You are on page 1of 7

DEKALOG PRODEMOKRATYCZNEGO POLITOLOGA

Prof. zw. dr hab. Mariusz Gulczyski Teoretyczne pryncypia i metodologiczne reguy rozpoznawania i wyjaniania zjawisk politycznych

Mj Dekalog 1. Jestem politologiem - nie politykiem 2. Jestem politologiem stronniczym socjocentrycznie opozycyjnym wobec kratocentrycznych interpretacji polityki 3. Prodemokratyczno pojmuj jako opowiadanie si za wyrwnywaniem politycznych uprawnie i obowizkw oraz socjalnych szans yciowych caych i wszystkich narodw 4. Zakadam, e prodemokratyczna stronniczo wymaga preferowania kompromisowoci a nie konfliktowoci w polityce 5. Opowiadam si za suebnoci przez pomoc w rozumieniu procesw politycznych przeciwko sualczoci zarwno wobec rzdzcych, jak i populistycznych zapotrzebowa 6. Wyrokowanie na podstawie czynw a nie sw to podstawowa regua mojego politologicznego warsztatu 7. Jestem historiozofem wiedz o prawidowociach procesw politycznych dedukuj z powtarzalnoci pokrewnych zjawisk w dziejach ludzkoci 8. Twierdz, i prodemokratyczny politolog winien bada nie tylko zdrowe, lecz i chore aspekty polityki i politologii oraz sugerowa adekwatne remedia profilaktyki i kurowania 9. Jestem osobicie odpowiedzialny za to co upubliczniam jako wiedz o polityce z wasnych bada i konstatacji innych naukowcw 10. Upubliczniam to co wiem o polityce zgodnie z demokratycznymi zasadami wolnoci sowa oraz obowizku transparentnoci polityki, a zatem i politologii Mj Katechizm 1. Jestem politologiem - nie politykiem Wykluczam czenie tych funkcji, gdy nauka w ogle, a politologia w szczeglnoci, wymaga dystansu wobec badanej sfery. atwiej o dystans w naukach cisych i przyrodniczych; trudniej w spoecznych; bodaj najtrudniej w nauce o polityce. dza wiedzy nie chadza zazwyczaj w parze z dz wadzy. Na moj decyzj zaangaowania w politologi a nie w polityk wpyny szczeglne okolicznoci rozczarowania socjalistyczn odnow po polskim Padzierniku 56. Stwierdziem wonczas, e bezskuteczno kolejnych zmian ekip rzdzcych wiadczy, i wady systemu maj charakter nie personalny, lecz strukturalny.

Trzeba zatem angaowa si w nauk - wykrywanie, w czym wada systemu, a nie w zmian ekip rzdzcych. Bo gdyby wadz przejli politycy krytyczni wobec rzdzcych nawet najlepsi z moliwych to po objciu rzdw zdeprawuj si podobnie jak ekipa Gomuki i spki, bd system ich wypluje. Nie twierdz, e moje i mnie podobnych pjcie w nauk byo lepsze ni tych, co wybrali politycznie opozycyjn drog. Twierdz, e byo rwnie potrzebne dowodem fakt, e obydwa nurty si spotkay i zgodnie wspieray przy Okrgym Stole. Dystansowanie si wobec polityki byo szczeglnie utrudnione w systemie autokratycznym: rzdzcy mieli zapotrzebowanie nie tyle na politologi, co apologetyczn politgramot proreimow indoktrynacj. Cz politologw poddaa si temu szczeglnie w erze gierkowskiej. Cz ucieka w naukow hermetyczno a po prby cybernetyzacji politologii. Ja wraz kilkoma kolegami Lamentowiczem, Iwiskim, Czyowiczem zajlimy si rzetelnym badaniem wspczesnego kapitalizmu. Przydao si to w czas transformacji jak znalaz. Uniknlimy zudze typu kapitalizmu ludowego i mielimy peniejsz wiedz o pozytywach i uomnociach wspczesnych demokracji. Pogld, e czenie funkcji polityka i politologa daje wiksz wiedz i dowiadczenie, jest rwnie bezzasadny, jak opinia, e chory kwalifikuje si do roli medyka lepiej od zdrowego. Std moje zaangaowania w ycie polityczne ograniczaj si do korzystania z praw i wypeniania obowizkw obywatela demokratycznego pastwa oraz potrzeb korzystania w badaniach z obserwacji uczestniczcej. Wyjtkiem od tej reguy by okres demokratycznej transformacji: zaangaowaem si aktywnie w jej zainicjowanie; lecz gdy pokojowe zmiany zaskoczyy wycofaem si na pozycje naukowego zewntrznego eksperta. 2. Jestem politologiem stronniczym socjocentrycznie opozycyjnym wobec kratocentrycznych interpretacji polityki Twierdz, i to rnica istotniejsza ni ideowe podziay na Lewic i Prawic. Od pocztku mej politologicznej twrczoci definiowaem polityk socjocentrycznie: jako uzgadnianie zachowa wspzalenych spoecznoci skadajcych si z grup o sprzecznych interesach w opozycji do dominujcego w czasach PRL-u definiowania polityki kratocentrycznie: jako walki o zdobycie i utrzymanie wadzy. Kojarz opowiadanie si za humanitarnie pojmowanymi socjalistycznymi wartociami z preferowaniem pluralizmu politycznego oraz swobody wypowiedzi i zrzeszania si, przeciwko monizmowi i autokratycznej despotii - zyskujc mono porozumienia i wspdziaania z opowiadajcymi si za demokratycznymi zasadami z odmiennych ideowo pozycji. W opozycji do deklarujcych si wprawdzie przeciwstawnie wobec siebie ideowo, lecz tosamo kratocentrycznie w kwestiach funkcji i metod polityki tak za PRL-u, jak i za tzw. IV RP. Neguj moliwo apolitycznego obiektywizmu w nauce o uzgadnianiu sprzecznych interesw spoecznych, czym jest w istocie polityka. Sdz, e zarwno pozr obiektywizmu, jak i deklaratywna, bezpodstawna prodemokratyczno, su kamuflowaniu antydemokratycznej w istocie stronniczoci. I z tych pozycji krytykuj poowiczne przezwycianie kratocentrycznych zogw w polskiej politologii, postulujc zdefiniowanie kryteriw prodemokratycznej socjocentrycznej stronniczoci, w opozycji do kratocentrycznej proautokratycznej orientacji, w upublicznionym wielorako w druku i internecie tekcie p.t. Alternatywne orientacje w politologii.

