Hiszpania

Informacje oglne
Stolica: Madryt Powierzchnia: 504,8 tys. km2 Ludno: 39,3 mln mieszk. (1997) Jzyki urzdowe: hiszpaski, w kilku regionach rwnorzdnie kataloski, baskijski, galisyjski Jednostka monetarna: peseta wito narodowe: 12 padziernika (odkrycie Ameryki 1492) Podzia administracyjny: 17 regionw autonomicznych, skupiajcych 50 prowincji Granica: z Portugali, Francj, Andor, Gibraltarem oraz Marokiem

Informacje polityczne
Gowa pastwa: Alfonso Carlos Victor Juan Maria de Borbn y Borbn Szef rzdu: Jos Maria Aznar Izba wysza parlamentu: Senat (Senado) Izba nisza parlamentu: Kongres Deputowanych (Congreso de los Diputados) Partie: Partia Ludowa (PP) 183, Hiszpaska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) 125, Konwergencja i Zwizek (CiU) 15, Zjednoczona Lewica (IU) 8, Baskijska Partia Nacjonalistyczna (PNV) 7, Koalicja Kanaryjska (CC) 4, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny (BNG) 3, Eusko Alkartasuna (EA) 1, inne 3

WARUNKI NATURALNE
Hiszpania jest krajem wyynno-grskim; centr. cz zajmuje Meseta Iberyjska (pow. 210 tys. km2; rednia wys. ok. 600 m), jedna z najwikszych wyyn Europy; od pn. Meset Iberyjsk ograniczaj G. Kantabryjskie (Pea de Cerredo, 2648 m), od wsch. G. Iberyjskie (Moncayo, 2313 m), od pd. gry Sierra Morena (do 1322 m); przez rodek Mesety, z pd.-wsch. na pn.-zach., cign si G. Kastylijskie, zw. te Kordylier Centr. (Almanzor, 2592 m), dzielce j na kotliny Starej Kastylii i Nowej Kastylii. Najwysze acuchy grskie Hiszpanii nale do systemu fadowa alp.; s to Pireneje (Aneto, 3404 m), ktrymi biegnie granica z Francj, G. Betyckie na pd. (Mulhacn, 3478 m) oraz znacznie nisze G. Kataloskie (Tur del Home, 1712 m), zamykajce od pd.-wsch. Kotlin Aragosk. Dwie due niziny Hiszpanii to Niz. Andaluzyjska, odwadniana przez Gwadalkiwir oraz Kotlina Aragoska, odwadniana przez Ebro. Wyspy Baleary, przeduenie G. Betyckich, s oddalone od rdziemnomor. wybrzey Hiszpanii 60 do 300 km; W. Kanaryjskie le na O. Atlantyckim, w odlegoci ok. 1000 km od Hiszpanii i ok. 100 km od wybrzey Maroka; s one pochodzenia wulk., a na najwikszej wyspie Teneryfie, znajduje si najwyszy szczyt Hiszpanii czynny wulkan Pico de Teide (3718 m). Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeach mor. (na pd. i wsch. typu rdziemnomor.), we

wntrzu kraju kontynent.; rednia temperatura w styczniu od poniej 0C w Pirenejach i 37C na obszarze Mesety Iberyjskiej do 1012C na wybrzeach i Balearach oraz 18C na W. Kanaryjskich; rednia temperatura w lipcu od poniej 15C w Pirenejach i 1820C na wybrzeach pn., do 2427C na wikszej czci obszaru kraju i do 29C na Niz. Andaluzyjskiej; roczna suma opadw 300500 mm, na pn.-zach. ponad 1000 mm, w grach miejscami do 2000 mm. Najwiksze rzeki Hiszpanii to Ebro (910 km), naleca do zlewiska M. rdziemnego oraz Duero, Tag, Gwadiana i Gwadalkiwir, nalece do zlewiska O. Atlantyckiego; rzeki s wyzyskiwane g. do nawadniania oraz w celach energ.; due wahania przepyww uniemoliwiaj transport wodny i eglug jedynie Gwadalkiwir jest eglowny w dolnym biegu. Naturalna szata rolinna zostaa zniszczona, m.in. wskutek wypasu owiec; jej miejsce zajmuj uprawy i pastwiska oraz wtrne formacje krzewiaste, m.in. typu makii. Lasy zajmuj ok. 30% pow. kraju, najwiksze kompleksy lene znajduj si w pn., wilgotnej czci Hiszpanii (lasy liciaste i mieszane); na pd.-zach. przewaaj lasy dbowe z dbem korkowym. Due obszary Hiszpanii zajmuj gleby grskie, w kotlinach Mesety Iberyjskiej przewaaj gleby brun., a na pd. czerwone; najyniejsze s gleby aluwialne w dolinach rzek, zw. na wschodzie.

