Mariusz Gulczyski

Z dysput o celach i metodach polskiej transformacji

Warszawa 2008 ISNB 978-60197-67-7 Rzeczywisto, podobnie jak krajobraz, ma nieskoczon liczb perspektyw, z ktrych wszystkie s na rwni prawdziwe i autentyczne. Jedyn perspektyw faszyw jest ta, ktra roci sobie prawo do wycznoci. Caociow prawd uzyska mona jedynie przez powizanie tego, co widzi nasz blini, z tym, co my widzimy. Jose Ortega y Gasset

Treci tej publikacji jest prezentacja procesu kreowania polskiej wspczesnej demokracji z dwojakiego rodzaju autorskimi samoograniczeniami. Pierwszym, i jest to prezentacja nie caoksztatu procesw polskich przemian od autokracji do demokracji, lecz ograniczona do intelektualnej ich strony. Drugim za, e prezentuj tu tylko te nurty dysput o celach i metodach przeobrae ustrojowych, w ktrych w rny sposb osobicie uczestniczyem. Celowo przypomnienia intelektualnej strony polskiej demokratycznej transformacji motywowana jest tym, i jest ona w wikszoci publikacji pomijana, mimo e odegraa niezwykle istotn rol w przesdzeniu o jej refolucyjnym, pokojowym charakterze, a nie rewolucyjnym z natury zwizanym z licznymi ofiarami i zniszczeniami1.

posuguj si konsekwentnie terminem refolucji - autorstwa T. G. Asha - trafnie definiujcym specyficzn istot zmian ustrojowych w Polsce i innych w pastwach Europy rodkowej na przeomie lat 80. i 90. ub. w., na tyle gbokich i szybkich, e wrcz rewolucyjnych, wprowadzanych jednak w drodze reform odgrnych std f w rodku miast w. Vide: T.G. Ash: Wiosna obywateli, Londyn 1990, s. 9.

Rewolucje i przewroty s z zasady krwawe, bo cechuje je dominacja ruchu mas z waciw mu skonnoci przewagi emocji nad racjami i bezwzgldnego narzucania przemoc swej woli przez zwycisk opcj. Reformatorskie zmiany mog by bezkrwawe, gdy wyprzedza je i towarzyszy im ruch umysw, pomocny zarwno w wykreowaniu projektw przeobrae, jak i w pozyskiwaniu nie przymusem, lecz przekonywaniem do ich celowoci, szerokiego frontu zwolennikw. Kreowanie intelektualnego oprogramowania zmian ustrojowych bywa z reguy procesem dugotrwaym. Zaczyna si od krytyki tego co nieefektywne w dotychczasowej organizacji ycia spoecznego, projektowania zmian najpierw ograniczonych do ram istniejcego porzdku, z czasem dopiero coraz mielszych, po ujawnianiu nieskutecznoci prb usprawniania dotychczasowego ustroju na miar spoecznych aspiracji i obiektywnych moliwoci. Ta oglna prawidowo potwierdzia si take w przypadku polskiej demokratycznej transformacji. Warunkiem koniecznym jej reformatorskiego, pokojowego charakteru byo i jest bezprzemocowe osiganie akceptacji i zaangaowania w zmiany ustrojowe partnerw o rnych rodowodach i afiliacjach politycznych. Naturalnym rodkiem zyskiwania niezbdnej zgodnoci pogldw i zachowa w zasadniczych kwestiach byy dysputy, przeradzajce si czsto w spory ideologiczne i polityczne. Tym bardziej poyteczne i rokujce zgodne wspdziaanie w realizacji, im bardziej skoncentrowane nie na tym kto ma racj, lecz jaka racja jest najkorzystniejsza dla przyszoci Polski i Polakw. Patrzc z tej perspektywy mona stwierdzi, e im wicej bywao i jest nadal tego typu sporw, tym wiksze szanse na powszechniejsze poparcie i zaangaowanie w realizacj tak wykreowanych postanowie. Celem tej publikacji jest przypomnienie dysput ilustrujcych procesy stopniowego oswajania si z myl o gbszej ni pierwotnie zakadano skali zmian ustrojowych oraz ksztatowania klimatu, umoliwiajcego ich dokonanie wsplnym wysikiem obu stron dramatycznego polsko-polskiego konfliktu lat 80. Odzwierciedlaj one proces stopniowego weryfikowania i klarowania projektw przezwyciania kryzysu socjalistycznego systemu i projektowania zmian stosownie do zmieniajcych si dynamicznie moliwoci i wymogw. Przypomnienie nie tylko tego, co wci aktualne z wczesnych pogldw, lecz i tego co sfalsyfikowane i zdezaktualizowane przez pniejszy bieg zdarze, wydaje si celowe dla zrozumienia historii polskiej refolucji. Ktra podobnie jak wszystkie tej rangi zdarzenia w przeszoci, zarwno w Polsce, jak i w innych krajach, nie bya wszak prostym wcielaniem opracowanych a priori programw, lecz stopniowym dojrzewaniem warunkw obiektywnych i subiektywnej wiadomoci uczestnikw transformacji do coraz bardziej odwanych i gbszych przeksztace ustrojowych i cywilizacyjnych. Bya rezultatem realizacji de i zamysw nie jednej z uczestniczcych w tym procesie si, lecz wypadkow wielu rnych, nie tylko wzajemnie zgodnych i zbienych, ale i sprzecznych orientacji, z ktrych najskuteczniejsze okazyway si nie te,