3. Prodemokratyczno pojmuj jako opowiadanie si za wyrwnywaniem politycznych uprawnie i obowizkw oraz socjalnych szans yciowych caych i wszystkich narodw W opozycji nie tylko wobec autokratyzmu, lecz take i pojmowania demokracji w sposb zawony do formy wyaniania i sprawowania rzdw, z pominiciem etycznych wartoci i spoecznych treci takiego systemu. Prodemokratyzm traktuj jako zobligowanie do wspierania wiedz procesw sucych upowszechnianiu demokracji oraz modyfikacjom pomocnym w przezwycianiu nierwnoprawnoci i wyklucze z jakichkolwiek wzgldw, wyrwnywaniu szans przeycia i osigania satysfakcji z ycia oraz kojarzeniu wspdecydowania ze wspodpowiedzialnoci wszystkich obywateli za spoeczne i ekologiczne skutki decyzji ekonomicznych i politycznych. 4. Zakadam, e prodemokratyczna stronniczo wymaga preferowania kompromisowoci a nie konfliktowoci w polityce Twierdz, i konsekwentnie prodemokratycznej, socjocentrycznej orientacji waciwa jest skonno do agodzenia skonfliktowa i uzgadniania sprzecznych interesw zgodnie z reguami rwnoprawnej umowy, ktrej sednem jest kto z kim i na jakich zasadach si dogaduje. Czerpie si z tego, co czy ludzi, a nie co dzieli. Teoretyczne uzasadnienie stricte demokratycznego systemu zdefiniowa najcelniej Stanisaw Ossowski jako ad porozumie spoecznych. W opozycji do typowego dla autokratycznego kratocentryzmu interpretowania wszelkich sprzecznoci jako konfliktw, sucego legitymizacji autokratycznego pacyfikowania i instrumentalnego rzdzenia przez sterowanie konfliktami. Czego doktrynalnym wyrazem jest zarwno stalinowska idea permanentnego zaostrzania walki klasowej, jak i interpretowanie wszelkich sprzecznoci w kategoriach wrogoci i konfliktw przez Carla Schmidta - niegdy ideologa nazizmu i frankizmu, wspczenie za rnych, w tym i polskich kratocentrycznych orientacji politycznych i politologicznych. Przypomniaem teoretyczne zaoenia demokratycznego adu w Raporcie Stan i potrzeby porozumienia narodowego w poowie lat osiemdziesitych. I zaproponowaem ucilenie tej teorii, definiujc trzy poziomy sprzecznoci: nietosamoci interesw, ich rozbienoci i przeciwstawnoci zakadajce adekwatne rnicowanie dziaa politycznych pomocnych w uzgadnianiu zachowa wspzalenych spoecznoci. Dowiadczyem praktycznie walorw politycznej kompromisowoci wspinicjujc wesp Zofi Zakrzewsk, Aleksandrem Kamiskim, Jackiem Kuroniem restytucj Zwizku Harcerstwa Polskiego w czasach Polskiego Padziernika 56 ze zjednoczenia instruktorw wywodzcych si z Szarych Szeregw i z dziaajcej w latach 1950-56 Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej. A take angaujc si w latach 80. ub. w. w inicjatywy suce przygotowaniu Okrgego Stou i Porozumie inicjujcych demokratyczn transformacj. 5. Opowiadam si za suebnoci przez pomoc w rozumieniu procesw politycznych przeciwko sualczoci zarwno wobec rzdzcych, jak i populistycznych zapotrzebowa Prodemokratyczn suebno pojmuj jako serwowanie tak politykom, jak i spoeczestwu wiedzy, caej rozpoznanej wiedzy i tylko wiedzy o polityce. Sualczo - to ograniczanie roli politologii do narzdzia pomocnego politykom w

