Platon (V/IVw.p.n.e.

) ate
demokracji y y y y y y y y

ski arystokrata z przekonania konserwatysta, negatywny stosunek do

y y y y

Ewolucja polis zmierza ku z emu, degeneruj si , z o b dzie n ka ludzi zanim rz dw nie obejm filozofowie. Demokracja le, bo cechuje go brak dyscypliny spo ecznej, respekt dla w adzy, anarchia. Tylko m dze mo e dostrzec idee i zrealiwa je w pa stwie pa stwo tworzy wzajemna nasza potrzeba. Filozofowie jako najdoskonalsi musz sprawowa w adz nad tymi stoj cymi ni ej intelektualnie i moralnie,, oni mog stworzy organizacj doskona odpowiadaj c cnotom. Cechuje go pesymizm antropologiczny krytycznie spostrzega na wsp czesne ustroje, podkre la u osmo natury ludzkiej. Metafora Jaskini Platona wiat idealny odbija si w realnym, yjemy w wiecie pozorw, refleksw wiata idei, idea jest wzorcem, przedmioty rzeczywiste maj tylko niektre jej cechy. Wieczne idee dobro, piekno, prawda, sprawiedliwo , istniej na prawd , ludzie maj niedoskona e przeobra enie o nich. Ustroje s a cuchem ewolucyjnym, cechuje je o Timokracja rz dy ludzi odwa nych (sparta), odwa ni staj si chciwi>; o Oligarchia rz dy ludzi bogatych, chciwych, biedota obala> o Demokracja brak obywatelskiej dyscypliny, anarchia, degeneracja> o Tyrania rz dy 1 cz owieka przy pomocy strachu i si y Wizja pa stwa wq Platona ma kszta t piramidy, struktur hierarchiczn odzwierciedlaj moralne i intelektualne nierwno ci ludzi : z oto (inteligencja) => srebro (odwaga) => br z (pracowito ), adna z grup nie jest doskona a osobno. Spo ecze stwo ma by zhierarchizowane na o Filozofw  Ma by selekcja, uczenie, kieruj si zasadami rozumu o Stra nikw i wojownikw  Obrona pa stwa i obywateli, po wi cenie ycia dla wy szego dobra, honor. o Wytwrcy i rzemie lnicy  G wne ich zadanie to praca. Cnoty umiar i wstrzemi liwo . U filozofw i stra nikw brak w asno ci maj tkowej, maj s u y pa stwu, te nie wolno zak ada rodzin. Stabilizacja i harmonia kosztem zaniku indywidualno ci, tote podstaw funkcjonowania pa stwa jest harmonia. W Prawach opisuje inny ustrj oligarchi , bez wsplnoty komunistycznej, zakaz opuszczania pa stwa, nowinkarstwa, kult religii.

Dwa rodzaje polityki: o pospolita dotyczy a np. dzia a na arenie mi dzynarodowej, mniej interesowa a P o prawdziwa prowadzi do poprawy ludzi, nasycona moralno ci , niczym sztuka pasterska polityk to pasterz i prowadzi stado do idei dobra.

Harmonia jednostka to element harmonii okre lona przez pe nion funkcj spo eczn . Spo ecze stwo to zaprojektowana harmonia posiadaj ca okre lon funkcj . W adza to kompetencja wynukaj ca z doskonalenia si . Pa stwo jest to same ze spo ecze stwem. Prawo to instrument do realizacji projektu. W asno to kategoria dyskwalifikuj ca w yciu publicznym,

Arystoteles
y y y y y y y y y y y y

(IIw.p.n.e) ucze platona, z wykszta cenia lekarz, posiada rozleg wiedz .\

Platon by idealist doktryna preskryptywna, Arystoteles empiryk (deskryptywizm) Cz owiek jest istot polityczn , po eczn , tak e niewystarczaln . Poza pa twem mog y tylko istoty nadludzkie bogowie i szale cy. Cz owiek cieszy si dobrym yciem je eli zaspokojone s jego potrzeby : o Zwi zane z bezpiecze stwem, dobrobytem, rozwojem duchowym Podstawowa komrka spo eczna rodzina, a za pa stwo jest systemem rodzin. Pa stwo to podmiot naturalny. Doskona o mo emy osi gn tylko i wy cznie w ramach pa stwa,. Twierdzi i nie ma doskona ego ustroju, ale mo na mwi o dobrych ustrojach i z ych. Monarchia tyrania / arystokracja oligarchia / politea demokracja. Kryterium dobrej w adzy to czy rz dy s sprawowane dla dobra og u. A zdaje sobie spraw e rz d s u y temu kto rz dzi. Na ustrj wp ywa r ne czynniki - charakter narodu, niektre maj tendencj do tyranii,
po o enie geograficzne demokracja lepiej sprawuje si na nizinach; tak e podzia wg. maj tku rz dz cych: oligarchia gdy s bogaci (nawet wi kszo ) i demokracja.

