Kristina Pelli i Marika Lyly Vtt Biotechnology Finlandia MODYFIKACJA GENETYCZNA A YWNO Niniejszy dokument odzwierciedla prywatne pogldy

autorek, niekoniecznie zgodne z oficjalnym stanowiskiem Komisji Europejskiej Spis treci Wstp Co to jest ywno GM? Historia inynierii genetycznej Zagroenia i korzyci : badania prowadzone w Europie Wnioski Projekty badawcze finansowane ze rodkw UE Inne pokrewne tematycznie projekty finansowane ze rodkw UE Literatura Ilustracje: INRA/Jean Weber Wstp Chocia modyfikacj genw lub, innymi sowy, inynieri genetyczn, stosuje si od wielu ju lat, dzisiejsi konsumenci bardzo podejrzliwie odnosz si do nowych technologii wprowadzanych na rynek artykuw spoywczych. Ze wzgldw etycznych, a take w obawie o ewentualne ryzyko, jakie produkty te mog stwarza dla zdrowia, wikszo konsumentw w Europie przeciwna jest rozwojowi nowoczesnej biotechnologii dla potrzeb ywnoci, chocia w przypadku medycyny i ochrony rodowiska metody te znajduj powszechne uznanie. Co ciekawe, niektre zastosowania inynierii genetycznej przyjmowane s bez zastrzee, inne budz opory, w zalenoci od tego, jakie korzyci dla siebie dostrzegaj w nich konsumenci. Ponadto, jeeli chodzi o spoeczn akceptacj, obecne czasy zdecydowanie nie sprzyjaj modyfikacji genetycznej ywnoci. Ujawnione przypadki choroby szalonych krw czy pryszczycy zburzyy zaufanie spoeczestwa do oficjalnych metod zapewniania bezpieczestwa publicznego. Fakt ten sprawi, i Unia Europejska wystpia z propozycj nowych dyrektyw i aktw prawnych, majcym zapewni lepsze oznakowanie oraz wykrywalno produktw, czy te skadnikw produktw, zmodyfikowanych genetycznie. Waciwe oznakowanie pozwala konsumentom na dokonanie wiadomego wyboru co do zakupu produktu zmodyfikowanego lub nie zmodyfikowanego genetycznie. Ponadto, z uwagi na zaniepokojenie spoeczestwa, zwizane z wprowadzaniem na rynek ywnoci modyfikowanej genetycznie, Dyrektoriat Badawczy UE przyj ponad 5 obszernych projektw naukowych, zakadajcych przeprowadzenie szczegowej analizy reakcji konsumentw. Kilka innych projektw badawczych, finansowanych ze rodkw UE, ma na celu opracowanie nowych i taszych metod wykrywania i identyfikacji artykuw spoywczych, ktrych skadniki zostay zmodyfikowane genetycznie. Temat ten by rwnie
-1-

