Proces prywatyzacji bankw w Polsce - sukcesy i poraki

Sawomir Lachowski

d, sierpie 1997

SPIS TRECI

1 WSTP..................................................................................................................................................................1 2 SYTUACJA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE NA PROGU OKRESU TRANSFORMACJI........2 3 ZAOENIA BUDOWY MODELU SEKTORA BANKOWEGO W OKRESIE TRANSFORMACJI. ....................................................................................................................................5 4 PRYWATYZACJA SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE W OKRESIE TRANSFORMACJI...........6 4.1 SPONTANICZNY WZROST LICZBY NOWYCH BANKW...................................................................................................7 4.2 PRYWATYZACJA BANKW PASTWOWYCH..............................................................................................................11 5 WNIOSKI...........................................................................................................................................................18 6 STUDIA PRZYPADKW (CASE STUDIES) RNYCH METOD PRYWATYZACJI BANKW PASTWOWYCH - ANNA WYDRZYSKA........................................................................................22 6.1 WIELKOPOLSKI BANK KREDYTOWY - PIERWSZA PRYWATYZACJA...............................................................................22 6.2 BANK GDASKI - KONSOLIDACJA PRZEZ WYKUP......................................................................................................30 6.3 BANK HANDLOWY - AUTORSKA PRYWATYZACJA.....................................................................................................36

Wstp.
rodkowej-Wschodniej. W 1990 r. rzd wdroy radykaln reform gospodarcz, ktrej podstaw bya liberalizacja mikroekonomiczna, stabilizacja makroekonomiczna oraz przebudowa instytucjonalna. Prywatyzacja staa si jednym z wanych elementw strategii polityki gospodarczej w celu wdroenia modelu kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Sektor bankowy w gospodarce centralnie planowanej nalea do obszarw poddanych najwikszym wpywom doktryny socjalistycznej. Model monobanku dominujcy w polskim sektorze bankowym eliminowa cakowicie mechanizm rynkowy z sektora bankowego. Jedyn dopuszczaln form wasnoci bya wasno pastwowa, a wystpujca w niewielkim zakresie wasno spdzielcza poddana bya takim ograniczeniom, e jej status mona uzna za rwny pastwowej. Zmiany sposobu dziaania sektora bankowego w kierunku gospodarki rynkowej wymagay demonopolizacji i cakowitej przebudowy struktury wasnociowej. Program prywatyzacji sektora bankowego opiera si na odmiennych zasadach ni inne sektory ze wzgldu na rol systemu finansowego gospodarce. Jedn z jego cech charakterystycznych bya prywatyzacja kolejnych bankw komercyjnych (case by case) przy zastosowaniu sprzeday czci akcji dla inwestora strategicznego i pozostaej w ofercie publicznej dla inwestorw instytucjonalnych i indywidualnych.

Polska jest jednym z najszybciej rozwijajcych si krajw postsocjalistycznych Europy

Gwnym celem tego opracowania jest przedstawienie strategii prywatyzacji sektora bankowego w Polsce w okresie transformacji, dowiadcze pyncych z tego procesu i jego rezultatw. Zrnicowane w metody prywatyzacji bankw pastwowych zostay Banku przedstawione analizach przypadkw prywatyzacji Wielkopolskiego

Kredytowego S.A., Banku Gdaskiego S.A. oraz Banku Handlowego S.A. w Warszawie.

Sytuacja sektora bankowego w Polsce na progu okresu transformacji.

System gospodarki socjalistycznej wystpujcy w krajach Europy rodkowo-Wschodniej charakteryzowa si skoncentrowan wasnoci pastwow i centralnym planowaniem. W schykowym okresie gospodarki socjalistycznej w niektrych krajach /Wgry, Polska/ podjto prb modyfikacji systemu powszechnego planowania dyrektywnego zastpujc go centralnym planowaniem inwestycji. Zakadano decentralizacj biecych operacji poprzez wprowadzenie elementw mechanizmu rynkowego, bez prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych. Prby reform systemu gospodarki socjalistycznej okazay si nieskuteczne. System mieszany, praktykowany w Polsce w latach osiemdziesitych, nie przynis poprawy efektywnoci gospodarczej, nie zapobieg staczaniu si gospodarki po rwni pochyej. Eksperyment socjalistycznej gospodarki zakoczy si jak wiadomo katastrof gospodarcz w 1989 roku wyraajcej si gbok nierwnowag makroekonomiczn, hiperinflacj oraz wysokim zadueniem zagranicznym. Warto przypomnie, e w lad za absolutn dominacj wasnoci pastwowej i planowania oglnogospodarczego rola pienidza w gospodarce socjalistycznej bya ograniczona do funkcji rodka wymiany i odpowiednio do tego ksztatowaa si struktura i sposb funkcjonowania sektora bankowego. Cechy charakterystyczne dla typowego socjalistycznego modelu systemu bankowego to: dominacja struktury monobanku brak wyranego rozdziau midzy systemem bankowym i budetem pastwa pozaekonomiczne kryteria przyznawania kredytw cakowita reglamentacja rozmiarw kredytw. Gwnym wyznacznikiem socjalistycznego modelu sektora bankowego jest dominacja struktury monobanku przejawiajca si w kracowej centralizacji systemu bankowego, przejciu przez bank centralny funkcji bezporedniego kredytowania i obsugi biecej podmiotw gospodarczych i ludnoci. Zasada jeden bank-jeden rachunek-jeden kredytodawca eliminowaa jakkolwiek konkurencj w sektorze bankowym. Przedsibiorstwa i ludno nie posiaday adnej moliwoci wyboru banku, byy przypisane nawet do okrelonego oddziau operacyjnego. W okresie szczytowym dla rozwoju struktury monobanku w Polsce, na pocztku lat 80-tych, sektor bankowy obejmowa zaledwie 4 instytucje finansowe: Narodowy Bank Polski, podporzdkowany Ministerstwu Finansw /Prezes NBP by jednoczenie Wiceministrem Finansw/, penicy funkcje banku centralnego oraz bezporednio kredytujcy i kontrolujcy ca gospodark;

 Bank Gospodarki ywnociowej, ktry specjalizowa si w kredytowaniu rolnictwa i przemysu rolno-spoywczego, by rwnie central organizacyjn i finansow dla 1550 bankw spdzielczych gromadzcych oszczdnoci oraz kredytujcych indywidualne rolnictwo i rzemioso; Bank Handlowy S.A. w Warszawie, zajmujcy si obsug operacji zagranicznych rzdu oraz speniajcy funkcj banku branowego dla przedsibiorstw handlu zagranicznego posiadajcych wyczno obsugi handlowej z zagranic; Bank Polska Kasa Opieki S.A. specjalizujcy si w obsudze operacji walutowodewizowych ludnoci. W schykowym okresie socjalizmu w Polsce podjto kilka prb reformy sektora bankowego w ramach poszukiwania modyfikacji systemu gospodarczego zapewniajcych wzrost efektywnoci i utrzymanie rwnowagi makroekonomicznej. W obliczu nieuchronnie zbliajcego si krachu gospodarczego dokonano szeregu zmian instytucjonalnych i funkcjonalnych. Najwaniejsze zmiany zaszy na pocztku 1989 roku, kiedy zosta wprowadzony dwupoziomowy model systemu bankowego. Zakadano zwikszenie roli NBP w ksztatowaniu polityki pieninej, ograniczenie jego funkcji do roli banku centralnego, banku emisyjnego i banku bankw (Realizacja...,1988). Wymagao to organizacyjnego oddzielenia funkcji banku centralnego od dziaalnoci kredytowej i obsugi biecej przedsibiorstw i ludnoci. Ze struktury Narodowego Banku Polski wyodrbniono Powszechn Kas Oszczdnoci BP (1987 r.) oraz dziewi bankw komercyjnych, utworzonych na bazie 430 oddziaw operacyjnych (1989 r.). Chocia tworzenie nowych bankw przez podmioty krajowe i zagraniczne dopuszczono w 1982 roku, to do koca 1989 roku powstay zaledwie dwa: Bank Rozwoju Eksportu S.A. z udziaem Ministerstwa Handlu Zagranicznego, Ministerstwa Finansw i kilku przedsibiorstw handlu zagranicznego oraz dzki Bank Rozwoju S.A. utworzony przez przedsibiorstwa pastwowe i osoby fizyczne. Kredytowanie przedsibiorstw miao podlega zasadom wiarygodnoci kredytowej. Decyzje kredytowe i obsuga bieca zostay podporzdkowane kryteriom komercyjnym. W sytuacji zalegoci obsugi zobowiza banki zostay zobowizane do wstrzymania finansowania i dania spaty zalegych kredytw. Rezultatem tego dziaania moga by likwidacja lub upado przedsibiorstwa. Praktyka wykazaa, e posugiwanie si pojciami gospodarki kapitalistycznej w socjalizmie nie zwiksza jego skutecznoci. Zagroone przedsibiorstwa z reguy uzyskiway pomoc pastwa w postaci bezporednich dotacji lub wielu dostpnych ulg finansowych albo byy przejmowane przez inne pastwowe przedsibiorstwa. Upado i likwidacja pozostaway w dalszym cigu w sferze teorii socjalizmu rynkowego (L.Balcerowicz,1989). Prba komercjalizacji systemu kredytowego bez komercjalizacji bankw nie moga przynie spodziewanych wynikw. Bank niekomercyjny jest wraliwy na

zewntrzne siy nacisku /organy centralne i terenowe dziaajce w imieniu przedsibiorstwa, organizacje polityczne/. Brak jest rwnie wewntrznych bodcw do zachowania rygorystycznych regu ostronociowych, a to gwnie ze wzgldu na brak komercyjnych zasad oceny efektywnoci dziaania i brak obaw przed bankructwem. Brak konkurencji w sektorze bankowym i niekomercyjne zasady dziaania bankw powodoway, e spord wielu istotnych funkcji system wypenia relatywnie dobrze jedynie prowadzenie gotwkowych i bezgotwkowych rozlicze pieninych. Nie zapewnia racjonalnej alokacji kapitau, nie dawa stabilizacji siy nabywczej pienidza i kursu walutowego, nie spenia funkcji porednika finansowego w procesie transformacji aktyww finansowych. Sytuacj sektora finansowego w punkcie pocztkowym procesu transformacji w krajach socjalistycznych Europy rodkowo-Wschodniej trafnie opisuj L.Balcerowicz i A.Gelb (1995): Spucizna zniszczonego kapitalizmu nigdzie nie bya tak widoczna jak w sektorze finansowym. Systemy finansowe mogy by nawet gbokie( jeli mierzy stosunek aktyww finansowych do produkcji) jednake strumienie finansowe dostosowyway si biernie do decyzji dotyczcych gospodarki realnej. Brak byo dowiadcze polityki pieninej operujcej narzdziami porednimi, zgodnymi z logik rynku. System patnoci reprezentowa niski poziom. Biernym monopolistycznym bankom brakowao zdolnoci do oceny wiarygodnoci kredytowej, a ryzyko podlegao uspoecznieniu.

Zaoenia budowy modelu sektora bankowego w okresie transformacji.

Wizja otwartego, konkurencyjnego rynku usug finansowych ksztatowaa rozwaania nad docelowym modelem sektora bankowego w Polsce. Ze wzgldu na jego due znaczenie dla przemian systemowych, szczeglnie w sferze restrukturyzacji nagromadzonych tzw. zych dugw i wspomagania rozwoju wypacalnych przedsibiorstw, restrukturyzacja sektora bankowego staa si jednym z najwaniejszych zada polityki gospodarczej. Jako gwne zaoenie procesu modernizacji przyjto, e podstawowym elementem modelu sektora bankowego bdzie bank uniwersalny w formie spki akcyjnej, nieograniczony co do rodzaju wiadczonych usug i swobody dziaalnoci na rynkach pieninych1. Prawo bankowe obowizujce w Polsce, miao na celu sprzyjanie rozwojowi systemu bankowego w kierunku wzorca bankowoci uniwersalnej obowizujcego w krajach Unii Europejskiej. Przyjty model rozwoju sektora bankowego, przewiduje prawn moliwo czenia dziaalnoci depozytowo-kredytowej bankw z ich udziaem w obrocie papierami wartociowymi oraz dziaalnoci ubezpieczeniow. W odniesieniu do struktury wasnociowej zakadano, e wikszo jego akcji znajdowa si bdzie w posiadaniu udziaowcw krajowych i zagranicznych niezalenych od Skarbu Pastwa. W uznaniu roli rynku kapitaowego dla ksztatowania optymalnego mechanizmu alokacji kapitau, realizacji skutecznego nadzoru wacicielskiego i monitorowania dziaalnoci przedsibiorstw, podjto dziaania majce przywrci jego istnienie. Bardzo szybko, w zasadzie od podstaw zbudowana zostaa infrastruktura prawno-instytucjonalna rynku kapitaowego. Na podstawie uchwalonego w 1990 r. Prawa o publicznym obrocie papierami wartociowymi i funduszach powierniczych wkrtce rozpocza dziaalno Komisja Papierw Wartociowych i Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie. Rynek kapitaowego sta si wanym elementem docelowego modelu systemu finansowego.

Por. Rozwj i modernizacja sektora bankowego w Polsce. NBP, Warszawa, 1990.

Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce w okresie transformacji.

1. pocztkowych warunkw gospodarczych i politycznych 2. wydarze zewntrznych 3. polityki rzdu.

