Mity- opowie o otaczaj cym ludzko wiecie, opisuj ca histori bogw, zjawisk paranormalnych , demonw, legendarnych bohaterw oraz

histori stworzenia wiata i cz owieka. Filozofia- rozwa ania na temat podstawowych problemw takich jak np. istnienie, umys , poznanie, warto ci, j zyk. Etymologia dzia j zykoznawstwa badaj cy pochodzenie wyrazw, zmiany ich znaczenia i formy w miar up ywu czasu. Jednocze nie wyraz ten oznacza obja nienie pochodzenia konkretnego wyrazu i jego znaczenia. Teoria to system poj , definicji, aksjomatw i twierdze ustalaj cych relacje mi dzy tymi poj ciami i aksjomatami, tworz cy spjny system poj ciowy opisuj cy jak wybran fizyczn lub abstrakcyjn dziedzin . Praxis - rzeczywiste dzia anie i faktyczny stan rzeczy w opozycji do postulatw i teorii Onotologia - dziedzina wiedzy, ktra stara si odpowiada na pytania o struktur rzeczywisto ci i problematyk zwi zan z poj ciem bytu. Epistemologia teoria poznania lub gnoseologia dzia filozofii, zajmuj cy si relacjami mi dzy poznawaniem, poznaniem a rzeczywisto ci . Epistemologia rozwa a natur takich poj jak: prawda, przekonanie, s d, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie. Aksjologia szczeg owa teoria warto ci, wchodz ca w sk ad poszczeglnych dyscyplin naukowych; dziedzina rozwa a nad warto ciami okre lonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. Wyk ad II: Ontologiczne i epistemologiczne stanowiska filozoficzne Jo ska filozofia przyrody - reprezentuje archaiczny, grecki materializm ywio owy zapocz tkowany przez Talesa z Miletu oko o VI-IV wieku p.n.e.. Podj a pierwsze niemitologiczne, racjonalne prby wyja nienia natury (physis), b d ce punktem wyj cia dla rozwoju filozofii i nauki europejskiej. Wczesne pytania o arche pierwsze pytania dotycz ce struktury wiata. Monizm filozoficzny pogl d wed ug w skiej definicji uznaj cy natur wszelkiego bytu za jednorodn : materialn , duchow ub materialno-duchow . Dualizm ontologiczny obok monizmu i pluralizmu, jedno z g wnych stanowisk ontologicznych co do g wnych klas substancji. Wyr nia dwie: cia o i ducha. Racjonalizm wywodzi si od Kartezjusza i eksponuje rol rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy. Empiryzm pogl d uznaj cy do wiadczenieza jedyny sposb poznawania wiata. Etyka dzia filozofii, zajmuj cy si badaniem moralno ci i tworzeniem systemw my lowych, z ktrych mo na wyprowadza zasady moralne. Estetyka dziedzina filozofii, zajmuj ca si pi knem i innymi warto ciami estetycznymi.

Wyk ad III: Filozofia presokratyczna Dialektyka w filozofii marksistowskiej to mechanizm cierania si przeciwie stw naturalnie wyst puj cych w materii, stanowi cy podstawowy motor rozwoju wiata i post pu historycznego. Heraklit z Efezu, (ur. ok. 540 p.n.e., zm. ok. 480 p.n.e.) presokratyczny filozof grecki, zaliczany do jo skich filozofw przyrody, urodzony w mie cie Efez, w Jonii, u wybrze y Azji Mniejszej. Autor pism kosmologicznych, politycznych i teologicznych. trudny do zrozumienia styl pi mniennictwa oraz samotne ycie ktre prowadzi . Swoje pogl dy przedstawia za pomoc alegorii i aforyzmw, tak aby mogli je zrozumie jedynie nieliczni wtajemniczeni. Pitagoreizm wyznawcy doktryny rozwini tej przez Pitagorasa i jego nast pcw w szkole religijno-filozoficznej, ktr za o y w Krotonie. Wnie li ogromny wk ad do nauki staro ytnej, zw aszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki.