y y y y y y y

Trzeci form rz du to rz dy stanu redniego. Czyli cnota Umiaru, polityka z otego rodka Politea, czyli mieszanina oligarchii i demokracji z przewag drugiej. Jest to harmonijne po czenie wolno ci i porz dku. Podzieli spo ecze stwo na o Znakomitych  Niepracuj cy posiadacze  Zdemoralizowanie bogatwem chciwo i rz dza pieni dzy  Nie pracuj maj czas na refleksj . o Lud  Brak wykszta cenia, brak cnoty, brak bogactwa.  Zawistny, sk onny do buntu, biedota demoralizuje. Idealizm z otego rodka, to spo ecze stwo : o Stan redni  Posiada w asno .  Pracuje na mniej hanbi cych stanowiskach.  Nie s zdemoralizowani bogactwem, ani sk onni do buntu.  Ich cnotami jest umiarkowanie, rozs dek, kroczenie po rodku drogi. Problem niewolnictwa wyp ywa z niedoskona o ci gospodarki i potrzeb cywilizacyjnych. Jest to prawem natury, bo pewni ludzie s stworzeni do niewoli, nie posiadaj rozumu, tylko sil fizyczn , niewola jest dla nich po yteczna i sprawiedliwa. Nie wszyscy s niewolnikami z natury, niektrzy s na podstawie prawa ludzkiego (je cy) Prawo natury to powszechne i niezmienne regu y, ktre rz dzem wszech wiatem i wiatem ycia spo ecznego, tak e istnieje w instytucjach stworzonych przez cz owieka. Tak wi c prawo stanowione i naturalne s niesprzeczne ze sob . Do prawa naturalnego zalicza sprawiedliwo i w adz . Sprawiedliwo dyspozycja twa a. Sprawiedliwo c legalna post powanie wobec prawa.

Marek Tuliusz Cycero

jest harmoni i adem y

- I w. p.n.e., z pochodzenia ekwita (nowa arystokracja),stoik - wiat

y y y y y y y y

y y y y

Cz owiek jest wytworem obejmuj cej go natury, to wskazuje na dwoistno cz owieka o Cz ek jest wytworem natury, ziemskie pochodzenia o Czlek jest panem natury, dzieki rozumowi panuje w przyrodzie Potrzeba ycia we wsplnocie, cz ek to zwierze polityczne (Arystotelesowskie) Pa stwo, to nie jest przypadkow gromadk ludzi, to jest wsplnota zorganizowana Cech pa stwa jest istnienie w nim w adzy Sk onno ludzi ycia we wsplnocie w ze pa stwa i prawa. Cel pa stwa to szcz cie obywateli. Czynnikiem tworz cym w adz jest prawo przedmiotowe jest ono przesi kni te sprawiedliwo ci Pa stwo musi by sprawiedliwe, na si na niej opiera , nie mo e istnie bez sprawiedliwo ci. Je eli prawodawca ustanawia z e prawa, to nie s one w a ciwe prawem, a pa stwo pa stwem, wi c prawodawca nie ma prawa rozkazywania. o Sprawiedliwo rozdzielcza przyznanie ka demu udzia u w rz dzeniu pa stwem Ka dy ma prawo do udzia u we w adzy, ale udza ten za ezy od cnoty, pochodni tej cnoty jest maj tek i pozycja spo eczna Cyceron wrg posplstwa ba si rewolucji biedoty. Te by przeciwnikiem demokracji rz dw mot ochu. Za najlepsz form ustroju uwa a uwa a model mieszany, mia zabezpieczy ustrj popraz zgod spo eczn , czyli porozumienie ludu z arystokracj Je eli zgoda jest niemo liwa, jednostka powinna zostac ustanowiona rz dc rzeczypospolitej o Propaguje elitarny solidaryzm o Skupia wok siebie najlepszych, zapewni poszanowanie hierarchii, uratuje republik  Ma by filozofem i m em stanu  Ma by arystokrat  Ma d y do uratowania republiki.

Przeciwnik demokracji. Zwolennik ustroju mieszanego. Pa stwo twr natury. Zwolennik koncepcji praw naturalnych. Pochwalal arystokracj .

w. Pawe z Tarsu
politycznej. y y y y y y y y

Iw, piewszy komentator wczesnochrze cija skiej doktryny spo eczno-

Stworzy zbiorow to samo w oparciu o jedn religi i kultur z jednej cz ci imperium na ca ym jego obszarze Ku wype nieniu s w Pana stoi cesarstwo rzymskie W adza pa stwowa zale y komu s u y i kto j sprawuje, tote mo e by dobra lub z a W adza pochodzi od Boga, to tezeba jej s ucha , jest to element naturalny, jest narz dziem w r ku Boga natomiast w adcy tej w adzy s u y Przeciwstawianie si w adzy zas uguje na pot pienie, bo to jest dzie o Bo e Celem wyznawcw Chrystusa jest d enie do wieczno ci, jedynym jego koncentrowaniem si to maj by sprawy duchowe Chrze cijanin powinien przygotowa dusz do zbawienia W asno moralnie dyskwalifikuje tak bardzo e wyklucza zbawienie

y y y

Podobnie jak w adza nie jest sama w sobie z a, bo nie musi by celem, a musi by rodkiem do celu. Wsplnota jest wa nijesza od jednostki bogatsi powinni wspiera ubo szych. Czyli tutaj chodzi nie o sam w asno , czyli tylko to co w a ciciel z ni czyni.

