Wykad I. Definicje i dziay filozofii 1.

Mit i filozofia mit-opowie o otaczajcym ludzko wiecie, opisujca histori bogw, zjawisk paranormalnych monw, legendarnych bohaterw oraz histori stworzenia wiata i czowieka. Prbowaa ona wyja odwieczne zagadnienia dotyczce bytu ludzkiego, mistyki, ycia i mierci, dobra i za, j ak rwnie istnienie zjawisk przyrody (np. pory roku, piorun). Z religiologicznego p unktu widzenia mit, obok witych ksig jest teologicznym uzasadnieniem przedmiotu wia ry religijnej filozofia-rozwaania na temat podstawowych problemw takich jak np. istnienie, umys, poznanie, wartoci.Terminu filozofia uywa si w rnych znaczeniach. Trudno o definicj teg o terminu, gdy zakres rozwaa filozoficznych i ich metoda ulegay zmianom w historii, a rozumienie filozofii jest uzalenione od wielu czynnikw, w tym od przyjtej tradycj i filozoficznej.

2. Etymologia i definicje filozofii Koncepcja filozofii zaley od przyjmowanego stanowiska filozoficznego. Mona wyrni czte ry koncepcje filozofii: -klasyczn, w ktrej filozofia jest wiedz o odrbnym przedmiocie (byt) i metodzie, o ch arakterze racjonalnym, -pozytywistyczn, gdzie filozofia jest syntez wynikw nauk empirycznych, -lingwistyczn, rozumiejca filozofi jako analiz jzyka i jego podstawowych poj oraz bada ie podstaw wiedzy, -irracjonalistyczn, w ktrej filozofia to dzia kultury czcy w sobie elementy wiedzy nau kowej, sztuki i religii, refleksja filozoficzna polega na wyraaniu przey przez podm iot. Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje si rozumienie filozofi i jako bada nad sprawami najoglniejszymi. Martin Heidegger uwaa, e zadaniem filozofii jest stawianie pyta, inni podkrelali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji m idzy filozofi a nauk i innymi zjawiskami kulturowymi mona prbowa charakteryzowa wyjtk oznania filozoficznego. 3. Filozofia i teoria 4. Filozofia i praxis Filozofia praktyczna (od praxis, czyli dziaalnoci, ktrej rezultat nie jest czym zewnt rznym w stosunku do dziaajcego podmiotu) zajmuje si etyk, polityk, ekonomi, czyli wsze lkimi dziedzinami ludzkiej dziaalnoci, ktra jest przejawem wolnego wyboru i zmierza do poytecznych lub moralnych celw. 5. Obszary problemowe: ontologia, epistemologia, aksjologia -ontologia-podstawowy (obok epistemologii) dzia filozofii starajcy si bada struktur r zeczywistoci i zajmujcy si problematyk zwizan z pojciami bytu, istoty, istnienia i jeg sposobw, przedmiotu i jego wasnoci, przyczynowoci, czasu, przestrzeni, koniecznoci i moliwoci. s nauka; myl) teoria poznan -epistemologia-wiedza; umiejtno, zrozumienie; , logia dzia filozofii, zajmujcy si relacjami midzy poznawaniem, poznaniem a rzeczywis toci. Epistemologia rozwaa natur takich poj jak: prawda, przekonanie, sd, -aksjologia1. W wszym znaczeniu szczegowa teoria wartoci, wchodzca w skad poszczeglnych dyscyp aukowych; dziedzina rozwaa nad wartociami okrelonego rodzaju, np. moralnymi, estetyc znymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. 2. W szerokim znaczeniu oglna teoria wartoci, nauka o wartociach, wieloaspektowe ro zwaania teoretyczne dotyczce pojcia wartoci, wywodzce si z etycznych koncepcji dobra. Wykad II. Ontologiczne i epistemologiczne stanowiska filozoficzne 1.Joska filozofia przyrody (szkoa milezyjska, szkoa joska) - reprezentuje archaiczny, grecki materializm ywioowy zapocztkowany przez Talesa z Miletu okoo VI-IV wieku p.n.e.. Podja pierwsze niemitologiczne, racjonalne prby wyjanienia natury (physis), bdce punktem wyjcia dla rozwoju filozofii i nauki europejskiej. 2. Wczesne pytania o arche Arch, zasada, prazasada (gr. ???? etymologicznie oznacza zasad, przyczyn,

wadz) w filozofii przedsokratejskiej[potrzebne rdo] termin oznaczajcy praprzyczyn wszystkich bytw, zasad oraz najbardziej zasadnicze tworzywo[1].Pierwotna zasada kierujca wiatem (gr. ??? ??), wszechwiatem. Istnienie tej zasady postulowaa joska filozofia przyrody. Dla Talesa arch to woda, dla Anaksymandra arch jest bezkresem (apeiron), dla Anaksymenesa arch jest powietrzem, dla Pitagorasa liczb 3. Monizm i dualizm ontologiczny Monizm w ontologii to stanowisko przyjmujce, e natura bytu jest jednorodna. Jego odmianami s midzy innymi: monizm materialistyczny, czyli materializm, monizm idealistyczny, czyli spirytualizm, monizm waciwy, monizm immanentny. pogld dualistyczny to pogld dopatrujcy si dwoistoci w rozpatrywanej dziedzinie.Dualist bdzie zatem zarwno ten, ktry przyjmujeobiektywne istnienie(niematerialnego) Boga i(materialnego) wiata, jak i ten, kto w obrbie wiatawyrnia jakie dwa, obiektywnie istniejce i nieredukowalne do siebie, czynniki czy substancje. 4. Empiryzm i racjonalizm Empiryzm (od stgr. ? ?????? empeira "dowiadczenie") doktryna filozoficzna goszca, e rdem ludzkiego poznania s wycznie lub przede wszystkim, bodce zmysowe docierajce do naszego umysu ze wiata zewntrznego, za wszelkie idee, teorie itp. s w stosunku do nich wtrne.Empiryzm stoi w ostrej sprzecznoci z racjonalizmem filozoficznym, ktry gosi, e rdem poznania s wanie idee, za bodce zmysowe maj znaczenie drugorzdne.Pierwszym filozofem, ktry krytykowa takie poznanie by Heraklit 5. Wczesne stanowiska teologiczne i psychologiczne Teologia (z jzyka greckiego "theologeia" - mwienie o Bogu), w znaczeniu religioznawczym cz doktryny religijnej zajmujca si okreleniem natury Boga (lub bogw) oraz jego stosunku do wiata i czowieka.Przed schizm wschodni ksztat teologii chrzecijaskiej na Wschodzie nadali ojcowie kapadoccy, na Zachodzie w. Augustyn. Od XIII w. zasadnicz myl teologii katolickiej staa si filozofia w. Tomasza z Akwinu. Do poowy XIX w. psychologia rozwijaa si w ramach filozofii, nastpnie wyodrbniaa si jako jedna z dyscyplin nauki. 6. Etyka i estetyka Etyka - dzia filozofii, zajmujcy si badaniem moralnoci i tworzeniem systemw mylowych, z ktrych mona wyprowadza zasady moralne. Etyka bywa te nazywana filozofi moraln. W ramach estetyki nie pojawi si aden nowy prd filozoficzny, jak np. filozofia dialogu czy personalizm w etyce. Ma za to miejsce sytuacja odwrotna, wszelkie moliwe nurty filozoficzne odciskaj swoje pitno na estetyce. Wykad III. Filozofia presokratyczna 1. Dialektyka. Heraklit z Efezu w filozofii marksistowskiej to mechanizm cierania si przeciwiestw naturalnie wystpujcych w materii (take spoecznej), stanowicy podstawowy motor rozwoju wiata i postpu historycznego.Dialektyka to take oparta na tym mechanizmie metoda poznawania i przeksztacania wiata.Filozofia Heraklita gosi, e cige stawanie si i przemijanie jest najwaniejsz cech bytu. Byt nie ginie i nie powstaje, jedynie si zmienia - za stawanie si i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego cierania si wyodrbnionych z bytu przeciwiestw, jak ciemno i jasno, zimno i ciepo (dialektyka ontologiczna). Wszelkie zdarzenia wynikaj z napicia powstajcego midzy przeciwiestwami. Jego teori zmiennoci nazywa si wariabilizmem lub herakliteizmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka jej wody cigle si zmieniaj pyn 2. Pitagoreizm Pitagorejczycy uwaali, e "wszystko jest liczb"; kademu bytowi