MATERIAZLIZM- filozofia materialistyczna. Trzy formy materializmu: 1. materializm ywio owy (byt pierwotny to ywio : ogie , woda) inaczej materializm naiwny lub jo ska filozofia przyrody 2. materializm atomistyczny (atomizm) 3. materializm mechanistyczny (mechanicyzm). Demokryt - aktualizowana na bie co kolekcja my li, cytatw, aforyzmw oraz sentencji, ktrych autorem jest Demokryt. Zenon z Kition grecki filozof, za o yciel szko y stoikw. Da pocz tek kierunkowi zwanemu stoicyzmem, ktry nakazuje zachowa spokj zarwno w cierpieniu jak i w szcz ciu. Nie nale y poddawa si emocjom i nami tno ciom. Epikur grecki filozof, twrca epikureizmu. Epikur dzieli filozofi na trzy cz ci: fizyk zajmuj c si teori przyrody etyk zajmuj c si poznawaniem istoty szcz cia kanonik zajmuj c si teori poznania Szko a eleacka staro ytna szko a filozoficzna, Eleaci wierzyli w jednorodno materii, odrzucali istnienie czasu i ruchu.

Parmenides z Elei grecki filozof, wedle tradycji s uchacz Ksenofanesa, twrca szko y elejskiej w Elei. Wyk ad IV: Sokrates i szko y etyczne Metoda Sokratesa to sposb nauczania polegaj cy na zadawaniu okre lonych pyta maj cych pobudzi ucznia do samodzielnego my lenia i wnioskowania. Dialektyka w filozofii marksistowskiej to mechanizm cierania si przeciwie stw naturalnie wyst puj cych w materii, stanowi cy podstawowy motor rozwoju wiata i post pu historycznego. Cynizm postawa etyczna, charakteryzuj ca si nieuznawaniem warto ci i norm obowi zuj cych w danym rodowisku. Hedonizm - pogl d, doktryna, uznaj ca przyjemno , rozkosz za najwy sze dobro i cel ycia, g wny motyw ludzkiego post powania. Unikanie cierpienia i blu jest g wnym warunkiem osi gni cia szcz cia. Stoicyzm kierunek filozoficzny zapocz tkowany w III wieku przed n.e. w Atenach przez Zenona z Kition, Etyka stoicka, czyli utrzymywania stanu spokojnego szcz cia niezale nie od zewn trznych warunkw. Epikureizm kierunek filozoficzny zapocz tkowany w staro ytno ci przez Epikura, w ok. 306 r. p.n.e. Dla epikurejczykw najwa niejsz dziedzin filozofii by a etyka uwa ali oni, e podstawowym zagadnieniem filozoficznym jest szcz cie, ktre upatrywali w przyjemno ci. Sceptycyzm - poj cie wieloznaczne, okre laj ce postaw w nauce, pogl d filozoficzny oraz potocznie - postaw "sceptyka". Wyk ad V: Idealizm plato ski Teoria idei - mwi, e wiat postrzegany nie jest realny, jest z udzeniem. Odbiciem prawdziwego wiata idei. Przedmiotem prawdziwej wiedzy filozoficznej s rzeczy trwa e i nieznane. Byty ze wiata idealnego. Natywizm - pogl d dotycz cy natury rde poznania , przeciwstawiaj cy si empiryzmowi genetycznemu. Teoria metempsychozy inne byty. czyli nie miertelno duszy, ktra podlega ci g ej w drwce, poprzez wcielanie si kolejno w

TEORIA PA STWA uj cie w pewien porz dek w adz w ogle monarchia tyrania arystokracja oligarchia politeja demokracja. Wyk ad VI: Metafizyka i etyka Arystotelesa Metafizyka dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozwa aj ca byt jako byt oraz jego istotne w asno ci i ostateczne przyczyny. Hilemorfizm stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, wed ug ktrego ka dy byt jest ukonstytuowany przez materi i form . Substancja jedno z podstawowych poj metafizyce klasycznej. metafizyki i wsp czesnej ontologii, wyst puj ce jednak przede wszystkim w

