Polskie Slownictwo Fotograficzne

Polskie Slownictwo Fotograficzne
Uppsala Universitet Slaviska Institutionen
Per Backman Polskie sownictwo fotograficzne.

Zmiany 1920 - 1989.
Tre.
1. Wstp. 2. Periodyzacja i zarys rozwoju fotografii w latach 1920 - 1989. 3. Materiay wiatoczue. 3.1 Pyta fotograficzna. 3.2 Bona fotograficzna. 3.3 Rne rodzaje bon. 4. Aparat fotograficzny, jego czci i przybory. 4.1 Czci i przybory aparatu fotograficznego. 5. Ciemnia i sprzt ciemniowy. 6. Wnioski. 7. rda.
1. Wstp
Kto czyta polskie czasopisma i ksiki fotograficzne z okresu midzywojennego, na pewno zauway, e sownictwo zawarte w nich w pewnym stopniu si rni od tego, ktre jest obecnie uywane. Te rnice dotycz czsto podstawowych poj w fotografii, a nawet samego aparatu fotograficznego. Nieraz s tak znaczne, e mog spowodowa nieporozumienia. W niniejszej pracy podejm prb przedstawienia najwaniejszych zmian spord tych, ktre zaszy w polskim fachowym sownictwie fotograficznym od 1920 r., kiedy skoczya si wojna polsko-sowiecka, do 1989 r., kiedy
http://hem.fyristorg.com/pbackman/psf.htm[2011-11-01 16:13:00]
upad system komunistyczny w Polsce. Zajm si tylko takimi wyrazami, ktre s znane wrd wikszoci fotografujcych i sprbuj wyjani przyczyny tych zmian w sownictwie. Miaem do dyspozycji tylko ma cz polskiego pimiennictwa fotograficznego, ale jednoczenie taka, ktra zawiera teksty wszystkich waniejszych autorw w tej dziedzinie. Artykuy w czasopismach pochodz prawie zawsze od tych samych pir, autorw ksiek jest te niewielu. "LA REVUE FRANAISE DE PHOTOGRAPHIE" zastanawia si nad chwiejnoc nomenklatury fotograficznej. Podnosi ona uywanie rwnolege synonimw, jak np. aparat, kamera zarzuca zbytni swobod w uywaniu sowa "fotografja" (dziaalno jako taka, obraz) i wytyka niechlujstwo jzykowe w terminologji. Widocznie i Francuzi zajmuj si tu spraw, tak piekc u nas. Bo czy nasze "zatrzaski i migawki","celowniki, wizjery, szukawki", filmy zwijane i bony zwojowe","wanienki, miski i kuwety","filtry i sczki","ciemnie i ciemnice" i setki innych pynnych i spornych terminw nie wymagaoby ujednostajnienia, ale takiego, ktregoby si wszyscy trzymali bez hodowania nadal zwyczajom regionalnym? Byy prby w tym kierunku, ale utkny i nadal kady pisze jak mu si podoba. (FP 1933/7,137)
2. Periodyzacja i zarys rozwoju technicznego fotografii w latach 19201989.