Przeobraenia gospodarcze w krajach postsocjalistycznych zale od:

Transformacja systemowa polskiej gospodarki zostaa przeprowadzona przy zastosowaniu radykalnej strategii polityki gospodarczej, ktrej szczegowe rozwizania okrelane s Programem Balcerowicza, od nazwiska autora sprawujcego w okresie 1989-1993 funkcj Wicepremiera i Ministra Finansw. Strategia radykalna zakada dwuetapowe przejcie do gospodarki rynkowej. W pierwszym etapie wzrost urynkowienia nastpuje poprzez polityk liberalizacji mikroekonomicznej i stabilizacji makroekonomicznej. Drugi etap obejmuje umocnienie dokona obu typw polityki podczas gdy gwnym zadaniem jest dokoczenie gbokiej przebudowy instytucjonalnej. Dopiero wtedy zostaje osignity punkt przeamania, kiedy krytyczna masa zmian powoduje, e staj si one nieodwracalne, a gospodarka uzyskuje cechy zblione do kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Jako jeden z filarw polityki gbokich zmian instytucjonalnych prywatyzacja ma ogromne znaczenie dla powodzenia procesu transformacji gospodarczej. Prywatyzacja jest zwykle rozumiana wsko jako wasnociowe przeksztacenia

przedsibiorstw pastwowych. Taka interpretacja wynika z odniesienia prywatyzacji do zjawisk zachodzcych w krajach zachodnich. Dla analizy porwnawczej procesw transformacji zachodzcych w krajach postsocjalistycznych bardziej przydatne jest szersze pojcie prywatyzacji oznaczajce przejcie od gospodarki mniej prywatnej do gospodarki bardziej prywatnej (M.Bernstein, 1992; L.Balcerowicz, 1994; J.Kornai, 1995) mierzone zmianami udziau sektora prywatnego2. Tak rozumiana prywatyzacja jest rezultatem rnych procesw: spontanicznego wzrostu sektora prywatnego przesunicia aktyww3 prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych. Szybko, zakres i metody prywatyzacji zale od warunkw pocztkowych procesu i polityki rzdu. Strategia prywatyzacji sektora bankowego jest elementem skadowym strategii polityki gospodarczej.

W odniesieniu do sektora bankowego to moe by udzia prywatnych bankw w aktywach bd kapitaach wasnych sektora. 3 Np. sprzeday majtku zbdnego, sprzeday majtku w wyniku likwidacji i upadoci przedsibiorstw pastwowych. 6

Sektor bankowy w Polsce, podobnie jak w innych krajach postsocjalistycznych, na pocztku okresu transformacji charakteryzowa si wycznym udziaem pastwa w strukturze wasnociowej, bardzo wysokim stopniem koncentracji dziaalnoci, brakiem dowiadcze funkcjonowania w konkurencyjnym otoczeniu, niskim poziomem zarzdzania i jakoci oferowanych usug oraz niebezpiecznie wysokim udziaem zych dugw w aktywach. Dodatkowo sytuacj sektora utrudniaa gboka nierwnowaga makroekonomiczna i towarzyszca jej hiperinflacja. Odziedziczone warunki uczyniy prywatyzacj sektora bankowego w Polsce niepowtarzalnym wyzwaniem. Wyjtkowo procesu prywatyzacji wynika z bezprecedensowego zakresu przebudowy instytucjonalnej niezbdnej dla osignicia rynkowego kapitalizmu. Wiele fundamentalnych dla kapitalizmu instytucji finansowych musiao by tworzone od podstaw jak na przykad gieda papierw wartociowych i rynek kapitaowy. Rwnie wanym czynnikiem procesu prywatyzacji bya liberalizacja mikroekonomiczna4 pozwalajca uruchomi upione zasoby przedsibiorczoci, co skutkowao spontanicznym rozwojem nowych podmiotw gospodarczych.

4.1 Spontaniczny wzrost liczby nowych bankw. Liberalizacja przepisw prawnych dotyczcych moliwoci tworzenia przedsibiorstw bankowych miaa na celu zmniejszenie bariery wejcia na rynek bankowy dla nowych podmiotw krajowych i bankw zagranicznych. Polityka licencjonowania prowadzona przez NBP w okresie 1989-1991 zaowocowaa szybkim wzrostem liczby bankw.

Tablica 1. Liczba wydanych licencji i dziaajcych bankw latach 1989-1996

Liczba wydanych licencji 1989 8 1990 45 1991 17 1992 6 1993 1 1994 1 1995 7 1996 6 rdo: Narodowy Bank Polski

Rok

Liczba dziaajcych bankw 18 40 72 84 84 79 75 82

w tym banki z dominujcym udziaem kapitau zagranicznego 0 1 6 9 9 10 14 25

Usunicie rozmaitych narzuconych przez pastwo ogranicze dziaalnoci gospodarczej. 7

Na ogln liczb 92 licencji wydanych przez NBP do czerwca 1997 r. od rozpoczcia procesu transformacji systemowej, na okres pierwszych dwch lat pogbionych zmian instytucjonalnych 1990-1991 przypada a 62. Najwikszy wzrost liczby dziaajcych bankw mia miejsce w okresie 1989-1992, co wiadczy o aktywnym wykorzystywaniu moliwoci stworzonych przez nowe regulacje wejcia na rynek bankowy oraz strategii polityki licencjonowania nakierowanej na zwikszenie konkurencji rynkowej, tak by moliwie szybko przeama oligopol istniejcych duych bankw pastwowych. W kocu 1992 r. w Polsce dziaalno operacyjn prowadziy ju 84 banki z czego 40 to banki z wikszociowym udziaem kapitau prywatnego. Niska bariera dostpu do rynku dziaalnoci bankowej niosa za sob niebezpieczestwo wejcia podmiotw sabych kapitaowo, nie posiadajcych odpowiednich dowiadcze i umiejtnoci. To ryzyko zostao podjte wiadomie, jako koszt przypieszenia procesu tworzenia warunkw konkurencji rynkowej w sektorze bankowym. W cigu caego okresu transformacji Narodowy Bank Polski wszcz postpowania upadociowe wobec 10 bankw komercyjnych, z ktrych do koca 1996 r. 3 zakoczyy si Poczynajc faktycznym ogoszeniem upadoci przez sdy5. od

1992 r., a zwaszcza 1993 r. NBP zwikszy wymagania wobec potencjalnych zaoycieli nowych instytucji bankowych, warunkujc ich wydanie od pomocy w restrukturyzacji polskiego sektora bankowego6. Nieprzypadkowo zbiego si to w czasie ze zwikszonym zainteresowaniem bankw zagranicznych wejciem na szybko rozwijajcy si polski rynek bankowy. Powstanie kilkudziesiciu nowych, w wikszoci prywatnych bankw, przyczynio si do wzrostu konkurencji na rynku usug finansowych. Wikszo z nich przetrwaa trudny pocztkowy okres dziaalnoci i obecnie aktywnie wzmacnia swoj pozycj konkurencyjn. Ich udzia w rynku mierzony wielkoci aktyww i kapitaami wasnymi sukcesywnie ronie. Niektre z nich stay si si motoryczn dalszych zmian strukturalnych sektora bankowego. W tym miejscu mona wymieni Kredyt Bank S.A., ktry w spektakularny sposb zaznaczy swoj obecno na rynku bankowym stajc si w wyniku serii operacji liderem w zakresie fuzji i przej 7.

W pozostaych przypadkach NBP wycofa wnioski o upado wobec powstaych moliwoci restrukturyzacji (przejcie przez inny bank, postpowanie naprawcze z udziaem inwestora). 6 Pomocy finansowej i merytorycznej dla bankw w trudnej sytuacji, bd dla bankw podejmujcych szczeglne zadania restrukturyzacyjne (pomoc Bank of America dla Banku Zachodniego S.A. , ktry wczeniej przej bdcy kopotach BRR Rolbank S.A.). 7 Najpierw dokona przejcia 4 mniejszych bankw regionalnych (Bank Ziemski S.A., PBH Gecoban S.A. , Bank Regionalny S.A. w Rybniku, BDP GLOB S.A.) a nastpnie zakupiw 1997. od NBP 12 pod wzgldem wielkoci aktyww Polski Bank Inwestycyjny S.A. i znajdujcy si w restrukturyzacji Prosper Bank S.A.. 8

Na szczeglne podkrelenie w odniesieniu do rozwoju polskiego sektora bankowego zasuguje rola kapitau zagranicznego. Zaangaowanie kapitau zagranicznego w sektorze bankowym przejawia si na kilka sposobw: a. b. c. d. udziale w kapitale zaoycielskim uzyskaniu licencji na otwarcie oddziau operacyjnego utworzeniu banku-crki wg prawa polskiego inwestycjach kapitaowych w istniejcych bankach prywatnych i pastwowych.

Wrd bankw powstaych po roku 1989 wspzaoycielami 10 byli inwestorzy zagraniczni. Renomowane banki zagraniczne podjy dziaalno na rynku polskim za porednictwem swoich oddziaw bd bankw-crek utworzonych na wg prawa polskiego. Obecnie funkcjonuj trzy oddziay i siedemnacie bankw zagranicznych, reprezentujce najwiksze instytucje bankowe Europy Zachodniej i Stanw Zjednoczonych. Liczba bankw z dominujcym udziaem kapitau zagranicznego /co najmniej 50% plus jeden gos na WZA/ wynosi 26 na ogln liczb 82 bankw dziaajcych w Polsce na koniec sierpnia 1997 roku8. Inwestycje zagraniczne w sektorze finansowym wynosz blisko 1,4 mld USD, z czego na sektor bankowy przypada 1,1 mld USD9. Udzia bankw z przewag kapitau zagranicznego w polskim sektorze bankowym ksztatuje si na poziomie 13,9% w aktywach, 13,8% w funduszach wasnych i 15,8% w kredytach dla podmiotw niefinansowych sektora bankowego. Banki zagraniczne wyrniaj si wysokim udziaem dochodw z dziaalnoci kredytowej i operacyjnej w strukturze przychodw10 oraz wysokim udziaem kredytw w aktywach. W porwnaniu z bankami krajowymi osigaj znacznie wysze wspczynniki dochodu odsetkowego i pozaodsetkowego w relacji do aktyww, odpowiednio 15,9% (5,8% rednia dla sektora) i 6,4% (1,8% rednia dla sektora) (P.Wyczaski,M.Goajewska, 1997, s.28-33)

8 9

Uwzgldniono licencj dla Bank of America udzielon w sierpniu 1997 r. ycie Gospodarcze, 1997, nr 16. 10 /Wg danych GINB, 70,3% wobec redniej dla sektora na poziomie 53,8% za 9 miesicy 1996 roku. 9

Tablica 2. Udzia bankw z przewag kapitau zagranicznego w polskim sektorze bankowym

60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
50,1%

13,9% 5,3% 4,8%

13,8% 5,7%

15,8% 3,1%

12,5%

Fundusze w asne

Aktyw a

Kredyty dla podm iotw niefinansow ych

Depozyty od podm iotw niefinansow ych

ROE

1995 1996
Sektor bankowy

rdo: Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego NBP Banki z dominujcym udziaem kapitau zagranicznego charakteryzuj si lepszymi wynikami finansowymi i wysz dynamik wzrostu aktyww ni pozostaa cz sektora bankowego. Efektywno funkcjonowania tych bankw jest wysoka, wspczynniki zysku z aktyww i kapitau s wysokie w porwnaniu z najlepszymi bankami krajowymi.

Tablica 3. Wspczynniki zysku z aktyww i z kapitau bankw zagranicznych na tle najlepszych bankw krajowych w 1996 r.

Wyszczeglnienie Banki zagraniczne Bank Handlowy S.A. Bank Przemysowo-Handlowy SA Bank Rozwoju Eksportu SA Bank lski S.A. Wielkopolski Bank Kredytowy SA Bank Depozytowo-Kredytowy S.A. Powszechny Bank Kredytowy SA a kapita zasadniczy i rezerwowy b na koniec 1996 r. rdo: Narodowy Bank Polski

Zysk z aktyww (ROA) 6,6% 7,4% 4,2% 3,8% 3,7% 5,4% 3,0% 2,4%

Zysk z kapitau (ROE) 50,1% 33,3% 55,15 46,3% 59,2% 47,9% 43,1% 44,1%

Udzia kapitaua w sumie bilansowejb 12,9% 10,9% 8,3% 7,6% 6,6% 5,5% 6,6% 5,8%

Dotychczasowe dowiadczenia jednoznacznie wskazuj na szereg pozytywnych zjawisk zwizanych z aktywnoci kapitau zagranicznego w sektorze bankowym. Banki zagraniczne speniaj wan rol w zwikszaniu jakoci zarzdzania i wzrostu jakoci i zakresu usug bankowych oferowanych na rynku polskim. Ich rosncy udzia w rynku wzmacnia konkurencj wymuszajc pozytywne zmiany w pozostaej czci sektora.

4.2

Prywatyzacja bankw pastwowych.

Komercjalizacja i w dalszym etapie prywatyzacja sektora bankowego w Polsce byy jednym z gwnych zaoe polityki gospodarczej okresu transformacji w sferze przebudowy instytucjonalnej. Memorandum w sprawie polityki gospodarczej, zaaprobowane przez Rzd RP w grudniu 1989 r. formuuje jako jeden z celw demonopolizacj i komercjalizacj sektora bankowego oraz zorganizowanie rynku papierw wartociowych. List intencyjny Ministra Finansw i Prezesa Narodowego Banku Polskiego skierowany do Midzynarodowego Funduszu Walutowego w kwietniu 1991 r. potwierdza wol realizacji tego zamiaru. Przeksztacenia wasnociowe bankw ze wzgldu na ich charakter jako instytucji zaufania publicznego poddane zostay odmiennym regulacjom prawnym ni pastwowe przedsibiorstwa z sektora przemysu i usug11. Uchwaa Rady Ministrw z dnia 14 maja 1991 roku formuowaa zarys programu komercjalizacji i prywatyzacji dziewiciu bankw komercyjnych wyonionych z Narodowego Banku Polski. Zgodnie z tymi zaoeniami banki miay zosta przeksztacone w jednoosobowe spki akcyjne Skarbu Pastwa, a nastpnie sprywatyzowane do koca 1996 r. Gwne oczekiwane efekty prywatyzacji bankw to (P.Wyczaski, M.Goajewska, 1995, s.141):

poprawa corporate governance i zwizany z tym wzrost efektywnoci funkcjonowania bankw, zdjcie odpowiedzialnoci za zarzdzanie bankami i usunicie moliwoci ingerowania w ich dziaalno przez wadze administracyjne, wzrost jakoci i zakresu usug bankowych, wiksza dbao o klienta w warunkach konkurencyjnego otoczenia, obnienie kosztw porednictwa finansowego dziki zwikszeniu wydajnoci pracy w rezultacie wdroenia nowych technologii, nowych technik zarzdzania i organizacji oraz podnoszenia kwalifikacji pracownikw, przyspieszenie rozwoju rynku kapitaowego przez wzrost kapitalizacji giedy i liczby spek na niej notowanych, wprowadzenie zmian instytucjonalnych zbliajcych polski system bankowy do sposobu funkcjonowania sektora bankowego w kapitalistycznej gospodarce rynkowej.

