COMMODORE & AMIGA

GRUDZIE 2011 numer 8 (2/2011)

&
AMIGA
Gadeciarstwo i VisualPrefs cz. 2 Amigowa pogodynka Wet Multimedia na Arosie Pereki z Amikit PosTED PPA 4 PPA 5 PPA 6

fan

Commodore 64

Swapping C-64 po latach Universal Cartridge lepiec Szuka Wywiad z Commer`em Plik SID i C64 Silesia Party V

INNE

Commodore Max Machine Home Computer Wars Jak zosta niemiertelnym Konsole Commodore 2000K i 3000H

Wywiad z Michaelem Tomczykiem

COMMODORE & AMIGA

d Redakcji O
GRUDZIE 2011 numer 8 (2/2011)
Wydanie numeru koczcego dany rok, to dobry moment na podsumowanie pewnych wydarze, majcych miejsce w grupie FanCA. Nasz skad poszerzy swoje grono o kolejnych czonkw. Wystpuj oni pod ksyw noctropolis oraz Barr-Find. Artykuy noctropilsa mona przeczyta w aktualnym numerze pisma, natomiast Barr-Find zajmuje si modyfikacj strony. Kolega redakcyjny Ramos, wraz z Bartomiejem Klusk, wyda ksik pt. Bajty polskie, w ktrej po raz pierwszy opisano w przystpny sposb histori polskich gier kmputerowych, a take pocztkw brany elektronicznej rozrywki w naszym kraju. Niestrudzony Indyjr po raz kolejny uraczy nas, stworzon w S.E.U.C.K.u, gr o nazwie Blood & Honour: Aidaars Revenge, ktra ukazaa si na stronie pod szyldem naszej grupy. A co w aktualnym numerze pisma? Mionicy Amigi mog, z pomoc kolejnego kursu Visual Prefs, upikszy sobie nieco blat WorkBencha. Mog take zamieci swj dopieszczony blat, zaklejajc go karteczkami sucymi do zapisywania pewnych informacji. Za pomoc programu Wet, mog sprawdzi jaka bdzie pogoda i jeli nie dopisze, czas spdzony w domu mog sobie uprzyjemni suchaniem muzyki, ogldaniem filmw, lub czytaniem naszego pisma za pomoc programw, ktre przedstawia Don Rafito w swoim artykule o takich moliwociach w Arosie. Wikszy wybr maj fani C64, poniewa artykuw zwizanych z tym komputerem jest znacznie wicej. Osoby lubice zabawy z lutownic, dowiedz si jak zmontowa sobie Universal Cartridge autorstwa 11111olo. Podczas zmaga z lutownic posuchaj sobie muzyki SIDowej na oryginalnym sprzcie lub za pomoc odpowiednich programw pod Windowsa. Dodatkowo dowiedz si o skonookim komodorku, ktry nie zdoby uznania uzytkownikw oraz przenios si w czasie do lat 70-tych, kiedy to firma Commodore uraczya nas swoimi konsolami do gier. Poszerz take swoj wiedz odnonie wywietlania grafiki na komodorku. A po tych wszystkich zmaganiach, dla relaksu poczytaj sobie wspomnienia ludzi zwizanych ze scen C64 oraz przeczytaj relacj z Silesia Party 5, ktre odbyo si 21 padziernika 2011 roku w nowym miejscu w Bdzinie. Dodatkowo na czytelnikw czeka wywiad z praw rk Jacka Tramiela, Michaelem Tomczykiem. Przytacza on ciekawe fakty zwizane z dziaaniem i zarzdzaniem firmy Commodore. Redakcja ogasza take konkurs na artykuy do magazynu, ktry zrodzi si z braku reakcji czytelnikw na nasze apele o nadsyanie artykuw do pisma. Zwizane jest to z brakiem wikszej iloci czasu, ktry redakcja moe powici na pisanie kolejnych artykuw. Wicej informacji o konkursie oraz kolejny apel o nadsyanie artykuw, moecie przeczyta w tym numerze i na stronie CA Fan. Miego czytania oraz zadowolenia z kolejnego numeru pisma yczy grupa FanCA Redakcja E-Mail: admin@ca-fan.pl (w sprawie strony) ramos@ca-fan.pl (w sprawie magazynu) Strona: http://ca-fan.pl/ Nasza-Klasa: http://nk.pl/#grupy/84536 Facebook: http://www.facebook.com/pages/Commodore-Amiga-Fan/144894602228504?v=wall

&

fan

W NUMERZE
WSTP
2 3 4 5 Od redakcji News Apel Konkurs lepiec Szuka Wywiad z Commer`em Plik SID i C64 Silesia Party V

C64
Pograjmy jak za dawnych lat... 1984 cz. 3 Swapping C-64 po latach Universal Cartridge 18 22 24 26 28 31 33

AMIGA
6 9 11 13 14 15 17 Gadeciarstwo i VisualPrefs cz. 2 Amigowa pogodynka Wet Multimedia na Arosie Pereki z Amikit PosTED PPA 4 PPA 5 PPA 6

Inne
Commodore Max Machine Wywiad z Michaelem Tomczykiem Home Computer Wars Jak zosta niemiertelnym Konsole Commodore 2000K i 3000H 36 42 44 47 48

Magazyn uytkownikw komputerw firmy Commodore Redaktor naczelny: Ramos Autorzy artykuw: : 11111olo, Atreus, Chash, Don Rafito, Hery, Jubi, MrMat, Mr. Wegi, noctropolis, p.a., Ramos. Zaoga FanCA: arti, Atreus, Bago Zonde, Barr-find, Black Light, Don Rafito, Indyjr, MrMat, noctropolis, p.a. , Ramos, Skull, TOUDIdel. Korekta: Atreus Fotografia reportaowa z Silesia 5: MrMat Fotografia na okadce oraz w temacie numeru: z archiwum Michaela Tomczyka Design, skad i amanie: Black Light - procreators.pl

Commodore & Amiga Fan

Newsy Newsy Newsy

Wicej mona dowiedzie si z: http:// lallafa.de/blog/2011/11/vamos-runs-amigacli-programs-on-my-mac/

Amiga Manuals
Jest to strona, ktra cigle rozrasta si o nowe instrukcje do gier, programw, sprztu. Znajduje si pod adresem: http://amiga-manuals.npage.de/index.html

ACE128
Jest to projekt, ktry w zaoeniu ma stworzy nowy system operacyjny na Commodore 128. Na filmiku demonstracyjnym znajdujcym si na kanale youtube (http://www.youtube. com/us er/C ommo doreInfoPage#p/f/0/ XrFj-cFMp5A) mona zobaczy detale dotyczce odpowiednika panelu sterowania z windowsa.

Rear Admiral ThunderDrive

Jest to wspczesna replika CMD HD. Urzdzenie oferuje pojemno do 4GB z kompatybilnoci z 1541, 1571 i 1581. Posiada interfejs standardu IEC, Parallel oraz SCSI. O tym urzdzeniu mona dowiedzie si zagldajc na stron: http://69.47.125.137/ ThunderDrive/Product/index.html oraz take zamwi egzemplarz dla siebie.

UAE-Wii - v7
Jeeli w Twoim otoczeniu znajduje si konsola Wii i nie moesz z jakich wzgldw zapomnie o Amidze, UAE-Wii pozwoli Ci nacieszy si grami z tamtych lat na komputer marki Amiga. Emulator ten bazuje na UAE i moe emulowa Amig 500, 600, 1000 i 1200. W tej wersji wprowadzono zmiany jak: poprawiona obsuga obrazu dysku HDD; dodana wirtualna klawiatura; wprowadzone zmiany kosmetyczne w menu oraz drobne usprawnienia dziaania samego emulatora. Na stronie: http:// wiibrew.org/wiki/UAE_Wii mona przeczyta o samym emulatorze oraz jak go zainstalowa na konsoliWii.

Micro64
To nowy emulator C64 pod systemem Windows. Jego pocztki sigaj 2006 roku, kiedy zosta wypuszczonyemulator o nazwie fr-051 daleki przodek Micro64. Twrcy emulator przywieca cel stworzenia jak najdokadniejszeodwzorowanie prawdziwego Commodore 64. Wicej informacji i emulator do cignicia ze strony: http://micro64.de/

15-lecie Protovision
Protovision zostao zaoone w 1996 i z okazji pitnastolecia kompilacja gier dla 4 graczy (Bomb Mania, Tanks 3000, Hockey Mania, Team Patrol) jest dostpna po specjalnej cenie.

Vamos
Tak nazywa si nowy projekt od Lallafa. Chce on stworzy wirtualny system amigowy dla MacOSa. Projekt w zaoeniu ma przejmowa wszystkie odwoania programw amigowych do bibliotek systemowych i przekierowywa je do bibliotek Maca. Pozwoli to na natywne uruchamianie programw napisanych dla AmigaOS na Macosie.

GRUDZIE 2011

&

fan

Apel
Strona C&A Fan liczy sobie ju ponad dwa lata. Przez ten czas moglicie przeczyta duo wspaniaych artykuw, sprawozda, recenzji, porad, opisw. Wielu z Was brao udzia w dyskusjach, zakadao nowe wtki i poruszao przerne tematy. Cieszymy si, e kadego dnia odwiedza nas wiele osb. To wspaniae uczucie wiedzie, e nasza praca nie idzie na marne. Magazyn wydawany przez nasz grup jest bezpatny i chcemy, by zawsze taki pozosta. Ma on dawa rado wszystkim, dla ktrych C-64 i Amiga nie jest tylko przestarzaym sprztem, ale czym wicej. Jednak, by to wszystko byo moliwe, pewnych kosztw unikn si nie da, ponosimy je sami z naszych prywatnych rodkw m.in. opacenie serwera. W planach s te bardziej ambitniejsze przedsiwzicia, jak wydawanie gier oraz ich promocja na rnych targach, zlotach. W zwizku z tym postanowilimy poprosi o wsparcie wszystkich tych, ktrym strona ca-fan.pl jak i magazyny C&A Fan, C&A Games oraz Komoda przypady do gustu. Jeli chciaby, by magazyn pojawia si regularniej, by jeszcze lepszy, a nasza strona prezentowaa si ciekawiej - podaruj kilka zotwek. By to zrobi, wystarczy klikn przycisk Przeka darowizn na stronie gwnej. Istnieje take moliwo wpaty przelewem na konto bankowe o numerze: mBank 27 1140 2004 0000 3002 3732 6770, w tytule patnoci prosz wpisa ca-fan. pl oraz swj nick, jeli darczyca pozwala na umieszczenie siebie na licie wszystkich ofiarodawcw. Moecie te pisa na email: ramosc64@ca-fan.pl. Z myl o tym, aby nasza strona bya jeszcze ciekawsza i peniej odpowiadaa potrzeb commodorowskiej braci, zachcamy Ci, Drogi Czytelniku, do podzielenia si za porednictwem C&A Fan swoimi osigniciami na polu programowania, grafiki lub muzyki. By moe napisae program lub gr i nie miae dotd okazji pokaza tej produkcji szerszej publicznoci. Nasza strona jest wanie dla Ciebie. Oryginalne aplikacje maj szans na wydanie w wersji kolekcjonerskiej. Rwnie ci, ktrzy dopiero zamierzaj napisa gr lub program uytkowy mog liczy na pomoc C&A Fan w koordynacji projektu i nawizaniu kontaktw. Ponawiamy take prob o pomoc w pisaniu artykuw, wywiadw, opisw pasujcych do tematyki C&A Fan. Z pewnoci macie wiele ciekawych pomysw, ktre mogyby zainteresowa innych mionikw Commodore. Kad form wsppracy przyjmiemy z otwartymi rkami. Piszcie teksty i przesyajcie swoje produkcje. Jeli kady z nas bdzie mia choby niewielki wkad w rozwijanie naszej strony i powstawanie kolejnych wyda C&A Fan, komputery rodziny Commodore nigdy nie pjd w zapomnienie.

Czytaj Naprawd warto! nas.

dzikujemy!
Redakcja

Komoda magazyn wielbicieli C64

C&A Fan magazyn AMIGA & C64

C&A Games dodatek do C&A Fan

Independent Zin rzeczy oldschoolowe

KONKURS
dla osb lubicych pisa artykuy
Redakcja strony ca-fan.pl ogasza konkurs na napisanie trzech artykuw do magazynu C&A Fan lub C&A Games. Temat artykuw powinien pasowa do tematw poruszanych w pimie i powinien dotyczy komputerw z pod znaku Commodore lub Amiga. Jeli bdziecie mieli jakie wtpliwoci co do tematu to prosz pisa na adres ramos@ca-fan.pl Artyku zgoszony do konkursu nie moe by krtki w stylu krtkiej recenzji lub notki. Wymagane jest minimum 7KB czystego tekstu w formacie *.TXT i ilustracje. Po sprawdzeniu czy artyku nie jest jakim plagiatem i dana osoba nie przerobia cudzego tekstu albo przetumaczya jakiego zachodniego artykuu np. z Internetu, bdzie zgoszony on do konkursu. Kady zgoszony artyku na konkurs nie moe by wczeniej publikowany, a do ukazania na amach strony lub magazynw wydawanych przez grup FanCA. Ocen artykuu zajm si ludzie zwizani z redakcj pism C&A Fan i C&A Games. Dozwolone s recenzje gier, jednak w tym przypadku wymagane s: recenzja, opis przejcia, mapa oraz tipsy i cheaty. Nagrod dla zwycizcy na najlepsze artykuy jest ksika pt. Bajty polskie, ktrej autorami s Bartomiej Kluska oraz Mariusz Rozwadowski oraz publikacja artykuw na stronie i w najnowszym magazynie CA Fan lub CA Games, zalenie od tematyki artykuw. Artykuy pozostaych uczestnikw bd si ukazywa regularnie w kolejnych wydaniach czasopism. Konkurs trwa do pnocy 1 marca 2012.

SOFTWARE

. Gadzeciartwo
i VisualPrefs
Cz druga.
myszy ktr z nich, wciskamy gadet przejcia barw i wybieramy drug. Kolory porodku zostan automatycznie ustawione, w taki sposb e widzimy jak jeden kolor pynnie przechodzi w drugi. Bez zbdnych ogrdek, przystpujemy zatem do pracy. Dziki suwakom, ustawiamy sobie odcienie (w skadowej RGB) poszczeglnych kolorw. Jeeli bdziemy uywa maski w naszych gadetach (miejsca w naszych przyciskach, ktre bd przezroczyste), ustawianie barwy zerowej nie ma znaczenia. Mona zostawi domylnie i tak jej nie bdziemy wykorzystywa, przy rysowaniu brushy. Przykad ktrym posu si w tej czci cyklu, nie bdzie zawiera plikw dafault.mask, gdy gadety ktre narysuj, bd penymi czworoktami i nie bd wymaga miejsc przezroczystych. Tak wic barw zerow take opuszczam, a jeli zajdzie taka potrzeba, to bd mg j wykorzysta. Nastpne kolory to czarny i biay (posu jako trjwymiarowe obramowania klawiszy). Pora na pozostae odcienie. Klawisz zamykania w moim przykadzie bdzie skada si z dziesiciu odcieni czerwonych, pozostae dwadziecia przypadn dla reszty klawiszy. A te z kolei ustawi w tonacjach niebieskich. Jak ustawi tonacj, eby si zbytnio nie narobi. Sprawa prosta; ustawiamy pierwsz barw (najciemniejsz) i ostatni (najjaniejsz). Zaznaczamy lewym klawiszem

Witam w drugiej i zarazem ostatniej czci cyklu powiconemu robieniu przyciskw dla programu VisualPrefs. Tym razem zajmiemy si stworzeniem klawiszy, narysowanych samodzielnie od podstaw.

W znany nam ju sposb, tworzymy list przyciskw i zakadamy odpowiednie katalogi. Kolejna sprawa to paleta. Pamitajmy, e tworzone gadety bd nam suy na naszej, notabene najbardziej optymalnej konfiguracji Workbencha czyli AGA, 64 kolory. Otwieramy PPainta, tworzymy ekran roboczy (640x512). Ilo kolorw; tutaj mamy nieco uatwion spraw. Nie bdzie przekolorywania, czenia palet itd. Wszystkie brushe bdziemy rysowa, uywajc cigle tej samej palety. Zatem od razu wybieramy, te dane 32 kolory. Pora na odcie. Jak tumaczyem w cz. 1, nasze klawisze powinny by do siebie zblione kolorystycznie. Bdzie adniej, schludniej i oszczdniej. Otwieramy zatem narzdzie ustawiania kolorw palety w Personalu (klikajc w niego prawym klawiszem myszy).

Ekran roboczy z ustawion palet, zapisujemy jako obrazek. Kolej na rysowanie przyciskw. Przypomnijmy sobie jakich rozmiarw powinny by gadety i moemy tworzy ramki. W moim przykadzie gadet sbarlogo bdzie wynosi 22x44 piksele (szeroko jest podwojona specjalnie, gdy narysujemy sobie tam jaki fajowy logos, a w tym gadecie szeroko jest dowolna, ogranicza nas jedynie szeroko naszego ekranu i zdrowy

SOFTWARE
rozsdek), cycle i checkmark 18x18 pikseli. Pozostae to 22x22 piksele. Jak zauwaylicie na obrazku, zostaa jedna ramka. To na nasz logos. Nie bdzie on klawiszem, wic nie tworzymy oblamwki 3D. Jego narysowaniem zajmiemy si na kocu (by moe poszerzymy go jeszcze o par, powtarzam, par pikseli i pomieszamy co nieco w palecie).

Rysujc brushe pamitajmy eby nie zawieray zbyt wielu szczegw. Maj by przede wszystkim czytelne. A po odpowiednim dobraniu barw i sposobie ich pomalowania, owa czytelno nabierze atrakcyjnego wygldu. Opierajc si na moim przykadzie, rysujemy trjwymiarow obwdk z biaego i czarnego koloru. Po odwrceniu tych barw bdziemy mie efekt klawisza wcinitego (najprociej wyci narysowany klawisz i obrci go o sto osiemdziesit stopni, klikajc dwukrotnie klawisz z) i prosz bez wikszego wysiku mamy drugi brush dla gadetu, do zrobienia zostanie nam tylko nieaktywny. Po narysowaniu obramwek (aktywnych i aktywnych-wcinitych), od razu usumy zbdne ramki i znanym sposobem poczmy brushe w gadety.

W moim przykadzie, jak wspomniaem wczeniej, gadet zamykania aktywny i wcinity: czerwone odcienie, nieaktywny oraz pozostae: niebieskie odcienie.

Czas na kolorek. PPaint ma kilka ciekawych narzdzi (cay czas opieram si na przykadzie tego programu, ale jeli znalelicie inny, ktry si do tego zadania take nadaje, nie widz przeszkd aby opisywane przykady wykorzystywa w innych aplikacjach). Jednym z nich jest narzdzie wypeniania z uyciem gradientu (przechodzenie z jednego koloru w drugi, czy to z uyciem barw porednich, czy te algorytmw roztrzsania). Klikamy prawym klawiszem myszy na narzdzie wypeniania i w opcjach wybieramy gradient.

Po tym zabiegu zostanie nam ju tylko narysowanie i pokolorowanie zawartoci.

Teraz w zalenoci od upodoba, prawym klawiszem myszy wybieramy pierwszy kolor, lewym ostatni. Pozostaje nam tylko wybra, czy gradient ma wykorzysta algorytm roztrzsania dla dwch kolorw (pierwszy i ostatni), czy dla wszystkich pomidzy (pynniejsze przechodzenie z pierwszej do ostatniej barwy). Na koniec kierunek rozprowadzenia efektu i moemy zacz zabaw.

Jak wida na screenie, to przyciskw zaczyna si od jasnych barw, a koczy na ciemnych (od gry do dou). Natomiast symbole w przyciskach maj odwrcon kolejno (od ciemniejszego, do janiejszego, kierunek identyczny). Klawisze nieaktywne potraktowaem filtrem Darken -25%. I cay zestaw gotowy. Zostao ju tylko narysowanie loga i bdziemy mogli zacz wycina nasze brushe. W prawym menu (w Ustawieniach) wyczamy roztrzsanie, nastpnie wybieramy redukcj kolorw (w prawym menu Kolory) i sprawdzamy sobie, czy mamy jakie nie wykorzystane barwy (w naszej 32 kolorowej palecie). Jeli okae si e tak jest, moemy je sobie zagospodarowa do stworzenia sbarlogo (ustawiajc dane odcienie).
GRUDZIE 2011

&

fan

SOFTWARE
Wracajc do mojego przykadu; zostay mi dwa nie uyte kolory, nie mniej jednak nie wykorzystaem ich do narysowania sbarlogo. nazwa pliku default). pniej pomocne przy wycinaniu (naley je potraktowa identycznie, jak w poprzednim przykadzie, w pierwszej czci cyklu). Po zapisaniu wycinkw, uruchamiamy ustawienia naszego gwnego bohatera, wybieramy katalog z naszymi gadetami, dostosowujemy szerokoci belek okien do naszych klawiszy, zapisujemy i gotowe. Dorzucamy na deser jakie graficzki dla Birdie i ju moemy cieszy oko efektem naszej pracy (prezentujemy go poniej). Jak wida, na sabszych konfiguracjach, take mona uzyska do ciekawe efekty. Wystarczy do tego pomys i sposb wykonania. Jeli mielicie jakie pytania, to tradycyjnie ju zapraszam na nasze forum. Koczc cykl robienia gadetw dla VisualPref, wychodz z propozycj napisania serii artykuw powiconych, w ogle przedstawieniu zabiegw upikszajcych blat Workbencha, gdy dotary do mnie pojedyncze sygnay, e mona by byo co takiego stworzy. Jeli Wasze narysowane gadety nie bd czworoktami i bd zawiera w sobie elementy przezroczyste, to oczywicie musicie stworzy dla nich maski, a i ramki bd egnam si z Wami yczc ciekawych pomysw i dobrych efektw. Don Rafito

Jak wida, zrobiem je na wzr naszego loga redakcyjnego (i poszerzyem je o cztery piksele). Nie jest ono regularnym czworobokiem, zatem bdzie potrzebowa swojej maski (by mc by przezroczystym tam gdzie mamy kolor ekranu roboczego). Po stworzeniu brusha dla default.mask, przystpujemy do ciachania. Oprcz logosa, gdzie pomijamy ramk wok, reszt wycinamy w caoci (dziki temu e wczeniej usunlimy tabelki) i zapisujemy wycinki do odpowiadajcych im nazwami, katalogw (format oczywicie iff,

SOFTWARE

Amigowa pogodynka

WET 5.5

Meteorologia to jedna z ciekawszych dziedzin nauk cisych obok fizyki, astronomii czy chemii, o matematyce nie wspominajc, bez ktrej notabene reszta dziedzin bya by tylko zbiorem pustych definicji i twierdze, jeli w ogle by byy jakie zbiory. Ale do tych wzniosych, naukowych twierdze. Zajmiemy si raczej drug stron kija, czyli sposobami przekazywania informacji meteorologicznych. I bynajmniej nie bdzie to artyku o paniach zwanych powszechnie Pogodynkami, ktre tu i wdzie prcz przekazywania informacji pogodowych, od czasu do czasu udzielaj si w programach motoryzacyjnych, tanecznych, czy w sesjach fotograficznych mskich pism. Nasza uwaga skupiona bdzie w stron programw komputerowych, ktrych zadaniem jest informowanie nas, jaka pogoda jest za oknem (na wypadek gdyby zabrako okien), oraz czy nastpi zmiany w najbliszym czasie. Aplikacje pogodowe, zazwyczaj zalicza si do tzw. gadetw, ktre oprcz przekazywania informacji o stanie aury, upikszaj nam blat/pulpit. Mona je spotka w wielu systemach i platformach, wliczajc w to telefony komrkowe. Tak wic dziki programowi Wet, autorstwa Chrisa Younga take i Amiga ma na tym poletku co do powiedzenia. Jak wikszo (jeli nie wszystkie) tego rodzaju narzdzia, potrzebuje staego dostpu do Internetu, w celu pobierania danych ze stacji obserwacyjnych, czy serwisw meteorologicznych, celem wywietlenia ich w opakowanej formie na ekranach naszych maszynek. Ale po kolei. Po pobraniu programu i rozpakowaniu go, przechodzimy do instalacji, ktra sprowadza si do przegrania programu do WBstartup, oraz skopiowania

wybranej (polskiej) lokalizacji. W praktyce; mona pomin sobie instalator i wystarczy owe lokale przegra rcznie (do systemowego Locale). I ju mona cieszy si programem, pod warunkiem e prcz dostpu do sieci mamy jeszcze w systemie MUI (ale to chyba standard) i OS 3.9 z aktualizacj Boing Ball 2 (plik wykonywalny wystpuje take w wersji dla OS 4.x). Z autopsji zauwayem, e przydao by si mie take czcionki ISO-pl w systemie, dziki ktrym nie uraczymy si krzaczkami przy polskich wyrazach. Pierwszy etap konfiguracji. eby Wet pokazywa prawidowo pogod, musimy mu poda dane geograficzne dla

naszego regionu (miejscowoci). Moemy je znale w internecie szukajc w Google.

Wchodzimy sobie do zakadki Miejsce i wklepujemy w pierwsze dwie tabelki szeroko i dugo geograficzn, wklepujc po dwie cyfry do kadej tabelki.