przedmiotem obrad wsplnego posiedzenia FAO i WHO, na ktrym przedyskutowano problemy zwizane z bezpieczestwem genetycznie modyfikowanych produktw ywnociowych pochodzenia rolinnego. Co to jest ywno GM? GMO oznacza organizm zmodyfikowany genetycznie; mog by to roliny, albo bakterie, albo zwierzta, ktrych skad genetyczny zosta zmieniony poprzez zastosowanie technologii genw. Produkty ywnociowe zawierajce w swym skadzie organizmy zmodyfikowane genetycznie GMO (ang. Genetically Modified Organisms), lub z takich organizmw skadajce si, zwane s popularnie ywnoci GM (genetycznie zmodyfikowan ang. genetically modified GM). Organizmami zmodyfikowanymi genetycznie (GMO) mog by bakterie, roliny lub zwierzta, ktrych skad genetyczny zosta zmieniony poprzez zastosowanie technologii genw. ywno wyprodukowana z rolin GM nie zawsze jest ywnoci GM. Na przykad olej z soi modyfikowanej genetycznie jest takim samym olejem jak ten, pozyskiwany ze zwykych rolin. Prawodawstwo europejskie wymaga oznakowania dla informacji konsumenta - take takich produktw. Efektem modyfikacji jest nowy materia genetyczny, nie powstajcy spontanicznie w procesach naturalnej rekombinacji lub kojarzenia. Modyfikacja genetyczna zwykle wie si z przeniesieniem fragmentu DNA z jednego organizmu do drugiego. Transferu dokonuje si te midzy gatunkami nie spokrewnionymi, przenoszc geny np. z rolin do zwierzt i odwrotnie. Nowoczesna biotechnologia, rekombinacyjna technologia DNA (technologia rDNA) i inynieria genetyczna to terminy czsto uywane, gdy mowa o modyfikacji genetycznej. Znacz one mniej wicej to samo: przenoszenie genw z jednego organizmu do drugiego. W sektorze rolno-spoywczym Chromosomy to struktury genetyczne w jdrze komrki, modyfikacj genw stosuje si zawierajce geny, zdolne do samoodtwarzania. gwnie w celu zmniejszenia Geny to funkcjonalne jednostki chromosomw, strat lub obnienia kosztw zawierajce kod dziedzicznoci kierujcy syntez biaek. produkcji, a od niedawna take Zestaw genw w organizmie determinuje jego cechy do poprawy jakoci produktw, charakterystyczne. np. ich smaku lub waciwoci DNA, czyli kwas dezoksyrybonukleinowy, to czsteczka prozdrowotnych. Przemys kodujca w komrkach informacj genetyczn. spoywczy zainteresowany jest take moliwociami, jakie wi si ze stosowaniem drobnoustrojw transgenicznych, w tym bakterii i drody; uyte do produkcji serw, jogurtu, wina, chleba czy misa mog suy one poprawie waciwoci smakowych oraz tekstury. Mona zmodyfikowa gen w rolinie (np. w rzepaku), a mimo wszystko uzyska produkt kocowy (olej rzepakowy) wolny od GMO. W takich przypadkach modyfikacja genw stosowana jest ze wzgldw agrotechnicznych (np. lepsza tolerancja pestycydw), nie wpywa jednak na produkt finalny. Obecnie, na rynku UE dopuszcza si jedynie modyfikowan kukurydz i soj. W 1989 r. wstrzymano badania polowe rolin GM, dlatego te kilka wnioskw - na rnych etapach autoryzacji - czeka nadal na zatwierdzenie. W USA natomiast wiele produktw GM uzyskao zezwolenie Agencji do Spraw ywnoci i Lekw (FDA) i mona kupi je w sklepach na terenie caego kraju. Historia inynierii genetycznej

-2-

Inynieria genetyczna stosowana bya od niepamitnych czasw. Ju wieki temu selekcjonowano nasiona, zachowujc te z najlepszych zbiorw do wysiania w roku nastpnym. Genetycznie modyfikowane organizmy lub roliny jadalne mona znale take w przyrodzie, jako efekt spontanicznych zmian w genach (mutacji): tradycyjna kukurydza, na przykad, jest wynikiem tysicy lat modyfikacji genetycznych. W latach 70. odkryto sposoby przenoszenia genw i fragmentw DNA do komrek innych organizmw. W ten sposb modyfikacja genetyczna rolin wkroczya w now er. Dziki coraz lepszemu poznawaniu mechanizmu przekazu informacji genetycznej u rnych organizmw oraz ulepszaniu nowych technologii mona byo uzyska cakowicie nowy materia genetyczny. Soja odporna na herbicydy oraz kukurydza odporna na owady s przykadami pierwszych rolin spoywczych dopuszczonych do uprawy i wprowadzonych (1996-1997) na rynki europejskie (rys.1). W roku 2000 Stany Zjednoczone byy wiatowym liderem w produkcji rolinnej GM, przeznaczajc pod roliny transgeniczne 68% oglnej powierzchni upraw. Na drugim miejscu (23% ogu powierzchni upraw) plasowaa si Argentyna. Ze wzgldw politycznych, w Europie upraw takich niemal w ogle si nie prowadzi. Na rynku USA mona obecnie znale takie produkty, jak pomidory dugo zachowujce twardo, odporn na wirusy dynie, czy soj o wysokiej zawartoci kwasu oleinowego. 2002 Oczekiwane Dyrektywy UE w sprawie dopuszczenia do obrotu ; oceny bezpieczestwa, wykrywalnoci i oznakowania produktw ywnociowych zawierajcych materia GM 2001 1998 1997 1996 1995 1994 1990 Opisanie genomu ludzkiego UE wstrzymuje badania polowe nad rolinami GM UE zezwala na upraw kukurydzy GM Nowa Dyrektywa ywnociowa UE UE zezwala na upraw soi GM Opracowanie prostej metody identyfikacji materiau genetycznego Opisanie genomu pierwszego zmodyfikowanego organizmu Komercjalizacja pierwszego produktu GM (pomidora) w USA Pierwsza dyrektywa UE dotyczca ywnoci GM