mona byo przyporzdkowa liczb np. mierzc czy wac. 10 bya przedstawiana jako "arcyczwrka" trjkt, na ktrego kadym boku mieciy si trzy kamyki, pozostawia miejsce na dziesity wewntrz; wersja "delty pomienistej", a jednoczenie najmniejsze pole powierzchni.Pitagorejczycy - jako orficy - wierzyli w kolejne ywoty jednej duszy jako rnych osb, a Pitagoras podobno potrafi wymieni imiona bohaterw, ktrymi "by przed narodzeniem". Zwaywszy, e wiadomo to od Porfiriusza lub Jamblicha, ktrzy o zwyczajach Pitagorasa pisali prawie tysic lat pniej, jak rwnie raczej nikej korzyci jak mogo przynie takie rozumowanie, moe by to nieprawda. Zreszt ju w ostatnich wsplnotach z III w. p.n.e. nie wierzono w to. 3. Materializm antyczny. Demokryt. Zenon z Kition. Epikur Materializm jest pojciem, ktre pozostaje w staej opozycji do idealizmu. Zasadnicza rnica wystpujca pomidzy obydwoma pojciami opiera si na odmiennym stosunku myli do materii. Materialici twierdz, e materia jest pierwotna w stosunku do przey psychicznych, myli, wiadomoci. W konsekwencji takiego zaoenia mona wycign wniosek, e wszelka dziaalno duchowa czowieka jest jedynie wytworem rozwoju przyrody i spoeczestwa. Demokryt z Abdery ur. ok. 460 p.n.e., zm. ok. 370 p.n.e.) myliciel i podrnik, ucze Leucypa, naukowiec, znany jako "miejcy si filozof". Prace Demokryta, ktrych stworzy 70, dotyczyy wielu rnych dziedzin (fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd.) nie zachoway si, przetrway z nich nieliczne fragmenty, gwnie dziki Epikurowi i poematowi Lukrecjusza "De rerum natura"[1]. Wedug czci z historykw by jednym z nauczycieli Hippokratesa. Jego przydomek "miejcego si filozofa" by zwizany z podejrzewaniem go przez mieszkacw Abdery o szelestwo - mani[2]. Zenon z Kition ur. ok. 335 p.n.e. w Kition na Cyprze, zm. ok. 263 p.n.e. w Atenach) grecki filozof, zaoyciel szkoy stoikw. Pozostawa pod wpywem Sokratesa, potem cynikw (Krates z Teb), ktrych obyczaje go zraziy. Jego szkoa miaa by odpowiedzi na ogrd Epikura. Za ycia sta si najsawniejszym filozofem w Atenach, a na jego wykady cigali uczniowie ze wszystkich stron Grecji. Da pocztek kierunkowi zwanemu stoicyzmem, ktry nakazuje zachowa spokj zarwno w cierpieniu jak i w szczciu. Nie naley poddawa si emocjom i namitnociom. Jego powiedzenie: "Fortuna koem si toczy" Zenon w etyce przyjmowa, e szczcie daje czowiekowi tylko cnota, uniezaleniajca go od wszelkich okolicznoci oraz uczca ycia zgodnego z rozumem i natur. Powinna ona prowadzi do obojtnoci wobec wszystkiego. Postulowa wyzbycie si uczu (apatia), ktre uwaa za rdo za; warto moraln uczynkw uzalenia od intencji. Epikur grecki filozof, twrca epikureizmu. Epikur by jednym z najwaniejszych filozofw tzw. drugiej fazy greckiej filozofii klasycznej, w ktrej dominoway zagadnienia filozofii ycia. Epikur jest kluczow postaci w rozwoju nauki i metody naukowej. Kluczowe jest tutaj jego twierdzenie, e nie naley niczego bra z gry na wiar, ale uznawa tylko to, co zostao zbadane w drodze bezporednich obserwacji i dedukcji logicznej. Wiele z jego pomysw na temat natury i fizyki traktowa mona jako zapowied wanych poj naukowych naszych czasw.Epikur by znaczc postaci ery osiowej, okresu od 800 p.n.e. do 200 p.n.e. podczas ktrego podobnie rewolucyjne myli pojawiy si w Chinach, Indiach, Iranie, na Bliskim Wschodzie i w staroytnej Grecji. Jako pierwszy w staroytnej Grecji sformuowa postulat wzajemnoci jako fundament etyki (zota regua etyczna). Rni si on od utylitaryzmu sformuowanego pniej przez Johna Stuarta Milla, podkrelajc istotn rol minimalizacji szkd wasnych i innych jako sposb na zwikszenie szczcia. 4. Szkoa elejska. Parmenides, Zenon z Kition Szkoa eleacka (inaczej eleaci) staroytna szkoa filozoficzna, biorca swoj nazw od greckiej kolonii w Elei. Powstaa jako reakcja na antropomorfizm greckiej religii. Eleaci wierzyli w jednorodno materii, odrzucali istnienie czasu i ruchu, co wykazywa midzy innymi Zenon z Elei.Zaoona zostaa przez Euklidesa z Megary, kada nacisk na erystyk

sposb prowadzenia sporw i dowodw na podstawie wykazywania sprzecznoci w nich. Do ciekawych przykadw zastosowania erystyki naley wywd Eubulidesa, tzw. "rogacz": Nie zgubie rogw, a to, czego nie zgubie posiadasz. Innymi znanymi przedstawicielami szkoy megarejskiej byli Diodor Kronos oraz Stiplon. Parmenides z Elei ur. ok. 540 p.n.e., zm. ok. 470 p.n.e.) grecki filozof, wedle tradycji suchacz Ksenofanesa, twrca szkoy elejskiej w Elei.Centralnym pojciem parmenidejskiej refleksji jest byt: po raz pierwszy w greckiej filozofii analizowany tak systematycznie i szczegowo. Po pierwsze, byt utosamiany jest z Prawd: tylko to, co jest, jest prawdziwe; jest to ujcie charakterystyczne dla caej filozofii greckiej. Wszelkie wasnoci bytu odpowiadaj wic z koniecznoci przymiotom Prawdy. Wasnoci te za wynikaj z poczynionego spostrzeenia, e "Byt jest, a niebytu nie ma". Parmenides stwierdzi wic, e byt jest wieczny, nie ma pocztku ani koca (bo musiaby powsta z niebytu lub przeistoczy si w niebyt, a niebytu nie ma), ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmieni mgby si jedynie w niebyt), niepodzielny (gdy jego czci nie mona by nazwa ju bytem), stay i jeden. Wykad IV. Sokrates i szkoy etyczne 1. Metoda Sokratesa. Dialektyka Sokrates przechadza si po Atenach, zaczepiajc napotkanych ludzi czsto zamonych, wpywowych i na stanowiskach i rozmawia z nimi o rnych wanych dla ycia spoecznego i indywidualnej moralnoci sprawach (np. o tym czym jest sprawiedliwo lub dobro). Stosowa przy tym dwie metody prowadzenia dyskusji: elenktyczn, polegajc na zbijaniu argumentw przeciwnika poprzez doprowadzenie do sprzecznoci w jego sowach i tym samym obrony wasnych racji, oraz majeutyczn, polegajc na kierowaniu rozmow tak, by dyskutantowi wydawao si, i sam doszed do waciwych wnioskw. Dyskusje te byy przyczyn rosncej niechci do Sokratesa, ktra objawia si podczas jego procesu. W staroytnoci i redniowieczu mianem dialektyki okrelano gwnie sztuk prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzecznoci w sposobie mylenia rozmwcy lub przez obalanie zaprzecze dowodzonych tez 2. Teoria cnt (arete) Platon o cnotach:Platon, kontynuujc myl Sokratesa podnosi znaczenie cnoty (arete) jako dzielnoci, szlachetnoci duszy. Platon wyodrbni trzy czci duszy i kadej przypisa okrelony rodzaj cnoty: cnot duszy rozumnej jest mdro i denie do niej oraz podporzdkowanie rozumowi niszych wadz czowieka ; duszy popdliwej mstwo, a duszy podliwej panowanie nad sob, czyli wstrzemiliwo. Te trzy cnoty podporzdkowane byy czwartej sprawiedliwoci, ktra pojawia si wtedy, gdy kada z czci duszy we waciwy sposb kieruje si przynalen jej cnot. Jest to teoria czterech cnt, zwanych niekiedy cnotami kardynalnymi od aciskiego cardo - zawias. ycie moralne zawieszone jest na tych czterech cnotach, jak wrota na zawiasach.Dla Platona cnota bya harmoni, zdrowiem, piknem, si duszy, zaprzeczeniem i przeciwiestwem wady. Bya wewntrznym stanem, ktry znajduje wyraz w susznych czynach i czyni je chwalebnymi lub dobrymi. Czyn suszny za dziaaniem, ktre podtrzymuje lub rozwija ten stan. Arystoteles o cnotacH:Do nauki Platona o cnotach nawizywa Arystoteles. Nazywa on cnotami zalety etyczne, a osob cnotliw, dzieln etycznie czowieka, ktry bez trudu rozpoznaje wymagania moralne, jakie stawia przed nim dana sytuacja i postpuje wedug nich nieprzymuszony Arystoteles dzieli cnoty na moralne (etyczne), czyli cechy charakteru oraz intelektualne (dianoetyczne) bdce cechami umysu. 3. Cynizm Cynizm wie si z negatywnym pogldem na natur ludzk. Zgodnie z tym uznaje, e jednostki d do realizacji swoich egoistycznych interesw, i wtpi w autentyczno altruistycznych motyww dziaa. Wedug cynikw nie istniej "wysze wartoci", "wzniose cele" czy ideay (np. dobro powszechne, rodzina, Bg). S one jedynie sowami, za pomoc ktrych jednostki

oszukuj same siebie, lub ktre su jednym do manipulacji drugimi. Tym samym podajc je w wtpliwo obnaa si ludzkie zakamanie. Cynizm moe wic by uznany za postaw, nastawion na realizacj wyszej, bardziej autentycznej moralnoci 4. Hedonizm Hedonizm (gr. ?????, hedone, 'przyjemno', 'rozkosz') - pogld, doktryna, uznajca przyjemno, rozkosz za najwysze dobro i cel ycia, gwny motyw ludzkiego postpowania. Unikanie cierpienia i blu jest gwnym warunkiem osignicia szczcia. Wyrnia si:hedonizm etyczny,hedonizm psychologiczny,hedonizm materialistyczny Hedonizmem etycznym nazywamy takie pogldy, wg ktrych ludzie powinni zmierza do szczcia (cudzego lub swojego), bowiem jest to "etycznie dobre". Hedonizm psychologiczny gosi, i ludzie pragn szczcia, nie mwi nic jednak co do sposobu (oraz rodzaju) jego osignicia. Hedonizm materialistyczny dopatruje si najwyszej lub jedynej wartoci w gromadzeniu i zuywaniu dbr materialnych.Najstarsz form hedonizmu jest hedonizm cyrenejski. Jego cechy to:liczy si tylko szczcie "prywatne", czyli tzw. egoizm indywidualny (doznania innych ludzi s niepoznawalne).szczcie mona osign poprzez chwilowe przyjemnoci.to co nazywamy "dugotrwaym szczciem" jest przewag przyjemnoci nad blem.szczcie jest aktywne, tj. jest stanem czynnym umysu/ducha/duszy, nie polega natomiast na braku cierpienia.wane s doznania teraniejsze. To co byo, ani to co bdzie nie ma znaczenia,rozkosz musi wspgra z rozumem, to znaczy, e to nie czowiek ma si podda rozkoszy, ale rozkosz czowiekowi. Przyjemno jest doskonaa wtedy, kiedy mona j odrzuci bez alu i blu.Hedonizm prezentowany by przez przedstawicieli szkoy filozoficznej zaoonej w IV wieku p.n.e. przez ucznia Sokratesa, Arystypa z Cyreny. Pniej nastpiy wypaczenia doktryny hedonizmu i szkoa przestaa istnie w III w. p.n.e. 5. Stoicyzm i epikureizm Stoicyzm kierunek filozoficzny zapocztkowany w III wieku przed n.e. w Atenach przez Zenona z Kition, doprowadzony do ostatecznej formy przez Chryzypa i kontynuowany przez ca staroytno. Wywar znaczny wpyw na rozwj chrzecijastwa, w pewnym stopniu oddziaywa na myl redniowieczn, ody w nowej formie w filozofii nowoytnej, np. u Justusa Lipsiusa. Modelem czowieka by mdrzec, ktry y w zgodzie z natur, kierujcy si rozumem. Stoicyzm stworzy kompletny system filozoficzny, ktry w teorii bytu by monistyczny, zasadniczo materialistyczny i deterministyczny, a w teorii poznania skania si ku empiryzmowi, ale najbardziej jest znany ze swojej czci etycznej. Etyka stoicka, ktra wikszoci ludzi kojarzy si ze sowem "stoicyzm", opiera si na zasadzie osigania szczcia przez wewntrzn dyscyplin moraln, sumienne spenianie tych obowizkw, ktre spadaj na nas naturaln kolej rzeczy, oraz odcicia swoich emocji od zdarze zewntrznych, czyli utrzymywania stanu spokojnego szczcia niezalenie od zewntrznych warunkw.Nazwa tej szkoy pochodzi od greckiego sowa "stoa" oznaczajcego zasadniczo portyk, czyli rodzaj publicznie dostpnego, krytego miejsca spacerw i spotka. Pierwsi stoicy spotykali si i prowadzili dysputy w ateskim budynku zwanym po grecku ? ???? ? ??????? (he stoa he poikile "stoa kolorowa"), gdzie naucza Zenon z Kition.Stoicyzm by szczeglnie popularny i niemal utosamiany z ca filozofi jako tak w staroytnym Rzymie. Do Rzymu stoicyzm sprowadzi grecki niewolnik Epiktet. Rzymscy filozofowie stoicy nie wnieli jednak wiele nowego do systemu uformowanego przez Chryzypa. Najbardziej znanymi stoikami rzymskimi byli: Lucjusz Anneusz Seneka i cesarz Marek Aureliusz. Podstawowe zaoenia epikureizmu: Epikureizm jest jedn z dwch najwaniejszych antycznych filozofii ycia. Dla tego sposobu filozofowania kluczowym pytaniem byo: jak osign szczcie w yciu doczesnym. Byy to wic przede wszystkim systemy etyczne. Wszelkie inne rozwaania filozoficzne z zakresu czy to teorii poznania, czy metafizyki, miay tu znaczenie drugorzdne i suyy wycznie do uzasadniania swoich pogldw w sprawie kluczowego

