Akademia Morska w Szczecinie Instytut Inynierii Transportu

Zakad Techniki Transportu

Instrukcja do wicze laboratoryjnych z przedmiotw

Materiaoznawstwo i Nauka o materiaach

Badania makroskopowe elementw metalowych

Opracowali: dr in. Jarosaw Chmiel mgr in. Joanna Tuleja

Szczecin - wrzesie 2008

Wprowadzenie
Badania makroskopowe polegaj na obserwacji powierzchni prbki okiem nieuzbrojonym lub przy powikszeniach nie wikszych od 20x. Materiaem obserwacyjnym do bada s powierzchnie odpowiednio przygotowanych prbek. Prbki te maj posta: przekrojw elementw (metodyka przygotowania: patrz instrukcja do wiczenia Wprowadzenie do bada materiaowych); przeomw - tym przypadku mwimy o badaniach fraktograficznych; wycinkw powierzchni elementw.

Ze wzgldu na znaczenie informacji uzyskiwanych podczas bada makroskopowych, wyodrbni mona dwa rodzaje cykli badawczych: Badania, ktrych celem jest uzyskanie informacji o budowie wewntrznej elementw metalowych. Obserwujc przekroje lub celowo wykonane przeomy metali uzyskuje si informacje o: strukturze pierwotnej odleww (rys. 1 i 2), budowie wknistej po przerbce plastycznej (rys.3 i 4 ), niejednorodnociach natury mechanicznej (np. lokalny zgniot) lub cieplnej (np. strefy wpywu ciepa zcza spawanego) (rys.5 i 6); niecigociach wewntrznych (rzadziznach, pcherzach, pkniciach) (rys. 2, 7, 8); wtrceniach niemetalicznych (rys. 9 ), gruboci warstw nawglanych i hartowanych powierzchniowo, wielkoci ziarna w materiale (rys.2), niejednorodnoci skadu chemicznego (patrz prba Baumanna rys. 10), waciwociach plastycznych i charakterze przeomu (plastyczny, kruchy, mieszany) powstajcego w rnych warunkach (rys. 11, 12, 13). Informacje te przydatne s m.in. do szybkiej oceny jakoci wykonania wielu rodzajw zabiegw technologicznych. Obserwacje wizualne mog by wspomagane przez zastosowanie odczynnikw trawicych powierzchni prbki i uatwiajcych dostrzeenie wybranych szczegw budowy materiau.

Badania, ktrych celem jest ustalenie przyczyn awarii. Obserwujc powierzchni elementu lub powierzchni przeomu powstaego podczas awarii ustala si: jaki rodzaj obcie spowodowa zniszczenie, jaki by przebieg procesu niszczenia (punkt pocztkowy, kierunki rozwijania si, przybliona prdko niszczenia, przypuszczalna temperatura materiau w momencie awarii itp.) jaka moga by pierwotna przyczyna awarii.

W wielu przypadkach obserwacje makroskopowe dostarczaj wystarczajcych informacji do uzyskania odpowiedzi na powysze pytania, wielokrotnie jednak zachodzi konieczno wykonania dodatkowych bada innymi metodami.

Cel wiczenia
Zapoznanie si z gwnymi cechami budowy wewntrznej elementw metalowych na podstawie obserwacji makroskopowych przekrojw i przeomw oraz prb laboratoryjnych. Zapoznanie si z wybranymi technicznymi przypadkami zniszcze elementw metalowych i prba analizy przyczyn ich powstania.

Wymagania 1. Metodyka przygotowania prbek do bada makroskopowych 2. Gwne rodzaje cykli bada makroskopowych. 3. Informacje uzyskiwane podczas bada makroskopowych. 4. Gwne rodzaje przeomw wystpujcych w metalach, ich budowa i warunki powstawania. 5. Zjawisko zmczenia materiau i budowa przeomu zmczeniowego. 6. Zasada, cel i wykonanie prby Baumanna

Literatura pomocnicza
1. Prowans St.: Materiaoznawstwo PWN 1980, rozdz. 3.3 (str.126 128) i 4.2.1 (str. 155 158); 2. Drewnowski A.: Formy zomw i zniszcze konstrukcji metalowych 3. Domke W: Vademecum Materiaoznawstwa

Wykonanie wiczenia
Uwaga 1: wskazane jest zaopatrzenie si w owki do rysowania i gumk krelarsk. Uwaga 2: Szkice wykonywa w wielkoci naturalnej lub w skali zaleconej przez prowadzcego. Rysunki rozmieci w kolumnie po lewej stronie arkusza, praw pozostawiajc na opis i komentarze.

1. Pod kierunkiem prowadzcego sporzdzi szkice wskazanych prbek, typowych dla obserwacji szczegw budowy wewntrznej takich jak: struktura pierwotna odleww budowa wknista wyrobw po przerbce plastycznej wady wewntrzne (pcherze, pknicia, wtrcenia niemetaliczne) warstwy powierzchniowe (nawglane, hartowane powierzchniowo) strefy wpywu ciepa w zczach spawanych.

2. Pod kierunkiem prowadzcego sporzdzi szkice wskazanych prbek, ilustrujcych typowe przypadki zniszcze czci maszyn.

3. Na wskazanych przez prowadzcego prbkach wykona praktycznie prb Baumanna. Dokona interpretacji wynikw, sporzdzon odbitk zaczy do sprawozdania.

