Pojcie nauki. 1/. Ujcia nauki (podejcia): Wynikowe nauka jako wytwr - > wiedza, usystematyzowany dorobek.

k. Funkcjonalne nauka jako proces poznawczy. Dydaktyczne nauczanie poznanie wtrne - > uczenie si i dydaktyka. 2./ Definicja nauki. Nauka to system wiedzy, caoksztat wiedzy osiganej za pomoc metody naukowej. - Obiektywne poznanie rzeczywistoci. - Racjonalne uznawanie przekona. 3/. Metodologiczne funkcje nauk: Diagnostyczna wykrywanie prawidowoci, przyczyn. Rozpoznawanie i klasyfikowanie zjawisk i przedmiotw. Eksplanacyjna wyjanianie zjawisk wskazywanie przyczyn sprawczych. o Wyjanianie oparte na wynikaniu logicznym implikacja - Dedukcyjne. - Probabilistyczne. o Wyjanienie oparte na rozumieniu/rozumowaniu. - Empatia rozumienie. - Rozumowanie predyktywne diagnoza lekarska, obiektywizacja empatii empiryzm logiczny. Predykcyjna przewidywanie zjawisk, procesw, ukadw i zachowa. Praktyczna rozwizywanie problemw. 4/. Aspekty bada nad nauk: Aspekt statyczny/synchroniczny poczenie dwch teorii w celu rozwizania problemu. Aspekt dynamiczny/diachroniczny jak teoria rozwijaa si w czasie. Aspekt treciowy/strukturalny zakresowa charakterystyka nauki. Aspekt psychologiczny np. typu naukowcw: teoretyk, empiryk, systematyk. Aspekt socjologiczny np. kadra naukowa, stowarzyszenia, instytucje. Metodologia to Aspekt organizacyjny nauka o Aspekt ekonomiczny Metodologia nauk - oglna metodzie Aspekt polityczny Aspekt ideologiczny Aspekt metodologiczny Metodologia nauk szczegowych 5/. Sposoby charakteryzowania nauk: Nauki teoretyczne vs nauki stosowane. Nauki formalne/dedukcyjne/ racjonalne vs nauki empiryczne/indukcyjne/realne. Nauki humanistyczne vs nauki przyrodnicze. 6/. Instytucjonalne ujcie nauki szczegowy podzia nauk: Dziedzina, dyscyplina, specjalno, specjalizacje Np. Nauki spoeczne, socjologia, socjologia nauki, socjologia wiedzy ,naukoznawstwe, etc.

Pojcie metody naukowej. 1/. Metoda naukowa warunki uznania metody za naukow: Systematyczno replikowalno (rzetelno). Obiektywno bezstronno. Komunikatywno i intersubiektywno.

Intersubiektywny dostpny wicej ni jednemu podmiotowi poznajcemu.

2/. Metodologia nauk spoecznych typy i zadania: Dwa ujcia metodologii: o Metodologia opisowa opis czynnoci, wzorw badawczych. o Metodologia normatywna reguy nakazowe postpowania badawczego.

Skadowe metodologii: o Metoda zasada oglna o Techniki badawcze rodki i sposoby, take wsplne rnym metodom. o Procedura badawcza sposb posugiwania si dan technik, plan badania. Kryteria naukowoci demarkacja midzy nauk a pseudo nauk. o Falsyfikowalno i krytycyzm wiedzy. - Podatno na krytyk, weryfikacj, otwarto i interpersonalno poznania, otwarto wobec wiedzy o Metoda naukowa Poppera. - Metoda prb i eliminacji bdw. - Dowiadczalna sprawdzalno.

3/. Co to jest nauka? Nauka to uporzdkowane poznanie osignite za pomoc metody naukowej (w sposb metodyczny) o wyraone w jzyku poj spenia warunki logicznej analizy jzyka, o zmierzajce do wykazania zwizkw midzy faktami (zjawiskami), o oraz przyczyn ich wystpowania.

Zadanie metodologii opis i analiza regu postpowania naukowego, oraz wzorw wynikowych (schematw wynikw).