1953-1973 Opracowanie techniki transferu DNA

Rys.1. Historia ywnoci GM Zagroenia i korzyci : badania prowadzone w Europie W Europie, wielu konsumentw uwaa, e technologia ingerujca w prawa natury jest czym niezwykle niebezpiecznym. Naukowcy natomiast postrzegaj tego rodzaju osignicia nauki jako wielce obiecujce. Poniewa inynieria genetyczna wymaga szczeglnej wiedzy, konsumentom trudno oczywicie zrozumie o co w tym wszystkim chodzi, jak bezpieczne s produkty GM i jaki wpyw bd miay na zdrowie czowieka. Ich zdaniem, nieskoczenie

-3-

wielka liczba transferw genw prdzej czy pniej musi przynie nieprzewidziane, zgubne skutki. W 1990 r. miaa miejsce pierwsza wsplna konsultacja FAO i WHO (Konsultacja w sprawie oceny zastosowa biotechnologii w produkcji i przetwrstwie ywnoci w aspekcie bezpieczestwa dla zdrowia), a jednym z gwnych wnioskw Komitetu byo stwierdzenie, i stosowanie tych technik nie skutkuje wytworzeniem ywnoci, ktra z natury jest mniej bezpieczna anieli ywno wyprodukowana metodami tradycyjnymi. W opinii Europejskiej Organizacji Konsumentw, niebezpieczestwa jakie stwarza modyfikacja genetyczna to: moliwo nieprzewidywalnego w skutkach krzyowania si rolin lub zwierzt GM z gatunkami dzikimi, zagroenie, jakie roliny GM stanowi mog dla dzikich gatunkw owadw i ptakw, ryzyko uodparnianie si ludzi i zwierzt na antybiotyki, ryzyko wystpienia alergii, w wyniku mieszania materiau genetycznego pochodzcego od rnych organizmw. Problem bezpieczestwa jest jednym z gwnych przedmiotw bada finansowanych ze rodkw UE (1-5). Tematyka tych projektw obejmuje: bezpieczestwo upraw GM dla rodowiska, zwierzt i ludzi, alergenno upraw GM, opracowanie dla upraw GM metod oceny ryzyka, badanie toksycznoci, ocena bezpieczestwa transferu genw do mikroflory zwierzt lub czowieka, krytyczna ocena dotychczasowych bada dotyczcych oszacowania ryzyka. Celem umoliwienia konsumentom wiadomego wyboru produktw oraz zapewnienia bezpieczestwa dla rodowiska, Komisja Europejska uregulowaa prawnie kwestie wykrywania i znakowania GMO. Zgodnie z aktualnie obowizujcymi przepisami, produkt GM musi by oznakowany, jeli jakikolwiek jego skadnik, w iloci przekraczajcej 0,9%, wytworzony zosta z GMO i jest w tym produkcie wykrywalny. Jedynie czytelne i uczciwe oznakowanie moe pomc w pozyskaniu zaufania konsumentw, a tym samym pozwoli producentom w Europie na korzystanie z osigni biotechnologii. Dyrektywy oraz propozycje rozwiza prawnych mona znale na stronie http://europa.eu.int/eur-lex/. Wykrywanie GMO oraz materia GM jako skadnik produktw ywnociowych to jedne z najistotniejszych problemw, a zarazem tematy kilku projektw europejskich(6-8). Badania dotycz wykrywalnoci fragmentw DNA w caym acuchu pokarmowym, wykrywania i identyfikacji GMO w materiale genetycznie zmodyfikowanym oraz badania ywnoci GM. Pomimo tak ostronego podejcia spoeczestwa do kwestii GMO, wikszo naukowcw i producentw uwaa, i biotechnologia, a zwaszcza modyfikacja genetyczna, ma ogromne znaczenie jeeli chodzi o poszukiwanie nowych sposobw zwikszenia produkcji ywnoci, polepszenia wartoci odywczej produktw spoywczych, a take poprawy ich waciwoci technologicznych i wyduenia przechowalnoci. Korzyci wynikajce z zastosowania modyfikacji genetycznej, w opinii zwolennikw tej techniki, to (Holm, 2001): wyduenie przechowalnoci owocw i warzyw, spoeczestwom, ktrych sposb odywiania wskazuje na niedostateczn ilo podstawowych skadnikw odywczych (dotyczy to zwaszcza krajw rozwijajcych si) zapewnienie ywnoci o lepszej jakoci odywczej moliwo opracowania ywnoci funkcjonalnej lub szczepionek, produktw o waciwociach prozdrowotnych i leczniczych, uzyskanie produktw ywnociowych o zredukowanej alergennoci, zwikszenie, w skali wiatowej, dostaw ywnoci produkowanej metodami bardziej ekonomicznymi, stosowanie zabiegw agrotechnicznych bardziej przyjaznych dla rodowiska.
-4-