GRUDZIE 2011

&

fan

SOFTWARE
my do woli zmienia sobie jednostki, w jakich bd pokazywane. Np. czy chcemy eby prdko wiatru bya pokazywana w kilometrach, milach, czy metrach na godzin albo temperatura podawana w Celsjuszach czy te we Fahrenheitach. Prcz wywietlania danych w oknie programu, ktry po zamkniciu zachowuje si jak commodity, nasz blat Workbencha wzbogaci si o jeszcze jedn ikonk (w AmigaOS 4.x moemy j wsadzi do AmiDocka). Ikona pokazuje nam aktualny stan w formie graficznej, czyli soneczko, chmurki, deszczyk, nieg, burz i wiele innych zjawisk meteorologicznych. Pod ikonk widnieje aktualna temperatura (we wczeniej wskazanych jednostkach). A jeli wywoamy o niej informacj, ukae si nam nazwa miejscowoci, stan pogody oraz godziny wschodu i zachodu soca. sobie na domylnych ustawieniach. Ale jeli chcielibymy jeszcze bardziej dostosowa Wet do naszych wymaga, nic prostszego. Wystarczy pozmienia nieco parametry w tooltypes ikonki pliku wykonywalnego. Moemy np. ustawi co ile sekund program ma ciga dane, albo pozmienia opcje zwizane z wywietlaniem ikony na blacie, prezentujcej stan pogody. Warto take doda, e aplikacja obsuguje port ARexxa, a w katalogu z programem dodano kilka skryptw. W dobie Internetu, ktry sta si tak powszechny jak powszednia buka z masem, majc do niego stay dostp rwnie z poziomu swojej Amisi, posiadanie jakiego pogodowego gadetu, czasami si przydaje. Nie namawiam Was do namitnego napastowania wyej opisanej aplikacji (napastowanie prosz zostawi na pniej), cho dziaajc w tle, nie ma prawie adnego wpywu na wydajno Workbencha, ale od czasu do czasu mona jej uy. Np. kiedy planujemy wybra si na wycieczk, urlop. Wklepujemy dane geograficzne naszego celu i ju wiemy jaka jest tam pogoda i jaka bdzie gdy tam dojedziemy. Temat pogody, cho oklepany, to jednak nadal aktualny i ponad czasowy sposb aby rozpocz rozmow. No i w trakcie niej, moemy pochwali si, e mamy na swojej Amidze aplikacj, ktra wanie t pogod nam przepowiada. Drugi etap konfiguracji. Nasza pogodynka bardzo dobrze radzi Don Rafito

Dla przykadu: dane dla Katowic to 50.259 stopni szerokoci pnocnej (N), oraz 19.020 stopni dugoci wschodniej (E). W tabelkach rozpisujemy dane w nastpujcy sposb: 50 -25-90 (N) oraz 19.02.00 (E). Klikamy znajd. Program odszuka najbliej usytuowan stacj obserwacyjn (w tym przypadku s to wanie Katowice), z ktrej bdzie odczytywa dane wysyane do Internetu. Pokae nam take jej dane regionalne (kraj, nazwa miejscowoci), dane dotyczce wschodu i zachodu soca, a take jej dokadn szeroko i dugo geograficzn. Klikamy na zapisz i w zasadzie ju moemy cieszy si wieutkimi informacjami o stanie aury. Po klikniciu w zakadk Prognoza bdziemy mieli dostp do informacji pogodowych z wyprzedzeniem kilkunastu godzin. Natomiast w zakadce Pogoda zapoznamy si z bardzo dokadnymi informacjami w formie pisemnej; warunki, wiatr, temperatura, cinienie, widoczno, wilgotno itd. Dodatkowo, z prawej strony okna moe-

Gatunek: uytek/WB Producent: Chris Young (www.unsatisfactorysoftware.co.uk) Dystrybucja : Aminet, Amikit Rok: 2010 Rozmiar : lha 1.1MB, HD Platforma: mk68 (OS 3.9.2), PPC (OS 4.x)

Ocena: 90%

10

SOFTWARE

Multimedia na Arosie
Sowo multimedia jest bardzo wieloznaczne i niesie w sobie odniesienia do takich zagadnie jak obraz i dwik. Darujc sobie drenie definicji, przejdmy zatem do tematw znanych przecitnemu uytkownikowi komputera, na ktrym mona obejrze film w divxe, czy dvd, posucha muzy w formacie mp3, czy te przejrze kolekcj zdj z wakacji. Tyle e przecitny uytkownik komputera bdzie do tych zada uywa peceta z Windowsem (czasem uywajc tylko programw systemowych i ewentualnie zainstalowanych kodekw). My zrobimy to samo na Arosie. avi , wmv, poprzez real media, quick time, na CDXL i ASF koczc. Bez problemu odtworzymy take pliki w formacie asha, swf, czy nawet 3gp, oraz wysokojakociowe voby. Jeli chodzi o kodeki, MPlayer niele radzi sobie na tym poletku, zarwno w kwestii kompresji audio jak i video. Co do odtwarzania filmw w formacie DVD, nasz bohater troszk nie domaga. Chtniej trawi oryginalne noniki (ni np. kopie zapasowe). Czasami pojawiay si problemy z wywietleniem menu (MPlayer po prostu Jeli chodzi o pyty cd-audio, to tutaj skorzysta moemy z programu PlayCCDA autorstwa Fredika Wikstroma. Program co prawda dziaa w Shellu, ale autor pomyla o osobach ktrym to moe stwarza kopot, piszc do niego gui, dziaajce w rodowisku Zune (dla mao wtajemniczonych; jest to odpowiednik amigowego Mui). Na koniec dodam jeszcze, e odtwarzacz korzysta z AHI.

No dobra, a co jeeli chcemy posucha naszych ulubionych kawakw, w oklepanym ju tutaj formacie mp3, np. podczas grzebania w systemie, czy pisania artykuw do C&A? Czy musimy zaprzga do tego zadania MPlayera? Wcale nie. Wystarczy uruchomi ArosAMP. Odtwarzacz napisany przez Mithrandira, cho dopiero w wersji alpha (przez co mae problemy z obsug przez prawe menu, oraz brak przewijania odtwarzanego utworu), to jednak cakiem niele sobie radzi, poczwszy od wygldu, ktry notabene przypomina nam AmigaAMP (z winampowiskimi skrkami), na playlicie koczc. A co do wspomnianych skrek to do naszej dyspozycji s obecnie 3 sztuki.

Dla tego systemu, obojtnie na jak dystrybucj si zdecydujemy, na chwil obecn jest napisanych sporo aplikacji umoliwiajcych odtwarzanie plikw multimedialnych. Program legenda w wiecie Linuxa, doczeka si take wersji dla Windowsa, MacOSa, Morphosa i AmigaOS 4.x. A dziki Krzysztofowi miechowiczowi, uytkownicy Arosa take mog korzysta z jego dobrodziejstw. Mowa tu oczywicie o MPlayerze. Dziki temu kombajnowi, odtworzymy sobie najpopularniejsze formaty plikw audio i video, poczwszy od mp3, wav, wma, mpeg,

zamyka okno filmu). A jak si ju ono pojawio, to wszelkie prby konfiguracyjne spezy na niczym. Jeli pyta ruszy (bez menu), to moemy sterowa filmem za pomoc prawego menu (np. wybr rozdziau). Niestety w adnym z testowanych filmw nie udao mi si przeczy cieki dwikowej na polsk z lektorem (mimo e program pokazywa, e takowa istnieje). Za to nie byo najmniejszego kopotu z wywietleniem polskich napisw (i to nie tylko w przypadku DVD, ale i caej powyszej reszty). Myl e mimo powyszych mankamentw, aplikacja spenia swoje multimedialne zadanie, a i sam autor nie spocznie na laurach, doskonalc swoje dzieo.

GRUDZIE 2011

&

fan

11

SOFTWARE

Pozostajc w okolicach zagadnie audio, nieuchronnie zbliamy si do tematw bardziej znanych przecitnemu Amigowcowi, czyli plikw muzycznych zapisanych do moduw. Tutaj ukony chyl w kierunku twrcw (Pailes, DeltaFire i inni) MilkyTrackera. Cho sam programik nie naley do odtwarzajek (jest to typowy sequencer, typu np. DigiBoostera), to z powodzeniem moe za takowy posuy. Udao mi si na nim odtworzy najbardziej znane formaty, czyli: protracker (pliki z rozszerzeniem mod), xm oraz pliki wspomnianego Digi Boostera (dbm).

Czas na kolejny element tej multimedialnej ukadanki, czyli pliki graficzne. W obecnej chwili baza datatypw w Arosie nie naley do ubogich (i nie chodzi tylko o pliki graficzne, zreszt wystarczy przejrze katalog DEVS/DATATYPES) i pozwala na wywietlenie grafiki zapisanej w formacie ilbm, jpg, png, gif, oraz bmp, za pomoc np. Multiview. Ale powiedzmy sobie szczerze, ta systemowa przegldarka nawet na AmigaOS 3.x jest mao praktyczna jeli przychodzi nam przejrze kolekcj fotek z wakacji, czy jakiego amigowego party. Lepiej si do tego nadaje np. Look Here. Napisana przez Fabio Facucci, bazuje na programie Hollywood (dla wyjanienia jest to aplikacja pokroju Scali 500, czy MM, ale jest od niej po pierwsze nowsza, po drugie lepsza i po trzecie pozwalajca na wiele wicej, ni tylko robienie prostych prezentacji multimedialnych). Przegldarka take korzysta z datatypw wic mamy cakiem nie may wachlarz moliwoci przegldania grafik. Ale to nie wszystko, Look Here oferuje cakiem fajny zestaw narzdzi, uprzyjemniajcych ogldanie obrazkw; poczwszy od efektw przejcia, dostosowania rozmiaru do okna i ekranu, poprzez slide show, na pokazywaniu fotek w postaci konfigurowalnej listy miniaturek koczc. Ostatnia grupa plikw, balansujca ju na granicy multimediw i oce, to dokumenty.

Na pierwszym miejscu oczywicie program ArosPDF, autorstwa Craiga Kiesau. Cho w chwili pisania tego artykuu jest to jedyna przegldarka pdf w na Arosa, to nie znaczy e jestemy skazani na jaki badziewiasty monopol. Program chodzi bardzo przyzwoicie, jest prosty w obsudze i bardzo przejrzysty. Zreszt czego trzeba wicej chcie od tego typu aplikacji. Poza tym wszelkie manuale doczone do sytemu napisane s w pdf ach i mona sobie je poczyta uywajc wanie tego programu (notabene nasze pismo te).

moc Multiview (ale tylko tryb tekstowy i na dodatek bez obsugi ramek, dodatkowych skryptw i tego caego htmlowskiego asortymentu), a to dziki wspomnianym wczeniej datatypom. Aros cho w porwnaniu do reszty amigowego wiatka jest jeszcze systemem raczkujcym, to ju sporo potrafi i to nie tylko w sferze multimediw. Niemniej jednak spokojnie moemy zawstydzi przecitnego pecetowca, mwic mu chod obejrzymy film, czy posuchamy sobie muzy na moim Arosie. Myl e system ten ma przed sob wietlan przyszo i cho bdziemy musieli jeszcze troszk na to poczeka, to jednak warto. A co do multimediw, jeli czego nie uda nam si odpali na tym systemie, to zawsze moemy sobie na Arosie zaemulowa klasyka i tam sprbowa. Powstrzymam si od wszelkich ocen, ktre pozostawiam Wam. Jedyne co mog zrobi, to pochyli nisko czoa przed ca mas programistw-wolontariuszy, bez ktrych nie tylko odtwarzanie plikw multimedialnych mgbym sobie podarowa, ale take ca reszt. Artyku oparem o programy zawarte w dystrybucji IcAros Desktop 1.2.6. oraz o zbiory zgromadzone na stronie The AROS Archives @ aros-exec.org (http://archives.aros-exec.org/). Don Rato

Do odstrzau zostay ju tylko pliki tekstowe, ktre moemy sobie poczyta albo w DOpusie (wersja na Arosa: Jacek Rzeuski), albo za pomoc systemowego edytora (T. Pierron i C. Guillaume). Natomiast wszelkie zarchiwizowane stronywww (html), mona poczyta albo za po-

12

SOFTWARE

Pereki z AmiKIT

PosTED
a take na belce po otwarciu notatki), moemy sobie zmieni rozmiar i pozycj okna po otwarciu, kolor ta i tekstu, rodzaj czcionki, a take co wane, czy po restarcie chcemy mie ju otwarte okno notatki czy te schowane do ikonki widocznej na blacie. Co do kolorw, autor doda take trzy przykadowe ikony w kolorze niebieskim, biaym i czerwonym. I wanie w tooltypes tych ikonek ustawiony ju jest kolor ta. Ale to te nie wszystko. Jeli podmienimy t standardow ikonk programu na ktr z tych powyszych (zmieniajc nazw ikonki na oryginaln) to zresetowaniu, prcz wybranego koloru ta okna notki, na blacie bdzie widoczna wanie podmieniona ikona. Dodatkow atrakcj jest fakt, e jeli wrzucimy do WBstarup obrazek w formacie ilbm nadajc mu nazw PosTED. i, to bdzie on widoczny w belce po otwarciu notatki. Naley tylko nie przesadza z jego rozmiarem i dopasowa go do rozmiarw belki (inaczej bdzie widoczny tylko fragment). Aplikacja ma tylko jeden szkopu. Nie mona ustawi pozycji ikonki na blacie. Podczas wczytywania systemu wrzuca si ona domylnie po lewej stronie (rozwalajc nam czsto pieczoowicie ustawione ikonki dyskw). Jedyne rozwizanie to przestawienie tych ikon i zrobienie jej miejsca. PosTED zaliczany do pcheek czy gadetw na pewno pomoe nie tylko zapamita wane informacje, ale take uatwi zapanowanie nad porzdkiem, przynajmniej na swoim biurku. Po za tym e jest bardzo uyteczny nieco uatrakcyjni nam blat Workbencha. Don Rato

Mwi si e ludzk rzecz jest popenia bdy, myli si czy zapomina. Ale jak tak patrz na to stwierdzenie, to przychodzi mi do gowy nastpne. Jestemy ewolucyjnie najbardziej zaawansowani spord wszystkich gatunkw na Ziemi, a jake jestemy niedoskonali. Ale dziki swojemu zaawansowaniu cigle szukamy sposobw samodoskonalenia. Uczymy si na wasnych (czasem na cudzych) bdach, doksztacamy si, a take wymylamy coraz to nowsze sposoby na zapamitywanie informacji; wiemy supy, ykamy Bilo bill, zamiecamy swoje otoczenie skrawkami papieru z zapiskami. I wanie tymi skrawkami dzi si zajmiemy. Kady na pewno posikowa si kiedy tak form pomocy, eby np. nie zapomnie zapaci rachunkw, terminu u lekarza, rocznicy lubu czy imienin teciowej. I bierzemy te notatki i obklejamy nimi lodwk, lustro w przedpokoju, czy monitor na biurku, Karteczki si nawarstwiaj i po jakim czasie zapominamy co byo zanotowane na tych pod spodem. C za paradoks. Dlatego programici postanowili troszk uatwi ludziom ten problem, korzystajc ze swojego zaawansowania ewolucyjnego stworzyli szereg aplikacji, zwanych potocznie tymi karteczkami.

Przy obecnej dobie informatyzacji, czy te komrektozy, z programikw tego typu moemy korzysta nie tylko na komputerze, ale take na telefonach komrkowych. A co do komputerw to i Amiga te moe si pochwali takim gadetem. Mowa tu oczywicie o tytuowym PosTED, napisanym przez Thilo Khler. Po rozpakowaniu programu (prcz pakietu Amikit, aplikacj mona take znale na Aminecie) w dowolnym miejscu przystpujemy do jego instalacji, ktra sprowadza si do przegrania pliku PostTED wraz z ikonk do WBstartup. I ju. Po zrestartowaniu systemu na blacie Workbencha pojawi nam si otwarte okno programu z krtk instrukcj. Teraz po jej edycji (jak w zwykym systemowym edytorze) i wklepaniu wanych informacji zapisujemy notatk. Plik w standardowym formacie txt bdzie znajdowa si take w katalogu WBStartup. Ale eby go zobaczy w oknie PosTED, trzeba troszk pobawi konfiguracj programu, ktra sprowadza si do edycji tootypes ikonki. Prcz wskazania pliku tekstowego, ktry moe mie dowoln nazw, z zachowaniem wspomnianego wyej rozszerzenia ( bdzie ona take widoczna pod ikonk na blacie,

Gatunek: uytek/WB Producent: Thilo Khler http://posted.hd-rec.de Dystrybucja : Aminet, Amikit Rok: 2005 Rozmiar : lha 128KB, HD Platforma: mk68 (OS 3.x), guigfx.library, render.library

Ocena: 95%
GRUDZIE 2011

&

fan

13

RECENZJA
blemem opisuje w obszernym czterostronicowym artykule widelec. Artyku jest szczeglnie przydatny dla uytkownikw MorphOSa, lecz uytkownicy AmigaOS te niewtpliwie z niego skorzystaj. W artykule autor opisa proces konfigurowania emulatora E-UAE, jego struktur katalogw i co z tego wynika dla uytkownika MorphOSa. Szczeglnie przydatny moe by dokadny opis zawartoci pliku A1200.conf czyli zapis opcji konfiguracyjnych. Tak si skada, e interfejs graficzny tej wersji nie obsuguje wszystkich polece i niektre rzeczy trzeba wklepa rcznie. Bardzo przystpnie zostaa opisana integracja emulatora z Ambientem. Moliwo bezporedniego uruchamiania softu (tak jakby by napisany dla Morpha) robi wraenie. W kolejnym artykule Emu omawia pakiet Amiga Forever w wersji 2010. Krok po kroku prowadzi uytkownika po kolejnych opcjach pakietu. Prezentuje take najciekawsze kski znajdujce si na pycie. Dotyczy to zarwno gier jak i demek. Po tym tekcie nawet najwikszy nowicjusz bez problemu poradzi sobie z emulacj rnych Amig na PC pod Windowsem i nie tylko. Generalnie warto naby Amiga Forever, nie tylko ze wzgldu na zawarto i atwo uytkowania, lecz rwnie ze wzgldu na fakt, i stajemy si wtedy legalnymi posiadaczami Wokrbencha i rnych wersji Kickstartw. Przysza w kocu pora na nieco lejszy artyku. Tym razem Konrad Czuba przygotowa recenzj znakomitej przygotwki Woodruff and the Schnibble of Azimuth. Przez wielu jest ona uwaana za godnego nastpc znakomitej serii Goblinsw. W kadym bd razie, kady szanujcy si fan gier przygodowych powinien t pozycj zaliczy obowizkowo. Dziki emulatorowi ScummVm jest to teraz moliwe na Amigach. Osobom majcym problemy z instalacj AmigaOS 4.0 na Amidze 4000 mog poleci kolejny artyku alekca. Autor opisuje swoje boje z instalacj systemu 4.0 obok Workbencha 3.9. Jest to dokadna instrukcja krok po kroku ze szczeglnym naciskiem na rzeczy, ktrych nie mona znale w oryginalnej instrukcji. Okazuje si, e chcc mie nowy system wcale nie musimy rezygnowa ze starego oldschoolowego do ktrego, co tu ukrywa bardzo wiele osb ma sentyment. Dawniej, aby mc cieszy si w peni z Amigowania, naleao po zainstalowaniu Workbencha doinstalowa do niego mas atek i patchy ktre czyniy go nowoczeniejszym oraz atwiejszym w uytkowaniu. Oczywicie na tym nie koniec, poniewa pniej naleao jeszcze to wszystko skonfigurowa. Na szczcie ludzie wpadli na pomys, aby przygotowa gotow paczk, w ktrej znajduje si system wraz ze wszystkimi dodatkami. Wanie jeden z takich packw opisuje w swoim artykule Logan. Chodzi dokadnie o rozwijany ju od kilku lat soft o nazwie AmigaSYS w wersji 4. O tym, jakie trzeba spenia warunki aby mc z niego korzysta, jak przebiega jego instalacja i konfiguracja oraz jakie oprogramowanie dodatkowe zawiera, mona dowiedzie si po przeczytaniu arta. Byy dwa systemy na Amidze klasycznej no to teraz czas na dwa systemy na Macu. O tym jak zainstalowa MorphOSa oraz MacOS X na jednym dysku twardym mona przeczyta w artykule Damiana Karwota. Autor omwi dwie sytuacje. Pierwsz gdzie dysk jest pusty i naley wszystko zacz od zera oraz drug gdzie do istniejcego systemu MacOS X dorzucamy MorphOSa. Pora teraz na cz hardwareow magazynu. Strim zabra si w niej za opis scandoublera firmy Individual Computers o wdzicznej nazwie Indivision ECS. Jest to model przeznaczony do Amig 500, 500+, 600 (moliwe do podczenia po zakupieniu rozszerzenia pamici A603 lub A604 teje firmy), 1000 (moliwe do podczenia po zakupieniu odpowiedniego adaptera), 2000, 3000 oraz CDTV. Nikomu nie trzeba rekomendowa tego urzdzenia. Jest ono nieodzowne, jeli chcemy wywietli obraz w dobrej jakoci na jakimkolwiek wspczesnym sprzcie wizyjnym. Autor opisa sposb instalacji oraz wasne wraenia z uytkowania tego urzdzenia. Za nabyciem tego urzdzenia przemawia dodatkowo fakt symulowania rnych bajerw takich jak np. sprztowa obsuga trybu chunky. Po reszt odsyam do artykuu. I tak oto dochodzimy do drugiej gry opisanej w czwartym numerze. Jest ni znakomita The Course of Monkey Island. Nie

Wraz z pierwszymi wiosennymi promieniami soca, dotar do mnie czwarty numer Polskiego Pisma Amigowego. O tym co przygotowali dla nas chopcy z PPA dowiecie si z niniejszej recenzji. Po standardowych narzekaniach na (jak zawsze) ma liczb artykuw, moemy zapozna si z najwaniejszymi newsami z ostatnich miesicy. Kto zaglda na portal ppa.pl ten zapozna si ju z nimi dawno temu, lecz klimat amigowych pism musi zosta zachowany (tam zawsze numer zaczyna si od newsw). Cho w Commodore & Amiga ich nie byo (zazwyczaj), to jednak w naszej kontynuacji moecie je rwnie znale. Zdecydowanie najciekawszym artykuem w numerze jest reporta z premiery komputera AmigaOne X1000. Premiera miaa miejsce podczas imprezy nazwanej Vintage Fair w Londynie. Co jeszcze si tam dziao i jakie komputery byy prezentowane dowiecie si z artykuu. Jego cz stanowi rwnie bardzo ciekawy wywiad z Trevorem Dickinsonem z firmy Acube. Uytkownicy Amig nowej generacji czsto bardzo chtnie powrciliby do gier i programw z klasycznej Amigi. Tutaj jednak pojawia si problem kompatybilnoci sprztu w d. Jak poradzi sobie z tym pro-

14

RECENZJA
ma chyba gracza ktry nie syszaby o serii Monkey Island. Dla Amigowcw skoczya si na 2 czci. Dziki emulatorowi moemy jednak zagra w ni na swych ulubionych komputerach. Jak zwykle u Konrada ciekawa recenzja ciekawej gry (i dodatkowo bardzo humorystycznej). Nic nie stoi na przeszkodzie, aby uytkownicy Pegasosa 2, na ktrym miga MorphOS, nie mogli sobie zainstalowa jakiej kompilacji Linuxa np. Fedory. Jak zainstalowa wersj 10 i 11 na tej maszynie opisuje krok po kroku Arbuz. Waciwie jest to kolejny artyku w klimacie drugi system na Mona miao powiedzie, e gwnym tematem tego numeru PPA jest tworzenie na danych platformach multisystemowoci. Jest to bardzo ciekawy temat, a autorzy w sposb wyczerpujcy go opisuj. Myl e wielu osobom spodoba si ta idea multisystemowoci i skorzystaj z porad. Jeszcze na koniec naley zapozna si z wywiadem przeprowadzonym przez LittleWolf a z czonkami zespou Natami na temat nowego procesora z linii 68k. Ciekawe co by byo gdyby procesory o wydajnoci nad jak pracuj czonkowie Zespou Natami byy dostpne, gdy Amiga jeszcze bya powszechnie uywanym komputerem. Pecet nie mia by tu wielkich szans i historia potoczya by si inaczej. Niestety byo jak byo i musimy teraz zadowoli si produktem dla garstki fanw. Gdy projekt zostanie ukoczony Amigi klasyczne dostan takiego powera, o jakim uytkownicy mogli tylko kiedy pomarzy. Powodzenia chopaki i aby gotowy procesor ukaza si jak najszybciej i to w cenie sprawiajcej, e szybko stanie si standardem. Tak wic niestety dobrnlimy do koca czwartego numeru. Jeszcze tylko mona sprawdzi czy czasem czego nie wygralimy w poprzednich konkursach, bo w tym numerze raczej niczego nie wygramy (chyba e za artyku) i przeczyta kolejn cz komiksu niezawodnego Bago Zonde. Oglnie uwaam, e numer wart jest swojej ceny. Poruszone s w nim tematy ciekawe i sprawiajce wiele kopotw mniej dowiadczonym uytkownikom. Tym bardziej naley doceni fakt, i autorzy umiecili prywatne kontakty pod artykuem w celu udzielenia dodatkowej pomocy osobom majcym problem z opisywanymi przez nich zagadnieniami. Cao uzupeniaj recenzje fajnych gier oraz ciekawego sprztu. MrMat ale tak wanie wyglday wszystkie gazety w tamtych czasach). I za ten klimat nale si brawa. A swoj drog, przyjemnie bdzie powiedzmy za 10 lat wzi do rki taki magazyn i powspomina co byo wtedy na topie (ech, a si ezka moe niektrym zakrci na wie o nowej wersji 4.8 Hollywooda). Dla osb ktre korzystaj ze starej dobrej 600-tki MarX przygotowa dokadny opis montau twardego dysku na karcie Compact Flash wraz ze sposobem na przenoszenie danych pomidzy MorphOsem a klasyczn Amig. Cao wzbogacona licznymi zdjciami. Kady uytkownik A600, ktry jeszcze nie korzysta z tego rozwizania powinien jak najszybciej go zastosowa. Wzrost komfortu pracy jest niesamowity w stosunku do poniesionych nakadw. Dodatkowo taki HDD raczej si nie zepsuje, bo brak w nim czci mechanicznych. Waciwie to jest on prawie niezniszczalny. Jaki czas temu zdarzyo si mojemu koledze przejecha po swojej karcie Seicento, niemoliwe ale ta karta po wyczyszczeniu dalej u niego pracuje. Emu w swoim artykule omawia prosty, ale bardzo przydatny dodatek do WHDLoad. Jest to pcheka, ktra kataloguje zainstalowane w tym systemie gry oraz pozwala je uruchamia z jednego miejsca. Koniec bdzenia po katalogach w poszukiwaniu dawno temu zainstalowanej gry. Z artykuu mona dowiedzie si co jeszcze oferuje ta nakadka. Ten numer w wikszoci zosta stworzony przez MarXa i chwaa mu za to. Pokusi si take o recenzj 7 numeru naszego maga. Jeeli jestecie ciekawi co inni o nas sdz zapraszamy do lektury. I oto dochodzimy do kolejnego artykuu tego samego autora. Bardzo fajnie potraktowa w nim temat gier na 2 osoby na Amig klasyczn. Nigdy wczeniej nie spotkaem si z takim przedstawieniem
GRUDZIE 2011

Po kilku miesicznej przerwie mona ju zagbi si w lektur kolejnego pitego numeru Polskiego Pisma Amigowego. Ten numer jak wszystkie poprzednie, peen jest artykuw dla uytkownikw wielu AmiPlatform. Przyjrzyjmy si wic bliej co autorzy proponuj za 21 z. Tym razem, jako e pismo ukazuje si przed wakacjami dominuj tematy rozrywkowe. Ale po kolei. Ju po raz pity z rzdu pismo boryka si z problemem braku artykuw. To dokadnie tak jak u nas, tylko e my borykamy si z tym problemem ju po raz smy. Na szczcie stali redaktorzy zarwno PPA jak i C&A Fan znowu nie zawiedli, ale co bdzie gdy ktry z nas bdzie mia problemy i bdzie musia na jaki czas zawiesi swoj dziaalno. Dlatego wielka proba do wszystkich czytelnikw. Jeeli kto z Was jest w stanie napisa co ciekawego o Amidze lub Commodore to prosz to uczyni. Bez obaw o ortografi lub gramatyk. Kady tekst przechodzi przez korekt i dopiero po przeredagowaniu pojawia si na amach. W celu zachowania oldschoolowoci moemy si zapozna z seri starannie dobranych przez redakcj newsw (oczywicie w momencie gdy je czytacie na amach to ju nie s takie nowoci,