Metodologiczne typy nauk. 1/. Mwimy o typie dedukcyjnym i indukcyjnym, kryterium demarkacji jest metoda uzyskiwania zda twierdze. 2/. Nauki dedukcyjne (aprioryczne) opieraj si na logicznych kryteriach uzasadnienia a. Prawo rachunku zda. Zmienne zdaniowe i spjniki logiczne. - Formua zbudowana ze zmiennych, oraz spjnikw logicznych - Jest zdaniem prawdziwym przy kadym podstawieniu za zmienne. b. Prawo rachunku predykatw. Jest to formua zbudowana z: - Zmiennych indywidualnych, oraz ewentualnie staych indywidualnych - Predykatw - Spjnikw logicznych - Kwantyfikatorw - Jest zdaniem prawdziwym w kadej niepustej dziedzinie przy dowolnym rozumieniu predykatw. 3/. Nauki empiryczne (aposterioryczne). Poznanie dyskursywne zmysowe. Poznanie intuicyjne umysowe. Poznanie naukowe poznanie pewne wytrzymujce krytyk naukow. Sprawdzalne bezporednio lub porednio. Skada si z dwch rodzajw zda: o Zdania podstawowe zdania spostrzeeniowe, obserwacyjne, faktualne. o Zdania testowe: twierdzenia aksjomaty, implikacje twierdze postulaty. a. Indukcja enumeracyjna - Zupena - Niezupena b. Indukcja eliminacyjna (kanony Milla) - Kanon jednej zgodnoci - Kanon jednej rnicy - Kanon zmian towarzyszcych - Kanon reszt 4/. Naiwny indukcjonizm a. Wiedza naukowa jest obiektywna, niezawodna, uzasadniona i udowodniona b. Wiedza naukowa wznosi si na faktach, wychodzc od bezporednich obserwacji z ktrych wyprowadza si oglne prawa i teorie. c. Trzy warunki konieczne w zasadzie indukcji 1. ilo zda obserwacyjnych skadajcych si na podstawowe uoglnienie musi by dua i zdania te musz by od siebie niezalene logicznie. 2. Obserwacje musz by prowadzone i powtarzane w rnorodnych warunkach 3. adne zdanie obserwacyjne nie moe przeczy oglnemu. 5/. Kryteria naukowoci i poznanie uporzdkowane. Zaoenia dotyczce kompetencji epistemicznej podmiotu: rozum zmysy intuicja - jzyk Poznanie samodzielne (intencjonalne) o Poznanie dyskursywne postrzeganie zmysowe. o Poznanie intuicyjne, umysowy ogld rzeczy Poznanie komunikatowe (znakowe, naukowe) o Intersubiektywizm

o Regua komunikowania pragmatyka jzyka o acuch: badacz (rdo) porednik (nabywca wtrny wiedzy) odbiorca kocowy. Trzy relacje: semantyczna, syntaktyczna, pragmatyczna. Kryteria naukowoci, poznanie i orientacje teorio poznawcze.

1/. Poznanie naukowe poznanie pewne, wytrzymujce krytyk naukow (vs subiektywna pewno poznania). Sprawdzalne bezporednio lub porednio. Skada si z dwch rodzajw zda: Zdania podstawowe zdania spostrzeeniowe, obserwacyjne, faktualne. Zdania testowe: twierdzenia aksjomaty, implikacje twierdze postulaty. 2/. Pozytywizm/neopozytywizm Fizykalizm (von Neuroth). Fizykalistyczny redukcjonizm redukcja nauk do poziomu takiego jak fizyka. Nauki maj si zajmowa tylko tym co sprawdzalne. Ta sama baza redukcyjna nauki: o Wg programu jednoci nauki Camapa o Jednorodno pojciowa jzyka nauki. o Jedno wiedzy teoretycznej i praktycznej (Popper).

Postulat United Science jedna nauka na poziomie poj a nie zda. Unifikacja Koncepcja Koa Wiedeskiego

3/. Operacjonizm wprowadzanie poj do nauki na zasadzie koncentracji na sposobie, w jaki dokonujemy pewnych obserwacji. Obserwacje sprowadzajce si do mierzenia operacje pomiarowe poj. Definicje operacyjne wersje robocze. Operacjonizm kierunek w filozofii i metodologii nauk w XX wieku, uznajcy sens empirycznych poj naukowych tylko wwczas gdy moliwe jest ich zdefiniowanie na podstawie opisu metod, ktre okrelaj ich zastosowanie. 4/. Behawioryzm jest prb zastosowania cisych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Doprowadzi do rozwoju metodologii nauk psychologicznych, kadc nacisk na statystyczne zalenoci midzy obiektywnie mierzalnymi bodcami i reakcjami. W swej zagodzonej wersji w duej mierze wsptworzy teorie uczenie si, psychologi poznawcz, oraz psychologi spoeczn. 5/. Relatywizm. - Heraklityzm sofici, Protagoras - sceptycyzm/racjonalizm owieceniowy (Montaigne) - biologizm/darwinizm - psychologizm - socjologizm (Spencer, Comte) - paralelizm Wundta zjawiska psychoczne rwnolege do fizjologicznych. 6/. Zasady i warunki poznania naukowego. 4

Charakter relacyjny i paradygmatyczny poznania naukowego. Rola norm w nauce/ spoeczno naukowcw (badaczy) Paradygmatyczny (konkurencyjnoc paradygmatw wg Kuhna) Nauka normalna vs nauka rewolucyjna.

7/. Orientacje teoriopoznawcze pozytywici: Pozytywizm & post pozytywizm o Pozytywizm Comtea, (prekursorzy: Bacon, Saint-Simon). - Pozytywne (ludzkie) vs naturalne o Pozytywizm koa wiedeskiego (Carnap, Schilich, Neuroth) - Pozytywizm, empiryzm logiczny, zasada weryfikowalnoci L. Wittgensteina. - Zdania analityczne vs syntetyczne - Fakt vs warto metafizyka, etyka, religia pozbawione sensu poznawczego. o Pozytywizm wspczesny - Empirycyzm - obiektywno - Podejcie kwantytywne

Postpozytywizm prekursorzy/fizycy. o Werner Keisenberg epistemologiczna zasada nieoznaczonoci - Relatywizm twierdze (ograniczono) nauki. o Niels Bohr ontologiczna interpretacja nieoznaczonoci - Rewizja dostosowywanie poj do nowych faktw. o Karl Popper zasada falsyfikacjonizmu - Problem demarkacji midzy nauk a pseudo nauk. - Logika odkrycia naukowego o Thomas Kuhn rewolucje naukowe paradygmaty - Struktura rewolucji naukowej. o Feyerabend - Pluralizm metodologiczny, brak filozoficznych podstaw naukowoci. - Kontrindukcja

Paradygmat wg Kuhn`a jako perspektywa teoretyczna 1/. Kuhn Thomas S. (1922-1996), amerykaski filozof i historyk nauki. Profesor uniwersytetw w Berkeley i Princeton, oraz Massachusetts Institute of Technology w Cambridge.