w. Augustyn - ur. w Pn Afryce w Taga

y y y y y
z gry zak ada , i wi kszo ale na skutek grzechu(!)

cie, w wieku 30 lat otrzyma chrzest.

ludzi z natury jest z a, w adza dla ludzi by a dana od Boga,

punktem wyj cia by a koncepcja budowy nowego pa stwa (Rzym upada ) bior cego pod uwag tak e dorobek rzymski (np. poj cie res publica to res comunis czyli rzecz wsplna) nard jest to samy z pa stwem, jest to wielka grupa ludzi rozumnych po czona ide dobra, ktra ich spaja i jest ich celem obowi zkiem narodu jest wytyczanie takich celw, ktre b d do tej idei prowadzi y sprawiedliwo jest podstaw wszelkiego porz dku spo ecznego, sprawiedliwo to zapewnienie pokoju, a pokj to ad, uporz dkowana zgoda, obejmuje wszystkie szczeble ycia spo ecznego a po ycie mi dzynarodowe, synonimem tego adu jest hierarchia i przestrzeganie miejsca do ktrego zosta o si przypisanym (A-przeciwnik niewolnictwa) Wolna wola : y Cz owiek bez wolnej woli by by bytem doskona ym, ale bezmy lnym y Wolna wola, to nie wolno czynienia, ale realizacja Planu Bo ego wyr nia pa stwa: y ziemskie niedoskona e, d y do zaspokojenia interesw y niebieskie kieruje si sprawiedliwo ci pa stwo jest w adz opieku cz , dlatego przeciwstawia si absolutyzmowi pa stwa, despotyzmowi W adza pochodzi od Boga, Bg sam wybiera jednostk . o Herytycy nie wierz w Boga = nie s uchaj krla, tote oni s burzycielami adu spo ecznego, co powoduje roz am pa stwa. formu uje te koncepcj prawa, tworzy jego typologi : y lex eterna (dei) prawo wieczne, ma charakter prawa uniwersalnego, przejaw Boga na ziemi y lex naturalis (prawo naturalne) odci ni cie w rozumie cz ci prawa wiecznego, wsplne dla wszystkich ludzi i narodw, w starym testamencie, sankcja za ich naruszenie zagra a naszemu yciu wiecznemu y lex populus (hominis, temporaris) prawo ludzkie pochodz ce od cz owieka, doczesne, jest potrzebne by ludzie przestrzegali prawa, znajduje si w nim sankcja przymusu, jest te kara za nieprzestrzeganie, jest spisane dla utrzymania karno ci celem do ktrego d y cz owiek jest szcz cie, do szcz cia potrzebne jest poznanie Boga i w asnej duszy, otaczaj cy wiat jest nieistotny wymienia prawdy, ktre s wa ne w poznaniu: y przewaga Boga nad stworzeniem Bg pierwszym bytem, istnieje z w asnej natury y przewaga duszy nad cia em tylko przez dusz mo emy pozna Boga y przewaga uczucia i woli nad rozumem

y y

y y

y y

istniej granice pos uchu, gdy dopuszcza bierny opr, gdy prawa pa stwowe naruszaj prawa bo e (tylko wtenczas dopuszczalny opr, tak to bezwgl dne pos usze stwo) Przeciwnik tolerancji religijnej, uzasadnie represje wobec heretykw