Stosujc metody inynierii genetycznej mona, na przykad, polepszy smak i wygld truskawek (9). Mona take wyduy przechowalno warzyw i owocw, m.in. melonw, kontrolujc, dziki zastosowaniu technologii genw, proces ich dojrzewania (10-12). Wielu naukowcw podkrela moliwoci, jakie technologia genw stwarza dla krajw rozwijajcych si - do walki z godem i niedoywieniem, w aspekcie staego wzrostu ludnoci w tych regionach wiata, poprzez zapewnienie dostatecznej iloci ywnoci bezpiecznej, o wysokich walorach odywczych. Nowoczesna biotechnologia, jak si zauwaa, moe take wywrze niezwykle korzystny wpyw na gospodark tych krajw. Co si tyczy modyfikacji skadnikw odywczych, takich jak tuszcze i biaka, mona na przykad zmieni stosunek kwasw tuszczowych w olejach rolinnych, przez co zapobiegnie si ich jeczeniu. Mona te spowodowa, by niektre organizmy, przykadowo drode, zaczy wytwarza zdrowe kwasy tuszczowe, ktre mona wykorzysta jako skadniki produktw spoywczych (13). Mona rwnie zwikszy zawarto podstawowych aminokwasw w produkcie i w ten sposb polepszy jego waciwoci prozdrowotne. Modyfikacja wglowodanw w ziemniakach wpywa natomiast korzystnie na smak frytek. Co si za tyczy pomidorw, opnienie procesu ich dojrzewania zapewnia dusz trwao przechowalnicz. Modyfikacja genetyczna moe mie rwnie na celu zwikszenie zawartoci witamin lub skadnikw mineralnych, albo te egzogennych aminokwasw w rnych produktach ywnociowych. Jednym z takich znanym produktw jest Golden Rice - ry o wysokiej zawartoci witaminy A i elaza, ktrego konsumpcja powinna wyrwna braki ywieniowe, obserwowane u ludnoci krajw rozwijajcych si. Cechy smakowe oraz tekstur, na przykad sodki smak marchwi czy mikko biszkoptu, rwnie mona ulepszy na drodze genetycznej. Na technologii genw skorzysta mog rwnie osoby z alergi pokarmow. W produktach ywnociowych niemal wszystkie alergeny to biaka; mona je, dziki tym nowoczesnym metodom, modyfikowa, redukowa lub eliminowa tak, by nie wywoyway ju reakcji uczuleniowej. Jednake nowe biaka, bdce efektem modyfikacji genetycznej, mog okaza si niebezpieczne dla osb cierpicych na ostr posta alergii. W przypadku przenoszenia genw z materiaw znanych ze swej alergennoci, przed wprowadzeniem produktu na rynek naley podda go szczeglnie dokadnym badaniom. Unia Europejska nie zaleca tego rodzaju transferu genw, jeeli jednak ju si go stosuje naley wykaza, e przeniesiony gen nie koduje adnego alergenu.

Postawa konsumentw Stosunek spoeczestwa do modyfikacji genetycznej z czasem ulegnie prawdopodobnie zmianie, nie wiadomo tylko czy bdzie to zmiana na lepsze czy na gorsze. Poznanie i respektowanie opinii spoeczestwa na temat modyfikacji genetycznej oraz stosunku konsumentw do produktw GM jest spraw niezwykle wan. Obiektywizm bada oraz jawno wynikw maj dla konsumentw podstawowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji co do zakupu tego czy innego produktu. Co si tyczy niechci spoeczestwa europejskiego do ywnoci GM, to istniej jednak pewne wyjtki. Niektre tego rodzaju produkty, postrzegane przez konsumentw jako posiadajce niewtpliwe zalety, sprzedaj si bardzo dobrze. Z przeprowadzonych bada wynika, e inynieria genetyczna staje si dla konsumenta o wiele bardziej interesujca, gdy suy poprawie jakoci produktw, a nie polepszeniu waciwoci agrotechnicznych rolin (14-15).
-5-