Stworzy koncepcj, wg ktrej kada dyscyplina wiedzy uprawiana jest wg moliwoci i ogranicze wynikajcych z paradygmatu, okrelajcego standard naukowoci i oglne teoretyczne zasady uprawiania nauki. Paradygmat ma zawsze charakter historyczny i po pewnym czasie jest zastpowany przez inny, przy czym zmiana taka nastpuje w drodze rewolucji, czyli radykalnej zmiany caego systemu norm. Poprzedza j kryzys autorytetw, w trakcie ktrego uczeni trac zaufanie do obowizujcej wizji wiata i nauki. Podstawowe dzieo Kuhna: Struktura rewolucji naukowych (1962, wydanie polskie 1968). W Polsce ukaza si te wybr jego artykuw Dwa bieguny: tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych (1985). Paradygmat, w filozoficznej teorii poznania i metodologii oglnie uznane osignicie naukowe, ktre dostarcza modelowych rozwiza w danej dziedzinie nauki, moe te pociga za sob modelowe rozwizania w dziedzinach pokrewnych i stawa si istotnym skadnikiem pogldu na wiat. Przykadami paradygmatw s np.: system Kopernikaski (heliocentryczna teoria), mechanika I.Newtona, teoria wzgldnoci A. Einsteina.

2/. Nauka normalna to stadium przejciowe nie ma staej nauki: Akceptowana przez spoeczno naukow danej dyscypliny Uwzgldnia dorobek danej dziedziny bada, danej dyscypliny. Okrela obszary badawcze po przez: o Specyfikacj i wybr przedmiotw badania co bada? o Formuowanie hipotez dla wyjanienia obserwowanych zjawisk po co bada? o Identyfikacja najbardziej waciwych technik postpowania jak bada?

Rozrniamy dyscypliny: mono paradygmatyczne i wielo paradygmatyczne.

3/. Paradygmat wzr odniesienia, ukierunkowujcy badania spoeczne. Dzisiaj pewna dychotomia: pozytywizm i interpretywizm. 4/. Trzy fundamentalne pytania. a. Ontologiczne co bada? b. Epistemologiczne interakcja pomidzy: co a kto? c. Metodologiczne jak bada? 5/. Socjologia jest nauk wielo paradygmatyczn: - Paradygmat neopozytywistyczny (scientystyczny) badacz moe odkry obiektywne reguy rzdzce wiatem spoecznym vs paradygmat socjologii rozumiejcej. - Paradygmat darwinizmu spoecznego ycie spoeczne jako postpujca rewolucja.

Paradygmat konfliktu koncentracja na deniu jednostek lub grup do zdominowaniainnych jednostek i grup, lub do uniknicia ich dominacji. - Paradygmat symbolicznego interakcjonizmu bada si jak uznane znaczenia i wzorce spoeczne s rozwijane w toku spoecznej interakcji - Paradygmat funkcjonalizmu strukturalnego usiuje odkry funkcje jakie elementy systemu spoecznego peni w caym systemie. - Paradygmaty feministyczne. Zwracaj uwag na gorsz pozycj kobiet w spoeczestwie, uwidaczniaj, e dotychczasowe wyobraenie rzeczywistoci spoecznej, czsto wynikao z dowiadcze mczyzn. 6/. Koncepcja wiedzy, rda i rodzaje wiedzy: Wiedza opisowa jak jest? Wiedza normatywna jak by powinno? Wiedza o charakterze Wiedza o charakterze normatywnym jak by powinno. opisowym jak jest. Tak Nie Tak Model ideologiczny Model naukowy Przesanki natury Obiektywny wyraz politycznej. funkcjonowania wiata Przekaz kultury, tradycja Badanie naukowe: obserwacja + logika Nie Model Religijny Model Racjonalny Oparty na wierze Oparty na logice Oparty na autorytecie Oparty na formalnych reguach rozumowania 7/. Podstawowe paradygmaty nauk spoecznych: pozytywizm postpozytywizm interpretywizm.

Wymiary Ontologiczny

Pozytywizm Realizm naiwny

Zjawiska spoeczne realne i poznawalne tak jak rzeczy.

Postpozytywizm Realizm krytyczny

Zjawiska spoeczne realne, ale poznawalne niedokadnie Np. w sposb probabilistyczny

Interpretywizm Konstruktywizm
Zjawisko spoeczne/rzecz znaczenie wg induwiduum Relatywizm: wielo znacze, wg osb, grupy...