pytania jak y, eby by szczliwym. Mimo takich zaoe pierwotnych epikureizmu jego koncepcje metafizyczne, zwaszcza w teorii poznania, miay pniej znaczny wpyw na filozofw niemal do czasw wspczesnych. 6. Sceptycyzm Sceptycyzm filozoficzny to pogld filozoficzny, podwaajcy pen wiarygodno ludzkiego poznania. Naley odrni wspczesny sceptycyzm filozoficzny od sceptykw, szkoy filozoficznej staroytnej Grecji, zaoonej przez Pyrrona z Elidy.Sceptycy uwaali wyznawanie postawy sceptycznej za warunek szczcia. Jak twierdzi Sekstus Empiryk "celem sceptyka jest niezakcony spokj wobec pzypuszcze, a wobec rzeczy mu narzuconych umiarkowane ich doznawanie". Gwarantuje taki stan ducha poczenie powstrzymywania si od sdw (epoche)i spokj duszy (ataraksja). "Dogmatyczna" wiara powoduje zamt i obaw, natomiast prawda jest taka, e nie dysponujemy wiedz o naturze rzeczy, a wszystkie sdy na ten temat s rwnosilne (izostenia). Kademu twierdzeniu mona przeciwstawi odmienne - rwnie prawdziwe. Sceptycy przedstawili take argumenty (tzw. tropy) przeciwko rnym rodzajom poznania ludzkiego. Wykad V. Idealizm platoski 1. Teoria idei Z koncepcji istnienia wiata idei i rozumienia duszy wynikaa platoska teoria poznania. Zdaniem Platona dusze posiaday doskona wiedz o wiecie idei, w nim preegzystujc, ale na drodze ze wiata idei do ciaa czowieka t wiedz traciy. Zapominanie to jednak nie byo zupene i czowiek ma moliwo przypomnie sobie znane niegdy idee. Uczenie si jest wic w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnez) wiata idei. Tsknot wobec wiata idei, bdc motorem poznania rozumowego Platon nazywa Erosem. Wierzy w reinkarnacj (gr. metempsychoza), ktr pojmowa w ten sposb, e czowiek ma si odradza dopty, dopki nie nastpi pene przypomnienie. Aby dusza nie zbdzia, proces uczenia musi by waciwie przeprowadzony. Nauczanie umiejtnoci praktycznych jest tylko pomoc w radzeniu sobie w wiecie materialnym. Duo istotniejsze dla Platona jest studiowanie "samego siebie" w poszukiwaniu pamici o prawdziwych ideach. Pomocny w tym mia by system edukacji oparty na dialektyce. Polega on na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analiz i syntez poj, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie. 2. Erotyka, droga do poznania 3. Natywizm i teoria metempsychozy Racjonalizm genetyczny, natywizm - pogld dotyczcy natury rde poznania (genezy poznania), przeciwstawiajcy si empiryzmowi genetycznemu. Wedug racjonalistw genetycznych umys ludzki dziki samej swojej konstrukcji posiada wiedz lub uposaenie mentalne, ktra jest wczeniejsza od dowiadczenia (przede wszystkim zmysowego). Wiedza ta ma charakter pewny i poprzedza wszelkie poznanie nie tylko w sensie czasowym (jako "wiedza wrodzona"), ale przede wszystkim jako warunek wszelkiego poznania. Reinkarnacja (rwnie: metempsychoza, transmigracja) pogld, wedug ktrego dusza (bd wiadomo) po mierci ciaa moe wcieli si w nowy byt fizyczny. Np. dusza jednego czowieka moe przej w ciao nowonarodzonego dziecka lub zwierzcia czy nawet wedug niektrych pogldw roliny. Reinkarnacja wystpuje przede wszystkim w filozofii indyjskiej i buddyjskiej. Praktycznie wszystkie szkoy tych filozofii w ni wierz.Idea reinkarnacji pojawiaa si take w staroytnej filozofii greckiej. Zwolennikami tego pogldu byli midzy innymi Pitagoras oraz Platon Zwolennikami takiego pogldy s rwnie gnostycy. 4. Mit jaskini (Rzeczpospolita) Platon dzieli rzeczywisto na dwie sfery: idealn i materialn. wiat idei jest niezmienny, wiecznotrway i dobry, natomiast wiat materialny jest niedoskonay, ograniczony, zmienny, niekompletny. Czowiek postrzega jedynie rzeczywisto materialn bdc cieniem, odbiciem idealnej. Moliwoci poznawcze czowieka s zatem ograniczone, bowiem prawdziwy wiat istnieje poza

tym, co czowiek postrzega zmysowo. Ludzie maj w sobie pierwiastek idealnyjest nim ludzka dusza: wieczna, niezniszczalna i niematerialna. Dusza istniaa jeszcze przed narodzinami czowieka, potem zostaa uwiziona w ciele, ktre stanowi jej grb, wizienie. Jedynym celem duszy jest mier czowieka i jej powrt do wiata idei. Dusze posiaday prawdziw wiedz o ideach, ale w drodze do ciaa j utraciy. Czowiek moe sobie przypomnie t ide poprzez studiowanie samego siebie. Dobro, wg Platona, to pami o ideach. Zo natomiast to brak tej pamici (zo wynika z niewiedzy). Wg Platona wiat stworzy Wielki Demiurg (wielki stwrca). Wzorowa si na ideach, ale wiat stworzy z materii. 5. Teoria pastwa Platoska teoria pastwa zostaa wyoona w Pastwie i Prawach. Traktuje ona pastwo jako organizm, w ktrym nie ma miejsca na indywidualizm. Jego dziaalno musi by oparta na wiedzy. Nale do niego tylko ci, ktrzy s mu potrzebni. Idealne pastwo ma wedle tej koncepcji charakter stanowy. Jest to utopia oparta na absolutnym podporzdkowaniu jednostki pastwu. Wykad VI. Metafizyka i etyka Arystotelesa 1. Zakres i metoda bada filozoficznych Arystotelizm - nazwa pogldw filozoficznych Arystotelesa oraz tych kierunkw i szk filozoficznych, ktre rozwijay jego nauki. Arystotelizm rozwija si zarwno w staroytnoci, jak i w pniejszych epokach (neoarystotelizm). By nurtem rozwianym nie tylko w obrbie filozofii, lecz take teologii (np. tomizm) czy w naukach przyrodniczych (nowoytna filozofia przyrody).Dziea Arystotelesa zostay przyblione chrzecijastwu dziki Boecjuszowi, ktry przetumaczy niektre prace Arystotelesa na jzyk aciski, ale w wikszym stopniu dziki filozofom arabskim, takim jak Awerroes. Znajomo jego pism rozpowszechnia si w XIII w. w. Tomasz z Akwinu zastosowa metafizyk Arystotelesa do swoich rozwaa nad delikatn rwnowag midzy wiar a wymogami umysu. 2. Metafizyka, jej historia i przedmiot dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozwaajca byt jako byt oraz jego istotne wasnoci i ostateczne przyczyny.najwaniejsze filozoficzne dzieo Arystotelesa, ksiga zbierajca jego pisma z zakresu filozofii pierwszej w pierwszym wydaniu dzie Stagiryty dokonanym przez Andronikosa z Rodos. Jest rdem rekonstrukcji najwaniejszych poj arystotelizmu. Ksiga I Rozpoczyna od analizy procesu poznania rozumowego: od wrae zmysowych, poznania faktw szczegowych ktre wywouj formy w pamici, wyobrani, dowiadczenia do form poznania faktw oglnych i przyczyn, zasad. Ksiga II Mwi, e badajc struktur rzeczywistoci dochodzimy ostatecznie do punktu wyjcia, ????, w poznaniu metafizycznym nie mona wic cofa si w nieskoczono. Kocowe partie ksigi powicone s omwieniu metod argumentacji w wypowiedziach naukowych. Ksiga III Ksiga jest przegldem czternastu aporii stanowicych gwne problemy filozoficzne. Pi pierwszych dotyczy jednoci wiedzy i rnorodnoci bytu, aporie 6 i 7 dotycz rodzajw jako zasady wyjaniania, aporie 8, 9, 10 i 11 formy, zasad i jednoci, aporie 12 i 13 idei, potencji i oglnoci, aporia 14 tego, czy przedmioty matematyczne s substancjami. Ksiga IV Gwnym tematem ksigi jest pojcie substancji. Nawizuje ona do pierwszych piciu aporii ksigi ? i podaje ich rozwizania. Proklamuje istnienie nauki badajcej Byt jako byt i jego atrybuty metafizyki. Przedstawia te tez, e metafizyka musi uwzgldnia najwysze zasady wiedzy, za ktre Arystoteles uznaje zasad sprzecznoci i zasad wyczonego rodka. A Ksiga V Ksiga ta stanowi sownik filozoficzny wyjaniajcy 30 najwaniejszych poj metafizyki Arystotelesa. Ksiga VI Powicona jest dokadnemu rozgraniczeniu przedmiotu bada metafizyki, fizyki i matematyki. Metafizyka bada substancj samoistn i nieruchom byt jako taki Ksigi VII, VIII, IX Tematyk tych ksig jest analiza istnienia przedmiotw

