You are on page 1of 17

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

RAFA ILNICKI*

GLOBALIZACJA TECHNICZNA JAKO PROCES AUTONOMIZACJI


PRZEMYSU PROGRAMW

elem artykuu jest ukazanie gwnych tez oraz wynikajcych z nich konsekwencji, ktre uwaam za najistotniejsze dla okrelania procesu globalizacji technicznej do-

konujcej si przez przemys programw (Stiegler, 2009, 3). Po okreleniu horyzontu mylowego, ktry pozwala podj refleksj nad zmianami globalizacyjnymi, przedstawiam strategie opanowywania oraz intensyfikacji tych zmian, poniewa wanie pomidzy tymi symultanicznie wystpujcymi tendencjami autonomizuj si przemysy programw. Zyskuj one zatem wzgldn niezaleno w stosunku do swoich wasnych projektantw i programistw, stajc si rdem zglobalizowanej technicznie kultury w postaci eksploatowanych rynkowo magazynw pamici. W podsumowaniu ukazuj efekt takiej zmiany, ktra uniezalenia pami jednostkow oraz kulturow od lokalnej, terytorialnej i materialnie obecnej kultury na rzecz globalnej, zdeterytorializowanej (Stiegler, 2009, 65), wirtualnie1 obecnej i dostpnej za porednictwem mediw technicznych i pamici skomercjalizowanej przez przemysy programw, ktre dziaaj w ramach przemysw pamici. Wprowadzam pojcie globalizacji technicznej na okrelenie wszystkich zmian, ktre powoduj powstanie planetarnej sieci pocze midzy uytkownikami i wykorzystywanymi przez nich technologiami (technologie te wykorzystuj take uytkownikw w tym sensie, e stanowi oni zasb systemw autoregulacji globalizacji technicznej). Bd porusza si w krgu mylicieli takich jak Bernard Stiegler, Gilbert Simondon, Martin Heidegger, Peter Sloterdijk, Gilles Deleuze. Owi intelektualici najbardziej przy__________________________

Rafa Ilnicki jest stypendyst Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na Pojcia wirtualnoci nie przeciwstawiam pojciu realnoci, lecz wskazuj na to, e pami wirtuali-

rok 2012.
1

zowana technicznie moe by aktualizowana w niemal nieskoczony sposb z rn intensywnoci, podczas gdy pami kulturowa dotychczas bya wyposaona w symboliczne sterowniki pamici pozwalajce na zawsze ograniczone ucielenienie podug okrelonych norm.

41

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

czynili si do zasymilowania techniki, rozumianej przede wszystkim na sposb cybernetyczny, do filozofii, szczeglnie za do filozoficznej krytyki kultury 2. Zatem technika i namys nad globalizujc si rzeczywistoci wykraczaj poza opozycje techniki i myli. Tym samym umoliwia to samookrelenie si dyscyplin zintegrowanych w obliczu problemw wyaniajcych si ze zoonych procesw globalizacji technicznej. Dlatego te filozofia w poczeniu z cybernetyk dostarcza narzdzi pozwalajcych zrozumie metamorfozy wspczesnej kultury. Twierdz, e wspczesne procesy globalizacyjne dokonuj si gwnie za porednictwem mediw, przez ktre rozumiem zarwno mass media jako rodki transmisji kultury oraz biotechnologie, bioinformatyk, nanotechnologie, technologie sterowania klimatem. wiat poddany takim procesom medialnego globalizowania si staje si rzeczywistoci samoglobalizujc si, to znaczy mechanizmy opanowywania rzeczywistoci przez technik s ju ustawione na samopowtrzenie pewnych dziaa technicyzacyjnych, ktre to w coraz wikszym stopniu intensyfikuj ten proces. Mwimy w tym kontekcie o samoorganizacji, autoregulacji oraz samowtywrczoci jako o tendencjach wyraajcych systemowe rozumienie omawianych procesw. Dlatego s to tendencje rozpowszechniania technologii informatycznych i sieciowych, ktrych nie mona powstrzyma ani usun poprzez przywrcenie jakiego minionego stan kultury. Zasadniczym problem staje si moliwo sterowania tak pojtymi procesami czy to w wersji absolutnej, czy te wzgldnej polegajcej na ukierunkowaniu aktualizacji tendencji technicznych, ktre mog doprowadzi do trwaej destabilizacji lub zniszczenia kultury (destrukcji do takiego stopnia, w ktrym pewne jej dziedziny nie byyby odtwarzalne). Kolejna wana teza dotyczy technicznoci samej rzeczywistoci. Problemem nie jest obecno technologii informatycznych, kultury audiowizualnej, ale fakt, e globalizacja dokonuje si zupenie innymi sposobami ni to byo moliwe dotychczas, czyli w czasach przed-technicznych, kiedy to technika bya jeszcze moliwa do opanowania i zarzdzania przez kultur. Peter Sloterdijk mwi o powolnoci globalizacji, ktra rozpocza si ju w staroytnoci3. Dlatego mwienie o przyspieszeniu moliwe staje si dopiero w dobie nowoczesnych technologii. Globalizacja przez niemieckiego filozofa rozumiana jest jako teoria mediw, czyli teoria rozprzestrzeniania si kultury za porednictwem rnych technologii jej transmisji. Bernard Stiegler twierdzi, e socjo-geneza podsumowuje techno__________________________

2 3

Por.: wypowied Wojciecha Chyy http://www.kulturawizualna.pl/archives/152 [20.05.2011] O dynamice tych przeksztace traktuje trylogia sfery. (Por.: Sloterdijk, 1998, 1999, 2004).