Epistemologiczny

Dualizm obiektywizm Dualizm zmodyfikowany obiektywizm

Dualizm poziomy: 1. Rzeczy 2. Poznania Wyniki prawdziwe eksperymentowanie Cel: wyjanienie Generalizacje: prawa oglne Zmodyfikowany w sensie naukowym. Poznanie nie jest kompletne. Probabilistyczne eksperymentowanie Cel: wyjanienie Generalizacje: prawa prowizoryczne, tymczasowe.

Nie dualizm nie obiektywizm

Nie separuje si badacza od przedmiotu badanego. Interpretacja i poszukiwanie znaczenia. Cel: rozumienie, a nie wyjanienie. Generalizacje: struktury pojciowe, typy idealne.

Metodologiczny

Eksperymentalno manipulacyjne
Obserwacja jest priorytetem. Rozdzielno midzy przedmiotem a obserwatorem. Indukcyjne podejcie Techniki ilociowe Analiza zmiennych

Zmodyfikowane eksperymentalno manipulacyjne

Obserwacja, rozdzielno przedmiot obserwator. Dedukcyjne podejcie Model hipotetyczno dedukcyjny Techniki ilociowe, ewentualnie jakociowe. Analiza zmiennych.

Empatyczna interakcja: badacz przedmiot badany

Interpretacja Interakcja midzy obserwatorem a przedmiotem. Indukcja: emergencja wiedzy z badanej rzeczywistoci Techniki jakociowe (dominuj) Analiza przypadkw

Epistemologia a Metodologia Nauk Spoecznych, kwestie teorio poznawcze w socjologii. 1/. Epistemologiczna wiadomo socjologii etapy: o Socjologia jako nauka pozytywna pozytywizm socjologiczny Comte, Durkheim, Spencer. o Krytyczna socjologia humanistyczna antypozytywistyczny przeom w socjologii Toennis, Simmel, Weber, Znaniecki, szkoa chicagowska, socjologia fenomenologiczna Shutza, interakcjonizm symboliczny (Blumer). o Socjologia jako nauka pragmatyczna Merlou, Pearson o Socjologia refleksyjna schizma lat 60/70 XX w., etnometodologia, koncepcje post Wittgensteinowskie (Winch), teoria krytyczna Habermasa. 2/. Onto epistmologiczna swoisto nauk spoecznych (socjologii) jako teoria dziaania z relacj poznania zanurzona w rzeczywistoci. o Krytycyzm wobec postulatw klasycznej epistemologii o Trudnoci z naladowaniem nauk przyrodniczych Dowiadczenie Racjonalno Podmiot 8

3/. Pozytywistyczny model nauki reguy demarkacji co jest nauk: a. Regua fenomenalizmu b. Regua nominalizmu c. Regua neutralnoci aksjologicznej d. Regua jednoci nauki e. Naturalizm nomologiczny i opisowy 4/.Pozytywizm Durkheima odejcie od metafizyki (ontologii) do metodologii. Fakty spoeczne: materialne (np. prawo) i niematerialne (np. kultura, wiadomo). Badanie zjawisk spoecznych jak rzeczy czenie teorii z praktyk socjologiczna teoria samobjstw bya pierwszym paradygmatem w socjologii 5/. Ograniczenia pozytywistycznego modelu poznania w socjologii Socjologiczna teoria dziaa spoecznych bya niemozliwa do sformuowania na gruncie modelu pozytywistycznego Apoteoza faktw nieprzekadalno pojcia wiadomoci spoecznej w sensie Durkheima na metodologiczny program bada empirycznych Rola epistemologii refleksja nad przedmiotem i metod skadowa humanistycznego modelu socjologii 6/. Socjologia humanistyczna a. Dwa rda inspiracji szlaki rozwoju socjologii humanistycznej: Specyfika metodologiczna nauk humanistycznych - Dlilthey Socjologia rozumiejca Weber Tradycja szkoy chicagowskiej Park, Dewey, Mead

Post pozytywistyczna filozofia nauki Popper, Khun

b. Antypozytywizm socjologii humanistycznej: Antynaturalizm (matodologiczny i przedmiotowy) Krytycyzm wobec inynieryjnej funkcji socjologii Przedmiotowy, interakcyjny sens adw spoecznych. Nie separowanie podmiotu i przedmiotu badania. Holizm caociowe pojmowanie rzeczywistoci spoecznej, interakcyjne ujmowanie adu spoecznego i udziau wiedzy

c. Kulturalizm i epistemologiczne kwestie socjologii wg Znanieckiego Odrzucenie naturalizmu, czyli realizmu w sensie nauk przyrodniczych, oraz idealizmu, czyli braku standardw. Koncepcje teoretyczne: o Doswiadczenie jako kategoria onto epistemologiczna d. Reakcja na ograniczono teoretyczn i kryzys wzorcw metodologicznych nauk przyrodniczych (pozytywizmu) i socjologii humanistycznej: Program Roberta Mertona: Funkcje paradygmatu: 1) Opis, kontrola stosowanych poj. 2) Eliminacja ukrytych zaoe i poj. 3) Integracja teorii 4) Produktywno teorii 9

5)

Kodyfikacja jzyka

Teorie redniego zasigu Socjologia nauki

7/. Kryzys socjologii socjologia refleksyjna

Problem badawczy: formuowanie problemu 1/. Identyfikacja problemu okrelenie celu i przedmiotu badania Motywy podjcia badania: 1) Wzgldy praktyczne badania stosowane 2) Wzgldy poznawcze badania podstawowe 3) Mona te mwi o wzgldach mieszanych 2/. Kontekst badawczy: teoria badanie: 1) Teoria przed badaniem (Karl Popper top-down) Teoria twierdzenie/hipoteza weryfikacja akceptacja/odrzucenie. 2) Badanie przed teori (Robert Merton bottom-up) Inicjacja teorii modyfikacja teorii ukierunkowanie teorii ucilenie teorii.