1.

Obserwacje makroskopowe przekrojw elementw metalowych

Rys. 1. Struktura piewrotna odlewu widoczna strefa promieniowo uoonych krysztaw supkowych oraz rzadziny w czci osiowej

Rys. 2. Struktura piewrotna odlewu cinieniowego ze stopu Al widoczne zrnicowanie wielkoci ziarna w zalenoci od moduu krzepnicia odlewu.

Rys. 3. Budowa wknista w odkuwce koa zbatego. Ukad pasm zanieczyszcze odwzorowuje kierunki pynicia materiau podczas kucia.

Rys.4. Budowa wknista w rubach maszynowych wykonywanych metodami obrbki skrawaniem (grna) i obrbki plastycznej (dolna). Widoczny niekorzystny ukad wkien w bie grnej ruby.

Rys. 5. Spoina pachwinowa widoczny ukad ciegw i strefa wpywu ciepa

Rys.6. Zcze krzyowe widoczne 4 strefy wpywu ciepa przy spoinach pachwinowych oraz lady korozji nastyku blach

Rys. 7. Skupisko pcherzy i wtrce niemetalicznych w odlewie

Rys. 8. Pknicie osiowe w prcie kutym swobodnie.

s Rys. 9. Przykad wtrcenia niemetalicznego zaulenie w zczu spawanym.

Rys. 10. Niejednorodno skadu chemicznego zrnicowanie stenia siarki okrelone metod Baumanna. Widoczne zaciemnienie w miejscach obecnoci siarczkw.

Ocena rozmieszczenia wtrce siarczkowych metod Baumanna Do najczciej stosowanych metod badania makroskopowego naley prba Baumana na rozkad siarczkw. Prb Baumana stosuje si w celu okrelenia rozmieszczenia w stali zanieczyszcze siarczkowych, a jednoczenie ukadu wkien czci stalowej, wykonanej drog obrbki plastycznej.

10

Do prby przygotowujemy poduny przekrj ruby, nitu lub innej czci uksztatowanej przez kucie lub walcowanie. Uzyskany przekrj dokadnie szlifujemy i polerujemy na coraz drobniejszych papierach ciernych. Przygotowan powierzchni prbki zmywamy wod i odtuszczamy alkoholem. Nastpnie przygotowujemy pytk szklan i kadziemy na niej kartk papieru fotograficznego emulsj do gry. Papier fotograficzny naley uprzednio moczy od 3 do 4 minut w 3% roztworze wodnym kwasu siarkowego. Na tak przygotowany papier kadziemy prbk wypolerowan powierzchni do emulsji, zwracajc uwag by szczelnie do niego przylegaa. Po upywie 3 do 5 minut zdejmujemy prbk, a papier puczemy w czystej wodzie. Nastpnie odbitk naley utrwali przez okoo 10 minut w zwykym utrwalaczu fotograficznym, przemy w wodzie i wysuszy. Powstajcy w wyniku reakcji chemicznych siarczek srebra ma zabarwienie ciemnobrunatne i wykazuje na odbitce miejsca uoenia wtrce siarczkowych (przewanie midzy wknami struktury). Prba Baumana umoliwia take wykrycie pozostaoci jam usadowych pcherzy oraz fosforu w stali. Fosfor reaguje z emulsj papieru bromowo srebrnego, powodujc powstawanie jasnotych punktw odpowiadajcych skupieniom fosforkw.

Prba rtciowa

Prba rtciowa jest badaniem ujawniajcym naprenia wasne powstae w wyniku obrbki plastycznej na zimno przede wszystkim w mosinych prtach, rurach. Odpowiednio przygotowan prbk odtuszcza si i odtlenia (wytrawianie w roztworze wodnym 40% HNO3 albo 15% H2SO4) oraz przemywa wod i osusza. Nastpnie poddaje si przez 25 30 minut dziaaniu roztworu azotanu rtci (10g HgNO3, 10 ml HNO3, 1000ml H2O), przemywa wod i usuwa wytrcon na powierzchni rt. Brak widocznych makroskopowo pkni na powierzchni prbki dowodzi, e materia wolny jest od napre wasnych. Wystpienie pkni (korozja napreniowa) na powierzchni prbki dowodzi obecnoci napre wasnych.

11

Badania makroskopowe przeomw

Rys. 11. Przeom kruchy z widocznymi pkniciami wtrnymi

Rys. 12. Przeom kruchy przebiegajcy przez pasmowe skupiska zanieczyszcze siarczkowych w stali

12

Rys. 13. Przeom plastyczny typu lamellarnego skutek pasmowego uoenia zanieczyszcze w stali

Rys. 14. Przeom zmczeniowy w grnej czci widoczna strefa muszlowa

13

Rys. 15. Przeom zmczeniowy ramienia korbowodu widoczna strefa muszlowa zajmujca ok. 80% powierzchni przeomu.

Rys. 16. Zmczeniowe uszczenie powierzchni elementw oyska tocznego pod wpywem cyklicznie dziaajcych naciskw powierzchniowych (pitting) pow. 10x

14