Podejcie konsumentw do ywnoci GM nie jest jednakowe we wszystkich krajach. Z danych opublikowanych w 2001 r. wynika, e produkty GM najmniej zwolennikw maj w Austrii, Danii, Francji, Grecji i Norwegii, najwicej za w Finlandii, Holandii i Hiszpanii (Gaskell i Bauer, 2001). Reakcjom konsumentw powicony jest rwnie projekt LSES (16), informujcy o wynikach bada opinii publicznej (Eurobarometer). Ponadto, prowadzone w ramach tego projektu porwnanie wynikw obecnych bada z wynikami uzyskanymi w latach poprzednich, uatwia monitorowanie zmian w nastrojach konsumentw. Wczeniej, opinie konsumentw badane byy na przykad w ramach projektu PABE (17). Etycznymi aspektami biotechnologii w sektorze rolno-spoywczym zajmuje si natomiast projekt BABAS (18) Europejska Organizacja Konsumentw (BEUC; www.beuc.org) opublikowaa swe stanowisko w sprawie ywnoci modyfikowanej genetycznie. Organizacja ta nie jest przeciwna ywnoci GM jako takiej, upiera si jednak co do nastpujcych kwestii: czytelne i kompletne oznakowanie produktw GM, wyrane oddzielenie skadnikw i produktw modyfikowanych i nie modyfikowanych genetycznie, przeprowadzenie wnikliwej analizy bezpieczestwa rolin i produktw modyfikowanych genetycznie, pod wzgldem ewentualnego ich wpywu na rodowisko i zdrowie czowieka. Organizacja domaga si take, aby produkty GM przynosiy realne korzyci dla konsumentw, poniewa jak dotd, na technologii tej skorzystali jedynie ci, ktrzy j wprowadzili. W imieniu konsumentw wystpuje te o dostp do informacji, umoliwiajcej dokonywanie wiadomego wyboru midzy produktami modyfikowanymi i nie modyfikowanymi genetycznie. Wnioski Modyfikacja genetyczna jest przedmiotem bada od dziesitkw lat. Obecnie w Europie kontynuowane s prace w tym zakresie. W dalszym cigu odnotowuje si potrzeb bardziej szczegowych bada, celem wyjanienia spornych opinii na temat ywnoci GM. Rzetelne, obiektywne badania pozwol w przyszoci na pozyskanie zaufania konsumentw do metod inynierii genetycznej, obecnie bowiem, jak si wydaje, spoeczestwo europejskie nie jest jeszcze gotowe na takie nowoci, jak ywno modyfikowana genetycznie.
VI. Projekty badawcze finansowane ze rodkw UE 1. Ocena bezpieczestwa transgenicznych rolin spoywczych Numer kontraktu: AIR3-2311 Koordynator projektu: Dr Hubert P. J. M. Noteborn RIKILT-DLO Bornsesteeg 45, NL-6708 PD Wageningen, Holandia Tel: +31 317-475462 Fax: +31 317 417717 2. Europejska sie do spraw oceny bezpieczestwa genetycznie zmodyfikowanych rolin spoywczych Numer kontraktu: QLK1-1999-1182 Koordynator projektu: Dr. Kuiper / Hans Marvin (Dissemination Officer) State Institute for Quality Control of Agricultural Products (RIKILT) Bornsesteeg 45, 6708 PD Wageningen, Holandia tel: +31 317475543 e-mail: h.j.p.marvin@rikilt.dlo.nl URL: http://www.entransfood.nl/ 3. Ocena bezpieczestwa poziomego transferu genw z genetycznie zmodyfikowanych organizmw do mikroflory acucha pokarmowego i jelit czowieka