W tej pracy uywam bardzo potocznych wyrae lata dwudzieste, okres midzywojenny itp., eby okreli rne okresy w rozwoju sownictwa fotograficznego, cho to moe si wydawa niecise, kade dziesiciolecie daje do wyranie ograniczony etap rozwoju techniki fotograficznej, a okres midzywojenny, druga wojna wiatowa i czasy powojenne przedstawiaj zupenie odmienne warunki ekonomiczne, ktre miay wielki wpyw na rozwj fotografii. Sprbuj tu bardzo krtko opisa rozwj warunkw technicznych fotografii lat 1920-1989. Omijam wszelkie specjalistyczne dziedziny fotografii, skupi si jedynie na tych sprawach, ktry s, albo byy, dobrze znane wikszoci fotografujcych. Myl, e ten podzia na rwne dziesiciolecia stanie si przez to bardziej zrozumiay. W pierwszym dzisicioleciu po pierwszej wojnie wiatowej dominoway aparaty skadane na pyty, najczciej o formacie 9X12 cm. Materiaem negatywowym przewanie wtedy uywanym bya pyta szklana. Pyty te miay dosy nisk wiatoczuo, najwyej okoo 10 DIN, byy wraliwe na
wszystkie barwy oprcz czerweni (ortochromatyczne), chocia zarwno "wszechbarwoczue" (panchromatyczne), jak i barwne pyty ju istniay. Bony zwojowe byy niskiej jakoci pod wzgldem barwoczuoci, wiatoczuoci, stabilnoci podoa itp. Negatywy szklane byy najczciej kopiowane stykem na wietle dziennym. Nawietlano papier tak dugo, a srebro sczerniao, a potem poddawano je kpieli tonujco-utrwalajcej. Wanie dla tego fotografie sprzed lat trzydziestych czsto maj odcie brzowy. Wrd dowiadczonych fotografw, np. artystw fotografw, byy popularne tzw. techniki szlachetne. Polegay one w duym stopniu na rcznym manipulowaniu obrazem. Jednake te techniki nie bd tematem niniejszej pracy. Wielka ilo maych wytwrni wyrabiaa aparaty, pyty i papiery, produkcja bon jest bardziej skomplikowana, tylko wiksze wytwrnie byy w stanie je wyrabia, przewanie tylko jedn odmian. Te mniejsze fabryki zostay w cigu lat dwudziestych poczone w wiksze koncerny albo zniky. W Polsce od 1887 r.Zakady Piotra Lebedziskiego (od 1933 r. Foton) w Warszawie produkoway papiery fotograficzne. W pierwszej poowie lat dwudziestych podjto par prb uruchomienia produkcji pyt, ale skoczyo si to fiaskiem. Dopiero w 1926 r., gdy wytwrnia Alfa rozpocza produkcj takich pyt, zaistniaa rodzima produkcja materiaw negatywowych. W 1925 r. firma Leitz wypucia na rynek pierwsz Leic, maoobrazkowy, wysokoprecyzyjny aparat, w ktrym stosowano zwyk wstg kinematograficzn. Leica zdobya saw dziki reportaom ni wykonanym, a powoli zostaa akceptowana przez szerokie krgi fotografujcych. Najwiksz nowin w wiecie fotograficznym 1929 r. by na pewno Rolleiflex, dwuobiektywowa lustrzanka 6X6 cm na bony zwojowe. Dziki swej precyzyjnej konstrukcji sta si szybko bardzo popularny. Pomogo zapewne i to, e bony zwojowe zostay ulepszone. Na pocztku lat trzydziestych pojawia si wielka ilo maoobrazkowych aparatw fotograficznych, przewanie w formatach 3X4 cm i 4X4 cm (may Rolleiflex w 1931 r.). W 1932 r. koncern Zeiss-Ikon wypuci pierwszego konkurenta Leici, Contax, z wbudowanym dalmierzem. Popularno formatu 3X4 cm szybko zmalaa, a 24X36 mm przyj si jako standart. Najwiksz popularnoci cieszy si format 6X9 cm na bony zwojowe, na drugim miejscu znalaz si popularyzowany przez Rolleiflex format 6x6 cm. Aparaty o formacie 6X9 byy rne, od najtaszych skrzynkowych za par zotych po wysokoprezycyjne aparaty skadane za wieleset zotych. Aparat przecitnego fotoamatora by aparatem skadanym 6X9 cm, z do prostym obiektywem i migawk. Obok aparatw skadanych i skrzynkowych produkowano w rnych wersjach bardzo popularne dwuobiektywowe lustrzanki.
Nie ma w niniejszej pracy miejsca na opisywanie postpu w rozwoju aparatw fotograficznych. Tym nie mniej jednak trzeba wymieni kilka waniejszych konstrukcji. W 1933 r. wyprodukowaa firma Ihagee w Drenie pierwsz ma jednoobiektywow lustrzank na bon zwojow 4X6,5 cm, a w 1936 r. pojawia si model maoobrazkowy. W tym samym roku koncern Zeiss-Ikon wypucia Contax II i III; ostatni z nich pierwszy aparat z wbudowanym fotoelektrycznym wiatomierzem. W 1938 r. firma VEF w Rydze wprowadzia subminiaturowy aparat 8X11 mm Minox na rynek a jednoczennie pojawi si pierwszy aparat z automatycznym nastawieniem przysony Super Kodak Six-20 6X9 cm. Od 1933 r. produkowaa Alfa take bony, pod koniec lat trzydziestych asortyment by tak duy, e obejmowa nawet pyty czue na podczerwie, produkowane tylko przez nieliczne fabryki na wiecie. Bony wyrabiay w drugiej poowie lat trzydziestych take firmy Ero w Poznaniu i J. Franaszek w Warszawie. Pod koniec lat trzydziestych bona panchromatyczna w duym stopniu wypara ortochromatyczn. Normalne bony miay ju wiatoczuo 17 21 DIN, a w 1936 r. pojawiy si nowoczesne materiay barwne, odwracalne Agfacolor-Neu i Kodachrome. Z negatyww 6X9 cm jeszcze przewanie wykonywano odbitki stykowe, ale papier "gazowy" tzn. do nawietlenia wiatem sztucznym, gazowym, i do wywoywania, wypar "dzienny".Asortyment papierw fotograficznych by bogaty, produkowano rne typy, rne zabarwienia podoa, rne powierzchnie itd. Powikszanie negatyww stao si potrzebne przez stosowanie mniejszych formatw. W Polsce produkowaa powikszalniki firma J.Bujak we Lwowie. W caych latach czterdziestych dominowanych przez drug wojn wiatow, wszelki postp by w zasadzie wstrzymany, chocia wanie w czasie wojny wyszy pierwsze obiektywy z warstwami przeciwodblaskowymi i pierwsze barwne bony negatywowe w Niemczech i w Stanach Zjednoczonych. Po kapitulacji Niemiec przemys lea w ruinach, o surowce byo trudno. W Polsce sytuacja zaopatrzeniowa moe nie bya najgorsza, ale zmienia si wraz z wprowadzeniem komunizmu. Na przeomie lat czterdziestych i pidziesitych ruszya produkcja fotograficzna na wiecie w ogle. Pocztkowo produkowano przedwojenne modele, ale niedugo potem wprowadzono nowe. To, e Polska leaa we wschodnej sferze ekonomicznej, nie odcio j jeszcze od najnowszych postpw w dziedzinie techniki fotograficznej, bo produkcja NRD-owska bya wtedy jeszcze na dobrym poziomie. Problemem fotografw polskich by cigy brak potrzebnych towarw, co z kolei byo typow cech socjalistycznego systemu ekonomicznego. W latach pidziesitych dominoway wci aparaty na bony zwojowe ale
maoobrazkowe zaczynay je wypiera. Najwaniejsz nowoci staa si synchronizacja migawki z lamp byskow. W Polskich Zakadach Optycznych w Warszawie rozpoczto produkcje dwuobiektywowych lustrzanek 6X6 Start i maoobrazkowe Fenixy I i II. Powikszalniki teje firmy osigny wielki sukces w latach siedemdziesitych, i byy eksportowane na cay wiat. Fotografia w Polsce pozostaa przy czarno-biaa przez cay okres komunizmu.Aparaty maoobrazkowe z czasem zaczy dominowa scen fotograficzn. Krajowe wyroby wiatoczue nie byy na takim poziomie wiatowym, jak przed wojn, ale byy czciowo uzupenione wyrobami z NRD i ZSRR.
3. Materiay wiatoczue
W latach dwudziestych kiedy wci dominoway pyty szklane, najczciej uywano aparatw 9X12 cm. Bony byy mniej wiatoczue,mniej barwoczue, a podoe miay niestabilne i atwopalne. Byo take znacznie prociej produkowa pyty. Na przestrzeni lat trzydziestych sytuacja zupenie si zmienia. Bony byy pod kadym wzgldem ulepszone. wiatoczuo bya wielokrotnie podwyona, barwoczuo rozszerzona. Rwnoczenie pojawiy si nowe konstrukcje aparatw do bon zwojowych, ktre byy bardziej praktyczne w obsudze. Niektre z nich byy wysokoprecyzyjne, odpowiaday najwyszym wymaganiom. Wyszy take aparaty maoobrazkowe na bon 35mm, czyli tam kinematograficzn. Pyty szklane byy coraz czciej zastpowane przez bony cite tam, gdzie wiksze formaty jeszcze byy uywane. W okresie po drugiej wojnie wiatowej zniky pyty szklane zupenie. Uywane s przede wszystkiem bony zwojowe i maoobrazkowe, ktre owszem s stale ulepszane, ale maj niezmieniony ju ksztat. Jedyna znaczna nowo w tym okresie, to bony barwne.
3.1 Pyta fotograficzna

Pyta fotograficzna, to "negatywowy lub diapozytywowy materia wiatoczuy na podou szklanym..." (LATO,230) Klisza, to "dawna nazwa wiatoczuych materiaw negatywowych; gwnie
szklanych pyt wiatoczuych. Dzi okrelenie uywane potocznie."