&

fan

15

RECENZJA

tematu, a jest to przecie dosy oczywista sytuacja. Moe dlatego, e z gry zakadamy, e pe pikna nie interesuje si grami. Jest to oczywicie nieprawda o czym przekonuj autor oraz ona naszego redakcyjnego kolegi. Kto chce pogra z drug poow w gry na Amidze, koniecznie powinien zapozna si z artykuem w ktrym opisane s najwiksze hity do grania w 2 osoby. Zgodnie z obietnic z poprzedniego numeru Emu opisuje jak Amigowa na pececie pod kontrol dystrybucji Linuxa o nazwie KX Light. Wszystko to oczywicie dostpne jest na pycie Amiga Forever 2010. Po tak dokadnym omwieniu tematu nikt ju nie bdzie mia problemu z odpaleniem Amigi bez koniecznoci adowania Windowsw. W kolejnym artykule Strim opisuje swoje boje z Blizzardem IV SCSI Kitem do kart turbo Blizzarda do Amig 1200. Charakteryzuje sprzt omawia niezbdne wersje sterownikw oraz oprogramowanie karty. Opisuje moliwe bdy dziaania oraz niektre sposoby ich eliminacji. Cao koczy may test wydajnoci. Jest to ciekawy artyku dla tych, ktrzy rozwaaj moliwo zakupu tego rozszerzenia, a do tej pory mieli problemy z uzyskaniem rzetelnej odpowiedzi czy warto, biorc pod uwag ich konfiguracj oraz potrzeby. Niezrwnany Konrad Czuba pastwi si tym razem nad klasyk gier przygodowych pod tytuem Full Throttle. Dziki emulatorowi ScummVm Amigowcy mog rwnie pobawi si w t wietn gr wydan, nie wiadomo dlaczego, tylko na klony. Tutaj pozwol sobie na ma uwag, nic osobistego. Konrad dobiera absolutnie najlepsze gry tego gatunku dostpne na rynku i dajce si odpali pod tym emulatorem. Ja jednak chciabym, aby obok tych opisw znalazy si rwnie opisy gier wydanych na Amig. Takie moje mae marzenie to byo. Nie tylko porty gier z PC. Kolejny artyku MarXa porusza bardzo wany problem Amigowych bojw. Uwaam e kady czonek amigowej spoecznoci powinien si z nim zapozna i wycign odpowiednie prawidowe wnioski. Ja tylko dodam, e od kiedy sigam pamici to byy w Amiwiatku jakie wojenki. Grupy tuky si midzy sob, poszczeglnym userom te nic nie brakowao. Wystarczyo dopuci kilka osb do Zina i ju ochoczo toczya si wojna. Zarzuty,

odpowiedzi na zarzuty, odpowiedzi do odpowiedzi i tak do upadku maga, a potem od nowa w innym. Wtedy tumaczyem to sobie niedojrzaoci, gorc krwi, itp, ale lata lec, a niewiele si w tym temacie zmienio. Zastanawiam si czasem dlaczego. Zostao nas ju tak niewiele, ale nawet w tak maym gronie potrafimy sobie stworzy ostre podziay na rzeczach tak naprawd nieistotnych. Uwaam, e gwnych winowajcw takiego stanu rzeczy nie jest wcale duo, oni s po prostu najlepiej widoczni. Obawiam si tylko, e mog wnie taki chaos do polskiego Amiwiatka, e kady kto nie bdzie chcia wdawa si w bezsensowne spory, nie bdzie po prostu zdradza e Amiguje i na czym to robi. Ludzie zaszyj si w domach i kady na wasn rk bdzie prbowa co tam rozwija. Oczywicie w sumie nic z tego nie wyjdzie, poniewa dawno ju miny czasy, kiedy jedna osoba bya w stanie stworzy program taki jak np. ImageFX. Zamiast obrzuca si botem na portalach lepiej napisa jakiego Arta do ktrego z magazynw. No tak, ale obrzucanie si inwektywami na portalu jest prostsze ni stworzenie cokolwiek choby troch kreatywnego. Wrmy jednak do opisu zawartoci numeru. Poniewa zblia si okres wakacyjny mamy tu omwienie kolejnej tym razem niezalenej produkcji nagrodzonej w 2007 roku na Independent Games Festival. Mowa oczylicie o Aquarii. Jest to bardzo ciekawa pozycja, w ktr osoby lubice gra w dwuwymiarowe zrcznociwki powinny si zapozna oczywicie o ile konfiguracja im na to pozwoli. Tak moga by dzi wyglda wikszo gier gdyby cay wiat nie oszala na punkcie 3D. W kolejnym swoim artykule Vegeta recenzuje ksik Piotra Makowskiego pt Cyfrowe marzenia. Poniewa ksika stanowi nagrod w rnych konkursach organizowanych na amach PPA, uwaam e warto zapozna si z jej zawartoci. Sekrety YAMa (jednego z programw do zarzdzania e-mailami) zdradzi nam w swoim artykule Dariusz Gac. Omawia argumenty programu dostpne z poziomu CLI oraz w ToolTypach ikony. Autor wymienia take polecenia Arexxa umoliwiajce sterowanie programem z poziomu skryptw. Dla uytkownikw YAMa jest to ciekawa lektura. Kolejna porcja wakacyjnej

rozrywki i opis Dune Legacy. Czyli wersj poczciwej Diuny II rozbudowanej przez rodowisko zapalonych graczy po uwolnieniu kodu gry. Jest to wersja przeportowana pod MorphOs;a. Pomimo wad jakie posiada ta wczesna wersja gry warto zasi znw do rozgrywki, tym bardziej e wprowadzono liczne usprawnienia zbliajce t poczciw staruszk do standardw spotykanych w dzisiejszych grach strategicznych. W przedostatnim artykule nieposkromiony MarX opisuje sposb poradzenia sobie z hurtow zmian nazw plikw MP3 pod MorphOSem. Prosty uytek zosta stworzony w Pythonie i doskonale realizuje powierzone mu zadanie. Artyku zawiera listingi do wklepania oraz opis caej procedury krok po kroku. Fajnie e autor udostpnia wszystkie pliki do cignicia z sieci. Oszczdza tym samym czas wielu uytkownikw. Na koniec za mamy prb pogodzenia zwanionych stron (o ktrych wczeniej pisa MarX) przez lorda_spidera. Rozwizanie jest proste. Zamiast jednego systemu uytkowa obydwa. Jak tego dokona, na jakie mona natrafi problemy oraz jak sobie z nimi poradzi na Pegasosie II czytajcie w artykule. Temat jest omwiony bardzo szczegowo z uwzgldnieniem kilku scenariuszy takich jak: istniejcy AmigaOS, istniejcy MorphOS, lub cakowicie pusty dysk. Autor podaje take jak stworzy menu spod ktrego atwo wybra przy starcie system z ktrego bdziemy korzysta. Po przebrniciu przez artykuy moemy jeszcze sprawdzi swoj amigow wiedz rozwizujc dwie krzywki oraz sprawdzi, czy nie wygralimy czasem jakiej nagrody. Na deser zostaje komiks. Tym oto sposobem dotarlimy do koca kolejnego numeru PPA. Jak zwykle pozostaje niedosyt. Chciao by si dwa razy wikszej objtoci wydawanej dwa razy czciej i za poow ceny (no moe troch przesadziem z t cen). Jest jednak jak jest. Jako redaktor innego pisma doskonale czuj i rozumiem bolczki redaktorw PPA. Pozostaje mi jedynie yczy, aby wakacje nie wpyny na znaczce opnienie w wydaniu kolejnego numeru. Tak trzyma chopaki. A do peni szczcia zabrako wywiadu! MrMat

16

RECENZJA
cjalna edycja przygotowana przez jednego z uytkownikw AmiBaya. Artyku zawiera take linki do stron zwizanych z projektem oraz dokadne zdjcia. Grzegorz Kraszewski na kilku stronach opisuje zastosowanie jzyka Lua pod MorphOSem jako zamiennika poczciwego Arexxa. Jeeli kto potrzebuje oskryptowa jaki program, lub te kilka z nich, np. w celu wykonania jakiego zadania, powinien zwrci uwag na ten jzyk. Zacht niech bdzie powyszy artyku. Moe si okaza, e za jaki czas gdy zostanie on odpowiednio rozwinity pod MorphOSa, stanie si naprawd potnym narzdziem porwnywalnym z C. Dlatego warto ju teraz ledzi jego rozwj. W tym numerze zamiast wywiadu, umieszczono monolog gwnego amigowego wywiadowcy czyli Benedykta Dziubatowskiego. Autor opisuje swoj histori zwizan z Amigowaniem, w jaki sposb namierza i zachca swoje ofiary do skadania zezna, ktre potem wszyscy czytamy na ppa.pl z wielkim zainteresowaniem. Warto poczyta, a moe nawet pj w jego lady. Czas wakacji nieubaganie dobieg koca i dlatego znajdziemy tylko jeden opis gry, ale za to jakiej. Discworld, znakomita przygodwka z tamtych lat, odpalona przez Konrada Czub daje tyle samo radoci co jej wersja PC-towa. Poniewa to to ten sam produkt, tylko uruchamiany pod ScummVM. Jak si okazuje nie jest to gra dla pocztkujcych. Najwicej satysfakcji z gry bd mieli wielbiciele prozy Pratchetta. Zapraszam do zapoznania si z recenzj A tymczasem pora przej do nastpnego artykuu Benedykta, w ktrym opisuje, w jaki sposb Amiga moe sta si gwiazd imprez towarzyskich. Nie bd tu zdradza zawartoci. To trzeba samemu przeczyta, a nastpnie zastosowa w praktyce rady Benedykta. Skuteczno, zdziwienie i wdziczno wspimprezowiczw gwarantowana. Kolejny artyku rozpoczyna cykl programowania gry z wykorzystaniem AmigaOS, Visual Studio i VBCC. Ciekawe ile czci autor bdzie musia napisa, aby ukoczy gr . Miejmy nadziej, e po tym kursie bdzie wysyp nowoci na Amigi klasyczne. Artyku jest take doskonaym przykadem, jak mona wykorzysta nowinki ze wiata PC do tworzenia nowoci na Amigach klasycznych. Opisano dokadnie krok po kroku wszystkie wymagane elementy oraz sposb ich poprawnej instalacji i konfiguracji. wietne rodowisko dla programistw klasykw. Asman wykona kawa wietnej roboty. Naley tylko trzyma kciuki, aby starczyo mu si do dokoczenia tego projektu. Na kolejnych stronach Strim opisuje najnowsz Sam460ex. Jest to typowy opis obejmujcy sam hardware (w tym schemat blokowy), sposb jego instalacji w obudowie, doczone oprogramowanie oraz test wydajnoci. Jest to tekst dla wszystkich fanw AmigaOS4, ktrzy zastanawiaj si na jakim sprzcie najlepiej go odpali. Warto zapozna si z tym artykuem, gdy pomimo tego, i jest to obecnie najnowoczeniejszy sprzt do odpalenia OS4 (do momentu wydania X1000) ma on swoje ograniczenia, wystpuje take w rnych wersjach. Cena nie jest niska. tym bardziej nie mona kupowa kota w worku. Jak stworzy interfejs uytkownika przy pomocy rodowiska MUI w Pythonie na MorpOSie mona dowiedzie si z kolejnego artykuu Marcina Spoczyskiego. Autor opisuje sposb zainstalowania PyMUI. Cao koczy dosy ciekawy przykad. Vegeta mionik Mangi i Amigi w swoim artykule tropi ten styl w Amigowych produkcjach. Co prawda w artykule padaj tytuy najbardziej znanych gier z elementami Mangi, to jednak autor susznie zauwaa, e oprcz tego istnieje caa masa odnonikw w intrach, animacjach, slideshowach oraz Zinach. Pozostaje mie nadziej, e autor nie zakoczy ledztwa na tym jednym artykule i bdzie dry temat do koca. I tak oto docieramy do ostatniego arta, w ktrym Marcin Spoczyski prezentuje gigantyczn skadank najlepszych moduw dla Amigi pt. Mods Antology. Cao zmieszczono na czterech pytach CD. Warto pobra obrazy tych pyt chociaby ze wzgldu na to, i oprcz moduw posegregowanych wg. autorw, w niektrych katalogach znajduj si dodatkowe informacje, biografie, zdjcia, votki z imprez i inne rwnie ciekawe rzeczy. Odwracamy stron czytamy komiks i tak oto zaliczylimy kolejny numer jak zwykle zbyt krtkiego ppa. Pozostaje mi odpowiedzie na pytanie czy warto powici te 23 z i dwie godziny na przeczytanie pisma? Zdecydowanie tak. Tym razem numer jest bardziej skierowany do programistw i oni powinni by najbardziej zadowoleni. Jednake jestem przekonany, e kady, komu tematyka Amigi nie jest obca, znajdzie tutaj co dla siebie. Do nastpnego numeru! MrMat
GRUDZIE 2011

Z wielk radoci odnotowaem pojawienie si kolejnego numeru Polskiego Pisma Amigowego. Ten fakt cieszy tym bardziej, e autorom udao si zachowa kwartalny cykl wydawniczy. Niestety jest te wiadomo nieco gorsza. Rosnce koszty druku wymusiy wzrost ceny pisma. Przekonajmy si zatem czy warto wysupa tych kilka zotych wicej? Po spisie treci mona atwo pozna, e okres wakacyjny mamy ju za sob. Miejsce opisw gier zastpiy tematy znacznie powaniejsze. Nie przeszkodzio to jednak Konradowi i do pisma przemyci opis jednej gry przygodowej. Tradycyjnie ju w celu zachowania oldschoolowoci moemy poczyta nieco newsw. Nastpnie zapoznamy si, moim skromnym zdaniem, z najwaniejszym artykuem w tym wydaniu, a moe nawet we wszystkich wydaniach. Jest to poradnik jak uchroni Amig od potencjalnej mierci. Kady fan Amigi powinien bezwzgldnie si z nim zapozna, aby mg nadal cieszy si uywaniem Amigi przez dugi czas. Nie liczmy, e poszczeglne komponenty bd yy wiecznie. Wczeniej czy pniej z niektrych moe nastpi wyciek, ktry sparaliuje Amig. Lepiej wic zawczasu dokona niezbdnych amputacji. Jak zrobi to prawidowo i bezpiecznie przeczytacie w artykule. Poza tym autor omawia take tematy zwizane z napiciem zasilajcym oraz prawidowym obiegiem powietrza przy bardziej rozbudowanych konfiguracjach. Uwaam, e ju dla tego jednego artykuu warto naby PPA, bo za rok (gdy ukae si darmowy PDF) moe ju by za pno. Na kolejnej stronie lord_spider opisuje swoje boje ze specjalnym adapterem kart CompactFlash do Amigi 600. Jest to spe-

&

fan

17

GRY

Pograjmy jak za dawnych lat

rok 1984 - cz.3

Wydaje mi si, e ju po dwch pierwszych czciach tego artykuu atwo doj do pewnego wniosku. Rok 1984 by wyjtkowo wanym w historii rozwoju gier komputerowych. A to dopiero wierzchoek gry lodowej odnosz bowiem wraenie, i dopiero teraz zabior si za najlepsze i najistotniejsze tytuy. W dzisiejszym odcinku - szczeglnie istotne rwnie dla mnie. Gdy w 1984 roku nastpi prawdziwy rozkwit moich ulubionych gatunkw gier - szeroko rozumianych komnatwek i zrcznociowych przygodwek. Owszem, rok 1983 przynis taki tytu, jak Pharaohs Curse - byo to jednak zaledwie pewnego rodzaju preludium. Przesadzam? Na dzie dobry rzuc wic kilkoma tytuami: Spelunker, Pitfall II, Bruce Lee, Montezumas Revenge - wszystkie te jake klasyczne komnatwki ukazay si wanie w 1984 roku. Umwmy si: oryginalny Pitfall wielk gr nie jest. Oddajc hod za zasugi w dziedzinie rozwoju gier komputerowych (drugie miejsce na licie najlepiej sprzedajcych si tytuw na Atari 2600 ze sprzeda ponad 4 mln kopii lepszy by tylko Pac-Man), nietrudno zauway, i ju w 1984 roku gra wygldaa przy nowszych produkcjach cokolwiek blado. Ostatecznie - pokonywanie non stop tych samych przeszkd (lotne piaski, krokodyle, we, toczce si kody, etc.) i okazjonalne zbieranie skarbw to troch mao. Nade wszystko jednak mogo denerwowa nieustanne poruszanie si w jednym kierunku, co sprawdza si tylko w bardziej dynamicznych gatunkach, jak strzelanki czy mordobicia. Mogo te brakowa poczucia eksploracji terenu, ciekawoci typu: c te moe przynie kolejna komnata. I nawet fajne sekwencje pokonywania rozpadlin za pomoc lian czy te przeskakiwania po krokodylich paszczach a la Roger Moore poprawiay oglne wraenie tylko do pewnego stopnia. Dwa lata po premierze pierwowzoru wiato dzienne ujrza sequel, Pitfall II: The Lost Caverns, uznany pniej za najlepszy tytu wydany na Atari 2600. Trzeba przyzna, i autor - David Crane - trzyma rk na pulsie. Gra bowiem, cho na pierwszy rzut oka bardzo podobna, w gruncie rzeczy mocno rni si od poprzedniczki. Nie, nie chodzi o lepsz grafik czy obecno cakiem przyjemnej muzyczki. Po pierwsze - nie ma tu czego takiego jak ycia. Po kontakcie z wrogim stworzeniem (wrd nich - aby, sokoy, nietoperze czy te wgorze) bohaterowi odejmowane s punkty, po czym wznawia on rozgrywk od ostatnio napotkanego punktu restartowego (oznaczonego czerwonym krzyem). Poniewa w caej grze jest ich tylko kilka, naley mie si na bacznoci, gdy nieustanne pokonywanie tego samego fragmentu labiryntu nie naley do przyjemnoci. Po drugie - zmienia si nieco charakter misji Harryego Pitfalla. le Spelunker. Gra autorstwa Tima Martina z MicroGraphic Image, na omiobitowym Atari ujrzaa wiato dzienne ju w 1983 roku, natomiast w 1984 ukazaa si wersja tego tytuu na C-64.

Owszem, i tym razem zbiera on sztaby zota. Nade wszystko jednak jego zadaniem jest odnalezienie przyjaci: Rhondy, dnej przygd siostrzenicy bohatera i niejakiego Quicklawa, tchrzliwego lwa grskiego. Aby ukoczy gr, naley rwnie zdoby diamentowy piercie. Najwaniejsza rnica midzy pierwsz, a drug czci polega jednak na tym, i Pitfall II w peni wykorzystuje to, co w komnatwkach najlepsze: mamy tu wic olbrzymi (ponad 200 komnat) labirynt, a dotarcie do trzech kluczowych miejsc do atwych zada nie naley. I nie szkodzi, i poszczeglne sale nie s zbyt ciekawe - miem twierdzi, i pod tym wzgldem pierwsza cz bya lepsza. Geniusz komnatwek polega jednak na tym, i wany jest obraz caoci obszaru gry, poczucie cigoci, eksploracja labiryntu i tego typu rzeczy. Tak wic Pitfall II, cho lepsza od poprzedniczki, wci ustpuje innym tytuom z tego gatunku, tym bardziej, i - w przeciwiestwie do wersji chociaby z Atari 5200 gra na C-64 nie zostaa wzbogacona o drugi poziom. Przejdmy do chyba nieco niedocenianej, wydanej przez Broderbund pozycji o tytu-

Akcja gry rozgrywa si w potnym kompleksie jaski, za jej bohaterem jest miaek, ktry zapragn wej w posiadanie skarbu, ukrytego gdzie gboko pod ziemi. Czyli normalka. Zanim jednak bohater tam dotrze, musi pokona wiele kilometrw podziemnych korytarzy, zbierajc po drodze napotkane przedmioty. Wrd nich s na przykad rnej wartoci klejnoty, ktre zapewniaj zdobycz punktow. Jednake istotniejsze od nich s baterie, dynamit, ary i klucze. Pierwsze, wg fabuy gry, zasilaj bro przeciwko duchom, ktr w razie potrzeby mona uaktywni naciskajc spacj. Tyle tylko, i jeli poziom energii tych baterii spadnie do zera, tracimy ycie. Dynamit (ktry mona wykorzysta dziki klawiszowi D) przydaje si przy forsowaniu drogi przez zatory skalne. Z kolei ary (klawisz F) odstraszaj na krtki czas nietoperze, produkujce w zabjczym tempie... zabjcze guano? Zastosowanie kluczy jest oczywiste, warto jednak podkreli, i wystpuj one w dwch kolorach - podobnie jak i drzwi. Jest jeszcze co, co w instrukcji do gry nazywane jest magicznym pyem - w moe zamieni si zarwno w dodatkowe ycie, jak i w ar bd dynamit. Zbyt duy poziom trudnoci (wraliwo bohatera na upadki z do skromnych wysokoci jest irytujca) i kilka uchybie sprawiaj, i grywalno nie jest tak wysoka, jak chociaby w bardzo podobnej tematycznie Montezumas Revenge (o ktrej za chwil). Z drugiej jednake strony niektre pomysy w gbszych partiach jaskini (np. przemieszczanie si po tratwie unoszonej przez gejzer) przebijaj pomysowoci kulto-

18

GRY
w produkcj Parker Bros. Co tu zreszt duo mwi - o ile czsto konwertowano hity z automatw na komputery omiobitowe, o tyle w drug stron konwersja nie zachodzia ju tak czsto. A taki los spotka wanie Spelunker. Wspominaem o zbyt duym poziomie trudnoci. Chyba nie mamy na co narzeka, gdy wersja na NES jest pod tym wzgldem podobno o wiele gorsza. Co ciekawe, to jedyna platforma, na ktr powsta sequel. Warto jeszcze wspomnie o grze Spelunker HD z Playstation 3, a take PC-towej produkcji o tytule Spelunky, w przypadku ktrej trudno ukry rdo inspiracji. Natomiast Tim Martin ma swj kana na youtube, o wiele mwicej nazwie SpelunkerGuy. Kolejny dowd na niesychan ywotno omiu bitw. Mam niejasne wraenie, i pisanie o Montezumas Revenge nie ma sensu, a moe nawet obraa inteligencj czytelnika. Wszyscy wiedz, e w grze wcielamy si w rol podrnika szukajcego skarbw, ukrytych gdzie w podziemiach wityni Montezumy. Jak mona si tego spodziewa, piramida kryje mnstwo niebezpieczestw, takich jak ruchome chodniki, ogniste czelucie czy znikajce murki. Do tego dochodz wrogie istoty czaszki, we i pajki. Na szczcie w sytuacjach tego wymagajcych, mona zabi kad z nich za pomoc miecza. Z pomoc mog przyj rwnie amulety, zapewniajce chwilow nietykalno. Po drodze bohater znajduje ca mas diamentw oraz kolorowych kluczy otwierajcych wyjtkowo liczne drzwi. Dolne poziomy piramidy s pogrone w ciemnociach, ktre jednak mona rozjani za pomoc pochodni. jakiej mona si nabawi w Meksyku. Ta gra bya i nadal jest po prostu fantastyczna i to jest naprawd istotne. Niekoniecznie istotna - z dzisiejszego punktu widzenia cho niezmiernie interesujca jest natomiast jej historia. Bardzo ciekawe informacje na ten temat mona odnale m.in. na stronie powiconej grom na mae Atari, http://www.idn.org.pl/ users/lesz/legend/ . Dziki uprzejmoci autora strony Leszka Zaciury, zamieszczam tu fragmenty listu napisanego przez Roba Jaegera, autora Montezumas Revenge: Miaem wtedy 16 lat. Zrobiem ju klony kilku zrcznociwek, gdy mj przyjaciel, Mark Sunshine, zaproponowa mi zrobienie azteckiej przygodwki pod tytuem Montezumas Revenge. ()Przedstawiem niedokoczon gr na pokazie Customers Electronic, gdzie wywoaa spore zainteresowanie. W tamtej postaci wymagaa komputera z 48 kilobajtami pamici RAM. Parker Brothers zdecydowali si wyda gr, ale okroili j do wersji kartridowej (), ktra wymagaa tylko 16KB RAM-u - taki by wtedy standard pamici w komputerach. Z ocjalnej wersji Montezumy znaczna cz zostaa usunita, wcznie z intrem. Niemniej kto w Parkerze wypuci te na rynek mj orygina: niedokoczon wersj na Atari - jeszcze przed wydaniem kartridowej. W rezultacie wersja gry, ktr zna kady, jest t, za ktr nigdy mi nie zapacono. Nigdy nie ukoczyem Montezumas Revenge, bo wiedziaem, e w Parker Brothers zamierzaj skrci gr i nie potrzebuj penej wersji. Tu jednak gwoli wyjanienia dodam, i jedynie na maym Atari mona zagra zarwno w wersj Parker Bros., jak i niedokoczony prototyp Montezumas Revenge, rnicy si m.in. tym, i noszcy sombrero bohater nazywa si Pedro (znany z okrojonej a wic i naszej - wersji Panama Joe to raczej bohater w stylu Indiany Jonesa, cho podobiestwo jest pono przypadkowe), do grona wrogich istot dochodz nietoperze, za w jednej z sal spotykamy samego Montezum, ktrego jednak nie mona pokona. Innymi sowy chocia koczca kady poziom eksploracja skarbca to jedna z moich ulubionych kocowych sekwencji wszech czasw, mogo by jeszcze lepiej. Lepsza moga by rwnie sprzeda 200 tys. kopii szczeglnie nie oszaamia, cho warto pamita, i w tamtych latach mia miejsce krach na rynku gier komputerowych. W 1998 roku, przy udziale samego Jaegera - wwczas wiceprezydenta Utopia Technologies - powsta trjwymiarowy sequel, Montezumas Return, ktry jednak nie zebra najlepszych recenzji. Po raz kolejny okazao si, e lepsze jest wrogiem dobrego, cho wydaje mi si, i jakikolwiek ten sequel by nie by, nie mia szans w konfrontacji z legend pierwowzoru. Inny z najsynniejszych tytuw tego roku, wydany przez Datasoft Bruce Lee, nie jest typow komnatwk. Tak naprawd to poczenie teje z mordobiciem (co, swoj drog, byo wtedy czym bardzo wieym) a take tym, co na zachodzie zw collectem up.

