POCZENIA GWINTOWE. Poczenia gwintowe s poczeniami ksztatowymi.

Oznacza to, e siy w tych poczeniach przenosz odpowiednio uksztatowane powierzchnie ( powierzchnie gwintowane w rubie i nakrtce). Wystpujce w poczeniu siy tarcia odgrywaj rol uboczn, gwnie jako dodatkowe zabezpieczenie przed rozkrcaniem si poczenia. Styk ruby i nakrtki nastpuje na powierzchniach gwintowych. S to rubowe wystpy i rowki posiadajce zblione ksztatem i wymiarami wystpy i rowki. Aby poczenie ruby i nakrtki byo moliwe, musz one posiada jednakowy skok oraz skrt (prawy lub lewy). 1. GEOMETRYCZNA BUDOWA GWINTU. Jeli walec wprawimy w jednostajny ruch obrotowy i jego powierzchni zewntrzn dotkniemy rysikiem posuwajcym si ruchem jednostajnym wzdu linii rwnolegej do osi walca, to rysik na powierzchni walca nakreli lini rubow. Jeli rzuty linii rubowej lecej od strony obserwatora na paszczyzn przechodzc przez o walca i rwnoleg do paszczyzny rysunku biegn w prawo ku grze, jest to linia rubowa prawoskrtna. Jeli za linie te biegn w lewo ku grze, mamy do czynienia z lini lewoskrtn. W praktyce oznacza to, e jeli na paszczynie poziomej umiecimy nakrtk, to krcc rub prawoskrtna w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara spowodujemy jej zagbianie si w nakrtce.

Rys.1.Llinia rubowa walcowa prawo i lewoskrtna oraz linia rubowa stokowa (osiski str.103)

Skok linii rubowej, to odlego - na jak przesunie si punkt poruszajcy si po linii rubowej po wykonaniu penego obrotu - mierzona wzdu osi obrotu. W dalszej czci rozwaa bdziemy linie rubowe o staym skoku P. Jeli na powierzchni walca o rednicy D mamy lini rubowa o skoku P, to kt jej pochylenia mona okreli jako : 1

tg =

P D

Jeli po linii rubowej na powierzchni walca bdzie porusza si odcinek linii (np. trjkt, trapez czy prostokt umieszczone w paszczynie osi obrotu tak, aby jeden z bokw lea na powierzchni walca) uzyskamy powierzchni rubow o zarysie odpowiednio trjktnym, trapezowym czy prostoktnym. Brya ograniczona od zewntrz przez powierzchni gwintu to gwint zewntrzny (ruba) a od wewntrz to gwint wewntrzny (nakrtka). Jeli mamy do czynienia z gwintem wielokrotnym, wwczas odlego pomidzy wierzchokami gwintu (lub dnami bruzd) wynosi P (podziaka gwintu). To krotno gwintu z wynosi:
z= Ph P

W przypadku gwintu jednokrotnego Ph= P. ruby zczne, stosowane np. w poczeniach konierzowo rubowych czy te gwint rurowy s przykadami gwintu jednokrotnego. Jeli przez zarys gwintu poprowadzimy prost rwnoleg do osi gwintu, to ich punkty przecicia wyznacz dusze i krtsze odcinki, zalenie jak daleko od osi znajduje si ta prosta. Prosta pooona tak, e zarys gwintu wyznacza na niej odcinki o jednakowej dugoci to linia podziaowa gwintu. Dzieli ona zarys gwintu na podstaw i wierzchoek. W gwincie rozrniamy bruzd, wystp (grzbiet) oraz powierzchnie none (rys.2.).

Rys.2. Elementy gwintu: linia podziaowa, bruzda, wystp i powierzchnie none. 2

Charakterystyczne wymiary poczenia gwintowego przedstawiono (rys. 2) na podstawie najszerzej stosowanego w kraju gwintu metrycznego: d rednica gwintu ruby (walca, na ktrym nacito gwint) d1 rednica rdzenia ruby d2 rednica podziaowa ruby D rednica gwintu nakrtki D1 rednica otworu nakrtki D2 rednica podziaowa nakrtki ds rednia rednica robocza, odpowiadajca rodkowi pracujcych czci zarysw gwintu ruby i nakrtki Ph skok gwintu H teoretyczna wysoko gwintu

Rys.3. Wymiary teoretyczne gwintu.