Forma substancjalna w filozofii Arystotelesa oraz scholastycznej pierwszy akt, ktry udoskonala materi pierwsz i wraz z ni stanowi tre bytu. Materia to byt rozci gaj cy si w przestrzeni i w czasie, chocia po o enie obiektw materialnych nie musi by jednoznacznie okre lone. Entelechia termin Arystotelesa. Twierdzi on, e ka dy istniej cy byt, dzi ki swojej przybranej formie posiada w asn entelechi , czyli ucelowion dusz , nadaj c rzeczy jedno . Czysta forma - Uczucie metafizyczne wg niego nadaje sens ludzkiemu yciu i stanowi jedno z najwa niejszych prze y . Kosmologia mo e by definiowana w najszerszym znaczeniu jako naukao oglnie poj tym kosmosie. Psychologia nauka badaj ca mechanizmy i prawa rz dz ce psychik oraz zachowaniami cz owieka. Eudajmonizm stanowisko etyczne g osz ce, e szcz ciejest najwy sz warto ci i celem ycia ludzkiego. Wyk ad VII: Charakter filozofii chrze cija skiej i jej wcze ni przedstawiciele Gnoza forma wiadomo ci religijnej, system sprzeciwu, wyj cie poza granice uznawanego porz dku. Gnoza to wiedza przynosz ca zbawienie. Gnostycy g osz istnienie prawdy hermetycznej, ukrytej. Cz owieka przedstawiaj jako istot u pion pogr on w odr twieniu. Neoplatonizm filozofia powsta a w II wieku n.e. w Aleksandrii pod wp ywem my li Platona oraz poga skiej my li religijnej. Neoplatonizm postrzega wiat jako hierarchi bytw, ktre wy aniaj si z absolutu - bytu doskona ego, niepoznawalnego rozumowo. Patrystyka nauka zajmuj ca si twrczo ci i yciem Ojcw Ko cio a i pisarzy starochrze cija skich oraz epok , w ktrej yli. Jako nauka teologiczna jest ci le powi zana z dogmatyk . Pseudo-Dionizy Areopagita wczesnochrze cija ski autor pism teologicznych Corpus Dionysiacum, uwa any za twrc angelologii. Tertulian - (ur. pomi dzy 150 a 160, zm. 240)[1] aci ski teolog z Afryki P nocnej, nawrcony na chrze cija stwo w 190 roku[1], sta si jego najgorliwszym w owym czasie apologet . Eriugena Jan Skot (ok. 810-877) filozof, nauczyciel na dworze Karola ysego. Interesowa si g wnie "fizyk bo ". Filozofia by a wg niego "wiedz o naturze rzeczy".

Szko a w Chartres zajmowa a si g wnie sztukami wyzwolonymi i naukami przyrodniczymi, w oparciu o wiedz arabsk , rozwija a matematyk , astronomi i medycyn , a tak e demokrytejsk atomistyk i arystotelesowsk fizyk ; filozofia uprawiana w sz.ch. uwa ana by a za dyscyplin samodzieln w stosunku do teologii.

Anzelm z Canterbury lub Anzelm z Aosty (ur. 1033, zm. 21 kwietnia 1109) redniowieczny filozof i teolog pochodz cy z W och, uwa any za twrc scholastyki, jeden z doktorw Ko cio a, wi ty Ko cio a katolickiego. Mistycyzm wieloznaczny termin opisuj cy do wiadczenie religijne, polegaj ce na bezpo redniej, czyli niezale nej od rytw i obrz dw, relacji cz owieka z rzeczywisto ci poza-materialn , pozazmys ow lub transcendentn . Spr o uniwersalia - filozoficzny problem dotycz cy statusu poj istnienia idei. oglnych, historycznie przybiera form dyskusji wok