zmysowych. Ksiga X Ksiga ta gromadzi wyniki refleksji nad pojciami jednoci i wieloci, rwnoci i nierwnoci oraz podobiestwa i jego braku. Arystoteles wyrnia w niej cztery rodzaje jednoci: cigo naturaln, cao, indywiduum i og. Jedno nie stanowi substancji. Ksiga XI Ksiga ta stanowi kompilacj Metafizyki (ksig ?, ? i ? i Fizyki (ksig III i V). Ksiga XII Ksiga ta w duej mierze powicona jest Pierwszemu Poruszycielowi. W czci wstpnej jest to wykad na temat substancji, aktu i monoci. W drugiej, Arystoteles wykazuje konieczno istnienia niepoddanego ruchowi Boga-Umysu Ksiga XIII i XIV Ksigi te kontynuuj tematyk poprzedniej ksigi, gwnie omawiajc krytycznie pogldy innych: pitagorejczykw, platoczykw, Speuzypa i Ksenokratesa. 3. Hylemorfizm. Substancja, forma, materia, entelechia hylemorfizm stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, wedug ktrego kady byt jest ukonstytuowany przez materi i form. Za pomoc tego zaoenia mona wyjani m. in. fakt zmian substancjalnych - przechodzenia jednej substancji w inne substancje, tzn. ginicia jednej substancji przy jednoczesnym powstawaniu innych.Hylemorfizm sformuowany zosta przez Arystotelesa, a nastpnie przyjty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia, ani idea nie byy substancjami, natomiast i jedna i druga byy skadnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istniej idee - wszystko to s abstrakcje. Naprawd istniej tylko konkretne zespoy materii i formy. Niektrzy filozofowie rozszerzaj zoenie hylemorficzne na kady byt. W innym ni u Arystotelesa sensie zoenie bytu z materii i formy przyjmuje np. Roman Ingarden. Z co najmniej dziewiciu znacze poj: materia - forma, tylko jedno zdaniem Ingardena odpowiada koncepcji Arystotelesa. Entelechia (gr. entelecheia od n tlos chein - dosownie ucelowienie) termin Arystotelesa. Twierdzi on, e kady istniejcy byt, dziki swojej przybranej formie posiada wasn entelechi, czyli ucelowion dusz, nadajc rzeczy jedno.Entelechia w ciele nieorganicznym to okrelony stosunek w jakim mieszaj si jego elementy.Entelechia w organizmach ywych to ontologiczny pocztek ruchu wewntrznego, traktowanego przez Arystotelesa za przejaw ycia, majcy trzy postaci: rolinn - odywianie si i rozmnaanie;zwierzc - moliwo odbierania bodcw ze rodowiska i poruszania si;ludzk - rozum. 4. "Czysta forma". Kosmologia i psychologia Czysta forma koncepcja artystyczna stworzona przez Stanisawa Ignacego Witkiewicza. Wedug Witkiewicza podstawow rol sztuki, religii i filozofii byo wywoywanie u odbiorcy uczucia metafizycznego - poczucia odrbnoci wobec reszty wiata, wyjtkowoci wasnego istnienia i kontaktu z tajemnic. Uczucie metafizyczne wg niego nadaje sens ludzkiemu yciu i stanowi jedno z najwaniejszych przey.Witkacy uwaa, e dawniej sztuka oddziaywaa na czowieka w duo atwiejszy i bardziej bezporedni sposb, podczas gdy w XX wieku czowiek zacz zatraca zdolno do gbszych uczu. Za ten zanik odpowiedzialna miaa by mechanizacja i przyspieszenie trybu ycia oraz popularno kultury masowej. Witkacy pesymistycznie odnosi si do perspektyw sztuki, religii i filozofii, uwaajc, e wkrtce zanikn one zupenie z powodu braku jakichkolwiek wyszych uczu u ludzi. Czysta forma zakadaa zerwanie z realizmem i naturalizmem. Dzieo skonstruowane na zasadach czystej formy powinno charakteryzowa si przypadkow tematyk oraz odrzuceniem nastpstwa logicznego poszczeglnych scen, deformacj, brakiem chronologicznych nastpstw w fabule, odrzuceniem praw psychologii, biologii i etyki.Teoria czystej formy odnosia si przede wszystkim do teatru. Witkacy zakada, e sztuka skonstruowana zgodnie z zasadami czystej formy spowoduje u widza po obejrzeniu przedstawienia stan podobny do wybudzenia si z dziwnego snu. Moga znale zastosowania rwnie w malarstwie, muzyce i poezji. 5. Eudajmonizm. Etyka rodka

Eudajmonizm stanowisko etyczne goszce, e szczcie (eudaimonia) jest najwysz wartoci i celem ycia ludzkiego. Eudajmonizm wystpuje prawie wycznie w teoriach etycznych hellenizmu. Eudajmonista rozumie szczcie inaczej, ni zazwyczaj rozumie si je wspczenie: nie jako subiektywne zadowolenie, ale jako pewien stan zachodzcy na skutek waciwego postpowania, np. apathei, ataraksj czy eutymi. Wykad VII. Charakter filozofii chrzecijaskiej i jej wczeni przedstawiciele 1. Filozofia i wiara. Stanowiska 2. Gnoza i neoplatonizm Gnoza forma wiadomoci religijnej, system sprzeciwu, wyjcie poza granice uznawanego porzdku. Gnoza to wiedza przynoszca zbawienie. Gnostycy gosz istnienie prawdy hermetycznej, ukrytej. Czowieka przedstawiaj jako istot upion pogron w odrtwieniu. Wiedza oznacza przebudzenie. Gnoza odwouje si do obrazu. Jej ywioem s symbole. Terminem tym najczciej okrela si ruchy religijne pnego antyku (doba hellenizmu) i wczesnego redniowiecza. Wrd nich wyrni mona dwa gwne nurty: gnoz monistyczn (syryjsko-egipsk), ktrej szczytowe osignicie stanowi chrzecijaski walentynianizm oraz dualistyczn gnoz typu iraskiego manicheizm.Zasadnicz cech wiatopogldu gnostycznego (rnych proweniencji) jest przekonanie o upadku Ducha i uwizieniu w wiecie. W gnozie monistycznej wiat rozumiany jako byt materialny, w pad za i cierpienia, w ktrym przyszo nam y jest ostatni, najnisz emanacj Boga (bytu doskonaego). Zo, rozpad i mier zaistniay w wyniku pierwotnego boskiego upadku. Czowiek, istota obdarzona iskr ducha, obarczony jest odpowiedzialnoci naprawy tego bdu. Zadaniem owieconego na ciece gnozy jest uwalnianie iskier Ducha i oddawanie ich Bogu. Neoplatonizm filozofia powstaa w II wieku n.e. w Aleksandrii pod wpywem myli Platona oraz pogaskiej myli religijnej.Neoplatonizm postrzega wiat jako hierarchi bytw, ktre wyaniaj si (emanuj) z absolutu - bytu doskonaego, niepoznawalnego rozumowo, ktry nie jest ani duchem, ani ide, ale czyst jednoci. Z absolutu emanuj kolejno coraz mniej doskonae hipostazy:wiat ducha, obejmujcy dostpne rozumowi idee;wiat duszy, ktrej czci s jednostkowe dusze ludzkie;wiat materii, na ktrej emanacja si koczy.wiaty te s wzajemnie ze sob powizane, dziki czemu moemy odgadn ziemsk przyszo za pomoc astrologii i wrb. Mona te poprzez magi wpywa na procesy w wyej pooonych wiatach. 3. Patrystyka Patrystyka (ac. patristica, od (ac.) patres, gr. ?????) nauka zajmujca si twrczoci i yciem Ojcw Kocioa i pisarzy starochrzecijaskich oraz epok, w ktrej yli. Patrystyka moe by dziaem historii albo teologii. Jako nauka teologiczna jest cile powizana z dogmatyk (a konkretnie z histori dogmatw). Ze wzgldu na swe zadania patrystyka dzieli si na apologetyczn i systematyczn. Dwoisto ta pochodzi std, e pierwsze prby refleksji intelektualnej chrzecijan wypyway z dwojakich potrzeb, zewntrznych i wewntrznych. Z jednej strony, miaa ona broni wiary chrzecijan na zewntrz i wobec wrogw wykazywa zgodno jej z wymaganiami rozumu: miao to by dzieem obrocw, czyli apologetw. Z drugiej za, dla wewntrznego uytku gmin niezbdne byo jednolite i konsekwentne zebranie pogldw to byo znw zadaniem systematykw.Apologeci zalenie od aktualnych sporw i potrzeb, i przez to bardziej fragmentarycznie, opracowywali doktryny chrzecijaskie. Systematycy natomiast usiowali opracowa w caoci chrzecijaski pogld na wiat i oni to znaczyli gwne etapy rozwoju filozofii chrzecijaskiej. Patrystyka systematyczna przesza 4 fazy rozwojowe:Ojcowie herezjologowie, np. Ireneusz z Lyonu (zm. 202 r.) piszcy dziea przeciw gnostykom; ojcw aleksandryjskich; ojcw kapadockich; systemu w. Augustyna 4. Pseudo-Dionizy Areopagita. Tertulian 5. Wczesny okres filozofii redniowiecznej. Eriugena, szkoa w Chartres, Anzelm z Canterbury 6. Mistycyzm