42

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

genez, gdzie techno-geneza jest wzgldem niej pierwotna (Stiegler, 2009, 2). Zatem procesy spoeczne s odniesieniem do przeszych zmian technicyzacyjych jako, e kultura nie nada za technik, nie funkcjonuje na tej samej prdkoci. Akceleracja techniczna zrywa z symbolicznoci na rzecz protokow transmisji stechnicyzowanej kultury. Nie mwimy ju o ewolucji jako o nastpowaniu po sobie paradygmatw, ktre byyby wyrniane na podstawie wzgldnie staych wsprzdnych symbolicznych, lecz odnosimy si do prdkoci globalizacji technicznej. Wanie w takim rozumieniu naley umieszcza skutki wprowadzania kolejnych technologii. S one aktualizowane na lepo, to znaczy nie s poddawane procesom deliberacji i namysu, ktre pozwalayby na selekcj tego, co ma suy faktycznemu postpowi ludzkoci oraz tego, co przyczynia si jedynie do wzrostu innowacyjnoci bez uwzgldnienia negatywnych skutkw asymilacji danych form globalizacji technicznej przez kultur. Realizuje si tutaj zupenie odmienny sposb mylenia: to ju nie technika jest ewaluowana z rnych perspektyw etycznych, lecz liczy si prdko wprowadzania zmian. To wanie prdko globalizacji technicznej uzasadnia j sam nie musi ona znajdywa potwierdzenia wyraonego w jakiej akceptacji. Jednak ta sama technologia bdc globalnie rozpowszechnion moe by w odpowiednim czasie kompatybilna z socjo-genez i suy postpowi ludzkoci, za gdy jest wprowadzana bez wzgldu na stan socjo-genezy danego spoeczestwa, to prdko wprowadzania nowych technologii moe przyczyni si do niszczenia socjo-genezy przez techno-genez, ktra dla kultury jest techno-exodusem opuszczeniem kultury przez jej warstw symboliczn w wyniku instalowania niekompatybilnej z ni technicznej podstawy. Socjo-geneza ustpuje akceleracji nie ma warunkw, by kultura za ni nadya. Zmiany te zachodz zarwno w perspektywie indywidualnej, jak i jednostkowej, bdc ze sob silnie skorelowane. Wspczenie poszukuje si metod opanowania globalizacji technicznej poprzez wprowadzanie rnych strategii majcych na celu wyhamowanie jej prdkoci. Maj one na celu nie wyeliminowanie technologii (nie jest to do koca moliwe), lecz spowolnienie prdkoci globalizacji technicznej, ktra opanowuje poszczeglne kultury w nierwnomiernym stopniu doprowadzajc je do degradacji oraz sabnicia.

43

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

STRATEGIE MAJCE NA CELU POWSTRZYMA GLOBALIZACJ TECHNICZN W wyniku globalizacji technicznej jako odpowied na jej skutki powstaj rne strategie: ekologii umysu (Bateson 1972), trzech ekologii (Guattari 2000), szarej ekologii (Virilio 2009), ekosystemw pomysw (FCForum 2011), ktre maj na celu humanizowanie zmian technicyzacyjnych. Polegaj one na poddaniu ich kulturowemu zwierzchnictwu i opanowywaniu tak, aby zmiany technologii sieci i programw nie uczyniy rzeczywistoci jej podlegej, a tym samym nie skazayby gatunku ludzkiego, by sta si biernym obserwatorem zachodzcych przeksztace. Maj one za zadanie niwelowa dezorientacj jednostek w transformujcej si na sposb techniczny kulturze, tak by przy niemoliwoci spowolnienia i powstrzymania przyspieszajcego postpu, mogy chocia odczy si od ich totalizujcego wpywu. Humanizowanie globalizacji technicznej polega na wprowadzeniu strategii pozwalajcych na uznanie ludzkiej aktywnoci w procesie implementowania zmian wynikajcych z technicyzacji. Kwesti jest tutaj nie tylko wymiar pracy, ale caociowo rozumiana egzystencja i bycie w kulturze. W przypadku propozycji Felixa Guattariego nie jest konicznym niszczenie techniki czy te aktywne przeciwstawianie si technicyzacji, ale wprzgnicie i zintegrowanie tych procesw w kulturze. Odniesieniem jest tutaj pojcie kreatywnoci media techniczne nie miayby alienowa czowieka, ale umoliwia mu kreatywne wsptworzenie zaporedniczonego w mass mediach wiata. Propozycja ta zakada, e odpowiednio wyregulowane i dostrojone zmiany technicyzacyjne mog suy w charakterze wspomagania oraz koordynacji procesw kreatywnych. Dzi jednak te dziaania, zreszt zgodnie z intencj Guattariego, dotycz gwnie twrczoci artystycznej. Autor koncepcji dromologii nauki o prdkoci, Paul Virilio w projekcie szarej ekologii mwi o koniecznoci powstrzymywania postpu technicznego dokonujcego si bez uwzgldnienia spustosze, jakie powoduje. Reakcj na procesy globalizacyjne s take wszelkie inicjatywy wolnego oprogramowania, w tym take wolnej i darmowej, dostpnej dla kadego edukacji. Kolektyw FcForum mwi zatem o ekosystemach projektw oraz o federacjach aktywnoci. Faktycznie taka opcja mogaby spowodowa, e inne sieci np. sieci transferu i tworzenia wiedzy, byyby konkurencyjne, a jeli nie, to przynajmniej bardziej widoczne dla uytkownikw. Ekosystem projektw to faktycznie doskonay pomys, aby zagwarantowa z jednej strony otwarto tego ekosystemu na nowe poczenia zgodne z jego polityk pocze, a z drugiej

44

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

strony gwarantowa mu spoisto i ogranicza rozproszenie na setki tysicy nie powizanych ze sob witryn. Celem istnienia tych strategii jest humanizowanie postpu technicznego. Jeli jednak przyoymy je bezporednio do mass mediw, to wydaj si one niewystarczajce. Dzieje si tak nie z powodu ich konceptualizacji i pomysw na rozwizanie poszczeglnych kwestii, ale przyczyn ich ograniczonego zasigu jest autonomizowanie i automatyzowanie systemw technicznych, ktre uzaleniaj si od regulacji kulturowych prowadzc do trwaej integracji socjo-genezy i techno-genezy, a w duej perspektywie wymiany fundamentw kultury z symbolicznych na techniczne. Dokonuje si to nie na zasadzie jakiego nagego zerwania, technologicznej emancypacji, lecz poprzez implementacje coraz to bardziej zoonych rozwiza samoorganizacyjnych, ktre pozwalaj na dziaanie techniki we wzgldnej niezalenoci od kontroli sprawowanej przez czowieka. PRZEMYSY PROGRAMW Te strategie s zasileniem dla przemysu programw stanowi one aktywne to przemian techno-globalizacyjnych. To co byo pomylane jako forma kontestacji procesw technicyzacyjnych staje si powodem rozwinicia wspomnianych przedsibiorstw 4, poniewa oferuj one nowe rodowiska i zasady funkcjonowania czowieka w otoczeniu zinformatyzowanych przestrzeni yciowych. Przechwytuj one funkcje emancypacyjne, ktre dotycz uwolnienia si spod dyktatu prdkoci postpu cywilizacyjnego, czynic z nich element wasnych rozwiza i propozycji. Przemysy programw s bardzo silnie spluralizowane5, co powoduje, e w kontekcie przywoanych powyej moliwych strategii opanowywania skutkw globalizacji technicznej nie przynale one w sposb absolutny do adnej z nich. Jest to paradoksalna waciwo rynku, ktry warunki ycia czowieka
__________________________