-6-

Numer kontraktu: QLK1-1999-00527 Koordynator projektu: Jos M. B. M. van der Vossen Department Food Microbiology and Quality Management, TNO Nutrition and Food Research Institute Utrechtseweg 48, 3704 HE Zeist, Holandia fax: +31 30 6944901 e-mail: vandervossen@voeding.tno.nl URL: http://www.voeding.tno.nl URL: http://www.entransfood.com/RTDprojects/GMOBILITY/gmobility.html 4. Nowe metody badania bezpieczestwa ywnoci transgenicznej Numer kontraktu: QLK1-1999-00651 Koordynator projektu: Dr. Ib Knudsen Danish Veterinary and Food Administration Moerkhoej Bygade19, 2860 Soeborg, Dania tel: +45 3395 6000 Fax: +45 3395 6698 e-mail: ik@fdir.dk URL: http://www.vfd.dk/ URL: http://www.entransfood.nl/RTDprojects/SAFOTEST/safotest.html 5. Nowe metody oceny ryzyka wystpienia niezamierzonych efektw u genetycznie modyfikowanych rolin spoywczych Numer kontraktu: QLK1-1999-00765 Koordynator projektu: Dr. Kuiper / Hans Marvin (Dissemination Officer) State Institute for Quality Control of Agricultural Products (RIKILT) Bornsesteeg 45, 6708 PD Wageningen, Holandia tel: +31 317475543 e-mail: h.j.p.marvin@rikilt.dlo.nl URL: http://www.rikilt.wageningen-ur.nl/ URL: http://www.entransfood.nl/RTDprojects/GMOCARE/GMOCARE.html 6. Nowa technologia w nauce o ywnoci w aspekcie nowo wytworzonych, rnorodnych GMO Numer kontraktu: G6RD-2000-00419 Koordynator projektu: Prof. Jos Remacle Facult Universitaire Notre-Dame de la Paix de Namur Laboratoire de Biochemie Cellulaire, FUNDP, URBC Rue de Bruxelles, 61, B-5000 Namur, Belgia tel: +32 81 724 127 fax: +32 81 724 135 e-mail: jose.remacle@fundp.ac.be, FUNDP@GMOchips.org URL: http://www.fundp.ac.be/urbc URL: http://www.gmochips.org/ 7. Rzetelna, znormalizowana, specyficzna, ilociowa metoda detekcji ywnoci zmodyfikowanej genetycznie Numer kontraktu: QLK1-1999-01301 Koordynator projektu: Dr. Arne Holst-Jensen National Veterinary Institute, Section of Food and Feed Microbiology Ullsevlsveien 68, P.O. Box 8156 ep. 0033 Oslo, Norwegia, tel: +47 22 59 74 73 fax: +47 22 59 74 75 e-mail: arne.holst-jensen@vetinst.no URL: http://www.vetinst.no/ URL: http://www.vetinst.no/Qpcrgmofood/Qpcrgmofood.htm 8.Wykrywalno fragmentw DNA w acuchu pokarmowym przy zastosowaniu technik DNA-PNA: zastosowanie w badaniach nowych produktw ywnociowych Numer kontraktu: QLK1-2000-01658 Koordynator projektu: Universita degli Studi di Parma, Dipartimento di Scienze Ambientali, Sezione di Genetica e Biotechnologie Ambientali, coordinatore: Prof. Nelson Marmiroli, Parco Area delle Scienze 43100 Parma, Wochy