Przeksztacenie dziewiciu bankw komercyjnych w jednoosobowe spki akcyjne Skarbu Pastwa nastpio w padzierniku i listopadzie 1991 r. Powoane przez Walne Zgromadzenia Akcjonariuszy Rady Bankw (Rady Nadzorcze) dokonay oceny funkcjonowania bankw, dziaalnoci zarzdw oraz przygotoway harmonogram wdroenia niezbdnych zmian w celu poprawy pozycji konkurencyjnej. Przygotowaniu bankw do prywatyzacji miay sprzyja
11

Ustawa o prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych z dnia 13 lipca 1990 r. regulowaa zasady przeksztace przedsibiorstw pastwowych z wyjtkiem bankw, towarzystw ubezpieczeniowych , spdzielni i organizacji spdzielczych oraz niektrych innych instytucji pastwowych jak jednostki badawczo-rozwojowe, instytucji dziaajcych w dziedzinie kultury i sztuki.

studia diagnostyczne poszczeglnych bankw, wykonane w 1991 r. przez renomowane firmy audytorskie, a przede wszystkim porozumienia bliniacze zawarte z bankami zachodnimi w 1992 r. Celem tych porozumie, ktre zawaro siedem polskich bankw komercyjnych, bya wsppraca w zakresie unowoczenienia organizacji i sposobu dziaania w najwaniejszych obszarach: planowanie strategiczne, wdroenie nowoczesnych technologii bankowych, zarzdzanie ryzykami bankowymi, zarzdzanie zasobami ludzkimi, etc.. Jednym z kluczowych problemw polskich bankw komercyjnych na pocztku okresu transformacji by bardzo wysoki udzia zych dugw w aktywach. Wstpny okres procesu transformacji polskiej gospodarki, przypadajcy na lata 1990-1992, ujawni, e gboko niedostosowania duych przedsibiorstw pastwowych do szybko zmieniajcego si otoczenia zagraa egzystencji wielu z nich. Sytuacja ta zbiega si w czasie z pojawieniem si oznak powanego kryzysu systemu finansowego. Wzrost nieobsugiwanego zaduenia przedsibiorstw znalaz swoje odzwierciedlenie w postaci rosncego udziau kredytw wtpliwych i straconych w portfelach bankw komercyjnych, a do poziomu 24-68% w czerwcu 1991 roku (S.Lachowski, 1995). Utworzenie wymaganych rezerw celowych na trudne kredyty byo ponad aktualne moliwoci tych bankw, z wyjtkiem Banku lskiego S.A. i Wielkopolskiego Banku Gospodarczego S.A.. Przywrcenie w krtkim okresie bezpiecznego poziomu wspczynnika wypacalnoci wymagao ich znacznego dokapitalizowania przez waciciela - Ministerstwo Finansw. Susznie uznano, e przed rozpoczciem procesu prywatyzacji bankw niezbdnym jest przeprowadzenie ich restrukturyzacji finansowej. Program restrukturyzacji finansowej przedsibiorstw i bankw, przyjty przez rzd w 1992 roku, mia na celu stworzenie szans rozwojowych dla przedsibiorstw efektywnych, zdolnych do wypracowania realnej strategii funkcjonowania w warunkach konkurencji; wyeliminowanie podmiotw, ktre nie maj szans na dalsze samodzielne funkcjonowanie; uzdrowienie portfela kredytowego bankw. Jego realizacja stwarzaa warunki dla prywatyzacji bankw i przedsibiorstw, ktre zostan zrestrukturyzowane przy pomocy bankw przewidywaa jednorazowe
12

. Dla realizacji tych zada Sejm uchwali w zagroonych bankw pastwowych

1993.02.03 Ustaw o restrukturyzacji finansowej przedsibiorstw i bankw, ktra dokapitalizowanie jednoczenie nakadajc na nie obowizek uzdrowienia portfela zych dugw i restrukturyzacji finansowej zych dunikw stwarzajc najlepszym z nich szans przetrwania

12

Groszek,M.;Jaszczyski,D.; Klimkiewicz,E.; Krawczyk.M.;Urbaniak.J.: Restrukturyzacja finansowa przedsibiorstw i bankw.; Warszawa 1993, s.12.

i rozwoju13. Bya to koncepcja odmienna od praktykowanych w innych krajach postsocjalistycznych. Rezygnacja z koncepcji wydzielenia i restrukturyzacji aktyww o obnionej jakoci w specjalnie do tego celu tworzonych instytucjach14 miaa na celu wymuszenie wzrostu jakoci zarzdzania poprzez aktywn restrukturyzacj i reorganizacj bankw. Koncepcja wykorzystywaa metod learning by doing dla wdroenia odpowiednich procedur oceny ryzyka kredytowego i innych ryzyk bankowych oraz mechanizmw monitorowania i wczesnego ostrzegania przed pogorszeniem si jakoci aktyww. Osignicie tych celw kreuje warto dodan dla aktualnych wacicieli, wiksz ni moliwa do uzyskania w rezultacie transferu portfela zych dugw na zewntrz banku i dokapitalizowania na pokrycie strat zwizanych z pogorszeniem si wartoci aktyww15. Ta unikalna koncepcja, zastosowana w pierwszym rzdzie do restrukturyzacji siedmiu bankw komercyjnych przyniosa spodziewane wyniki (Ch.W.Grey; A.Holle, 1996). Z perspektywy czasu mona obiektywnie przyzna, e jako aktyww tych bankw ulega znacznej poprawie, nastpi duy wzrost wartoci ksigowej. Banki te maj obecnie zadowalajcy wspczynnik wypacalnoci i osigaj wysok efektywno dziaania. Konieczno podjcia restrukturyzacji finansowej bankw komercyjnych znacznie opnia realizacj programu prywatyzacji polskiego sektora finansowego. Program zakada prywatyzacj 9 bankw komercyjnych do koca 1996 r., a w nastpnej kolejnoci bankw specjalistycznych (Banku Handlowego S.A., Powszechnej Kasy Oszczdnoci BP, Pekao S.A., Banku Gospodarki ywnociowej). W uznaniu realizowanego programu restrukturyzacji finansowej bankw niektre z pastw partycypujcych w utworzeniu w 1989 r. Funduszu Stabilizacji Zotego zgodziy si na przekazanie rodkw wysokoci ok. 450 mln USD, z czego 350 mln darowizn, na Fundusz Prywatyzacji Polskich Bankw. Zgodnie z podpisanym przez darczycw Memorandum of Understanding rodki te miay by wykorzystane na wykup rat kapitaowych i odsetek od obligacji restrukturyzacyjnych przekazanych 7 bankom komercyjnym w ramach operacji dokapitalizowania. Warunkiem realizacji tych zobowiza bya terminowa realizacja procesu prywatyzacji.

Strategia prywatyzacji bankw pastwowych zakadaa pocztkowo:

13 14

Kawalec, S.: Polska droga restrukturyzacji zych kredytw.; w: Zeszyty PBR-CASE, nr 12, Warszawa 1994. W Czechach i Sowacji byy to odpowiednie Konsolidacni Banka, na Wgrzech State Property Agency i State Asset Management, zob. w: Csaki,G.:Hungarian Banking System After Consolidation- under Privatisation; Institute of World Economics, Kiel, Workshop Papers, February 1996, Mizcsei,K.: Lessons From Bad Loan Management in the East Central European Economic Transition for the Second Wave Reform Countries, w: Banking Reform in Central Europe and the Former Soviet Union; ed. J.Rostowski, Central European University Press, 1995. 15 Warto obligacji restrukturyzacyjnych przekazanych w 1993 r. siedmiu bankom komercyjnym wyniosa ponad 11 bilionw zotych i stanowi zobowizanie Skarbu Pastwa, ktre powiksz si o odsetki patne w terminie wykupu obligacji przewidzianym na okres 15 lat.

 pozyskanie zagranicznego inwestora strategicznego, ktry mgby zakupi w pierwszym etapie mniejszociowy pakiet akcji (do 30%) wraz ze zobowizaniem aktywnego uczestnictwa w zarzdzaniu zachowaniu znaczcego pakietu akcji przez Skarb Pastwa (do 30%) z niezobowizujc opcj sprzeday tego pakietu w przyszoci moliwo uczestnictwa w prywatyzacji inwestorw instytucjonalnych krajowych i zagranicznych publiczn sprzeda akcji dla inwestorw indywidualnych (do 30%) sprzeda czci akcji na warunkach uprzywilejowanych dla pracownikw bankw. Pierwszymi bankami komercyjnymi wybranymi w 1991 r. do prywatyzacji byy Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. i Bank lski S.A.. Byy to wwczas najlepsze banki z grupy 9. Ministerstwo Finansw wybrao doradcw dla przeprowadzenia kompleksowych prac audytorskich, wyceny i promocji sprzeday akcji w procesie prywatyzacji. Dla WBK S.A. zosta nim angielski bank inwestycyjny Schroders a w przypadku Banku lskiego S.A. francuski Banque Paribas. Moment prywatyzacji Wielkopolskiego Banku Kredytowego S.A., ktra nastpia w kwietniu 1993 r., nie by korzystny ze wzgldu na nisk koniunktur na sabo rozwinitym rynku kapitaowym i niewielkie zainteresowanie inwestorw zagranicznych. W tych warunkach z pomoc przyszed Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, ktry zosta inwestorem strategicznym obejmujc 28,5% kapitau akcyjnego (szczegy tej operacji zawiera case study prywatyzacji WBK). Prywatyzacja Banku lskiego odbywaa si ju w zupenie innych warunkach. Inwestorem strategicznym zosta holenderski ING Bank, ktry obj przeszo 28% kapitau akcyjnego. Gieda Warszawska bia rekordy wysokoci notowa16, przed biurami maklerskimi oferujcymi sprzeda akcji Banku lskiego utworzyy si tasiemcowe kolejki inwestorw indywidualnych zachconych perspektyw wysokich zyskw. Konieczne byo zastosowanie redukcji przydziau akcji o 70%. Sprzeda akcji Banku lskiego zakoczya si niespotykanym sukcesem promocyjnym rynku kapitaowego. Praktycznie z dnia na dzie nastpi wzrost rachunkw inwestycyjnych o ponad 800 tysicy. Jednake kopoty techniczne biur maklerskich, a zwaszcza Biura Maklerskiego Banku lskiego utrudniy szybie potwierdzenie wiadectw depozytowych i w konsekwencji ograniczyy pynno akcji w pocztkowym okresie. Notowania cen na pierwszych sesjach przy ograniczonej poday 13krotnie przekroczyy cen emisyjn. To byo gwnym powodem niezadowolenia inwestorw nie mogcych dokonywa transakcji i przyczynio si do zarzutw nieprawidowoci dziaania w zakresie sposobu sprzeday i zastosowanej metody wyceny wartoci akcji. Niewtpliwie
16

W okresie wprowadzania akcji Banku lskiego do obrotu publicznego, od momentu ustalenia ceny emisyjnej (padziernik 1993) do sprzeday i pierwszych notowa (luty 1994) indeks giedowy WIG wzrs z 8000 do 20000.

miao to wpyw na dalsze dziaania Ministerstwa Finansw w procesie prywatyzacji, ktry jakby wytraci impet. Nastpnym bankiem komercyjnym poddanym prywatyzacji by Bank Przemysowo-Handlowy S.A., ktry musia czeka na swoj kolejk do 1995 r.. Zmieniono metod sprzeday akcji dla inwestorw instytucjonalnych i indywidualnych ( na podstawie ksiki zamwie tzw. book-building) oraz zasad okrelania ceny emisyjnej, ustalanej ostatecznie na specjalnej sesji giedowej. Nie zdoano ostatecznie znale aktywnego inwestora strategicznego dla BPH a jednoczenie sytuacja na rynku kapitaowym znacznie si pogorszya. Dla zapewnienia powodzenia prywatyzacji niezbdnym byo zaoferowanie ulgi podatkowej dla inwestorw indywidualnych oraz znalezienie gwarantw emisji przeznaczonej dla duych inwestorw instytucjonalnych. W rezultacie prywatyzacja dosza do skutku dziki realizacji gwarancji. Gwnymi akcjonariuszami BPH zostay banki: EBOiR (15,06%), Bank lski (4,79%), Oddzia ING w Warszawie (5,31%), Daiwa Europe (4,57%) oraz WBK (2,48%). Ostatni prywatyzacj banku z grona komercyjnej 9 by Bank Gdaski S.A., ktry wygra konkurencj o udzia w procesie prywatyzacji z Powszechnym Bankiem Kredytowym S.A.. Realizacja zaoe programu prywatyzacji bankw wymagaa przeprowadzenia co najmniej dwch prywatyzacji bankw komercyjnych rocznie. Dlatego rzdowi zaleao, aby po nieudanym pod wzgldem liczby przeprowadzonych prywatyzacji roku 1994, kiedy nie zdoano dokona adnej prywatyzacji, w 1995 r. sprywatyzowa przynajmniej dwa banki. Dodatkowo prywatyzacja Banku Gdaskiego pozwalaa uruchomi kolejn transz wypaty z Funduszu Prywatyzacji Polskich Bankw. Prywatyzacja Banku Gdaskiego zostaa przeprowadzona w kocu 1995 r. z udziaem polskiego banku jako inwestora strategicznego. Naley przy tym podkreli, e Bank Inicjatyw Gospodarczych, ktry wsplnie z podmiotami zalenymi obj 24,07% akcji Banku Gdaskiego, powsta w 1989 r w pierwszym okresie transformacji jako spka akcyjna z udziaem przedsibiorstw pastwowych i osb fizycznych. W 1991 roku BIG S.A. zosta sprywatyzowany i 13.08.1992 r jako pierwszy bank zadebiutowa na Warszawskiej Giedzie Papierw Wartociowych.