Rys. 4. Rne postacie zarysu gwintu: trjktny, trapezowy symetryczny i trapezowy niesymetryczny, prostoktny, okrgy. 3

Gwinty trjktne mog by ostre, przytpione lub zaokrglone. Gwinty trjktne i trapezowe mog by symetryczne lub niesymetryczne (rys.4). Gwinty trjktne s najbardziej rozpowszechnione, ze wzgldu na swoje wasnoci. Posiadaj najwiksz wytrzymao oraz s bardzo odporne na samoczynne luzowanie. Dlatego te s powszechnie stosowane w poczeniach zcznych. Z powodu niskiej sprawnoci nie s stosowane w poczeniach ruchowych. Mona wyrni gwinty wewntrzne i zewntrzne (ruby i nakrtki) oraz gwinty walcowe (nacite na powierzchni walca) i stokowe (nacite na powierzchni stoka). Gwinty trapezowe stosowane s w poczeniach ruchowych (podnoniki, prasy etc.) gdy charakteryzuj si do znaczn sprawnoci. Rozrnia si gwinty trapezowe symetryczne i niesymetryczne. Gwinty symetryczne stosowane s przy obcieniach dziaajcych w obu kierunkach. Gwinty trapezowe niesymetryczne charakteryzuj si wysok wytrzymaoci przy obcieniach zmiennych. Obcienia mog przenosi tylko w jednym kierunku (od strony powierzchni o kcie nachylenia 3o). Gwinty prostoktne to najstarszy z rodzajw gwintw. Maj najwiksz sprawno, ale te najmniejsz wytrzymao. Istnieje tendencja do odchodzenia w nowych konstrukcjach od nich na rzecz gwintw trapezowych. Gwinty okrge posiadaj wysok wytrzymao tak przy staych, jak i zmiennych obcieniach. Gwinty metryczne. Gwinty metryczne to gwinty o trjktnym zarysie i kcie rozwarcia = 60o. Oznaczenie gwintu skada si z symbolu gwintu M i rednicy znamionowej (zewntrzna rednica gwintu w mm, czyli rednica walca, na ktrym nacito gwint). W przypadku gwintu drobnozwojnego po literze M i rednicy znajduje si znak x, ktrym jest podawana podziaka gwintu w mm. W przypadku gwintw wielokrotnych za oznaczeniem rednicy podaje si skok , a podziak umieszcza w nawiasie. W przypadku gwintu lewego, podaje si symbol LH: M16 gwint metryczny prawy (jednokrotny); M20x1.5 gwint metryczny prawy drobnozwojny o podziace 1.5 mm (jednokrotny); M24x3(P1)LH gwint metryczny lewy (LH) o skoku 3 mm i podziace 1 mm (gwint 3 krotny). Gwinty calowe. Gwinty calowe posiadaj zarys trjktny i kt rozwarcia = 55 o (poza gwintem Briggs`a, posiadajcym kt =60o). W kraju z gwintw calowych uywane s jedynie gwinty rurowe (patrz rozdzia o rurach). W poczeniach rurowych wystpuje najczciej kojarzenie gwintu stokowego (nacity na rurze) z gwintem walcowym (zczka). Oczywicie skok obu gwintw musi by jednakowy.

Tab. 1. Oznaczenia skrtowe gwintw . Lp.

1. 2. 3. 4. 5.

Nazwa gwintu
Metryczny zwyky

Wymiary

Skrt Oznaczenie literowy gwintu

M M W G M12 M12x1 " W7/8"x1/16" G 3/4

6. 7.

8.

9.

rednica zewntrzna ruby w [mm], np. d=12 mm Metryczny drobnozwojny rednica zewntrzna (drobnozwojowy) ruby i skok gwintu w [mm] Calowy (Whitwortha) rednica zewntrzna ruby w calach ["] Calowy drobnozwojny rednica zewntrzna ruby i skok gwintu ["] Rurowy calowy zewntrzny rednica wewntrzna (walcowy) szczelno rury w calach (a uzyskiwana poza gwintem waciwie nazwa rury, (dodatkowa uszczelka bo r. wewn. zaley od cinieta) gruboci cianki rury ) Rurowy zewntrzny Oznaczenie rury (stokowy) szczelno ( przyblieniu rednica uzyskiwana na gwincie wewn. w calach) Rurowy calowy walcowy j.w. wewntrzny ze szczelnoci uzyskiwan na gwincie Rurowy calowy j.w. wewntrzny (stokowy) ze szczelnoci uzyskiwan na gwincie Rurowy Briggs`a rednica wewntrzna rury w calach ( jej nazwa = rednicy nominalnej)

R Rp

R2 Rp2``

Rc

St.B

St.B.3/4``

Poczenie, w ktrym wystpi gwint walcowy rurowy G z gwintem Rp wymaga, dla zapewnienia szczelnoci, zewntrznej uszczelki cinitej pomidzy powierzchniami dociskowymi ruby i nakrtki.