Jako przykad mona wymieni wszelkie przedsibiorstwa, ktrych produktem jest okrelony styl y-

cia. W tym sensie do procesw rynkowy zostaj wczone nie tylko procesy tosamociowe, ale i egzystencjalizacja. W ten sposb powstaj przemysy egzystencjalne, ktrych funkcja nie ogranicza si do oferowania dbr oraz usug (sfery przedmiotowej), wartoci dodanej w postaci dobrego samopoczucia (sfery podmiotowej), lecz znosi to rozrnienie oferujc produkty-style ycie. Za przykad takowego przedsibiorstwa, patrzc na komercyjne sposoby i aspekty wykorzystania, mona uzna program Second Life.
5

Jednak jako o generalnej tendencji przez analogi do przemysu kulturalnego mona uywa do ich

opisania liczby pojedynczej.

45

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

stara si sprowadzi do stylw ycia, a wic uniezaleni je od holistycznych rdowo waciwych kulturze, sposobw zarzdzania sob jednostek i grup spoecznych. Przemysy programy zastpuj przemysy kulturalne. Podstawow jednostk ich funkcjonowania jest program zesp instrukcji wykonywanych przez dane medium techniczne. Tym medium jest przemys, bowiem programy maj charakter ekonomiczny i technologiczny, co znajduje wyraz w pojciu technomerkantylizmu6. Ten nowy rodzaj organizacji kultury sprawia, e nie mamy jednego centrum odpowiedzialnego za wprowadzane zmiany, lecz istniej wspwystpujce rne formy programowania kultury oraz podmiotowoci, ktre realizuj si w globalizacji technicznej, poniewa nie s ograniczone przez terytorialne i symboliczne bariery. W tym sensie kultura w ramach tych procesw jest jednoczenie homogenizowana i pluralizowana, co prowadzi do tego, e jedynym gwarantem funkcjonowania czowieka jest korzystanie przez niego z danego programu (moe nim by styl ycia, zestaw zachowa, program kulturalny, model egzystencji), ktry zostaje internalizowany i wykonywany w przemysach pamici (te za dziaaj zgodnie z prdkoci programw globalizacji technicznej). W ten sposb przemys programw poprzez przemysy pamici nie znajduje si na jakim zewntrz kultury, lecz operuje bezporednio na ludzkiej subiektywnoci, czyli na najbardziej wewntrznym poziomie ludzkiego funkcjonowania. Takie zniesienie granic pomidzy zewntrzem i wntrzem sprawia, e globalizacja techniczna napotyka coraz mniej oporw atwiej si rozprzestrzenia, poniewa jednostki oraz kolektywy, instytucje i pastwa przyjmuj rozwizania wprowadzane przez przemysy programw i pamici. Bernard Stiegler, autor pojcia przemys programw, kreli perspektyw rozwaa, ktra pozwala na ontologiczne mylenie o technice. Rozumie przez to podjcie takiej refleksji, ktra nie podporzdkowuje jej danej dziedzinie rzeczywistoci, akcentujc jej autonomi. Wspczenie to nie przemys kulturowy a przemys programw jest odpowiedzialny za dostarczanie jednostkom ofert moliwego dowiadczenia. Zatem odnosi si on do programw egzystencjalnych obejmujc rozwizania na kadym poziomie funkcjonowania czowieka. Odniesieniem tych dwch sposobw ujmowania zmian technicyzacyjnych jest ludzkie dowiadczenie. Przemys programw je programuje czy te projektuje (Stiegler 2008). Dlatego te nie moemy mwi o jakiej uprzywilejowanej i zamknitej
__________________________

Jest to pojcie, ktrego autorem jest Wojciech Chya.

46

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

kulturze lub jej czci przez ktr dokonuje si tu formatowanie, jak to czynia wczeniej szkoa frankfurcka majc na myli kultur masow, ktr dzi okrelilibymy jako kultur popularn. Dlatego te efektem takiego programowania jest zawsze totalno, czyli globalno dowiadczenia. Jest to istotne w przypadku mediw technicznych przejmujcych coraz wicej ludzkich aktywnoci, ktre w wyniku tego procesu ograniczaj si do wykonywania czynnoci w danym programie dowiadczenia. Media spoecznociowe, gry komputerowe, technologie komunikacyjne s w takim samym stopniu technologiami globalizacji technicznej, w jakim s technologie transformacyjne7, do ktrych naley nanotechnologia i robotyka. Jednostka jest zatem bezporednio formatowana przez dowiadczenie, ktre jest jej programowane. Moemy mwi zarwno o przemyle programw jako sposobie rozumienia wspczesnych relacji pomidzy kultur, technik, nauk i rynkiem, ale te o przemysach programw jako o zmianie, jak wnosi globalizacja techniczna. Stiegler zupenie pomija ludyczne sposoby uczestnictwa a jeli takowe przywouje, to zawsze w kontekcie szerszych zmian kulturowych o profilu filozoficznym (Stiegler 2006). Przemysowe programowanie dowiadczenia polega zarwno na programowaniu egzystencji przez ukierunkowywanie zachowania jednostek poprzez zdalne systemy koordynacji w postaci urzdze nadzoru gwarantujcych efektywno wykonywanych dziaa oraz dyspozytyww ludycznych8, co z perspektywy braku osigw jest antyprogramowaniem. Dlatego te globalizacja techniczna nie polega tylko na ludyzowaniu dowiadczenia i popadaniu kultury w populizm, lecz wanie poprzez wprowadzanie tych trybw czyni ona co paradoksalnego sama hamuje swj wasny rozwj, poniewa jednostki, ktre nie powicaj si aktualizacji technicznych nowoci oraz pracy na rzecz globalizacji technicznej bdc pochonitymi ludycznymi stylami egzystencji, spowalniaj ten proces. Dzieje si tak mimo ich czstego zaangaowania w nowinki techniczne. W tym sensie globalizacja techniczna ma rne prdkoci nawet w perspektywie mylenia jej podug kryteriw
__________________________