Co tu duo mwi jeli istnieje komnatwka idealna, jest ni wanie ta gra. Setka komnat do odwiedzenia (jak na mj gust w sam raz), poczucie eksploracji, idealnie dobrany poziom trudnoci, szybka akcja, atwe sterowanie Do tego sympatyczna, funkcjonalna grafika i proste, cho ciekawe efekty dwikowe. No i przecie w kadym z nas wci gdzie tam tkwi marzenie o odnalezieniu ukrytego skarbu. I niewane, czy bohater nazywa si Panama Joe, czy te Pedro (patrz niej), niewane, e Montezumas Revenge w slangu amerykaskim oznacza ni mniej, ni wicej tylko biegunk podrnicz,

Gracz wciela si w rol tytuowego bohatera, ktry wkrad si do fortecy pewnego czarnoksinika, by zdoby bogactwo i przepis na niemiertelno. Na swojej drodze Bruce Lee napotka dwch stranikw: pierwszym z nich jest stosunkowo mao grony Ninja, drugim - bardziej ju nieznony Zielony Yamo, faktycznie zielonkawy osobnik o aparycji sumity. Obu atwo pokona imponujcym zestawem dwch ciosw. Alternatywnie mona te czasami wskoczy ktremu na gow. Ciekaw opcj jest moliwo wcielenia si drugiego gracza w rol Yamo, by pomaga, bd te uprzykrza ycie Bruceowi. I chocia kady przeciwnik po pokonaniu szybko si odradza, wiksze niebezpieczestwa kryje sama forteca, wrd ktrych najbardziej irytujcymi s chyba rnorakie wyadowania elektryczne i miny. Zasadniczo gra polega na tym, by unikajc wszelakich przeszkd zebra lampiony porozwieszane w kadej komnacie, co spowoduje otwarcie przejcia do kolejnych sal. Czsto jest tak, i dane pomieszczenie odwiedzamy kilka razy, dziki czemu gra wydaje si by wiksza, ni jest w rzeczywistoci - tak naprawd liczy ona zaledwie 20 komnat . Biorc to pod uwag, nie dziwi fakt, i niektre czasopisma wytykay, e cao mona ukoczy zbyt szybko. Ale prawd powiedziawszy, nie ma to wikszego znaczenia, gdy Bruce Lee to gra po prostu niezniszczalna. I niewane, e krtka i prosta, niewane, e grafika jest paskudna, a odgosy dwikowe - co najwyej sympatyczne. Z dzisiejszej perspektywy nie ma te chyba znaczenia fakt, i w latach 80. sam tytu musia by potnym magnesem zachcajcym do kupna gry ona najzwyczajniej w wiecie broni si grywalnoci. Na koniec warto doda, i w 2008 roku ukaza si przeznaczony dla PC-tw remake, Ultimate Bruce Lee, charakteryzujcy si o wiele adniejsz grafik (co oczywiste) i kilkoma trybami gry, w tym rwnie jednym odwoujcym si do omiobitowego oryginau (poGRUDZIE 2011

&

fan

19

GRY
dobno nie do koca wiernie). Ciekawostk jest wreszcie fakt, i szef Datasoftu, Sam Poole, w wywiadzie udzielonym magazynowi Zzap!64 wspomnia o planowanym sequelu Bruce Lee. Ten niestety - nigdy nie ujrza wiata dziennego. Niech pociech bdzie tu fakt, i firma Datasoft stworzya w tamtych latach jeszcze co najmniej kilka innych kapitalnych gier. Kolejny tytu, The Castles of Doctor Creep, niby mona woy do worka z napisem komnatwki, ale nawet po kilku minutach obcowania z t pozycj atwo zauway, e jest ona jedyna w swoim rodzaju. Owszem, polem gry s wielokomnatowe, tytuowe zamki pana Creepa, jednake sposb przechodzenia z jednej sali do drugiej jest nietypowy. Komnaty s bowiem poczone licznymi drzwiami i trudno a priori przewidzie, ktre prowadz dokd. Kada z sal stanowi ponadto wyzwanie samo w sobie, co sprawia, i gra sprawia wraenie raczej jakiego zbioru jednoekranwek, anieli cigej komnatwki. Nade wszystko jednak The Castles of Doctor Creep to rzecz niemale w rwnym stopniu zrcznociowa, co wymagajca pomylunku. tach budowli. Co ciekawe, w opcjach mona te wczy niemiertelno, jednake w tym trybie gry nasze czasy przejcia danego etapu nie s zapisywane w high score. W 1985 roku grupa Star Frontiers wydaa nieoficjalny sequel, Dungeons of Doctor Creep, z kilkoma nowymi elementami. Aby naprawd zagbi si w zamczyska (i lochy) Doktora Creepa, polecam stron Doctor Creep Real Estate (http://moon.descentforum.net/creep/), gdzie mona znale opisy kadej budowli, mapki, a take filmy z pokazanym sposobem przejcia kadego zamku. Sawa gry dosiga rwnie obecnych czasw. Cay czas rozwijany jest projekt typu open source (http://creep. sourceforge.net/), dziki czemu mona zagra w The Castles of Doctor Creep zarwno na systemach Windows, jak i Linux. W tej wersji gra umoliwia take edycj istniejcych zamkw bd stworzenie zupenie nowych. A co porabia dzi autor oryginau, Ed Hobbs? Jest wacicielem firmy Cats Eye Games i ostatnio pracowa nad gr Luckys Rainbow, w ktrej wanym elementem s zamki, a jake. Czym skorupka za modu nasiknie W roku 1984 jedna z najsynniejszych firm ze wiata ZX Spectrum podja prb podbicia rynku C-64. Mowa o Ultimate Play The Game. Twrcy Knight Lore mogli pj na atwizn i wyda na komcia wikszo jake wysoko cenionych tytuw z ZX Spectrum. Tymczasem taki los spotka jedynie trzy gry: Nightshade, Sabre Wulf i Underwurlde. Dwie ostatnie pozycje przynale do kultowej serii Sabreman, ktrej trzeci odson stanowi wanie synny Knight Lore. Z nieznanych mi wzgldw na C-64 jako pierwsza ukazaa si druga gra tego cyklu, Underwurlde, za Sabre Wulf na swoj premier czekaa a do 1985 (aczkolwiek rne rda podaj odmienne daty w odniesieniu do obu pozycji), przez co zostaa nieco zaburzona pewnego rodzaju fabularna cigo midzy tymi tytuami. Gwoli przypomnienia: zadaniem gracza w Sabre Wulf byo odnalezienie czterech fragmentw amuletu, rozrzuconych w skomplikowanym labiryncie dungli, unikajc przy tym spotkania z tytuowym wilkiem. Dziki posiadanej szabli mona byo zabija mniej grone stworzenia (np. pajki lub we), bd te przegoni inne (np. nosoroce). Z kolei orchidee w zalenoci od ich koloru mogy zapewni np. chwilow niezniszczalno , ale te rwnie chwilowy parali. Po odnalezieniu wszystkich czci amuletu, mona ju byo uda si do wyjcia. Na ekranie z gratulacjami pojawia si komunikat, i dalsze przygody bohatera poznamy dziki Underwurlde. Tytu ten synny jest chociaby z powodu swoich rozmiarw. Bo przecie ju 256 komnat w Sabre Wulf mogo powodowa zawroty gowy. Tymczasem Underwurlde to blisko 600 sal!

Celem napisanej przez Eda Hobbsa, a wydanej przez Broderbund w 1984 roku gry jest ucieczka z kadego z dwunastu zamkw. Zadanie nie jest proste chociaby z tego powodu, i wiele drzwi wymaga odpowiedniego klucza, ktry czsto znajduje si w trudno dostpnym miejscu. Nade wszystko jednak zamki najeone s puapkami. Mamy tu ruchome chodniki i podziurawione zapadniami platformy. S maszyny wytwarzajce byskawice bd pola siowe i czyhajce na nas pistolety laserowe. W wielu miejscach za bohaterem podaj mumie bd potwory dr. Frankensteina. Na szczcie wszelakie maszyny moemy kontrolowa za pomoc przyciskw bd dwigni. Z kolei poruszanie si po platformach uatwiaj nie tylko drabiny czy supy, lecz rwnie teleportery. Gra umoliwia rozgrywk dwm graczom jednoczenie, co w niektrych zamkach znacznie uatwia zadanie. Aby wybra posiado, naley na ekranie tytuowym wcisn run/stop, w przeciwnym razie zostanie zaadowany zamek instruktaowy, dziki ktremu poznamy wszystkie urzdzenia i zagroenia czyhajce w komna-

Fabua jest w gruncie rzeczy bardzo podobna. Tym razem bohater utkn w tytuowym podziemnym wiecie, za wszystkie wyjcia (a waciwie: drogi do prowadzce) s strzeone przez stranikw. Kadego z nich mona pokona jednym, konkretnym rodzajem broni, ukrytej gdzie w podziemnym labiryncie. Biorc pod uwag liczb sal oraz stranikw, cao mona opisa rwnaniem: Underwurdle=3xSabre Wulf. Jednake pomimo identycznego zadania do wykonania, gra jest nieco inna. Widok z gry zastpiono tu widokiem z boku, co nadaje Underwurlde cechy platformwek. Inn istotn rnic jest fakt, i wrogie istoty nie mog zabi bohatera przynajmniej nie bezporednio. Kady kontakt z jakimkolwiek stworem powoduje jedynie odepchnicie Sabremana, ktry tym samym moe wyldowa w gbokim kominie prowadzcym w nisze partie labiryntu. A upadkw z duych wysokoci bohater ju nie znosi. Underwurlde na ZX Spectrum zostaa wydana praktycznie rwnolegle z Knight Lore i z tego powodu gra pozostaa nieco w cieniu trzeciej czci serii. Ale myl, i nie jest to jedyny powd, dla ktrego Underwurlde bywa oceniana niej nie tylko ni Knight Lore, ale rwnie Sabre Wulf. Owszem, grafika jest bardzo adna, za niektre motywy (np. opuszczanie si w jaskiniach po linie) s bardzo udane. Jednake jako cao, gra sprawia wraenie przerostu formy nad treci. Caa rozrywka jest po prostu zbyt monotonna. Do tego dochodz problemy z dokadnym odmierzaniem skoku, a take irytujce, nieustanne odpychanie bohatera przez wrogie stwory. By moe najlepszym pomysem powizanym z Underwurlde jest moliwo wyboru wyjcia z podziemnego wiata. Kade miao prowadzi do innego sequelu. Miao, gdy w wiecie C-64 wszystkie prowadziy donikd. Ani Knight Lore, ani Pentagram (czwarty tytu serii) nie zostay wydane na tej platformie, cho w przypadku pierwszego z nich moe si to wkrtce zmieni. Natomiast Mira Mare, do ktrej to gry miao prowadzi trzecie wyjcie, nie zostaa wydana nigdzie. W 2004 roku na konsoli Game Boy Advance pojawi si remake Sabre Wulf. Nawizania do postaci wilka mona byo napotka w rnych

20

GRY
grach firmy Rare, spadkobierczyni Ultimate. Dziedzictwo Underwurlde jest nieco inne pozycja ta zainspirowaa wielu twrcw do stworzenia podobnych tytuw, rwnie rozlegych i cechujcych si podobn grywalnoci. Najlepszym przykadem z C-64 jest chyba produkcja z 1985 roku, Nodes of Yesod. Wszystkim zainteresowanym grami ze stajni Ultimate, gorco polecam natomiast stron http://www.robsoftcloud.net/Ultimate/. Musz si przyzna, i po kilku wizytach pod wyej wymienionym adresem, pozazdrociem spektrumowcom produkcji Ultimate Play The Game. Na szczcie firma przygotowaa co specjalnie dla posiadaczy C-64 zupenie now seri gier. By moe to z tego powodu Knight Lore czy inne tytuy nie ukazay si w wersji na komcia? By moe wcale nie chodzio o nie najlepsze recenzje konwertowanych gier? Niezalenie od odpowiedzi, w nowej serii bohaterem by niejaki Sir Arthur Pendragon, ktry pojawi si w czterech tytuach: The Sta of Karnath (1984), Entombed (1985, cho Wikipedia podaje 1984), Blackwyche (1985) i Dragon Skulle (1985). Jako e stosunkowo niedawno opisywaem pierwszy z nich i jedyny powstay w 1984 - w drugim numerze C&A Games, tutaj ogranicz si do stwierdzenia, i gr mona bez wikszych kontrowersji zaliczy do zrcznociowych przygodwek. czy pokoje do gry nogami. Std nokautujce nas rkawice bokserskie czy rakieta na trzecim pitrze budynku. Std wreszcie salon gier, w ktrym bohater gra w specyficzn wersj Space Invaders, majc do dyspozycji sztuce kuchenne zamiast, na przykad, dziako laserowe. Z jednej strony gra pozostaje wierna tradycji, gdy wiele przeszkadzajek mona byo spotka w pierwszej lepszej jednoekranwce z tamtych lat. Z drugiej jednak maj one swoje logiczne uzasadnienie, wiat snu bywa przecie surrealistyczny.

I chocia korzenie tego gatunku sigaj 1979 roku i tytuu Adventure z Atari 2600, to jednak odnosz wraenie, i prawdziwy rozkwit - przynajmniej w wiecie C-64 - nastpi wanie w 1984 roku. Jeden z lepszych przykadw to Pyjamarama. Pomys na gr jest rozbrajajcy. Ot jej bohater, Wally Week, zasn twardym snem, zapominajc nakrci budzika. Jeli spni si do pracy, zostanie natychmiast zwolniony. Zadaniem gracza jest niedopuszczenie do tej sytuacji. W tym celu przejmujemy kontrol nad czym, co mona chyba nazwa senn postaci Wallyego. Poruszamy si niby po domu bohatera, ale pamitajmy sen to sen i rzdzi si swoimi prawami, zwaszcza, gdy mamy do czynienia z koszmarem. I std wanie te latajce siekierki, atakujce nas pieczenie drobiowe, duchy, wyaniajce si z podogi donie

Chocia bardzo lubi t gr, zdaj sobie spraw, e niektrych moe ona odrzuci, zwaszcza tych, ktrzy wychowali si na pniejszych zrcznociowych przygodwkach. Interfejs jest tu bowiem specyficzny o szczegach napisz przy innej okazji. Warto jednak zagbi si w surrealistyczny wiat Pyjamaramy gra to bowiem jedyna w swoim rodzaju. W tym miejscu warto przypomnie, i jest ona drug pozycj z serii Wally Week, ktra na macierzystej platformie ZX Spectrum liczya pi tytuw. Ale tak naprawd dopiero tu zostay ustalone reguy gry. Pierwsza pozycja serii, Automania, bya bowiem archaiczn, jednoekranow (no, w zasadzie dwuekranow) platformwk. Kolejne -Everyones a Wally, Herberts Dummy Room i Three Weeks In Paradise -to ju zrcznociowe przygodwki. Ostatnia z tych gier nie ukazaa si na C-64, a szkoda, gdy nawet screeny z ZX Spectrum wygldaj zachcajco i budz jake przyjemne skojarzenia z Treasure Island Dizzy. Cho Pyjamarama nigdy nie cieszya si tak popularnoci, jak gry z jajkiem w roli gwnej, jest pozycj na tyle cenion, i w 2004 roku ukaza si adnie wygldajcy remake, zarwno na systemach Windows, jak i Mac OS. Natomiast w listopadzie 1984 produkcja Mikro-Gen zostaa uhonorowana tytuem gra miesica, pokonujc nawet tak gony tytu, jak Elite. Czy ktokolwiek, przegldajc forum lemon64.com, zastanawia si, dlaczego w niemal kadym wtku typu szukam gry pojawia si odpowied Below the Root? To taki wewntrzny art, wynikajcy z faktu, i wiele osb przy rnych okazjach poszukiwao tego wanie tytuu. Tytuu, dodajmy, stosunkowo mao popularnego, w Polsce odnosz wraenie - wrcz zupenie nieznanego.

Nie wnikajc w szczegy, fabua Below the Root bazuje na trylogii Green Sky autorstwa nieszczeglnie u nas popularnej Zilphy Keatley Snyder. Co ciekawe, gra stanowi sequel do tej serii. Takie nomen omen korzenie nie powinny dziwi, jako e wydawca, Windham Classics, znany by z tytuw opartych na literackich pierwowzorach. Zadaniem gracza jest przywrcenie rwnowagi wiata, w ktrym koegzystuj dwie niechtnie nastawione do siebie rasy: zamieszkujcy nadrzewne domy Kindarowie i yjcy pod ziemi Erdlingowie. Napisz krtko: gra zdecydowanie wyprzedzia swoj epok. Niby mamy do czynienia ze zrcznociow przygodwk, tak naprawd jednak przemycono tu wiele elementw RPG. I tak, na samym pocztku, mamy do wyboru jedn z piciu postaci, ktre rni si midzy sob m.in. takimi cechami, jak magiczny potencja czy wytrzymao. Jak to w grach RPG bywa, posta ta ewoluuje wraz z rozwojem wydarze. Wizualnie mamy do czynienia z olbrzymich rozmiarw komnatwk. I musz przyzna, i eksplorowanie tego wiata jest fascynujce, co nie jest przecie regu. Z przygodwek mamy tu przede wszystkim uywanie rnych przedmiotw i silny nacisk na komunikacj z licznymi postaciami, na ktre moemy si natkn niemal na kadym kroku. No i jake nowatorski interfejs! Przypominam, e mwimy o roku 1984, kiedy to dominoway tekstwki, za system point & click mia zosta spopularyzowany trzy lata pniej. Tu, co prawda, bohaterem sterujemy bezporednio, na platformwkow mod, ale po wciniciu fire+d pojawia si menu z takimi opcjami jak take, use czy speak. Mgbym jeszcze dugo rozwodzi si nad rnymi oryginalnymi aspektami Below the Root, ale to materia raczej na osobny artyku. Natomiast ekipa z Windham Classics zdoaa wypuci zaledwie cztery inne gry na Commodore 64. Oprcz trzech tekstwek, maj na swoim koncie bliniaczo podobn do omawianej tu pozycji, wydan w 1985 roku Alice in Wonderland. I tym literackim akcentem kocz na dzi. Do omwienia i przypomnienia pozostao jeszcze kilka istotnych tytuw, za ktre zabior si w ostatnim ju odcinku o niesamowitym dla C-64 roku 1984. p.a.
GRUDZIE 2011

&

fan

21

PUBLICYSTYKA

Swapping C-64 po latach

W magazynie C&A Fan numer 5 w artykule Kiedy jeszcze nie byo neta opisaem jak radzili sobie ludzie ze zdobywaniem produkcji scenowych, gier, kiedy nikt w Polsce nawet nie sysza o Internecie. Postanowiem napisa na prob paru osb, jeszcze jeden artyku o osobach, ktre zajmoway si na scenie profesj swapera. komciu, a mianowicie osoby skupiajce si w grupy tzw. scenowe . W 1991 roku zaczem poszukiwa kontaktw do takich osb. Dziki sawnej i jedynej ju wtedy prasie powiconej komputerom: Commodore 64 and Amiga czyli C&A (ed. o jaki zbieg okolicznoci)!!! Udao mi si nawiza kontakty z czonkami grup: Caution, Nipson, Elysium, Skylight etc. Bardzo spodobaa mi si wymiana korespondencji i materiaw na nonikach magnetycznych, sawnych dyskietkach 5,25. W ten sposb rozpoczo si moje hobby swappowanie, ktre pochono mnie do koca i czasami nawet zarywaem czas, ktry miaem powieci nauce. Co to takiego swapper zapytaj moe najmodsi uytkownicy 8 bitowego kalkulatorka C-64. To osoba zajmujca si rozpowszechnianiem produkcji wasnej grupy, innych grup: demek, muzyczek, kolekcji, magazynw do osb z innych grup, miast, pastw. Dobry swapper to okienko na wiat, osoba prna, otwarta na rne wyzwania, niekiedy posiadajca ponad 100, a nawet 200 kontaktw aktywnych. Zapytacie zapewne jak to byo z tym swappingiem? Pisanie listw na papierze, wysyanie programw i to wszystko. O nie, niestety nie.. Kady liczcy si swapper posiada cay arsena narzdzi potrzebnych do hobbystycznej pracy, a mianowicie due iloci znaczkw pocztowych (ed. w tamtych czasach niestety nie byo mnie sta na nowe kosztowne znaczki pocztowe, wic warto byo si nauczy czitowa, czyli uywa do dalszych korespondencji znaczki ju uyte, najczciej zbierao si pocztwki, koperty po listach wraz z uytymi ju znaczkami i trzeba byo tak usun stampa, aby znaczek pozosta czysty, byo kilka metod lecz chyba najlepsz i sprawdzon byo uycie dobrego myda w celu starcia pieczci poczty, a aby odklei dobrze znaczek, super spraw bya para wodna z gotujcego si czajnika z wod na herbat lub kaw. W tamtych latach przygotowywaem sobie okoo 100-200 znaczkw. Bo ju w roku 1994 posiadaem ponad 100 aktywnych kontaktw w Polsce i za granic. W kadym tygodniu na poczt do skrzynki przychodzio ponad 30-40 korespondencji wraz z dyskietkami zawierajcymi stu. I kiedy otrzymaem awizo, e jedna przesyka nie zostanie wydana poniewa naczelnik poczty ma uwagi co do jej wygldu. A wic udaem si na wizyt do naczelnika, a on pokazuje mi i mwi, e jaka osoba wysaa do mnie list na uywanym odklejajcym si znaczku, jak dobrze pamitam ukara mnie wtedy 10 krotn wartoci znaczka pocztowego. Po caej tej sytuacji chciaem ju odej ze sceny grozi mi, e powiadomi wtedy milicj o przestpstwie, a kada przesyka, ktra do mnie dotrze bdzie dokadnie przewietlana i jak si pniej okazao zagino mi z niewyjanionych przyczyn bardzo duo korespondencji. Zapytacie, a jak si zabezpieczao znaczki, aby mona byo je uywa wielokrotnie. Ja miaem do prost metod,

Sowo swaper to spolszczenie od sowa angielskiego swapper, ktre oznacza wymian lub zamian. Na demoscenie to bya najatwiejsza profesja i mona powiedzie jedna z wanych w grupie. Zajcie swapera polegao na dystrybucji produkcji swojej grupy, wymianie rnych produkcji scenowych oraz komunikacji z innymi ludmi i grupami z demosceny. Odbywao si to najczciej poprzez tradycyjn poczt. Pakowao si dyskietki do listw i za porednictwem Poczty Polskiej rozsyao je po kraju i zagranicy. Tylko nieliczni w Polsce mieli dostp do BBSw i za ich porednictwem cigali sobie rne produkcje. Jednak jest to temat na inny artyku, wic nie bd tego tu opisywa. Do najbardziej znanych polskich swaperw naleeli: Sebaloz, Wozio, Glut, Titanic, Chash i paru innych. Dzi przedstawiam histori z ycia swapera, znanego na demoscenie jako Chash, ktry postanowi podzieli si swoimi wspomnieniami z czytelnikami C&A Fan. W latach 1991 2002 zajmowaem si reklamowaniem i wysyaniem najnowszego stuu do rnych grup komputerowych zarwno w kraju, jak i za granic . W 1990 roku zainteresowaem si czym wicej na C-64 ni graniem w gry i szukaem osb, ktre staraj si co nowego budowa na naszym

22

PUBLICYSTYKA
albo pokrycie powierzchni pynnym klejem biurowym matowym, ciko byo wtedy dosta to w Polsce, ale miaem koleg, ktry wysya mi z Niemiec klej firmy 3M. To by mj najlepszy sposb, ale te czsto ludzie uywali rnych specyfikw, aby by mdrzejszym od naszej kochanej polskiej poczty, a mianowicie uywali: wosku, kleju rolinnego w tubce, lakieru do paznokci etc. A teraz Wam opisz jak mody chopak stara si utrzymywa kontakty i wysya najnowszy stu do innych swapperw. W tamtych latach ciko byo mie dobry stu drog internetow, poniewa sie dopiero raczkowaa, ale bdc u znajomego czsto udawao mi si pobra z FTP zachodnich grup najnowsze produkcje, a pniej je rozsyaem do polskich swapperw, natomiast polskie produkcje wysyaem do zachodnich swapperw. Jak wyglda send? Przychodzia najczciej szara koperta, a w niej dyskietka 5,25 w koszulce oraz usztywniacz z tekturki, aby podczas swojej podry dyskietka nie zostaa zgnieciona lub zniszczona przez przewonika. Wszystkie sendy otwieraem w kady pitek po szkole i zawsze dostarczao mi to duo adrenaliny, bo nie mogem si doczeka co znajomi przysali na nonikach. Otwieraem tak przesyk, a w niej znajdowaa si dyskietka ze stuem, mj znaczek karteczka papieru z notk lub notka na noniku napisana w notatniku, bodaje Octanoter lub jaki inny. W kadej notce zapisanej na dysku pisalimy kilka sw, co wysyamy, jak zawarto i prosimy o ponowny zwrot nonika he, he i znaczkw Stamps Back!!!. Nasze noniki byy bardzo mocno sfatygowane i czasami trzeba byo uy noyka, aby otworzy obudow nonika i przeoy do innej obudowy celem odtworzenia zawartoci. Kady liczcy si swapper mia rwnie swoj Contact Note, efekt i napisy oraz muzyczka w tle. Tzw. wizytwka, tego typu informacja bya doczona do kadego senda. Swapperzy rwnie w dirach (katalogach) robili swoje znaki, ja np. ju nie pamitam programu bodaje Dir Master rwnie wykonywaem tego typu katalogi, a to ju wiadczyo o jakoci swappingu midzy ludmi. Czsto te malowao si inicjaami, ksyw grup, dyskietki amastrami olejnymi o kolorach: srebrnym, zotym, czerwonym. cie dlaczego? Poniewa kady znaczek by ju uywany, wic wystpowao wielkie prawdopodobiestwo, e cz przesyek zaginie lub ulegnie zniszczeniu przez urzd pocztowy. W kad sobot udawaem si na wycieczk komunikacj miejska w Bu ( ed. Nazwy miasta nie podam, bo naczelnik czuwa!!! ), w rne regiony miasta w celu rozesania przesyek. Czasami mj plecak i torba byy wypchane po uszy, a ludzie patrzyli na mnie jak na dziwolga, ale czasu swappingu i sceny C-64 wspominam bardzo mio, jako kolejny etap w yciu modego czowieka, ktry mia ciekawe zainteresowania.