-7-

tel: +39 521 905606 fax: +39 521 905696 URL: http://www.dsa.unipr.it/Ricerca/Marmiroli.html 9. Zastosowanie inynierii genetycznej do poprawy jakoci truskawek przeznaczonych na rynek owocw wieych oraz do przerobu Numer kontraktu: FAIR-97-3005 Koordynator projektu: Prof. Victoriano Valpuesta Departamento de Biologa Malecular y Bioqumica, Facultad de Ciencas Campus Universitario de Teatinos, Universidad de Mlaga, 29071 Mlaga, Hiszpania tel: +34 95 213 1932 fax: +34 95 213 1932 e-mail: valpuesta@ccuma.sci.uma.es; URL: http://www.uma.es/ 10. Kontrolowanie procesu dojrzewania oraz wyduanie przechowalnoci owocw i warzyw poprzez kontrol wydzielania si etylenu Numer kontraktu: FAIR-95-0225 Koordynator projektu: Dr. Ernst J. Woltering ATO-DLO Bornsesteeg 59, Box 17, 6700 AA, Wageningen, Holandia tel: +31 317475111 e-mail: e.j.woltering@ato.agro.nl; URL: http://www.ato.dlo.nl/ 11. Przemysowe moliwoci kontroli procesu dojrzewania melonw poprzez manipulowanie genetyczne biosyntez etylenu Numer kontraktu: FAIR-96-1138 Koordynator projektu: Dr. Denis LOR Domaine de Maninet, Route de Beaumont 26000 Valence, Francja tel: +33 (0)4 75 57 57 57 fax: +33 (0)4 75 57 34 94 e-mail: Denis.LOR.LIMAGRAIN@limagrain.com URL: http://www.limagrain.com 12. Poprawa jakoci i przechowalnoci warzyw Numer kontraktu: FAIR-97-3161 Koordynator projektu: Dr. Philip J. Dix Biology Department, National University of Ireland Maynooth, Co. Kildare, Irlandia tel: +353 1 7083836 fax: +353 1 7083845 e-mail: phil.dix@may.ie URL: http://www.may.ie/academic/biology/ 13. Manipulowanie metabolizmem lipidw w celu uzyskania kwasw tuszczowych i poliketydw, z zamiarem uycia ich w przemyle do produkcji ywnoci funkcjonalnej Numer kontraktu: AIR2-0967 Koordynator projektu: Prof. David Archer School of Life and Environmental Sciences, University of Nottingham University Park, Nottingham, NG7 2RD, Wielka Brytania tel: +44 (0) 115 9513313 fax: +44 (0) 115 9513251 e-mail: david.archer@nottingham.ac.uk URL: http://vsb.nott.ac.uk/life-env/personal/archer.htm URL: http://www.nottingham.ac.uk/life-env 14. Europejska debata na temat biotechnologii: obawy spoeczestwa Numer kontraktu: QLG7-1999-00286 Koordynator projektu: Prof. George Gaskell Methodology Institute, London School of Economics Houghton Street, London WC2A 2AE, Wielka Brytania. Tel: +44 (0)20 7955 7702 fax: +44 (0)20 7955 7005

-8-

e-mail: G.Gaskell@lse.ac.uk URL: http://www.lse.ac.uk/Depts/Methology/ URL: http://www-97.oeaw.ac.at/ita/ebene4/e2-2c08.htm 15. Postawa konsumentw oraz podejmowanie decyzji w przypadku produktw ywnociowych zmodyfikowanych genetycznie Numer kontraktu: FAIR-96-1667 Koordynator projektu: Prof. Klaus G. Grunert MAPP Centre for Market Surveillance, Research and Strategy for the Food Sector The Aarhus School of Business Haslegaardsvej 10, 8210-Aarhus, Dania tel: +45 89486487 Fax: +45-86150177 e-mail: klg@asb.dk URL: http://www.mapp.hha.dk/ URL: http://www.mapp.hha.dk/gen/pages/velkommen.html 16. Nauki biologiczne w spoeczestwie europejskim Numer kontraktu: QLG7-1999-00286 Koordynator projektu: Prof George Gaskell Methodology Institute, London School of Economics Houghton Street, London WC2A 2AE, Wielka Brytania. Tel: +44 (0)20 7955 7702 fax: +44 (0)20 7955 7005 e-mail: G.Gaskell@lse.ac.uk URL: http://www.lse.ac.uk/Depts/Methology/ URL: http://www.lse.ac.uk/Depts/Ises/index.html 17. Bioetyczne aspekty biotechnologii w sektorze rolno-spoywczym Numer kontraktu: FAIR-97-1848 Koordynator projektu: Prof. David J. Bennett Cambridge Biomedical Consultants Oude Delft 60, NL-2611 CD Delft, Holandia tel: +31-15 212 7800/7474 fax: +31-15 212 7111 e-mail: efb.cbc@tnw.tudelft.nl URL: http://www.biopartneruk.com/Profiles/cbc_01.htm EI TOIMI http://www.kluyver.stm.tudelft.nl/efb/TGPPB/Home.htm 18. Stosunek spoeczestwa do zastosowa biotechnologii w rolnictwie europejskim: opinie na temat biotechnologii Numer kontraktu: FAIR-98-3844 Koordynator projektu: Prof. Brian Wayne Centre for the Study of Environmental Change Lancaster University, Bowland Tower east LA1 4YT Lancaster, Wielka Brytania tel: +44 1524592678 fax: +44-1524-846339 URL: http://www.lansc.ac.uk/depts/csec/ VII. Inne pokrewne tematycznie projekty finansowane ze rodkw UE MEDICAGO Zintegrowany strukturalny, funkcjonalny i porwnawczy model genomu lucerny Medicago truncatula Numer kontraktu: QLG-2000-30676 Koordynator projektu: Dr. Jean Deanire INRA/CNRS, UMR 215 Laboratoire de Biologie Molculaire de Relations Plantes-Micro-organismes Bp 27, 31326 Castanet-Tolosa, Francja, tel: +22 5 61 285058 / fax: +33 5 61 285058 e-mail: deanire@toulouse.inra.fr; URL: http://www.toulouse.inra.fr; http://medicago.toulouse.inra.fr/EU