7 8

Jest to pojcie uywane przez Bernarda Stieglera. Przez dyspozytyw ludyczny rozumiem wszelkie oprogramowanie kulturowe, ktre nie jest skoncen-

trowane na osigach, na trenowaniu i poprawie wartoci danych parametrw. Dlatego te z perspektywy dominujcych autoregulacji globalizacji technicznej jest to antyprogramowanie, bowiem aspekt przyjemnociowy uycia danej technologii nie jest koniecznie poczony z konkretnymi uzyskami lub jest nakierowany przeciwko nim. Przykadem dyspozytyww ludycznych s wszelkie urzdzenia, ktrych uycie oznacza trwonienie zasobw z perspektywy kalkulatywnej.

47

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

akceleracji (jej moliwoci jest take przyspieszenie ujemne deceleracja). Powstaj samoorganizujce si mechanizmy przyspieszania globalizacji technicznej (konkursy i rankingowanie jako podstawa dziaania w kulturze). Mona te mwi o tym, e wyaniaj si rne sposoby spowalniania tych przemian, ktre s rwnie spontanicznie jako samoorganizacja, ktrej prdko nie podlega dokadnemu przewidzeniu. Powoduje to podstawowy problem w rozwaaniu globalizacji technicznej prdkoci i zakres dziaania przemysw programw i przemysw pamici nie s jednolite (jedne mog wyprzedza drugie). Ten brak kompatybilnoci powoduje, e nie wszystkie technologie musz si przyj w okrelonych kulturach lub te konkretne rozwizania mog by zaktualizowane w sposb dotychczasowo nie do przewidzenia. Jednak mwic o technologiach bazowych globalizacji technicznej, do ktrych nale technologie mikrowiata (nanotechnologia i biotechnologia), trudno mwi nawet w sposb hipotetyczny o spowolnieniu. Raczej przemysy programw pozwalajc na transformacje czowieka na poziomie komrkowym zyskuj najwiksz prdko, bowiem to one bd mogy nada prdko definiujc planetarnie realizowanej globalizacji technicznej. AUTONOMIZACJA PRZEMYSU PROGRAMW Wspczesn form walki o uznanie, emancypacj jest zatem strategia globalizowania danego programu, ktra ma za zadanie nie tyle pozostawa w domenie pamici czy te w zarchiwizowanych danych kulturowych. Ma ona odnosi si w najpowaniejszym stopniu do rozsiewania, roznoszenia, wirusowania danym wyprodukowanym przez przemys programw produktem, ktry pozwalaby na jak najszersze koordynowanie zbiorowego dowiadczenia. Znosi to take podstawow dychotomi pomidzy programowanym (czowiekiem) a programujcym (obiektem), poniewa poszczeglne programy jako autonomiczne maj za zadanie formatowa dowiadczenie jednostki wprowadzajc j w stan interpasywny9, czyli w stan: zgeneralizowanej performatywnoci jako wywoanej przez wspczesn technik (Stiegler, 2009, 62). Zatem jest to tylko pozorne zniesienie rnicy pomidzy sterujcym a sterowanym, poniewa w wyniku uczynienia wszystkiego podatnym na interakcje, na moliwo regulowania, trudno wyrni progi istotnoci wszelkich
__________________________

Interpasywno jest to termin autorstwa Roberta Pfallera i suy pierwotnie do opisania sytuacji

uytkownika interaktywnych dzie sztuki.

48

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

dziaa. Dlatego ludycznym staje si wszystko to, co nie daje wymiernych osigw. Poza rankingami wszystko utosamiane jest ze strat, marnotrawieniem. W zalenoci od kultury prowadzi to do spowalniania globalizacji technicznej lub te do wzrostu jej prdkoci. Liczy si tutaj proporcja pomidzy uytkownikami kultury, ktrzy biernie asymiluj nowoci technologiczne a tymi, ktrzy aktywnie prowadz do wzmocnienia tendencji technicyzacyjnych, poniewa efektem ich dziaa jest akceleracja globalizacji technicznej. Te przeobraenia s realizowane zarwno na poziomie jednostkowym, jak i za porednictwem kolektywnych przemysw programw i przemysw pamici. W obu wymiarach odnosz si one do zarzdzania czasem (przemysy pamici wyznaczaj dla uytkownikw czym jest czas). W przemysach pamici, w ktrych wszelkie procesy podporzdkowane s kalkulacji egzystencji, zachodzi instalacja przemysu programw w pamici jednostki, ktra zostaje przyzwyczajona-zaprogramowana do okrelonego dystrybuowania wasnymi zasobami, gwnie za wydatkowaniem czasu. Kryterium jej dziaa staje si kalkulacja, ktra zachodzi na kadym poziomie jej egzystencji przybierajc posta kalkulacji egzystencji zgodnie z prdkoci narzucon przez przemysy programw i pamici. Poszczeglne dziaania jednostki s podporzdkowane rnym programom, ktre pozwalaj na zarzdzanie, edytowanie, projektowanie egzystencji, co sprowadza si najczciej do operacji dokonywanych na czasie. Nawet czas wolny podlega kalkulacji jako konieczny atrybut, by zachowa odpowiedni poziom sprawnoci. Przemys pamici sprawia, e jednostka pamita to, co si opaca. Jest to pamitanie performatywne, pamitanie filtrowane przez okrelony program pamitania. W ten sposb istotna staje si nie tyle rola spoeczna, co zbir relacji-pocze. Zyskuj one bardziej technomerkantylne znaczenie przybierajc posta relacji, ktre s wykonywane w programach kalkulacji egzystencji (nigdy nie chodzi o jedn czynno, lecz serie czynnoci, ktre mog prowadzi do powstania opacalnej lub nieopacalnej egzystencji w ramach przemysu programw). Kursy, szkolenia, mentoring, tutoring su wanie optymalizacji przemysw pamici, by jednostka moga skutecznie, to znaczy wykorzystujc maksymalnie swoje zasoby, realizowa wszelkie programy, ktrych pragnie oraz te bdce jej narzucone przez okrelony rodzaj programowania. W przestrzeni kolektywnej instytucje take korzystaj z programw: jednostki s poddawane szkoleniom, wymogom i rygorom po to, by maksymalizowa swoj efektywno w ramach danego przemysu pamici. Szkolenia przyjmuj posta instalowania trwaych mechanizmw dziaania jednostek i nie ograniczaj si jedynie do miejsca pracy. Wanie
49