w. Tomasz z Akwinu - (1225 1274), ucze

y y

arystotelika Alberta Wielkiego

y y y y

y y y y y

y y y

y y y y y

Cz owiek jest jednocze nie bytem materialnym jak i duchowym, bo posiada dusz od wiata duchowego (anio w), a za cia o od wiata zwierz t. Spo ecze stwo jest instytucj naturaln . Spo ecze stwo to zjednoczenie ludzi dla wsplnego celowego dzia ania, celem spo ecze stwa jest dobro ka dego cz owieka (cel wewn czny), dobro ludzko ci (cel zewn trzny). Ostateczne cele cz owieka to cele niebieskie, jednak waga spraw doczesnych jest du a. Sprawiedliwo wq Tomasza, to doprowadzenie do stanu, kiedy ka dy obywatel dostaje to, co mu si pranie nale y. Przy czym, mo e chodzi tak o prawo naturalne jak i nadane. Hierarchia jest naturaln cech spo ecze stwa. Pa stwo tworzy warunki do zbawienia PAX i ORDO. o FILARY o Pax o Ordo o hierarchiczno cecha ka dej doskona ej ca o ci o - hierarchia nie feudalna tylko w asno ci  Optymaci najbogatsi ( yj z pracy innych)  Populus honorabilis mniejsi w a ciciele ( yj z pracy innych)  Vilis populus ludzie biedni (musz pracowa ) Bg stwrca natury wi c nie mo e by sprzeczna z jego ask , tote teologia ma by nadrz dn nauk . Pa stwo jako naturalny element pochodzi od Boga. Tylko idea w adzy pochodzi od Boga, ustrj za tworz ludzie, mocno akcentowa prymat Ko cio a i papie a w pa stwie. Tomasz nie podziela pesymistycznej wizji wiata Augustyna (odrzuca jakoby instytucje i konwencje spo eczne by y z gruntu z e) Aprobowa nierwno spo eczn jedni ludzie musz by s ugami innuych poniewa s z natury gorsi. By zwolennikiem monarchii, jednak mia wiadomo jej s abo ci, tote opowiada si za wyst pieniem poddanych przeciwko tyranowi ktry dochodzi do w adzy w sposb sprzeczny z wol boska lub realizuje w adz sprzecznie z prawem boskim, z y monarcha (tyran) mo e by kar za grzechy, jednak decyduje o tym ko ci ; Gdy tyran amie prawo stanowione, lepiej dla poddanych nie buntowa si , bo skutki mog by gorsze wojna domowa W asno prywatna jest naturalna, nie mo na jej odbiera . Jest ona gwarantem bezpiecze stwa spo ecznego. Dzieli si na o posiadanie o u ytkowanie, Moralny obowi zek dbania o dobro oglne i bogatych wobec biednych. Handel musi by spo ecznie po yteczny, dopuszcza odsetki. Pa stwo jest zobowi zane do aktywnej walki z grzechem heretykami, wolnomy lecielami. Ko ci poczynia si do realizacji celw wiecznych pa stwo do celw doczenych. Hierarchia porz dkw prawnych (od najwy szego do najni szego) o Lex aeterna prawo bo e, podstawa istnienia wiata, zawarte w umy le bo ym o Lex naturalis odbicie prawa bo ego w ludzkim umy le

o o

Lex humane konkretyzacja powy szych praw, ktre ma zmusza dobrego ycia Lex divina pozytywne prawo boskie, zawarte w pismie wi tym

cz owieka do

Marsyliusz z Padwy - XIII/XIVw., najbardziej oryginalny twrca swego pokolenia i stulecia, z

wykszta ceninia lekarz y y y y y y y y y y y y y y y Sceptyczny i radykalny w kwesiach religii, twierdzi , i wiary nie mo na mierzy kategoriami empirycznymi. Cele jednostki nie mog by sprzeczne z celami og u ( antyindywidualizm ). Pa stwo powstaje z woli ludzi, jego doskona o to zasi g w adzy, ktr dysponuje dla zaspokojenia potrzeb ludzi. Pa stwo wq Marsyliusza powinno akcentowa bardziej na warto ci ekonomiczne i spo eczne ani eli moralne. Zadaniem pa stwa ma by t pienie wyst pkw, rozstrzyganie nieporozumien oraz pa stwo ma by str em bezpiecze stwa i pokoju Rz d ma by monopolistyczny - ca a w adza musi by skupiona w jednym organie, niezale nie od formy ustroju. Opowiada si za pa stwem prawnym, czyli rz d dzia a w granicach prawa stanowionego przez lud, bo ludzie ch tniej s uchaj praw ktre sami ustanowili. Prawo jest stanowione przez lud, tote jest to tre suwerenno ci. Lud lepiej ni jednostka rozpoznaje swoje dobro, tutaj si wy ania zasada wi kszo ci w ustawodawstwie (g osowaniu). Dopusza delegowanie w adzy ludu na rzecz rz du. Kwestionowa dualizm prawny, bo prawo bo e obowi zuje w yciu niebieskim, za w yciu doczesnym stanowi tylko zasady (doktryn ). By przeciwnikiem koncepcji praw naturalnych, bo prawem (wq koncepcji M) jest norma pochodz ca od uprawnionego organu opatrzona sankcj przymusu. Za prawo natury to s normy prawa ludzkiego uniwersalnie akceptowane. Opowiada si za rozdzia em pa stwa i Ko cio a, bo oni nie s rwnorz dnymi partnerami, ko ci mia by podporz dkowany pa stwu (etatyzacja ko cio a). Ko ci mia by tylko wsplnot wiernych.