zdobywaniu i utrzymaniu wadzy a politologom do zyskania profitw bd populistycznego poklasku. Sualczo wobec politykw jest grona dla naukowoci, politycy bowiem wedle konstatacji prof. Ossowskiego zwykli szuka w nauce tego, co pijak w latarni: nie owiecenia, lecz podparcia naukowym autorytetem i socjotechnik pomocn w zapanowaniu nad spoeczestwem. Rwnie grone jest poddawanie si skonnoci do podania za oklaskami: populistyczne wspieranie zudze przez goszenie tego, co lud chce usysze, miast penej, rzetelnej prawdy o szansach i zagroeniach, potencjalnych profitach i kosztach czyli koniecznych wyborach i kompromisach, jakie stanowi sedno procesw politycznych. 6.Wyrokowanie na podstawie czynw a nie sw to podstawowa regua mojego politologicznego warsztatu Na ten trop poznawczy naprowadzi mnie mj gimnazjalny nauczyciel przykadem, e gdy na szkolnym korytarzu syszymy, i w jakiej klasie prowadzcy zajcia woa cisza! cisza!!, to wiadectwo, e ciszy tam nie ma. Przeoyem to na dyrektyw priorytetu informacji z realu konkretw bytu spoecznego, nad informacjami z virtualu enuncjacji politykw i politycznych instytucji. W sowach politykw bowiem nie tylko ch widzim, lecz i zakamanie std nadrzdnym sprawdzianem winno by dokopywanie si do rzetelnej wiedzy o tym, jakie jest ich dziaanie. Dziki tej metodzie zakwestionowaem w rozprawie doktorskiej non owoczenie propagandowo tez autorstwa Eisenhowera o zdominowaniu polityki USA przez kompleks militarno-przemysowy. Udowodniem, e kompleks ten aczkolwiek wpywowy nie ma oparcia i poparcia najwikszych korporacji, a nadmierny wzrost popytu militarnego wygeneruje nie hoss lecz bess, prognozujc trafnie wycofanie si USA z wojny w Wietnamie oraz odprenie w stosunkach WschdZachd. Zastosowanie tosamej metody wobec etatystycznego socjalizmu okazao si pomocne w zdefiniowaniu, i immanentna temu systemowi polityka blokowania inicjatywnoci i przedsibiorczoci - generujca permanentny niedobr dbr i usug - wynikaa z zapotrzebowania rzdzcych na legitymizowanie si tym, i wadza daje, dzielc niedostatek i uzaleniajc spoeczestwo od swej rozdzielczoci. Powodujc prawem paradoksu nieuchronne skonfliktowanie ze spoeczestwem kolejnych autokratycznych ekip rzdzcych, a ostatecznie upadek felernie skonstruowanego systemu. 7. Jestem historiozofem wiedz o prawidowociach procesw politycznych dedukuj z powtarzalnoci pokrewnych zjawisk w dziejach ludzkoci Kade zjawisko polityczne - jak wszelkie przyrodnicze i spoeczne jest wprawdzie unikatowe, lecz zarazem podobne do innych w przeszoci i teraniejszoci. Badanie powtarzalnoci i podobiestw umoliwia nie tylko opis zjawisk politycznych, lecz prognozowanie i projektowanie dziaa rokujcych minimalizowanie negatyww i optymalizowanie pozytyww procesw politycznych. To sprawia, e wiedza historyczna jest dla politologa tym, czym prosektorium dla badajcego zjawiska medyczne. Ta metoda okazaa si pomocna w trafnym prognozowaniu istotnych procesw spoecznych.