Jzyk nauki: nazwy i pojcia. 1/. Podzia nazw: Nazwy proste i nazwy zoone Nazwy indywidualne (jednostkowe) i nazwy oglne o Nazwy oglne historyczne, wiele desygnatw, ale w ograniczeniu czasowo przestrzennym, np. polskie powstania narodowe. o Nazwy oglne uniwersalne (np. grupa, rola spoeczna, populacja) Supozycja nazwy (rola znaczeniaowa) o Prosta o Formalna o materialna Nazwy konkretne i nazwy abstrakcyjne Nazwy zbiorowe zbir w sensie kolektywnym, np. biblioteka. Nazwy nie zbiorowe zbir w sensie dystrybutywnym, np. krzeso, student. Konotacja/znaczenie nazwy: o Cechy konstytutywne istotne. o Cechy konsekutywne uzupeniajce. Jedno/wieloznaczno nazwy homonimia (akcja), polisemia (gowa)

10

2/. Stosunki zakresowe nazw (klasyfikacja - typologia): - Klasa uniwersalna i jej uzupenienie - Stosunek zamiennoci: Kade S jest P - Stosunek nadrzdnoci: kade P jest S, ale nie odwrotnie. - Stosunek podrzdnoci: kade S jest P, ale nie odwrotnie. - Stosunek krzyowania: niektre P s S i niektre S s P. - Stosunek wykluczenia: sprzeczno 3/. Klasyfikacja i typologia - Klasyfikacja: podzia logiczny rozczny i wyczerpujcy. (drzewo Porfiriusza: byt substancja - materialna/niematerialna; ciao - yjce/nieyjce; istota - obdarzona zmysami/nie obdarzona zmysami; zwierz rozumne/nierozumne;) Typologia: podzia celowy, niekoniecznie wyczerpujcy i rozczny, wielo-wymiarowy. (status socjo-ekonomiczny) o Typ wyodrbniona warto/ kategoria podziau/ klasyfikacji. Np. Stratyfikacja, pi kryteriw (tak/nie, niski/wysoki, 1/0) 1. koroporatzm (rne programy emerytalne) 2. etatyzm 3. uniwersalizm 4. emerytury prywatne 5. prywatna opieka zdrowia Modele pastwa dobrobytu/ systemw socjalnych: o Liberalny o Konserwatywny o socjaldemokratyczny

4/. Tworzenie poj skadowe pojcia: - Termin (etykietka werbalana) zjawisko/obiekt okrelane przez termin. o (denotacja/ekstensja/odniesienie) o Wasno/atrybut odnoszcy si do danego zjawiska/obiektu (intensja, konotacja) Termin

Znaczenie (intensja, konotacja)

Odniesienie (denotacja)

Jzyk Nauki: pojcia i zmienne. 1/. Definiowanie poj 11

Definicje pojciowe pojcia definiowane opisane za pomoc innych poj Definicje operacyjne opis zbioru procedur sucych reprezentowaniu pojcia w badaniu, tzn. okreleniu czy i z jakim nateniem wystpuje dane zjawisko. Operacjonalizacja proces przekadania (definiowania) pojcia za pomoc procedur badawczych Rodzaje i funkcje poj Pojcia wyjaniane, pojcia wyjaniajce Pojcia teoretyczne, pojcia empiryczne Definiowanie poj w badaniu, rodzaje definicji: Definicje realne Definicje nominalne o Definicje sprawozdawcze o Definicje projektujce Definicje regulujce Definicje konstrukcyjne Operacjonalizacja poj/ definicje operacyjne budowa zmiennych i wskaniki o Wskaniki: rzeczowe definicyjne inferencyjne. o Proces przekadania (definiowania) pojcia za pomoc procedur badawczych

2/. Definicje rwnociowe: - Klasyczne podanie rodzaju (genus) i rnicy gatunkowej (differentia specifica) (nieklasyczne) zakresowe podanie listy desygnatw (jak w operacie badania) Formy (sposoby) wysowienia definicji stylizacje: o stylizacja sownikowa, np. Takson znaczy to samo co kategoria systemu taksonomicznego. o stylizacja semantyczna, np. wyraz kapitan oznacza dowdc statku. o stylizacja przedmiotowa, np. lider jest to nieformalny przywdca grupy.

3/. Definicje nierwnociowe - definicja przez postulaty (np. postulaty teorii) - definicja indukcyjna (rekurencyjna) [warunek wyjciowy nie moe by wiadkiem osoba zainteresowana i warunek indukcyjny i nie mog by swiadkiem osoby z ni spokrewnione] 4/. Bdy w definiowaniu: - Bd circulus in definiendo idem per idem (grupa spoeczna to grupa osb ) - Bd ignotum per ignotum (nieznane przez nieznane) - Bd nieadekwatnoci definicji - Definicja za szeroka definiens szerszy od definiendum. np. zabytek to przedmiot posiadajcy warto artystyczna. - Definicja za wska definiens wszy od definiendum. np. trjkt to figura geometryczna o trzech rwnych bokach.