Niccolo Machiavelli XV/XVI w. ateista, polityk Rep. Florenciej, z wykszta cenia prawnik
y y y y y y Zwolennik relatywizmu i utalitaryzmu, w swoich badaniach pos ugiwa si empiryzmem i realizmem Chcia sekularyzacji ycia politycznego, w yciu politycznym nie ma miejsca dla Boga, moralno ci, sprawiedliwo ci. Docenia spo eczn funkcj religii, tylko gdny ta kszta tuje cnoty obywatelskie Krytykowa jednak papietwo i chrystanizm, jako doktryn bierno ci i lenistwa Istotnie jest jak w rzeczywisto ci, czyli funkcjonuj systemy polityczne i spo eczne, nie liczy si na to , jak powinno by , czyli w adza musi zna natur i mechanizmy ycia spo ecznego. W wiecie mo na znale harmoni , lecz jest w niej tyle dobra ile z a.

y y y

y y y y y y

y y y y y

Je eli w pa stwie dominuje dobro, pa stwo tryumfuje, je eli z o pa stwo chyli si ku upadkowi. Historia pa stwa, to proces tworzenia si nowego ustroju i w konsekwencji jego umacniania si i stabilizowania si . Pa stwa upadaj i powstaj cyklicznie. Ludzie s poddani Fortunie i Virtu. o Fortuna zesp wydarze od cz owieka niezale nych. o Virtu energia, zdolno do przewidywania i rozumowania. jest w stanie zagrodzi drog fortunie. (Przyk ad Cezara, i on przeciwstawi si fortunie dzi ki swoim predyspozycjom) Ksi podr cznik sprawowania w adzy w okresie chaosu. Podstawowym zadaniem jest, by w adca zrozumia co to polityka, a co to moralno Zachowanie moralne w polityce jest bezu yteczne, niekiedy nawet czyny niezgodne z kanonami moralno ci s o wiele skuteczniejze w paktyce nu li czyny cnotliwe. Kryterium skuteczno ci ma zasadnicze znaczenie w polityce, bo tu odniesie kl sk ten, kto b dzie stosowa kryterium moralne. Dobry w adca nie mo e rz dzi wbrew naturze swoich poddanych. Kondycja narodw przedstawia si na sinusoidzie; w oskiej anarchii mo e pomc tylko silna w adza absolutna, z wybitn jednostk , ktra wprowadzi nowy ustrj ktry musi bezwzgl dnie rozprawi si ze swoimi wrogami, nie patrz c na moralno , bo polityka nie ma nic wsplnego z moralno ci . W okresie chaosu w adca nie mo e okazywa o Hojno ci (wi e si z podj ciem podatkw) o agodno ci (prowadzi do buntu) W adca nie mo e stosowa terroru w interesie prywatnym, tylko przeciw wrogom pa stwa. Za ukazywa ask co jaki czas dla poddannych i u ywa jako przedmiot propagandy pa stwa Terror i aska maj rpowadzi do przekoniania podw adnych, e w adca jest nieod cznym elementem ich pomy lo ci. Ksi t pi tylko tych, ktrzy mu zagra aj , nie uciska niepotrzebnie ludu, dba o rwnowag spo eczn , religia (powinna by pa stwowa i kszta towa cnoty). Rz dy absolutne s stanem przej ciowym, za ustrojem stabilnym i trwa ym jest republika, ktra jest wzorowana na rzymskiej ( co czy elementy monarchiczne, arystokratyczne i demokratyczne). Republika M pa stwo, jest jedynym ustawodawc , za prawem stoi si a, czyli narodowa armia. Rz d mia popierwa respektowanie prawa, nietykalno w asno ci poddanych i zal kw procesw wczesnokapitalistycznych. Sze ksi g o Rzeczypospolitej

Jean Bodin XVI w. Prawnik, napisa

y y y y y y y y y y

Podstaw bada jest do wiadczenie empiryzm Odrzuca bibli jako rd o dowodzenia Jest stwrc tezy o suwerenno ci w adzy pa stwowej Pa stwo ma odwzrorowa rodzin , bo podstaw pa stwa jest rodzina

Suwerenno najwa niejsza cecha pa stwa. Pa stwo Bodina, to pa stwo gdzie rz d jest sprawiedliwy podlega prawu boskiemu i prawom kardynalnym (naturalnym) Pa stwo to najwy sza organizacja spo eczna, a nad ni to tylko stoi suwerenna w adza. Odrzuca porz dek lenny, wszyscy s poddanymi krla i winni mu pos usze stwo. Bodin opowiawa si za ustrojem monarchicznym ustrj naturalny Nawet w asna wola nie mo e ogranicza suwerena, powinna odpowiada ona prawu Bo emu

y y y y y

Prawo jest rozkazem suwerena (sprawiedliwym); tak wi c powinno by zgodne z prawem bo ym i naturalnym

Je eli suweren narusza prawo boskie, poddani nie mog wyst pi czynnie przeciw niemu, bo suweren odpowiada tylko przed bogiem
Silnie podkre la nietykalno w asno ci prywatnej, ktra jest ostoj wszelkiego porz dku Ko ci powinien zosta wykorzystany w s u bie pa stwowej. Suwerenno , znamiona w adzy suwerennej o Prawodawstwa (tworzenie prawa przez suwerena)  Prekurson pozytywistycznej teorii prawa  Prawo ustanowione ma by zgodne z prawem bo ym i naturalnym o Wypowiadanie wojny i pokoju o Powo ywanie urz dnikw i ich dymisjowanie.