Nie wszystkie dowiadczenia mistyczne maj znaczenie dla filozofii czci filozofii s jedynie prby racjonalnego ujcia lub przynajmniej teoretycznego opracowania dowiadcze tego rodzaju. Na filozofi wywieray wpyw jednak take pewne formy mistycyzmu, ktre opracowania teoretycznego nigdy si nie doczekay widoczne jest to np. we wpywie orfizmu na filozofi greck.Ju w filozofii greckiej okresu klasycznego zaznacza si rozumienie niedyskursywnych form poznania jako form poznania ostatecznych i najwyszych. Za ostateczny cel filozofii niedyskursywne poznanie Boga zostao uznane jednak przede wszystkim w pnej filozofii greckiej, w neoplatonizmie. Do rozpowszechnienia si filozofii mistycznej w filozofii redniowiecznej przyczynili si zwaszcza w. Augustyn i Pseudo-Dionizy Areopagita pierwszy formujc wpywow teori poczenia si czowieka z Bogiem przez mio, drugi jako jeden z pierwszych przedstawiajc systematycznie mistyczn drog czowieka do Boga. Samo zjednoczenie czowieka i Boga uznawane jest przez wikszo filozofw mistycznych za niewyraalne, dlatego te koncentruj si oni najczciej na analizie samej drogi do takiego zjednoczenia.Najwiksze znaczenie dla filozofii ma filozofia mistyczna Zachodu w okresie dojrzaego redniowiecza, przewanie zgodnie wspistniejca z filozofi scholastyczn. Wikszo filozofw mistycznych redniowiecza (np. Bernard z Clairvaux, Hugo od w. Wiktora, Johannes Eckhart, Henryk Suzo) koncentrowao si na opisie kolejnych form poznania Boga i drogi mistycznej. Pniejsza mistyka katolicka i protestancka ma mniejsze znaczenie filozoficzne.Filozofia mistyczna istnieje take w islamskim krgu kulturowym, w naukach sufizmu, gdzie zaznaczyy si silnie wpywy neoplatonizmu, a take w filozofii indyjskiej, zwaszcza w systemie jogi klasycznej.We wspczesnej filozofii akademickiej mistycyzm znajduje wyraz w postaci jednej z odmian tzw. filozofii wieczystej.Filozofia mistyczna znalaza wielu przeciwnikw na gruncie racjonalizmu (antyirracjonalizmu), zwaszcza we wspczesnej filozofii analitycznej. 7. Spr o uniwersalia Spr o uniwersalia - filozoficzny problem dotyczcy statusu poj oglnych (uniwersaliw, powszechnikw), historycznie przybiera form dyskusji wok istnienia idei. Wspczenie problem take dotyczy psychologii poznawczej, ktra zajmuje si m.in. pochodzeniem poj w umyle i ich adekwatnoci. Pojcie "idei" wprowadzi do filozofii Platon, ktry uwaa, e istniej one realnie, poza rzeczami zmysowymi; stanowi byt rzeczywisty i samoistny. Wasnociami idei s - jego zdaniem - jedno (jednej idei odpowiada wielo przedmiotw), stao (przedmioty ulegaj cigym zmianom, idee s niezmienne i wieczne) oraz hierarchiczno (idee niszego rzdu podlegaj ideom wyszego rzdu). Pierwowzorem idei i ich najlepiej poznawalnymi wzorcami s pojcia matematyczne. Stanowisko Platona zostao pniej okrelone jako skrajny realizm pojciowy. Odrbne stanowisko zaj Arystoteles, wedug ktrego uniwersalia nie stanowi odrbnego bytu. Pena bytowo przysuguje tylko substancji (indywidualnemu bytowi, konkretowi). Arystoteles uzna istnienie form oglnych, ale ich istnienie nie byo niezalene i samoistne, ale zwizane z istnieniem konkretnych rzeczy. Jego stanowisko zapocztkowao realizm umiarkowany.Opozycyjny wobec realizmu nominalizm zapocztkowali stoicy, ktrzy zaprzeczali rzeczywistemu statusowi poj (idei, uniwersaliw). Ich zdaniem pojcia s wytworami mowy i nie maj odpowiednika w rzeczywistoci. Wykad VIII. Dwa systemy filozofii chrzecijaskiej. Augustyn Aureliusz i Tomasz z Akwinu 1. Iluminizm Augustyna Iluminizm doktryna religijna uznajca Boga za najwaniejsze rdo wszelkiego poznania (nie tylko religijnego ale te np. moralnego). Stworzona przez Platona, doktryna zyskaa popularno w chrzecijastwie za spraw w. Augustyna.w. Augustyn dowodzi istnienia Boga porwnujc Go do soca. Bg istnieje, daje si pozna, umoliwia poznanie innych rzeczy. Soce jest, wieci, owieca. 2. Polemika z manicheizmem (natura za) i pelagianizmem (problem zbawienia, i

aski) Spord uczniw Augustyna w staroytnoci, ktrzy w duym stopniu wpynli na recepcj august w wiekach rednich, wymienia si Fulgencjusza z Ruspe, a take Cezarego z Arles. Wrd redniowiecznych autorw pod wpywem Augustyna ksztatoway si pogldy wielu teologw, nich: Hugon od w. Wiktora, Piotr Abelard, Piotr Lombard, Tomasz z Akwinu, wity Bon awentura i inni[28]. Innocenty III w 1209 rozcign interpretacj augustiaskiej koncepcji wojny sprawiedliwej rwnie na walk kocioa przeciwko szczeglnie zatwardziaej herezji (w tym wypadku: katars iej). Na podstawie pism witego Augustyna wielu pisarzy kocielnych zaczo uwaa manicheizm za szystkich ruchw heretyckich[potrzebne rdo]. Ustp z jego tekstu De Genesi contra Manichaeos zosta doczony do zbioru kaza Sermones contra Catharos pira arcybiskupa koloskiego Reinalda z Dassel[29]. Pisma Augustyna byy przewidziane w lectio divina w regule witego Benedykta z Nursji .

Przekonanie o sile i jakoci ludzkiej natury[1] byo podstawow zasad nauki Pelagiusza[ 2]. Teolog ten wierzy, e natura ludzka, jako stworzona przez Boga, jest zdolna prz ezwyciy grzech i osign wito. Grzech pierworodny popeniony przez Adama by jedynie m", jego skutki nie przeszy na potomstwo pierwszych rodzicw w postaci zepsutej nat ury. Podobnie widzia pelagianizm rol Jezusa Chrystusa jako "dajcego dobry przykad". Czowiek, przez naladownictwo Chrystusa, moe si sam wyzwoli z grzechu, dziki temu e z n tury zosta stworzony jako majcy woln wol (liberum arbitrium). Pelagianie rozumieli as k Bo jako wiato pomocne czowiekowi w jego pracy moralnej dla dokonywania dobrych wybor i dostrzegania waciwych wzorcw postpowania. Wolnej woli przeszkadzaj zy wpyw otoczenia i skutki wasnych grzechw czowieka. Pelagius z broni bardzo samodzielnoci ludzkiej woli, nie bya ona wedug niego niczym zdetermin owana, take przez Boga.[3]. Pelagianizm jako system zosta rozwinity przez uczniw Pelagiusza: Celestiusza (IV wi ek/V w.) i Juliana z Eclanum (ok. 386-454). 3. Metafizyka dojrzaej scholastyki Prd najpotniejszy redniowiecznej filozofii, ten, ktry stanowi scholastyk w cilejszym zeniu, nie od razu znalaz dojrzay wyraz, nie mia bowiem, jak panteizm, gotowych wzorw , lecz musia sam wytwarza stopniowo metod i teori. Wielkiego filozofa wyda dopiero na przeomie XI i XII wieku. By nim w. Anzelm, ojciec scholastyki". PISMA. Monologium i Proslogion traktuj o gwnych zagadnieniach teologii, o istnieniu i naturze Boga. Dialogus de grammatico i De veritate s drobniejszymi pracami treci logicznej. Pisma te pochodz z pierwszego okresu, gdy Anzelm by opatem. W drugim o kresie, jako biskup, pisa ju tylko specjalne prace teologiczne i dewocyjne, m. in. synny traktat o odkupieniu, pt. Cur Deus homo. - Forma pism Anzelma bya osobista i swobodna, jak u Augustyna; by scholastykiem, jeli chodzi o tre metafizyczn i o metod mylenia, natomiast schematycznej, scholastycznej metody wykadu jeszcze nie mia. POGLDY. 1. wiara i rozum. Na stosunek wiary i rozumu, Pisma i dialektyki Anzelm s formuowa pogld, ktry sta si miarodajny dla filozofii redniowiecznej. Wedug niego ch in powinien przez wiar doj do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary". Pragn w jakikolwiek sposb zrozumie prawd Bo, w ktr wierzy i ktr kocha serce moje; nie po to m chc rozumie, abym wierzy, lecz wierz, aby rozumie".

Nie by to czysty fideizm, ani czysty racjonalizm, ale porednia midzy nimi swoista p ostawa scholastyczna. Wedle niej dla poznania prawdy potrzebna jest i wiara, i r ozum. Z jednej strony zrozumienie jest wyszym stopniem poznania ni lepa wiara: Wydaj e mi si to niedbaoci" - pisa - nie przykada si, po utwierdzeniu w wierze, do zrozumi tego, w co wierzymy". Ale z drugiej strony wiara wyprzedza zrozumienie i jest dl a norm; wynik rozumowania jest z gry wyznaczony przez wiar i musi by z ni zgodny. Rozu m nie jest instancj, ktra by moga sprawdza prawdy wiary. Zadaniem rozumowania nie je st sprawdza, lecz uzasadnia wiar; nie dochodzi prawdy, lecz prawd objawion objania. Objanianie to Anzelm pojmowa jeszcze oglnikowo. Chodzio mu o to, by poda racje i uczy ni dla umysu koniecznym to, co wiara podaje jako fakt. Uwaa, e pisma jego do tego najb ardziej si nadaj, by... prawda bya dowiedziona koniecznymi racjami bez odwoywania si