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

poprzez wszechinstalacj przemysw programw i pamici realizuje si globalizacji techniczna (pami nie jest tutaj statycznym zasobem, lecz realizuje si zgodnie z okrelonymi prdkociami, podobnie te program nie musi by zgodnie z obiegowym znaczeniem zawsze aktywny moe przybiera formy bierne np. uruchamia si na danie trwajc w rodzaju hibernacji). W ten sposb programy dowiadczenia nie tyle znosz podzia na rne sfery ycia oraz odpowiadajce im pory wykonywania danych czynnoci, co tworz hierarchie sprawnoci. Kade dziaanie staje si antropotechnik i jest definiowane przez wydajno. Podug nich kade dziaanie zostaje wpisane poprzez kalkulacj do odpowiedniego folderu w ramach oglnej ekonomii egzystencji. Spogldajc pod powierzchni tych mechanizmw obserwujemy, e s one hetereogoniczne, trudne do uchwycenia a nawet nazwania, a przy tym wszystkim zachowuj one zdolno do przebiegania w okrelonych wzorcach, nie mona bowiem okreli, gdzie dany przemys programw si koczy a gdzie zaczyna, zwaywszy na fakt, e dotyczy on projektowania caoci ludzkiej egzystencji. Dodatkowym efektem wprowadzanym przez przemysy programw jest przyspieszanie instalacji kolejnych komponentw, ktre zmuszaj ludzi i kultury do cigej gotowoci-do-uaktualnienia (do upgradeu), poniewa wraz z pojawieniem si nowoci musz oni zosta w odpowiedni sposb wprowadzeni do efektywnego dziaania. Dokonuje si to w czasie realnym (bez zwoki wszystkie opnienia s konsekwencj aktualizacji, nie za jej brakiem). Zatem programowanie dowiadczenia nie odnosi si po prostu do tego, e jednostka przyjmuje posta zautomatyzowania zblionego do tego, jaki moemy zaobserwowa u androidw, lecz otrzymuje otwarto na zmiany implementowane przez globalizacj techniczn, ktre polegaj na tym, e jest ona otwarta antropotechnicznie na kolejne instalacje i aktualizacje poszczeglnych programw (aktualizacja w ramach zwikszania prdkoci staje si koniecznoci, nie za opcj). Trening oferowany przez przemysy programw polega wanie na fakcie, e jednostka i kultura (jako uoglniony poziom kolektywny rozumiany na sposb systemowy) podlega wiczeniu si otwartoci. Zatem przemysy pamici instaluj kolejne gniazda na wzr tych znajdujcych si na pycie gwnej komputera, ktre umoliwiaj instalacj kolejnych programw. W ten sposb najbardziej podanymi jednostkami s te, ktre w sposb elastyczny pozwalaj na programowanie siebie przez nowoci nie tracc w tym procesie efektywnoci wynikej z ich dotychczasowego programowania. Brak otwartoci na nowe programy dowiadczenia powoduje, e jednostka jest traktowana jak urzdzenie starszej generacji, poniewa jej antro50

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

potechniczna sprawno nie moe nady za aktualnymi rytmami globalizacji technicznej. Jednostka taka zbyt wolno aktualizuje si lub nie posiada dostatecznej mocy antropotechnicznej (mocy pozwalajcej jej na dokonanie autotransformacji lub wykorzystania istniejcych przemysw programw i przemysw pamici). Programowanie charakteryzuje si wysokim poziomem indeterminacji pomimo jasnych instrukcji nie ma gwarancji, e dane dziaanie bdzie skutkowao uzyskaniem okrelonych efektw. Std swoj podstaw zyskuje regua, zgodnie z ktr nie ma powszechnych i uniwersalnych zasad adaptacji jednostek do przemysw programw i pamici. Nie mona przewidzie do koca, jak bd one wyglday w przyszoci, dlatego te planowanie dalekosine i prognostyka rozwojowa zawodzi tutaj w tym sensie, e nie mona si dziki niej przygotowa lub mylowo wyprzedzi prdkoci transformacji w sposb pozwalajcy na wprowadzenie efektywnych dziaa umoliwiajcych kontrolowanie globalizacji technicznej. Trudno zatem reagowa na zmiany w inny sposb ni poprzez cige aktualizowanie swoich zasobw. Dotyczy to zarwno caej kultury w jej podstawowych przejawach, jak i jednostek. Dochodzi do katastrof, kryzysw, czy te innych rodzajw niestabilnoci, ktre globalnie modyfikuj prdkoci globalizacji technicznej. Dlatego te nie ma mowy o adnym zatrzymywaniu si, przystanku. Popiech przestaje by kwesti jednostkow, bowiem przybrawszy posta imperatywu akceleracji wraz z przejciem socjo-genezy przez techno-genez doprowadza do jego ugruntowania w dziaaniu jednostek, ktre realizuje si w rzeczywistociach poszczeglnych przemysw programw i pamici. Programy globalizacji to zatem planetarne aplikacje zarzdzajce pamici, w ktrej zostaj zapisane instrukcje, aktualne rankingi osigw. W takiej postaci wyznaczaj one zachowanie jednostek oraz instytucji technomerkantylistycznych, ktre programuj heterogeniczne postaci globalizacji technicznej. Ostatecznie przeszo jest tutaj odniesieniem, poniewa zachodzce w czasie rzeczywistym zdarzenia musz odnale swoje umocowanie. Jednostki musz aktualizowa si w innych jednostkowych przemysach pamici, tak by te mogy uwzgldni ich aktualny ranking w projektowaniu podejmowanych przez nie dziaa, do ktrych naley rozdzielnie zasobw. W ten sposb komunikacja w globalizacji technicznej oznacza najczciej komunikowanie rankingu. Zbliony efekt zostaje osignity take poprzez rankingowanie instytucji technomerkantylistycznych, ktre komunikuj jednostkom poprzez zaporedniczenie w medialnie wykreowanej opinii publicznej swoje miejsce na rynku, to znaczy rankingu przemysw programw i przemysw pamici. Std te podstaw wszelkich osi51