-9-

DELPHI-AGROFOOD Wpyw biotechnologii na rolnictwo, produkcj oraz przetwrstwo ywnoci w latach nastpnych Numer kontraktu: FAIR-96-0269 Koordynator projektu: Dr. Klaus Menrad, Frauhofer Institute for Systems and Innovations Research, Breslauer Str. 48, 76139 Karlsruhe, Niemcy tel: +49 7216809262 / fax: +49-721-6809-176 e-mail: me@isi.fhg.de URL: http://www.isi.fhg.de/homeisi.htm CAROTENE-PLUS Zastosowanie inynierii genetycznej do zmiany metabolizmu karotenoidw: nowy sposb pozyskiwania witamin, barwnikw i aromatw dla rynku europejskiego Numer kontraktu: FAIR-96-1633 Koordynator projektu: Dr. Giovanni Giuliano Ente par le Nuove Technologie lEnergia e lAmbiente (ENEA) Via Anguillarese 301, Casella Postale 2400 00100 Santa Maria di Galeria Roma, Wochy tel: +38 630483192 e-mail: giuianog@casaccia.enea.it URL: http://www.enea.it/ Zastosowanie inynierii genetycznej w celu uzyskania rzepaku odpornego na osypywanie si nasion Numer kontraktu: FAIR-97-3072 Koordynator projektu: Biotechnology Group, Danish Institute of Agricultural Sciences 40 Thorvaldsensvej DK-1871, Frederiksberg C, Dania tel: +45 3528 2580 e-mail: p.ulvskov@dias.kvl.dk TRANSLEG Koordynacja wsplnych bada nad transformacj rolin strczkowych, celem zastosowania tych rozwiza na skal przemysow Numer kontraktu: AIR3-2224 Koordynator projektu: Prof. Hans-Jorg Jacobsen Lehrgebiet Molekulargenetik, Universitaet Hannover Herrenhuser Str 2, 30419 Hannover, Niemcy tel: +49 5117624082 fax: +49-511-7624088 e-mail: jacobsen@mbox.lgm.uni-hannover.de UNCLE Poznanie metabolizmu azotu i wglowodanw dla celw modyfikacji rolin strczkowych Numer kontraktu: FAIR-95-0066 Koordynator projektu: Prof. Ulrich Wobus Institut fr Pflanzengenetik und Kulturpflanzenforschung (IPK) Corrensstr. 3, D-06466 Gatersleben, Niemcy tel: +49-39482-5220 fax: +49-39482-5500 e-mail: wobus@IPK-Gatersleben.de VIII. Literatura BEUC/X/028/2000:Genetically-modified foods, campaign for consumer choice, new revised policy position, 1999. 1. FAO/WHO. 2000: Safety aspects of genetically-modified foods of plant origin. Report of a joint FAO/WHO expert consultation on foods derived from biotechnology 29 May-2 June 2000. Geneva, Switzerland. 2. FAO/WHO 2001: Evaluation of allergenity of genetically-modified foods. Report of a joint FAO/WHO expert consultation on allergenity of foods derived from biotechnology 22-25 January 2001. Rome, Italy.

- 10 -

FAO/WHO. 1996: Biotechnology and food safety. Report of a joint FAO/WHO consultation. 30 Sept 4 Oct 1996. Rome, Italy. Dostpny pod adresem internetowym: http://www.fao.org/WAICENT/FAOINFO/ECONOMIC/ESN/biotech/refs.htm Gaskell, G. i Bauer, M. W.: Biotechnology 1996-2000. The years of controversy, London: Science Museum, 2001, ISBN: 1 900747 43X. 4. Holm, F. 2001. GM foods.A Flair Flow Europe synthetic report on EU-sponsored research on genetically-modified foods and gene technologies. 5. Liu, K. 1999: Biotech crops: Products, properties and prospects, Food Technology, 53(5), 42-49

3.

Tumaczenie: Elbieta Wjtowicz

- 11 -