Tablica 4. Przeksztacenia wasnociowe pastwowych bankw komercyjnych w Polsce w 1993-1997

Bank Bank Rozwoju Eksportu S.A. Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. Bank lski S.A. Bank Przemysowo-Handlowy S.A. Bank Gdaski S.A. Polski Bank Inwestycyjny Prosper Bank SA Bank Handlowy SA Rok prywatyzacj i 1992 1993 1993 1995 1995 1997 1997 Udzia inwestora strategicznego na dzie objcia akcji Commerzbank AG Irish Allied Bank plc ING Bank EBOiR ING Bank Grupa BIG SA Kredyt Bank S.A. J.P. Morgan, Zurich Group, Swedbank 23,00% 16,30% 25,92% 26,40% 5,31% 24,07% 1 00,00% 25,96% Udzia inwestora strategicznego na 30.06.97 31,78% 60,20% 54,08% 15,05%; 12,60% 63,42% 100,00% 25,96%

rdo: opracowanie wasne

Ju na pocztku 1995 r. rzd zdawa sobie spraw, e nie sposb nadrobi opnie w realizacji programu prywatyzacji i zacz szuka sposobw jego modyfikacji. Wskazywano przy tym, e gwnymi przyczynami wystpowania turbulencji i odchyle od przyjtego harmonogramu prywatyzacji bankw komercyjnych s: brak zainteresowania inwestorw strategicznych udziaem w prywatyzacji wysokim udziaem bankw w kapitalizacji warszawskiej giedy (30%) i pytkim rynkiem kapitaowym w Polsce brakiem zainteresowania zagranicznych rynkw kapitaowych akcjami polskich bankw. Wydaje si, e rzd w miar upywu czasu sta si zakadnikiem wasnej koncepcji prywatyzacji. Z drugiej strony coraz bardziej widocznym staje si brak wiary w si mechanizmu rynkowego. Nie brano pod uwag moliwoci sprzeday inwestorowi strategicznemu kontrolnego pakietu akcji. Dowodem takiego zainteresowania ze strony zagranicznych inwestorw jest wzrost aktywnoci bankw zagranicznych zabiegajcych o uzyskanie licencji, jak rwnie pniejsze przetargi prywatyzacyjne innych bankw17. Teza o relatywnie pytkim rynku kapitaowym ulega falsyfikacji wkrtce potem, gdy rynek z powodzeniem wchon kolejne publiczne emisje akcji prywatyzowanych bankw18. Przyjty w padzierniku 1995 r. program prywatyzacji bankw spek akcyjnych Skarbu Pastwa zaleca prywatyzacj dwch bankw komercyjnych Powszechnego Banku Kredytowego S.A. i Banku Zachodniego S.A. oraz jako jeden z gwnych celw uzna administracyjn konsolidacj wok Banku Handlowego S.A. w Warszawie oraz Pekao S.A., dwch bankw o najwikszych tradycjach i ugruntowanej pozycji na rynku. Rzd zakada przyczenie do nich pozostaych trzech bankw komercyjnych (PBG S.A., BDK S.A., PBKS
17

Zainteresowanie nabyciem PBI S.A. wyrazi np. Creditanstalt, natomiast PBK S.A. Citicorp oraz Samsung Life Insurance. 18 Publiczne emisje Banku Ochrony rodowiska, czy wreszcie Banku Handlowego miay znaczne nadsubskrtpcje.

S.A.), Polskiego Banku Rozwoju S.A. oraz wczeniej sprywatyzowanego BPH S.A. (Strategia..1995). Prywatyzacja miaa nastpi wkrtce potem. Konieczno administracyjnego poczenia bankw bya uzasadniana: niskim poziomem funduszy wasnych aby sprosta potrzebom finansowania polskiej gospodarki, jak rwnie konkurencji bankw zagranicznych, brakiem instytucji bankowych o charakterze oglnopolskim o dostatecznie rozwinitej sieci. nadmiern liczb instytucji bankowych w stosunku do potrzeb rynku; niedostateczn wielkoci jednostkow bankw dla moliwoci sfinansowania koniecznych wydatkw na rozwj technologii bankowej, niezbdnej dla zachowania konkurencyjnoci w rednim okresie; brakiem masy krytycznej waciwej dla sektora, niezbdnej dla realizacji korzyci skali. Rzd uzna, e dostpne cieki konsolidacji w ramach Kodeksu Handlowego i Prawa Bankowego s niewystarczajce. W rezultacie zostaa uchwalona przez parlament Ustawa o grupowaniu i czeniu niektrych bankw w formie spki akcyjnej bdca podstaw dla utworzenia we wrzeniu 1996 r. Grupy Pekao S.A. z udziaem Banku Polska Kasa Opieki S.A. jako banku dominujcego oraz bankw zalenych: Banku Depozytowo-Kredytowego S.A. w Lublinie, Powszechnego Banku Gospodarczego S.A. w odzi oraz Pomorskiego Banku Kredytowego S.A. w Szczecinie. Bank Handlowy S.A. unikn konsolidacji i natychmiast wszed na ciek prywatyzacji zakoczon sukcesem wiosn 1997r. Ten przypadek ewidentnie pokazuje, e wizja strategii rozwoju banku wdroona do praktyki przez zarzd banku zostaa doceniona przez rynek kapitaowy i inwestorw zagranicznych. Prywatyzacja Powszechnego Banku Kredytowego S.A. utkna na wyborze inwestora strategicznego i trwa w zawieszeniu. Nie podjto dotychczas dziaa zmierzajcych do prywatyzacji Banku Zachodniego S.A., ostatniego z listy bankw komercyjnych. Prywatyzacja Banku Polska Kasa Opieki S.A. Grupa Pekao S.A. ma nastpi w pierwszej poowie 1998 r. poprzez przekazanie 30% akcji do tworzonych Funduszy Emerytalnych, czci akcji nieodpatnie pracownikom banku dominujcego i bankw zalenych oraz od 5 do 15% bdzie udostpnione inwestorom indywidualnym i instytucjonalnym w ofercie publicznej. Do zakoczenia procesu prywatyzacji bankw pastwowych wymagane s przeksztacenia wasnociowe najwikszych bankw specjalistycznych: Powszechnej Kasy Oszczdnoci BP oraz Banku Gospodarki ywnociowej S.A.. Ze wzgldu na specyfik tych bankw oraz ich rozmiary naley zakada, e bd one wymaga specjalnego podejcia i ich prywatyzacja przesunie si na lata po roku 2000.

Wnioski.
stanowi odzwierciedlenie wszystkich

Proces prywatyzacji polskiego sektora bankowego

wanych problemw transformacji systemowej. Niektre z nich wystpuj z wiksz ostroci ni w innych sektorach gospodarki. Dotyczy to w szczeglnoci liberalizacji dostpu do rynku, gbokiej przebudowy instytucjonalnej, zakresu niezbdnych regulacji systemowych, udziau pastwa w strukturze wasnociowej sektora, wreszcie roli kapitau krajowego i udziau kapitau zagranicznego w zmianach struktury wasnociowej bankw. Prywatyzacja sektora bankowego odziedziczonego po okresie gospodarki socjalistycznej, jak wykazuje polskie dowiadczenie, moe by wraliwa na zmiany polityczne. Czsto podnoszone argumenty na rzecz wstrzemiliwoci w odniesieniu do zakresu i tempa prywatyzacji zwracay uwag na szczegln rol sektora bankowego (bankw uniwersalnych) w finansowaniu rozwoju gospodarki i kontroli sektora przedsibiorstw. Std wynikaa pewna rezerwa w podejciu do udziau kapitau zagranicznego w prywatyzacji bankw, przejawiajca si w ofercie sprzeday mniejszociowych pakietw dla inwestorw strategicznych. Proces prywatyzacji bankw w Polsce przebiega nierwnomiernie majc okresy nasilenia i obnionej intensywnoci. Strategia przeksztace wasnociowych opieraa si na otwarciu rynku bankowego dla nowych podmiotw oraz prywatyzacji bankw pastwowych. Ta ostatnia przeprowadzana bya metod case by case, tak by prywatyzacji poddawane byy kadorazowo banki znajdujce si w dobrej sytuacji finansowej, ktrych wysoka warto rynkowa moga by istotnym rdem przychodw budetu pastwa. Fiskalizm tego podejcia odbywa si, czciowo ze szkod dla samych bankw, bowiem trudno przeceni wielorakie korzyci, ktre niesie za sob zmiana struktury wacicielskiej w bankach pastwowych i pojawienie si aktywnego silnego inwestora strategicznego. Dotychczasowa historia prywatyzacji transformacyjnej bankw pastwowych ma dwa zasadnicze okresy. W pierwszym realizowano program prywatyzacji bankw opracowany na pocztku okresu transformacji, ktry przewidywa stosukowo szybk prywatyzacj w pierwszym rzdzie bankw komercyjnych a nastpnie pozostaych bankw specjalistycznych. Po dokonaniu pierwszych udanych prywatyzacji nastpnie powstay opnienia w realizacji programu wynikajce w znacznej czci z braku konsekwencji i determinacji rzdu, jak rwnie z obiektywnych trudnoci (konieczno restrukturyzacji finansowej bankw, koniunktura na rynku kapitaowym). W 1995 r. definitywnie zaniechano realizacji pierwotnego programu prywatyzacji wprowadzajc priorytet konsolidacji na warunkach administracyjnych. Szerokie plany konsolidacji bankw pastwowych zostay zredukowane do powstania jednej grupy bankowej, ktra obecnie kontroluje blisko 25% rynku.

Tablica 5. Udzia bankw o rnej strukturze wasnociowej w kapitale wasnym i aktywach bankw komercyjnych w Polsce.

Liczba bankw

Udzia w kapitale (%)

Banki z dominujcym udziaem Skarbu 21 Pastwa Banki z wikszoci kapitau prywatnego 35 Banki z wikszoci kapitau zagranicznego 25 Oglem banki komercyjne 81 *20 rdo: NBP czerwiec 1997, patrz stopka dla dodatkowych wyjanie

Udzia w aktywach netto (%) 37.0 59.4 29.3 33.7 100 26.2 14.4 100

Najblisza przyszo pokae, czy nadzieje rzdu zwizane z poczeniem bankw pastwowych si speni. W midzyczasie banki, ktre unikny administracyjnej konsolidacji w podobne grupy, zostay sprywatyzowane z sukcesem. Bank Handlowy S.A. dziki autorskiej prywatyzacji zarzdu. Natomiast Polski Bank Inwestycyjny S.A. i ProsperBank S.A. bdce wasnoci Narodowego Banku Polski zostay sprzedane Kredyt Bankowi S.A., jednemu z prywatnych bankw utworzonych w okresie transformacji. Naley rwnie podkreli odwan decyzje Ministerstwa Finansw o sprzeday resztwek akcji posiadanych w Banku lskim, Wielkopolskim Banku Kredytowym i Banku Gdaskim, dziki ktrym dotychczasowi inwestorzy strategiczni (ING Bank, AIB, BIG) uzyskali pen kontrol wacicielsk powikszajc swj stan posiadania do rozmiarw pakietw wikszociowych. Zmiany struktury wasnociowej w polskim sektorze bankowym w okresie ostatnich dwch lat zostay wywoane w przewaajcej mierze przez coraz bardziej skuteczny mechanizm rynkowy. Fala fuzji i przej oraz prywatyzacji zostaa podyktowana przez rynek oywiony duchem przedsibiorczoci bankowcw z wizj19. Jednake udzia bankw z przewag kapitau pastwowego w aktywach polskiego sektora bankowego jest w dalszym cigu duy, co stawia Polsk pod tym wzgldem daleko w tyle w stosunku do innych krajw naszego regionu (Czech i Wgier)20. Struktura wasnociowa kapitau akcyjnego jest korzystniejsza, ale w dalszym cigu udzia pastwa naley uzna za wysoki. W 21 spord 81 bankw komercyjnych wasno pastwowa jest dominujca. Wrd 10 najwikszych pod wzgldem aktyww bankw komercyjnych w Polsce, tylko cztery s prywatne, natomiast ranking najwikszych polskich bankw pod wzgldem funduszy wasnych zawiera w pierwszej dziesitce 5 bankw z wikszociowym udziaem kapitau prywatnego. Udzia kapitau
19

Trzeba przyzna, e najwaniejsze wydarzenia w tym zakresie zostay zainspirowane przez prezesw zarzdw: w Banku Handlowym - Cezarego Stypukowskiego, Kredyt Banku - S.Pacuka i BIG - B.Kotta. 20 Na koniec 1995 r. udziay bankw z przewag kapitau pastwowego w Czechach i na Wgrzech wynosiy odpowiednio 17% i 27%. Zob. Borish,M.S.; Ding,W.; Noel,M.: On the Road to EU Accession. Financial Sector Development in Central Europe, World Bank, Washington D.C. 1996, s.7-15.

pastwowego w strukturze kapitau akcyjnego21 jest w dalszym cigu najwikszy i wynosi na 30.06.1997 r. ok. 40%, podczas gdy kapitau zagranicznego ok. 35% i kapitau prywatnego polskiego ok. 25%. Dominacja bankw w ktrych wikszociowe pakiety akcji posiada kapita pastwowy jest najbardziej widoczna w aktywach bankw komercyjnych (59,4%). Dalsza konsekwentna prywatyzacja sektora bankowego powinna by zadaniem dla rzdu na okres najbliszych lat. Wizja otwartego, konkurencyjnego rynku usug finansowych powinna ksztatowa docelowy model sektora bankowego w Polsce. Rola pastwa powinna si ogranicza do ksztatowania prawnych zasad dziaania instytucji kredytowych i nadzoru nad ich przestrzeganiem. W strukturze wasnoci sektora powinna dominowa wasno prywatna w formie indywidualnej i instytucjonalnej. Prywatyzacja nie jest celem samym w sobie. Prywatyzacja jest warunkiem koniecznym dla stworzenia efektywnego w skali mikro- i makroekonomicznej, konkurencyjnego w skali midzynarodowej systemu bankowego. Wobec aspiracji czonkowskich Polski do Unii Europejskiej nie ma alternatywy dla szybkiej prywatyzacji sektora bankowego.

21

Na podstawie danych GINB z I kwarta 1997 oraz szacunkw wasnych wpywu prywatyzacji Banku Handlowego S.A., Polskiego Banku Inwestycyjnego S.A. oraz ProsperBanku S.A..

Bibliografia

L.Balcerowicz Economic Reforms in the European Centrally Planned Economies, United Nations, Economic Commission for Europe, Economic Studies 1989, No.1. L. Balcerowicz Understanding Post-Communist Transitions, Journal of Democracy No.5, pp. 75-89 L.Balcerowicz, A.Gelb Macropolitics in Transition to a Market Economy: A Three-Year Prospective, Proceedings of the World Bank Annual Conference on Development Economics, Washington 1995. L.Balcerowicz Socialism, Capitalism, Transformation. Central European University Press, Budapest 1995. Borish, M.S.; Ding, W.; Noel, M. On the Road to EU Accession. Financial Development in Central Europe, World Bank, Washington D.C. 1996. M.Dbrowski Polityka gospodarcza okresu transformacji. PWN CASE, Warszawa 1995. S.Lachowski Restructuring of a Bad Debt Portfolio in a Commercial Bank in the Midst of an Economic Transition Period, CASE - Center for Social & Economic Research, Warsaw 1995. S.Lachowski The model of the Polish Financial System Conducive to Maximization of LongTerm Economic Growth, CASE - Center for Social & Economic Research, Warsaw 1997. Realizacja drugiego etapu reformy (Rozwizania szczegowe), NBP, Warszawa, marzec 1988. J.Rostowski (Ed.) Banking Reform in Central and the Former Soviet Union, Central European University Press, Budapest 1995. Rozwj i modernizacja systemu bankowego w Polsce. NBP, Warszawa 1990. Strategia umacniania systemu bankowego w Polsce. Rzd RP i NBP, Warszawa 1995.
P.