12

5/. Kryteria uznawania poj za naukowe: 1. Spjno na ile wewntrznie spjne i odrnialne od innych s waciwoci danego pojcia w stosunku do innych, pokrewnych poj. 2. Trafno czy pojcie mierzy to co zamierzamy mierzy. 3. Operacjonalizacja czy granice pojcia s jednoznacznie okrelone. 4. Uyteczno/adekwatno co jest przydatne w poczeniu z innymi pojciami. 5. Kontekst jak daleko siga pojcie w sensie wystpowania w rnych sytuacjach jzykowo problematycznych. 6. Skrtowo czy samo pojcie i zbir skadajcych si na nie atrybutw s tak skondensowane jak to moliwe. 7. Uyteczno analityczna/empiryczna na ile pojcie jest pzydatne w okrelonych kontekstach teoretycznych i badawczych. 6/. Strategie definiowania trzy poziomy 1. Prba zastosowania pojcia przegld definicji istniejcych w literaturze przedmiotu. 2. Typologiczna aranacja cech atrybutw. 3. Definiowanie Minimalne wybrane atrybuty wystpujce w rnych zastosowaniach. Typologiczno idealne cechy charakteryzujce termin w postaci czystej. Wysoka Definicja minimalna

Ekstensja Definicja w sensie typu idealnego

Niska

Intensja

Wysoka

7/. Trzy klasy poj, wg A. Kaplana: 1. obserwowalne bezporednio 2. obserwowalne porednio 3. obserwowalne na bazie zaoe teoretycznych (np. inteligencja) istnieje tu moliwo popenienia bdu reifikacji traktowanie abstrakcji jak rzeczy. 9/. Wskaniki Wskanik znak obecnoci lub nie obecnoci pojcia. Indicatum wasno wskazywana (wskanikowa). o Wskaniki definiujce np. zamono ilo pienidzy. o Wskaniki rzeczowe - Empiryczne, np. dochd wskanikiem konsumpcji. - Inferencyjne nominalne relacje midzy sowami , np. staranie si w pracy wskanikiem zabiegw o awans.

13

Jzyk nauki: pojcia i twierdzenia typy twierdze 1/. Pojcie twierdzenia, zdanie wystpujce w konstruktach typu: teoria, prawo nauki, generalizacja empiryczna, hipoteza, argumentacja itd..

wyjanienie,

wnioskowanie,

Hipoteza odpowied na pytanie badawcze, kandydat na twierdzenia Prawo nauki jest twierdzeniem o nastpujcych charakterystykach: o Jest to twierdzenie oglne, czyli zdane rozpoczynajce si kwantyfikatorem oglnym typu kade A jest B o Jest twierdzeniem uznanym za element konstytutywny teorii (ustabilizowana rola). - Aby podda je rewizji trzeba mie ku temu powane powody.

2/. Metodologiczne kryteria stawiane twierdzeniom (propozycjom twierdze): Specyfikacja/klarowno o Typ argumentacji: opisowa, przyczynowa, predykcyjna. o Wyniki pozytywne i negatywne o Przypadki/odniesienia o Spjno wewntrzna argumentacji o Operacjonalno terminw Adekwatno/akuratno Dokadno/precyzja zaleno od pomiaru i skal. Zakres/poziom zgodnoci obszar odniesienia. Gboko/wnikliwo zakres charakterystyki. Ekonomiczno/skrtowo prostota, zdolno redukcji (brzytwa Ockhama) Uyteczno analityczna/teoretyczna przydatno w kontekcie analitycznym. Innowacyjno element zmiany. Zrozumiao Istotno/relewancja wybr problemu i argumentacji istotny dla celu badania. 3/. Typologia twierdze empirycznych, a. Ze wzgldu na reguy uznawania: obserwacja vs znaczenie terminw. - Twierdzenia empiryczne - Twierdzenia analityczne b. Ze wzgldu na zakres: deterministyczny vs probabilistyczny charakter (rodzaje zwizku). - Twierdzenia jednostkowe. - Twierdzenia szczegowe. - Twierdzenia oglne. - Twierdzenia statystyczne probabilistyczne. c. ze wzgldu na funkcje: Generalizacja Klasyfikacja Przewidywanie Wnioskowanie przyczynowe. 4/. Rodzaje zwizkw midzy zmiennymi:

14

a. Zalenoci deterministyczne. Twierdzenia przyczynowe jako podstawa wyjaniania i przewidywania zjawisk. Zalenoci warunkowe Zalenoci bezwarunkowe b. Zalenoci statystyczne/ probabilistyczne: Prawdopodobiestwo obiektywne (czstociowe) Prawdopodobiestwo subiektywne (oparte na ocenach) c. Zalenoci dynamiczne (zalenoci w czasie). Twierdzenia dotyczce procesw: Procesy pojedyncze procesy kierunkowe, cykliczne, rozwojowe. Procesy stochastyczne 5/. Typy zda w nauce: hipotezy, generalizacje empiryczne, aksjomaty, postulaty, twierdzenia/prawa. 6/. Twierdzenia przyczynowe: - Arostyteles, Newton paradygmat eksplanacyjnej funkcji uoglnie przyczynowych: o Krytyka Humea wnioskowa indukcyjnych vs matematyczna teoria wnioskowa indukcyjnych T. Bayesa. o Pozytywistyczny redukcjonizm: nastpstwa zdarze nie wpyw przyczynowy o Wspczesne teorie zwizkw przyczynowych: reguralnociowe, kontrfaktyczne, probabilistyczne. - Twierdzenia przyczynowe: x jest przyczyn y o Zachodzi zwizek midzy x i y. o Relacja midzy x i y jest asymetryczna, tzn zmiana w x powoduj zmian w y, ale nie odwrotnie. o Zmiana x powoduj zmian w y niezalenie od dziaania innych czynnikw. - Warunki przyczynowoci: o x warunkiem koniecznym wystpienia y, jeeli y nie wystpi bez uprzedniego wystpienia x. o x jest warunkiem wystarczajcym wystpienia y, jeeli y wystpi ilekro wystpi x. o Std trzy sytuacje: - x jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczajcym wystpienia y. - x nie jest warunkiem koniecznym, ale wystarczajcym zajcia y. - X jest warunkiem koniecznym i wystarczajcym zajcia y.

15

Przyczynowo w nauce teorie: Czy koniecznie zachodzi e ilekro wystpio c? Czy wyrniany jest kierunek relacji?

Czy dopuszczalne/moliwe zajcie e chocia nie wystpio c? Teorie reguralnociowe Nie Tak Tylko wtedy gdy Pod warunkiem istniej prawa przyrody istnienia wwczas tak dziki relewalentnych praw tym prawom przyrody

Teorie przyczynowe

Generalnie nie, Ale tak przy dania aby e bya nieusuwaln czci wystarczajcego warunku zajciae Teorie kontrfaktyczne Tak C jest przyczyn e Kierunek relacji (z Warunkowo: zdarzenie jeeli istnieje cig przeszoci do e jest zalene zdarze a0, a1, a2, ak, przyszoci), przyczynowo od takich, e c=a0 e=ak, przyczynowo relacj zdarzenia c tylko i oraz dla dowolnego i<k przechodni. tylko wtedy, gdy a1 = i jest zalene jeliby nie zaszo c, to przyczynowo od ai nie zaszoby e. Teorie probabilistyczne C jest przyczyn e E jest nastpstwem c Tak, wtedy gdy: wtedy gdy: w ramach ustalonej p(e/c) >p(e/ nie c) p(e/c) > p(e/ nie c) relacji midzy zmiannymi.

Przyczynowo w badaniach eksperymentalnych o Ujcie zwizku midzy zdarzeniami o Jedno zdarzenie moe by dla drugiego wystarczajcym

warunkiem

koniecznym

lub

Wyjanienie przewidywanie, rozumienie 1/. Modele postpowania badawczego: Typy i schematy (logiczne) wyjaniania: - Wyjanienie idiograficzne. - Wyjanienie nomotetyczne. - Wyjanienie genetyczne. - Wyjanienie funkcjonalne. - Wyjanienie historyczne. Logiczna struktura wyjanienia: - Wyjanienie hipotetyczno dedukcyjne. - Wyjanienie probabilistyczno indukcyjne. 2/. Przewidywanie i rozumienie. Przewidywanie wyjanianie z odwrcon strzak czasu arebours. (czyli na opak, wspak) Rozumienie osobliwo nauk spoecznych o Rozumienie wg tradycji verstehen oparte na empatii (podstawa bada jakociowych/terenowych)

16

o Rozumienie predyktywne tradycja empiryzmu logicznego logika odkrycia naukowego. Cechy i zmienne charakterystyka pomiarowa cech. 1/. Cechy statystyczne waciwoci jednostek statystycznych w zbiorowoci statystycznej. a. Stae wsplne wszystkim jednostkom statystycznym w zbiorowoci statystycznej Pozwalaj na odrnienie obiektw naszego zainteresowania od innych. b. Zmienne ze wzgldu na nie rozrznie si jednostki w zbiorowoci statystycznej Zmienne jakociowe niemierzalne. Warianty cech najczciej dychotomiczne (zero jedynkowe), np. pe przeznaczenie gruntw. Zmienne ilociowe mierzalne. Wyraane w liczbach i/lub okrelonych jednostkach miary. Np. wiek paca, czas. 2/. Pomiar przyporzdkowanie liczb obiektom wg pewnych zasad. a. Typy skal dla zmiennych jakociowych 1) Skala nominalna relacje identycznoci/nie identycznoci midzy obiektami. 2) Skala porzdkowa/rangowa. Relacja identycznoci wraz z relacj nierwnoci midzy liczbami b. Typy skal dla zmiennych ilociowych 1) Skala przedziaowa/interwaowa 2) Skala stosunkowa/ilorazowa 3/. Rodzaje zwizkw midzy zmiennymi: d. Zalenoci deterministyczne. Twierdzenia przyczynowe jako podstawa wyjaniania i przewidywania zjawisk. Zalenoci warunkowe Zalenoci bezwarunkowe e. Zalenoci statystyczne/ probabilistyczne: Prawdopodobiestwo obiektywne (czstociowe) Prawdopodobiestwo subiektywne (oparte na ocenach) f. Zalenoci dynamiczne (zalenoci w czasie). Twierdzenia dotyczce procesw: Procesy pojedyncze procesy kierunkowe, cykliczne, rozwojowe. Procesy stochastyczne Rodzaje teorii 1/. Rodzaje teorii w naukach spoecznych wyrniamy ze wzgldu na: a. Zasig mikra vs makro. b. Funkcje opisuje zjawiska dynamiczne lub statyczne, struktury lub procesy. c. Budow, struktur usystematyzowanie lub nie. d. Poziomy wg Parsonsa i Shilsa: a. Systemy klasyfikacyjne ad hoc b. Taksonomia c. Struktury pojciowe d. Systemy teoretyczne 2/. Teorie aksjomatyczne i modele a. Struktura teorii aksjomatycznej: 1) Zbiory poj 2) Zbir twierdze opisujcych sytuacje 3) Zbir powizanych ze sob twierdze, podzielony na: - Aksjomaty nieweryfikowalne. - Twierdzenia weryfikowalne.