(LATO,138)
klisza, Clich od. Matrice od. Negativ (MIKOLASCH, WITKOWSKI,24) W latach dwudziestych oba wyrazy wystpuj rwnolegle. Klisze dla zawodowcw i amatorw (Reklama firmy Agfa) (FP:1925/8) W podrczniku Agfy z poowy lat dwudziestych uywany jest wycznie wyraz pyta. Reklama D/H J. Segaowicz dla wyrobw Hauffa take jest dobrym przykadem tego, e oba wyrazy wystpuj obok siebie bez rnicy stylistycznej lub znaczeniowej. Hauff Pyty fotograficzne...Hauff-Neol... szczeglnie korzystnie dziaa przy uyciu klisz Hauff-Ultra-Rapid...FP 1925/8 Ju na pocztku lat trzydziestych przewaa wyraz pyta, wyraz klisza jest raczej uywany dla urozmaicenia jzyka. Przy odbieraniu klisz i odbitek wykonanych przez laboratorjum... a niej Do wywoywania pyt i filmw... oraz ...w formacie takim aby zmieci mona byo dwie lub cztery pyty. (MAKSYMOWICZ,8) Klisza ma tu te troch nisz warto stylistyczn, wywoan klisz odbiera laik z laboratorium, a pyt wywouje powany amator sam. Jeszcze na pocztku lat pidziesitych mg wyraz klisza wystpi jako wyraz fachowy; Zwyka klisza fotograficzna niejednakowo silnie reaguje na wszystkie barwy... (PKOSAWSKI 1954,13) Warto zwrci uwag na to, e chodzi tu o rodzaj pyty, ktry wwczas by przestarzay, a do zwykego fotografowania gorszy. Dzi klisza naley do jzyka potocznego, gdzie oznacza kady rodzaj materiau negatywowego. Pyty szklane nie s produkowane ju od koca lat szedziesitych.
3.2 Bona fotograficzna

Film fotograficznybona fotograficzna; materia wiatoczuy (czciowo promienioczuy) uywany w fotografii statycznej, skadajcy si z gitkiego podoa, z jednej lub kilku warstw emulsji halogenosrebrowej oraz z warstw
pomocniczych... (ILISKI, KREYSER, 39) film...2) perforowana bona do filmowania, rwnie do fotografowania,... W przypadku bony 35 mm jest to w zasadzie ten sam materia wiatoczuy, do celw fotograficznych pocity na odpowiedne odcinki i nazwany we waciwej terminologii fotograficznej bon maoobrazkow. (LATO:79) ...W gwarze amatorskiej "to", na czym si fotografuje, nazywane bywa rnie: rolka, bona, bonka, film i klisza. (BURZYSKI, 87) bony, Films (MIKOLASCH, WITKOWSKI, 7) Nie ma wyrazu film w polskim tekcie, Films w tym przykadzie jest niemieckim odpowiednikiem polskiegu bona. Co najmniej do lat pidziesitych oba wyrazy uywane s w znaczeniu gitkiego materiau negatywowego, trudno stwierdzi, czy jeden z nich czciej ni drugi. Co powinien wiedzie fotoamator o waciwociach filmw (KFG, 7778) Puszki "Correx" do wywoywania bon zwijanych...Samo zaoenie filmu do puszki odbywa si po ciemku... (KFG, 232) W latach trzydziestych wikszo wytwrni we swoich reklamach uywa wyrazu bona Szanuj polsk prac! Fotografuj wycznie na pytach i bonach "ERO"...
(FP:1936/4)
Bony fotograficzne Alfa daj 1 pewno 2 oszczdno 3 zadowolenie (WF

1935/1)
Wyraz film mona znale w tekstach w znaczeniu bony jeszcze w latach osiemdziesitych ale ju rzadko. Produkcja filmw na rynek zwaszcza w ostatnich latach nie pokrywaa popytu, a pomyle, e kiedy bony maoobrazkowe czy zwojowe mona byo dosta w kadym kiosku "Ruchu"... (JURZYK, 301) Od lat siedemdziesitych zaczyna si wyraz negatyw pojawia w znaczeniu nienawietlonego materiau zdjciowego. Negatywy barwne (TUSZKO, 345)
Negatywy Foto (KPLICZ, 343)
3.3 Rne rodzaje bon

Rne rodzaje bon rozrnia si midzy innymi ze wzgldu na ich konfekcjonowanie i format. Te rodzaje to: Bony maoobrazkowe (perforowana bona 35 mm szerokoci), bony zwojowe (bona z papierem ochronnym na szpulkach, dzi przewanie 6 cm szerokoci), bony pakietowe (bony pokrojone na arkusze,umieszczone w kasetach po 6 albo 12 sztuk), oraz bony arkuszowe (nieco grubsze, sztywniejsze bony, ktre zastpuj pyty szklane). Nazwy dwch pierwszych i najbardziej uywanych rodzajw ustaliy si po drugiej wojnie wiatowej, bony pakietowe nie byy produkowane po wojnie, a bony arkuszowe, ktre raczej nale do sfery fotografii zawodowej, bywaj rnie nazywane. Bona zwojowa, odmienna nazwa bona zwijana, take film zwojowy/zwijany, bya pocztkowo stosowana przede wszystkiem w dosy prostych aparatach. Pod wzgldem wiatoczuoci, barwoczuoci i stabilnoci podoa nie dorwnyway pytom. Wytwrnie produkoway przewanie tylko jeden gatunek bony zwojowej, np."Agfa Rollfilm", za to w wielkiej iloci formatw. Na przeomie lat dwudziestych i trzydziestych nastpi gwatowny rozwj techniczny. Bony zostay tak ulepszone, e odpowiaday nawet wysokim wymaganiom. Rwnoczenie wyszo na rynek wiele stosunkowo tanich, wysokoprecyzyjnych aparatw fotograficznych na bony zwojowe, n.p. Rolleiflex, Zeiss Ikonta itd. To spowodowao, e we fotografii amatorskiej i czciowo w zawodowej, bona zwojowa wypara pyt szklan w cigu paru lat. Na pocztku lat trzydziestych jest wic bona zwojowa wzgldn nowin, ktra jest rnie okrelana: Tryumfalny pochd bony zwojowej jest ju dzisiaj rzecz zupenie niezaprzeczon... (CYPRIAN 1934, 15) Nowoczesnym materjaem negatywowym jest bona (film), a to najczciej w postaci bony zwijanej... (CYPRIAN 1937, 26)
W powyszych przykadach ten sam autor uywa raz jednego okrelenia a raz innego, co jest bardzo naturalnym zjawiskiem w tamtym czasie. Dotyczy to take wyrazw bona i film . Inne okrelenie, ktre prawdopodobnie jest wynikiem ambicji "sowotwrczych" autora, to bona wstgowa, w podrczniku Jzefa witkowskiego: Bony wstgowe na cewkach... (WITKOWSKI, 36) Podrcznik ten zawiera sporo osobliwoci, take technicznych i chemicznych, nie naley wic sdzi, e okrelenie wstgowa byo powszechnie uywane. Okrelenie rzadkie w pimienictwie, lecz prawdopodobnie bardzo czste w mowie potocznej, to film rolkowy. To wyraenie jest bardzo bliskie jzykom obcym, tzn. niemieckiemu i angielskiemu Rollfilm, a chyba dlatego uwaane za obce, nisze. Film rolkowy 4X6 cm, uywany w kamerach 3X4 cm wystarcza na 16 zdj.
(KAMIENOBRODZKI, 228)
...e ju wkrtce bdziemy mieli krajowe bony rolkowe, z czasem filmpaki...