ktre usioway narzuci innym swj dogmatycznie pojmowany plan, lecz te, ktre klaroway programy swego dziaania i swoje zachowanie stosownie do zmieniajcych si dynamicznie okolicznoci. Bez porozumienia i wspdziaania rnorodnych rodowisk, motywowanego obustronnie trosk o dobro Polski i Polakw, Okrgy St i Trzecia Rzeczpospolita mogyby istotnie uchodzi za efekt gabinetowej zmowy politykw zabiegajcych o prostacko rozumian wadz i profity jak interpretuj to wspczenie ci, ktrym bd zalepienie wrogoci, bd osobist dz wadzy, uniemoliwia dostrzeenie i docenienie wyszych motyww u innych. Autor tych tekstw by i jest politologiem a nie politykiem. To, i wcza si niekiedy w dziaania o charakterze politycznym czego najistotniejszymi przejawami byo angaowanie si w rnego typu mediacyjne dysputy i uczestnictwo w pracach Okrgego Stou Zespole do spraw Reform Politycznych i zespole redagujcym Porozumienia oraz udzia w zespole Instytutu Nauk Prawnych PAN opracowujcym ekspertyz projektw Konstytucji RP wynikao z akceptacji jego pogldw przez proponujcych te zaangaowania, a nie z gotowoci do reprezentowania cudzych stanowisk. Opublikowane tu teksty nie prezentuj penej panoramy dysput o celach i metodach polskiej refolucji, lecz tylko te jej fragmenty, w ktrych autor by bezporednim uczestnikiem i wiadkiem. Przypomniane tu opinie wasne autora s typowe dla proreformatorskiego nurtu polskiej lewicy, opowiadajcego si za porozumieniem narodowym i przemianami motywowanymi humanistycznie pojmowanymi ideaami demokratycznego socjalizmu. Nurtu, bez ktrego rozwanej, a pierwotnie i odwanej aktywnoci, nie uksztatowayby si warunki umoliwiajce Porozumienia Okrgego Stou i wynikajce z nich wspdziaanie wrogich uprzednio obozw politycznych w transformacji ustrojowej, ktrej efektem jest wspczesna polska demokracja. Znamienne, i wikszo z najbardziej aktywnych intelektualnie zwolennikw proreformatorskiego nurtu demokratycznej lewicy, po transformacji ani nie zmienia o 180 stopni swej orientacji ideowo-politycznej, ani nie zauczestniczya w strukturach wadzy politycznej czy biznesowej, angaujc si spoecznikowsko w kreowanie demokracji z tosamych jak uprzednio pozycji. Zakada si, e opublikowane w tym zbiorze teksty mog by: >> pomocne w lepszym zrozumieniu motyww i sensu ju dokonanych zmian ustrojowych; >> prezentacj jednego ze stanowisk w toczcych si nadal dysputach o niedorbkach i niedostatkach polskiej wspczesnej demokracji i kierunkach poszukiwa skutecznych sposobw ich przezwyciania; >> jednym ze rde dla badajcych genez i proces intelektualnych przesanek demokratycznej transformacji w Polsce, pomocnych przez czne opublikowanie tekstw rozproszonych po wielu rnych, niekiedy trudno dostpnych czasopismach i ksikach.

