, nastpujce sowa: Wprowadzam nieprzyja midzy ciebie a niewiast, pomidzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiady ci gow, a ty zmiadysz mu pit 263. Bya to pierwsza obietnica przyjcia Zbawiciela - potomstwa niewiasty - i wanie od tej pierwszej zapowiedzi przyjcia Zbawiciela, naley liczy pojawienie si cieni i innych zapowiedzi odkupienia. Szabat - sidmy dzie tygodnia jest pamitk stworzenia doskonaego wiata w cigu szeciu dni. Jeszcze zanim pojawi si grzech Bg pobogosawi szabat i powici go jako dzie odpocznienia dla czowieka. W tym doskonaym rajskim Krlestwie Edenu dopki nie zaistnia grzech szabat by witym dniem odpocznienia. A gdy Bg ukoczy w dniu szstym swe dzieo, nad ktrym pracowa, odpocz dnia sidmego po caym swym trudzie, jaki podj. Wtedy Bg pobogosawi w sidmy dzie i uczyni go witym; w tym bowiem dniu odpocz po caej swej pracy, ktr wykona stwarzajc264. Dopki Adam nie zgrzeszy nie istniaa potrzeba jakichkolwiek cieni. Jednak szabat i cay porzdek siedmiu dni tygodnia zosta ustalony przez Boga zanim jeszcze pojawi si grzech i pojawia si potrzeba odkupienia. Skoro cienie istniej od upadku w grzech zatem szabat nie moe by zaliczony do cieni wspomnianych przez Pawa, istnia bowiem zanim grzech si pojawi. 5. KOL 2,16 A SZABATY CEREMONIALNE Wynika z tego, e szabat z Kol 2,16 to jaki doroczny, ceremonialny szabat, a nie szabat z Dekalogu, ktry nie mg by cieniem. Jednak niektrzy biblici niezgadzaj si z takim rozwizaniem i przedstawiaj argumenty majce dowodzi, e mimo wszystko mamy tutaj do czynienia z szabatem cotygodniowym. Np. Samuel Bacchiocchi w swojej wietnej ksice Od soboty do niedzieli przedstawia szereg argumentw za szabatem cotygodniowym w Kol 2,16. Warto przyjrze si tym argumentom, tym bardziej, ze wedug S. Bacchiocchiego "sowo sabbaton, uyte w Kol. 2,16, nie moe odnosi si do adnego dorocznego sabatu ceremonialnego"265. Dlaczego? Jednym z jego argumentw jest to, e niemal wszyscy komentatorzy uwaaj, e
Rdz. 3,15. 264 Rdz. 2, 2-3. 265 S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 375.
263

Kol 2,16 przedstawia logiczn i progresywn sekwencj szczeglnych okresw czasu doroczne (wito), miesiczne (nw), tygodniowe (szabat). Jednak ta rzekomo logiczna sekwencja moe by zudna. Spjrzmy chociaby na tekst w 2 Krn. 8, 12-13: Wwczas kaza Salomon skada Panu w ofierze caopalenia na otarzu Paskim, ktry postawi przed sieni, aby zgodnie z porzdkiem kadego dnia wedug nakazu Mojesza skada ofiary w szabaty, dni nowiu ksiyca i w trzy uroczystoci roku: w wito Przanikw, w wito Tygodni i w wito Namiotw. Jest tu przedstawiona identyczna sekwencja jak w Kol 2,16 tyle, e w odwrotnej kolejnoci. Jednak w tekcie tym wyraenie szabat musi obejmowa, oprcz szabatu cotygodniowego, rwnie przynajmniej jeden doroczny, ceremonialny szabat zwany Dniem Pojednania. Gdyby tak nie byo, dzie ten byby wyczony z tego cyklu jako doroczny szabat ceremonialny. Nie by on przecie witem, ani nowiem, ale by na pewno szabatem. Gdzie wobec tego umiecilibymy, w tej logicznej sekwencji, Dzie Pojednania? Wedle wszelkich prawide logiki naley wic przyj, e wyraenie szabat z 2 Kron 8,13 obejmuje rwnie szabat doroczny, Dzie Pojednania. A skoro tak, to nic nie stoi na przeszkodzie aby przyj, e i w Kol 2,16 mowa jest rwnie o Dniu Pojednania. Naley take zwrci uwag, e tekst z Kol 2,16 nie obejmuje wszystkich szabatw, ale tylko te szabaty, ktre s cieniem rzeczy przyszych. A jeeli szabat cotygodniowy nie by cieniem mona przyj, e Pawe mia na myli doroczny szabat, Dzie Pojednania, ktry na pewno by cieniem. W SDA Biblical Commentary moemy przeczyta nastpujce uzasadnienie dla tego twierdzenia: Typ szabatu, ktry rozwaamy jest ukazany przez fraz <<S to tylko cienie spraw przyszych>> (Kol. 2,17). Tygodniowy szabat jest pamitk wydarzenia z pocztku historii ziemi (Rdz. 2,2-3; Wj. 20,8-11; PP 48). Std <<szabaty>> - o ktrych Pawe gosi, e s cieniem wskazujcym na Chrystusa - nie mog tyczy si tygodniowego szabatu wyznaczonego przez czwarte przykazanie, ale musz dotyczy ceremonialnych dni odpocznienia, ktre znalazy swoje wypenienie w Chrystusie i Jego krlestwie (zob. Kp. 23,6-8.15.16.21.24.25.27.28.37.38)266. Inny argument S. Bacchiocchi sformuowa nastpujco: "Jest zatem lingwistycznie niemoliwe interpretowanie tego ostatniego jako odniesienia do Dnia Pojednania albo do jakichkolwiek innych ceremonialnych sabatw, skoro nie s one nigdy okrelane po prostu mianem sabbata"267. Czy tak jest istotnie? Owo nigdy zmusza do poszukiwania wyjtkw. Zobaczmy najpierw co oznacza sowo sabaton. Sabaton to l. mn od gr. sowa sabata. Sowo sabaton jest uyte w Nowym Testamencie take w znaczeniu tydzie. Np. w k. 18,12 czytamy, e faryzeusze
SDA BC, t.7, s.206 267 S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, s. 374.
266