(KAMIESKI, 56)
W ostatnim przykadzie mona zauway niemiecki wyraz filmpak (Filmpack), bardziej spolszczonym odpowiednikiem jest bona pakietowa. W reklamach czsto w nawiasach podawano obcojzyczne, spolszczone polsk kocwk. Ju s do nabycia bony "Omega" i "Super-Omega" we wszystkich formatach, paskie (blockfilmy) i zwijane (rollfilmy)...., (reklama f-y Alfa) (FP 1933/9-10) Blockfilm jest angielskim odpowiednikiem niemieckiego Filmpack i polskiego bona pakietowa. Bona paska jest przede wszystkiem okreleniem bony arkuszowej (neim.Planfilm). Z tego te mona wywnioskowa, e w mowie potocznej czsto uywano wyrazw bezporednio zapoyczonych z jzykw obcych. W latach osiemdziesitych mwiono o bonach zwojowych jako szerokich, bo byy szersze od najpopularniejszych, maoobrazkowych. Nastpny typ bony, to bona maoobrazkowa, czyli perforowana bona o szerokoci
35 mm, przewanie sprzedawana w kasetach, ale take w "adunkach dziennych", czyli na szpulce z kawakiem papieru ochronnego do wkadania do kaset w wietle dziennym, w "adunkach nocnych", czyli odcinek tamy na 36 klatek albo w wikszych zwojach. S i wsze "miniaturowe" bony, ale byy praktycznie nieznane w Polsce. Pierwszym bardziej rozpowszechnionym aparatem maoobrazkowy bya Leica, ktra ukazaa si na rynku w 1925. r. w swojej pierwszej wersji. W pierwszej poowie lat trzydziestych pojawia si wielka liczba aparatw maoobrazkowych. Fotografia maoobrazkowa przyja si wic szybko, ale wiksze formaty dominoway wci wrd fotografw wszystkich kategorii. Okrelenie maoobrazkowy w przypadku samej fotografii i aparatw przyjo si prawie natychmiast, o bonach mwio si dugo jak o kinowych, co si te pokrywao z faktami technicznymi. Pocztkowo uywano zwykej tamy kinematograficznej i do fotografowania, ale z czasem przystosowano materia negatywowy do wymaga technicznych fotografii statycznej. ...maoobrazkowy fotoaparat na tam kinow... (KFG, 92) "Tama kinematograficzna 35 mm" KFG:230 , (chodzi tu o bony do aparatw maoobrazkowych.) ...sign po jedn z kamer maoobrazkowych na film kinowy 24/36 mm...
(CYPRIAN 1937, 21)
Bony zwojowe, bony kinematograficzne, pyty, papiery i chemikalja. Bony 35 mm do aparatw minjaturowych... (FP 1935/5( (Reklama firmy Ero). Po drugiej wojnie wiatowej, kiedy bona 35 mm szerokoci si przede wszystkim kojarzy z fotografi statyczn, okrela si j take jako bona maoobrazkowa. ...wyprodukowanie w Bydgoszczy w 1982 roku 1.700.000 filmw maoobrazkowych NB 01 oraz NB 04... (TUSZKO 1982, 346) Handlowcy oceniaj potrzeby rynku ...na 12,5 miliona filmw maoobrazkowych, czarno-biaych. (JAWORSKI, 182) W 600 ml mona wywoa do 6 bon maoobrazkowych lub zwojowych...
(KPLICZ 1986, 23)
Bony arkuszowe i bony pakietowe omwi razem, a to z dwch powodw: s one uywane w tym samym typie aparatw i jedno okrelenie bywa stosowane do obydwch rodzajw bon. Pocztkowo wkadano bony pojedyczo do zwykych kaset, pniej po 6 albo 12 sztuk do specjalnego, blaszanego opakowania, ktre wymagao przystosowanej do niego kasety. To byy bony pakietowe. Byly drogie, a po drugiej wojnie wiatowej nie byy produkowane, najprawdopodobniej istniay tylko w okresie midzywojennym. Bony arkuszowe s pojedyczymi bonami na do sztywnym podou, ktre zastpuj pyty szklane w zwykych kasetach. S stosowane od lat trzydziestych. Uywam tu okrele arkuszowe i pakietowe, poniewa s one najbardziej jednoznaczne. Wyraenie bona pakietowa jest naczciej uywany w okresie, kiedy takie bony byy w sprzeday, czyli w okresie midzywojennym. Bony pakietowe "Agfa" wyrabiane s we wszystkich najwaniejszych rozmiarach... (AGFA, 273) Bony zwojowe i pakietowe Gevaerta (GEVAERT, 37) Byy wielkie rozbienoci w stosowaniu okrele dla bon arkuszowych i pakietowych, o czym wyranie wiadcz ogoszenia Alfy we wasnym, firmowym czasopimie. Na drugiej stronie okadki mona przeczyta Powysze bony s wybitnie bezodblaskowe, i wyrabiane jako bony zwijane i pakietowe. W cenniku przed tekstem za: Bony paskie (blokfilmy) (NF 1934/1) W podrczniku witkowskiego s opisane: Bony pakietowe (Packfilms) oraz bony paskie (Planfilms) (WITKOWSKI,
37)
Te ostatnie nazywa on take bony cite (kartkowe) (WITKOWSKI, 64) S tu wic a trzy rne okrelenia bony arkuszowej; bona paska, cita i kartkowa. Wyraenie bona kartkowa jest prawdopodobnie wymylone przez samego autora.
Mona przyj, e w okresie midzywojennym okrelano bony w "pakietach" jak pakietowe lub paskie, arkuszowe za jako cite. W mowie potocznej prawdopodobnie uywano wyrazw bezporednio przejtych z jzykw obcych, na co wzkazuj nastpujce przykady: ...ju wkrtce bdziemy mieli krajowe bony rolkowe, a z czasem filmpaki...
(KAMIESKI, 56)
Ju s do nabycia bony "OMEGA" i "SUPEROMEGA" we wszystkich formatach, paskie (blockfilmy) i zwijane (rollfilmy)... (Reklama Alfy) (FP
1933/9-10)
Perutz/Bony zwojowe/Bony cite/Film do Leici/Robota/Contaxa/Pyty/Filmpaki... (Reklama D/H A. Gantz) (FP1935/5) Bony pakowe (Filmpaki)... (Reklama wytwrni Ero) (FP 1936/5) Wydaje si, e te przykady oddaj mow potoczn, fachow we wikszym stopniu ni teksty pisane przez najbardziej produktywnych autorw fotograficznej literatury fachowej. W okresie po drugiej wojnie wiatowej ju nie ma potrzeby rozrniania bon pakietowych od arkuszowych, poniewa bona paska stanie si okreleniem bony arkuszowej. Uywane przeze mnie okrelenie arkuszowy spotyka si bardzo rzadko, prawie wycznie na opakowaniach wyrobw Fotonu, uywam go wycznie tutaj, eby unikn pomyki. Do bon paskich stosuje si kasety tego samego typu, co do pyt. (SZMIDTGAL, 80) bona fotograficzna...Moe wystpowa w postaci arkuszowej tzw. paskiej...
LATO:36-37
filmy (bony) fotograficzne arkuszowe - bony paskie,bony cite (!)...