To wietnie wygldao, a w wolnym czasie rysowaem covery, czyli okadki do dyskietek z rnymi kreskwkami. Moj ulubion metod bya metoda kropkowana, czyli nanoszenie na okadk rnych postaci, motyww, w postaci kropek. Swappowanie zajmowao mnstwo czasu. Po przeczytaniu wszystkich informacji, notek i przejrzeniu sterty listw, stuu, przysza pora na odpisywanie. Czasami jak byo bardzo duo sendw pisao si zbiorow notk ze wstpem, a pniej tylko podawao si ksywy i pisao kilka linii informacji dla poszczeglnych osb. Pora na nagrywanie !!! U. Wtedy miaem poyczon drug stacj i tylko dziki niej mogem oszczdzi troch czasu. Przewanie raz w tygodniu przygotowanie mi stuu i sendw zajmowao ponad 12 godzin. Po przygotowaniu senda: nagraniu stuu, napisaniu notki, spakowaniu przesyki dyskietki do koperty, zaadresowaniu koperty i nalepieniu czitowanego znaczka trzeba byo rozesa po caym wiecie nasze korespondencje. Ale nigdy nie wysyaem tak duej iloci listw z jednej poczty, a zapyta-

A teraz w kilku punktach chciabym napisa, czym wyrnia si dobry swapper: szybko dziaania, dua ilo kontaktw, zawsze nowy stu, super precyzyjne chitowanie znaczkw, cykliczne pojawianie si na C-64 Party, wsppraca z kilkoma grupami. Nigdy ju te czasy nie wrc, a szkoda!!! Bya to wspaniaa zabawa i samorozwj wasnej osoby, bardzo mio wspominam te czasy. W latach 94-97 bodaje, nawet byem swapperem numer jeden w Polsce, wg. sawetnego magazynu VITALITY, a na wiecie najwysze notowanie to 10 bd 11 miejsce, ale te wyniki nigdy nie przyszy same. To co napisaem wyej zoyo si na mj sukces oraz wytrwao i atwo nawizywania kontaktw. Wszystkie te cechy pozostay do dnia dzisiejszego, ktre uatwiaj mi prac w swojej firmie, ale niestety nie zwizanej z C-64 tylko z moim drugim hobby jakim jest wdkarstwo. Zapraszam wszystkich Komodorowcw wdkarzy na moj stron www.carrum. pl . A w tym miejscu chciabym jeszcze zoy kilka pozdrowie: Alpha, Dux, Vigo, Szikers, Signor/Fraction za wspaniale spdzony czas w tamtych latach, Tom/Caution za pierwszy kontakt C-64 oraz dla grup: Caution, Nipson, Elysium, Albion, Agony, Charged, Arise oraz wszystkich moich innych przyjaci z tamtych lat. Wielkie Gretsy dla Ramosa za czas powicony elektronicznej wersji C&A. Ramos & Chash
GRUDZIE 2011

&

fan

23

HARDWARE
Opis przeczania zaczn od U2, ktre polega na zapamitaniu wartoci z szyny danych podczas narastajcego zbocza sygnau CLK. Po zerowaniu panuje tam stan wysoki, dziki czemu zmiany szyny danych nie wpywaj na zmian wyj U2. Po wybraniu dowolnego banku przez LDA $xx STA $DExx na linii I/O 1 pojawi si logiczne zero. Dodatkowo na linii PHASE2 zmienny sygna zegarowy przyjmujcy logiczn jedynk ustawi stan wysoki na wyjciu US1A. Wejcie CLK zmieni stan z wysokiego na niski. Zmieniajcy stan z I/O 1 na wysoki spowoduje ponowne ustawienie stanu niskiego na wyjciu US1A, a to da narastajce zbocze na wejciu CLK i zapamitanie stanu z szyny danych. Wybr drugiego ROMu nastpuje po wybraniu banku od $40 do $7F. Bramka US1D suy za negator, dziki czemu wybrany jest tylko jeden z ROMw. Podczona jest ona do pseudo linii A19. Przycisk RESET suy do zerowania carta jak i caego komputera. Bdca na schemacie dioda led jest opcjonalna i sygnalizuje stan linii EXROM, czyli czy cart jest widziany przez C64. Nazwa UNIVERSAL CARTRIDGE wzia si z dwch powodw: moliwoci dodania dowolnego oprogramowania (gier) uycia dowolnych pamici rwnolegych. Co do pierwszego, to nadaje si wszystko co jednoczciowe. Mona te zmodyfikowa gry wieloczciowe, jednak to do trudne. Bez problemw dziaa wikszo cartridgey przerobionych pod emulatory C64 typu VICE czy CCS64. Obrazy CRT trzeba odpowiednio obrobi usuwajc informacje dla emulatora,

Do czego suy cartridge kady uytkownik C64 wie. Wkadamy go do zcza EXPANSION PORT, wczamy zasilanie przecznikiem i moemy korzysta z jego dobrodziejstw. Tylko znacznie mniej z Was wie, e moemy utworzy wasny cartridge z dowoln zawartoci co jest bardziej atrakcyjne ni korzystanie z tylko dostpnych pudeeczek. Do tego wanie powsta cartridge mojego autorstwa. Nie jest to bardzo zaawansowana elektronicznie konstrukcja, co nie oznacza e nie naley si jej cho odrobina uwagi. Do zalet moemy zaliczy do du pojemno ROMw sigajc maksymalnie 8Mb (1MB), prost konstrukcj nie wymagajc specjalizowanych ukadw (procesorw) - tylko dwa tanie TTLe- a moliwo grania w gry wieloczciowe dodatkowo uatrakcyjnia jego moliwoci. Pierwszy rzut oka na schemat moe mniej dowiadczonych Kolegw elektronikw wprawi w zakopotanie jednak nic bardziej mylnego. Wszystko jest proste, jedynie sposb narysowania schematu moe nieco przeraa. OPIS DZIAANIA Zanim przedstawi jak to dziaa, warto zaznajomi si po czym C64 uznaje, e mamy

podczony cartridge. Jeli jedna z linii czyli GAME lub EXROM jest zwarta do masy, to w zalenoci od ich kombinacji komputer docza 8 lub 16 kB w zarezerwowane na to obszary pamici. Co musi by wpisane aby cart zadziaa nie bd pisa gdy nie jest to tematem tego opisu. Po wczeniu C64, na linii RESET panuje stan niski przez kilkaset ms zerujc komputer jak i U2. Na wszystkich jego wyjciach panuje stan niski rwnie na linii EXROM dziki czemu cart moe wystartowa. Linia CE bdca w stanie niskim wcza ROM 1. Wybrany jest bank 0. Cho na schemacie s zwarte linie EXROM i GAME nie ma moliwoci przeczania bankw po 16kB bez przerbek. Sam wybr innego banku jest prosty i ogranicza si do wpisania nr. banku do przestrzeni adresowej $DExx np. LDA $05 STA $DE00 Mona rwnie wpisa STA $DE44 Cartridge nie jest podczony pod konkretny adres wic da to identyczny efekt. Samo przeczanie bankw od strony programowej jest atwe. Strona sprztowa odpowiedzialna za to jest zoona z bramek US1A, US1B, US1C i U2.

24

HARDWARE
s uywane i zewrze je do plusa. Nie jest to problemem przy mniejszych pamiciach, tylko trzeba je woy do prawej strony piny 1, 2, 31 i 32 pozostan nieuyte. Oczywicie trzeba odpowiednio zczy stron jumpera J2 (od US1D) z odpowiedni lini (od AA13 do AA18) aby wszystko prawidowo dziaao. Uniwersalno stosowania dowolnych pamici wie si take z ich pojemnoci. Jest tylko jedna wana rzecz. Pierwszy ROM nie moe mie mniejszej pojemnoci ni ROM drugi. Sam schemat jest nie wart nic bez praktycznego sprawdzenia. Zaprojektowana pytka jest dwustronna z metalizacj otworw. Znajduje si na niej miejsce na dwa ROMy w obudowach DIL 32 (DIL28) oraz PLCC32 tylko dla ROM1 co jest bardziej uniwersalne. Dodatkowo U1 jest w obudowie DIL14, a US w SO20. Cao adnie pasuje od typowej obudowy ktr mona kupi np. w firmie Maszczyk. Tyle jeli chodzi o szczegy techniczne. Cartridge nic by by wart bez oprogramowania z ktrym wsppracuje. Mog miao stwierdzi e zadziaaj prawie wszystkie (jeli nie wszystkie) gry jakie zrobiono przez rne firmy w formie cartridge. Cho wszystkich nie testowaem na pewno zadziaaj wszystkie zajmujce 8kB lub 16kB. Testy przeprowadziem na niektrych grach ktre maj co najmniej 32kB. Na pewno dziaaj nastpujce gry: Jumper J1 suy do wyboru trybu pracy cartridge. Ustawienie jak na schemacie powoduje cakowite odczenie po wpisaniu do obszaru $DExx wartoci $80 (lub wikszej). Kolejne prby przeczenia bankw s niemoliwe do wykonania resetu. Przestawienie jumpera w drug pozycj umoliwia odczanie carta przez wpisanie $80, ale wpisanie mniejszej wartoci wybierze odpowiedni bank tu cart nie jest odczany na stae. Jumper J2 moe wydawa si zbdny. W przypadku koci 2x 4Mb tak jest, jednak przy pamiciach mniejszych np. 2x 2Mb przy ustawieniu jak na schemacie linia A18 musi by zwarta do plusa zwykle jest tu resetowanie EEPROMu lub dodatkowe zasilanie. Jeli bymy przeoyli jumpery to by si okazao, e s dostpne banki od $00 do $1f oraz od $40 do $5F. Dzieje si tak gdy linia A18 jest pomijana. Aby banki byy po kolei od $00 do $3F naley zczy lini AA18 z jumperem J2 od strony US1D (jumpera nie czy z lini CE!). Przy mniejszych ROMach jest analogicznie. Trzeba zwrci uwag, ktre linie nie DYNAMIC SOFTWARE: After the war (part 1 & 2), Grand prix master, Satan (part 1 & 2) DOMARK: BadLands, Cyberball, Vindicators OCEAN: Batman, Chase HQ 2 Entertainment Software : Megafun SYSTEM 3: Last Ninja Remix SEGA: Thunder Blade HES AUSTRALIA: Arcade Classic Pak, Double Dragon, Ghostbusters, Kung Fu Master, Leaderboard golf, Park Patrol, Tourment tenis, Wonderboy INNE: Prince of Persia. To oczywicie nie wszystkie dziaajce cartridge a jedynie przetestowane. Dziaanie moesz obejrze na YOUTUBE.
http://www.youtube.com/watch?v=QHwvFdV3c8M http://www.youtube.com/watch?v=EYmC_l2fTd4 http://www.youtube.com/watch?v=02fR8P4TWKo http://www.youtube.com/watch?v=J5uhoRjxXLM 11111olo GRUDZIE 2011

aby je tu wykorzysta. Z pewnoci zauwaylicie mnstwo jumperw. Su one do podczenia linii adresowych lub zasilania w zalenoci od zastosowanej pamici EPROM czy EEPROM. W ustawieniu jumperw ze schematu nadaj si EPROMy 4Mb np. 29F040. Mona zastosowa mniejsze pamici. Najmniejsze mog by 27C64 (8KB), a najwiksze 4Mb (512KB). Jak ju wspomniaem wybrany jest tylko jeden z ROMw, wic nie trzeba stosowa dwch koci pamici.

&

fan

25

PROGRAMOWANIE

lep

iec

szuka
JMP * ;======= OPP48 JSR EPP OPP36 JSR EPP JSR EPP EPP RTS ;=========

Artyku ten jest tylko skromnym suplementem, ktry powsta po przemyleniach nad cyklowaniem po kapitalnym arcie Michaa aka Skull z numeru 7 C&A Fan. Nie bdzie tu procedur klasy wysokiej bardziej mi chodzi o opatologiczne przedstawienie sprawy. Przyznam, e dla mnie procedury cyklujce tej wysokiej klasy s na tyle trudne do zrozumienia, e chciabym Wam powiedzie w jaki sposb prosto dokopa si do stabilnego rastra. Przegldaem procedury z podwjnym przerwaniem, z porwnywaniem $d012 i odejmowaniem/dodawaniem cykli tak te procedury s o niebo lepsze od mojej i ich uywajcie natomiast pogldowo moecie przestudiowa dzisiejsz. Na pocztek teoria i warunki: $d012 komrka odpowiedzialna za numer linii (low byte), w ktrej aktualnie przebiega raster. Mankamentem jest to, e nie wiemy w ktrej kolumnie jest raster, a o to wanie idzie caa wojna. apiemy raster bez bad lines (wyczony ekran $d011) z wyczonymi sprajtami bez kradzenia cykli tylko po to, eby zapa dokadnie moment, w ktrym zaczyna si tworzy dana linia. Tok mojego rozumowania przebiega tak: kada linia ma 63 cykle. Pomimo tego, e nie wiem gdzie poziomo znajduje si raster to mog w kocu za pomoc $d012 go zapa. Zamy e raster w poziomie jest w 25 kolumnie, to jeeli bd co UWAGA magiczne 62 cykle sprawdza $d012, to co kade sprawdzenie przysun si o jedn kolumn bliej, a w kocu trafi, i w danym wypad-

ku zajmie mi to 25 linii rasta. 25 linii to bardzo duo czasu ale nie chodzi o to, tylko o pokazanie techniki. Po drugie to nie musi by 25 kolumna, bo jak wiemy z artykuu Skulla porwnanie: cmp $d012 bne *-3 to 7 cykli wic bdzie to maksymalnie 7 (cilej 9, bo jeszcze jeden NOP) czyli zapanie stabilnego rastra zajmie nam max 9 linii rastra oczywicie to nadal jest kosmicznie (lub komicznie) dugo, ale nam chodzi o zasad i jej prostot Spjrzmy na poniszy kod: *=$4000 SEI LDA #$0B STA $D011 LDY #$00 CPY $D012 BNE *-3 STY $D015 MISIO LDY #$15 CPY $D012 BNE *-3 DEY NOP MYSINC JSR OPP48 ; 48 NOP ; + 2 = 50 INY ; + 2 = 52 BIT $44 ; + 3 = 55 CPY $D012 ; + 4 = 59 BNE MYSINC ; + 3 = 62 - 3 cykle jak warunek niespeniony a ptla ;musi by na jednej stronie adresowej !!!

Ok. i co? no i zadziaao ;-) Czyby?? Zadziaao ale Ot wanie, to jest jak poruszanie si lepca po autostradzie. Na pocztek kod jest prosty, niewiele wyjanie wyczenie grafiki i sprites, zablokowanie IRQ i cykliczne macanie $d012 cykle policzone co 62 cykle odczytujemy $d012. Ptla praktycznie nie robi nic poza zwikszaniem rejestru Y (razem z $D012), a OPP48 to 3x12 cykli opnienia z JSR i RTS + 12 cykli z JSR OPP48 i RTS. No i wrmy do tego poruszania si lepca po autostradzie. Teraz sprbujmy zobrazowa nasze dziaania, cykli ju nie licz uwierzcie, e w ptli s 62 ;-) Odejmuj jedno JSR z OPP48 i zamieniam je na INC $D020 i DEC $D020 2x6cykli

MYSINC BIT $44 NOP JSR OPP36 INY CPY $D012 BNE MYSINC JMP MISIO

26

PROGRAMOWANIE
Teraz na ekranie mamy to co nazwabym tras bdzenia lepca Dlaczego 2 razy? Bo w ramce $d012 2 razy zlicza od 0, a my szukamy linii #$15 JSR OPP48 JMP PASEK ;======= OPP48 ju co 63 cykle czyli co rwn lini rastra. I tu jeszcze wanie wyjanienie tych 13 cykli: to, e $d012 przyjo now warto nie oznacza, e zmiana koloru borderu bdzie widoczna na ekranie, bowiem ekran zaczyna si od 14 cykla, a to znaczy e nasz rozkaz musi zakoczy swe dziaanie najpniej w cyklu 13. Dziki tym 13 cyklom nie musimy za kadym razem, gdy chcemy zmieni kolor, wszystko cyklowa tak perfekcyjnie, bo ptla:

LDY COLOR LDA LINIA CMP $D012 BNE *-3 STY $D020

Ok. nie jest to moe co na miar Sonecznikw Van Gogha, ale uwidacznia si moja teoria cyklowania aby byo milej, wracamy do starej prostej wersji dodajemy za ptl kilka bajtw i oto nasze dzieo: *=$4000 SEI LDA #$0B STA $D011 LDY #$00 CPY $D012 BNE *-3 MISIO LDY #$15 CPY $D012 BNE *-3 DEY NOP MYSINC JSR OPP48 ; 48 NOP ; + 2 = 50 INY ; + 2 = 52 BIT $44 ; + 3 = 55 CPY $D012 ; + 4 = 59 BNE MYSINC ; + 3 = 62 - 3 cykle jak warunek jest speniony a ptla ;musi by na jednej stronie adresowej !!! 2 cykle gdy niespeniony BIT $44 NOP PASEK INC $D020 DEC $D020

JSR EPP OPP36 JSR EPP JSR EPP EPP RTS ;==========

jest wystarczajco krtka aby dokona zmiany koloru natomiast warto wiedzie, e od 14tego cyklu zaczyna si lewy border. Tak naprawd to mam nadziej, e Micha Skull nam powie ca prawd, to znaczy kiedy ramka nie zaczyna si od 14 cykla, czyli co i w jakim poziomym miejscu linii rastra kradnie cykle oraz ile ich kradnie bez tej wiedzy niewiele moemy zdziaa. Pozdrawiam. wegi

Nie jest to znw przeomowe dzieo, natomiast dowodzi ono uzyskania stabilnego rastra. C si stao ? Zapalimy $d012 w ostatnim cyklu przed zmian i 13 cykli po tym zmieniamy kolor $d020 (tym razem rozkaz bne ju nie by w ptli i zaj 2 cykle!), teraz

GRUDZIE 2011

&

fan

27

WYWIAD

Wywiad z Comer`em
W tym numerze chciabym wam zaprezentowa wywiad z Pawem Kulikowskim, znanym w rodowisku demosceny C64 jako czasach ludzie dopiero wymieniali telewizory na kolorowe. To by chyba pierwszy komputer w miecie. Z uwagi na rne okolicznoci, komputer czsto bywa u mnie w domu, a dawao to szanse na obeznanie si ze sprztem. To by bodaj 87/88 rok. Potem przysza ch na wasny komputer (wtedy jeszcze marzeniem by wanie Spectrum) ale inacja powodowaa, e cigle wymyka si z zasigu (waciwie co tydzie stawa si droszy i trudno byo powiedzie, e si uzbierao wystarczajc kwot....) To byy wanie czasy zakupw w sklepie Bajtka... Przed zakupem pierwszego komputera, kupiem sobie Joystick (synny wtedy Matt). Na krtko porzuciem zmaganie si z inacj by w kocu zakupi ... Commodore 16. Wielu kolegw w tym czasie miao synne Atari 800XL lub 65XE, ktre to pochono mas naszego czasu (oczywicie przy grach). Musz tu powiedzie, e wszelaka wojna pomidzy maszynami i ich uytkownikami raczej nas omina bo korzystalimy z dobrodziejstw wszelakich, jakie one wszystkie udostpniay.... Ramos: W Polsce komputery Commodore 16 i temu pokrewne byy bardzo mao popularne, wic osoby ktre je nabyy, po pewnym czasie szybko si ich pozbyway. A jak to byo w twoim przypadku? Comer: Moja prawdziwa przygoda z Commodore zacza si wanie od C16. Jako mody chopak zaczem od gromadzenia gier. Okazao si szybko, e na osiedlu by pewien nauczyciel matematyki, ktry dosy skrupulatnie gromadzi gry i programy na C16 i C+4. Przy okazji poyczania kolejnej kasety, pochwali si umiejtnoci szukania i aplikowania niemiertelnoci do gier (lub zwikszania liczby y). To co zrobi pamitam do dzisiaj: odpowiednio zresetowa maszyn, wchodzc do jakiego monitora i wpisa: H 1000 4000 A9 03. Potem dokona maej modyfikacji, zrestartowa gr i.... mona byo gin do woli. Zainteresowany powyszymi technikami zaczem eksperymentowa. To, co si tam jednak wywietlao, byo jak po chisku ale z czasem i z pomoc ubogiej na tamte czasy literatury, dawao si zrozumie podstawy asemblera. W dosy krtkim czasie miaem pokany zeszyt modyfikacji do gier. Mona powiedzie, e muzyka bya tylko takim hobby zapasowym i na C16 robiem jakie proste eksperymenty z pisaniem programw muzycznych i muzyki. Na tym komputerze nie byo mona z mojego pooenia zrobi adnego uytku ze zdobytej wiedzy lub efektw pracy. Po zetkniciu si z C64 urodzia si prawdziwa wola jego posiadania. Udao si to wdroy w ycie. Oczywicie krtki pocztek to zaspokojenie potrzeb gracza. Gdzie tam jeszcze udao si kupi stacj dyskw i drukark. Chwil pniej przysza faza znudzenia tym co mona byo robi na poziomie uytkownika. Pojawiy si pierwsze dema. W tym czasie Corleth rozpracowywa asembler Z80 i wymiana wiedzy przyczynia si do opanowania asemblera 6502 w rozsdnym zakresie. Pojawiy si dema i fascynacja moliwociami oglnymi sprztu, jak i programistw (i odwieczne pytania: jak oni to kurde zrobili). Analizy kodu, wymylanie wasnych rozwiza. Gdzie tam z boku bya scena C64, ale trudno waciwie powiedzie eby to wanie gwnie scena nam przywiecaa. To by ciekawy dodatek. Ramos: To co najbardziej przycigno ci do tego komputera? Comer: Moliwo tworzenia muzyki na komputerze zawsze mnie interesowaa. Byo to zajcie waciwie dla rozrywki. Na C64 zaczem bawi si programem Voicetracker (dosy uparcie wtedy reklamowanym w prasie Commodorowskiej). Pierwsze kilkanacie muzyk mona nazwa prbami moliwoci oprogramowania i sprztu. Z czasem przyszy chci na tworzenie wasnych kompozycji, szukanie jakiego wasnego stylu. Zdarzy si take epizod z wygraniem music competi-

Comer. Wystpowa jako wietny muzyk i autor pierwszych w naszych kraju utworw na dogrywane sample z dysku. Jego kompozycje mona posucha w wielu produktach scenowych oraz kilku grach stworzonych przez grup Color7. Mao kto wie, e jest te autorem kilku ciekawych programw uytkowych oraz jest odpowiedzialny za kod kilku produkcji scenowych. Wicej o nim z moecie dowiedzie si z rozmowy jak z nim przeprowadziem. Ramos: Jak zacza si twoja przygoda z komputerami. Od jakiego komputera zacza si twoja fascynacja tymi maszynami? Comer: Byem w 4 klasie szkoy podstawowej i mj dobry kolega z klasy (znany pniej pod pseudonimem Corleth), dosta ZX Spectrum 48k od rodzicw. W tamtych

28

WYWIAD
tion na jednym z demo-party - byo to moje pierwsze demo-party. Ramos: I tak doszlimy do tematu demosceny i powstania twojej pierwszej grupy o nazwie Sun Designs. Moesz co opowiedzie o jej powstaniu. Comer: Bodaj w okolicach 92-93r czysty zbieg okolicznoci spowodowa spotkanie kolejnego zainteresowanego C64, znanego pniej pod pseudonimem Rascal. Postanowilimy stworzy mini grup (Sun Designs) i pobawi si w stworzenie wasnych dem; ewentualnie jakiego magazynu komputerowego. Wszyscy potrafilimy pisa kod. Potrzebowalimy grafika i muzyka. Poniewa mielimy ambicje aby wszystko, co wydamy, byo dzieem naszych rk, si rzeczy Corleth musia zaj si grafik, a ja muzyk. Uczylimy si od lepszych, staralimy si przej i wykorzysta to, co najlepsze. W kodzie, muzyce i grafice. Tak z czasem, wydaje si, e nasz warsztat nabiera ksztatw. Trudno byo przewidzie dalszy rozwj sytuacji i jego dynamik. Oczywicie pisz tu o pocztkach grupy. Z czasem mielimy przyjemno wsppracowa z takimi osobistociami, jak np. Latifah (do dzisiaj nie mog wyj z podziwu, widzc jego niektre grafiki na kopertach). Z tego miejsca pozdrawiam wszystkich, z ktrymi miaem przyjemno pracowa w ramach grupy Sun Designs! Ramos: Miae te przygod z pisaniem muzyki do gier. Comer: Tak. W latach 94-96 miaem okazj stworzy kilka kompozycji do gier. Ramos: Napisae troch kompozycji do gier, min. Komputerowe Koo Fortuny, Blubria, Artris, Kupiec czy Zwei Bereten. Comer: Faktycznie - ta dziaka umoliwiaa poczenie przyjemnego z poytecznym. Osoby lub grupy wydaway gry i otrzymyway z tego tytuu pewne wynagrodzenie. Byo ono dzielone pomidzy wsptwrcw. Ja praktycznie zawsze wykorzystywaem zarobione fundusze na modernizacj lub wymian sprztu. Zawsze co si jeszcze dao doczepi do mojego C64, podczy lepsze goniki itd... Ramos: Bye tej czonkiem znanej demo grupy Taboo. Jak znalaze si w jej szeregach? Comer: Na jednym z demo-party dostaem propozycj przyczenia si do grupy Taboo. Bya to de-facto kocwka mojej dziaalnoci na scenie C64, a take z uwagi na szybki rozwj komputerw, czas oglnego zmniejszenia aktywnoci na scenie C64. Grupa Taboo bardzo mi odpowiadaa z uwagi na charakter i jako dziaalnoci. Mona powiedzie, e

wanie przez ten krtki czas potraktowaem tworzenie muzyki na serio i przyoyem si bardziej do tych kilku utworkw, ktre napisaem. Oczywicie nigdy nie zerwaem kontaktw z kolegami z Sun Designs i grup jako tak. Z grup Taboo wsppracowaem jeszcze przy tworzeniu cieki muzycznej do gry na (wczesne) PC. W tym czasie ja pracowaem nad dwikiem na Amidze, ktra docelowo miaa by odtwarzana na karcie Gravis. Jednak jak wspominaem wczeniej, Amiga nie bya moim ulubionym narzdziem twrczoci muzycznej. Prawd mwic, nie znam losw tego projektu. Ramos: Jednak swoj przygod z demoscen rozpocze pod nickiem Cyklon i oprcz pierwszej swojej grupy Sun Designs, bye te czonkiem Skylight Designs. Jak ci si wsppracowao z t grup? Comer: Faktycznie, zabaw scenow rozpoczem jako Cyklon, ale ten nick mi si do koca nie podoba. Cay czas szukaem czego, z czym si bd bardziej identyfikowa. A e by to pocztek mojej aktywnoci scenowej, wstpujc niejako na scen, Comer wydawa si ciekaw ksywk. Ze Skylightem mam bardzo dobre wspomnienia. A waciwie grudzie 92r, Skylight Party. Dokadniej 28-30 grudnia, 1992, LO nr 5, Szczecin. Wanie wtedy przyjechaem pierwszy raz na party, przywiozem jak muzyczk i chciaem nawiza kontakty z jak grup. Przyjechaem tylko na jeden dzie. Nawizanie kontaktu byo pocztkowo trudne, byem waciwie osob z zewntrz, a wszyscy przygotowywali si do competition. Porozmawiaem z jakimi ludmi, sceptycznie przyjli pomys odsuchania tego co przywiozem. Dalszy rozwj sytuacji by dosy nieocze-

kiwany. Zebraa si cakiem pokana grupa przedstawicieli grupy Skylight, pytajc czy nawiemy wspprac i czy mog to co wystawi na music compo. Zgodziem si, wieczorem wyjechaem. Po jakim (czyt.: duszym) czasie doszy mnie wieci, e music compo wygra Comer/Skylight.... Generalnie wsppracowaem ze wszystkimi osobami lub grupami, ktre chciay zrealizowa jaki ciekawy projekt. Jeli tylko byo co ciekawego do zrobienia i ludzie zaraeni jakim pomysem, chtnie si w to wczaem. W bardzo niewielu przypadkach mona byo liczy na wynagrodzenie finansowe, w 99% wynagrodzeniem bya tylko i a - satysfakcja. Ramos: Z tego co wiem, nie tylko muzyka bya twoj pasj na komputerze. Interesowae si czym innym. Opowiedz o tym troch. Comer: Przez cay czas interesowaem si elektronik, robiem rne, dziwaczne aplikacje i eksperymenty zwizane z moim sprztem. Kilka razy skoczyo si serwisem. Byo to m.in. prba uzyskania dwiku pseudo-stereo z C64, prby komunikacji pomidzy dwoma komputerami, prbkowanie dwiku. Jeli chodzi o komunikacj to stworzyem komunikator uywajcy poczenia szeregowego C64, dziaajcy podobnie do dzisiejszych komunikatorw internetowych. Przy prbie poczenia pomidzy dwoma budynkami, spaliem interfejs w komputerze.... Na bliskie odlegoci dziaao...Sporo wysiku woyem w samplowanie dwiku. Na pocztku z uyciem wej analogowych w portach joystickw. Jako niestety okazaa si duo poniej oczekiwa. Dostpne samplery do C64 take, z moich wczesnych obserwacji, okazyway si bardzo mizerne. Udaem si wic do sklepu, kupiem sampler
GRUDZIE 2011