do powagi Pisma". Wiara ma by punktem wyjcia i dojcia w rozumowaniu, ale z operacji jego ma by eliminowana; nie moe suy jako argument. Pismo w. podaje, co jest prawd, al nie podaje, dlaczego ni jest. Rozum jest wolny i samodzielny, ale - w granicach dogmatu. Jdro pogldu Anzelm uj w swej dewizie: wiara poszukujca zrozumienia (fides uae rens intellectum). Jest to faktycznie dewiza caej dojrzaej scholastyki. W myl Anzelm a ju i przed nim dziaaa teologia i filozofia chrzecijaska, ale on sformuowa jej zadan ktre odtd speniaa wiadomie. W tym sensie by pierwszym scholastykiem. 4. Problem hierarchii bytw Hierarchia bytw: -Na najniszych szczeblach bytu znajduje si wiat kreacji materialnych (natury bezwadn e oraz "jestestwa yjce"); cay ten wiat jest stworzony dla czowieka i jemu ma suy, -Czowiek (zoenie ciaa i duszy rozumnej); jest bytem (substancj) zoonym, -Czyste byty duchowe (anioy), s to substancje proste, ktre obcuj bezporednio z Bogiem , moc czystego aktu intelektu, -Bg; istota=istnienie, -w czowieku dokonuje si przemiana hierarchizacji. Jest punktem szczytowym drabiny istot cielesnych i zarazem pocztkiem drabiny istot duchowych, Powstaje problem bytu, rozumianego jako byt oglny, bez uwzgldnienia poszczeglnych p rzedmiotw, ktre s dostpne czowiekowi w dowiadczeniu. Zagadnieniami, jakie staj przed ontologi s pytania o natur i waciwoci tu. Powstaje pytanie, czy byt zbudowany jest z jednego tworzywa, czy jest jeden i oglny, czy te wiat skada si z wikszej liczby bytw rnego rodzaju. Jeli przyjmie si bytw jest wicej ni jeden powstaje kwestia, jakie zwizki oraz zalenoci zachodz pomidz imi, czy istnieje hierarchia bytw a jeli tak, to od czego zaley. Dokonawszy zbadani a natury oraz wasnoci bytu (czy te kilku bytw) naley wytumaczy jego struktur oraz zas , ktre j organizuj. Mianowicie jeli jeden byt ma swe przejawy pod wieloma postaciami , np. takimi, jakie mona zaobserwowa w przyrodzie, trzeba pozna charakter tej szcze glnej caoci oraz sposb wspistnienia poszczeglnych jej elementw. Ukad, w jakim te ele wystpuj moe by luny, dowolny, wrcz chaotyczny, lub te powizany w jaki sposb. Jeli uje si ukadem posiadajcym jakie konkretne powizania wewntrzne naley odgadn ich posta prawidowoci i reguy, konstytuujce ten ukad, wyznaczajce bieg zjawisk, jakie zachodz w zeczywistoci. Naley przy tym zdecydowa, jakie jest pochodzenie, charakter oraz zakr es funkcjonowania tych prawidowoci, poniewa pozwoli to dostrzec stopie, w jakim wszelkie istniejce zjawiska i rzeczy s konieczne oraz nieuchronne. Moe si ok aza, e rzeczywisto nie stanowi sztywnego ukadu bezwarunkowo rzdzonego przez dane reguy ale ma charakter swobodny i przypadkowy. Rodzi si kolejny problem, ktry musi zost a zbadany, mianowicie problem wolnoci, niezwykle istotny dla czowieka, gdy w duym sto pniu rzutuje na sens ludzkiego ycia oraz postpowanie jednostki 5. rda i natura filozofii Filozofia umiowanie mdroci. To najbardziej rozpowszechnione pojcie rozumiemy jako re fleksj nad rzeczywistoci, ktra jak wiemy, jest bardzo zoona. Filozofia zatem, rwnie n jest nauk prost. Czy mona wic mwi o jednej filozofii, czy raczej o wielu filozofiach? Moim zdaniem, filozofia jako nauka jest jedna i nie mona o niej mwi w liczbie mnogi ej. Rzecz oczywist jest jednak fakt, i jest to nauka bardzo zoona i tworz j liczne dzi dziny i nurty. Omawiajc poszczeglne prdy filozoficzne mona wic uy liczby mnogiej, w do yle majc mnogo nurtw, a nie samej filozofii. Wszystkie nurty filozoficzne, wszystkie pogldy i przemylenia, znane bd nie, przekazywane ustnie lub spisane w ksigach, wszyst kie dziedziny filozofii, maj cech wspln stanowic o ich jednoci. Jest ni ich tematyka, a zawsze dotyczy pochodzenia i sensu istnienia czowieka, oraz mechanizmw dziaania r zeczywistoci.

Kiedy wyjanione zostao ju samo pojcie filozofii oraz jego sens, naleaoby zastanowi si d jej pochodzeniem. Filozofia jako nauka, zrodzia si ju w czasach staroytnych. Jest wic jedn z najstarszych dziedzin wiedzy. Filozofia jest skutkiem ludzkiej ciekawoci . Ludzie staroytni nie posiadajc niemal adnej wiedzy ani osigni, wierzyli w bogw, ktr mieli stworzy i kontrolowa wiat przyrody. Nie potrafili jednak w aden sposb wyjani prz czyn istnienia czowieka. Nurtujcym stao si pytanie o sens ycia istoty rozumnej i tak w yjtkowej. W miar wzrostu liczby ludzi, ktrzy trudnili si poszukiwaniem odpowiedzi na wszystkie te pytania, zwanych filozofami, wzrastaa take ilo owych pyta. Pytania te p odzielone na kategorie, utworzyy kolejne dziedziny filozofii, takie jak np.: onto

logia (zajmujca si bytem jako takim oraz jego sensem i przyczyn), antropologia (ktre j gwnym tematem jest czowiek), etyka (czyli nauka o moralnoci) itd. rdem filozofii jes wic ludzki umys i jego wrodzona ciekawo, dza wiedzy, cige poszukiwanie rozwiza. Na z cech filozofii, cech, ktra wyrnia t dziedzin nauki spord wszystkich innych jest f ozostaje ona niezmienna bez wzgldu na postp cywilizacyjny. Jest cakowicie niezalena pod wzgldem technicznym, poniewa filozofowa mona dosownie wszdzie, a jedynym do tego p otrzebnym narzdziem jest przecie ludzki umys.

Mimo jednego rda, filozofia jest bardzo rozbudowana. Kada jej dziedzina ma wiele odamw i opozycyjnych stanowisk wobec kadego zagadnienia. Kady nurt ma bowiem zarwno swoi ch zwolennikw jak i przeciwnikw, a ich postawy przyjmuj niekiedy skrajne postaci. W arto jest zastanowi si: co jest przyczyn tak silnego zrnicowania? Naleaoby tutaj wrci poprzedniego akapitu, ktry mwi o rdle filozofii. rdem i narzdziem filozofii jest ludz umys. I to jest wanie przyczyn jej rnorodnoci. Umysy wszystkich ludzi rni si od s z nas dysponuje odrbnym, wyjtkowym umysem, ktrym si posuguje. Pojmujc zatem umys jako rzdzie suce do tworzenia filozofii, czyli na przykad duto, a na filozofi jako dzieo, li rzeb, mona atwo zauway, e wygld rzeby zaley od rodzaju duta oraz talentu i inwe ej artysty. Ta prosta metafora pozwala w atwy sposb zrozumie przyczyn tak silnego zrni cowania stanowisk wobec filozoficznych nurtw.

Podsumowujc, filozofia to nauka zajmujca si refleksjami nad rzeczywistoci. Mimo liczn ych odamw i nurtw, o jej jednoci stanowi odwiecznie niezmienny przedmiot bada, ktrym j est wiat i czowiek. O jej wyjtkowoci natomiast, wiadcz jej ponadczasowo i niezaleno i narzdziem twrczym jest ludzki umys, ktrego moliwoci i zrnicowanie s przyczyn rn ozoficznych pogldw.

Wykad IX. Charakterystyka filozofii Odrodzenia, jej ramy historyczne i geograficzne Punkt IX Mimo e wielu filozofw renesansowych postrzegao swoj dziaalno jako radykalny przeom in ektualny, wspczeni badacze nie podzielaj tej oceny. Przeomu w filozofii dokonay raczej wiek XIII i XIV, ktre przyniosy myli Zachodu odrodzenie logiki, oraz wiek XVII, ktr y przynis charakterystyczny dla filozofii nowoytnej "przeom epistemologiczny", zmian nacisku w badaniach z zagadnie metafizycznych na zagadnienia metody naukowej i od wrt od racjonalizmu epistemologicznego (pogldu, wedug ktrego poznawana rzeczywisto jes t niezalena od podmiotu poznania) na rzecz idealizmu epistemologicznego. Filozofi a wieku XV i XVI stanowi stadium przejciowe midzy filozofi redniowieczn a nowoytn i ni przynosi ani nowych zagadnie filozoficznych, ani nowych rozwiza. Gwnymi prdami filozofii XV i XVI wieku byy: Humanizm, rozwijajcy si przede wszystkim we Woszech wieku XV i XVI, przybierajcy naj czciej form platonizmu, ale take rnego od redniowiecznego arystotelizmu. Poza Wochami dkiem humanizmu bya Francja, w ktrej w drugiej poowie XVI wieku pojawi si humanistycz ny sceptycyzm. Scholastyka renesansowa i neoscholastyka, w odrnieniu od pnej scholastyki redniowiecz nej odrzucajca nominalizm na rzecz odnowionego tomizmu. Renesansowa filozofia przyrody, reprezentowana zwaszcza przez Giordana Bruna i Fr ancisa Bacona, we wczesnym okresie nastawiona panteistycznie (nierzadko czc si z mag i i alchemi), w okresie pniejszym metodologicznie. Za pierwszego filozofa nowoytnego uwaa si czsto Mikoaja z Kuzy. Jest on jednak filozo fem bardzo oryginalnym i trudnym do jednoznacznej klasyfikacji, a jego myl jest zoo na i trudna. Jego zwizki z filozofi renesansu polegaj przede wszystkim na duej zalenoc i od pogaskiej tradycji neoplatoskiej Plotyna, Proklosa i Jamblicha, a take platoni zujcych greckich filozofw chrzecijaskich i ojcw kocioa (jak Pseudo-Dionizy Areopagita) i redniowiecznych panteistw (jak Jan Szkot Eriugena). Jego teoria "uczonej ignoran cji" zblia go do pnoredniowiecznej mistyki (np. Mistrza Eckharta, w pewnym stopniu s tanowic zapowied antyracjonalizmu i fideizmu reformacji). Jego "panteizm" ma chara kter spekulatywny i zblia go do renesansowej filozofii przyrody. Mikoaj z Kuzy by t ake prekursorem tendencji filologicznej w myli renesansu w czasie podry na Wschd zbie ra greckie manuskrypty, interesowa si zachowanymi w Bizancjum pozostaociami kultury s taroytnej.