pocili dwukrotnie w sabaton. A wic widzimy, e sabaton nie zawsze musi oznacza cotygodniowy szabat. Co ciekawe, zarwno szabat cotygodniowy jak i doroczny szabat ceremonialny, Dzie Pojednania s w Starym Testamencie okrelone identycznie. W hebr. jest to szabat a w LXX ten sam zwrot to wanie sabata. Sam S. Bacchiocchi przyznaje Faktem jest, e zarwno sabat, jak i tzw. Dzie Pojednania s okrelone w jzyku hebrajskim cznym wyraeniem <<szabat szabaton>> co oznacza <<sabat, dzie cakowitego odpoczynku>> (2 Moj. 31,15; 35,2; 3 Moj. 23,3.32; 16, 31)" 268. Skoro zostay uyte identycznie te same okrelenia, zarwno do jednego jak i do drugiego szabatu, dlaczego nie mog by objte tym samym okreleniem sabaton. Dlaczego wyraenie sabaton z Kol. 2,16 nie moe obejmowa Dnia Pojednania? Ale czy rzeczywicie, okrelenie sabata nigdy nie zostao uyte w stosunku do jakiegokolwiek szabatu ceremonialnego? Z ca pewnoci identyczne okrelenie szabat (hebr szabat i gr. sabata) zostao uyte na okrelenie dorocznego szabatu ceremonialnego - 15 nisan - przynajmniej dwukrotnie w Kp. 23, 11.15, i jest to dokadnie to samo sowo, ktre jest uywane na okrelenie szabatu cotygodniowego. On dokona gestu koysania snopa przed Panem, aby by przez Niego askawie przyjty. Dokona nim gestu koysania w nastpnym dniu po szabacie. [...] I odliczycie sobie od dnia po szabacie, od dnia, w ktrym przyniesiecie snopy do wykonania nimi gestu koysania, siedem tygodni penych. Szabat o ktrym mowa w tych wersetach to 15 Nisan - pierwszy dzie siedmiodniowego wita Przanikw. By to dzie odpoczynku i wsplnego zgromadzania si. By to rwnie dzie w ktrym Izraelici, po spoyciu Paschy, wyszli z Egiptu. Nastpnego dnia po szabacie ceremonialnym, ktrym by 15 Nisan czyli w dniu 16 Nisan - kapan koysa snopem pierwocin przed Panem i od tego dnia odliczano 50 dni, ktre wzynaczay nastpne wito, wito Pidziesitnicy. Oto co w tym temacie pisze A. Urban: W w. 15 wyraz szabat mona rozumie jako sobot lub te jako odpoczynek witeczny. [...] Faryzeusze natomiast rozumieli s z a b a t jako wito i konsekwentnie liczyli <<drugi dzie szabatu>> zawsze jako 16 Nisan, bez wzgldu na to, czy by on niedziel, czy innym dniem tygodnia269. Podobnie uwaaa E. G. White. Oto co napisaa ona na temat wita Paschy: Dzie pierwszy i dzie sidmy tygodnia byy dniami witych zgromadze, kiedy nie wolno byo wykonywa adnej pracy najemnej. W czasie drugiego dnia wit skadano przed Panem pierwsze owoce tegorocznych niw i zbiorw270. Drugi dzie wit to oczywicie 16 Nisan, ktry nastpowa po dorocznym szabacie.
Tame, s. 374. 269 A. Urban, Jezus Chrystus, t. II, s. 35. 270 E. G. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 414.
268

S to niezbite argument, e hebr. termin szabat i gr. sabata, powszechnie uywany na okrelenie szabatu - sidmego dnia tygodnia, zosta zastosowany take chociaby do dorocznego szabatu ceremonialnego, jakim by pierwszy dzie wita Przanikw, 15 nisan. Nic wic, nie stoi na przeszkodzie, aby sabaton z Kol. 2,16 obejmowa rwnie doroczny szabat ceremonialny jakim by Dzie Pojednania. Moglibymy wobec tego tekstowi z Kol 2,16 nada nastpujce znaczenie: Niechaj wic nikt o was nie wydaje sdu [...] w sprawie wita [tj. Przanikw, Pidziesitnicy i Namiotw] czy nowiu [tj. Dnia Trbienia], czy szabatu [tj. Dnia Pojednania]. S to tylko cienie spraw przyszych [...].