&

fan

29

WYWIAD
puter. W twoim przypadku jak to byo. Comer: W latach 95-98, idc z duchem czasu, przesiadem si na Amig. Si rozpdu przymierzaem si do komponowania na tym sprzcie. Musz jednak przyzna, e z rnych wzgldw, Amiga nigdy mi nie pasowaa jako (oglnie mwic) rodowisko do pisania muzyki. Przy pisaniu muzyki na Amig, problemem byo posiadanie odpowiedniej iloci sampli. Nazbieraem kilkanacie dyskietek sampli ale dostp do tego nie by odpowiednio szybki i elastyczny. Dodatkowym ograniczeniem bya pami, z ktrej odtwarzane byy sample. Niestety cigle jej brakowao. Oczywicie odpowiednim wysikiem mona byo zdziaa wiele, jednak ten czas to czas moich studiw i zupenie innych zainteresowa. To by waciwie koniec przygody z muzyk (a przynajmniej w wydaniu, w ktrym opuszczaa ciany mojego mieszkania). do Amigi i wlutowaem go na sztywno do szyny C64, wg tego, co mi si wydawao. Wystarczyo to tylko oprogramowa, a nie byo adnej dokumentacji, oprcz nazw sygnaw. Ostatecznie zabieg zakoczy si wyjtkowym powodzeniem, gdy 2 dni programowania i prb pniej, udao si uzyska bardzo czysty dwik. Pniej rozwijaem t technik na wszelkie moliwe sposoby, prbujc na niezliczone sposoby poczy natywny dwik C64 z samplami, tworzc oprogramowanie do prbkowania i odtwarzania w ptlach muzyki. Jak wiadomo ograniczeniem C64, a w tym przypadku szczeglnie, bya wielko pamici RAM. Naturalnym byo stworzenie oprogramowania, ktre mogo jednoczenie odtwarza sample i dogrywa nowe dane z dysku. Potrzeba matk wynalazku, udao mi si co takiego po duszej walce stworzy. Dziki tej technologii wydaem kilka mixw, z ktrych mona natkn si na State of the art (orygina z Amigi) oraz Megamix. Ramos: Bye pierwsz osob na polskiej scenie, ktra wpada na pomys stworzenia edytora do dogrywanych sampli. Skd pomys na tworzenie takich rzeczy? Comer: Poniewa na drodze rnych pniejszych eksperymentw nauczyem si wgrywa i uruchamia programy w stacji dyskw, obsugiwa odczyt z dyskietek, pojawi si wtedy pomys dogrywania danych podczas odtwarzania. Po pewnym czasie prb z rnymi turbo loaderami (w tym wasnymi), wybraem optymalne rozwizanie loadera, ktry po naniesieniu odpowiednich modyfikacji, pracowa dosy szybko i stabilnie. Dla wygody stworzyem sobie edytor do sterowania odtwarzaniem sampli i dogrywaniem nowych danych. Mona byo w ten sposb osign wzgldnie dobr jako sampli, nawet swobodnie ni regulowa podczas odtwarzania. Wszystko zaleao od sytuacji i charakteru samplowanego utworu. Jednym z pierwszych utworw, jakie zrealizowaem t technologi by State of the art z Amigi. Charakter utworu pozwala na uzyskanie cakiem dobrej jakoci dwiku. Zamarzyo mi si wyj cakowicie poza znane ramy z C64. Tak powstao Megamix - samplowany utwr o dugoci bodaj ponad 8 minut. Podczas tworzenia takich realizacji szybko si okazao, e trzeba dopisa obsug obracania dyskietki i zsynchronizowa to w czasie z odtwarzaniem + dogrywaniem. Oczywicie odtwarzanie i dogrywanie to byy czsto wycigi. Aby utwr by w miar naturalny, nie mogem w nieskoczono odtwarza jednego kawaka muzyki. Zmiany wymagay odtwarzania cigle nowych, dogrywanych fragmentw. Czsto balansowaem tak, e gdy dany fragment by w jakim stopniu dograny, rozpoczynaem jego odtwarzanie w takim momencie, eby odtwarzanie nie dogonio dogrywania. Czyli dogrywaem i odtwarzaem ten sam fragment. Ramos: Wspomniae co o Twojej prbie komunikacji pomidzy dwoma komputerami. Jak to wygldao? Comer: Wykorzystaem transmisj szeregow, podczajc masy i poszczeglne linie portu uytkownika (user port). Napisaem prosty programik w BASIC-u do przetestowania i w obrbie pokoju dziaao wietnie. W najbardziej interaktywnej wersji, kade nacinicie klawisza na maszynie nr 1 wywietlao znak na monitorze maszyny nr 2 i odwrotnie. Oczywicie piszcy widzia to, co pisze. Ramos: Czyli co takiego jak obecnie komunikatory? Comer: Zgadza si, niestety w tamtym czasie nie doceniem tej technologii ;) Ramos: Jak to wikszoci przypadkw bywa, po C64 przychodzi czas na lepszy komRamos: Tak to bywa. Koczymy jedno, a zaczynamy poznawa co zupenie nowego, co bardziej nas wciga. Co ci tak wcigao, e porzucie muzyk? Comer: Studiujc na Politechnice Wrocawskiej trafiem do pewnego laboratorium, gdzie zaprezentowano mi mikrokontroler Motoroli 68HC11. Okazao si, e waciwie jego programowanie mam w jednym palcu przez analogi do C64 i w taki sposb na 3-cim roku studiw przyszo mi sta si jednym (cho raczej mao eksponowanym) pracownikiem laboratorium Politechniki. Tym samym, pozostajc w duej czci w wiecie (asemblerowym) C64, zajem si szeroko (lub rnie) rozumian automatyk. Ramos: Czyli znajomo C64 i Amigi w pniejszym yciu si przyday? Comer: Jak si okazuje C64 i Amiga pozostaway w moim yciu na rne przedziwne sposoby. W laboratorium oprogramowywaem duego robota mobilnego, wyposaonego w nowsz wersj procesora 68000. Ostatecznie wprowadziem cz wiata gier do rzeczywistoci, bo byo mi dane jedzi tym robotem po korytarzach Politechniki, sterujc Joystickiem. Rwnie zrzdzeniem losu, w 2000 r. zatrudniem si w firmie, ktra tworzy urzdzenia przemysowe wyposaone zarwno w mikrokontroler 68HC11 i 68332 (czyli co jakby C64 i Amiga w jednym). Ramos: Dzikuj za wywiad. Comer: Jeli kto chce dowiedzie si wicej o mnie i jako si ze mn skontaktowa to zapraszam na mj profil na naszej-klasie: http://nk.pl/#profile/1159213/gallery Ja tam na wszelaki kontakt ze strony commodorowcw jestem otwarty. Wywiad przeprowadzi Ramos

30

SOFTWARE

k SID i C64 Pli

jeszcze tylko wiedzie, jakie nasza muzyczka ma skoki do odtwarzania, tj. init i play. We wspomnianym Sidplay na PC, w momencie uruchomienia muzyki wystarczy wej do menu, ponownie klikn na File, a dalej wybra Properties. Wtedy odtwarzacz pokae nam dane techniczne pliku SID, w tym wanie skoki do muzyki. Niestety dziwnie odtwarzanych muzyczek nie odtworzymy w taki sposb zwykym programem na C64. Jest jeszcze inna metoda suchania SIDw na C64. Wystarczy cign sobie program PSID to PRG. Jest to program konwertujcy plik SID do wersji uruchomianej na komputerze. Wystarczy wczyta plik i napisa RUN i gra ju nasza ulubiona muzyka. Te wszystkie metody, chocia moe nie wybitnie skomplikowane, s jednak pracochonne i mudne. Na szczcie od jakiego czasu istnieje inna metoda pozwalajca sucha plikw SID na naszym ukochanym komputerze. Oto krtkie przedstawienie narzdzia, ktre to wanie umoliwia:

Wikszo uytkownikw C64 uwielbia muzyk stworzon na tym komputerze przy uyciu SIDa i z przyjemnoci sucha niezliczonych kompozycji, czy to z gier, czy z produkcji demoscenowych. W Internecie dostpne jest due archiwum takiej wanie muzyki w postaci HVSC (High Voltage SID Collection http://www.hvsc.de/), gdzie czeka na nas do odsuchu ponad 40 tysicy muzyczek stworzonych na ukadzie SID. Wszystkie tamtejsze pliki muzyczne zapisane s wanie w tym formacie, wystarczy wic cign sobie cae archiwum HVSC, dowolny odtwarzacz muzyczny do plikw SID i sucha godzinami naszej ulubionej muzyki. Co jednak moglimy zrobi, gdy chcielimy sobie posucha takich plikw na C64 / C128? Ano w tym celu trzeba byo najpierw skonwertowa plik *.sid na *.prg. Umoliwia to odtwarzacz plikw SID na PC Sidplay. Oto, jak mona byo tego dokona krok po kroku: Wchodzimy w menu programu, tam wybieramy File, a w nim Conversion. Po prawej stronie mamy Save to type. W tym miejscu moemy zdecydowa na co chcemy

przekonwertowa swj plik SID. Wybieramy C64 Data i przerzucamy go na dowolny plik D64. Mamy sam muzyczk i wystarczy dowolny player na C64 do odtwarzania muzyki, aby jej sobie teraz posucha. Musimy

GRUDZIE 2011

&

fan

31

SOFTWARE
dzie prawdziwy, znany z C64 ukad SID, czyli MOS Technology 6581/6582/8580 (np. rne wersje HardSID na ISA/PCI lub USB). Nie jest to (na szczcie) jedyny sposb wykorzystania playera ukad ten na swoim PeCecie mona bez problemu zaemulowa programowo w tym celu wystarczy przed uruchomieniem programu odpali jeden malutki pliczek. Mowa o JSidDevice, czyli napisanym w jzyku Java emulatorze wspomnianego ukadu. Waciwie, jest on czci innego odtwarzacza JSidPlay2, ale nam potrzebny jest oddzielnie, tylko w celu emulacji SIDa na potrzeby korzystania z Acid 64. Jego uycie nie wymaga adnej konfiguracji, ustawie i tym podobnych spraw pena prostota wczamy JSidDevice, ikonka pojawia si w trayu, a potem ju samego playera to wszystko :). Warto doda, i jego nowa wersja zostaa przygotowana do wsppracy z najnowsz wersj JSidDevice, czyli v.1.2. Brzmienie generowane przez ten tandem jest naprawd bardzo dobre i sprawia suchaczowi wiele radoci. Interfejs programu (mowa ju o Acid 64 oczywicie) to typowe, domylnie niewielkie windowsowe okienko (ktre mona rozcign na cay ekran dla wygodniejszego buszowania po naszym dysku w poszukiwaniu zakw). Wszystkie elementy, przyciski i opcje s w nim jednak uoone z wielk starannoci i przejrzystoci, tak e po dosownie kilku minutach od pierwszego odpalenia playera wydaje si, jakbymy uywali go od dawna. Oprcz tego, e program bardzo wygodnie obsuguje si przy pomocy myszy, mona to robi take uywajc skrtw klawiaturowych, dokadnie zreszt opisanych w doczonym pliku readme. Oprcz wywietlenia nam standardowych informacji o kompozytorze, program wykrywa te na jakim edytorze muzycznym zosta skomponowany utwr i jaki jest adres podpicia drugiego SIDa (w przypadku muzyki na 2-SID) to wszystko w File/Properties. Moemy rwnie wyszukiwa zindeksowane wczeniej utwory. Mimo, i autor do pynnego i bezproblemowego odtwarzania bardziej wymagajcych (np. multi-speedowych) utworkw rekomenduje raczej szybk maszyn, uytkownicy zwracaj uwag na fakt, i wersja obecna dziaa o wiele sprawniej ni poprzednia (oznaczona jako v.3.1), a to si z pewnoci ceni. Lepiej odtwarza rwnie wspomniane 2-SIDowe kompozycje, ktrych support pojawi si te ju we wczeniejszej wersji. O czym warto jeszcze z pewnoci wspomnie: na tegorocznej, padziernikowej Silesia Party 5 odbyo si jedyne na scenie C-64 oficjalne muzyczne compo na 2 SIDy. Tak wic warto, by wszyscy, ktrzy czuj si na siach sprbowali tego wyzwania. noctropolis & Ramos

Pod koniec sierpnia roku biecego, 6R6 (GRG) z grupy SHAPE wyda kolejn wersj swojego SIDplayera, tym razem oznaczon jako v0.7. Sidplay64 jest programem, ktry pozwoli nam odtworzy nasze ukochane SIDy bezporednio na C64 (bez koniecznoci wczeniejszej konwersji na pliki *.prg). W dostpnej do pobrania paczuszce znajdziemy cztery rne jego wersje: pierwsza jest uniwersalna, przeznaczona dla wszystkich urzdze, druga obsuguje 1541U oraz Netdrive, trzecia IEC, CMD i IDE64, czwarta wreszcie SD2IEC. Doczona jest rwnie instrukcja, ktra tumaczy obsug programu, zawiera wszystkie niezbdne skrty klawiszowe oraz wiele innych przydatnych informacji na temat aktualnej wersji. Program, jak pisze sam autor, bdzie dziaa poprawnie zarwno na wersjach PAL, jak i NTSC naszych Komodorkw. Jest rwnie wyposaony w device detector, ktry natychmiast po starcie wykrywa podczone urzdzenie. Sidplay64 umoliwia take poruszanie si po systemie katalogw oraz radzi sobie z dugimi windowsowymi nazwami plikw. Mona te przeglda i odtwarza SIDy zawarte w obrazach dyskw we wszystkich popularnych formatach. Interfejs programu, cho prosty, jest przyjazny i czytelny. Jego obsuga rwnie nie sprawi nikomu problemu po krtkim zaznajomieniu. Nowa wersja, jak to zwykle zreszt bywa, poszczyci moe si rwnie usuniciem kilku wczeniejszych bdw, optymalizacj kodu i napisaniem od nowa kilku procedur. Uytkownicy programu ubolewaj troszk nad brakiem wsparcia dla MMC Replay/64, no ale moe w kolejnej odsonie

Przy okazji tego artykuu warto z pewnoci wspomnie o nowym formacie plikw SID a mianowicie PSID v3 ktry pozwala na zapis kompozycji odtwarzanych na 2 SIDy. Co prawda w tej chwili takich utworw nie ma jeszcze zbyt duo, bo na opisanym wczeniej HVSC znajdziemy ich jako nieco ponad 60, ale ta liczba z czasem pewnie bdzie rosa. Co do samego formatu: z jednej strony moe budzi to lekkie kontrowersje pord commodorowskich konserwatystw, uwaajcych, e jedyne suszne zaki to te 3-kanaowe, z drugiej jest to na pewno co ciekawego, nowego, pewien krok naprzd. Nie musz chyba mwi, jakiej przestrzeni dostaj kompozycje odtwarzane w trybie stereo, gdzie rwnoczenie lewe i prawe ucho bombarduj po 3 niezalene dwiki. Tak wic, jeeli komu standardowe zaki wydaway si brzmieniowo zbyt paskie, teraz bdzie naprawd usatysfakcjonowany. A skoro mwimy ju o kompozycjach na 2 SIDy, warto oczywicie pokaza w jaki sposb mona si z tym formatem zapozna i ich posucha, bo oczywicie nie kady standardowy odtwarzacz to potrafi. A jaki potrafi? Na przykad ACID 64 Player Pro, w najnowszej wersji v3.2, wydanej we wrzeniu tego roku. Autorem narzdzia, rozwijanego stale od roku 2003, jest Wilfred Bos (ktry swoj drog naley do HVSC Crew, grupy zajmujcej si wspomnianym na pocztku projektem). Acid 64 jest programem dziaajcym na komputerach PC, pozwalajcym odtwarza pliki SID przy uyciu kart dwikowych i innych urzdze majcych zamontowany na poka-

32

W dniach 21-23 padziernika odbya si kolejna edycja Silesia Party, tym razem ju pita. Zmianie ulega lokalizacja, co w porwnaniu z przednim miejscem spotka nie wyszo na dobre. Cho wiele osb ma odmienne zdanie, bo jak twierdz nowy lokal okaza si bardziej klimatycznym miejscem. Impreza odbya si w klubie muzycznym Parapet BumBum w Bdzinie. Klub skada si z dwch sal. W pierwszej, gdzie znajdowa si bar, mona byo posiedzie i porozmawia przy stolikach z kolegami, a w drugiej, profesjonalnie obejrze demka na big screenie zlokalizowanym na scenie lub na licznych komputerach uczestnikw. Mia on tylko jedn niedogodno. Jego lokalizacja sprawiaa, e by sabo widoczny

i cz partyzantw miaa problem z dotarciem do celu. Lokalni mieszkacy te okazali si rednio pomocni, poniewa klub tak naprawd powsta niedawno i nie wszyscy wiedzieli gdzie si znajduje. W pobliu znajdoway si odpowiednie sklepy oraz hotele. Tak wic nawet upojeni partyzanci nie mieli problemu z dotarciem do bazy. W pitek po poudniu spotkaem si z Ramosem i udalimy si na miejsce party miejscowym tramwajem. Poniewa na oficjalnej stronie imprezy organizatorzy doskonale opisali sposb dotarcia na party place oraz zamiecili zdjcia, nie mielimy adnego problemu ze znalezieniem lokalu. Na miejscu okazao si, e jest ju spora grupa partyzantw, ktra dotara wczeniej, a z kad chwil kto nowy si pojawia. Tak na oko, to w pitek bya grubo ponad 50

osobowa zaoga. Wieczr min jak zwykle na dugiej rozmowie ze starymi znajomi lub nowo poznanymi, przy piwie i fasolce. A skoro ju wspomniaem o fasolce to W klubie by bar, w ktrym serwowano oprcz hektolitrw piwa, kilka gorcych potraw. Furor wrd partowiczw zrobia fasolka oraz zapiekanka. Ja osobicie mog poleci take chleb ze smalcem ;)

Tymczasem pod cian rozoono kilka komodorkw i do uszu docieraa mia kakofonia dwikw z kultowych demek. Na big screenie take prezentowano najlepsze dema oraz rne mieszne filmiki w tym jeden proroczy, ale o tym za chwil. Byo dobrze po dwunastej, gdy tum zacz rzedn. Cz udaa si do wczeniej wynajtych hotelowych pokoi, a reszta rozbia piwory gdzie si dao. Jak za dawnych czasw. Czu byo ten klimat dawnych party. Nam przypado miejsce na scenie gdzie zmiecio si okoo 10 osb i w nocy temperatura przekraczaa chyba 30 stopni. Musielimy wyglda bardzo ciekawie, gdy rano crka waciciela lokalu przybya, aby obejrze cae
GRUDZIE 2011

&

fan

33

to partyzanckie pobojowisko. W sobot po wizycie w markecie, spoyciu pizzy i pokrceniu si troch po miecie m.in. po targu staroci, ktry odbywa si niedaleko zamku, wrcilimy na miejsce party. Okazao si, e w midzyczasie sporo osb jeszcze dojechao. Ilo uczestnikw sprawiaa, e powoli zaczynalimy si czu jak na party w pierwszej poowie lat 90-tych, gdzie setka ludzi nie bya zaskakujc iloci. Pojawiy si take A500 Akiry oraz A1200/040 Odyna. Na obu komputerach cay czas puszczano najlepsze scenowe produkcje, jak rwnie grano na nich w rne gry. Ale najwiksz sensacj hardwareow przygotowa Pablo. By to Turbo Chameleon 64.Nasz hiszpaski przyjaciel przywiz ze sob urzdzenie wielkoci cartridga do C64, ktre byo cartridgem do C64. Jednak w sytuacji gdy takiej maszyny nie ma pod rk samo staje si Commodorem 64. A gdyby tego byo mao to emuluje ono take Amig 500. I to wszystko w obudowie cartridgea do C64. Do jego uywania wystarczy karta MMC lub SD z obrazami dyskw, monitor ze zczem VGA oraz najzwyklejsza pecetowa klawiatura. Oczywicie Pablo dokona prezentacji tego cudu techniki na FPGA. Potem zaprezentowa si rwnie Ramos, wspautor ksiki Polskie Bajty. Zachca do zakupu ksiki ktra, trzeba przyzna, znalaza na party wielu nabywcw. Nikt nie spodziewa si, e wydana przez Ramosa ksika, jest produkcj wydan profesjonalnie, z nadanym jej numerem ISBN i zachowaniem wszelkich praw wydawniczych.

zakupowa rozwizaa go. Tymczasem na party place cay czas odpalano coraz to nowe demka, przy ktrych coraz wawiej rozprawiano o widocznych efektach oraz leccej muzie. Na wielu maszynach odpalono rwnie co bardziej kultowe gry. Cay czas wszyscy zgromadzeni bawili si wietnie. Wieczorow por zawitaa w nasze progi take ekipa stacji telewizyjnej Kana 69, ktra przeprowadzia wywiad z Rafem i Odynem. Dziennikarkom wydawao si, e caa ta impreza polega na graniu w stare gry, ale Raf w swoim dugim wywiadzie uwiadomi panie o co chodzi w scenowaniu.

nawet specjalnie jak Psycho przyjechali tylko na samo compo. Tym razem organizatorzy za namow scenowiczw wprowadzili do konkursu nowe kategorie jak wild czy hardware compo. Poza tym wszystkie kategorie jak na ostatnich edycjach Silesia Party: 2SID, sample, music, gfx, 4KB Intro i demo. Po zakoczeniu konkursw , partyzanci przyznali, e byy to najlepsze konkursy ze wszystkich edycji tej imprezy. Wszystkich zaskoczy wysoki poziom szczeglnie w demo compo. Graficzny konkurs wygrali niestety graficy z zagranicy, na 3 miejscu dopiero uplasowa si Bimber ze swym obrazkiem w trybie AFLI. 1. Shatter by Clon 2. Water by Joe 3. Please Go Away! by Bimber Demo compo z pewnoci zapisze si w historii sceny C64. Pokazanych byo 7 dem, w tym jedno poza konkursem. Demo Pro Memoria 3 grupy Arise byo zapisem video, bo jak twierdz ludzie z grupy jedyna kopia tej produkcji pokazanej na imprezie Stary Piernik w 2010 spona w ognisku i dlatego nie ma ju jej na dyskach C64. Podobno tym sposobem znikna jedyna kopia tego dema. To skd wzi si filmik z tego dema? Czyby bya kopia dema?

Tak oto spdzajc czas w miej oldschoolowej atmosferze, doczekalimy rozpoczcia crazy kompotw. Obydwie czci sprawnie i wesoo przeprowadzi Elban. Pierwsze crazy compo polegao na chodzeniu wok krzese i szybkim ich zajmowaniu, gdy muzyka przestawaa gra. Kto si nie zaapa na miejsce musia odpowiada na pytania zwizane ze scen jak i sprztem. Jeli si le odpowiedziao na pytanie, mona byo aby nie odpa z konkursu wykona odpowiedni ilo pompek i wracao si do walczenia o krzeso. Drugim z kolei konkursem bya Familiada w wydaniu scenowym. Zasady jak w prawdziwym telewizyjnym teleturnieju. Jednak scenowa Familiada bya wzbogacona o napoje wyskokowe, ocet i quiz scenowy. Zamiast naciska na dzwonek, jak to jest w prawdziwym teleturnieju, partyzant podnosi rk, owiadczajc e zna odpowied i po wypiciu zawartoci kieliszka odpowiada. Pytania polegay na rozpoznaniu z archiwalnych zdj konkretnych osb, sytuacji czy na jakim party zostao zrobione dane zdjcie. Ciekawy pomys na crazy compo. Po miechu na sali mona byo stwierdzi, e oba konkursy spodobay si ludziom. Nie tylko ze wzgldu, e byo wesoo, ale rwnie dlatego, e pozwalay poprzez zadawane pytania, przypomnie sobie (w do wesoej formie) sceny lub osoby z dawnych lat. Kto wtedy by na scenie i jakie produkcje wtedy rzdziy. Niektrym a si ezka w oku zakrcia. No i nadszed moment kulminacyjny caego party na ktry czekali wszyscy. Niektrzy

Cofnijmy si na chwil do pitkowego wieczoru. By wtedy wywietlany filmik, z rosyjskich kamer ulicznych, ze stuczek wynikych przez wymuszenie pierwszestwa. Jak si potem okazao, jeden z organizatorw (Raf), w sobot mia okazj na wasnej skrze przetestowa scenki z filmu. Rankiem wszystkich zelektryzowaa wiadomo, e jaki palant uderzy w Poloneza Rafa. Na szczcie nic si nie stao i po jakim czasie pojawi si on cay i zdrw na party place, a my moglimy zobaczy na big screenie zdjcie wgniecionego Poldka. Kolejnym sprztem, ktry sprawi problem by mikrofon. Jednak szybka akcja

Pierwsze demo jakie si pojawio to BITS#1007 hiszpaskiej grupy BITS, a nastpne to Dead Signal autorstwa australijskiego kodera Elder0010, jednak wrd publicznoci nie zyskay uznania. Dopiero nastpne produkcje wzbudziy zachwyt. Dawno ju na polskim party, nie byo tylu braw i zachwytw partyzantw. Zwyciskie demo grupy Miracles & Lepsi pt. Apparatus pokazao naprawd wysok klas. Produkcja ta zasuenie wygraa w swojej kategorii. To samo obie produkcje wystawione przez grup Samar, zarwno Dream Travel i I Love The Cubes pokazay, e po latach grupa wraca do aktywnoci. Zreszt na imprezie grupa Samar witowaa 18 lecie swojej dziaalnoci na scenie Commodore 64. Na szczegln pochwa zasuguje powicenie Bookera i Wacka, ktrzy bardzo szybko uporali si z liczeniem gosw, tak e ju po dwch godzinach odbyo si ogoszenie wyni-

34

kw (patrz tabela na kocu artykuu). Czas najwyszy na podsumowanie. Mona powiedzie, e tegoroczna edycja party bya znacznie lepsza od poprzedniej. Pojawio si mnstwo osb, tak na oko to imprez odwiedzio ponad 100 osb, cho u organizatorw zapisao si okoo 75. Zaowocowao to powstaniem atmosfery jak za starych dobrych czasw (mam na myli wczesne lata 90-te). Na imprezie mona byo spotka ludzi z nastpujcych grup scenowych: Agony, Albion, Arise, Draco, Exon, Lepsi, Miracles, Samar, Black Sun, Fatum, Tropyx, Vulture, a take redaktorw z magazynw C&A Fan, Komoda. Wyniki: C64 Demo 1. Apparatus by Lepsi De. & Miracles 2. Dream Travel 90% by Samar Productions 3. Inside 2 by Arise 4. I Love The Cube 85% by Samar Productions 5. Dead Signal by Elder0010 6. BITS#1007 by BITS C64 4K 1. Youre Just My Type by Arise 2. Run Dude Run by Albion Crew C64 Music 1. Puddingstone by Randy 2. Antimasterpiece by Randall 3. Dump Draxco by Conrad 4. High Five by Klax 5. Isotronic by Surgeon 6. 4PIT by K7 7. Tonight We Murder by Wacek 8. Abused Semitones by Jakim 9. Gravity Force by G-Fellow 10. Wicked Doll by Data 11. Charlene (Im Right Behind You) by Moogle Charm C64 Graphics 1. Shatter by Clone 2. Water by Joe 3. Please Go Away! by Bimber 4. Fly by Isildur 5. The Magical Smoker by Crayon 9 6. When The Last Tear Falls Down, Nothing Gets Washed Away by Wacek 7. Mono(C) by Uka 8. Cruellita by Odyn 9 .Sprocket by Joodas 10 .The Last Cruise by Cobra 11. Suczka by Roody 12. Buttery Women by Questor WiLD Demo 1. Bleeding Ink by Arise 2. Surykatka by Kenji 3. Fantasia by Kenji Hardware 1. This Voice (+60K) by Data (Music) C64 Sample Music 1. 9:59 To Silesia by V-12 2 .Busty Cactus by Data C64 2SID 1. Dubsteps Passe by Arise MrMat & Ramos

Ilo prac zgoszonych na kompoty oraz ich jako bya fenomenalna, miao si wraenie, e jest si na jakim bardzo popularnym party zachodnim. Myl, e taka sytuacja niesamowicie cieszy wszystkich, ktrym los sceny C64 ley na sercu. Oby tylko nie bya to chwilowa sytuacja, a staa si nowym trendem, swoistym odrodzeniem sceny C64 w Polsce czego sobie i Wam drodzy czytelnicy ycz. Dodatkowo wietna organizacja caoci sprawia e party to zostanie na dugo zapamitane. Specjalnie na party zostaa wydana papierowa wersja magazynu KOMODA, ktr redaktor naczelny pisma przekaza jako nagrod. By te kiepski akcent na party, a to za spraw amigowcw, ktrzy jako nie kwapili si z uiszczeniem opaty za wstp, a woleli wyda kas na artykuy wyskokowe. Czy naprawd te pi dych to taka kolosalna kwota, na ktr nie sta przyjedajcych gwnie swoimi samochodami scenerw. No ale niektrzy tak ju maj, jak nie zakombinuje to ma sknocony cay wieczr. W kadym bd razie w czasie kompotw sala bya wypeniona po brzegi i naprawd dawno ju nie byem wiadkiem takiego cisku. Do zobaczenia na kolejnej edycji Silesii (jak organizatorzy zdecyduj si na jej stworzenie) Produkcje do cignicia z
http://noname.c64.org/csdb/event/?id=1689