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

gw jest pami, ktra zostaje merkantylizowana w procesie globalizacji technicznej. Przemysy programw, ktre na pocztku narzucay regulacje pamici kulturowej i jednostkowej znajduj swj korelat w postaci przemysw pamici. Globalizacja techniczna zyskuje kompatybilno midzy swoimi mediami na wszystkich poziomach funkcjonowania, poniewa zawiera ona w sobie podstawowe mechanizmy wydarzania si kultury. Przejmuje take jej podstawowe regulacje czynic z nich rne prdkoci wasnych autoregulacji. PROGRAMY PRZEMYSW PAMICI Wszystkie kwestie, ktre wyoniy si w trakcie okrelania kultury globalnej, takie jak zagadnienie lokalnoci i globalnoci10, wzajemnej interakcji kultury z asymilujc j technik, kwestii przenoszenia wzorcw, problemw z adaptacj do danej rzeczywistoci spoecznej, odnosz si do pamici jako tej wadzy czowieka, ktra go najpeniej okrela i stanowi zarwno rdo jego tosamoci oraz wyznaczania podstawowych wsprzdnych w wiecie pozwalajcych na orientacj w nim, a take na podejmowanie jakichkolwiek dziaa. Industrializacja pamici, czyli uprzemysawianie pamici powoduje, e centrami jej dystrybucji (Stiegler, 2009, 3) s programy. Doda naley, e pami jednostki odnosi si do dziaania danych pamiciowych w ramach przemysw pamici. Podmiot pobiera-ciga dane z przemysw programw, w ktrych zapisywane s one w postaci aktualnych rankingw. W ten sposb kryteria wanoci tego, co warto zapamita, zostaj przeniesione z pamici jednostek do przemysw programw. Jest to jednak odcienie pamici zupenie odmiennego charakteru, ni to opisane przez Platona twierdzcego, e pismo wyprze i ograniczy charakter autentycznej i rdowo przeywanej pamici czowieka. Globalizacja techniczna wprowadza rankingow logik pamici standaryzujc tym samym pami jednostk i kulturow. Przemysy programw realizowane przez ni odnosz si do zarzdzania pamici. W ten sposb algorytmy, czyli zautomatyzowane sposoby dystrybucji danych pamiciowych odciaj pami na rzecz selekcjonowanych w danych ustawieniach przypomnie. Funkcje programw komputerowych takie jak filtrowanie, wybr nadawcw upowanionych do przesyania wiadomoci s teraz realizowane na po__________________________

10

Etniczna pami determinuje automatyczne praktyki, ktre reguluj indywidualne operatywne za-

chowania (Stiegler, 2009, 73).

52

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

ziomie kulturowym, poniewa uytkownicy korzystaj z tych modeli, by warunkowa swoj pami, tak aby bya ona zdolna do sprostania wszelkim wymogom przewidzianym przez przemysy programw dziaajce na zasadzie konkurencyjnoci. Czas dziaania jest tu najwaniejszy, dlatego te naley wybiera i decydowa si tylko na wyrnione informacje. Ta regua obowizuje zarwno w przypadku przemysu programw, gdzie ledzony jest okrelony typ danych, w ktrym miaby si pojawi zarys rozwijajcego si trendu, jak i lokalnych rankingw uytkownikw, ktrzy staraj si pozycjonowa swoje dziaania zgodnie z rankingami aktywnoci pord danej grupy uytkownikw na portalach spoecznociowych i fanowskich, forach internetowych. Formalnie nie ma w takim wypadku jakiego rankingu, lecz funkcjonuje on jako program dowiadczenia. Wprowadzanie, tworzenie, aktualizowanie, kasowanie danych naley do podstawowych operacji dokonywanych kolektywnie i jednostkowo na pamici w ramach przemysw programw oraz przemysw pamici tych programw. Zautonomizowana technika oferuje zestawy instrukcji pozwalajcych na selekcj tego, co warto (w sensie ekonomicznym) pamita. Pozostae kwestie mog zosta odrzucone, aktywnie zapomniane poprzez aplikacje usuwania oraz dezaktualizowania danych. W ten sposb jedynie dochodzce do jednostek informacje, to te pozwalajce na przetworzenie ich w celu wyszego upozycjonowania w rankingu. Tym dziaaniom podporzdkowana jest logika wszelkich zachowa, ktre staj si z koniecznoci osigniciami. Brakuje jednak kategorii im przeciwstawnej, dlatego te wszelka pami, ktra nie moe zosta wykorzystana do maksymalizowania zysku, staje si zbdnymi informacjami, ktre naley odrzuci. Jeli pami jednostkowa oraz kulturowa nie stanowi podstawy efektywnoci, to musz zosta anulowane (usunite, wymazane, zastpione przez inn pami) lub rozszerzone (np. przez storytelling, techniki PR). Wie si to bezporednio z dynamik pamici, bowiem pytanie o genez pamici grupowej [kulturowej przyp. R.I] staje si problemem rytmu. Przez pojcie programu, rytmu i pamici s wyartykuowanej w syntezie grupowej tworzcej podstawow relacj czasu i przestrzeni (Stiegler, 2009, 69). Celem programowania jest uzyskanie kompatybilnoci prdkoci pamici, bowiem tylko w przypadku takiego dopasowania mona kalkulowa efektywno zachowa. Jest to konieczne, poniewa jak twierdzi Stiegler: szczeglna forma pamici regulujca ludzkie zbiorowoci bdzie korespondowa ze szczegln form programu, zeksterioryzowane programy nie s ju wpisane w sam organizm (Stiegler, 2009, 70-71). Zamiast tego s zainstalowane w aparaturze technicznej, ktra poredniczy ich transmisj,
53