ROZDZIA VI - PROROCZA WARTO CIENI S to tylko cienie spraw przyszych, a rzeczywisto naley do Chrystusa271. Natur cienia (gr. skia) ju potrosze omwilimy. Powiedzielimy, e w. 17 jest kluczem do zrozumienia w. 16. I w tym znaczeniu ropztrywalimy go poprzednio. Warto spojrze na ten wiersz jeszcze raz i podj prb poznania gbi jaka jeszcze si w nim kryje i sprbowa wnikn gbiej w znaczenie cienia w teologii ap. Pawa. Zastanwmy si wobec tego co oznacza gr. skia uyte w tym miejscu przez apostoa? Jaka jest natura cieni o ktrych Pawe wspomina, czy s one bezwartociowe, czy straciy jakiekolwiek znaczenie, jak rol odgrywaj obecnie w yciu ludu Boego? W podobnym znaczeniu i kontekcie jak w Kol 2,17 gr. skia zostao uyte przez autora Listu do Hebrajczykw, gdzie czytamy: Prawo bowiem, posiadajc tylko cie przyszych dbr, a nie sam obraz rzeczy, przez te same ofiary, corocznie cigle skadane, nie moe nigdy udoskonali tych, ktrzy si zbliaj272. Wedug W. Barclaya Cie po grecku brzmi <<skia>> i znaczy mglisty ksztat, sylwetka, forma bez treci. Cie nie daje waciwego obrazu rzeczy273. Cie jedynie w niedoskonay sposb przedstawia rzeczywisto. Jest zaleny w swoim istnieniu od czego, jakiego ciaa, ktre go rzuca i koczy si z chwil nastania teje rzeczywistoci. Mona wobec tego podsumowa, e Wyraz <<skia>> oznacza jak
Kol 2,17. 272 Hbr 10:1. 273 W. Barclay, List do Hebrajczykw, s. 153.
271

niedoskona reprodukcj obrazu274 czyli [...] co, co nie posiada wasnego istnienia, ale tylko jest sabym i niewyranym wyobraeniem jakiej rzeczywistoci275. Czym jest ta rzeczywisto? Nasz tekst mwi, e cie jest rzucany przez sprawy przysze. Wyraenie sprawy przysze zawiera w sobie bez wtpienia aspekt proroczy, wskazujcy - w momencie nadania cieni - na przyszo. Na ten proroczy aspekt zwraca uwag F. Holbrook gdy pisze, e nazwanie ziemskiej wiatyni i jej rytuaw <<cieniem>> (skia) oznacza co wicej ni to, e rytuay te jedynie w przyblieniu przedstawiay Boe prawdy Izraelitom. Rytuay te byy take proroctwem w symbolach. Dodaway wierzcym nadziei wskazujc na przysze, lepsze rzeczy276. Czym s te przysze, lepsze rzeczy? Naley zauway, e cie w naszym tekcie jest skontrastowany z ciaem i [...] jest przeciwstawieniem rzeczywistoci (soma), jak obraz jest pewnym przeciwiestwem rzeczy, ktr przedstawia277. Owe sprawy przysze to nic innego ni ciao Chrystusa, ktre oznacza zapewne i samego majcego przyj Mesjasz, jak i Jego Koci. Przecie [...] wyraenie <<Ciao Chrystusa>> posiada wiele znacze. Okrela si nim albo indywidualne ciao Jezusa, albo Jego Ciao eucharystyczne lub wreszcie to Ciao, ktrego czonkami my wszyscy jestemy i ktrym jest Koci278. Cie ma znaczenie tylko w powizaniu z ciaem, ktre go rzuca. Stern pisze: <<Cie>> ma oczywicie due znaczenie, ale wiksz jeszcze wag i warto ni cie ma ciao, ktre rzuca w cie, rzeczywisto za nim stojca, bo ona naley do Mesjasza279. Te szczeglne okresy czasu - o ktrych mwi w. 16 - uczyy i wci ucz wielkiego planu zbawienia i wskazyway na wydarzenia majce nastapi tak w yciu Jezusa, jak i w yciu Jego Ciaa - Kocioa. Wobec tego maj one kolosalne znaczenie w lepszym poznaniu planu odkupienia, ktry Bg przygotowa. Naley zwrci jeszcze uwag, e Wikszo przekadw [...] - umniejsza znaczenie wit ydowskich, protekcjonalnie wtrcajc swko <<tylko>> (bd jaki jego odpowiednik)280. Nadaje to witom pejoratywne znaczenie pozbawiajc je gbszego znaczenia w teraniejszoci. Swka tego nie ma jednak w orginale greckim. Jednak uycie przez Pawa swka s a nie byy w stosunku do wymienionych okresw czasu dowodzi, e wci przypisywa cieniom du warto. Z pewnoci
274 275 276 277 278 279 280

S. ach, List do Hebrajczykw, s. 206. Tame, s. 230. F. Holbrook, Pojednawcze kapastwo Jezusa Chrystusa, s. 42. SNT, s. 196. STB, s. 147. KNT, s. 836. Tame, s. 836, zob., BT, BP, BL,SK.