Najpierw globalizacji. Zakwestionowaem w 1967 roku esejem Globalizm. Nowe stadium kapitalizmu leninowsk tez, i ostatnim stadium tego systemu bdzie imperializm. Nastpnie w zdefiniowaniu powtarzalnoci faz rozwojowych kadej cywilizacji: od barbarzyskiej, przez dramatyczn, romantyczn, do pozytywistycznej. I na tej podstawie dowodzenia, i tzw. realny socjalizm mia waciwoci fazy barbarzyskiej: by prb wykreowania nowej cywilizacji na gruzach, miast na fundamentach wszystkiego co funkcjonalne z przeszoci co skutkowao regresem, przywracaniem paszczyzny i niewolnictwa, miast zakadanego postpu spoecznego. Uyteczna rwnie w zdefiniowaniu, i wspczesna Trzecia Wielka Depresja jest kryzysem waciwego romantycznej fazie kapitalizmu spoeczestwa obfitoci {a w istocie nadkonsumpcji, rozrzutnoci i wyrzutnoci}, a zatem pozytywnym z niej wyjciem moe i winno by wykreowanie waciwego pozytywistycznej fazie spoeczestwa racjonalnego dostatku. Jej mankamentem jest fakt, i do czsto wyskakuj przed orkiestr co skutkuje, e moje prognostyczne teksy bywaj zazwyczaj doceniane przez nielicznych. Jak prognoza Trzeciej Wielkiej Depresji opublikowana w niszowych Kontrpropozycjach w 2002 roku, czy wspczesne Zwiastuny cywilizacji racjonalnego dostatku dostrzeone i docenione przez Redakcj Athenaeum. 8. Twierdz, e prodemokratyczny politolog winien bada nie tylko zdrowe, lecz i chore aspekty polityki i politologii oraz sugerowa adekwatne remedia profilaktyki i kurowania Polityka tak jak medycyna winna wkracza tylko tam i wtedy, gdzie i kiedy organizm spoeczny samoczynnie nie funkcjonuje. Winna suy zwikszaniu szans przeycia i osiganiu satysfakcji z ycia przez przezwycianie sprzecznoci i uzgadnianie wspzalenych zachowa bez nadmiernego upolityczniania bytu spoecznego. Obliguje to socjocentrycznego politologa zarwno do wspierania zasadnych ingerencji polityki, jak i do sprzeciwu wobec instrumentalnego traktowania polityki i politologii jako narzdzi manipulowania spoeczestwem. Demaskowania dewiacyjnych skonnoci, z ktrych najwiksz i najczstsz jest kratofiksacja: traktowanie wadzy nie jako suby wobec spoeczestwa, lecz jako wartoci samoistnej, a spoeczestwa jako suby wobec sprawujcych wadz. Generujca w kadej formacji autokratycznej i demokratycznej potgowanie sprzecznoci gwoli skcenia i zniewolenia spoecznoci, miast ich agodzenia i przezwyciania. 9. Jestem osobicie odpowiedzialny za to co upubliczniam jako wiedz o polityce z wasnych bada i konstatacji innych naukowcw Geneza takiej mojej postawy jest wczeniejsza ni sta politologiczny. Datuje si od ujawnienia zbrodniczoci stalinizmu w czasach chruszczowowskiej odwily dramatycznego dla wielu takich jak ja lepo w modoci wierzcych w polityczne autorytety. Stwierdziem wtedy publicznie wobec szkolonych przeze mnie harcerskich instruktorw, i odtd nie bd razem z parti bdzi i razem z parti si odnajdywa, lecz bd osobicie odpowiedzialnym za swoje pogldy i czyny. Z czasw modzieczych politycznych zaangaowa wyniosem wiadomo, e polityka, to gra zespoowa - obowizuje w niej zasada podporzdkowania i dyscypliny. W nauce za z prawdziwego zdarzenia wrcz przeciwnie obowizkiem jest nieposuszestwo w myleniu wobec wszelkich wadz i