Jedn z waniejszych inspiracji powstania humanizmu woskiego bya imigracja do Woch uczo nych bizantyjskich, przynoszcych ze sob bizantyjski platonizm i wiele nieznanych w czeniej staroytnych pism greckich. Jednym z bardziej znanych bizantyjczykw w Italii by Manuel Chrysoloras, wychowawca wielu woskich humanistw. Wpywy bizantyjskie zains piroway prd filologiczny woskiego humanizmu, rozwj zainteresowania grek i prby oczyszc zenia aciny z naleciaoci redniowiecznych, powrotu do jzyka Cycerona. ywy rozwj medycyn na uniwersytetach redniowiecznych Woch, mniej skrpowanych obyczajowo i teologiczni e ni uniwersytety pnocnej Europy, sta si inspiracj dla przyrodniczego prdu humanizmu w kiego. Prd przyrodniczy obecny by zwaszcza w arystotelizmie padewskim, inspirowanym w duym stopniu filozofi i nauk arabsk, ale take w platonizmie i jego zainteresowaniu matematyk i budow kosmosu. Platonizm ten nadawa woskiemu humanizmowi cechy silnie s pirytualistyczne, poetyckie i mistyczne, ale te spekulatywne obie te cechy odrniay h umanizm woski od bardziej wywaonego, skupionego raczej na zagadnieniach polityczny ch i etycznych, inspirowanego przez stoicyzm humanizmu Europy Pnocnej. Wan cech filozofii renesansu jest to, e staraa si ona trzyma cile dorobku staroytny tre naladowaa wiernie, czsto cilej ni redniowiecze naladowao Arystotelesa. W wieku szcza w filologicznym nurcie myli renesansowej, przybierao to nieraz formy przesad ne, co znalazo odzwierciedlenie w pamflecie Erazma z Rotterdamu Ciceronianus, wyk piwajcym afektowan uczono i manieryzmy renesansowych filologw. Humanici naladowali zw cza platonizm (interpretowany w duchu neoplatoskim, czsto zabawionym pitagoreizmem , kaba i magi), arystotelizm, sceptycyzm zwaszcza we Francji drugiej poowy XVI w., st oicyzm zwaszcza w Niderlandach. Nie byo natomiast w XV i XVI w. filozoficznego epi kureizmu chocia nazywano tak pewne typowe dla bogatych miast woskich postawy yciowe , takie jak zamiowanie do intelektualnego i materialnego przepychu, sama filozofi a epikurejska nie bya w okresie odrodzenia znana ani kontynuowana, przede wszystk im ze wzgldu na jej mechanicystyczne pojmowanie przyrody. Epikureizm i atomizm od nowi dopiero wiek XVII, zwaszcza Pierre Gassendi. Wrd Bizantyjczykw, ktrzy wywarli znaczny wpyw na filozofi i kultur XV-wiecznej Italii aley obok Manuela Chrysolorasa wymieni Gemistosa Plethona, ktrego wykady we Florencj i day pocztek Akademii Platoskiej we Florencji, kardynaa Jana Bessariona, platonika, twrc nowej interpretacji filozofii Arystotelesa, Jana Argyropoulosa oraz arystote likw Teodora z Gazy i Jana z Trapezuntu. O sporw bizantyjskich uczonych wczesnego r enesansu stanowia jedno i rno filozofii Arystotelesa i Platona. Spr ten przyczyni si wstania wielu nowych koncepcji dotyczcych relacji pogldw tych filozofw, a take do odr odzenia i rewaluacji mao znanych redniowieczu form platonizmu i arystotelizmu, zwas zcza neoplatonizmu Plotyna i arystotelizmu Aleksandra z Afrodyzji. Dodatkowo . CAMPANELLA (15681639) w 14 roku ycia wstpi do dominikanw i zapozna si z pismami Te ia, popad w astrologi. Oskarony o herezj 27 lat w wizieniu w Neapolu tam napisa ksi as soles(Miasto Soca) drug utopi renesansow. Utrzymywa korespondencj z Galileuszem; tnie 5 lat ycia spdzi we Francji. Krytykowa sylogizm, by za czuciowym poznaniem przyrodyczu to wiedzie (sentire est scir ). Najpewniejsza wiedza o Bogu jest z przyrody, nie z Biblii. Wszechwiat to cao wewnt rznie zrnicowana, a czowiek podlega jego wpywom (wpywy gwiazd, ale nie bezwzgldnie). C zowiek jest podobny do Boga, bo moe pozna wiat; magia; Bg to stwrca powszechnego porzd u, czowiek moe w sposb wolny posugiwa si dyspozycjami (gwiazdy wpywaj porednio). Miasto Soca opowiadanie podrnika o odlegej krainie (Chiny) gosi prymat caoci sp dnostk; pokonywanie egoizmu aby dy do celw spoecznych. Naley usun wizi rodzinne i w tn wsplnota kobiet. Mio indywidualna z ciarnymi lub niepodnymi. Wadza polityczna d ztaconych. Cae spoeczestwo jest zmuszone do pracy. Wsplna wasno komunizm produkcyjn onsumpcyjny.

GORDANO BRUNO (15481600) spalony na stosie; wstpi do dominikanw w Neapolu; oskarony o sprzyjanie arianizmowi; uciek z klasztoru i rozpocz 16letni tuaczk. W Genewie przyjm je Kalwinizm, potem w Tuluzie i Paryu, z Francji do Londynu tam broni teorii Koper nika. W Niemczech sformuowa teori monady, ale po konflikcie z luteranami uda si do We necji, tam aresztowany i po 7 latach procesu spalony w Rzymie (na Campo di Fiori ) Pojmowa przyrod holistycznie, jako cao nawizujc do nurtu hermetycznego. wiat jest j ity, jedne zjawiska przechodz w drugie. Uwaa heliocentryzm za teori filozoficzn zgodn

z hermetyzmem (gwiazdy maj dusz). Przekroczy teori Kopernika nasz system uzna za cz nieje wiele ukadw. Ciaa niebieskie s z jednego tworzywa i poruszaj si wg duchowych zas ad. Wszechwiat jest nieskoczony, nie powstaje i nie porusza si. Dlatego nie mona odrni Boga od wiata, Bg to aspekt wszechwiata naley przyj panteizm. We wszechwiecie nie ma erarchii. Materia jest wieczn, sta rzeczywistoci. Obok niej aspekt duchowy. Niezbdna j est potencja aktywna impuls wywoujcy zmian (on jest czym duchowym). Te zmiany powtar zaj si, s cykliczne. Odrzuci koncepcj pierwszego poruszyciela pierwszy impuls to dusza wiata, duchowa en ergia. Jest to monizm panteistyczny. Dusza jest niezalena od ciaa, ale wpywa na nie . By za magi naturaln. Czowiek jest wyrniony dziki poznaniu wszechwiata. Dziki konte ji zasad wszechwiata przez umys mona czowieka nazwa monad. Trwaa wiedza o prawach wsze hwiata. Monad jest te Bg. Jednostki utalentowane osigaj prawd i maja moc zmiany przyro y. Warunkiem skutecznoci dziaania wydaje si by kontemplacja metafizyczna. Magia poczon a z kontemplacj wiat poszed inaczej: matematyka i technika.

Punkt X Ad1. Empiryczna odnowa nauk Dotychczasowa nauka niezdolna bya da czowiekowi panowanie nad przyrod, przeto jest n ieuyteczna. Bacon, jako typowy czowiek Odrodzenia, odczuwa brzemi tradycji i erudycj i, chcia z ni zerwa i zacz na nowo. Nauka, ktra ma by potg, nie istnieje, musi by d zbudowana. Specjalnie bezuyteczne okazao si, wedug niego, gwne narzdzie logiczne dotyc czasowej nauki: sylogizm. Trzeba odwrci metod i operowa nie zaoeniami, lecz dowiadczen em. Jedyna przeto nadzieja w rzetelnej indukcji", l dawnej Arystotelesowsko-schol astycznej metodzie sylogizmu Bacon podj si przeciwstawi now metod indukcji, na miejsce organonu" Arystotelesa da - nowy organon".Nauka ma do wyboru dwie drogi: droga, ktr nauka chodzia dotychczas, od danych zmysowych przerzuca si od razu do najoglniejszyc h twierdze, by z nich potem dedukowa dalsze twierdzenia. Jest to wszake postpowanie wadliwe: antycypuje fakty, zamiast je interpretowa. Ale jest jeszcze druga droga: ta dane zmysowe uoglnia stopniowo. To jest droga waciwa; i dlatego, wedle synnego po wiedzenia Bacona, umysowi ludzkiemu nie skrzyde potrzeba, lecz oowiu". Stopniowym uo glnianiem osiga si twierdzenia redniej oglnoci, ktre s najpodniejsze. Stopniowe uog wiedzy - oto jest indukcja, waciwa metoda nauki. Ad2. Teoria Idoli Bacon nie negowa znaczenia rozumu w poznaniu. Rozum i zmysy musz ze sob wsppracowa. Ta a wsppraca daje pewno wiedzy. TEORIA ZUDZE Bacon uwaa, e umys ludzki jest podlegy rnego rodzaju zudzeniom (idola) cztery rodzaje takich zudze (jest to tzw. teoria idoli): zudzenia plemienne (idola tribus) - wynikajce z natury ludzkiej i wsplne wszystkim ludziom; naley do nich antropomorfizm i doszukiwanie si celowoci w wiecie; zudzenia jaskini (idola specus) - przesdy jednostek, spowodowane przez wpyw wychowa nia i rodowiska; zudzenia rynku (idola fori) - powodowane przez niedokadno, nieadekwatno i wieloznaczno oj, niedoskonao jzyka; zudzenia teatru (idola theatri) - powodowane przez bdne spekulacje filozoficzne, ktr ych wyniki s przyjmowane na mocy autorytetu. Ad3

F. BACON (15611626) przerwa dziaalno naukow na rzecz dyplomacji ale przez podre p ozofi renesansow. W 1620 r. publikuje Wielk odnow czci tego jest Novum organum. na si jego kariera polityczna. Skazany na wizienie i grzywn. Nowa Atlantyda jego wa topia; bada moliwo przechowywania misa w lodzie. Przezibi si i umar. Nie mieci si w nurcie nowoytnego, matematycznego przyrodoznawstwa, ale naley do tych , ktrzy oponowali przeciw metodzie Arystotelesa (sylogistyczno dedukcyjna); zwiza pr zyrodoznawstwo z jego praktycznym zastosowaniem (poznanie z technik i wynalazkami ); by teoretykiem metody i techniki, nauki o przyrodzie; teologicznie rozwaa relacj e midzy rajem, a wtrnym rajem przez wynalazki przez nie niweluje zo bdce skutkiem gr hu pierworodnego.