nie jest to warto soteriologiczna ale na pewno dydaktyczna. Ciekw uwag czyni na temat ydowskich wit Stern: wita maj w i s t o c i e swoj wag - poniewa to Bg nakaza narodowi ydowskiemu je obchodzi, przypominaj one ydom o Bogu i o tym, czego dokona. S jednym z Boych sposobw przycignicia narodu ydowskiego bliej do Niego281. Podobnie pisze Holbrook: Nie trzeba chyba wyjania, e <<obraz>> czy <<cie>>, cho nie tak wany jak <<orygina>> i <<rzeczywisto>>, nadal odgrywaj wan rol w objanieniu zarwno dawnym, jak i wspczesnym wierzcym poszczeglnych aspektw planu zbawienia282. Podobnie wypowiada si Ellen G. White, podkrelajc warto Prawa symboli i rytuaw dla wspczesnych chrzecijan. Pisze ona: Lecz fakt, e my, yjcy dzisiaj, jestemy obdarzeni wikszym i silniejszym wiatem, wcale nie upowania nas do lekcewaenia sabszych promieni, ktre w dawnych czasach symbolizoway przyjcie Chrystusa na ziemi283. 1. WITO, NW I SZABAT - NOWOTESTAMENTOWE WYPENIENIE CIENI Co wobec tego powinnimy uczyni aby na nowo odkry t warto i wag cieni dla naszego duchowego ycia? Celnej rady udziela adwentystyczny teolog Zdzisaw Ples: Chrzecijanie, ktrzy akceptuj cao nauk Pisma witego, mog przeledzi <<ewangeli starotestamentow>> oraz jej symbolik i porwna j z nowotestamentowymi faktami urealnionymi w ofierze Jezusa Chrystusa284. Uczynimy zgodnie z t rad i porwnamy starotestamentow symbolik zawart w witach, nowiu i szabacie z jej nowotestamentowym wypenieniem w yciu Jezusa Chrystusa i Jego Kocioa. wito, nw i szabat byy proroctwem wskazujcym na Chrystusa i Boy Koci. Cay Boy plan zbawienia czowieka zosta zawarty w tych szczeglnych okresach czasu nakazanych przez Boga. Uczyy one i nadal ucz o sposobie zbawienia i pojednania czowieka z Bogiem. S to wielkie supy milowe, ktre postawi Bg aby pouczy upady rodzaj ludzki o drodze zbawienia. Zdzisaw Ples zauwaa: Nie przypadkowo w okresie wit paschy rozpocza si katorga Chrystusa. Nie przypadkiem wniebowstpienie dokonao si po czterdziestu dniach od Jego zmartwychwstania. Nie przypadkiem w pidziesitym dniu zosta Koci ubogacony wielkimi darami Ducha wietego. To wszystko jest powizane wanie ze witami izraelskimi285.
281 282 283 284 285

Tame, s. 836. F. Holbrook, Pojednawcze kapastwo Jezusa Chrystusa, s. 42. E. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 277. Z. Ples, ar wtpliwoci, s. 158. Tame, s. 157.

a) WITO PASCHY CZYLI PRZANIKW Pascha rok w rok przypominaa Izraelitom o pierwszym wydarzeniu, ktre nastpi w Boym planie zbawienia. Pascha miaa by zarwno pamitk, jak i symbolem, nie tylko wskazujcym na wyzwolenie z Egiptu, ale take na przysze wyzwolenie, ktrego dokona Chrystus, uwalniajc swj lud z niewoli grzechu. Baranek ofiarny symbolizowa <<Baranka Boego>>, w ktrym jest nasza jedyna nadzieja zbawienia"286. Przebywajc w Egipcie w niewoli, Izraelici zatracili cze dla Boga i popadli w gbokie odstpstwo. Dlatego Egipt jest symbolem grzechu. Pascha wypadaa w miesicu Nisan287, ktry by pocztkiem miesicy, bdzie pierwszym miesicem roku"288. Pascha bya jedynie pocztkiem i rozpoczynaa Boy plan zbawienia. Pierwszym wydarzeniem w Boym planie zbawienia czowieka bya mier i zmartwychwstanie Chrystusa. Pewne odniesienie do tego wydarzenia mamy ju w Edenie, kiedy sam Bg zabi baranka by jego skrami okry nago Adama i Ewy289. Przez dziesi dni wybierano baranka, ktry mia by bez skazy290. Przechowywano go a do 14 dnia miesica i mia by zabity wieczorem o zachodzie soca przez cae zgromadzenie291. Chrystus by takim Barankiem. Chrystus bowiem zosta zoony w ofierze jako nasza Pascha292. Krwi zabitego baranka pomazywano odrzwia domw - nasze serca musz by pomazane krwi Chrystusa. Wiecie bowiem, e z waszego, odziedziczonego po przodkach, zego postpowania zostalicie wykupieni nie czym przemijajcym, srebrem lub zotem, ale drogocenn krwi Chrystusa, jako baranka niepokalanego i bez zmazy293. O pnocy przechodzi anio mierci i zabija wszystkich pierworodnych w domach, ktrych odrzwia nie byy pomazane krwi baranka294. wito miano obchodzi przez okres siedmiu dni295. Siedem dni - to symbol caego chrzecijaskiego ycia. To obraz ycia w posuszestwie Bogu, w czystoci, w
E. G. White, Patriarchowie i Prorocy, s. 206. 287 Inna nazwa dla tego miesica to Abib. Miesic ten wypada na przeomie naszego marca i kwietnia. 288 Wj 12,2. 289 Zob. Rdz 3,21. 290 Zob. Wj 12,3-5. 291 Zob. Wj 12,6. 292 1 Kor 5,7. 293 1 P 1,18-19. 294 Zob. Wj 12,12-13. 295 Zob. Wj 12,5.
286