Wyczaski, M. Goajewska: Polski system bankowy 1990-1994, Warszawa 1995.

6
6.1

Studia przypadkw (case studies) rnych metod prywatyzacji bankw pastwowych - Anna Wydrzyska
Wielkopolski Bank Kredytowy - pierwsza prywatyzacja

Rozwj Wielkopolskiego Banku Kredytowego (WBK) w latach 1989-1996 stanowi odbicie gwnych kierunkw zmian, jakie zachodziy w caej gospodarki polskiej po roku 1989. Cechy charakterystyczne tego okresu to przede wszystkim przeksztacenia wasnociowe, wzrost gospodarki mimo trudnoci pierwszego okresu transformacji, implementacja dowiadcze zachodnich do warunkw polskiej gospodarki rynkowej.

Od wasnoci pastwowej do prywatnej Powstanie Wielkopolskiego Banku Kredytowego byo wynikiem zasadniczych przemian, jakie zaszy w strukturze instytucjonalnej i funkcjonalnej polskiego systemu bankowego po roku 1989 wraz z wejciem w ycie nowej ustawy o Narodowym Banku Polskim i Prawem Bankowym. Wielkopolski Bank Kredytowy zosta utworzony 1 lutego 1989 r. na bazie 41 placwek NBP pooonych w rodkowo-zachodniej czci kraju. Po niespena 2 latach funkcjonowania, 31 padziernika 1991r., Bank zosta przeksztacony w jednoosobow spk Skarbu Pastwa z siedzib w Poznaniu, ktrej jedynym udziaowcem zosta Skarb Pastwa, a funkcje decyzyjne jako waciciel spki sprawowa Minister Finansw. Kapita akcyjny Banku zosta ustalony w wysokoci 45.740.000 z i dzieli si na 4 574 000 akcji na okaziciela o wartoci nominalnej 10 z kada. Rok 1993 zapamitany zosta jako przeomowy, gdy w tym roku Bank jako pierwszy z dziewiciu bankw komercyjnych powstaych w 1989 roku zosta sprywatyzowany. Przygotowania do prywatyzacji banku rozpoczy si znacznie wczeniej. W sierpniu 1991 roku Ministerstwo Finansw wybrao WBK i Bank lski do prywatyzacji jako najlepsze z dziewitki bankw komercyjnych. Planowano wwczas sprzeda akcji WBK w ofercie publicznej w styczniu 1992 r., po dokonaniu wyboru inwestora strategicznego, ktrym mia by renomowany bank zagraniczny. Tymczasem banki zagraniczne nie byy zainteresowane inwestycjami w Polsce, co niewtpliwie byo skutkiem brakiem postpw w rokowaniach z Klubem Londyskim na temat redukcji polskiego zaduenia zagranicznego. Ostatecznie rol inwestora strategicznego wzi na siebie Europejski Fundusz Rozwoju i Odbudowy22 traktujc
22

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) powsta w 1991 roku, jako midzynarodowa instytucja o kapitale w wysokoci 10 mld ECU zrzeszajca 59 pastw. Zadaniem EBOiR jest doradztwo, dostarczanie kredytw i finansowanie procesw przechodzenia do gospodarki rynkowej, ktre przeznaczone s dla przedsibiorstw prywatnych i pastwowych w trakcie przeksztace wasnociowych. EBOiR jest udziaowcem kilku instytucji finansowych w Polsce gwnie z sektora bankowego i ubezpieczeniowego (posiada pakiety akcji w Banku Przemysowo-Handlowym -15,1%, Kredyt Banku-7,8%, Azur ycie-35%, Azur Ostoja - 35%, BTUiR15%, Polskim Towarzystwie Leasingowym-21%)

to jako form wsparcia procesw przeksztace wasnociowych w Polsce. Warunkiem kupna akcji postawionym przez EBOiR bya prywatyzacja banku, a wic zmniejszenie udziau pastwa poniej 50 %. Prywatyzacja WBK zostaa dokonana poprzez sprzeda czci akcji bdcych dotychczas w posiadaniu Skarbu Pastwa (1740 tys. akcji serii A) oraz akcji nowej emisji (1826 tys. akcji serii B) z podwyszenia kapitau. Akcje w ofercie publicznej sprzedawano w dwch transzach. Transza dla duych inwestorw kupujcych minimum 5 tys. akcji obejmowaa 460 tys. akcji stanowicych 7,3% kapitau akcyjnego z moliwoci zwikszenia do 17%. W transzy dla maych inwestorw kupujcych od 10 akcji do 5 tys. zaoferowano 1280 tys. walorw. Sprzeda akcji z transzy dla duych inwestorw zakoczya si olbrzymim sukcesem. Zoone zamwienia opieway na przeszo 6,1 mln akcji, co oznacza, i inwestorzy gotowi byli kupi niemal cay bank. Z ofert zakupu Ministerstwo Finansw odrzucio wszystkie oferty przedsibiorstw pastwowych oraz spek z przewag kapitau pastwowego. Pozostae zostay proporcjonalnie zredukowane do 9,2% wielkoci zoonego zamwienia. W efekcie tak powanej redukcji aden z nabywcw nie uzyska pakietu wikszego ni 1 procent. Zagraniczni inwestorzy zoyli zamwienia na przeszo 1,1 mln akcji, co stanowio 18% oglnej liczby zamwionych. Powodzenie sprzeday tej transzy (7,3% kapitau akcyjnego) byo podstawowym warunkiem umowy zakupu akcji WBK przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, gdy pakiet ten cznie z akcjami pracowniczymi (14,3%) oraz pakietem EBOiR dawa 50,1%, a wic decydowa o dominacji kapitau prywatnego. Warunek ten zosta speniony i EBOiR zakupi 1 826 000 akcji obejmujc 28,5% kapitau akcyjnego WBK. Sprzeda akcji z transzy dla maych inwestorw prowadzono w 147 punktach sprzeday. Due zainteresowanie rynku spowodowao, i na dwa tygodnie przed dat sprzeday powoywano komitety kolejkowe i tworzono listy obecnoci. Rol najlepszej rekomendacji akcji WBK speni zakup akcji przez tak szanowan instytucj finansow jak jest EBOiR oraz wskanik P/E na poziomie 2,7 w sytuacji, podczas gdy akcje najlepszej spki notowanej na giedzie wynosi 3,6, a wskanik dla caej giedy przecitnie ksztatowa si na poziomie 5,3. Dla pracownikw WBK przeznaczono 14,3% akcji, ktre mogli nabywa przez cay rok po cenie preferencyjnej rwnej 1/2 ceny emisyjnej. Minister Finansw komentujc prywatyzacj WBK wyrazi zadowolenie, i WBK sprzeda si bez problemw, a waciwie z problemem nadwyki popytu nad poda. Byo to porednim przyznanie si do bdu Ministerstwa, ktre tak nisko wycenio akcje, i zakcio to rwnowag midzy popytem i poda. Ustalajc cen akcji Ministerstwo Finansw kierowao si aktualnym poziomem zysku netto banku, wysokoci jego kapitau, cen akcji innych

bankw i przedsibiorstw notowanych na giedzie oraz co oczywiste w tej sytuacji uzyskaniem akceptacji EBOiR.. Cena zakupu - 1,15 z za akcj - zostaa podana w prospekcie emisyjnym. Skarb Pastwa na prywatyzacji WBK zarobi 200 mld z, a gwnymi akcjonariuszami Skarb Pastwa- 30% i EBOiR - 28,5% Zwikszajc pynno swoich akcji WBK w sierpniu 1994 roku dokona podziau akcji w stosunku 1:8, w wyniku czego kapita akcyjny zosta podzielony na 51 200 000 akcji na okaziciela o wartoci nominalnej 1,25 z. W grudniu 1994 r.. Bank zakoczy emisj akcji serii C w iloci 6 400 000 sztuk po cenie emisyjnej 1,25z, ktra bya nowatorsk na warszawskiej giedzie emisj kapitalizacyjn polegajc na przyznaniu akcjonariuszom prawa poboru akcji w stosunku 1:8 opaconych z zysku. Gwnym motywem przeprowadzenia emisji kapitalizacyjnej by brak zgody Skarbu Pastwa na zmniejszenie jego udziau w kapitale akcyjnym poniej 30% przy jednoczesnym braku pienidzy na zakup akcji serii D przez Skarb Pastwa. Rozwizaniem tej sytuacji okazaa si emisja, w ktrej dotychczasowi akcjonariusze dostawali akcje za darmo jako dywidend za 1993 r. Poza tym emisja kapitalizacyjna bya korzystniejsza dla Banku ni wypata dywidendy w gotwce, gdy po odliczeniu podatku 80% kwoty pozostao w spce, zamiast jej wypywu. W tym samym okresie WBK przeprowadzi emisj akcji serii D w iloci 11 216 000 sztuk. Konieczno dokapitalizowania banku spowodowana bya bliskim przekroczeniem przez Bank limitw zaangaowania kapitaowego oraz dodatkowymi nakadami na inwestycje restrukturyzacyjne. Na emisji akcji tej serii, przygotowywanej opieszale przez 11 miesicy, zaciya bessa giedowa . Pierwotnym terminem przeprowadzenia emisji by grudzie 1994 r., a cena akcji serii D zostaa ustalona na 13 z. Ze wzgldu na z koniunktur na giedzie bank zawiesi emisj i zdecydowa si na jej przeprowadzenie na przeomie stycznia i lutego 1995 r. Na podstawie analizy sytuacji na giedzie i prognoz jej rozwoju zdecydowano si obniy cen emisyjn do 5,4 z. W tym samym czasie Komisja Papierw Wartociowych przeduya wano prospektu emisyjnego do 20 lutego, aby zwikszy szanse emisji na sukces. Gwarantem caej emisji akcji zosta Allied Irish Bank, drugi co do wielkoci bank irlandzki, ktremu zagwarantowano zakupy walorw WBK z 20-proc. dyskontem po cenie 4,30 z za akcj. AIB od 1992 roku cile wsppracowa z WBK i od pocztku traktowa objcie akcji WBK jako inwestycj dugoterminow. Jednoczenie AIB podpisa z EBOiR umow dotyczc odkupienia pakietu jego akcji zawierajc opcj na wyczno. Pogbiajca si bessa giedowa spowodowaa, i inwestorzy objli jedynie 25 170 akcji serii D, AIB natomiast 11 190 830 akcji, co dao mu 16,3-proc. udzia w kapitale akcyjnym. W wyniku emisji akcji jednym z najwikszych akcjonariuszy WBK - obok Skarbu Pastwa zosta

(25,1%) i EBOiR (23,9%)- zosta AIB European Investments Limited nalecy do grupy bankowej Allied Irish Banks p.l.c. (16,3%). W czerwcu 1996 r. AIB EI Ltd naby od Skarbu Pastwa 13 763 200 akcji stajc si wacicielem 36,26% kapitau akcyjnego, natomiast udziay Skarbu Pastwa spady do 5,1%. Realizujc zawart w 1992 r. umow AIB EI odkupi od EBOiR w 1997 r. cay pakiet jego akcji i po zakupach na giedzie osign udzia w kapitale akcyjnym na poziomie 60,2%. Dla EBOiR udzia w prywatyzacji WBK w 1993 r. okaza si dla zotym interesem. Za pakiet 14 608 tys. akcji EBOiR zapaci wwczas 12 05 tys. USD otrzymujc dodatkowo jako dywidend 1 826 tys. nowych akcji. Cena po ktrej sprzeda swoje akcje AIB w 1997 r. wynosia 13,95 z, co stanowi przychd w wysokoci 72,97 mln USD. Oznacza to, e w cigu 4 lat EBOiR zarobi 464 proc. Obecnie gwnymi udziaowcami WBK s: Allied Irish Banks - 60,2%, Skarb Pastwa 5,1%, CA Bankverein - 5,05%. Kapita akcyjny wynosi 86 020 000 z i skada si z 68 816 000 akcji na okaziciela serii A-D o wartoci nominalnej 1,25 z kada. Wszystkie akcje wprowadzone s do obrotu giedowego.