GRUDZIE 2011

&

fan

35

WYWIAD

Wywiad z Michaelem Tomczykiem

Byem wielkim zwolennikiem tego typu komputerw, dlatego te wziem na siebie rol menedera produktu komputera znanego pniej jako Commodore VIC-20, pierwszego naprawd taniego komputera domowego, oraz pierwszego w historii, ktrego sprzeda osigna milion egzemplarzy. Braem take udzia w pracach nad C-64, oraz nad unikalnym prototypem komputera o nazwie kodowej Max, nad ktrym pracowalimy w 1983 roku, tu przed moim rozstaniem z Commodore. Miaem take swj wkad w design kilku urzdze peryferyjnych, midzy innymi cartridge z syntez mowy oraz pierwszego naprawd taniego modemu (VIC Modem w cenie 100 dolarw), pierwszego modemu na wiecie, ktry osign barier miliona sprzedanych urzdze. Miaem w Commodore take inne zadania, midzy innymi przygotowywanie rocznych i kwartalnych raportw finansowych firmy, prowadzenie spotka z analitykami finansowymi, byem te jedn z nielicznych osb w firmie upowanionych do rozmw z mediami, jako rzecznik prasowy firmy. Zdarzao si, e na targach Consumer Electronics Show jako mwca dzieliem scen z Billem Gatesem, wspzaoycielem firmy Microsoft, ktry jest oczywicie legendarnym pionierem technologii komputerowych (oraz niezwykle hojnym filantropem). Zawsze uwaaem si za zwolennika innowacji i uznaj to za wielki przywilej, e pomogem sta si komputerom domowym bardziej dostpnymi dla zwykych ludzi, zarwno finansowo jak i pod wzgldem prostoty obsugi. W Wikipedii opisano mnie jako pioniera komputeryzacji. Byem take okrelany marketingowym ojcem komputera domowego. Myl, e to wspaniae dziedzictwo i w ten wanie sposb chciabym by pamitany. Jak pozycj zajmowa pan w Commodore? rmie Doczyem do Commodore w kwietniu 1980 roku, jako asystent prezesa (Assistant to the President) oraz strateg w zakresie marketingu (Marketing Strategist). Szybko awansowaem na dyrektora marketingu na Stany Zjednoczone (U.S. Director of Marketing) oraz zostaem menederem produktu w projekcje VIC-20, co w konsekwencji doprowadzio do objcia przeze mnie stanowiska midzynarodowego w tym obszarze (International Product Marketing Manager). Wsptworzyem take Commodore Software Division, gdzie byem drugim co do rangi menederem. Jednak za moje gwne osignicie uwaam zarzdzanie projektem Commodore VIC-20 od wczesnej fazy planowania, a do wypuszczenia gotowego produktu na rynek. VIC-20 by pierwszym naprawd tanim i jednoczenie w peni funkcjonalnym komputerem domowym, by te poprzednikiem C-64, ktry odnis jeszcze wikszy sukces. W jaki sposb znalaz si pan w Commodore, na jakim etapie kariery zawodowej to si stao? Dorastaem w Oshkosh, Wisconsin, gdzie take ukoczyem studia, literatur i dziennikarstwo. W roku 1970 wstpiem do armii, gdzie spdziem trzy lata w aktywnej subie, midzy innymi w wojskach powietrzno-desantowych w Wietnamie, gdzie otrzymaem brzow gwiazd za ofiarn sub, oraz w Korei w ramach si Narodw Zjednoczonych. Po dwch i p roku w armii osignem rang kapitana, pracujc gwnie w sztabie, suc generaom i pukownikom. Po zakoczeniu suby wrciem do Wisconsin i zostaem konsultantem specjalizuj-

W chwil po napisaniu recenzji ksiki Home Computer Wars Michaela Tomczyka, Ramos namwi mnie do skontaktowania si z jej autorem. Jest to po dzi dzie czowiek bardzo zapracowany i aktywny zawodowo, szefuje Centrum Innowacji Uniwersytetu Pensylwanii i czsto podruje po wiecie, uczestniczc w rnego rodzaju konferencjach i sympozjach, mimo tego zgodzi si znale nieco czasu i udzieli wywiadu dla C&A Fan. Cay proces trwa wiele miesicy, ale obaj bylimy zgodni od pocztku, e lepiej zrobi to porzdnie i troch poczeka, ni pobienie i szybko. Ju podczas naszego pierwszego kontaktu Michael Tomczyk napisa, e jest dumny ze swojego polskiego pochodzenia i z przyjemnoci podzieli si swoimi wspomnieniami z polsk spoecznoci fanw Commodore. Zapraszam do lektury. Bardzo dzikuj, e zgodzi si pan udzieli wywiadu i przybliy swoj osob polskim czytelnikom. Prosz powiedzie, jaki by pana udzia w pojawieniu si pierwszych komputerw domowych?

36

WYWIAD
cym si w marketingu i sprawach relacji z inwestorami. W 1976 przeprowadziem si do Los Angeles, gdzie ukoczyem magisterskie studia menederskie (MBA) na University of California. Po studiach wyjechaem do San Francisco, gdzie zostaem menederem maej firmy medialnej - Metacolor. Korzystalimy tam z technologii opracowanej przez NASA do tworzenia efektw specjalnych uywanych w hollywoodzkich produkcjach oraz grach video firmy Atari. Pewnego dnia zostalimy nawet beta-testerem Atari, dziki temu dostalimy do testw prototyp Atari 800, na dugo przed tym zanim trafi do oficjalnej sprzeday. Byo z nim tyle uciechy, e nasza zaoga, cae dwanacie osb, nie moga przesta gra w Star Raiders. Musiaem zabra komputer do domu bo nie miaby kto pracowa. W domu oczywicie podczyem komputer i sam zaczem gra, a po pewnym czasie zorientowaem si, e ju wita! Zdaem sobie spraw, e w ogle nie spaem, grajc w t gr! To byo prawdziwe objawienie. W tym dokadnie momencie zdaem sobie spraw, e komputery zawojuj kiedy wiat. Natychmiast zwolniem si z pracy i kolejne sze miesicy yem z oszczdnoci. Chodziem na lekcje jzyka BASIC do lokalnego klubu (mieli tam Apple II i Commodore PET), pisaem artykuy do magazynw komputerowych, bywaem w siedzibie Apple Computer, gdzie miaem okazj pozna osobicie Stevea Woniaka i Stevea Jobsa. Zaproponowano mi tam prac, ale poczuem, e maj tam ju zbyt wielu geniuszy i zgin w tumie (co prawda sam nie uwaaem si za geniusza). Dostaem te propozycj z Atari, ale j take odrzuciem. Bardzo podobay mi si komputery Commodore, wic umwiem si na rozmow z szefem tej firmy, Jackiem Tramielem. W dniu tej rozmowy z moich oszczdnoci pozostao mi ju tylko 10 dolarw na koncie i 6 dolarw w kieszeni. Kiedy zjawiem si tam, ujrzaem Jacka siedzcego za ogromnym biurkiem, w wielkim, przeszklonym pokoju. Zapyta mnie Co wiesz o Commodore?. Bez mrugnicia okiem wyrzuciem z siebie Nie wiem zbyt wiele o Commodore, ale jeli chodzi o pana, to kady kto pana zna, twierdzi, e jest pan hochsztaplerem, ale jeli nie jest pan w wizieniu, to wydaje mi si, e nie jest pan jednak hochsztaplerem, a raczej przebiegym biznesmenem, ja natomiast chciabym si tej przebiegoci od pana nauczy. Nastpnie wrczyem mu list 25 rzeczy ktre uwaaem za spieprzone w Commodore beznadziejny marketing, reklamy rodem z lat czterdziestych, sabe instrukcje obsugi, brak newslettera dla klientw, znikoma ilo oprogramowania, saba czno z klubami uytkownikw Commodore i niewykorzystany potencja komputerw PET. W tym czasie Commodore zajmowao trzeci pozycj na rynku komputerw osobistych w USA (za Apple i Radio Shack) oraz pierwsz pozycj w Europie. Commodore by ju znany wczeniej w Europie ze sprzeday cyfrowych kalkulatorw i rozpoznawalno marki bya tam ogromna. Dlaczego wybra pan Commodore zamiast Apple lub Atari? To byo troch jak w bajce o Zotowosej i Trzech Misiach. Apple by jak Tata Mi zbyt duy, zbyt wielu geniuszy. Atari by jak May Mi znikoma ilo geniuszy wikszo ludzi nie zdaje sobie sprawy, ale Atari stracio miliard dolarw w cigu piciu lat i nigdy nie osigno zyskw z komputerw domowych, dao si to wyczu ju wtedy. Commodore by jak Mama Mi waciwa mieszanka idiotw i geniuszy. Moe idiotw nie jest waciwym sowem. Lepiej pasuje ludzi nieco nierozgarnitych.

Jack Tramiel i Michael Tomczyk wituj milion wyprodukowanych egzemplarzy pierwszego komputera dla mas - VIC-20
GRUDZIE 2011

&

fan

37

WYWIAD
Na naszym pierwszym spotkaniu Jack Tramiel oznajmi mi, e jego osobisty asystent wanie odszed z pracy. Poinformowa mnie take, e jego filozofia biznesowa jest czym co nazywa religi (the religion) bardzo twardym, pragmatycznym i penym ambicji kodeksem postpowania. Powiedzia Zadzwo jutro, wtedy zadecyduj co z tob zrobi. Nastpnego dnia prbowaem dodzwoni si jedenacie razy, ale jego sekretarka wci mnie zbywaa. W kocu, po godzinie 19 sam Jack odebra telefon i powiedzia: Przyjd teraz, wiem co z tob zrobi. Kiedy si spotkalimy, powiedzia: Bdziesz od dzi asystentem prezesa oraz zajmiesz si opracowywaniem naszej strategii marketingowej, lecz twoja praca bdzie polega nie tylko na asystowaniu mi. Bdziesz podrowa ze mn wszdzie i towarzyszy mi tak dugo, dopki sam nie nauczysz si >>religii<<, wtedy okae si, co bdzie z tob dalej. W ten wanie sposb zaczem dla niego pracowa. Byem bardzo blisko Jacka przez dugi czas, dzieli si ze mn swoimi dowiadczeniami i udziela mi lekcji, ktre uksztatoway mnie jako osob na czas caej mojej kariery. Jak mgby pan opisa swojego szefa, Jacka Tramiela? Jack by bardzo inspirujcym czowiekiem, twardym, skrupulatnie uczciwym, czasami bezwzgldnym - dowdc, w stylu generaa Pattona. Wierzy, e utalentowanym ludziom naley da tak wiele swobody, ile tylko potrzebuj. Jednoczenie, pragn mie osobisty kontakt ze wszystkim nad czym oni pracuj. Powiada, e biznes to wojna musisz si zaangaowa. Wierzy, e jeli tylko odwrci wzrok, to kada dua organizacja automatycznie rozronie si do podwjnych rozmiarw, poniewa kady pragnie mie asystenta, wic pracowa wci nad przycinaniem firmy z nadmiernych etatw, czasem nawet zwalnia cae grupy ludzi aby tylko utrzyma rozsdne rozmiary zaogi. By czowiekiem, ktry przey Holokaust, cznie z pobytem w obozie Auschwitz. Odcisno to na nim mocne pitno, bardzo przez to ceni wizy rodzinne, zarwno wizy krwi jak i te dotyczce jego korporacyjnej rodziny, pracownikw. Nie obwinia jednak Niemcw za Holokaust, powiedzia mi jednego razu: To prawo zabio ydw. Wyjani mi, e Niemcy uwielbiaj przestrzega prawa, ale gdy to prawo ustala niepoczytalny przywdca i ludzie si do niego stosuj, skutki bywaj tragiczne. Spytaem go, jak mg y przez tyle lat z tymi straszliwymi wojennymi wspomnieniami? Odpowiedzia mi bez namysu: yj w przyszoci. To wanie zdanie stao si moj osobist mantr, jako e zawsze yem tak, aby patrze w przyszo, tak jak Jack, prbujc przyspieszy nadejcie tej przyszoci i szukajc kolejnej wielkiej rzeczy, ktra mogaby ulepszy wiat. Jack traktowa swoj firm jak rodzin. Jeli nauczye si jego biznesowej religii i przeye, moge by pewien swojego stanowiska w firmie do koca ycia, zupenie jak w Japoskich korporacjach. Potrafi take stworzy grono zaufanych ludzi, o ktrych wiedzia, e moe absolutnie na nich polega. Ludzie ci tworzyli grup nie ujt nigdzie w oficjalnych strukturach firmy, ale kadego roku zaprasza te 20-30 osb do Santa Clara i wrcza im stuprocentowe bonusy, akcje lub inne zachty. Czonkowie tej rodziny nieraz zwalniali z pracy ludzi usadowionych teoretycznie wyej w firmowej hierarchii. Innymi sowy, Jack potrafi bezbdnie rozpozna ludzi, ktrzy mieli to co i da im uprawnienia, ktrych potrzebowali do osignicia swoich celw, nawet zupenie poza czy na przekr firmowym strukturom i ukadom. W ten wanie sposb Commodore, pomimo, e stao si szybko duym, miliardowym biznesem, wci mogo operowa z szybkoci i skutecznoci maej firmy rodzinnej. W ksice napisa pan, e Jack by paskim mentorem. Czy zapamita pan jakie szczeglne idee, zasady, ktrymi kierowa si szef Commodore? Czy pamita pan jakie nadzwyczajne sytuacje z nim w roli gwnej, ktre zapady panu w pami? Najlepsze historie zwizane z Jackiem mam z okresu prac nad projektem komputera VIC-20, ktry by pierwszym, w peni funkcjonalnym, tanim komputerem domowym. Pierwszy dzie mojej pracy przypad na 1 kwietnia 1980 roku, znalazem si na spotkaniu kilkunastu wysokiej rangi menederw, inynierw i szefw marketingu w posiadoci pod Londynem. Jack rozpocz spotkanie od propozycji zbudowania maego komputera pracujcego w kolorze. Powiedzia, e Commodore powinno produkowa komputery dla mas, nie dla bogaczy [computers for the masses, not the classes najsynniejsze chyba powiedzenie Jacka Tramiela przyp. tum.]. Menederzy obecni na spotkaniu byli w wikszoci przeciwni temu pomysowi, byli zdania, e powinnimy produkowa drogie komputery, ktre daj wikszy margines zysku i e na may masowy komputer jest zbyt wczenie. Jedynie cztery czy pi osb nie zgadzao si z wikszoci meneder generalny na Japoni, Tony To-

William Shatner, czyli kapitan James T. Kirk z serialu Star Trek by twarz rmy Commodore we wczesnych latach 80-tych. Jak podaje Michael Tomczyk, to zdjcie przedstawia jego pierwszy w yciu kontakt z komputerem, dla Shatnera tym pierwszym by Commodore VIC-20

38

WYWIAD
kai, jeden z jego wietnych inynierw Yash Terakura, Kit Spencer, Bob Gleadow, obaj z Commodore UK, oraz ja. Kiedy Jack nastpnego dnia wrci do tematu, wysucha ponownie debaty, wsta i uderzy pici w st: Panowie, Japoczycy nadchodz aby podbi nasz rynek, wic sami staniemy si Japoczykami!. Po spotkaniu, polecielimy do Niemiec, gdzie Jack praktycznie za bezcen odkupi od rzdu niemieckiego upadajc fabryk elektroniki. Niemcy zapytali go Dlaczego mielibymy ci j sprzeda tak tanio?, na co odpar Przeyem Auschwitz i jestecie mi to winni i doda, e bdzie to wspaniay PR dla Niemiec. Twierdzi, e utworzenie centrum produkcji komputerw Commodore w Niemczech bdzie korzystne zarwno dla firmy, dla Niemiec, jak i dla caego rynku europejskiego. Niemcy zgodzili si i Commodore przejo fabryk w Brunszwiku [niem. Braunschweig]. Kiedy Jack po raz pierwszy spotka si ze 120-osobow zaog aby omwi warunki przejcia, wyjawi im bez ogrdek, e przey Auschwitz i jeli kto z zaogi nie chce dla niego pracowa, moe natychmiast odej. Sze osb odeszo. Reszta zaogi pozostaa i pomoga uczyni t fabryk centrum produkcyjnym Commodore na Europ. Kiedy powrcilimy do Stanw, Jack zaprosi mnie na spotkanie z dziaem marketingu. Wiedzia, e miaem bardzo ze zdanie o marketingu Commodore. Zaczlimy wic rozmawia z poszczeglnymi ludmi stamtd, trwao to wiele dni. Odkrylimy wiele problemw, od wygasych kontraktw na oprogramowanie po bardzo nieskuteczne kampanie marketingowe i PR. Jednego dnia kryem pomidzy biurem Jacka a dziaem marketingu, po czym udaem si na lunch. Po lunchu okazao si, e wszystkie dwanacie pokoi w dziale marketingu jest pustych. Gdzie s wszyscy? spytaem sekretarki. Odpowiedziaa, e tu przed lunchem przyszed Jack i zwolni wszystkich. Mwic to, pisaa co i nawet na mnie nie spojrzaa. Nie wygldasz na zaskoczon powiedziaem. Spytaem, czy takie rzeczy dziej si tu czsto, na co skina gow. Pobiegem do biura Jacka i spytaem go, co si stao. Odpowiedzia: Miae racj odnonie marketingu, byli beznadziejni wic wszystkich zwolniem. Teraz twoim zadaniem jest zastpienie tych ludzi takimi, ktrzy ci odpowiadaj. Ja wybior tylko wice-szefa tego dziau. W ten prosty sposb staem si szefem marketingu (z oficjalnym tytuem Director of Marketing nadanym mi przez Jacka w midzyczasie). Jedna z kolejnych historii o Jacku jest rwnie zwizana z komputerem VIC-20. Po powrocie z Europy sporzdziem trzydziestostronicowy dokument na temat tego komputera i na okadce narysowaem umiechnit, brodat twarz, nastpnie rzuciem to Jackowi na biurko. Co to jest? spyta. Spisaem tu wszystko, co naley zrobi z naszym nowym komputerem, aby odnis sukces. Niech pan si upewni eby kady kto bdzie nad nim pracowa, przeczyta ten dokument. Po kilku dniach Jack wrci do mojego biura i rzuci mi ten sam dokument na biurko. Co to jest? zapytaem. Jest tu wszystko, co naley zrobi z naszym nowym komputerem, aby odnis sukces. odpowiedzia z byskiem w oku. Dopilnuj, aby to zostao zrobione. Powiedziaem kademu w firmie, e wszystko co wie si z tym komputerem musi przej przez ciebie i mie twoj zgod...ale bdziesz musia uy swojej siy przekonywania, bo adna z tych osb nie pracuje dla ciebie. W cigu kilku kolejnych miesicy, wszystkie spotkania z inynierami ze Stanw i z Japonii szy mi bardzo dobrze. Nie musiaem nikogo przekonywa na si bo wszystkim podobay si moje pomysy i ciko pracowali aby wcieli je w ycie. Jeli ktokolwiek bywa zagubiony i potrzebowa wskazwek, mwiem mu: Podstawowym zaoeniem tego komputera jest przyjazno dla uytkownika. Ten komputer musi by przyjazny. Kady rozumia. Kiedy usysza to ode mnie Yash Terakura, inynier oprogramowania z Japonii, spojrza na mnie z szerokim umiechem i odpowiedzia: Oczywicie, e bdzie to przyjazny komputer, bo ja jestem przyjaznym inynierem!. Ustaliem cen tego komputera na $299.95, a poniewa konsole do gier i komputery osobiste kosztoway okoo $600, by to wielki przeom. Chciaem go nazwa Spirit, ale to sowo miao ze konotacje w jzyku Japoskim, wic zdecydowalimy si na VIC20, od ukadu VIC - Video Interface Chip. Jack zapyta mnie, co oznacza 20 w nazwie, na co odpowiedziaem: Samo VIC brzmi troch jak imi kierowcy ciarwki, za to 20 to przyjazna liczba. Zgodzi si natychmiast, rozumielimy si w mig. Jednego razu, kiedy ja i Jack rozmawialimy w grupie ludzi zaangaowanych w projekt VIC-20 (nazywaem ich VIC Commandos), zasugerowaem stworzenie standardowego, jednego dla wszystkich, kontraktu na oprogramowanie. Co o tym mylisz? zapytaem Jacka. Odwrci si do mnie i umiechn: Powiniene si z kim przespa. Zrozumiaem natychmiast, ale moi wsppracownicy dopytywali si, o co chodzio. Powiedziaem im: To oczywiste. Uprawianie seksu to w zasadzie zawsze powtarzanie tych samych czynnoci, ale dowiadczenia zwizane z nimi mog by kracowo rne. Kontrakty na oprogramowanie zawieraj zawsze te same elementy, ale jednak szczegy zawsze s inne i trzeba je negocjowa. W ten wanie sposb dogadywaem si z Jackiem. Nasza relacja zawsze pena bya skrtw, metafor i artw, dziki czemu praca dla niego dawaa mi du rado i sprawiaa nieraz wiele niespodzianek. Jack zosta usunity z Commodore w 1983 roku, po dyskusji z szefem rady nadzorczej, Irvingiem Gouldem, ktry zdecydowa, e firma potrzebuje profesjonalnego zarzdzania zamiast kultury innowacji ktr propagowa Jack. W rezultacie firma prawie natychmiast wesza w spiral mierci. Nastpny komputer, Amiga, zosta zakupiony od zewntrznych deweloperw i ju nigdy nic wanego nie zostao wynalezione wewntrz firmy. Commodore skierowa si w stron komputerw biznesowych i sta si najwikszym producentem klonw PC w Europie. Opuciem firm sze miesicy po odejciu Jacka, razem z trzydziestoma picioma gwnymi menederami i inynierami. Jack wyjecha na szeciomiesiczne wakacje, podrujc dookoa wiata, nastpnie przej Atari od Warner Communications. Firma Atari przyniosa miliard dolarw straty przez ostatnie pi lat przed przejciem jej przez Jacka. W cigu szeciu miesicy Jack zmieni tam wszystko, zacz prowadzi Atari jak firm rodzinn, tym razem naprawd rodzinn. Nie poszedem za Jackiem do Atari. Zjedlimy wtedy w Nowym Jorku poegnaln kolacj, po ktrej ogldalimy przedstawienie na Brodwayu. Wyjani mi, e Atari to szansa aby zebra razem jego trzech synw. Czuem si przy Jacku troch jak adoptowany, czwarty syn, jednak stwierdziem, e w Atari nie ma dla mnie miejsca. Co uwaa pan za swoje najwiksze osignicie w Commodore? Czy jest jaki moment triumfu, ktry pan zapamita? By moe byo to witowanie milionowego egzemplarza VIC-20, a moe bya to chwila, w ktrej zda pan sobie spraw, e produkt, ktrego by pan gwnym menederem stanowi poow przychodw rmy o wielkoci sprzeday wartej wtedy ponad miliard dolarw? Waciwie nigdy nie uwaaem, e fakt bycia twrc produktu wartego p miliarda dolarw to wielka sprawa. Wydawao si to tak naturalne i byem w to tak zaangaowany, e byem cigle w ruchu i nie zdyem zda sobie z tego sprawy. Nie uwaam si za guru,
GRUDZIE 2011

&

fan

39

WYWIAD
pioniera, nic z tych rzeczy. Moim gwnym wkadem, ktry zosta zreszt zainspirowany przez Jacka, bya obsesja na temat stworzenia komputera na ktry mog sobie pozwoli normalni ludzie i szkoy. We wczesnych latach osiemdziesitych kady mwi o rewolucji komputerw domowych, ale dopiero VIC-20 i C-64 uczyniy j rzeczywistoci. Bardzo energicznie dziaaem pod sztandarem przyjaznoci dla uytkownika, w czasach gdy komputery nie byy odbierane jako przyjazne. Wielokrotnie kadem nacisk na przyjazno w wywiadach. Otrzymaem raz list od redaktora BYTE Magazine, ktry napisa, e jest niemieckie sowo, ktre oznacza przyjazno dla uytkownika: BENUTZEFREUNDLICHKEIT. Zrobiem kilka mosinych plakietek z tym sowem i napisem Oficjalne Motto VIC Commandos, a nastpnie daem po jednej kademu z zespou. Wci mam jedn z tych plakietek i wci jest to moja mantra gdy pracuj jako konsultant w dziedzinie technologii i innowacji. Zobaczyem wtedy te pudeko Atari, a na nim napis: Computers for People, z oznaczeniem, e to zastrzeony znak towarowy. Bardzo mi si to spodobao, wic pobiegem do naszego prawnika i spytaem, czy naprawd mona zastrzec taki slogan. Prawnik odpowiedzia twierdzco, wic zadaem, abymy zastrzegli haso The friendly computer. Zrobilimy tak i haso to pojawio si na naszych opakowaniach i w reklamach. Oznaczao to take, e nasi konkurenci nie mogli pisa o swoich komputerach jako przyjaznych! Mam nadziej, e wida w jaki sposb wtedy mylaem - strategicznie, nie tylko o produktach i ich funkcjach. Zdawaem sobie spraw, e konkurencja na rynku jest mordercza i staraem si do maksimum wykorzysta nasze moliwoci. Pewnego razu pojawiem si w programie Today Show telewizji NBC, podczas ktrego demonstrowano moliwoci komputerw domowych i konsol do gier. Zjawiem si tam ju o trzeciej nad ranem i przygotowaem VIC-20 tak, eby przez cay program emitowa przewijany tekst, dziki czemu kamery cigle pokazyway nasz komputer, podczas gdy inne komputery stay w tle. Podpisaem take umowy reklamowe z najwikszymi magazynami komputerowymi, aby zaklepa sobie w nich wszystkich jednoczenie ostatni stron, tak, aby wydawao si, e to my wadamy rynkiem. Oczywicie, w kocu praca nad rozwojem i wypuszczeniem na rynek pierwszego komputera, ktry sprzeda si w milionie egzemplarzy bya wielk rzecz, bardzo satysfakcjonujc. Na zdjciu, ktre przedstawia mnie Konferencja prasowa Commodore zorganizowana w Nowym Yorku w roku 1982 i Jacka podczas uroczystego witowania milionowego VIC-20 wida nasz dum z tego osignicia. By to dla mnie wany moment, co wicej ni statystyka, waniejszy by fakt, e udao nam si wprowadzi komputery pod strzechy, trafi do masowego odbiorcy, a nie tylko do bogaczy! Czy planuje pan jeszcze publikacj kolejnych ksiek traktujcych o historii komputeryzacji? Pki co planuj wyda rozszerzon wersj Home Computer Wars na czytnik Amazon Kindle, bdzie ona wzbogacona o dodatkowe fakty i reeksje po latach. Od 17 lat pracuj w The Wharton School of the University of Pennsylvania, jako dyrektor zarzdzajcy Mack Center for Technological Innovation. Dziki wiedzy jak posiadem pracujc w tej instytucji mog szerzej spojrze na fakty dotyczce Commodore, dlaczego pocztkowo firma odnosia sukcesy, ale w kocu upada. Kocz te pisa ksik NanoInnovation: What Every Manager Needs to Know, ktra zostanie opublikowana w przyszym roku nakadem Wiley-VCH. Jestem te autorem rozdziau zatytuowanego Applying the Marketing Mix (5 Ps) to Bionanotechnology w ksice Biomedical Nanotechnology (Springer, 2011). Planuj take napisa seri ksiek objaniajcych nowe technologie ludziom o przygotowaniu biznesowym. Prosz opowiedzie nam o swoich korzeniach, o korzeniach swojej rodziny. Paskie nazwisko brzmi bardzo znajomo. Jestem ciekaw, czy pana rodzina przybya z Polski i od ilu pokole przebywa w Stanach Zjednoczonych? Jestem bardzo dumny z mojego polskiego nazwiska i polskiego dziedzictwa. Interesuj si histori Polski i czuj si zwizany z polsk kultur i ludmi. Nie znaem swojego dziadka, ale mam kopi jego podpisu na licie pokadowej statku, ktrym tutaj przyby. Polska bya wtedy pod zaborami, wic jest tam wpisany jako obywatel Rosji. To niesamowite, e Polacy zdoali utrzyma wasny jzyk i kultur pomimo zaborw, wiadczy to o sile polskiego ducha. Mj ojciec by amatorskim bokserem, pracowa te jako barman w nocnym klubie w Chicago, gdzie moja matka bya piewaczk. Urodziem si w 1948 roku. Moja matka bya bardzo popularna, wystpowaa pod pseudonimem Mickey Martin. piewaa z wielkimi zespoami w klubach, gdzie pojawiali si take Frank Sinatra, Dean Martin i Jerry Lewis. Moi rodzice rozstali si kiedy byem bardzo may. Matka powrcia do Wisconsin i zostaa pielgniark, ale wci piewaa z regionalnymi zespoami. Ma teraz 89 lat, jest na emeryturze, wci mieszka w Wisconsin. Niestety nie zostaem wychowany po polsku, znam tylko kilka sw w jzyku polskim. Jednak tam gdzie dorastaem, w Wisconsin, polskie tradycje s bardzo popularne i wci si je podtrzymuje.