przestrzeganiu Boych przykaza. Z domw usuwano kwas, symbol grzechu296. Tak przeto odprawiajmy wito nasze, nie przy uyciu starego kwasu, kwasu zoci i przewrotnoci, lecz - przanego chleba czystoci i prawdy297. Dnia 14 Nisan by zabijany baranek. Natomiast w dniu 15 Nisan wychodzono z Egiptu i spoywano przany chleb298. 16-tego Nisan kapan wykonywa gest koysania przed Panem snopem jczmienia z pierwocin299. Po wicie Paschy, w dniu 16 nisan, [...] skadano Bogu w ofierze - wedug starego zwyczaju - pierwszy snop skoszonego w dolinie Cedronu jczmienia. Dawni chrzecijanie widzieli w tej ceremonii obraz Chrystusa, ktrego mier przeistacza ycie, podobnie jak obumierajce ziarno, posiane w ziemi"300. Wszystko to wskazywao na Jezusa Chrystusa jako Boego Baranka. Jezus umar wieczorem w dniu 14 Nisan. 15 Nisan spoczywa w grobie. 16 Nisan zmartwychwsta jako pierwocina z umarych. Tymczasem jednak Chrystus zmartwychwsta jako pierwszy spord tych, co pomarli [...]. Chrystus jako pierwszy, potem ci, co nale do Chrystusa, w czasie Jego przyjcia301. W org. tekcie greckim zamiast sowa pierwszy jest uyte sowo pierwocina302. Zmartwychwstay Chrystus by pierwocin, ktr 16 Nisan ofiarowano Panu. Chrystus zmartwychwsta jako pierwszy z tych, ktrzy usnli. By prawzorem potrzsanego snopu. Jego zmartwychwstanie nastpio w dniu, kiedy tene snop mia by zoony przed Panem. Ta symboliczna ceremonia odbywaa si od ponad tysica lat. Z pl zbierano pierwsze kosy dojrzaego zboa, i kiedy ludzie szli do Jerozolimy na wito Paschy, nieli potrzsajc pierwsze snopy, by wyrazi dzikczynienie Bogu. Zanim nie odbya si ta uroczysto, nie wolno byo dotkn sierpem kosw ani rozpocz zwzki zbiorw. Snop ofiarowany Bogu by symbolem zbiorw. Podobnie Chrystus by symbolem pierwszych zbiorw wielkiego duchowego niwa, ktre miao by zebrane dla krlestwa Boego. Jego zmartwychwstanie jest wzorem i zapowiedzi zmartwychwstania wszystkich zmarych wiernych"303. Izraelici byli w Egipcie niewolnikami faraona, pozbawionymi jakiejkolwiek nadziei. Lecz zostali uwolnieni z niewoli, nie na podstawie wasnych zasug, ale na podstawie Boego dziaania, na podstawie przelanej krwi baranka zostali uwolnieni. ask bowiem jestecie zbawieni przez wiar. A to pochodzi nie od was, lecz jest
296 297 298 299 300 301 302 303

Zob. Wj 12,19-20. 1 Kor 5,8. Zob. Kp 23,5-6. Zob. Kp 23,10-11. A. Urban, Jezus Chrystus, t. II, s. 218. 1 Kor 15,20.23. Zob. przypis w BT do tego tekstu. E. G. White, ycie Jezusa, s. 623.

darem Boga: nie z uczynkw, aby si nikt nie chlubi304.

b) WITO PIDZIESITNICY Kiedy wypadaa Pidziesitnica? ydzi mieli odliczy od 16 Nisan siedem penych tygodni i jeden dzie (tj. 49 dni + 1 dzie) co daje liczb 50 dni. Std nazwa Pidziesitnica lub wito Tygodni. Czytamy w Biblii: I odliczycie sobie od dnia po szabacie, od dnia, w ktrym przyniesiecie snopy do wykonania nimi gestu koysania, siedem tygodni penych, a do dnia po sidmym szabacie odliczycie pidziesit dni i wtedy zoycie now ofiar pokarmow dla Pana305. Siedem penych tygodni to symbol peni, komletnoci. Oznacza to, e ofiara zoona na krzyu przez Jezusa zostaa w caej peni zaakceptowana przez Ojca Niebieskiego. Musiaa rwnie nastpi inauguracja suby witynnej w niebie, ktr rozpocz Chrystus. Dowodem, e ofiara zoona przez Chrystusa zostaa w caej peni przyjta przez Boga Ojca byo wanie wylanie Ducha w306. wito to ma rwnie nazw wita niw307, gdy tego dnia rozpoczynano niwa pszenicy. Jest tu zawarty proroczy aspekt wicy fizyczne zbiory zb z duchowymi zbiorami ludu Boego308. To wito obrazuje pierwsz cz duchowego niwa dusz, s tu zobrazowane pierwsze dusze przyczone do Boego Kocioa. Wie si z tym jeszcze inna nazwa dla tego wita, mianowicie wito Pierwocin 309, gdy tego dnia ofiarowano przed Panem dwa bochenki chleba upieczone z pierwocin pszenicy310. Sowo pierwociny zawsze oznacza to co pierwsze i najlepsze311. Te dwa chleby z pierwocin obrazuj dwa ludy - ydw i pogan. Pierwszy chleb to nawrceni z ydw ok. 3000 dusz312. ydzi s nazwani pierwocinami313. Drugi chleb to nawrceni z

304 305 306 307 308 309 310 311 312 313

Ef 2,8-9. Kp 23,15-16. por. Pwt 16,9-10. Zob. Dz 2,32-33. Zob. Wj 23,16. Zob. Mt 9,37-38. Zob. Wj 34,22. Zob. Kp 23,17.20. Zob. STB, s. 663. Zob. Dz 2,41. Zob. Jk 1,18; Rz 8,23.