(ILISKI, KREYSER, 40)
4. Aparat fotogragraficzny, jego czci i przybory

aparat fotograficzny - kamera fotograficzna; przyrzd optyczny do zapisywania na materiale wiatoczuym obrazw przedmiotw i zjawisk fizycznych znajdujcych si w polu widzenia obiektywu aparatu. (ILISKI,
KREYSER, 5)
W latach przedwojennych, a moe jeszcze w latach pidziesitych bardzo czsto uywano wyrazu kamera w znaczeniu aparatu fotograficznego. Jednake jeszcze w latach midzywojennych wyraz ten nie mia znaczenia aparatu kinematograficznego. Std wniosek, e mimo wspczesnej dnoci do "uatwionego" ycia fotograficznego, mimo posiadania kamer, mieszczcych si w kieszeni zamiast papieronicy, fotograf dowiadczony bdzie zmuszony dobiera do niej trjng, wacy trzy razy tyle, co kamera. (BUHAK 1934, 17) Rne typy aparatw fotograficznych s najczciej okrelone atrybutem. Sam podzia jest w wielkim stopniu zwyczajowy. Aparaty mona dzieli na typy wedug formatu klatki negatywowej na aparaty formatu wielkiego, redniego i, przynajmniej wzgldnie, maego. Dzi format redni waha si midzy 4,5X6 cm a 6X9 cm, ale na pocztku XX wieku format 9X12 cm by uwaany za may. Jedyny rodzaj aparatw fotograficznych rozrniony na podstawie wielkoci klatki negatywowej, to aparaty fotograficzne maoobrazkowe, majce format midzy 4X4 cm a 24X36 mm. Aparaty z rozmiarem klatki 18X24 mm s pformatowymi, jeszcze mniejsze subminiaturowymi. Te ostatnie zawsze byy rzadkociami. Wyraz maoobrazkowy jako okrelenie tych aparatw, bon do nich i fotografii wykonanych nimi, jak wyej ju stwierdziem, przyj si prawie od razu. Jest to kalka z niemieckigo Kleinbildkamera, Kleinbildfilm, Kleinbildphotographie itd. W latach trzydziestych uywane s i inne wyrazy, jak przede wszystkiem miniaturowy, bdcy prawdopodobnie kalk z jzyka angielskiego. Aparaty miniaturowe na bon kinow perforowan... (CYPRIAN 1937, 23) Maowymiarowy (Leica)I (CYPRIAN 1937, 16) Zbadamy wszystkie zalety kamer maoobrazkowych... (BUHAK 1935, 10)
Nowoczesna kamera maoobrazkowa z wysuwan opraw obiektywu "Kijew"

(SZMIDTGAL 1954, 90)
Na podstawie uywanego typu materiau zdjciowego, mona rozrnia takie rodzaje aparatw fotograficznych, jak aparaty na pyty, aparaty na bony, a na podstawie konstrukcji aparaty skrzynkowe, aparaty skadane i lustrzanki. Aparaty skrzynkowe, to najprostsze aparaty fotograficzne z bardzo prostym obiektywem i rwnie prost migawk. Korpus jest przewanie drewnianym, tekturowym albo bakielitowym pudekiem. Aparaty te byy czasem okrelane jako pudekowe, a ich najczstszym, potocznym okreleniem by internacjonalizm boks. Wyrazy aparat skrzynkowy, boks i inne wyszy z uycia w latach szedziesitych, kiedy ich wygld zewntrzny upodobni si do lepszych aparatw. S masowo w sprzeday take dzi. Na razie wystarczy, jeli powiemy, e mamy do dyspozycji nastpujce rodzaje fotokamer: 1. Aparaty skrzynkowe (tzw. boksy). S to tanie kamerki w formatach 4,5/6 cm i 6/9 cm,... (CYPRIAN 1937, 22) Tu mona zauway wyraz fotokamera, na pewno pochodzcy z wczesnego jzyka potocznego. Podrcznik, z ktrego jest zacytowany, by przeznaczony dla "przecitnego amatora", a wydany przez wytwrni Alfa. Zjawisko powysze znalazo zastosowanie w aparatach skrzynkowych czyli tak zwanych boksach. (SZMIDTGAL,148) Sdz, e powysze dwa przykady dobrze ilustruj rnic midzy stylem ksikowym a potocznym w sownictwie fotograficznym. Rnica midzy sownictwem mwionym a drukowanym bya prawdopodobnie wiksza, lecz ustalenie jej nie jest przedmiotem niniejszej pracy. Dalszym typem aparatw fotograficznych stanowi aparaty (kamery) na bony/filmy albo na pyty/klisze. Byy to przede wszystkiem aparaty skadane, z mieszkiem, w rozmiarach od4X6,5 cm do 9X12 cm. Przestano je produkowa na przeomie lat pidziesitych i szedziesitych ze wzgldu na wysoki koszt rcznego przyklejania mieszka. Aparat fotograficzny na pyty rni si od aparatu na bony tym, e w
aparatach na pyty jest matwka, ktr si wymienia na kaset z pyt, bon arkuszow, pakietow, lub zwojow. Za pomoc kasety na bony zwojowe moemy wykonywa zdjcia na bonach aparatami kliszowymi. (KFG, 225) 2.Aparaty na bony zwijane 4,5/6 i 6/9 cm s najbardziej rozpowszechnione wrd amatorw... (CYPRIAN 1937, 22) 5.Aparaty na pyty mamy w dwu formatach, a to 6,5/9 i 9/12 cm. (CYPRIAN
1937, 25)
Jak wida z pierwszego przykadu, rodzaj aparatu moe take by okrelony przymiotnikiem utworzonym z rzeczownikw klisza, pyta i film. Nie spotkaem w dostpnych mi opracowaniach wyrazu bonowy, tylko filmowy. Wyraenie kamera filmowa jako okrelenie aparatu fotograficznego na bony zwojowe, dzi na pewno spowodowa by nieporozumienie; rozumiemy je bowiem jak "aparat kinematograficzny". Jeszcze przed wprowadzeniem na rynek tanich omiomilimetrowych aparatw kinematograficznych w 1932 r. posiadanie takiego urzdzenia byo zupenie nierealne dla wikszoci ludzi. Prawdopodobnie dlatego kojarzono wyraz filmowy nie z filmem, jak w kinie, ale z filmem, takim jak do kamery, czyli aparatu fotograficznego. Posiadaczom zwykych kamer filmowych polecam bon "Express" Gevaerta, a "Leikowcom" specjaln tam:"Perutz-Leica-Spezialfilm-Antihalo",...(LWY,
2-3)
W ostatnim przykadzie doskonale mona zauway, jak autor rozrnia aparaty poprzez bony zwojowe i materia zdjciowym do nich (kamera filmowa, bona), a aparaty maoobrazkowe i materia zdjciowy uywany w nich (tama, jakoe sam aparat maoobrazkowy autor utosamia z Leic firmy Leitza). O aparatach pytowych nawet nie wspomina, mimo e byy jeszcze kilka lat wczeniej najbardziej znane wrd amatorw. Tak szybko zniky ze wiadomoci ogu fotografujcych! W pierwszych dziesicioleciach dwudziestego wieku jedynie firma Kodak dawaa pierwszestwo bonie zwojowej i aparatom do niej, std czsto nazywano takie aparaty kodakami. Wprowadzenie aparatw na bon zwojow nie jest niczem nowem, bo na
wiele lat przed wojn cieszyy si ju uznaniem staroytne "kodaki" w rozmaitych formatach.
(WF 1934/9, 8)
Rodzajem aparatw fotograficznych, odrnianych wycznie na podstawie konstrukcji, jest lustrzanka, inaczej aparat lustrzany. Wspln cech konstrukcyjn jest lustro, ktre rzuca obraz uchwycony przez obiektyw na matwk, umiejscowion na grze aparatu. Lustrzanki dziel si na jedoobiektywowe, w ktrych lustro si znajduj midzy obiektywem a materiaem zdjciowym, uchylajc si w chwili zdjcia, i dwuobiektywowe, ktre posiadaj pomocnicz kamer lustrzan z obiektywem celowniczym i matwk. Lustrzanki mog by skonstruowane do uywania bon zwojowych, maoobrazkowych, pyt albo dwch czy wszystkich tych typw materiau negatywowego. Dawniejsze lustrzanki byy duymi, niezrcznymi aparatami na pyty 6,5X9 cm do 13X18 cm, prawie wylcznie jednoobiektywowe. W 1929. roku wprowadzia firma Franke&Heidecke dwuobiektywow lustrzank na bony zwojowe 6X6 cm na rynek, a w 1935. roku ukazaa si jednoobiektywowa lustrzanka firmy Ihagee Exakta na bony zwojowe 4X6,5 cm, jeszcze rok pniej model maoobrazkowy. Te aparaty byy mae, zrczne i wysokoprecyzyjne a przyczyniy si do ogromnego wzrostu popularnoci lustrzanek w cigu lat trzydziestych, tak e mona stwierdzie, e lustrzanka bya wwczas nowoci, tak jak aparat na bony zwojowe. W pimiennictwie lat trzydziestych najczciej uywane s wyrazy aparat lustrzany oraz kamera lustrzana, w gwarze fotograficznej prawdopodobnie ju dawno wyparte przez wyraz lustrzanka, ktry si z czasem przyj si i w stylu ksikowym jako jedyne okrelenie tych aparatw. Ukazaa si w handlu kamera niecodziennego typu - kamera lustrzana za 75 z...rozpowszechnienie tej kamery pchnie na nowe tory fotografowanie aparatem lustrzanym, dostpne dotychczas tylko nielicznym ludziom zamonym.. (WF 1933/2, 11) LUSTRZANA KAMERA "KLEIN MENTOR" 6,5X9...DR.TADEUSZ CYPRIAN, PUSZCZYKWKO... (FP 1933/1, 19)
Zamieni aparat lustrzany, kwadratowy, Mentor 9X9 cm...J. Mierzecka, Lww...

