Wielowymiarowa analiza porwnawcza poziomu rozwoju OE wojewdztwo dzkie na tle Polski

1. WSTP Energetyk odnawialn charakteryzuj rozproszone rda energii maej mocy, co powoduje, poziom ich wykorzystania jest zrnicowany przestrzennie w skali kraju. Wobec tego inwestycje z zakresu odnawialnych rde energii stay si wanym czynnikiem rozwoju lokalnego i regionalnego. Dlatego zasadna wydaje si ocena poziomu ich rozwoju wanie w ujciu regionalnym. Celem badania jest zatem analiza przestrzennego zrnicowania poziomu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce ze szczeglnym uwzgldnieniem pozycji wojewdztwa dzkiego. Narzdziem, ktre posuy do realizacji zaoonego celu s metody wielowymiarowej analizy porwnawczej, pozwalajce na porzdkowanie obiektw ze wzgldu na poziom zjawiska zoonego.

2. METODOLOGIA BADANIA Poziom rozwoju energetyki odnawialnej jest bez wtpienia zjawiskiem zoonym, ktre opisywane jest za pomoc wielu cech (zmiennych diagnostycznych). Przeprowadzenie syntetycznego badania porwnawczego umoliwia porzdkowanie liniowe, ktre jest szczeglnym przypadkiem wielowymiarowej analizy porwnawczej (WAP). Metody wielowymiarowej analizy porwnawczej stosuje si w celu transformacji wielowymiarowej przestrzeni zmiennych diagnostycznych do jednowymiarowej przestrzeni zmiennej syntetycznej, pozwalajcej na uporzdkowanie obiektw ze wzgldu na poziom zjawiska zoonego. Przez obiekty naley rozumie jednostki badania (w przypadku niniejszego badania bd to wojewdztwa Polski), cechy diagnostyczne s natomiast waciwociami jednostek badanego zbioru. Do oceny poziomu rozwoju OE wykorzystano taksonomiczny miernik rozwoju (metoda wzorca rozwoju Hellwiga). Kolejne etapy konstrukcji syntetycznego miernika rozwoju s nastpujce:

1. Dobr zmiennych diagnostycznych w oparciu o kryterium 1: a) zmiennoci cechy diagnostyczne powinny wykazywa dostateczn zmienno przestrzenn, czyli powinny by nonikiem informacji rnicujcej obiekty. W tym celu obliczono wspczynnik zmiennoci dla potencjalnych zmiennych diagnostycznych wedug wzoru: V(Wj) = gdzie: S(Wj) odchylenie standardowe,
S (W j ) Wj

(j = 1, 2, ,s),

W j - rednia arytmetyczna.
Eliminacji podlegaj zmienne, dla ktrych wspczynnik zmiennoci przyjmuje wartoci mniejsze od arbitralnie przyjtej liczby dodatniej. Za granic przyjto warto V(Wj) = 0,1; b) stopnia skorelowania wybrane zmienne powinny by sabo skorelowane ze sob, gdy zbyt silne powizanie dwch cech powoduje, e s nonikami podobnych informacji. W przypadku silnej korelacji pomidzy zmiennymi wybiera si reprezentanta, zazwyczaj kierujc si przesankami merytorycznymi. Za warto progow wspczynnika korelacji przyjto r* = 0,7; 2. Normalizacja wartoci zmiennych diagnostycznych (xij), przedstawionych w postaci stymulant i destymulant, w opraciu o formu standaryzacji:

z ij =
gdzie:

x ij x j sj
,

xij warto j-tej zmiennej dla i-tego regionu,

xj

- rednia arytmetyczna j-tej zmiennej, - odchylenie standardowe j-tej zmiennej.

sj
W. Ostasiewicz (red.), Statystyczne metody analizy danych, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw 1998, s. 116; A. Malina, A. Zelia, Taksonomiczna analiza przestrzennego zrnicowania jakoci ycia ludnoci w Polsce w 1994 r., [w:] Ekonometryczne modelowanie danych finansowo-ksigowych, E. Nowak (red.), UMCS, Lublin 1996, s. 85-89.
1

3. Utworzenie wzorca czyli obiektu, ktry posiada najkorzystniejsze wartoci zmiennych diagnostycznych. Wzorcem rozwoju w metodzie Hellwiga jest abstrakcyjny obiekt p0 o wsprzdnych standaryzowanych: z01, z02,...,z0n, gdzie: z0j = max {zij}, gdy Xj jest stymulant oraz z0j= min {zij}, gdy Xj jest destymulant. Z formuy tej wynika, i wzorcem rozwoju jest hipotetyczny region o najkorzystniejszych zaobserwowanych wartociach zmiennych. (z max, gdzie zij wartoci znormalizowane), jakie zostay zaobserwowane w caym zbiorze danych; 4. Wyznaczenie odlegoci kadego obiektu od wzorca (di).