VIII: Dwa systemy filozofii chrze cija skiej. Augustyn Aureliusz i Tomasz z Akwinu Iluminizm doktryna religijna uznaj ca Boga za najwa niejsze rd o wszelkiego poznania (nie tylko religijnego ale te np. moralnego). Stworzona przez Platona, doktryna zyska a popularno w chrze cija stwie za spraw w. Augustyna. w. Augustyn dowodzi istnienia Boga porwnuj c Go do s o ca. Bg istnieje, daje si pozna , umo liwia poznanie innych rzeczy. S o ce jest, wieci, o wieca. Polemika z manicheizmem - Augustyn podkre la wolno i odpowiedzialno cz owieka walcz cego ze z em, a samo z o okre li jako zjawisko czysto negatywne, polegaj ce na nieadekwatnej realizacji boskiej idei. Pelagianizm we wczesnym chrze cija stwie heterodoksalny nurt teologii duchowo ci, ktrego pierwszym propagatorem by Pelagiusz. Przekonanie o sile i jako ci ludzkiej natury by o podstawow zasad nauki Pelagiusza. Teolog ten wierzy , e natura ludzka, jako stworzona przez Boga, jest zdolna przezwyci y grzech i osi gn wi to . Tomasz z Akwinu, (ur. 1225, zm. 7 marca 1274) filozof scholastyczny, teolog, cz onek zakonu dominikanw. By jednym z najwybitniejszych my licieli w dziejach chrze cija stwa. Problem hierarchii bytw Transcendentalia to w a ciwo ci przys uguj ce ka demu bytowi Byt wzi ty sam w sobie Byt w relacji do innych Ze wzgl du na odniesienie do w adz umys owych Wyk ad IX: Charakterystyka filozofii Odrodzenia, jej ramy historyczne i geograficzne Filozofia antyku wyja nia genez mi dzyludzkich. wiata, powstanie cz owieka, zawiera niepisany kodeks post powania w stosunkach

Filozofia renesansu w pocz tkowym okresie tej epoki opiera a si na koncepcji jeszcze staro ytnej, stworzonej bowiem przez Epikura , opiera si na d eniu do przyjemno ci i szcz cia. Marsilio Ficino (ur. 19 pa dziernika 1433 w Figline Valdarno, zm. 1 pa dziernika 1499 w Careggi), w oski filozof humanistyczny, neoplatonik, filolog, astrolog, jedna z najbardziej znanych postaci wczesnego renesansu.Za o yciel i kierownik Akademii florenckiej. T umacz i komentator dzie Platona. Giordano Bruno (ur. w styczniu 1548 w Noli, zm. 17 lutego 1600 w Rzymie) w oski filozof hermetyczny, okultysta, humanista, pocz tkowo dominikanin. Tommaso Campanella, w wiadectwie chrztu Giovanni Domenico Campanella (ur. 5 wrze nia 1568 w Stignano w Kalabrii, zm. 21 maja 1639 w Pary u) w oski filozof, teolog i poeta. Specyfika filozofii narodowych jest to wiedza, ktra nie przejmuje bez krytycznie, adnych za o e , rozwa a rzeczywisto czy pewne jej wyniki w sposb ca o ciowy. Wp yw filozofii na wiat: zmian adu spo ecznego, pozytywizm logiczny, ograniczenie cz owieka. Wyk ad X: Filozofia nowo ytna. Bacon, Kartezjusz. Spr o metod