(FP 1933/1 III strona okadki)
KUPI LUSTRZANK "MIROFLEX" LUB "THORNTON-PICARDA" 9X12 cm...

(FP 1933/1 III strona okadki)
Trzy ostatnie przykady s drobnymi ogoszeniami z "Fotografa Polskiego". Naley zwrci uwag na to, e Janina Mierzecka i szczeglnie Tadeusz Cyprian s autorami wielu ksiek i artykuw fotograficznych. 3. Lustrzanka (CYPRIAN 1937, 16) Aparaty lustrzane... (CYPRIAN 1937, 23) Po drugiej wojnie wiatowej jest lustrzanka praktycznie jedynym uywanym okreleniem. Konstrukcja powysza nosi nazw lustrzanki jednoobiektywowej.
(SZMIDTGAL, 95)
4.1 Czci i przybory aparatu fotograficznego.

Granica midzy przyborami a czciami aparatu fotograficznego nie jest zupelnie wyrana, najprociej mona j okreli tak, e czci s niezbdne dla funkcjonowania aparatu, a przybory uatwiaj wykonanie zdj, ale nie s konieczne do tego. Wedug tej definicji korpus, obiektyw, migawka i przysona s czciami aparatu, a celownik, wiatomierz przyborami. Do "normalnego" fotografowania jest celownik owszem raczej niezbdny, ale w specjalnych dziedzinach fotografii mona si oby bez niego. Podstawow czci aparatu fotograficznego jest migawka, ktra ogranicza czas nawietlania. Synonimem, prawdobodobnie uywanym tylko w jednym ze zaborw, by wyraz zatrzask, ktry rzadko wystpuj w pismach fotograficznych w okresie midzywojennym. Przypuszczam, e przestano go uywa jeszcze przed drug wojn wiatow.
Migawka Compur bez specjalnej dwigni do napinania zatrzasku. (FP 1932/1), reklama f-y Marek Garfinkiel, Warszawa Take przysona posiadaa, obok wariantu przesona, synonim, a mianowicie blenda z niemieckiego die Blende. Podobnie blendowanie odpowiadao przysanianie. Te dwa wyrazy byy, zdaje si, dosy czsto uywane co najmniej do lat pidziesitych. Przysona nazywa si w niemieckim "Blende" (we francuskim "diafragme"), std te przysanianie nazywaj czasem "blendowaniem", co jest oczywicie niemiym germanizmem. (WITKOWSKI, 22 przyp.) Blendowanie obiektywu jest zbdne. (BORYS, 46) przesona-diafragma,blenda(!);... (ILISKI, KREYSER, 151) Celownik moe by i sta czci aparatu, i przyborem, ale najczciej jest wbudowany na stale. W okresie midzywojennym wyraz ten mia conajmniej dwa synonimy: szukawka, wyraz, ktry z uytku znik prawdopodobnie jeszcze w latach dwudziestych, i wizjer, znacznie duej w uytku, ale z czasem uwaany za bdny. Pierwszy z tych wyrazw spotkaem tylko jeden raz, w artykule Antoniego Wieczorka z 1935 r. pod tytuem "Z minionych lat", w ktrym cytuje rne artykuy sprzed dziesiciu lat, t.zn. z 1926 r. Jake obco brzmi dzi ta dziwaczna "szukawka", ktr od duszego czasu zastpi doskonale "celownik". (WIECZOREK 1935, 84) Wizjer wbudowany do kamery jest jest wizjerem optycznym. (KFG, 179) wizjer (!)> celownik> celownik kamery filmowej. (ILISKI, KREYSER, 210) Dalmierz, czyli przyrzd optyczny do ustalenia odlegoci, moe take by bd przyborem, bd wbudowany do aparatu, w drugim przypadku przewanie sprzony z obiektywem. We fotografii pojawi si ten przyrzd na pocztku lat trzydziestych. Sta si potrzebny z szybko wzrastajc popularnoci aparatw na bony zwojowe i maoobrazkowych, a to przede wszystkiem w lepszych aparatach, gdzie wysoka sia wiata obiektyww, dajca ma gbi ostroci, wymagaa moliwoci dokadnego nastawienia odlegoci.
Pocztkowo nazywano dalmierz rnie, rzadko dalomierz, jak dalomierz artyleryjski, najczciej za odlegociomierz, na wzorze niemieckiego der Entfernungsmesser, czasem jeszcze jak dzi dalmierz. Ten ostatni wyraz jest raczej jedynym uywanym od pocztku lat pidziesitych, a odlegociomierz dominuje w latach trzydziestych. Niedugo potem pojawi si znany aparat "Contax",...,rwnie zaopatrzony w automatyczny dalomierz, sprony z obiektywem,... (CYPRIAN 1935, 18) Wysoko wartociowe aparaty maj odlegociomierze..." (KFG, 99) Celownik lunetkowy oraz dalmierz sprony z obiektywem. (KREYSER, 27) Dosy czstym okreleniem statywu w fotograficznym pimiennictwie z lat trzydziestych jest trjng. Trudno ustali, czy ten wyraz w ogle istnia w jzyku potocznym, po drugiej wojnie nie wystpuje, moe z nielicznymi wyjtkami. ...,fotograf dowiadczony bdzie zmuszony dobiera do niej trjng, wacy trzy razy tyle,co kamera. (BUHAK 1934, 17)
5. Ciemnia i sprzt ciemniowy