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

infrastruktur zalen od autoregulacji rynkw, na ktrych handluje si pamici w postaci programw. Dlatego te mwic o programach przemysw pamici mam na myli tak sytuacj, w ktrej urynkowiona przeszo w wyniku globalizowania technicznego ulega odczeniu od poszczeglnych kultury, terytoriw, archiww, stajc si zdeterytorializowan. Programowanie reterytorializuje t pami czynic j znw osobnicz, funkcjonujc w danym kontekcie. Pomidzy odczaniem od jej zasobw a sprowadzaniem jej do jednostki zachodzi indeterminacja. Transfer nigdy nie jest idealny. Program instalacji pamici technicznej moe zawie, niedokadnie zidentyfikowa okrelone elementy. Powoduje to, e globalizacja techniczna znajdujca aktualizacj w autonomicznych przemysach pamici i programw nie jest moliwa do sterowania na adnym poziomie w sposb absolutny. Zamiast tego kada jej nowa prdko, czy te zwikszenie jej prdkoci, prowadzi do tego, e wyaniaj si nowe poziomy indeterminacji, ktre s trudne do przewidzenia i poddania prognozom. Tutaj wanie naley upatrywa szansy dla humanizowania globalizacji technicznej, nie za w strategiach majcych na celu odgrnie j sterowa, poniewa gdy socjo-geneza bdzie wywodzia si z techno-genezy na mocy planetarnej instalacji przemysw programw i pamici, to w trakcie emergencji nowych niestabilnoci bdzie powstawaa przestrze zasobw moliwych do przeprogramowania. Zatem nie mona rozpatrywa tego procesu w sposb absolutnie deterministyczny, ale take w taki, ktry narzuca linearne formy wprowadzania kolejnych przemian. Akceleracja waciwa globalizacji technicznej nie jest po prostu przyspieszon form ewolucji, lecz tworzy spicia pomidzy poszczeglnymi przemysami programw i pamici doprowadzajc do wyonienia si pl indeterminacji, ktre mog suy humanistycznemu programowaniu. Istotne jest tutaj to, e bd, niestabilno, katastrofa, nie s rozumiane w sensie aksjologicznym w odniesieniu do kultury, lecz stanowi one po prostu konsekwencj aktualizowania prdkoci globalizacji technicznej. To wanie te wydarzenia wyznaczaj pewne punkty indeterminacji, punkty zaamania si, ktre powoduj planetarne momenty spowolnienia globalizacji technicznej i otwarcia si jej na humanistyczne programowanie. Tym samym pami nie jest moliwa do zarzdzania przez samych uytkownikw, ktrzy pod wpywem nadmiaru danych, informacji, ktre nie mog by zarchiwizowane oraz przyswojone, godz si na autoregulacje programw pamici, ktre stanowi propozycj zarzdzania t pamici w przestrzeni zglobalizowanych kultur, czyli terytoriw gwnie elektronicznych, w ktrych przechowywana jest ta stechnicyzowana pami. Pami dotyczy take tej inde54

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

terminacji. Te momenty spowolnienia globalizacji technicznej stanowi wanie tutaj moliwe punkty zwrotu, ktre musz by take odpowiednio przygotowane. Przyjmowanie zaoenia, e procesy technicyzacyjne na mocy jakiego bdu lub katastrofy zaamuj si i przywracaj wtedy co w rodzaju fabrycznych ustawie kultury byoby bdne w tym sensie, e zakadaoby to jak samowiadomo tych procesw. Stworzenie takiego programu z pewnoci naley do hipotetycznych moliwoci techniki wanie temu miay suy strategie dce do spowolnienia kultury technicznej. Miayby one skutkowa instalacj programw zabezpieczajcych kultur przed jej destrukcj w trakcie niepohamowanego rozwoju technologicznego. Jednak oferowane przez nie programy dotyczyy warstwy symbolicznej, pomijajc lub tylko uznajc warstw technologi. W tym sensie przemysy pamici nie zostan z pewnoci przywrcone do wczeniejszych form funkcjonowania. Raczej mona spodziewa si tego, e rzeczywisto poddana procesom przyspieszajcej globalizacji technicznej poprzez niekompatybilnoci na wielu poziomach otworzy nowe pola indeterminacji, ktre bd programowane zgodnie z intencj ludzi, ale ju w zupenie odmiennych warunkach od tych pojawiajcych si w historycznych formach myli ludzkiej. Dlatego te podobnie jak nie mona przewidzie tego, jaki kierunek przybierze globalizacja techniczna w perspektywie dugiego trwania kultury, podobnie nie mona zanegowa moliwoci wyonienia si nowych przestrzeni indeterminacji, w ktrych czowiek mgby realizowa si nie ograniczajc swojego istnienia do rnych modusw mylenia, dziaania i pamitania opartego na kalkulacji. Programowanie czowieka odbywa si poprzez przenoszenie pamici z bazy danych do pamici jednostkowej, co jest moliwe dziki zawartym w niej mechanizmom sprzenia zwrotnego oraz samosterownoci. Pozwalaj one na adaptacj tych rdowo odmiennych danych w procesie technopamiciowej kapitalizacji. W ten sposb mog powsta bazy danych odpowiadajce nowemu czowiekowi, to znaczy takiemu, ktrego kultura jest oparta na techno-genezie konstytuujcej socjo-genez. Dlatego te metod nie jest tutaj jaka otwarta walka z przemysami programw i pamici polegajca jedynie na ich krytyce i ukazywaniu kolejnych poziomw kalkulacji wprowadzanych do podstawowych sfer ycia czowieka, lecz raczej aktywne projektowanie alternatywnych scenariuszy, ktrych szansy naley poszukiwa w nowych polach indeterminacji powstaych w ramach spi, niekompatybilnoci i uoglnionej niestabilnoci rnych prdkoci globalizacji technicznej.