pogan w domu Korneliusza, gdzie rwnie nastpio wylanie Ducha w314. Wedug biblijnej tradycji w wito Pidziesitnicy zostao nadane Prawo na grze Synaj i zawarte zostao przymierze pomidzy Bogiem a Izraelem315. Duch w. wypisa Boe Prawo w naszych sercach i czyby dzieem przypadku byo to, e Duch wity zstpi na nowy Izrael w dniu Pidziesitnicy?316 . c) WITO NAMIOTW wito Namiotw byo obchodzone od 15 do 21 Tiszri317. Byo ono ustanowione na pamiatk zamieszkiwania Izraelitw w namiotach gdy wdrowali po pustyni do ziemi obiecanej. Owe szaasy wykonane gwnie z lici palmowych nietrwaego i tymczasowego materiau - przypominay, e ycie na ziemi jest tylko pielgrzymk do obiecanej ojczyzny. wito to symbolizuje krucho i tymczasowo naszego ycia. Nasze obecne ycie jest yciem w namiocie co wiadczy o tymczasowoci. Biblia mwi, ze nasze miertelne ciaa s namiotami, a my jestemy w drodze do ziemi obiecanej, Nowej Ziemi318. My rwnie mieszkamy w namiotach zanim wejdziemy do Boego Krlestwa319. Narodzenie Pana Jezusa w ciele rwnie zostao nazwane mieszkaniem w namiocie320. Inna nazwa tego wita to wito Zbiorw321. Byo to wito koczce zbiory owocw. Jest to wic symbol zakoczenia zbiorw dusz ludzkich do Krlestwa Boego ze wszystkich narodw322. Wypadao ono na kocu roku"323 co jest obrazem czasw koca. W symbolu tego wita jest zawarte proroctwo, e w czasie koca nastpi wielkie zbiory dusz ludzkich. Czas aski zakoczy si ewangelizacj jakiej jeszcze wiat nie widzia. Ostatni dzie moe by symbolem wylania Ducha w., deszczu wieczornego na zakoczenie niw. wiadczyyby o tym sowa, ktre wyrzek Pan Jezus wanie w ostanim dniu wita Namiotw: W ostatnim za, najbardziej uroczystym dniu wita, Jezus stojc zawoa dononym gosem: Jeli kto jest spragniony, a wierzy we Mnie niech przyjdzie do Mnie i pije! Jak rzeko Pismo: Strumienie wody ywej popyn z
314 315 316 317 318 319 320 321 322 323

Zob. Dz 10,44-48. Zob. L. I. Mashchak, Epokowe wydarzenia, s. 103. Tame, s. 103. Zob. Kp 23,34.39.42. Zob. Mt 25,34. Zob. 2 Kor 5,1; 2 P 1,13. Zob. A. Urban, Jezus Chrystus, t. I, s. 107. Zob. Wj 23,16. Zob. Pwt 16,13. Wj 23,16.

jego wntrza. A powiedzia to o Duchu, ktrego mieli otrzyma wierzcy w Niego; Duch bowiem jeszcze nie by /dany/, poniewa Jezus nie zosta jeszcze uwielbiony324. d) NW - DZIE TRBIENIA Co to jest nw? Nw miesica jest dniem rozpoczynajacym kady miesic. Pocztek kadego miesica obwieszczano dmc w trby z baranich rogw. Jednak pierwszego dnia sidmego miesica trby oznajmiay pocztek szczeglnego nowiu dorocznego Dnia Trbienia325. By to dzie odpoczynku i naboestwa. W ten sposb wyrniano sidmy miesic, Tiszri jako najbardziej uroczysty miesic w roku. Nw rozpoczyna nowy miesic. Zatem ten dzie rozpoczyna co nowego w Boym planie zbawienia, now er, nowy cykl szczeglnych dni, ktre w tym miesicu wypaday. Trbienie byo symbolem ogaszania, przygotowania, zebrania rozproszonych326. Jako, e ten dzie jest na pocztku miesica, a pniej nastepuje Dzie Pojednania zwizany z ofiar zoon przez Jezusa na Golgocie i Jego sub w niebieskiej wityni, zapewne wic, chodzi aby przygotowa si na to wydarzenie. Trba symbolizuje ogaszanie i zbieranie. Ten dzie symbolizowa rozpoczcie przez Jezusa ogaszania ewangelii o Krlestwie Boym. Byo to co nowego 327. Rozpocza si era Ewangelii. Rozpoczcie zwiastowania przez Jezusa Ewangelii byo naprawd radosnym i wielkim trbieniem i zbieraniem rozproszonych dzieci Boych328. W teologii adwentystycznej Dzie Trbienia mia przygotowa ludzi i zwrci ich uwag na rozpoczcie suby Chrystusa w miejscu najwitszym w niebieskiej wityni. Jest to zwizane z dziaalnoci kaznodziejsk Williama Millera i ruchem adwentowym w XIX wieku. e) SZABAT - DZIE PRZEBAGANIA Dzie Przebagania wypada 10-tego Tiszri, czyli w sidmym miesicu i dzie ten by uroczystym szabatem. Dziesitego dnia sidmego miesica jest Dzie Przebagania. Bdzie to dla was zwoanie wite. Bdziecie poci i bdziecie skada Panu ofiary spalane. Bdzie to dla was uroczysty szabat329. W tym dniu arcykapan wchodzi do miejsca najwitszego wityni. Dokonywao si to tylko raz w roku, i to tego wanie dnia. Mg to uczyni jedynie sam arcykapan. W jakim celu to wszystko si dziao: Bo tego dnia bdzie za was
324 325 326 327 328 329