Zwizanie poznania naukowego z jego zastosowaniem. Naley porzdnie poznawa. Wystpi przec iw sylogizmowi Arystotelesa, oparty jest na zbyt szybkich uoglnieniach; logika to zudzenia umysu , nie prowadzi do odkry. Naley wiedz rozpoczyna od dowiadczenia i ob cji jej celem jest znalezienie tzw. form rzeczy, ktre s przyczyn okrelonych waciwoci ysowych rzeczy. Chodzi o stae relacje midzy formami rzeczy, a okrelonymi waciwociami z ysowymi. Te formy nie s ukryte (podejcie Arystotelesa), lecz s innymi waciwociami, te ne s w dowiadczeniu zmysowym. Nie potrzeba szuka istoty gatunkw. Krytyka idoli umysu ludzkiego by mniej optymist w opinii o naturze cz wieka. Czowiek nie w peni poznaje dobrze. Ulega iluzjom. Krytyczna analiza umysu l udzkiego, ktr rozwin Hume, a te Kant stae tendencje umysu w stron iluzji. Poda kla j idoli podzieli ich na cztery rodzaje: plemienne z oglnych waciwoci umysu (poszukiwanie w przyrodzie porzdku ciaa niebi p.. musz porusza si po okrgu; czy np. tumaczenie zjawisk przez ich celowo jako wyraz a tropomorfizmu). jaskini pochodz z indywidualnych waciwoci umysu jednostek spowodowane wychowaniem, p zyzwyczajeniami; one powoduj selektywno poznawcz uwagi, stronniczo w decyzjach. rynku wywodz si z jzyka on ma skonno, by za nazw widzie realn rzecz; nazwy rz ipostazy rzeczowe, nie ma realnego przedmiotu to prawda zdolno do hipostazowania n azw; posuguje si niewyranymi nazwami, w niesprecyzowanym zakresie prowadzi to do zud ze. teatru tendencje filozoficzne, selektywno obserwacji przyrody, wyrni trzy kierunki: acjonalistyczny (skonny do teoretycznych uoglnie, a dowiadczenie ma potwierdza teori ybirczo elementw dowiadczenia), empiryczny (wsparty na potocznym dowiadczeniu, snuje domysy na temat zjawisk ukrytych puste roszczenia umysu), zabobonny (wpywy teologii na przyrodoznawstwo, traktowanie Rdz jako podrcznika przyrody)

Najpierw trzeba zlikwidowa zudzenia poznawcze. Indukcja eliminacyjna, inaczej ni filo zofia renesansu naley porzdnie uoy obserwacj i eksperyment. Ona musi by systematyczn wg regu. Nie chodzi o dowiadczenie zemocjonalizowane rozum nie potrzebuje skrzyde, lecz oowiu. Przeciw pochopnym uoglnieniom. Chodzi o wykrycie formy dla wasnoci zmyso wej jako niezbdnej; trzeba zrobi tablic obecnoci (jakie cechy towarzysz okrelonym wa m zmysowym), tablic nieobecnoci (wykaz cech nie zwizanych, tablic stopni (intensywno do cech rzeczy). Przez porwnanie tablic eliminuje si cechy nie zwizane z waciwoci i ot zymuje si cechy stale towarzyszce danej waciwoci. Tylko w ten sposb naley to uprawia. uka nie posza w t stron (brak matem.), ale trzeba nie tylko powoa si na dowiadczenie. Napisa eseje etyczne; podkrela, e nauk trzeba odrni od wiary; nie ma sprzeczn bo dotycz rnych spraw. Przyrodoznawstwo nasuwa myl o Bogu, wcale nie potwierdza ate izmu raczej w Kociele, w zgorszeniu moralnym ksiy. Zbiorowa praca naukowa po jego m ierci Krlewskie Towarzystwo Naukowe. Nacisk na spoeczn organizacj pracy naukowej.

Ad4 sceptycyzm Kartezjusz by sceptykiem metodycznym-wierzy, e poprzez wtpienie moe znale wiedz pewn rnieniu od staroytnych sceptykw, ktrzy poprzez wtpienie chcieli podway wszelk wiedz a trzy argumenty sceptyczne. Pierwszy z nich dotyczyc mia zawodnoci zmysw. Zatem wied za oparta na zmysach i dowiadczeniu nie jest wiedza pewn i naley j zignorowa, odrzuci. Drugi argument traktowa o braku jasnej i wyranej granicy pomidzy jawa a snem. Po za stosowaniu tych dwch argumentw, Kartezjusz uzna, e zakwestionowa ca dotychczasow wied wyjtkiem logiki i matematyki, bo tylko te nie wymagaja poznania zmysowego oraz dow iadczenia i czy na jawie, czy tez we snie dwa doda dwa zawsze rwna si cztery. By po dwayc rwnie wano wiedzy logicznej i matematycznej, wysun nastpujcy argument, i by we wadzy zego ducha kusiciela, ktry nas umylnie wprowadza w bd. Ostatecznie Kartezjusz znalaz tylko jedn bezwzgldnie pewna prawd: skoro wtpi, to myl, a ebym mg myle, cogito ergo sum-myl, wic jestem). Pozostawao pytanie kim jestem? Na pewno substancj a mylc, ale nie wiadomo, czy istniej inni ludzie, wiat zewntrzny, Bg itd. Naleao zat kaza moliwo przejcia od wiedzy o wasnej jani do wiedzy o .wiecie, a nastpnie Bogu lu rotnie. Kartezjusz poszed sladem witego Augustyna(inaczej ni Tomasz z Akwinu). XI Wykad XI. Systemy i spory filozofii XVII/XVIII wieku. Spinoza, empiryzm angielski. Pascal

Ad1. paralelizm psychofizyczny, w szerszym znaczeniu stanowisko w sporze filozoficzny m o wzajemny zwizek duszy i ciaa (tzw. problem psychofizyczny); paralelizm psychof izyczny uznaje, e istnieje cisa odpowiednio midzy zdarzeniami i procesami zachodzcymi przyrodzie fizycznej a zjawiskami i procesami umysu, szczeglnie midzy ciaem a dusz, ktre s wzajemnie wspzalene; formuowane od XVII w.; w wszym znaczeniu teoria G.Th. F ra rozpowszechniona wrd psychologw XIX/XX w., goszca, e zjawiska psychiczne i fizyczne tworz 2 rwnolege, cile sobie odpowiadajce szeregi zjawisk. Okazjonalizm pogld filozoficzny sformuowany przez Arnolda Geulincxa i Nicolasa Mal ebranche'a, nastpnie rozwinity przez Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Barucha Spinoz, starajcy si przezwyciy trudnoci wynikajce z zaoenia Kartezjusza, e wiat idei i w lny s na tyle od siebie jakociowo rne, e nie mog na siebie oddziaywa bezporednio. Okazjonalizm twierdzi, e doskonaa koordynacja czasowa tych dwch wiatw, wynika z faktu , e wydarzenia w obu tych wiatach zostay tak zaplanowane aby wydarza si jednoczenie. J eli np. w naszej wiadomoci powstaje wraenie istnienia jakiego obiektu (np. krzesa), kt e jako wraenie jest ide a nie rzecz, to rwnolegle w wiecie materialnym to krzeso rzecz ywicie istnieje, jednak samo wraenie krzesa w naszym umyle nie jest w aden sposb wywoa e przez krzeso materialne, lecz powstao dlatego, e taki by plan istnienia.

Ad2. Poruszajc kwesti Boga, Baruch Spinoza przeprowadza dowd ontologiczny wnioskowa, e sko o w umyle istnieje pojcie rzeczy najdoskonalszej, to musi ona istnie realnie. Bg to substancja, czyli przyczyna samej siebie, niemajca adnej zewntrznej przyczyny spraw czej: Przez substancj rozumiem to, co istnieje samo w sobie i pojmowane jest samo przez si. W ten sposb Bg zosta zczony z natur, ale rwnie pozbawiony nimbu Stwrcy nie mg by wykreowany, skoro samemu bdc substancj Bogiem jest wieczny i nieskoczony Ad3 nie wiem Ad4 empiryzm racjonalistyczny J. Lockea, wyprowadza poznanie z dowiadczenia i dowiadcze niem go ogranicza. Empiryzm poznawczy znalaz zastosowanie w empiryzmie moralnym, ktrego wyrazem mia by utylitaryzm, wg ktrego jedynym kryterium dobra i za moralnego j est opinia ludzka. empiryzm sceptyczny D. Humea, wpr wadzi zasady nie ranicz nej t erancji w sprawa ch m ra n ci i religii. Odrzuci wszelk metafizyk i poszukiwa takiej wiedzy, ktra nie b udzi zastrzee. Przykadami jej byy matematyka i konkretna wiedza oparta na faktach.

Jakkolwiek wychowany w duchu religijnym Berkeley by te zafascynowany klarownym emp iryzmem Johna Locke'a. Ju jednak w latach modzieczych zauway luk w rozumowaniu Locke'a , ktra pniej staa si podstaw jego filozofii. Zdaniem Locke'a ludzie tworz w swoich umy ch "idee proste", czyli wyobraenia rzeczy materialnych na podstawie bodcw emitowany ch przez te rzeczy i rejestrowanych przez zmysy. Dzisiaj to brzmi by moe banalnie, ale w czasach Locke'a by to pomys rewolucyjny, gdy sprowadza idee do prostych zbiorw zapamitanych wrae zmysowych, a nie samoistnych bytw.

Berkeley zauway jednak, e tak naprawd dane s nam tylko dwie rzeczy same bodce i wygen rowane na ich podstawie idee. Do samych przedmiotw materialnych nie mamy jednak b ezporedniego dostpu nie moemy ich sobie bezporednio "woy do gowy", std tak naprawd my, czy istniej rzeczywicie, czy tylko s naszymi wyobraeniami. Gdyby kto dostarcza nam bodcw niezalenie od przedmiotw, nie moglibymy si przekona, e jest inaczej.

Std Berkeley uzna, e sama idea bytu obiektywnego jest bdna, bo nie mona stwierdzi istn enia czegokolwiek w sposb obiektywny. Stworzy wic on pojcie "bytu obserwowanego", a c ilej mwic uzna, e co istnieje dla nas wtedy i tylko wtedy, kiedy to moemy obserwowa, omiast gdy nie obserwujemy, nie moemy mie pewnoci, czy to co nadal istnieje. Jednym sowem: by oznacza by (przez kogo) postrzeganym (esse = percipi).