Zwolennik prywatnej w asno ci, zwolennik monarchii abosolutenej, suwerennej. Przeciwnik, i li lud jest pierwotnym suwerenem, suwerenno jest u w adzy monarszej. Propagowa absolutne pos usze stwo wobec w adzy. Zwolennik pozytywizmu prawnego. Podkre la ro e hierarchii w spo ecze stwie. Podporz dkowa Ko ci pa stwu. Zwolennik empiryzmu.

Thomas Hobbes
absolutyzmu y

(1588 1679) nale y do ostatniego pokolenia mieszcza skiego

y y

y y y y y y y y

Jednosta jest egoistyczna, cechuje go pesymizm antropologiczny cz owiek d y do zaspokojenia swoich potrzeb nie lidz c si przy tym z wolno ci czy uprawnieniami innych ludzi Cechuje jednostk silny instynkt samozachowawczy, bo najwy sz warto ci dla cz owieka jest jego w asne ycie, tak e cz owiek nie jest istot spo eczn i z natury z jednostk . Jednostka kieruje si egoizmem, nie chce si pogodzi z rwno ci , tak wi c w stanie naturalnym (hipotetycznym) te sk onno ci prowadzi y do stanu wojny wszystkich ze wszystkimi Wolno w stanie naturalnym jest subjektywn , bo ka dy czyni to co chce. Jednoczesnie ludzie s rwni (chodzi o zdolno ci, jakoby one s wrodzone u ka dego) Nieustanny strach przed gwa town mierci , tote stan natury poprzedza utworzenie w adzy pa stwowej, pow ci gaj cej naturalne, egoistyczne pop dy ludzkie. Umowa spo eczna strony umowy wszystkie jednostki (suweren nie jest stron ) Ludzie przekazuj ca swoj w adz nieograniczona w adza suwerena Ludzi wi e osoba suwerena nie ma suwerena nie ma umowy. Wraz z powstaniem pa stwa usta naturalna wolno ludzi (pojawi o si ycie spo eczne, prawo, w asno , nowe regu y ochrony ycia i gospodarki) Pa stwo absolutne - wladza niograniczona, nipodzielna, nie zale na, tutaj jednostka zrzeka si wszystkich swoich uprawnie , tylko absolutne pa stwo jest w stanie okie zn naturalny egoizm cz owieka, monarchia gwarantem w asno ci

y y

Tylko do w adcy nale y decyzja jakich doktryn mo na uczy ludzi, tylko suweren mo e reprezentowa swoich poddanych (negacja parlamentaryzmu) Absolutyzm jest korzystny dla jednostek, zapewnia
o ad i bezpiecze stwo, o wolno kapitalistyczn , tutaj mo na skutecznie gospodarowa ; M dry w adca nie b dzie nigdy tyranem. Zobowi zanie spo ecze stwa do pos usze stwa trwa dopki w adca jest w stanie je ochrania .

y y

Zwolennik monarchi absolutnej, zwolennik umowy spo ecznej, cz owiek z natury z y. Zwolennik gospodarki wolnorynkowej, zwolennik prywatnej w asno ci, przeciwnik nieposlusze stwa

obywatelskiego (chyba,

e w adca straci zdolno zzapewniania bezpiecze stwa poddanym), zwolennik praw naturalnych, przeciwnik egalitaryzmu, religia spoiwo narodu wspolnoty, podporz dkowanie koscio a pa stwu, stan natury wrogi cz owiekowi, zwolennik racjonalizmu

John Locke XVII w., twca nowo

y y y y

ytniego empiryzmu liwo ci, ludzie tam s nie zdemoralizowani, wolni,

Stan natury to okres powszechnej szcz rwni

Twierdzi i cz owiek pochodzi od boga i cz owiek jest z natury dobry (optym. antropologicz.)
Ludzie podporz dkowywali si prawu natury dzi ki rozumowi, ktry jest jego rd em Prawa naturalne, to podmiotowe prawa cz owieka o Zachowanie swojej w asno ci ( ycia,mienia,w asno ci) o Karanie ami cych je Przes ank powstania pa stwa by a konieczno karania przest pcw, bo w sposb niedoskona y wykonujemy prawa natury, a na dodatek istnieje ryzyko zam tu z powodu s dzenia w asnych spraw U Locka umowa spo eczna sk ada si z 2 etapw o Etap 1 tworzy si spo ecze stwo obywatelskie o Etap 2 spo ecze stwo powo uje w adze Zerwanie etapu 2 (obalenie rz du), powoduje, e ludzie wracaj do etapu 1, a nie jak u Hobbsa do stanu natury. Ka dy cz owiek przekazuje spo ecze stwu (pol/obyw) ca a swoj drug naturaln w adz (s dzenie i karanie), dzi ki temu mo li jest korzystanie z w asno ci i pokoju. Pa stwo ma by str em o Tre umowy determinuje funkcj pa stwa o o o