Laboratorium fotograficzne, zwane pomieszczeniem ciemniowym, lub po prostu ciemnia,... (MIGIELSKI, 9) Na pocztku dwudziestego wieku wyraz ciemnia mg oznaczy take sam aparat fotograficzny. Nie spotkaem wyrazu ciemnia w tym znaczeniu w adnym tekcie z okresu midzywojennego, ale ryzyko pomyki musiao wtedy istnie, poniewa pomieszczenie fotografa jest prawie zawsze okrelone jak ciemnica. Kamera,ciemnia (MIKOLASCH, WITKOWSKI, 26) URZDZENIE CIEMNICY AMATORSKIEJ...Ale aby wykonywa samemu wszystkie prace laboratoryjne, musimy postara si o skromn ciemnic,..
(MAKSYMOWICZ, 8)
W gwarze fotografw ciemnia take przed wojn bya jednoznacznym
okreleniem laboratorium fotograficznego, o czym wiadczy to, e niejeden autor uywa obydwa wyrazy obok siebie. Ciemnica zupenie zanika po latach czterdziestych. ...pyty musimy woy do kaset w ciemni fotograficznej,... (CYPRIAN 1937, 32) Zakadanie pyt do kaset musi odbywa si w ciemnicy... (CYPRIAN 1937, 33) ...ciemnicowa obrbka... (BORYS, 33) W ciemni musimy posiada odpowiednie owietlenie... (BORYS, 49) Do wywoywania bon uywa si wiatoszczeln puszk, koreks. Koreksy pojawiy si z Leic, bo bony maoobrazkowej, dugoci 165 cm, nie mona byo wywoa przecigajc j przez wywoywa w kuwecie. Firma Leitz stworzya w tym celu puszk do wywoywania Correx, a ta nazwa szybko staa si okreleniem puszek do wywoywania w ogle. Wywoywanie...odbywa si najlepiej w puszce typu "Correx" Leitz'a.
(WIECZOREK 1934, 11)
czy to w koreksie...,czy te w puszce Zeissa. (STALONY-DOBRZASKI, 74) Dzi wywoujemy bony zwijane w Correxie automatycznie,... (CYPRIAN 1937,
76)
Koreks do wywoywania bon zwojowych przy wietle dziennym typu Rondinax 60. (PKOSAWSKI, 79) Koreks omwiony w ostatnim przykadzie ma zupenie inn konstrukcj ni "Correx" Leitza, jest przeznaczony dla bon zwojowych, bon mona zaoy przy wietle dziennym, jest produkowany przez firm Agfa itd. Koreks sta si synonimem puszki do wywoania. Z byskawicznie rosnc popularnoci stosunkowo maych formatw na pocztku lat trzydziestych, rosa take potrzeba powikszania negatyww. Pojawiy si nowe, bardziej praktyczne, konstrukcje powikszalnikw. W pimiennictwie okresu midzywojennego s prawie bez wyjtku okrelane jak rzutniki albo aparaty powikszajce. Pierwszy z tych wyrazw oznacza po wojnie tylko aparaty projekcyjne do przeroczy, ktre zasad funkcjonowania
nie rni si od powikszalnikw. Dzi dominuje rzutnik pionowy jako najbardziejcelowy - dawne poziome aparaty powikszajce znikaj ju z rynku niemal zupenie. (CYPRIAN 1937,
119)
W mowie potocznej wyraz rzutnik by ju w latach trzydziestych wyparty przez powikszalnik. W katalogu Foto-Gregera z 1939 r., ktry do poowy objtoci jest doskonaym podrcznikiem dla amatorw, przewaa powikszalnik. Po kilku miesicach powikszalnik bdzie ju na zawsze nasz wasnoci.
(KFG, 90)
Aparat do powiksze czyli powikszalnik... (SZMIDTGAL, 180) Take kuwety, czyli byway rnie okrelane, np. jako wanienki albo miski. Na stole ustawimy miski(kuwety),... (PKOSAWSKI, 62) Wanienki kupujemy najlepiej szklane lub metalowe emaliowane,... (CYPRIAN
1937, 80)
6. Wnioski
Wikszo omwionych przeze mnie wyrazw dotyczy podstawowych poj w fotografii, jak aparat fotograficzny, bona, powikszalnik itd. Wyrazy bardziej specjalistyczne zapewnie te ulegy zmianom, ale wystpuj w tekstach znacznie rzadziej i czsto dotycz spraw nieznanych ogowi fotografujcych, dlatego te nie powiciem im czasu. W pimiennictwie lat midzywojennych mona zauway rnic midzy tekstami napisanymi przez nieliczne grono bardzo produktywnych autorw, np. Tadeusz Cyprian (Pozna), Jzef witkowski (Lww), Jan Buhak (Wilno), Antoni Wieczorek (Zakopane), a anonimowymi tekstami reklam, katalogw i czasopism oraz artykuy napisane przez autorw, ktrych si spotyka tylko raz albo rzadko na amach wczesnych czasopism. O Buhaku, Cyprianie i witkowskim jest wiadomo, e ywo si interesowali sprawami jzykowymi. witkowski jest na przykad wspautorem wydanego
w 1910 r. we Lwowie "Polskiego Sownictwa Fotograficznego", Buhak jest autorem wyrazu fotografika (PAEWSKI, 317; ILISKI, KREYSER, 52). Tadeusz Cyprian opublikowa w 1925 r. odezw ...,nawoujc wszystkich, ktrym spolszczenie sownictwa fotograficznego ley na sercu, do nadsyania wnioskw i propozycji okrele polskich na rne czci skadowe aparatw i przyborw fotograficznych. ... Niestety...Wpyna j e d n a t y l k o odpowiedod Autora wniosku, dra T. Cyprjana. (FP 1925/8, 152) Sdz, e sownictwo fotograficzne w wikszoci artykuw i ksikach z okresu midzywojennego nie odzwierciedla dokadnie sownictwo uywane w gwarze fachowej fotografw-amatorw jak i zawodowych. Wyrazw, uywanych w "prawdziwej" gwarze fotograficznej, naley