W przypadku niniejszego badania wykorzystano odlego euklidesow obliczan wedug wzoru:

2 d i = (z ij z 0 j ) j =1 ,
k

1 2

gdzie: zij wartoci standaryzowane, z0j wzorcowa warto zmiennej diagnostycznej. 5. Normalizacja miernika wedug formuy:

zi = 1
gdzie: zi syntetyczny miernik rozwoju dla i-tego obiektu,

di d0

d0 norma zapewniajca przyjmowanie przez zi wartoci nalece do przedziau od 0 do 1, wyznaczona jako warto maksymalna z di:

d0 = max{di}.
Wyznaczona w ten sposb miara syntetyczna zi przyjmuje wartoci z przedziau [0, 1], jednak obiekty wyjtkowo sabe mog przyjmowa wartoci ujemne. Im warto miernika jest blisza jednoci, tym w mniejszym stopniu rni si od przyjtego wzorca rozwoju, a tym samym i-ty obiekt reprezentuje wyszy poziom konkurencyjnoci, w tym przypadku wyszy poziom wykorzystania OE.

3. ZAKRES BADANIA Przestrzenny zasig badania tworz wszystkie wojewdztwa. Dane dotycz 2010 roku i pochodz Urzdu Regulacji Energetyki 2 oraz z Banku Danych Lokalnych GUS 3. Zmienne wyraone w postaci wskanikw natenia maj charakter stymulant 4 i destymulant 5. Wizualizacj wybranych zmiennych przedstawiaj rysunki 1-3. Rys. 1. Produkcja energii elektrycznej z OE ogem na 1 mieszkaca w wojewdztwach w 2010 r.

rdo: Opracowanie wasne w programie Quantum Gis.

2 3

http://www.ure.gov.pl http://www.stat.gov.pl 4 Stymulanty- cechy, ktrych wysze wartoci wskazuj na wyszy poziom badanego zjawiska. 5 Destymulanty cechy, ktrych wysze wartoci obrazuj niszy poziom badanego zjawiska.

Produkcja energii elektrycznej z OE w wojewdztwie dzkim wynosi 0,042 kW na 1 mieszkaca, co pozwala sklasyfikowa je w trzeciej grupie wojewdztw pod tym wzgldem. Na przedstawionej mapce pogldowej rysuje si wyrany podzia na Polsk pnocn z wikszym wykorzystaniem OE oraz Polsk zachodnio-centraln z nisk produkcj energii elektrycznej z OE. Najwysz warto osiga wojewdztwo zachodniopomorskie. Na rysunku widoczne s rwnie wartoci bezwzgldne omawianej zmiennej (w MW). Analizujc udzia poszczeglnych odnawialnych nonikw w produkcji energii elektrycznej (rys. 2.), naley stwierdzi, i najwiksz rol odgrywaj elektrownie wodne. Drugi pod wzgldem wytwarzania energii elektrycznej udzia przypada elektrowniom wiatrowym. Przy czym naley zaznaczy, e te pierwsze koncentruj si gwnie w Polsce pnocnej i centralnej, natomiast te drugie dominuj w wojewdztwach poudniowych. Rys. 2. Struktura produkcji energii elektrycznej z OE wg wojewdztw w 2010 r.

El. wodne Biomasa PV

rdo: Opracowanie wasne w programie ArcGis.

Biogaz Wiatr

W wojewdztwie dzkim okoo 89 MW na 105 MW energii elektrycznej z OE pochodzi z elektrowni wiatrowych. Znacznie mniejsze iloci energii osiga si z elektrowni wodnych (10 MW) i biogazowi (6 MW).

Rys. 3. Udzia produkcji ciepa z biomasy w produkcji ciepa ogem w wojewdztwach w 2010 r.

rdo: Opracowanie wasne w programie Quantum Gis.

Gwnym rdem odnawialnym do produkcji energii cieplnej jest biomasa. Najczciej wykorzystuje si j we wspspalaniu z wglem kamiennym. Wynika to z obowizku naoonego na elektrownie, ktry nakazuje aby cz wyprodukowanej energii pochodzia ze rde odnawialnych. Ostatnio jednak powstaje coraz wicej samodzielnych kotowni na biomas, ogrzewajcych gwnie mae osiedla. Na rysunku 3. pokazany jest udzia procentowy produkcji ciepa z biomasy w stosunku do produkcji ciepa ogem. W wojewdztwie dzkim warto ta wynosi blisko 2%. Liderem jest natomiast wojewdztwo kujawsko-pomorskie, w ktrym okoo 24% wyprodukowanego ciepa pochodzi ze spalania biomasy. Spord kilkunastu zmiennych diagnostycznych, w oparciu o analiz zmiennoci i korelacji do badania zakwalifikowao si siedem zmiennych powizanych z wykorzystaniem odnawialnych rde energii. Objanienia poszczeglnych wskanikw przedstawia tabela 1. Tabela 1. Specyfikacja zmiennych diagnostycznych
Symbol E_OS Objanienie wskanika produkcja energii elektrycznej z OE ogem na jednego mieszkaca w kW