Rozwj WBK W 1996 r. Wielkopolski Bank Kredytowy zajmowa pod wzgldem sumy bilansowej, wielkoci brutto udzielonych kredytw brutto oraz funduszy wasnych odpowiednio 9, 10 i 12 miejsce w rankingu najwikszych bankw polskich przy wspczynniku wypacalnoci na poziomie 11,9%, ROE rwnym 47,9% (drugi co do wielkoci wskanik po PKO BP) oraz ROA wynoszcym 5,4%. Wrd bankw komercyjnych WBK zajmuje trzecie miejsce (po PKO BP i Pekao S.A.) na rynku usug detalicznych. Wzrost wartoci akcji WBK w 1996 r. o 280,4% zapewnia mu miejsce wrd rekordzistw warszawskiej giedy papierw wartociowych. Do silnych stron Banku zalicza si dynamiczny wzrost akcji kredytowej, wysok dynamik zysku netto, konsekwentnie prowadzon polityk depozytw kredytowych. O osignicie przez WBK tak silnej pozycji w polskim sektorze bankowym trudno byo marzy w 1991 i 1992 roku, kiedy Bank podobnie jak caa gospodarka polska, przeywa trudnoci pierwszego okresu przemian spowodowane gwnie wysok inflacj oraz spadkiem aktywnoci gospodarczej23.Bardzo dynamiczny wzrost sumy bilansowej (3-krotny) i
23

Tempo wzrostu inflacji w Polsce: 1990 r. - 586%, 1991 r. - 70,3%, 1992 r.-43%, 1993 r. - 35,4%, 1994 r. - 29,5%, 1995 r. - 21,6%, 1996 r. - 18,5% Wzrost PKB: 1990r. - (11,6%), 1991r - (7,6%), 1992r. - 2,6%, 1993-3,8%, 1994r.- 5,0%, 1995 r. - 7%, 1996 r. - 6%

przychodw operacyjnych (6-krotny) w 1990 r. zwizany by z wprowadzeniem zasady realnie dodatnich stp procentowych, ktr zastosowano w silnie inflacyjnym rodowisku. Jednak ju w roku 1991 w rezultacie znacznego ograniczenia obsugi finansowej sektora budetowego nastpi spadek sumy bilansowej o 19%, a w roku 1992 zanotowano nominalny spadek przychodw operacyjnych spowodowany ograniczeniem popytu na drogi kredyt przy utracie zdolnoci kredytowej wielu klientw banku. W 1991 r Bank zanotowa spadek zysku netto o 76%, a w 1992 o 23%. Zasadniczym powodem pogarszajcego si wyniku finansowego bya konieczno utworzenia rezerw celowych na tzw. ze kredyty oraz wzrost aktyww niepracujcych skutkujcych spadkiem mary. Konieczno utworzenia rezerw celowych na nalenoci nieregularne spowodowaa obnienie kapitaw wasnych Banku w 1992 r. W przeciwiestwie do pozostaych 7 bankw komercyjnych WBK nie otrzyma w 1993 r. obligacji Skarbu Pastwa przeznaczonych na restrukturyzacj dugw przedsibiorstw, co zasadniczo pogorszyo jego pozycj konkurencyjn na rynku usug bankowych. Wobec pogarszajcej si sytuacji finansowej podjto dziaania zmierzajce do jej poprawy oraz dostosowania WBK do penienia roli uniwersalnego banku komercyjnego. Dwoma podstawowymi kierunkami zmian byo zwikszenie udziau aktyww dochodowych i zmniejszenie ryzyka portfela poprzez wzrost roli aktyww o maym ryzyku - dunych papierw wartociowych i lokat na rynku pieninym. Istotnym elementem byo wzmocnienie kapitaowe Banku poprzez now emisj akcji oraz przeznaczenie na ten cel wikszoci zysku z 1993 r. Od 1992 roku wystpuje stay wzrost sumy bilansowej przy zwikszajcym si udziale papierw wartociowych (4,6% w 1991 r. versus 22% w 1996 r.), zmniejszajcej si dynamice aktyww niedochodowych, zwikszajcym si udziale depozytw w pasywach (68,6% w 1989 r. versus 73% w 1996 r. oraz obnieniu si udziau zobowiza wobec sektora finansowego (22,4% w 1989 r. versus 5% w 1996 r.). Rok 1996 by dla WBK, podobnie jak dla caej gospodarki polskiej, kolejnym rokiem wzrostu. Suma bilansowa wzrosa o 28,2%, zysk brutto o 15,5%, a zysk netto o 32,1% przy ROA na poziomie 3,6%, a ROE - 36,6%. Wzrost kapitaw dwukrotnie wyprzedzi inflacj i wynis 36,5%. Bank uzyska rekordow liczb nagrd i wyrnie poczynajc od drugiego miejsca w najbardziej prestiowym polskim rankingu na najlepszy bank roku, a koczc na wynikach bada opinii publicznej, ktre wykazay, i WBK uznawany jest za najlepszy polski bank.

Inwestor strategiczny

Na pocztku 1992 r. WBK podpisa w ramach programu Rozwoju Instytucjonalnego Sektora Bankowego w Polsce Twinning Agreement z Allied Irish Banks plc, ktrego celem byo udzielenie przez AIB wsparcia organizacyjno-technicznego. Najwaniejszymi efektami wsppracy w ramach porozumienia bya optymalizacja systemu informatycznego, opracowanie nowych technik planowania strategicznego, wdroenie nowych zasad procedur kredytowych oraz zasad dywersyfikacji ryzyka kredytowego, Centralny System Informowania Kierownictwa, wdroenie nowej struktury organizacyjnej. Zakoczenie programu twiningowego nie oznaczao koca wsppracy z AIB. WBK nadal korzysta z pomocy tego banku wystpujcego teraz w roli inwestora strategicznego. Grupa Allied Irish Banks jest najwiksz w Irlandii grup bankow i finansow utworzon w 1972 r. w wyniku konsolidacji trzech bankw irlandzkich, ktrych korzenie sigaj poowy XIX wieku. Wedug stanu na 31.12.1996 r. aktywa cakowite grupy wynosiy 26,1 mld funtw irlandzkich (125,2 mld z).W 1996 r. Grupa uzyskaa bardzo dobre wyniki finansowe: zysk brutto wzrs o 13% do 412 mln funtw irlandzkich, zysk netto wzrs o 13,5% i wynosi 260 mln funtw irlandzkich, natomiast wskanik ROE o 20% przewysza inflacj i wynosi 13,5%. Grupa AIB skada si z trzech duych jednostek organizacyjnych oferujcych szeroki zakres usug dla klientw indywidualnych i instytucjonalnych obsugujcych 40% ludnoci korzystajcej z usug bankowych. Strategia Grupy w cigu ostatnich 20 lat zakada cig dywersyfikacj na rynkach usug finansowych oraz obecno na kluczowych rynkach finansowych. To ostatnie zadanie realizowane byo poprzez nabycie w latach 1983-1989 banku regionalnego First Maryland Bancorp, York Bank i Trust Company w 1991 r., Dauphin Deposit Corporation w 1997 r. Zakup przez AIB na pocztku 1995 r. 16,3% akcji Wielkopolskiego Banku Kredytowego byo pierwsz inwestycj kapitaow tego banku w Europie rodkowo-Wschodniej. W kolejnych latach pozycja AIB jako strategicznego partnera i inwestora WBK zostaa umacniana poprzez nabycie w czerwcu 1996 r. 20% akcji od Skarbu Pastwa, a nastpnie pakietu akcji od EBOR, co dao czny udzia w kapitale akcyjnym 60,2%. W opinii AIB bank polski wiadczcy usugi zarwno klientom indywidualnym jak i instytucjonalnym w kraju o dynamicznie rozwijajcej si gospodarce znakomicie wkomponowuje si w dziaalno midzynarodow AIB. W 1996 roku w dziaalnoci WBK dominoway dwie tendencje: pooenie wikszego nacisku na rozwj dziaalnoci detalicznej oraz utworzenie wok niego grupy kapitaowej WBK zajmujc ju znaczc, trzeci pozycj, na rynku usug detalicznych rozpocz w 1996 r. wdraanie nowej polityki tworzenia placwek kadc nacisk na mae placwki bankowe

obsugujce klientw moliwie blisko miejsca zamieszkania lub pracy. Na 1997 rok zaplanowano utworzenie 30 maych uniwersalnych placwek filialnych zlokalizowanych w centrach handlowych i komunikacyjnych oraz siedzibach klientw z moliwoci dostpu interesantw z zewntrz. Krystalizowanie Grupy WBK rozpocz od zakupu 87,45% udziaw w Gliwickim Banku Handlowym S.A. (zagroony upadoci bank detaliczny redniej wielkoci o 29 placwkach dobrze uzupeniajcych sie WBK w poudniowej Polsce), zwikszenia do 48,98% udziau w kapitale akcyjnym Polsko-Amerykaskiego Banku Hipotecznego S.A. oraz kupna oddziau Bydgoskiego Banku Budownictwa. Poza tym Bank posiada 10-procentowy udzia w kapitale akcyjnym Commercial Union Towarzystwo Ubespiecze na ycie (Polska) S.A., 33,33% akcji w Auto Leasing S.A. oraz 49,95 w WBK AIB Asset Management S.A. zaoonej w kwietniu 1997 r. spce zarzdzajcej aktywami, w ktrej 50% akcji posiada AIB. Bank podpisa rwnie porozumienie z AIB Investment Managers Ltd w sprawie utworzenia Towarzystwa Funduszy Powierniczych. Powysze zmiany w strategii s z jednej strony wynikiem wpywu inwestora strategicznego, dla ktrego atrakcyjno inwestycji w WBK jest cile zwizana z liczb jego oddziaw dajcych mu moliwo dziaania w 40-milionowym kraju, a z drugiej reakcj Banku na przypieszenie procesu konsolidacji sektora bankowego w Polsce, jakie ma miejsce od 1996 roku.

Wielkopolski Bank Kredytowy S.A.

Podstawowe dane finansowe (w tysicach zotych)

31.12.93

31.12.94 2 942 339.6 820 559.9 2 318 381.1 64 000.0 544 835.2 318 862.6 50 682.7 308 442.0 138 745.0 62 483.8 60 3 912 10.6% 2.5% 57.8% 1.1 6.3 2.4 0.8 -45.9 24.8 4.9

31.12.95 4 262 120.2 1 349 958.1 2 976 640.3 86 020.0 682 028.2 407 201.8 60 568.9 365 384.9 190 601.4 115 761.8 61 4 108 14.5% 3.2% 58.5% 1.7 3.6 1.0 0.6 -23.9 7.5 4.1

31.12.96 5 427 500.3 2 168 997.9 40 055 964.3 86 020.0 803 954.4 474 798.4 83 063.4 449 698.7 220 729.4 156 927.4 64 4 415 11.9% 5.4% 47.9% 2.3 8.7 2.7 1.7 280.4 20.0 5.2

Aktywa Kredyty Depozyty Kapita akcyjny Przychody z tytuu odsetek Koszty odsetek Wynik z tytuu prowizji Wynik na dziaalnoci bankowej Zysk brutto Zysk netto Liczba oddziaw i filii Zatrudnienie Wspczynnik wypacalnoci Stopa zwrotu z aktyww (ROA) Stopa zwrotu z kapitau (ROE) Wskanik zysk na 1 akcj Wskanik cena/zysk Wskanik cena/warto ksigowa Wskanik warto rynkowa do sprzeday Stopa zwrotu z inwestycji Cena akcji maksymalna minimalna

2 128 889.4 722 850.7 1 574 441.1 64 000.0 361 442.2 253 715.5 29 623.3 164411.1 59 141.9 32 156.5 54 3 803 9.3% 3,3% 50.2% 0.7 27.0 2.7 602.6 12.5 4.0

6.2

Bank Gdaski - konsolidacja przez wykup

Konsolidacja przez wykup - tak krtko okreli mona proces prywatyzacji Banku Gdaskiego przeprowadzony w latach 1995-1997. Bank Gdaski jest dziesitym bankiem w Polsce pod wzgldem wielkoci sumy bilansowej i smym pod wzgldem funduszy wasnych. Bank rozpocz swoj dziaalno w 1989 roku na bazie 42 oddziaw i 4 filii NBP. W 1991 r. zosta przeksztacony w spk akcyjn, a wszystkie akcje Banku zostay objte przez Skarb Pastwa. Jako jeden z 9 bankw komercyjnych wyonionych z NBP otrzyma w 1993 r. obligacje restrukturyzacyjne o wartoci nominalnej 1 610 mld z. i uczestniczy w procesie restrukturyzacyjnym przeprowadzajc 13 postpowa ugodowych z wielkimi przedsibiorstwami pastwowymi, w wyniku ktrych rozwizano 33% rezerw na kredyty trudne. Bank Gdaski jest uniwersalnym bankiem komercyjnym wiadczcym usugi finansowe dla podmiotw gospodarczych i osb fizycznych. Do mocnych stron Banku zalicza si wyszy ni w grupie bankw uniwersalnych udzia depozytw w sumie bilansowej, dobr jako portfela kredytowego, stay realny wzrost wyniku na dziaalnoci bankowej. Sabociami Banku jest niski udzia kredytw w sumie bilansowej (kredyty stanowi 28% aktyww versus 38-proc. udzia papierw wartociowych) oraz niszy ni w grupie bankw uniwersalnych poziom wskanikw finansowych, co jest w znacznej mierze wynikiem prowadzenia ostronej polityki kredytowej i zwizanymi z tym znacznymi rezerwami na ryzyko bankowe. Pod koniec 1994 roku Bank Gdaski zosta wybrany do prywatyzacji jako czwarty bank z komercyjnej dziewitki po Wielkopolskim Banku Kredytowym SA, Banku lskim SA i Banku Przemysowo-Handlowym SA. Doradc dla prywatyzacji Banku zostaa brytyjska firma doradcza Samuel Montagu. Udzia w programie prywatyzacji Bank Gdaski zapewni sobie wygrywajc konkurencj z innym bankiem komercyjnym (PBK), gdy przedstawi interesujc koncepcj prywatyzacji zakadajc sprzeda czci akcji na rynkach zagranicznych. Do obrotu publicznego wprowadzono 19 612 000 akcji zwykych na okaziciela o wartoci nominalnej 2,5 PLN z czego w ofercie sprzeday znalazo si 16 827 096 akcji. Sprzeda prowadzona bya w trzech transzach: krajowej, zagranicznej i pracowniczej.