raczej szuka w katalogach, i reklamach itp. Od lat pidziesitych, sownictwo w rdach drukowanych staje si dosy jednolite, co wskazuje, moim zdaniem, na to, e rnica midzy sownictwem fotograficznym "literackim" a mwionym zanika. Przyczyn zmian znaczeniowych s zmiany w rzeczywistoci fotografii. Kiedy kinematografia jeszcze bya czym raczej abstrakcyjnym, marzeniem najwyej, wikszoci ludzi, kamera filmowa moga oznacza aparat fotograficzny do ktrego si uywa bony, ale gdy kinematografia amatorska znalaza si w zasigu moliwoci wikszej iloci ludzi, przeja wyrazy kamera, film i filmowy jako eksklusywne dla siebie. Wyraz klisza moe dzi by uywany do kadego rodzaju materiau negatywowego, bo od koca lat szedziesitych klisze, t.zn. pyty szklane nie s produkowane, wic nie istnieje ryzyko pomyki. Mona zauway, e okrelenia nowych lub wzgldnie nowych zjawisk po krtkim wahaniu si ustalaj, jak w przypadku wyrazw fotografia miniaturowa/ fotografia maoobrazkowa albo odlegociomierz/ dalmierz. Nie mona nie zauway wpywu na sownictwo fotograficzne gwatownych zmian politycznych po drugiej wojnie wiatowej. Take po wojnie dominuje niemiecki przemyl fotografi, nie ma rnicy jzykowej midzy NRD a NRF. Przewaaj internacjonalizmy, czasem jako kalki, a proces ich powstania jest bardzo krtkotrway. Identyczne konstrukcje mona znale, tak w polskim, jak w prawie kadym jzyku.
7. RDA
Agfa: M. Andresen, Podrcznik fotografji. Agfa. (Z pocztku lat 20-ych) Borys (1946): Jan Borys, Praktyczny kurs fotografii amatorskiej. Katowice. Buhak (1934): Jan Buhak, Objektyw a negatyw. Nowoci Fotograficzne 1934/2 s.1318, Bydgoszcz. Buhak (1935): Jan Buhak, Problem maej i duej kamery. Nowoci fotograficzne. 1935/1 s.916. Bydgoszcz Burzyski (1954): Roman Burzyski, Zaczynam dobrze fotografowa. Warszawa. Cyprian (1934): Tadeusz Cyprian, Zwycistwo bony 6X9 cm. Nowoci Fotograficzne 1934/1 s.1518. Bydgoszcz. Cyprian (1937): Tadeusz Cyprian, Fotografia amatorska. Bydgoszcz. FP (19251939): Fotograf Polski. Czasopismo. Warszawa (od 1938.r Wilno). Gevaert (1930): Podrcznik fotografji Gevaerta. Iliski, Kreyser (1981): Mikoaj Iliski, Ryszard Kreyser, Podstawy fotografii, w serii: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Warszawa. Jaworski (1983): Andrzej Jaworski, Na sklepowej pce, w: Foto 1983/6 s.182. Warszawa. Jurzyk (1984): Wojciech Jurzyk, Warszawski Foton w: Foto 1984/10 s.301. Warszawa. Kamienobrodzki (1932): T. Kamienobrodzki, Film kinowy w kamerze 3X4 w: Fotograf Polski 1932/11 s.228. Warszawa. Kamieski (1933): Witold Kamieski, Podrcznik Fotografji "Alfa"; w: Fotograf Polski 1933/3 s.56. Warszawa. KFG (1939): Poradnik-Katalog Foto-Gregera. Pozna.
Kplicz (1977): Aleksander Kplicz, Negatywy Foto w: Foto 1977/11 s. 343. Warszawa. Kplicz (1986): Aleksander Kplicz, Negatywy Orwo w: Foto 1986/1 s.23. Warszawa. Kreyser (1982): Ryszard Kreyser, Fotografujemy. Warszawa. Lato (1982): Henryk Lato, 1000 sw o fotografii. Warszawa. Lwy (1933): Juljusz Lwy, O zdjciach nocnych w : Wiadomoci Fotograficzne 1933/3 s.23. Pozna. Maksymowicz (1933): Zenon M. Maksymowicz, Urzdzenie ciemnicy amatorskiej w: Wiadomoci Fotograficzne 1933/3 s.8. Pozna. Mikolasch, witkowski (1910): Henryk Mikolasch, Jzef witkowski, Polskie sownictwo fotograficzne. Lww. NF (19291939): Nowoci Fotograficzne. Czasopisma firmy "Alfa". Bydgoszcz. Pkosawski (1954): Zbigniew Pkosawski, Z fotografi na ty.Warszawa. Paewski (1982): Ignacy Paewski, Spojrzenie w przeszo polskiej fotografii. Warszawa. Stalony-Dobrzaski (1936): Jerzy Stalony-Dobrzaski, Wywoywanie bon Leikowych. W: Leica w Polsce. Pozna, Warszawa. Szmidtgal (1954): Eugeniusz Szmidtgal, Aparat fotograficzny (optyka, budowa, dziaanie). Warszawa. migielski (1974): Wiesaw migielski, Laboratorium fotograficzne. Warszawa. witkowski (1937): Jzef witkowski, Zasady fotografii. Lww, Warszawa.
Tuszko (1977): Wojciech Tuszko, Negatywy barwne w: Foto 1977/11 s.345. Warszawa. Tuszko (1982): Wojciech Tuszko, Zaopatrzenie w materiay fotochemiczne w Foto 1982/10 s.346. Warszawa. WF (19321939): Widomoci fotograficzne. Czasopismo. Pozna. Wieczorek (1934): Dr. A. M. Wieczorek, Fotografja minjaturowa, jako nowa metoda pracy w: Nowoci fotograficzne 1934/1 (11) s.11. Bydgoszcz. Wieczorek (1935): Dr. Antoni Wieczorek, Z minionych lat w: Wiadomoci fotograficzne 1935/6 s. 84. Pozna.

Polskie Slownictwo Fotograficzne

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polskie Slownictwo Fotograficzne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Polskie Slownictwo Fotograficzne

Uppsala Universitet Slaviska Institutionen

Per Backman Polskie sownictwo fotograficzne.