CBM_COG NKL_PRZ NKLOB_PRZ WEG_PRZ PY_km2

* * *

produkcja ciepa z biomasy w stosunku do produkcji ciepa ogem w % nakady inwestycyjne zwizane z wytwarzaniem ciepa na 1 przedsibiorstwo energetyczne w tys. z obce rda finansowania poniesionych nakadw na 1 przedsibiorstwo energetyczne w tys. z ilo wgla zuywana do produkcji ciepa na 1 przedsibiorstwo energetyczne emisja pyu na 1 km2 powierzchni wojewdztwa w tonach emisja gazw na 1 km2 powierzchni wojewdztwa w tonach

GAZ_km2

rdo: Opracowanie wasne. Symbolem * oznaczono zmienne wystpujce w charakterze destymulant.

4. DYSKUSJA WYNIKW W oparciu o wybrane zmienne skonstruowana zostaa miara syntetyczna obrazujca poziom wykorzystania OE w wojewdztwach. Ponadto stworzono ranking wojewdztw ze wzgldu na poziom badanego zjawiska. Wyniki przedstawia tabela 2. Tabela 2. Ranking wojewdztw ze wzgldu na warto taksonomicznego miernika rozwoju
Warto miernika 0,591 0,454 0,387 0,382 0,357 0,297 0,284 0,283 0,278 0,262 0,259 0,258 0,251 0,229 0,206 0,000

Pozycja

Wojewdztwo

1 ZACHODNIOPOMORSKIE 2 POMORSKIE 3 PODLASKIE 4 KUJAWSKO-POMORSKIE 5 DOLNOLSKIE 6 PODKARPACKIE 7 WARMISKO-MAZURSKIE 8 WIELKOPOLSKIE 9 MAOPOLSKIE 10 LUBUSKIE 11 LUBELSKIE 12 WITOKRZYSKIE 13 DZKIE 14 MAZOWIECKIE 15 OPOLSKIE 16 LSKIE rdo: Opracowanie wasne.

Uzyskane wartoci miary syntetycznej pozwalaj uplasowa wojewdztwo dzkie na do odlegej, trzynastej pozycji z punktu widzenia poziomu rozwoju energetyki odnawialnej. 7

Zdecydowanym liderem jest tutaj wojewdztwo zachodniopomorskie z wartoci miernika rwn 0,59. Na podstawie obliczonej miary agregatowej dokonano rwnie podziau wojewdztw na cztery grupy typologiczne. W pierwszej, najsilniejszej grupie znalazy si wojewdztwa z ponocnej czci kraju tj. zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie i podlaskie. Do drugiej grupy zaliczaj si: warmisko-mazurskie, wielkopolskie, dolnolskie, podkarpackie. Trzeci, do sab grup tworz: lubuskie, lubelskie, witokrzyskie oraz maopolskie. W skad grupy charakteryzujcej si najniszym poziomem rozwoju OE wchodz: mazowieckie, dzkie, opolskie, lskie. Rys. 4. Poziom rozwoju energetyki odnawialnej w 2010 r.
.

rdo: Opracowanie wasne w programie Quantum Gis.

Przestrzenne zrnicowanie poziomu rozwoju energetyki odnawialnej przedstawiono na mapce pogldowej (rys. 4.). Ocena wzrokowa sporzdzonej mapy kwantylowej pozwala zauway, dominujc pozycj pnocnej czci kraju. Moe by to spowodowane duym udziaem produkcji energii wiatrowej w tych wojewdztwach i ciepa ze spalania biomasy. 5. PODSUMOWANIE Na podstawie wielowymiarowej analizy porwnawczej stwierdzono do silne zrnicowanie regionalne poziomu rozwoju OE w Polsce. Otrzymana miara syntetyczna 8

niestety wskazuje na do niski poziom rozwoju energetyki odnawialnej w wojewdztwie dzkim w 2010 roku. Pomono tego rokowania dla omawianego regionu s optymistyczne, o czym wiadczy dynamiczny rozwj sektora OE w wojewdztwie. Skadaj si na to liczne inwestycje, badania naukowe i promocja lokalnych dziaa na rzecz rozwoju energetyki odnawialnej. Analizujc wyniki badania naley pamita, e s one oparte na siedmiu wyselekcjonowanych zmiennych. Te z kolei s wypadkowymi w pewnej mierze subiektywnego wyboru oraz dostpnoci danych. Przypuszczalnie dodajc bd odejmujc jak zmienn otrzymano by nieco inne wyniki. Nie ujmuje to jednak wartoci tego badania jako oceny poziomu rozwoju energetyki odnawialnej w wojewdztwach Polski.