Uwzgldnienie tak rnej potencjalnej suebnoci tego zbioru wpyno na sposb zredagowania. Gwne z przyjtych tu zasad s nastpujce:
teksty s opatrzone sposobach ich upubliczniania,

informacj

pierwotnych

celach

teksty s publikowane bez zmian merytorycznych, w wersji pierwotnej, ze standardowym zaznaczeniem skrtw i z informacj bibliograficzn umoliwiajc dotarcie zainteresowanych do ich penych wersji,
wspczesne wyjanienia i komentarze s wyrnione innym krojem czcionki.

Na koniec informacje o autorze: rocznik 1928, profesor zwyczajny nauk humanistycznych, specjalizujcy si w problematyce teorii i praktyki polityki. W realnym socjalizmie dziaa w modzieowych organizacjach i w partii. Wie, i popeni wonczas w dobrej wierze nieco gupstw, ale ma nadziej, e adnej podoci. W saldzie dokona chce by uwzgldniano - po pierwsze - e organizacje i partie uwaa za "tabakiery" i wchodzi w konflikty, gdy natyka na przeszkody w posugiwaniu si nimi wedle potrzeb spoecznego "nosa". To sprawiao, e bywa w wewntrznej opozycji, kilkakro za to karanym, zawieszanym, wystpujcym bd usuwanym. I po drugie - e gdzie mg dy do porozumienia i wspdziaania, czego wiadectwem m.in. to, e w 1956 r. by inicjatorem i wsporganizatorem odradzajcego ZHP Zjazdu dzkiego - jednoczcego instruktorw z "Szarych Szeregw" i z ZMP, a w 1985 r. autorem Raportu uzasadniajcego konieczno porozumienia z "solidarnociow" opozycj, potem wspinicjatorem Okrgego Stou, uczestniczcym w obradach stolika politycznego. Od poowy 1989 r. partyjnie niezangaowany, uczestniczcy w yciu politycznym tylko jako ekspert naukowy i publicysta. Autor bdzie wdziczny Czytelnikom za opinie oraz informacje o powoaniach w innych publikacjach, przysyane na adres: gulmar28@gmail.com

S P I S T R E C I:
Wstp...3 Cz I: .7 Forpoczty Okrgego Stou..

Warsztat Opinioznawczy.....10 Raport Stan i potrzeby porozumienia narodowego.29 Grupa Dialogowa Consensus..37 Spotkania okrgego stou40 Grupa Studyjna..44 Konfrontacje...58

Spotkanie dialogowe.68 Cz II: Od kapitalizmu.78 reformowania socjalizmu do restaurowania

Jaki ustrj projektoway Porozumienia Okrgego Stou.81 Demokratyczny werdykt wyborczy Polakw94 Dlaczego upadek kapitalizmu..101 socjalizmu i restauracja

Cz III: Oswajanie demokracji rynkowej 119 Dylematy etyczne demokracji bezprzymiotnikowej...121 Demokratyczno-rynkowa kwadratura koa.131 Integrowanie z Europ.147 Cz IV: Ksztatowanie konstytucyjnego....157 Konstytucjonalizacja .161 demokratycznego adu Polskiej..

adu spoecznego Rzeczypospolitej

Zasada zwierzchnictwa Narodu183 Zasada pluralizmu partyjnego202 Cz V: Rady demokracji.218 na wady polskiej

Ktrdy do przodu...219 Zrozumie IV RP..229 Przeciwstawne funkcje historii: narodotwrcza i narodoburcza.249 Obrona kompromisu...................................................275 Apel285 Zakoczenie.288 Wykaz rde289 Indeks nazwisk.302 phkowalska.osdw.pl/ Ksigarnia internetowa P.H. Kowalska