55

Rafa Ilnicki, Globalizacja techniczna jako proces autonomizacji przemysu programw

Wszelkim regulacjom odpowiada inna sprawno pamici, dlatego te rynek wzmaga procesy technicyzacyjne uzaleniajc pami od programw jej transmisji. Podobnie te przemysy programw znajdujce swoj podstaw w indeterminacji sterowanej symbolicznie mog doprowadzi do globalnej instalacji programw indeterminacji, nie tyle zaprowadzajcych jaki okrelony porzdek i ad kultury, co raczej uwalniajcych j od dotychczasowych programw, a take odnoszcych si do ich aktywnej modyfikacji i przeprogramowywania (ewentualnie skasowania lub edycji). Jest to take technonauka, ale ju nie w subie technomerkantylizmu. Programy te mog cechowa rne poziomy zaawansowania, przez ktre rozumiem nie tylko dostp do okrelonych treci w postaci sw, obrazw, programw dowiadczenia, ale sam sprawno technologiczn. I tak kto posiadajcy program pamici nie umoliwiajcy uaktualniania jej w bazie danych ma ubosze w sensie technologicznym dowiadczenie ni kto mogcy zwrotnie uaktualnia pobran z bazy danych pami. Prdkoci globalizacji technicznej wprowadzaj rne poziomy determinacji, ktre naley rozpatrywa zarwno w perspektywie ich globalnego wpywu, jak i kontekstowo odnoszc je do lokalnych aplikacji technologii oraz konkretnych aktualizacji w poszczeglnych kulturach. Programy zatem modyfikuj pami, ktra moe funkcjonowa jako edytowalna lub tylko do odczytu. Zatem sam przemys programw pamici nie ogranicza si do informatyzacji wspomnie i innych aktywnoci egzystencjalnych czowieka, ale za porednictwem rynku wprowadza takie mechanizmy, ktre czyni zasoby umysowe czowieka dostpnymi dla innych uytkownikw. Te zmiany pozostaj take w zalenoci od prdkoci wprowadzania przez globalizacj techniczn okrelonych przemysw programw i pamici, poniewa w przypadku jednej aktualizacji pami moe by edytowalna, podatna na zmian i wprowadzenia nowych wartoci, w innym za przypadku moe stanowi zasb tylko do odczytu. Nie stanowi to te wiadomego i wprowadzanego intencjonalnie programu przemian globalizacji technicznej, lecz dotyczy efektw ubocznych w funkcji epifenomenw tego procesu. Jeli prdko wprowadzanych technologii nie jest kompatybilna z prdkoci osobowej i kulturowej pamici, to dochodzi do kurczenia si i zamykania kulturowych pl indeterminacji pamici na rzecz nadpisywania okrelonej pamici (ale te wprowadzania dodatkowych, bo przemysowych efektw i mechanizmw pamici). W takim wypadku pami otwarta zamienia si w pami tylko do odczytu utrudniajc wszelkie nadpisywanie. Jest ono skuteczne tylko do pewnego stopnia, poniewa po przekroczeniu punktu krytycznego technicznej pamici
56

Kultura Historia Globalizacja Nr 11

jaki jednostka lub kultura moe przyj, dochodzi do zaamania si jej funkcjonowania, a zatem w interesie instytucji technomerkantylistycznych ley to, aby utrzymywa ludzk pami w stanie wzgldnej indeterminacji, co take prowadzi do tego, e ryzyko emergencji pl indeterminacji bdzie wiksze, co oznacza wirtualne ryzyko przeprogramowania przez jednostki zmian technicyzacyjnych wprowadzanych przez przemysy programw i pamici. Dlatego te globalizacja techniczna polega na uprzemysowieniu, nie za na programowym wyniszczeniu czowieka, cho moe take do tego doprowadzi, jeli indeterminacja pamici i programowania egzystencji bdzie zarzdzana i wprowadzana wycznie z pulpitw instytucji technomerkantylistycznych. Przedstawione mechanizmy dotycz gwnie pamici, ktra staje si najwyszym dobrem, bowiem zapewnia najlepsze osigi. Zatem globalizacja techniczna bez wzgldu na aktualizowan prdko musi pozosta produktywna w swej funkcji kreatywnej umoliwiajc pewien stopie indeterminacji dla humanistycznego programowania. Przemysy programw s autonomiczne, jednak nie redukuj one do wasnego funkcjonowania samej kultury w sensie absolutnym, bowiem symboliczne i metafizyczne jej funkcjonowanie zapewnia aktywno jednostkom. Globalizacja techniczna prowadzi zatem do powstawania paradoksalnych autonomii programw pamici sieciowej organizacji sieci otwartych zarwno na determinacj oraz indeterminacj w toku programowania dowiadczenia realizujcego si na paszczynie zbiorowej i jednostkowej.

Literatura: Bateson, Gegory; 2009, Steps to an Ecology of Mind; Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology, San Francisco: Chandler Publishing Company Chya, Wojciech; 2009; w: http://www.kulturawizualna.pl/archives/152, 20.05.2011 FcFORUM; 2011; w: http://fcforum.net/sustainable-models-for-creativity/how-to-manual, 20.05.2011 Guattari, Felix; 2000, Three Ecologies, prze. I. Pindar, T. Sutton, London-New Brunswick: Athlone Press Stiegler Bernard; 2006, The Disaffected Individual in the Process of Psychic and Collective Disindividuation, prze. P. Crogan, D. Ross; w: http://arsindustrialis.org/disaffected-individualprocess-psychic-and-collective-disindividuation, 20.05.2011 Stiegler, Bernard; 2008, Le design de nos existences poque de l'innovation ascendante: les entretiens du nouveau monde industrie, Paris: Mille et une Nuits Stiegler, Bernard; 2009, Technics and Time: Desorientation, prze. S. Barker, Stanford: Stanford University Press Virilio, Paul; 2009, Grey Ecology, prze. D. Burk, New York: Atropos Press

57

You might also like