y y y

y y y y y

o Locke chcia zapobiec absolutyzmowi, tote podzieli w adz monarsz (w adza ustawodawcza, wykonawcza rz dzenie i s downictwo oraz federacyjna MSZ) Najwy sza jest ustawodawcza, inne pochodz od niej i s jej podleg e, nie jest jednak suwerenna wobec jednostki; Parlament powinien reprezentowa jak najwi kszy odsetek spo ecze stwa, decydowa wi kszo ci , jednak wybory powinny by cenzusowe. Opr wobec w adzy ami cej prawa jest z em ostatecznym Rwno wobec praw naturalnych nie oznacza rwno ci wobec prawa pozytywnego, tym broni interes w adzy reprezentuj cej interes bogatych.

Gwarancja bezpiecze stwa uprawnie naturalnych jednostki Nie ingeruje w p aszczyzny wolno ci, gospodarki, kultury Pa stwo-stra nik w asno ci (w asno wi ta i nienaruszalna) Pa stwo nie mo e narusza uprawnie naturalnych jednostki

Postulat tolerancji w tym religijnej, zwolennik umowy spo ecznej, zwolennik ograniczenia interwencjonizmu pa stwowego, zwolennik podzia u w adzy, zwolennik wolno ci jednostki i indywidualizmu, twierdzi ludzie s z natury rwni, zwolennik liberalizmu, zwolennik prywatnej w asno ci te i leseferyzmu, zwolennik koncepcji praw naturalnych, przeciwnik zasady rwno ci wobec prawa, stan natury jest przyjazny cz wiekowi, zwolennik utalitaryzmu,

Montesquieu

XVIII z pochodzenia arystokrata, prawnik

y y y y y y y y

By przekonany o relatywnym charakterze (duchu praw) prawa: zale y od po o enia geograficznego, klimatu, warunkw ycia itp

Nie ma 2 identycznych ustrojw politycznych Relatywizm ustrojw wyrasta z historyzmu, totez relatywizm zjawisk wyklucza ustj idealny
Rozumno praw natury le y w ich relatywno ci Teori swoj opiera na historyzmie i racjonalizmie, bo cz stym b dem prawodawcw jest lekcewa enie natury narodw Istot pa stwa powinna by polityczna wolno obywateli polega ona na mc czyni to, czego sie powinno chcie Prawodawstwo powinno cechowa si umiarem, prawo nie mo e by o zbyt totalne, formalne, mnogie, rwne; Tak samo w adza: trzeba by by a kontrolowana przez systemem hamulcw i si wzajemnie si rwnowa cych, potrzeba ram instytucjonalnych, bo ka dy cz owiek sk onny jest do nadu ywania w adzy poniewa ka da w adza demoralizuje dokonuje systematyki ustrojw wg natury rz du (istota pa stwa) i jego zasad (dzia anie): o republika ski demokracja ca o ludu, o arystokracja cz ), o monarchistyczny i despotyczny; Demokracja jest nierealna, jej zasadami s cnota i skromno , s rzadkie wi c nie mog by podstaw ustroju, tak e rwno praw (nieroztropne jest jednak dopuszczenie do rz dw biedoty); Optymalna jest republika arystokratyczna, jej zasad jest umiarkowanie, powinna opiera si na szerokiej podstawie spo ecznej (jednak jest realny tylko w pa stwach ma ych, wymaga wysokiego poziomu moralno ci od elity) Natur despocji s rz dy jednostki, prawo jest jej wol , zasad jest strach, nale y j zwalcza , obali (droga reform). Natur monarchii s rz dy prawa a zasad honor, jest synonimem umiarkowania, miar wolno ci i praworz dno ci. Tam dla despotyzmu jest parlament, monarcha pow ci ga dania mot ochu, strze e interesw stanowych i narodowych. W pa stwie s trzy sfery aktywno ci: ustawodawcza, wykonawcza i s dowa, ich rozdzia jest gwarancj wolno ci. Parlament jako przedstawiciel spo ecze stwa powinien stanowi prawa (bo lud nie mo e tego czyni osobi cie), W adza wykonawcza to monarcha + powo ywani przez niego ministrowie, S downicza to niezawis e trybuna y (z krtkimi kadencjami). Dzia anie nie jest odseparowane, wzajemnie si uzupe niaj , kontroluj i hamuj ; hamulcem wewn trznym dla parlamentu jest jego dwuizbowa struktura, izba ni sza z wyborw cenzusowych, wy sza dziedziczna (walka arystokracji z ludem), istotne s tak e krtkie kadencje; monarcha ma prawo zwo ywania i odraczania posiedze parlamentu, prawo weta (gdyby parlament chcia ograniczy w adz wykonawcz ), odpowiedzialno ministrw przed parlamentem, krla nie; s dy s ustami prawa, egzekucja nale y do monarchy; Dokona sformu owania zasad liberalizmu arystokratycznego, bez szlachty monarchia jest niemo liwa jest ostoj honoru, podstawowe has a to wolno polityczna, praworz dno , nierwno prawa, relatywizm konwencji ustrojowych i spo ecznych i koncepcja prawa jako zjawiska spo ecznego