17

4) System regu logicznych, suy: - Wizaniu poj w ramach systemu - Dedukcyjnemu wyprowadzaniu twierdze z aksjomatw. Konstruowanie teorii przed badaniem modele symboliczne Konstruowanie teorii po badaniu modele formalne teorio twrcze funkcje modelowania w teoriach spoecznych:

Rzeczywisto wybrane aspekty

Abstrahowanie

Symbolizacja model formalny

Konfrontacja/ weryfikacja

Argumentacja dedukcyjna

Konkluzje empiryczne

Interpretacja

Konkluzje formalne

3/. Struktura procesu badawczego: 1) Problem 2) Hipotezy 3) Strategia/ schemat badania 4) Operacjonalizacja/ pomiar 5) Zbieranie danych 6) Sprawdzanie/ raportowanie Epistemologia. Perspektywy teoriopoznawcze i metodologiczne w socjologii problem poziomu analizy mikro/makro. 1/. Gwne wyznaczniki stanowisk i debat metodologicznych: - Poziom indywidualny i kolektywny: jednostka spoeczestwo. - Dziaania indywidualne a struktura spoeczna (dziaanie systemu) - Poziom mikro i poziom makro. - Wyjanienia skoncentrowane na wyborach dziaa (przez jednego aktora) i wyjanienia skoncentrowane na strukturalnych efektach interakcji (pomidzy wieloma aktorami.) 2/. Teorie dziaa indywidualnych, model aktora pojcia kluczowe: Uyteczno teoria wyboru racjonalnego o Dziaanie celowe M.Webera o Homo economicus o Maksymalizacja uytecznoci, utylitaryzm.

Normy o Wg Webera dziaanie zorientowane na wartoci 18

o T. Parsons Struktura dziaania spoecznego, baza normatywna o Homo sociologicus o Teoria grupy odniesienia Mertona

Emocje odrnienie od instynktu i od poznania. o Homo emotinalis o Normy w formi regu odczuwania o Tozsamo konstruktywna/ orientacja dramaturgiczna Goffmana.

3/. Teorie bada zbiorowych zjawisk spoecznych strategie metodologiczne. Metodologiczny indywidualizm vs kolektywizm metodologiczny (holizm) Zaoenia i przesanki teoretyczne indywidualizmu metodologicznego: o Teorie kontraktu/umowy spoecznej (Hobbes, Lock) - Perspektywa ekstremalnie indywidualistyczna indywidualizm atomistyczny o Teorie emergencji adu spoecznego jako zjawiska makrospoecznego, objanione na podstawie praw psychologicznych dotyczcych dziaa niezamierzonych. (J.S. Mill) - Indywidualizm psychologiczny, przyjmowany take przez ekonomistw (Walras, Arrow). Rozszerzony na indywidualizm socjologiczny na podstawie przesanek instytucjonalnych i sytuacyjnych (Weber, Schultz). - Indywidualizm strukturalny. Struktura spoeczna jest nie tylko efektem dziaa, ale i ich warunkiem, wyznacznikiem (Giddens, Coleman). 4/. Stanowiska na temat analizy socjologicznej (mikro/makro) orientacje epistemologiczne i ontologiczne: Teorie eliminatywne zjawiska makro to agregaty zjawisk mikro o Trzy rodzaje makro zmiennych: - Rozkad jednostek w przestrzeni - Czas w jakim dziej si procesy spoeczne - Liczba uczestnikw Teorieredukcjonistyczne makro zjawiska istniej, ale s wyprowadzane ze zjawisk indywidualnych. Np. teoria wyboru racjonalnego (Coleman). Teorie systemowe i emergencyjne o System jako pojcie teoretyczne, niezaleny od rozmiaru mikro i makro podmiotu. o Jednostki analizy s bytami konstruowanymi odgrnie, elementami systemu.

5/. Model teorii systemu (trzy stadia) Luhmann: - Model caoci jako czci podzia pracy wg Durkheima nacisk na relacje miedzy elementami nadrzdnymi i podrzdnymi. - Model systemu otoczenie wg Parsonsa nacisk na strategie dla zachowania systemu. - Model procesualny zjawisk wewntrzspoecznych, bez odnoszenia si do teorii dziaa.

19