Empiryczna odnowa nauk Oparta na psychologicznej podstawie. nauki podzieli na trzy grupy, odpowiednio do trzech w adz duszy: dziedzin pami ci stanowi historia, dziedzin wyobra ni - poezja, a dziedzin rozumu - nauka w ci lejszym znaczeniu, czyli filozofia. TEORIA Z UDZE Bacon uwa a , e umys ludzki jest podleg y r nego rodzaju z udzeniom (idola) Wyr ni on cztery rodzaje takich z udze (jest to tzw. teoria idoli):

y y y y

z udzenia plemienne (idola tribus) - wynikaj ce z natury ludzkiej i wsplne wszystkim ludziom; nale y do nich antropomorfizm i doszukiwanie si celowo ci w wiecie; z udzenia jaskini (idola specus) - przes dy jednostek, spowodowane przez wp yw wychowania i rodowiska; z udzenia rynku (idola fori) - powodowane przez niedok adno , nieadekwatno i wieloznaczno poj , niedoskona o j zyka; z udzenia teatru (idola theatri) - powodowane przez b dne spekulacje filozoficzne, ktrych wyniki s przyjmowane na mocy autorytetu.

Filozofia analityczna jest to nurt filozofii, ktry zrodzi si na prze omie XIX i XX wieku niemal jednocze nie w dwch krajach w Anglii i Polsce, jako protest przeciwko filozofii postheglowskiej. Analiz , najoglniej rzecz bior c, filozofowie analityczni pojmowali jako, dokonuj cy si w oparciu o intersubiektywnie rekonstruowalne regu y, przek ad jednych wyra e na drugie. Teoria systemw bazuje na poj ciu system, pierwotnie by a teori biologiczn , nast pnie zosta a rozwini ta i poszerzona przez cybernetykw i in ynierw, s w niej te nurty nauk spo ecznych jak socjologia i ekonomia. Sceptycyzm metodyczny odmiana sceptycyzmu polegaj ca na kwestionowaniu i w tpieniu w poszczeglne twierdzenia w celu dotarcia do twierdze bardziej pewnych lub takich, w ktre w tpi si ju nie da. Przezwyci eniem jest synteza. Wyk ad XI. Systemy i spory filozofii XVII/XVIII wieku. Spinoza, empiryzm angielski. Pascal Paralelizm psychofizyczny to pogl d filozoficzny, konsekwencja dylematu psychofizycznego, a dok adniej jedno z jego "rozwi za ". Okazjonalizm pogl d filozoficzny, staraj cy si przezwyci y trudno ci wynikaj ce z za o enia Kartezjusza, e wiat idei i wiat materialny s na tyle od siebie jako ciowo r ne, e nie mog na siebie oddzia ywa bezpo rednio. Panteizm pogl d teologiczny i filozoficzny lub religijny uto samiaj cy Boga ze wiatem, rozumianym jako przyroda. Panteizm cz sto czy si z ideami rozumnego rozwoju wszech wiata, jedno ci, wieczno ci oraz ywo ci wiata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, g osi za przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie. Egzystencjalizm g wna za o enia filozofii. Chrze cija scy poprzednicy, cz pierwsza Egzystencjalizm filozofia interesuj ca si cz owiekiem i jego yciem (egzystencj ), a tak e jego miejscem w wiecie. Rozwin a si w XX wieku, jej prekursorzy to - Blaise Pascal - Soren Kierkegaard. John Locke (ur. 29 sierpnia 1632 w Wrington, zm. 28 pa dziernika 1704 w Oates ) angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twrca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rz dw demokratycznych. David Hume (ur. 7 maja - 26 kwietnia ss. - 1711 w Edynburgu, zm. 25 sierpnia 1776 tam e) filozof, pisarz i historyk urodzony w Szkocji, wychowany w Anglii, yj cy we Francji i w Anglii. George Berkeley (ur. 12 marca 1685 w Dysert Castle w hrabstwie Kilkenny, zm. 14 stycznia 1753 w Oksfordzie) irlandzki filozof, my liciel, misjonarz anglika ski i biskup Cloyne. Wyk ad XII. Filozofia O wiecenia, jej nurty i przedstawiciele Egalitaryzm - pogl d spo eczno-polityczny uznaj cy za podstaw sprawiedliwego ustroju spo ecznego zasad ca kowitej rwno ci warunkw ycia oraz praw ludzi. Twrc poj cia by Kartezjusz w XVII wieku. Denis Diderot (ur. 5 pa dziernika 1713 w Langres we Francji, zm. 31 lipca 1784 w Pary u) francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu O wiecenia.