y y y y y y y y

Zwolennik demokracji (ale ona jest nierealna), Monteskiusz zwolennik monarchii = synonim umiarkowania, m. Konstytucyjna, przeciwnik absolutyzmu, zwolennik republiki arystkokratycznej, zwolennik relatywizmu ustroju, zwolennik systemu parlamentarnego, zwolennik rz dw prawa,

zwolennik podzia u w adzy, zwolennik wolno ci jednostki, ludzie s z natury rwni, zwolennik liberalizmu, zwolennik praw naturalnych, zwolennik relatywizmu prawa, historyczny aspekt ksztaltowania sie wolno ci, rozumienie konieczno ci historycznej, pochwala arystokracj , postulowa pacyfizm programowy, zwolennik racjonalimu, postulat tolerancji w tym religijnej.

Jean Jacques Rousseau: (1712 1778)

y Spo ecze stwo oszukuje i demoralizuje ludzi a cz owiek w stanie natury by istot dobr , nie czu potrzeby ycia spo ecznego, mia skromne wymagania i obce mu by y nami tno ci (nie by o pychy, ktra wg Hobbesa popycha ludzi pierwotnych do konfliktw) Cz owiek zrzesza si w gromady z powodu kl sk elementarnych, to spowodowa o e sta si amatorem wygody, decyduj cy by rozwj metalurgii i rolnictwa, powsta a w asno prywatna ktra jest przyczyn nierwno ci i stanu wojny; W ten sposb powsta a spo eczno polityczna przy pomocy umowy pa stwo mia o chroni s abych, jednak bogaci ich oszukali gdy pojawi a si potrzeba powo ania przywdcy; uwa a, e powrt do stanu pierwotnego jest niemo liwy i niewskazany, nale y jednak usun n dz i niesprawiedliwo przez powrt do zasad umowy. Szuka idealnej, wzorcowej formy, ktra by aby zgodna z naturalnym poczuciem sprawiedliwo ci, umowa przynosz ca straty (wolno ) jednostce i spo ecze stwu by aby sprzeczna z natur i zdrowym rozs dkiem, tak wi c ka dy z osobna oddaje swoj wolno i moc pod kierownictwo woli powszechnej. Naturalna wolno zmienia si w wolno cywilizowan , egalitarn , oddaj c swe przywileje i dobra dostaje je z powrotem chronione przez prawo, wolno jest wi c rozwini ta, bo podkre la zasad suwerenno ci ludu. Jej niezbywalno jako prawa naturalnego, tak e niemo liwa jest delegacja na reprezentanta; jest tak e niepodzielna, zawsze dotyczy ca o ci narodu, jednak mo liwy jest rozdzia samych funkcji w adzy, odrzuca podzia w adz Montesqieu. Wola powszechna musi oznacza wol wi kszo ci, gdy spo ecze stwo mo e si myli co do swego dobra. By przeciwny partiom politycznym, ktre reprezentuj partykularne interesy; ustawy s wa ne tylko gdy s wydane z woli powszechnej, to tylko zapewnia wolno . Wa n cech suwerenno ci jest kontrolowanie rz du: rz d demokratyczny oznacza, e wszyscy i tworz i wykonuj prawa, jednak grozi to dominacj interesw prywatnych nad oglnymi, sprzeciwia si porz dkowi naturalnemu, zak ada ci g e zwo ywanie na zgromadzenia, rwno ekonomiczn , jest dobry tylko dla bogw. Rz d monarchiczny cz sto nie daje si pogodzi z zwierzchno ci narodu, krlowie d do absolutyzmu i realizacji w asnych interesw, brak ci g o ci rz du, dziedziczno za skazuje na rz dy potworw i g upcw, oznacza najwi ksze ci ary podatkowe (nadaje si do krajw zamo nych); lud mo e ka d w adz obali kiedy zechce, nie jest to umowa nieodwo alna; zach ca w adc do ingerowania w wielk w asno i niwelowania dysproporcji, upowszechnienia w asno ci,

y y y

Russo, zwolennik demokracji, ale nierealna wq niego, przeciwnik absolutyzmu i zwolennik republiki arystokratycznych, zwolennik umowy spolecznej, przeciwnik podzia u w adzy, zwolennik wolno ci jednostki, cz owiek jest z natury dobry, relatywizm prawa,