Tryb sprzeday akcji Banku Gdaskiego:

100% 85.8% od 30.2 do 32.9% KAPITA AKCYJNY BANKU 19,612,000 akcji CAO OFERTY 16,827,096 akcji TRANSZA ZAGRANICZNA od5,924,830 do 6,452,348 shares Przesunicie do 527,518 akcji jeeli popyt przekroczy o min. 25% maksymaln liczb akcji w Transzy Krajowej

2.69%

od 17.1 do 32.9% do 20% 5% do 9.2%

TRANSZA KRAJOWA od 3,353,653 do 6,452,348 shares TRANSZA DLA PRACOWNIKW do 3,922,400 akcji Akcje zarezerwowane na cele reprywatyzacyjne 980,600 akcji Akcje zarezerwowane przez Skarb Pastwa do 1,804,304 akcji

Na specjalnej sesji giedowej 9 grudnia 1995 r. Skarb Pastwa sprzeda 21 768 inwestorom wszystkie akcje z transzy krajowej przy 18-proc. redukcji zlece po cenie emisyjnej 24 z za akcj oraz skorzysta z opcji clow-back przesuwajc 527 518 akcji z transzy zagranicznej na rynek krajowy. cznie w transzy krajowej sprzedano akcje stanowice 35,6% kapitau akcyjnego. Sukces emisji zagwarantoway zakupy Banku Inicjatyw Gospodarczych, ktry wraz z podmiotami zalenymi - gwnie Bel Leasing S.A. i Forin - zakupi 67% akcji z transzy krajowej, co dao mu 24,07% w kapitale akcyjnym Banku Gdaskiego. Przy prywatyzacji Banku Gdaskiego po raz pierwszy w Polsce wykorzystano Globalne Kwity Depozytowe (GDR), ktre zaoferowano inwestorom zagranicznym. Zgodnie z zawart wczeniej umow Bank of New York zakupi od Skarbu Pastwa 4,8 mln akcji z transzy zagranicznej, a nastpnie wyemitowa pod ich zastaw GDR. Akcje w formie GDR-w po cenie odpowiadajcej cenie emisyjnej dla inwestorw krajowych zakupio dla swoich klientw siedem funduszy m.in. HSBC Investment Bank, Daiwa Europe (gwaranci emisji), Creditanstalt Securieties, Morgan Grenfell oraz First Bank Corporation. 19 grudnia 1995 r. Bank Gdaski jako pierwsza polska firma zadebiutowa na giedzie londyskiej w tzw. systemie notowa cigych z cen zblion do emisyjnej. Formalnym wacicielem akcji z zagranicznej transzy Banku Gdaskiego jest Bank of New York, ktry na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy wykonuje instrukcje wacicieli (prawo polskie nie zezwala na gosowanie przez jednego akcjonariusza w rny sposb posiadanymi przez siebie akcjami, w zwizku z czym BNY gosuje netto tzn. po zebraniu instrukcji od posiadaczy GDR podlicza si liczb gosw za konkretnymi decyzjami i BNY gosuje w sposb zaspokajajcy dania jedynie tych inwestorw, ktrzy przy podejmowaniu konkretnej decyzji

mieli wicej gosw). Debiut akcji Banku Gdaskiego na warszawskiej giedzie papierw wartociowych nastpi 22 grudnia 1995 r. przy kursie inauguracyjnym na poziomie ceny emisyjnej i notowa GDR-w w Londynie. W umowie zawartej przy prywatyzacji Banku pomidzy Skarbem Pastwa a HSBC Investment Bank, gwarantem emisji GDR, Skarb Pastwa zobowiza si do zatrzymania 39,94% akcji Banku przez 12 miesicy od wyemitowania Globalnych Kwitw Depozytowych. Sprzeda akcji dla pracownikw zakoczya si w lutym 1997 roku - pracownicy objli od Skarbu Pastwa ok. 2% akcji Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A., inwestor strategiczny Banku Gdaskiego, zosta zaoony w 1989 roku przez osoby fizyczny i podmioty prawne gwnie z sektora ubezpieczeniowego. Wielko funduszy wasnych banku na poziomie 302 mln z na koniec 1996 r. nie pozwalaa na skuteczn konkurencj z najwikszymi polskimi bankami komercyjnymi. W zwizku z tym bank pragnie zapewni sobie pozycj lidera poprzez rozwinicie na szerok skal usug typu inwestycyjno-kapitaowego, wasnych operacji kapitaowych banku z wykorzystaniem Domu Maklerskiego oraz sta aktywno na hurtowym rynku pieninym i kapitaowym w kraju i za granic. W 1993 r. Central European Magazin uhonorowa BIG tytuem Najlepszego Banku w Europie rodkowowschodniej a Euromoney tytuem Najlepszego Banku w Polsce. BIG S.A. realizuje swoje cele strategiczne we wsppracy z szeregiem spek zalenych, ktre wspomagaj jego dziaalno w sektorze finansowym. Do najwaniejszych z nich nalea: BIG Bank (dawny BR S.A. przejty przez BIG S.A. w 1992 r.), BEL Leasing S.A. (czwarta co do wielko firma leasingowa w Polsce), Forin S.A. (firma prowadzca dziaalno w zakresie zarzdzania udziaami i inwestycjami na giedzie), Dom Maklerski S.A., Polcard sp. z o.o.(firma zajmujca si rozliczeniem kart bankowych) Firmy zalene BIG S.A. speniaj wobec spki-matki dodatkowo rol spek inwestycyjnych. W przypadku zakupu akcji Banku Gdaskiego, objcie przez sam BIG S.A. 24-proc. pakietu akcji nie byoby moliwe ze wzgldu na ograniczenia zawarte w prospekcie emisyjnym (zakupy jednego inwestora ograniczono do 10% kapitau akcyjnego) oraz przekroczenie dopuszczalnego prawem 25proc. wskanika udziau inwestycji kapitaowych w funduszach wasnych banku. W zwizku z tym zakup 7,94% akcji przez BIG S.A. wspomogy zakupy BEL Leasing - 7,94% oraz Forin S.A. - 6,38%. Akcje BIG S.A. notowane s na GPW w Warszawie od 1992 r. Konsekwentnie realizujc strategi tworzenia grupy bankowo-finansowej Grupa Banku Inicjatyw Gospodarczych do 30 wrzenia 1996 r. powikszya swj stan posiadania w Banku Gdaskim do 31,23% kapitau akcyjnego (pozostali akcjonariusze: Skarb Pastwa - 39,94%, Bank of New York - 19,46%, pozostali - 9,12%). W styczniu 1997 r. wygasa umowa Skarbu

Pastwa i HSBC Investment, w zwizku z czym Skarb Pastwa ogosi przetarg na 34,94% akcji. Jedyn ofert zakupu zoy BIG S.A., ktry uzyska dla realizacji tej transakcji zgod NBP na dokonywanie inwestycji wasnych do 50% funduszy wasnych Banku. 24 lutego 1997 r. BIG SA naby (wraz z podmiotami zalenymi) 31,92% akcji od Skarbu Pastwa pacc po 40 z za akcj przy cenie rynkowej 47 z. Obecnie BIG S.A. wraz z podmiotami zalenymi ma prawo do wykonywania 63,42% gosw podczas zgromadzenia akcjonariuszy, w tym Bank samodzielnie 19,72% gosw, BEL Leasing 19,9%, Forin -10,33%, a Forinwest 9,65% gosw. Transakcja stworzya podstawy dla dokonania najwikszej fuzji w polskim sektorze bankowym. Struktura wasnociowa Banku Gdaskiego przedstawiaa si nastpujco: 63,42% Grupa BIG 19,46% Bank of New York 7,52% Skarb Pastwa 9,60% pozostali akcjonariusze 22 maja 1997 roku Zarzdy Banku Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A. i Banku Gdaskiego podpisay umow o poczeniu obu Banku. Dzie pniej umow t zaakceptoway Rady obu Bankw, co umoliwio rozpoczcie procesu czenia BIG S.A. i BG w jeden, nowy organizm gospodarczy. Nowa spka o nazwie BIG Bank Gdaski zostanie formalnie utworzona we wrzeniu br., chocia proces rzeczywistego poczenia bdzie znacznie duszy. Po przyczeniu Banku Gdaskiego Bank Inicjatyw Gospodarczych bdzie nalea do najwikszych polskich bankw. Wedug stanu na koniec 1996 r. fundusze obu bankw wynosiy ok. 0,89 mld z , a suma bilansowa 8,19 mld, co daje mu odpowiednio pite i sidme miejsce w sektorze bankowym. Nowy Bank bdzie dysponowa niespena 4% aktyww caego systemu bankowego i pit co do wielkoci sieci placwek. Poczenie nastpi poprzez przeniesienie caego majtku BG na BIG, w zamian za akcje, ktre BIG wyda akcjonariuszom przejmowanej spki. Za kad akcj BG jej posiadacz dostanie akcje BIG-u wyemitowane specjalnie w tym celu. Aby unikn kolizji z kodeksem handlowym, ktry zakazuje nabywania przez spk akcyjn wasnych akcji BIG podj dziaania zmierzajce do wyzbycia si posiadanych bezporednio akcji Banku Gdaskiego w ramach grupy kapitaowej. U podstaw poczenia dwch bankw leaa wszechstronna analiza ich silnych stron i gwnych wyzwa przed ktrymi stoj, a przede wszystkim konieczno poprawienia efektywnoci struktury kosztowej oraz wzmocnienia i poszerzenia bazy klientw. Banki w wielu obszarach dziaalnoci maj charakter komplementarny. Bank Gdaski jest uniwersalnym bankiem detalicznym, aktywnym szczeglnie w Polsce Pnocnej, za BIG

S.A. jest oglnopolskim bankiem hurtowym, a portfele kredytowe obu Bankw zbudowane s w oparciu o odmienne sektory. Gwnym zadaniem nowego banku bdzie obsuga drobnych klientw i maej

przedsibiorczoci. W zwizku z tym BIG Bank Gdaski zamierza zwikszy liczb wsplnych placwek w 2000 r. do 400, gwnie poprzez dzielenie istniejcych ju duych placwek Banku Gdaskiego na mniejsze, wyspecjalizowane w rnych segmentach rynku oraz wymieni system informatyczny. Fuzja powinna przynie oszczdnoci rzdu 80-100 mln z rocznie poczwszy od 1990 roku, kiedy oszczdnoci i koszty przeprowadzenia fuzji mniej wicej si zbilansuj. Jeli chodzi o rozwj bankowoci, to szczeglny nacisk pooymy na bankowo detaliczn. Naszym celem jest pozycja w pierwszej pitce najwikszych instytucji finansowych w Polsce, mwi prezes BIG Bogusaw Kott, ktremu Zwizek Bankw w Polce nada w 1996 r. tytu Bankowca Roku. Doda i na tym planuje zakoczenie najwaniejszego etapu transformacji i nie widzi potrzeby szukania inwestora strategicznego, cho nie wyklucza aliansw z zagranicznymi partnerami na ma skal.

Bank Gdaski SA.

Podstawowe wskaniki finansowe

(w tysicach zotych)

31.12.93

31.12.94 2 857 024.0 503 716.0 1 855 482.0 49 030.0 579 699.0 375 446.0 42 920.0 255 065.0 144 221.0 111 869.0 56 4 022 34.3% 4.1% 34.4% 5.7 -

31.12.95 3 987 149.5 1 048 018.3 2 521 254.8 49 030.0 658 588.3 367 232.8 52 102.5 354 119.4 173 894.2 90 901.2 58 4 495 17.0% 3.1% 23.2% 4.6 3.9 0.8 -4.2 24.7 22.3

31.12.96 5 427 500.3 1 776 354.7 3 255 269.7 49 030.0 740 109.7 433 052.5 77 119.0 400 925.4 165 069.1 101 209.8 58 4 690 24.7% 3.6% 20.2% 5.2 9.7 1.2 1.0 62.2 46.5 23.0

Aktywa Kredyty Depozyty Kapita akcyjny Przychody z tytuu odsetek Koszty odsetek Wynik z tytuu prowizji Wynik na dziaalnoci bankowej Zysk brutto Zysk netto Liczba oddziaw i filii Zatrudnienie Wspczynnik wypacalnoci Stopa zwrotu z aktyww (ROA) Stopa zwrotu z kapitau (ROE) Wskanik zysk na 1 akcj Wskanik cena/zysk Wskanik cena/warto ksigowa Wskanik warto rynkowa do sprzeday Stopa zwrotu z inwestycji Cena akcji maksymalna minimalna

2 368 249.0 495 889.0 1 404 773.0 49 030.0 477 432.0 323 339.0 27 259.0 198419 110 459.0 59 288.0 49 3 477 34.1% 4,8% 38.6% 3.0 -

6.3

Bank Handlowy - autorska prywatyzacja

Zawsze marzyem, by Bank Handlowy zosta polskim JP Morganem mwi w grudniu 1995 roku prezes zarzdu najstarszego i najwikszego w Polsce banku komercyjnego Cezary Stypukowski. Ptora roku pniej mia powody do radoci - jego bank zosta najwikszym bankiem notowanym na Warszawskiej GPW. Jeszcze w zatwierdzonym w 1992 roku picioletnim programie strategicznym rozwoju banku prywatyzacja nie bya priorytetem. Obecnie prezes uzasadnia potrzeb prywatyzacji kilkoma argumentami: elastyczny dostp do rodkw rynku kapitaowego w warunkach rosncej konkurencji, nisze koszty pozyskiwania rodkw na midzynarodowych rynkach finansowych, moliwo udziau Banku w prywatyzacji innych przedsibiorstw po utracie przez Skarb Pastwa kontroli nad bankiem. Przed wprowadzeniem do publicznego obrotu analitycy zgodnie podkrelali mocne punktu Banku: stabilny rozwj, wysokie dywidendy, siln pozycj kapitaow, dobr i stabiln kadr kierownicz. Oceny te potwierdza bardzo mocna, jak na bank z Europy rodkowowschodniej, pozycja na rynkach zagranicznych. W 1996 r. Bank uzyska rating na poziomie inwestycyjnym (Baa3) oraz najwysz w naszym regionie ocen siy finansowej (D+). Bank Handlowy w Warszawie jest najwikszym pod wzgldem wielkoci funduszy wasnych bankiem komercyjnym w Polsce. Rwienik Deutsche Bank zaoony w 1870 r. jako prywatna spka w latach dwudziestych aktywnie rozwija dziaalno stajc si w 1939 r. najwikszym bankiem prywatnym w Polsce prowadzcym transakcje na skal caego kraju przy wykorzystaniu rozbudowanej sieci oddziaw. Poczwszy od 1945 w wyniku przeprowadzenia powszechnej nacjonalizacji przedsibiorstw prywatnych Skarb Pastwa stopniowo przejmowa kontrol nad Bankiem i do 1966 r. sta si wacicielem 100% kapitau akcyjnego. Wraz ze zmian waciciela ewolucji ulega zakres prowadzonej dziaalnoci zawony ostatecznie w 1963 roku gwnie do obsugi transakcji polskiego handlu zagranicznego, co pocigno za sob przymusow likwidacj wszystkich oddziaw. Finansowanie przez Bank w latach 70. i 80. rosncego importu towarw konsumpcyjnych oraz rzdowych projektw inwestycyjnych przy sabncej dynamice eksportu i wzrocie kosztw obsugi zaduenia zagranicznego zaowocowao znacznym pogorszeniem si sytuacji finansowej. Katastrofalna sytuacja patnicza Polski zmusia Bank w 1981 r. do czasowego zawieszenia patnoci zwizanych z obsug kredytw oraz przystpienia do negocjacji majcych na celu restrukturyzacj zaduenia. W wyniku negocjacji prowadzonych z Klubem Londyskim i rzdami krajw zachodnich oraz samodzielnych dziaa Banku podjtych pod koniec lat 80. sytuacja finansowa zacza stopniowo ulega poprawie. Po 1990 roku nastpi powrt do dziaalnoci stricte bankowej poprzez rozszerzenie oferty o oglne usugi bankowe dla przedsibiorstw oraz bankowo inwestycyjn. Ponadto Bank