GOSPODARKA
Hiszpania jest zaliczana do grupy pastw wysoko rozwinitych; warto produktu krajowego brutto (1991) wynosia 527 mld dol. USA (przecitne roczne tempo wzrostu 198091 3,1%); produkt krajowy brutto wynis 1991 na 1 mieszk. 13 508 dol. USA by jednak o 2060% niszy ni w innych krajach Europy Zach.; struktura tworzenia produktu krajowego brutto: usugi 55%, przemys i budownictwo 40%, rolnictwo 5% (1989). W 198190 najbardziej dynamicznie rozwija si sektor usug, w tym turystyka, ktrej due znaczenie wyraa si m.in. w kierunkach migracji wewn. 198190 najwysze saldo migracji osigny Andaluzja, Baleary, W. Kanaryjskie i Walencja, regiony skupiajce najbardziej znane or. turystyczne. Hiszpani charakteryzuj due dysproporcje regionalne w rozwoju gosp., najwyszy poziom osigny regiony: Madryt, Katalonia, Baleary, Aragonia i La Rioja, najniszy Estremadura, Kastylia-La Mancha i Andaluzja. Kryzys gosp. (zw. restrukturyzacja przemysu) dotkn w najwikszym stopniu regiony pn. Baskoni, Asturi i Kantabri; najubosze regiony Hiszpanii otrzymuj pomoc od Wsplnoty Europejskiej. W gospodarce Hiszpanii bardzo du rol odgrywa obcy kapita, inwestycje amer., niem., franc. i bryt. doprowadziy do szybkiego uprzemysowienia Hiszpanii (zw. 196575) oraz rozbudowy bardzo nowocz. infrastruktury turystycznej.

LUDNO
Liczb ludnoci Hiszpania jest zbliona do liczby ludnoci Polski. Kraj wielonarodowociowy Hiszpanie 73% ludnoci, Kataloczycy 18%, Galisyjczycy 6%, Baskowie 1,5%. Okoo 75% ludnoci posuguje si jzykiem kastylijskim (hiszp.); jzykami o duym zasigu s kataloski (Katalonia, Walencja, Baleary), baskijski (Baskonia, Nawarra), oraz galisyjski (Galicia). Wyznania: katolicy 97%, protestanci 0,4%, pozostae 2,6%. Nierwnomierno rozmieszczenia ludnoci pogbia si, zwiksza si koncentracja ludnoci na wybrzeach, zw. rdziemnomor., natomiast stopniowo wyludnia si wntrze kraju; najwysze wskaniki gstoci zaludnienia na 1 km2 charakteryzuj prowincje w Baskonii (Vizcaya 519 osb, Guipzcoa 339 osb), Katalonii i Walencji oraz W. Kanaryjskie, natomiast najnisze prowincje w Aragonii (Teruel 10 osb, Huesca 13 osb) i Kastylii-Len (Soria 9 osb). Ponad 75%

ludnoci mieszka w miastach; najwiksze m.: Madryt (3,1 mln, 1990), Barcelona (1,7 mln), Walencja (758 tys.), Sewilla (678 tys.), Saragossa (593 tys.), Mlaga (560 tys.). Tempo wzrostu liczby ludnoci 198591 wynosio 0,2% rocznie; wskanik przyrostu naturalnego maleje (z 12,5 1965 do 1,7 1990) w wyniku zmniejszania si stopy urodze (z 21 1965 do 10,2 1990). Emigracja maleje, zwiksza si natomiast imigracja, g. z Portugalii, Afryki i Azji Pd.; liczb pracownikw cudzoziemskich szacuje si na 408 tys. (1990). Ponad 50% ludnoci zawodowo czynnej pracuje w usugach, 31% w przemyle i budownictwie, 10% w rolnictwie. Kryzys gosp. lat 80. spowodowa znaczn redukcj zatrudnienia w przemyle i w konsekwencji wzrost bezrobocia; wskanik bezrobocia wynosi 18% (1992) najwyszy w Europie Zachodniej.

USTRJ POLITYCZNY
Dziedziczna monarchia parlamentarna; konstytucja z 1978; gow pastwa jest krl (od 1975 Jan Karol Burbon), ktry powouje premiera i na jego wniosek czonkw rzdu, jest nacz. dowdc si zbrojnych, podpisuje ustawy, stosuje prawo aski i moe rozwizywa parlament. Wadza ustawodawcza naley do 2-izbowego parlamentu (Kortezw Generalnych) zoonego z Kongresu Deputowanych i Senatu; obie izby pochodz z wyborw powszechnych i bezporednich; Kongres (350 cz.) jest wybierany wg systemu proporcjonalnego, 208 cz. Senatu za wg systemu wikszociowego przy zachowaniu zasady rwnej reprezentacji wszystkich prowincji; ponadto ok. 40 senatorw wybieraj zgromadzenia ustawodawcze regionw. Do parlamentu naley ustawodawstwo, uchwalanie budetu pastwa, kontrola dziaalnoci rzdu, wyraanie zgody na ratyfikacj niektrych umw midzynarodowych. Wadza wykonawcza naley do rzdu, ktry kieruje polityk wewn., zagr. oraz obronn pastwa; rzd ponosi polit. odpowiedzialno przed Kongresem Deputowanych, ktry moe doprowadzi do ustpienia rzdu, wybierajc nowego premiera. Wymiar sprawiedliwoci sprawuj niezawise sdy; najwysz instancj rozbud. systemu sdowego jest Trybuna Najwyszy; organem zapewniajcym niezawiso sdw jest powoywana przez krla Rada Gwna Wadzy Sdowej; sdziowie wyszych sdw s powoywani przez krla, pozostali przez Rad G.; zgodnoci prawa z konstytucj zajmuje si Trybuna Konstytucyjny, powoywany przez krla na 9-letni kadencj. Hiszpania dzieli si na 50 prow. w ramach 17 regionw (wsplnot) autonomicznych, z ktrych kady ma wasny statut, zgromadzenie ustawodawcze (parlament) i organ wykonawczy (rzd).

rda: Encyklopedia Multimedialna PWN Pastwa wiata, Zdjcia z Internetu [rne strony, m.in. www.dookolaswiata.pl]