autorytetw, czego klasyczn formu od staroytnoci maksyma: amicus Plato, sed magis amica veritas. Std bierze si obowizek odosobowego prezentowania wasnych hipotez oraz informowania o autorstwie cudzych twierdze. Nie gwoli samochwalstwa - co zarzuci mi anonimowy Recenzent tekstu do Athenaeum - lecz wrcz przeciwnie - odwagi i skromnoci: przyznawania si do ryzykownych hipotez, wymagajcych zweryfikowania przez innych uczonych i przez praktyk, nim ewentualnie zostan uznane przejciowo czy trwalej - za pewniki. 10. Upubliczniam wszystko, co wiem o polityce zgodnie z demokratycznymi zasadami wolnoci sowa oraz obowizku transparentnoci polityki, a zatem i politologii Moim koronnym nakazem byo i jest, by nie szepta wadzy na ucho - doradza ogowi, a nie tylko rzdzcym. Zapraszany do gremiw eksperckich zastrzegaem, e jestem gadua rozpapl wszystko, czego si dowiem, wic jeli warunkiem jest utrzymanie tajemnicy, to ja si nie nadaj. Okazao si to pomocne dwojako. Raz, bo ustrzego od sprzecznego z pierwszym przykazaniem przeksztaceniem z politologa w polityka. I dwa, bo narzuca wymg wypowiadania si w sposb zrozumiay dla interesujcego si polityk ogu. To trudniejsze ni pisanie i mwienie w sposb zrozumiay tylko dla kolegw po fachu wic to wyznanie jest zarazem przyznaniem, em w tej materii grzeszny i te peen winy. * * * Zaprezentowany tu dekalog teoretycznych pryncypiw i metodologicznych regu spisany z inicjatywy prof. Beni Nitschke na uytek tej konferencji nie by mi dany dziki objawieniu czy w spadku po poprzednich pokoleniach polskich politologw, lecz powstawa przez cae moje dugie polityczne i politologiczne ycie. Traf cilej zawirowania polskiej historii sprawiy, e jestem z pokolenia inicjujcego polsk politologi w poowie lat 60. ub.w. niejako od zera. Raz bo po zlikwidowaniu w czasach stalinizmu nauki o polityce. I dwa bez dziedzictwa podobnie znaczcego spadku po uprzedniej polskiej politologii, jak w socjologii czy filozofii. Polska midzywojenna i tu-powojenna politologia bya raczej nauk stosowan, ni teoretyczn nie zrodzia ani znaczcych dzie, ani wybitnych autorytetw rangi Znanieckiego, Chaasiskiego, Ossowskiego w socjologii czy Tatarkiewicza, Ingardena i Kotarbiskiego w filozofii. Nie tyle zatem odradzalimy, co kreowalimy polsk politologi - wyedukowani w innych dyscyplinach: prawnicy, historycy, filozofowie, socjologowie, ekonomici, a niekiedy nawet w odleglejszych od nauki o polityce dyscyplinach. Ja startowaem z pozycji magistra historii i jako pierwszy de nomine politolog uzyskaem w 1971 roku stopie doktora nauk politycznych w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Edukowaem si w tej dyscyplinie zmieniajc kilkakrotnie rodowiska i specjalizacje naukowe. Istotnym spuentowaniem mojego politologicznego rozwoju by wspudzia w kreowaniu politologii w Zielonogrskiej Uczelni oraz w Wyszej Szkole Ekonomicznej ALMAMER w Warszawie wesp z angaujcymi si w te dziea uczonymi: Mirosawem Karwatem, Andrzejem Makiewiczem, Edwardem Modzelewskim, Bernadett Nitschke, Bronisawem Pasierbem, Danut Waniek, Ryszardem Zaradnym i modszymi wsppracownikami. Trwalszym tego efektem s dwa funkcjonalne zespoy naukowe i oprogramowanie dydaktyki seri podrcznikw: Wspczesne systemy polityczne, System polityczny Rzeczypospolitej Polskiej, Panorama systemw politycznych wiata, Wiedza o partiach i systemach partyjnych, Nauka o polityce, Politologia. Oceniajc restytucj polskiej politologii z niemal pwiecznej perspektywy sdz, e walorem takiego startu by brak rutyny. Tworzc niejako na pustym polu, musielimy samodzielnie wypracowywa zarwno teoretyczne pryncypia, jak i metodologiczne reguy. Byo bezspornie trudniej, ale ciekawiej i swobodniej. Prezentujc kwintesencj mojego dorobku w tej materii w formie dekalogu - i wyjaniajcej genez oraz sedno tych przykaza katechetycznej formule zastrzegam, e nie aspiruj do uniwersalnoci. To mj rachunek politologicznego sumienia. Jeli okae si w czym pomocny innym politologom, satysfakcja bdzie tym wiksza. Wykad inaugurujcy Konferencj Aspekty metodologiczne oraz teoretyczne w subdyscyplinach politologii zorganizowan przez Instytut Politologii Uniwersytetu Zielonogrskiego 10-11 maja 2011 roku

You might also like