poczyni wysiki w celu zwikszenia grupy klientw, koncentrujc si pocztkowo przede wszystkim na duych przedsibiorstwach pastwowych i prywatnych, a nastpnie take na sektorze rednich przedsibiorstw. Prezes Stypukowki wyznaje zasad, i nie mona umie wszystkiego, a robi naley tylko to w czym si jest najlepszym. Zgodnie z tym wyznaniem Bank zajmuje si tylko jednym segmentem rynku - rednimi i duymi przedsibiorstwami. Obecnie bank obsuguje rachunki ponad 12 000 firm, w tym ok. 300 z listy 500 najwikszych polskich przedsibiorstw, co daje mu 8,9% udzia w rynku kredytw dla przedsibiorstw. Bank nie zamierza obecnie wchodzi w obsug detalicznych klientw, ktrzy stanowi 1% portfela kredytowego. Uwag zwraca dziaalno inwestycyjna prowadzona bezporednio przez bank, ktry kupuje akcje spek, nastpnie prowadzi restrukturyzacj w celu ich sprzeday. W strukturach banku dziaa jego biuro maklerskie - Centrum Operacji Kapitaowych - zajmujce pod wzgldem wartoci obsuonych transakcji giedowych pierwsze miejsce. Na koniec 1996 r. Bank dysponowa najwikszymi w sektorze bankowym funduszami wasnymi brutto - 11,2-proc. udzia w sektorze. Posiada 5,8% caoci aktyww systemu bankowego (3.miejsce po Pekao S.A. i PKO BP., ktre razem z BH posiaday 33% aktyww polskiego sektora bankowego), udzia w kredytach netto i depozytach ksztatowa si odpowiednio na poziomie 6,1% i 3,1%. Bank ma najwikszy udzia w polskim rynku rozlicze i finansowania transakcji handlu zagranicznego (27%). W 1996 r. Bank utrzyma pozycj najwikszego porednika w transakcjach zawieranych na rynku akcji Giedy Papierw Wartociowych oraz zaj pierwsze miejsce po wzgldem wielkoci obrotu na wszystkich rynkach GPW (15,2% udziau w obrotach na rynku akcji, 16,7% na rynku obligacji, 11,9% w rynku ofert publicznych akcji). Najwikszym plusem banku, obok mocnej pozycji na rynku usug bankowych, jest jego wysoka efektywno. Wynik netto w 1996 r. w wysokoci 555,5 mln z jest najwyszy w historii Banku, a odniesiony do redniego stanu funduszy banku daje zwrot na kapitale 33,3%. Mimo tego, i Bank od trzech lat paci wysokie dywidendy wzrost jego funduszy wasnych jest wysoki, a wspczynnik wypacalnoci utrzymuje si na poziomie 16,5%. Rok 1996 by dla Banku bardzo dobry. Suma bilansowa wzrosa o 51,2%, a akcja kredytowa o 45%. Stan portfela kredytowego jest dobry - udzia nalenoci nieregularnych obniy si z 23,4% do 12% jego wartoci brutto, przy czym udzia nalenoci nie obsugiwanych lub obsugiwanych nieregularnie wynosi 7%. Portfel kredytowy jest silnie zrnicowany. Udzia adnej z bran gospodarki nie przekracza obecnie 10%. W rachunku wynikw uwag zwraca rosncy udzia prowizji. Ich wysoko netto w 1996 r. wzrosa w porwnaniu z 1995 r. o 34%, podczas gdy wynik netto operacji odsetkowych obniy si o 1,3%. Poprawa stanu portfela

kredytowego oraz innych aktyww przyczynia si do rozwizania wielu rezerw celowych, co byo podstawowym czynnikiem poprawy wyniku finansowego netto, ktry wzrs o 30,7%. W programie prywatyzacji i konsolidacji sektora bankowego, przyjtym przez rzd w 1995 r., Bank Handlowy by jednym z gwnych aktorw procesu administracyjnej konsolidacji, ktra odsuwaa perspektyw konsolidacji na duszy czas. Stao si inaczej. Wizja rozwoju Banku prezentowana przez prezesa Stypukowskiego, jego wytrwao i zrczno w pokonywaniu przeciwnoci losu zwyciyy. Bank Handlowy wyszed z planowanego procesu konsolidacji tylnimi drzwiami: jego szybka prywatyzacja bya zaskoczeniem dla ekspertw, a emisja publiczna akcji banku staa si giedowym wydarzeniem 1997 r. Prywatyzacja Banku miaa speni trzy zadania: zwikszy konkurencyjno Banku wobec innych bankw, powikszy dochody Skarbu Pastwa oraz podnie kapitalizacj warszawskiej giedy umacniajc jej pozycj w Europie rodkowowschodniej. Po podjciu decyzji o wyborze doradcy, ktrym zostaa firma Schroders przyszed czas na sformuowanie strategii prywatyzacyjnej. Jako priorytet uznano utrzymanie polskiego charakteru banku, czego nie zapewniaby sprzeda akcji jednemu inwestorowi strategicznemu, gdy wwczas Bank staby si jedynie oddziaem ktrego ze wiatowych kolosw finansowych. Zupene rozproszenie akcji oznaczaoby natomiast, e Bank tak naprawd nie ma waciciela. Za rozwizanie optymalne uznano wyodrbnienie grupy dominujcych inwestorw stabilnych, ktrych sama obecno dodaaby Bankowi wartoci. Inwestorzy stabilni, majcy wpyw na strategi Banku, zapewniaj zrnicowanie oferty Banku oraz dostp do technologii przy jednoczesnym zachowaniu przez Bank tosamoci najstarszej polskiej instytucji finansowej. W czerwcu 1997 r. Skarb Pastwo wprowadzi do obrotu publicznego 65 000 000 akcji o wartoci nominalnej 4 z w nastpujcych transzach: Transza Inwestorw Indywidualnych (15% akcji),Transza Inwestorw Instytucjonalnych (30% akcji z moliwoci przesunicia do 7,5% akcji do Transzy Inwestorw Indywidualnych), Transza Inwestorw Stabilnych (42,86% akcji z moliwoci przesunicia do 14% akcji do Transzy Inwestorw Indywidualnych), Transza Pracownicza (7,14% akcji). Do publicznego obrotu wprowadzono rwnie akcje zatrzymane przez Skarb Pastwa (5% akcji) stanowice jego rezerw reprywatyzacyjn. Poza tym Skarb Pastwa obj dodatkowo cao emisji nieoprocentowanych obligacji o cznej wartoci nominalnej 112 mln z, ktre po konwersji daj ok. 30 % udziau w podwyszonym kapitale. Obligacje zamienne skonstruowano w ten sposb, i daj one swoim posiadaczom za wyjtkiem prawa gosu te same prawa, jakie przysuguj akcjonariuszom. Koncepcja rzdowa zakada, i akcje Skarbu Pastwa zostan przeznaczone na reform ubezpiecze emerytalnych. Innym wanym

dla rzdu efektem prywatyzacji Banku Handlowego byo uwolnienie ok. 200 mln USD z Funduszu Prywatyzacji Bankw, ktre przeznaczone s na wypat odsetek od obligacji restrukturyzacyjnych przekazanych niektrym bankom komercyjnym. Zgodnie z zaoeniami wikszo oferty skierowana zostaa do tzw. Inwestorw Stabilnych, ktrymi z zaoenia miay by wycznie renomowane instytucje finansowe. Jako inwestorw stabilnych wybrano:

JP Morgan - najwikszy amerykaski bank inwestycyjny, zarzdzajcy funduszami inwestycyjnymi o cznej wartoci 200 mld USD; JP Morgan w 1995 r. by agentem emisji 5-letnich euroobligacji rzdu polskiego, w latach 1996-97 dwch emisji euroobligacji Banku Handlowego

Sparbanken (Swedbank) - trzeci co do wielkoci szwedzki bank detaliczny Zurich Group - szwajcarska grupa ubezpieczeniowa dziaajca w ponad 50 krajach wiata, wspwaciciel pond 250 firm ubezpieczeniowych, w Polsce wspwaciciel Zurich Ubezpieczenia Service sp. z o.o.

Oprcz akcji inwestorzy stabilni objli dodatkowo 5 446 000 sztuk obligacji zamiennych. W wyniku negocjacji ustalona cena dla inwestorw stabilnych wyniosa 31,40 z za akcj patna w dwch ratach: 20 z za akcj w momencie zamykania transakcji, 11,40 z po upywie trzech lat od dnia zamknicia transakcji. Dodatkowo po upywie 3 lat od transakcji, ale nie pniej ni po upywie 4, inwestorzy stabilni zapac 10% nadwyki wartoci rynkowej nad cen ustalon obecnie cen sprzeday. Inwestorzy stabilni maj zakaz zbywania akcji przed upywem 18 miesicy, a w okresie od 18 miesicy do 3 lat ich zbycie podlega bdzie istotnym ograniczeniom. Przedstawiciele inwestorw stabilnych podkrelali na amach Financial Times, i inwestycja w Bank Handlowy stanowi doskona inwestycj ze wzgldu na rosncy charakter rynku polskiego. Inwestorzy stabilni otrzymaj trzy z dwunastu miejsc w radzie nadzorczej Banku. Inwestorzy indywidualni byli najbardziej preferowanymi adresatami oferty Banku Handlowego. Aby wzmocni ich zainteresowanie akcjami opracowano najszerszy ze stosowanych dotychczas w Polsce specjalny system zacht zbliony do metod zastosowanych przy ubiegorocznej prywatyzacji Deutsche Telecom obejmujcy akcje premiowe, bonifikaty i preferencje przy alokacji akcji, co oznaczao zakup akcji o ok. 9-10% taniej ni w przypadku transzy inwestorw instytucjonalnych. Publiczna sprzeda akcji Banku Handlowego okazaa si ogromnym sukcesem: w grupie inwestorw indywidualnych, mimo zasilenia tej transzy dodatkowo 9,1 mln akcji z Transzy

Inwestorw Stabilnych zanotowano 3-krotn nadsubskrypcj, natomiast w grupie inwestorw instytucjonalnych wielko przyjtych zlece 17-krotnie przewyszya poda. W czci oferty przeznaczonej dla inwestorw instytucjonalnych zlecenia zoone w Polsce stanowiy niespena 2% oglnej liczby zoonych zlece. Wrd skadajcych zlecenia za granic dominoway fundusze inwestycyjne i emerytalne. W zwizku z duym popytem postanowiono preferowa krajowych inwestorw i ograniczono emisj GDR z 40% do 20% transzy dla inwestorw instytucjonalnych. Dziki tak duemu popytowi cen 1 akcji ustalono na poziomie 35 z - maksymalny puap przedziau cenowego ustalonego dla inwestorw indywidualnych i instytucjonalnych. Cena ta zapewnia Skarbowi Pastwa wpywy przekraczajce 1,3 mld z (wpywy z prywatyzacji bankw przewidziane w ustawie budetowej na 1997 r. w wysokoci 1,45 mld z nie obejmuj dochodw z prywatyzacji Banku Handlowego). Akcje Banku Handlowego zadebiutoway na giedzie 30 czerwca br. z cen 37,9 z przy wartoci obrotw 55,8 mln z (40,9% obrotw giedy), co stanowio wzrost o 8,3 % w stosunku do oferty publicznej, a dla inwestorw indywidualnych korzystajcych z bonifikaty 13,8% zysku. W wyniku wprowadzenia akcji Banku Handlowego do publicznego obrotu struktura akcjonariatu po sprzeday akcji inwestorom stabilnym i pracownikom Banku uksztatuje si nastpujco:
Akcjonariusze Liczba % kapitau akcji (szt.) (przy 65 mln akcji)
18 850 000 19 500 000 16 874 000
h

Liczba obligacji (szt.)

0 0 5 446 000 1 557 500 2 331 000 1 557 500 0 22 554 000

Liczba akcji i obligacji (szt.)

18 850 000 19 500 000 22 320 000 11 160 000 5 580 000 5 580 000 4 641 000 27 889 000

% kapitau (przy 93 mln akcji)

20,27% 20,97% 24,00% 12,00% 6,00% 6,00% 4,99% 29,77%

Inwestorzy indywidualni(1) Inwestorzy instytucjonalni(1) Inwestorzy stabilni(2): JP Morgan Swedbank Zurich Insurance Pracownicy Banku(3) Skarb Pastwa Suma

29,00% 30,00% 25,96% 14,77% 5,00% 6,19% 7,14% 7,90%

9 602 500 3 249000

l

4 022 500 4 641 000 5 135 000

65 000 000

100,00%

28 000 000 93 000 000

100,00%

(1) struktura akcjonariatu nie uwzgldnia zmian wynikajcych z giedowego obrotu akcjami (2) zamknicie transakcji sprzeday inwestorom stabilnym nastpi w 1997 r. (3) pracownicy nabywaj akcje Banku od sierpnia do listopada 1997 r. rdo: Bank Handlowy

Obecnie Zarzd Banku wraz z inwestorami stabilnymi czeka nowe zadanie okrelenia strategii Banku. Czas pokae czy jej realizacja zapewni Bankowi przydomek polskiego JP Morgana.

Bank Handlowy S.A.

Podstawowe dane finansowe (w tysicach zotych)

31.12.93 Aktywa Kredyty Depozyty Kapita akcyjny Przychody z tytuu odsetek Koszty odsetek Wynik z tytuu prowizji Zysk netto na dziaalnoci bankowej Zysk brutto Zysk netto Liczba oddziaw i filii Zatrudnienie Wspczynnik wypacalnoci Stopa zwrotu z aktyww (ROA) Stopa zwrotu z kapitau (ROE) 7 186 066.1 2 367 067.3 2 001 383.9 260 000.0 1 170 159.8 379 291.4 99 711.6 643 269.1 654 985.8 165 948.0 25 3 577 15.3% 2.2% 19.4%

31.12.94 8 392 339.1 3 059 619.9 3 165 344.8 260 000.0 964 086.4 451 313.5 120 173.2 943 010.0 515 737.6 232 419.8 31 4 005 15.2% 3.0% 21.5%

31.12.95 9 930 656.7 4 373 782.1 3 543 967.4 260 000.0 1 276 818.0 598 599.3 116 199.9 1 188 385.4 731 852.7 420 617.4 38 4 206 17.4% 4.6% 30.6%

31.12.96 14 676 148.6 5 914 260.5 4 030 232.5 260 000.0 1 443 494.5 773 759.1 137 197.1 1 076 615.4 747 023.6 530 420.3 50 4 300 16.5% 7.4% 33.3%