Jean-Jacques Rousseau (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville) genewski pisarz tworz cy w j zyku francuskim, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania. Deizm angielski - Hubert z Cherbury 1588-1648 Okre li pi tez religijnych: 1. Istnieje jeden Bg, 2. Nale y Go czci 3. Form tej czci jest cnota i pobo no . 4. Nale y a owa za grzechy, 5. Sprawiedliwo Boska wymierza cz-kowi kar lub nagrod po cz ci na ziemi i po cz ci w niebie. Deizm francuski. Woltaire - istnienie Boga jako istoty najwy szej, poda 3 dowody, kosmologiczny - z adu panuj cego w wiecie, metafizyczny - Bg jest racj istnienie innych bytw, Bg nie ingeruje w bieg przyrody 3 - niezb dno religii dla zdyscyplinowania ludzi. Wyk ad XIII. Filozofia krytyczna Kanta Kant zacz od poszerzenia arystotelowskiej teorii logiki o nowy podzia s dw na:

y y

s dy analityczne, czyli takie, ktre w orzeczeniu wypowiadaj jedynie to, co jest zawarte w podmiocie maj charakter definicji i s u obja nieniu posiadanej ju wiedzy; s dy syntetyczne, czyli takie, ktrych orzeczenie wykracza poza podmiot ktre rozszerzaj nasz wiedz oraz:

y y

s dy a priori, czyli takie, ktre s niezale ne od do wiadczenia maj swe rd o w umy le; s dy a posteriori, czyli takie, ktre mo na wywie z do wiadczenia.

Immanuel Kant Twrca filozofii krytycznej zak adaj cej, e podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej s : agnostycyzm poznawczy wzgl dem tak zwanych noumenw) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk. Imperatyw obowi zku Chc c wskaza wyj cie z podobnych dylematw, Kant uwzgl dni jeszcze jedn form umys u praktycznego, nazwan przeze zmys em obowi zku. Jest ona narzucana ludziom w procesie wychowania i wynika z miejsca, jakie przysz o nam zajmowa w spo ecze stwie. Regu t wyra a imperatyw obowi zku: Post puj tak, jakby zasada twojego post powania mia a si sta si twej woli oglnym prawem. Wed ug p nego Kanta moralne jest to, co jest czynione z obowi zku, to za , co si robi z w asnej ochoty, jest albo oboj tne moralnie je eli nie stoi w sprzeczno ci z naszymi obowi zkami albonaganne je li stoi. Wyk ad XIV. G wne nurty filozofii I po . XIX wieku. Idealizm niemiecki, pozytywizm. Filozofia Fichtego Dokona redukcji problematyki filozoficznej do moralnej. Stworzy koncepcj aktywno ci ludzkiego intelektu oraz filozofii "czynu", ktra szczeglnie mocno oddzia a a na twrczo literack romantykw. W niej g osi prymat "ja praktycznego" (dzia ania moralnego) nad "ja teoretycznym" (poznaniem). Filozofia Schellinga a) ca a przyroda, zarwno dusza ludzka, jak i rzeczywisto fizyczna, jest wyrazem jednego Boga czy te ducha wiata, przyroda nie jest martw materi lecz ywym duchem wiata, po redniczy mi dzy Bogiem a cz owiekiem, pozwalaj c intuicyjnie przeczuwa wielko bstwa, b) jedno bytu (jego cz widzialna to przyroda, niewidzialna-duch),

c) irracjonalizm-intuicja i wiara s wa niejsze w dziele poznania od rozumu, d) sztuka ukazuje istot absolutu (estetyzm).