J 7,37-39. Zob. Lb 29,1; por. Kp 23,24-25. Zob. Iz 27,13; Mt 24,31; por. 1 Kor 14,8. Zob. k 16,16. Zob. J 11,49-52. Kp 23,27.32.

dokonywane przebaganie, aby oczyci was od wszystkich grzechw. Przed Panem bdziecie oczyszczeni330. Tego dnia dostarczano arcykapanowi dwa kozy, jeden reprezentowa PanaChrystusa a drugi Azazela-szatana331. Zwierz reprezentujce Chrystusa byo zabijane symbolizujc w ten sposb mier Chrystusa na krzyu. Arcykapan kropi krwi zabitego koza nad ubagalni i przed ni w miejscu najwitszym. Dokonywa w ten sposb oczyszczenia wityni z grzechw332. Podobnie Chrystus zoywszy na Golgocie ofiar ze swego ycia. Trzeciego dnia zmartwychwsta i nastpnie jako arcykapan wstapi do Ojca by rozpocz pierwsz faz swej suby w miejscu witym333. Nastpnie przechodzi do miejsca najwitszego wityni by tam przed ark przymierza rozpocz drugi etap suby w szeczeglny sposb zwizanej z oczyszczeniem wityni z grzechw tam wniesionych. witynia w niebie potrzebowaa rwnie oczyszczenia. I prawie wszystko oczyszcza si krwi wedug Prawa, a bez rozlania krwi nie ma odpuszczenia /grzechw/. Przeto obrazy rzeczy niebieskich w taki sposb musiay by oczyszczone, same za rzeczy niebieskie potrzeboway o wiele doskonalszych ofiar od tamtych334. Adwentyci wierz, e jest to symbol dwufazowej suby Chrystusa jako arcykapana w wityni niebieskiej. Druga faza suby Chrystusa w miejscu najwitszym - ktr obrazowa wanie Dzie Przebagania, rozpocza si 22 padziernika 1844 r. n.e335.

330 331 332 333 334 335

Kp 16,30. Zob. Kp 16,7-8. Zob. Kp 16,15-17. Zob. Hbr 9,12.24. Hbr 9,22-23. Zob. C. M. Maxwell, Powiedz to wiatu, ss. 51-55.

ZAKOCZENIE Fragment z Kol 2,14-17 jest niewtpliwie trudnym tekstem, lecz teza o jego antyszabatniej wymowie jest z pewnoci mocno nacignita. Tekst ten by zazwyczaj interpretowany jako goszcy uniewanienie szabatu i jego przybicie do krzya razem z caym Prawem starotestamentowym. Pomimo tego, e taka interpretacja dominowaa w historii Kocioa, to moglimy rwnie zauway, e istniaa interpretacja umiejca dostrzec warto zawart w dniu szabatu. Ap. Pawe wypowiedzia wspomniane zdanie w licie do Kolosan, licie, ktry pisany by jako polemika z gosicielami niebezpiecznej synkretycznej herezji. Herezja ta bya zlepkiem wierze gnostycko-judaistyczno-chrzecijaskich. Wiele wskazuje, e bya to grupa zwizana z krgami esseskimi. Gosili oni nadal wano ceremonialnego Prawa Mojeszowego i nakaniali do jego przestrzegania chrzecijask gmin w Kolosach. Z ich pogldami polemizuje Pawe i w tym kontekcie naley czyta ten fragment. Analiza poczona z interpretacj wskazuje, e aposto mia na myli Prawo ceremonialne zwizane z dorocznym szabatem ceremonialnym - Dniem Przebagania i innymi witami i to wanie to Prawo obrzdowe zostao przybite do krzya i zniesione. Byo ono cieniem wskazujcym na majcego przyj Mesjasza i gdy spenio swj cel przestao obowizywa. Lecz pomimo tego nie stracio do koca swego znaczenia i wci ma wielk warto dydaktyczn uczc o Boym planie zbawienia. Staraem si wykaza, e szabat cotygodniowy nie by cieniem wskazujcym na przyszo, na Chrystusa, ale raczej wskazywa na przeszo, na stworzenie. Wskazaem take pokrtce w jaki sposb cienie, ktre wymieni ap. Pawe w w. 17 wskazyway na Chrystusa i w jaki sposb On je wypeni. Uwaam wic, e teza o antyszabatniej wymowie tego tekstu, przy bliszym zbadaniu kontekstu i analizie poszczeglnych sw, nie ma gbszego uzasadnienia. BIBLIOGRAFIA 1. Abramowiczwna Z., Sownik Grecko-Polski, Pastwowe Wydawnictwo

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.