Idealizm a romantyzm Idealizm to wiara w nadrz dno norm moralnych i prawnych nad tward rzeczywisto ci dnia codziennego. W tym sensie idealizm jest pokrewny romantyzmowi. Idealista w tym sensie to cz owiek kieruj cy si owymi nadrz dnymi w jego mniemaniu zasadami wbrew opinii innych ludzi i cz sto ze szkod dla w asnych interesw.

Historiozofia u Hegla pierwsz faz stanowi wschodnie religie natury, drug religia indywidualno ci duchowej, ktra znw sama przechodzi 3 fazy, wznios o ci u ydw, pi kna u Grekw, celowo ci u Rzymian. Wreszcie ostatni faz jest absolutna religia prawdy, wolno ci i ducha: chrystianizm. Minimalizm, zasada sformu owana w greckiej filozofii przez sofistw, a g wnie Protagorasa, w zakresie teorii poznania, w my l ktrej: 1) prawd poznajemy tylko przy pomocy zmys w (sensualizm), 2) nie ma prawdy powszechnej, bo prawda jest dla ka dego inna (relatywizm, subiektywizm), 3) prawda jednego cz owieka ma wy szo (praktycyzm), nad prawd drugiego o tyle tylko, o ile ma wi ksz u yteczno praktyczn

4) to, e jedne prawdy uchodz za powszechnie obowi zuj ce, inne za nie, jest wynikiem umowy (konwencjonalizm). Pozytywistyczny program nauk Comte'a Wed ug francuskiego filozofa Augusta Comte a yj cego w pierwszej po owie XIX wieku s owo pozytywny znaczy realny, nie odbiegaj cy od rzeczywisto ci; u yteczny, s u cy konkretnym celom; cis y; pewny i wzgl dny przeciwstawiaj cy si wszystkiemu co absolutne. Przy tym pozytywizm by epok nastawion na badanie przez filozofw cz owieka, jako cz ci spo ecze stwa. Przejawem takich pogl dw mo e by daleko posuni ty antyfeudalizm. Wyk ad XV. Filozofia XIX wieku, wyr nione koncepcje Kierkegaard (ur. 5 maja 1813 w Kopenhadze, zm. 11 listopada 1855 tam e) du ski filozof, poeta romantyczny i teolog, uznawany za jednego z prekursorw filozofii egzystencjalnej, zw aszcza jej chrze cija skiego nurtu; nazywany czasem "Sokratesem P nocy". Wywar wp yw nie tylko na rozwj XX wiecznej filozofii czy teologii, ale rwnie biblistyki, literatury, sztuki a nawet psychologii. Newman John Henry (1801-1890), angielski filozof i duchowny, kaznodzieja w Oksfordzie. Filozoficzne wywody Newmana cechowa a przewaga: a) wiedzy konkretnej nad poj ciow , b) bezpo redniego prze wiadczenia nad dowodem, c) logiki osobistej nad powszechn , d) wiary nad wiedz . Ludwig Andreas Feuerbach (ur. 28 lipca 1804 w Landshut, zm. 13 wrze nia 1872 w Rechenbergu), niemiecki filozof. Feuerbach by uczniem Hegla, nale c do tzw. lewicy heglowskiej. Wkrtce jednak odrzuci heglizm przyjmuj c w metafizyce pogl dy materialistyczne. Swoje credo wyrazi s owami: My l z bytu, a nie byt z my li. Podkre la materialno cz owieka (Cz owiek jest tym, co je) i na tej podstawie zbudowa naturalistyczn etyk i teori religii. Zwalcza idee nie miertelno ci i nadprzyrodzono ci. Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 w Trewirze jako Hirschel Marx, zm. 14 marca 1883 w Londynie) filozof, ekonomista i dzia acz rewolucyjny. Twrca marksizmu, wsp za o yciel Mi dzynarodowego Stowarzyszenia Robotnikw (Pierwszej Mi dzynarodwki). Arthur Schopenhauer (ur. 22 lutego 1788 w Gda sku, zm. 21 wrze nia 1860 we Frankfurcie nad Menem) filozof niemiecki, przedstawiciel pesymizmu w filozofii.