Naukowe, Warszawa 1958-1965. Amusin J. D., Rkopisy znad Morza Martwego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1963. Arndt W. F., Gingrich F. W., A Greek-English Lexicon of the New Testament, University of Chicago Press, Chicago 1957. Bacchiocchi S., Od soboty do niedzieli, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1985. Ball B. W., The English Connection, James Clarke, Cambridge 1981. Barclay W., List do Efezjan, Wydawnictwo Sowo Prawdy, Warszawa 1981. Barclay W., List do Hebrajczykw, Wydawnictwo Sowo Prawdy, Warszawa 1983. Barclay W., List do Kolosan, Wydawnictwo Sowo Prawdy, Warszawa 1986. Bednarski W., W Obronie Wiary, Wydawnictwo Ewangelizacyjne Abigail, Gdask-Toru 1997. Bdziesz mg y wiecznie w raju na ziemi, Watch Tower Bible and Tract Society of Pensylwania 1984, wyd. pol. Biblia Tysiclecia (Pismo wiete Starego i Nowego Testamentu), Wydawnictwo Pallotinum, Pozna-Warszawa, 1980. Chrostowski W., (red.), Katolicki Komentarz Biblijny, Oficyna Wydawnicza Vocatio Warszawa 2001. Danielou J., Marrou H. I., Historia Kocioa, tom I, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1986. Dbrowski E., (red.), Podrczna Encyklopedia Biblijna, Ksigarnia w. Wojciecha, Pozna 1959. Dbrowski E., Dzieje Pawa z Tarsu, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1953. Dbrowski E., Konfrontacje, Ksigarnia w. Wojciecha, Pozna 1970. Dbrowski E., Pismo wite Nowego Testamentu, Ksigarnia w. Wojciecha, Pozna 1960. Douglass H. E. , Lekcje biblijne, III kwarta 1994, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1994. Dunkel J., Apokalipsa, Orion plus, 2004. Flawiusz J., Dawne Dzieje Izraela, Pozna 1962. Flawiusz J., Przeciw Apionowi, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1996. Flawiusz J., Wojna ydowska, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1992. Harrington W. J., Klucz do Biblii, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1984. Henry R. L., The Sabbath, Gods Creation for Our Benefit, American Sabbath Tract and Communication Council, Janesville 1996. Holbrook F. B., Pojednawcze kapastwo Jezusa Chrystusa, Chrzecijaski

26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46.

Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 2002. Jankowski A., Listy wizienne, Pallottinum, Pozna 1962. Johnson P., Historia chrzecijastwa, Wydawnictwo Atext, Gdaska 1995. Kowalski S., Pismo wite Nowego Testamentu, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1985. Leon-Dufour X., Sownik Nowego Testamentu, Ksigarnia w. Wojciecha, Pozna 1986. Leon-Dufour X.,Sownik Teologii Biblijnej, Pallottinum, Pozna 1990. ach S. List do Hebrajczykw, Pallottinum, Pozna 1959. yko Z., Moralno na co dzie, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1983. yko Z., Nauki Pisma witego, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1989. yko Z., Wstp do Pisma witego, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1987. Mashchak L. I., Epokowe wydarzenia, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 2004. Maxwell C. M., Powiedz to wiatu, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa wydanie I. Michalski M., Antologia Literatury Patrystycznej tom I, ks. Instytut Wydawniczy Pax 1975 Warszawa. Miedzynarodowy Komentarz do Pisma wietego, (praca zbiorowa), Wydawnictwo Ksiy Werbistw Verbinum, Warszawa 2000. Ples Z., ar wtpliwoci, Wydawnictwo Wyszej Szkoy TeologicznoHumanistycznej Signa Temporis, Podkowa Lena 2004. Polok W., Bohaterowie wiary, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1990. Polok W., Szkice z dziejw chrzecijastwa, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1994. Popowski R., Wielki Sownik Grecko-Polski Nowego Testamentu, Oficyna Wydawnicza Vocatio Warszawa 1994. Popowski R., Wojciechowski M., Grecko-Polski Nowy Testament-wydanie interlinearne, Oficyna Wydawnicza Vocatio Warszawa 2006. Romaniuk K., Nowy Testament bez problemw, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1983. Rubinkiewicz R., Wprowadzenie do apokryfw Starego Testamentu, Wydawnictwo KUL, Lublin 1987. Sanford D. A., A Choosing people: The History of Seventh Day Baptists,

47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57.

Broadman Press, 1992. Scholastyk S., Historia Kocioa, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1986. Seventh-day Adventist Bible Commentary, t. 1-7, Review and Herald Publishing Association, D. C., Washington 1953-1966. Stavrinides K. J., The Colossian heresy, The Good News of The World Tomorrow, Rocznik XXXVI, 1989, nr 4, s. 24. Stern D. H., Komentarz ydowski do Nowego Testamentu, Oficyna Wydawnicza Vocatio Warszawa 2004. Strand K. A., (red.), The Sabbath in Scripture and History, Review and Herald Publishing Association, D. C., Washington 1982. Tokarczyk A., Marcin Luter, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1985. Turkanik H., Dekalog, Wydawnictwo aska i Pokj, Warszawa 1988. Urban A., Jezus Chrystus, Pallotinum, tom I-II, Pozna 1952. White E. G., Patriarchowie i Prorocy, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1988. White E. G., ycie Jezusa, Chrzecijaski Instytut Wydawniczy Znaki Czasu, Warszawa 1984. Wierusz-Kowalski J., Liturgika, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1956.

1. 2. 3.

4.

5.

rda internetowe (aktualne na kwiecie 2007): Andrews J. N., History of the Sabbath, Battle Creek 1873; ksika zamieszczona na portalu: http://www.maranathamedia.com. Bates J., The Seventh-day Sabbath a Perpetual Sign, New Bedford 1847; ksika zamieszczona na portalu: http://www.maranathamedia.com. Dbrowski B., Sabat w Licie do Kolosan 2,16 inaczej, [w] Wiadomoci biuletyn dla duchownych Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego, 5/1989; artyku zamieszczony na stronie: http://www.przystan.jezus.pl/web-pl/index-pl.htm. Preble T. M., A Tract, Showing that the Seventh Day Should Be Observed as the Sabbath, instead of the First Day, Nashua 1845; ksika zamieszczona na portalu: http://www.maranathamedia.com. White J., The Present Truth, Middletown 1849-1850; numery czasopisma zamieszczone na portalu: http://www.maranathamedia.com.

You might also like