40

WYWIAD
moich VIC Commandos, bardzo kreatywnym i utalentowanym czowiekiem, ktry dzi prowadzi swoj firm softwareow. Odwiedziem Jacka tu po przejciu przez niego Atari, ale stao si jasne, e Atari to nie miejsce dla mnie i od tamtego czasu nie kontaktowaem si z nim. Z jego odejciem z Commodore wie si pewna niewesoa dla mnie osobicie historia. W cigu szeciu miesicy od momentu w ktrym Jack odszed, warto akcji firmy spada z 90 dolarw do 6. Stao si to jeszcze w okresie, gdy moje akcje nie byy wci zarejestrowane i nie mogem ich sprzeda. W rezultacie straciem okoo miliona dolarw. Wikszo z menederw, ktrzy zostali zatrudnieni przede mn zdya spieniy swoje udziay i zarobili na tym po kilka milionw dolarw kady. Sam Jack Tramiel wycign z tego okoo 100 milionw dolarw, ktre pniej zainwestowa i pomnoy. Irving Gould, prezes rady nadzorczej, rwnie zarobi miliony, pomimo tego, e firma ostatecznie zbankrutowaa. Pomimo tego, e mj produkt przynis firmie wielkie pienidze, poza pensj i dochodem ze sprzeday ksiki nie zostaem wynagrodzony za swj wkad. Zamiast milionw, moje akcje okazay si nic nie warte i nawet przyniosy mi 200 tysicy dolarw straty. Zwrciem wic je firmie Commodore, co byo jedn z moliwoci zawartych w naszym kontrakcie. Byo to oczywicie nie fair, ale tak si czasem zdarza w biznesie i w yciu. Jestem optymist, wic ostatecznie przeknem to wszystko i postanowiem si nie poddawa i dalej robi swoje. W trakcie mojej pniejszej kariery radziem sobie bardzo dobrze, midzy innymi dziki lekcjom ktrych udzieli mi Jack Tramiel. Dzi, wci yj w przyszoci, jestem bardzo aktywny w dziedzinie innowacji, dobrze si bawi. Wraz z moj on Nancy wiedziemy bardzo aktywne i nastawione na osignicia ycie i jestemy bardzo szczliwi. Widziaem i robiem rzeczy podczas mojego ycia, o ktrych wikszo ludzi tylko marzy. Pewna rzecz zwizana z moj karier w Commodore jest wspaniaa - to fakt, e moje dziedzictwo jest bezpieczne, a sam mam zapewnione unikalne miejsce w historii jako pionier komputerw domowych. Jest to warte wicej ni jakiekolwiek pienidze i jest to mj osobisty skarb. Wolabym raczej ulepsza wiat nie zarabiajc pienidzy, ni zarobi fortun i zosta zapomniany. Filadelfia, lipiec - listopad 2011 Rozmawia Piotr jubi Zgodziski
GRUDZIE 2011

Wyprawa na Jukatan w Meksyku w sierpniu 2011 roku. Czy interesuje si pan histori Polski? Jeli tak, to jaki jest pana ulubiony okres w naszych dziejach? Czy uwaa pan ktrego z Polakw za wzr do naladowania? Fakt, e jestem polskiego pochodzenia jest dla mnie prawdziwym zaszczytem, interesuj si histori Polski, zwaszcza okresem drugiej wojny wiatowej. Wiele na ten temat czytaem, midzy innymi o Jzefie Becku i innych polskich przywdcach, byy to zarwno ksiki jak i rne strony internetowe, ktre nieraz musiaem tumaczy z jzyka polskiego przy uyciu tumacza Google. Przegldaem korespondencj dyplomatw, ktrzy spotykali si z Jzefem Beckiem i przeczytaem jego autobiografi, ktr napisa na krtko przed swoj mierci w Rumunii, podczas wojny. Suchaem polskich tang i innych polskich utworw z lat trzydziestych, odnalazem i przeczytaem wszystkie wydania gazety New York Times i magazynu Time, ktre ukazay si w czasie wojny i w ktrych bya wzmianka o Polsce. Ogldaem take filmy i czytaem osobiste wiadectwa winiw obozu AuschwitzBirkenau. Mona wic powiedzie, e jestem zapalonym mionikiem historii Polski. Czy zdawa pan sobie spraw, jak odmienna bya historia komputerw domowych w Polsce? Dla przykadu, w czasach gdy Amerykanie masowo kupowali tanie VIC-20 za niespena 300 dolarw, statystyczny Polak zarabia 25 dolarw miesicznie, zatem bya to dla niego roczna pensja. Midzy innymi z tego wanie powodu komputery nie byy powszechne w polskich domach. Dopiero na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych zaczy masowo pojawia si u nas, spor cz z nich stanowiy C-64. Na przykad magazyn Commodore & Amiga, ktrego tradycj staramy si kontynuowa, wystartowa dopiero w 1992 roku, gdy w USA C-64 by uznawany za zupenie przestarzay. Przez to statystyczny uytkownik dla ktrego pierwszym komputerem by jeden z komputerw Commodore jest u nas o dekad modszy ni w USA, take wspomnienia zwizane z C-64 s dla nas duo wiesze. To ciekawe, e Europa zawdzicza w dziedzinie komputeryzacji tak wiele Jackowi Tramielowi, osobie, ktra przeya tam Holokaust. Oczywicie, w kadym kraju komputeryzacja przebiegaa nieco inaczej. Na przykad w Wenezueli na komputery naoono stuprocentowy podatek, a Europa Wschodnia bya objta zakazem eksportu urzdze zaliczanych do grupy wysokich technologii, w tym komputerw. Dziki takiemu opnieniu, zamiast od VIC-20 z 5 KB RAM (odpowiednik jednej strony maszynopisu), moglicie zacz od wyszego poziomu, wszak C-64 mia wielokrotnie wicej pamici RAM. Jest pewna interesujca europejska historia zwizana z Wgrami. W latach osiemdziesitych jeden z wgierskich przedsibiorcw skontaktowa si z Jackiem, mwic, e ma grup ludzi ktrzy chc pisa gry i potrzebuje dla nich sprztu. Jack dostarczy im komputery, dziki czemu mogli wyda min. gr cyrkow, ktra bya hitem numer jeden w Europie przez kolejne sze miesicy. Co kilka miesicy otrzymuje maile z Europy z podzikowaniami za moj rol w opracowaniu VIC-20 i jego nastpcy C-64. Jest to te zasuga tego, e komputery zawitay do niektrych krajw pniej. Jestem wci pod wraeniem ywotnoci dziedzictwa Commodore, jest mnstwo stron w Internecie ktre kultywuj t histori. Czy po tylu latach ma pan wci kontakt z byymi pracownikami Commodore? A moe z samym Jackiem Tramielem? Ostatnio jadem obiad z Yash Terakura, japoskim inynierem, ktry pracowa nad VIC-20. Utrzymuj kontakt z Neilem Harrisem, ktry by swojego rodzaju szefem sztabu

&

fan

41

HARDWARE

Commodore MAX Machine

uwaaj nawet, i konstrukcji tej bliej do konsoli do gier ni penoprawnego komputera osobistego. pocztku 1982 roku, praktycznie w tym samym czasie, co niesamowicie w pniejszym okresie popularny Commodore 64, mia by po prostu jego low-endow wersj. Jasne jednak byo, i fakt, e rnica cenowa midzy tymi dwoma komputerami wynosia prawie 300% nie bra si z nikd i powodowa, i na czym trzeba byo t rnic zaoszczdzi. Mona wic waciwie powiedzie, i Max Machine by mocno zuboon i okrojon wersj naszej szedziesitki czwrki. Niektrzy Zacznijmy moe jednak z wysokiego C: we wntrzu tego komputera znalazy si, uyte jednoczenie w Commodore 64, ukad graficzny VIC-II oraz dwikowy SID. Byo to, co tu duo mwi, duym skokiem jakociowym w stosunku do poprzednika VIC20. Wchodzc w temat bardziej szczegowo, SID wystpowa w tym sprzcie w identycznej wersji co w szedziesitce czwrce, VIC-II natomiast, w odsonie oznaczonej numerem 6566 zaprojektowanej specjalnie dla obsugi pamici SRAM bez multipleksowania adre-

Japonia to kraj, w ktrym elektroniczna rozrywka zawsze bya bardzo popularna. Tak jest i w dniu dzisiejszym, tak te byo przed niemal 30-ma laty, w czasach, do ktrych wanie wracamy. Taka ju chyba po prostu natura tej nacji, ktra upodobaa sobie wanie gwnie ten sposb na odstresowanie si po cikim dniu pracy. Co prawda, na pocztku lat osiemdziesitych ubiegego wieku prym wiody gwnie rnego rodzaju gry na automaty, a rynek domowych komputerw dopiero raczkowa, jednak moe wanie dlatego szefostwo firmy Commodore uznao, i warto wanie na tym polu prbowa nowych rozwiza.

Plan by wic taki: przygotowa komputer przeznaczony oficjalnie na rynek japoski, a nastpnie, po rozeznaniu sytuacji w kraju kwitncej wini, rozszerzy jego sprzeda na cay wiat. Wyprzedzajc nieco fakty napisz, i zdy on pojawi si rwnie co prawda w Stanach Zjednoczonych oraz Niemczech, gdzie by znany odpowiednio jako Ultimax i VIC-10, jednak jego kariera bardzo szybko si zakoczya. To jednak, dlaczego tak si stao zostawmy sobie na koniec. Czym wic by ten skonooki Commodore Max Machine? Wprowadzony na samym

42

HARDWARE
w dwch wersjach MINI i MAX. Ta pierwsza zostaa uznana przez uytkownikw za cakowit pomyk: nie do, e udostpnia na wasny program jedynie 510 bajtw wolnej pamici, nie mona byo go w ogle zapisa przy uyciu magnetofonu. Sytuacja z wersj MAX wygldaa odrobin lepiej oferowaa 2047 bajtw i pozwalaa zachowa wyniki swojej pracy. Czar goryczy dopenia ju chyba cakiem decyzja o wykorzystaniu w tym modelu klawiatury membranowej (z powodw ekonomicznych a jake), ktra okazaa si bardzo niewygodna w uytkowaniu. Przy wprowadzaniu komputera do sprzeday cen sprztu ustalono na puapie okoo 200$, a wic mniej wicej dokadnie tyle, ile trzeba byo wtedy zapaci za starszego, ale wci do popularnego VIC-20. I cho nastpca oferowa zdecydowanie lepsze moliwoci w zakresie grafiki i dwiku (wspomniane ukady VIC-II i SID), co teoretycznie powinno dawa mu spor przewag nad poprzednikiem, stao si odwrotnie. VIC-20 wci zdecydowanie wygrywa dziki iloci dostpnego oprogramowania, moliwoci i atwoci rozbudowy i oczywicie normalnej klawiaturze. Te wanie cechy byy dla potencjalnych nowych nabywcw (i dotychczasowych uytkownikw VIC-20 oczywicie rwnie) decydujce i sprzt nie przyj si w adnym z wymienionych na pocztku krajw. Z tego te powodu zdecydowano szybko zakoczy produkcj Commodore MAX i wycofa go ze sklepw, by nie psu wizerunku firmy nieudanym i osigajcym kiepskie wyniki sprzedaowe produktem.

sw. Nie mia rwnie moliwoci wykorzystania trybu multi-color. Procesor wystpujcy we wntrzu Maxa to rwnie doskonale nam dzisiaj znany MOS Technology 6510. Na tym niestety wyliczanie atutw tego sprztu si koczy

w zamyle podstawowym nonikiem gier dla Maxa. Warto wspomnie, i dziki ich zgodnej architekturze, mog by one uruchamiane rwnie na C64.

W przeciwiestwie natomiast do Commodore 64, Max Machine nie umoliwia wsppracy z urzdzeniami takimi jak chociaby stacja dyskietek, drukarka, czy te modem. Powd by prosty komputer nie posiada adnych portw szeregowych ani rwnolegych. Jedyne co oferowa w tym zakresie, to wyjcie na odbiornik TV, oraz moliwo podpicia magnetofonu, dwjki joystickw i kartrida. Te wanie miay by

Maszyna ta posiadaa jedynie 4KB RAM. Kr plotki, i komputer ten mia mie podobno 8, czy te nawet 16KB pamici, lecz pomys ten zosta szybko porzucony (o czym zadecydowaa zapewne priorytetowa minimalizacja kosztw). Dodatkowo mona wspomnie, i jako RAM byy tam uyte, zamiast DRAMw, dwie kostki SRAM: 6116 i 2114. Z powodu ekstremalnie maej iloci pamici operacyjnej, komputer by nawet pozbawiony interpretera jzyka BASIC, w innych modelach zapisanego na stae w pamici ROM komputera. W przypadku Maxa, BASIC by dostpny na kartridu. Wystpowa on

Trzeba wic niestety szczerze przyzna, e konstrukcja ta okazaa si cakowit klap, o ktrej pamitaj dzi jedynie hobbyci wszelakich produktw ze stajni C=. Panujcego w tamtejszych czasach VIC-20 zdetronizowa dopiero Commodore 64, w momencie gdy jego cena zacza znaczco spada. W dzisiejszych czasach egzemplarze Commodore Max Machine s ju niestety rzadkoci, co sprawia i mocno zabiegaj o nie kolekcjonerzy starych komputerw. noctropolis
GRUDZIE 2011

&

fan

43

RECENZJA

The Home Computer Wars:

An Insiders Account of Commodore and Jack Tramiel
rzu ksiek traktujcych o historii komputerw i oglnie trendu vintage computing, wyjtkowa pod wieloma wzgldami. Jest to przede wszystkim osobista relacja czowieka, ktry by obecny przy wszystkich wydarzeniach ktre opisuje, a nie spisane opowieci zasyszane z drugiej czy trzeciej Caa historia zacza si od linka znalezionego w Internecie, ktry zaprowadzi mnie do aukcji w serwisie Ebay. W poowie marca 2011 niejaki Michael Tomczyk wystawi tam w celach charytatywnych egzemplarz swojej wasnej ksiki, opatrzony autografem, a dochd z aukcji mia by przeznaczony na wspieranie fundacji zajmujcej si badaniem plsawicy Huntingtona (Huntingtons Disease Society of America). Cel by bardzo szczytny, ale nie ten fakt przyku moj uwag. Nie by to te enigmatyczny tytu ksiki - Home Computer Wars, ale pisany malutk czcionk podtytu - An Insiders Account of Commodore and Jack Tramiel . Zaraz zaraz, czy aby Tramiel to nie jest ten go od Atari? - zawitao mi. Wstyd si przyzna, ale nie miaem wtedy pojcia, jak bardzo nazwisko Tramiel wie si z firm Commodore. Pamitaem tylko te czasy gdy jako dziecko sam miaem C-64, a odwieczny wrg Commodore, firma Atari dowodzona bya przez Jacka Tramiela. Czowiek ten kojarzy mi si te z Atari ST, synnym Jackintoshem, konkurentem Amigi, bo oczywicie C-64 zamieniem w pewnym momencie na Amig. Sam wanie tytu tej ksiki tak mnie zaintrygowa, e postanowiem do niej zajrze. Z tego co si orientuj, nie istnieje jej polski przekad, dlatego trzeba przeczyta j w oryginale, ale jest to lektura tak wyjtkowa i wcigajca, e warto zada sobie troch trudu. Gdy tylko zaczem czyta, szybko zapomniaem, e chciaem j tylko przewertowa i poszuka co ciekawszych fragmentw, po prostu okazao si to niemoliwe. Zamiast tego, przeczytaem j praktycznie jednym tchem od deski do deski - jej tre i akcja godne s niejednej powieci sensacyjnej. Jest to pozycja wyjtkowa w mospisana na wieo, praktycznie natychmiast po wydarzeniach o ktrych mwi, a wydana drukiem przez Compute! Publications ju w 1984 roku, zatem wspomnienia nie zdyy jeszcze pokry si kurzem, a ciekawe szczegy wyparowa z pamici, jak to jest w relacjach pisanych teraz, po trzydziestu latach od tamtych, pionierskich czasw. Taki a nie inny czas publikacji daje nam te ciekawsz perspektyw obserwacji wnioskw dotyczcych przyszoci ktre wysnuwa autor. My ju wiemy, co byo dalej, ale mimo tego fascynuje nas troch naiwna wiara autora w si zmian jakich dokonaj komputery za dziesi-dwadziecia lat. W kocu wyjtkowa jest take pozycja zawodowa samego autora w firmie Commodore - by on przez dugi czas osobistym asystentem wielkiego Jacka Tramiela, dziki temu wci przebywa w samym centrum wydarze - nic co dziao si w Commodore wanego w tamtych latach nie mogo mu umkn. W tym miejscu musz uprzedzi nieco osoby, ktre spodziewaj si po tej pozycji mnstwa danych technicznych, historii poszczeglnych chipw czy rzdw cyfr i tabel, jak w innych ksikach traktujcych o historii komputerw. To nie jest tego typu ksika, a jej autor nie by technicznym w Commodore ani w adnej innej firmie. Jest to bardziej opowie o ludziach ni o komputerach, bardziej o socjologicznym, biznesowym, psychologicznym, czy po prostu ludzkim aspekcie komputeryzacji. Jest to opis drogi yciowej jak autor przeby poczynajc od bezrobotnego 32-latka z szecioma dolarami w kieszeni w 1979 roku, a koczc na czowieku o wysokiej pozycji w Commodore, ktre opuci w 1984 roku, ju po odejciu Tramiela. Historia zaczyna si w 1979 roku, kiedy Tomczyk pracuje w zarzdzie maej firmy

rki. Osoby o ktrych opowiada ta ksika to czsto najbardziej znane nazwiska w wczesnej Krzemowej Dolinie, wydarzenia za s na tyle przeomowe, e odcisny swoje pitno na caej pniejszej historii komputeryzacji. Wyjtkowe jest take to, e relacja ta zostaa

44

RECENZJA
graficznej w San Francisco. Firma ta w pewnym momencie podejmuje wspprac z Atari przy grafice do gier komputerowych, Atari dostarcza im wic swj najnowszy komputer - Atari 800, wraz z gr Star Raiders na cartridgeu. Bya to absolutna nowo, ani Atari 800 ani Star Raiders nie byy jeszcze w oficjalnej sprzeday, otrzymyway je do testw tylko zaprzyjanione firmy. Los chcia, e przechodzc przypadkiem obok pracownikw swojej firmy Tomczyk zauway ich fascynacj t wanie gr. Chcc samemu zrozumie ten fenomen, zabra wieczorem po pracy komputer do domu, uruchomi gr i...o szstej rano nastpnego dnia komputer wci by wczony, a Tomczyk gra i gra. Powtrzyo si to trzy noce z rzdu. Skojarzy wtedy fakty - skoro nawet on, powany biznesmen, zarywa kolejne noce i wci gra, oznacza to moe tylko jedno - ma do czynienia z wielkim hitem, a komputery domowe i gry maj ogromn przyszo, ludzie zrobi wszystko aby je mie i bd gotowi wyda na nie mnstwo pienidzy. W cigu tygodnia podejmuje wic msk decyzj, ktra bdzie miaa wpyw na cae jego pniejsze ycie - odchodzi z firmy na wasn prob i zaczyna szuka pracy w przemyle zwizanym z komputerami osobistymi. Poniewa nie ma wielkiego pojcia o komputerach (jest wyksztacony w biznesie, ma M.B.A. z University of California), zapisuje si na kurs jzyka BASIC prowadzony na komputerach Commodore PET i Apple II. Wtedy te pierwszy raz rzuca mu si w oczy fakt, e firma Commodore nie ma pojcia o marketingu. Mimo, e PET bardziej przypad mu do gustu pod wzgldem wygody uytkowania i logiki dziaania, nie moe jednak oprze si wraeniu, e Apple jest lepiej reklamowane, ma kolorowe instrukcje, adne pudeka, czytelny design, wszystko to, co przemawia do konsumenta, natomiast Commodore wyglda przy nim pod tym wzgldem jak ubogi krewny. Po ukoczeniu kursu zaczyna kupowa kade pismo komputerowe jakie wpadnie mu w rce, jednym z nich jest synny Compute!, ktry wyjtkowo mu si spodoba, jako najbardziej ludzkie wrd otoczonych murem komputerowego argonu pism dla geekw. Wtedy te powstaje w jego gowie kompletny plan, ktry ma zaprowadzi go do wymarzonej pracy w przemyle komputerw osobistych. Tomczyk zdaje sobie spraw, e aby dosta tak prac trzeba mie referencje, a c bdzie lepsz referencj ni artykuy w powanym komputerowym pimie podpisane wasnym nazwiskiem? Pisze wic do redaktora naczelnego Compute!, e w jego pimie brakuje materiaw traktujcych o marketingu najwikszych firm komputerowych i e on chciaby takie materiay w postaci wywiadw dostarczy. Oferta zostaje przyjta, a sprytny plan przybiera bardziej konkretne ksztaty. Oto, dziki pozyskanej pozycji redaktora powanej gazety, Tomczyk odwiedzi najwiksze firmy dziaajce na rynku ktry go zainteresowa, przyjrzy si im z bliska, a potem korzystajc z kontaktw z ludmi z ktrymi przeprowadza wywiady, sam zdecyduje w ktrej firmie chciaby pracowa! Plan okaza si na tyle dobry, e Tomczyk mgby pracowa praktycznie w kadej firmie, z ktr przeprowadza wywiad, gdyby tylko chcia. Wemy dla przykadu Apple - tam Tomczyk pozna samych Steve Wozniaka i Steve Jobsa, zostaa mu te zaproponowana praca, ale odrzuci t ofert, bowiem atmosfera w Apple wydaa mu si zbyt zbiurokratyzowana, sztywna, szuka czego bardziej ywioowego. Dosta propozycj rwnie w Atari, ktrej jak sam przyznaje, nie doceni, bo mia wtedy zbyt mao dowiadczenia w temacie, a odrzuci j tylko dlatego, bo proponowane stanowisko nie miao sowa marketing w tytule. Byli jeszcze dwaj powani gracze na tym ryku Texas Instruments i Tandy Radio Shack, ale praca w adnej z nich nie wydaa mu si do ekscytujca. Pozostawao zatem Commodore, ktre wtedy dopiero raczkowao na rynku z modelem PET. Tomczyk wiedzia ju, e Commodore robi doskonae komputery, ale ma beznadziejny marketing, wiedzia, e takie wyzwanie go najbardziej pociga. Postanowi postawi wszystko na jedn kart i po prostu wysa osobisty list do szefa Commodore, Jacka Tramiela. Warto przytoczy ten krciutki list w caoci: Drogi Jack, Rozumiem, e potrzebujesz pomocy z zakresu marketingu. Jestem marketingowym strategiem. Zadzwo, jeli mnie potrzebujesz. Zaczam yciorys. O dziwo, po pewnym czasie sekretarka Jacka Tramiela zadzwonia do Tomczyka i powiedziaa, e Jack chce si z nim spotka. Po rozmowie w cztery oczy (niemal jak Polak z Polakiem, podczas tej rozmowy Tramiel podkreli, e jest Polakiem i e nazwisko Tomczyk rwnie jest polskiego pochodzenia - Tomczyk-thats a Polish name. Im Polish, too.) Michael Tomczyk zosta zatrudniony jako osobisty asystent Tramiela. W tym wanie miejscu rozpoczyna si historia zbyt duga, by j opisa ze szczegami w tym artykule. Do powiedzie, e poznamy w niej praktycznie kad osob duego kalibru ktra zwizana bya w tamtych czasach z Commodore, od twrcy komputera PET, inyniera Chucka Peddle, do finansisty Irvinga Goulda, najwikszego udziaowca firmy. Na temat kadej z tych postaci Tomczyk przytacza wiele interesujcych szczegw i osobistych obserwacji, opisuje cechy charakteru, zachowanie, przyzwyczajenia, w tym synne humory samego Jacka Tramiela i jego znany sposb zarzdzania firm - metod elaznej pici. Konkurencja na rynku komputerw osobistych jest w ksice nieustannie porwnywana do wojny, w ktrej broni s coraz to nowsze modele komputerw, a generaami czonkowie zarzdu firmy. Styl zarzdzania, relacje midzyludzkie, to wszystko jest nieustannie analizowane pod ktem skutecznoci w walce o pierwsze miejsce wrd producentw komputerw domowych. Poszczeglne firmy walcz ze sob w kady moliwy sposb, uczciwy czy te nieuczciwy, miadc przeciwnika technologi, tnc koszty, stosujc ceny dumpingowe, podkupujc inynierw. Jeden z najciekawszych fragmentw ksiki to ten, dziki ktremu jestemy wiadkami narodzin idei pierwszego taniego komputera osobistego - VIC-20, dostpnego w szokujco niskiej cenie poniej 300 dolarw, pierwszego w historii, ktry sprzeda si w iloci miliona sztuk (w sumie wyprodukowano ok. 2,5 mln VIC-20). By to dla mnie najbardziej fascynujcy rozdzia, dziki niemu zdaem sobie spraw, e to wanie VIC-20 by tym najbardziej przeomowym komputerem w tamtym okresie, a nie C-64, ktry by po prostu jego logiczn kontynuacj. VIC-20 powsta praktycznie znikd i z niczego, nikt wtedy nie wierzy w powodzenie maego komputera o niewielkiej iloci pamici, wikszo managerw chciaa skupi si na rynku high-end rozbudowujc lini PET, jednak dziki uporowi Tomczyka i Tramiela udao si doprowadzi projekt VIC-20 do szczliwego koca i wielkiego sukcesu, polegajcego na wprowadzeniu komputera do domw zwykych ludzi. Pamitam sam jako dziecko, kiedy miaem ju C-64, odwiedzaem czasem znajomego posiadacza VIC-20. Patrzyem wtedy z gry na ten jego mieszny, jak mi si wtedy wydawao, komputerek z 5kb RAM i 22-kolumnowym tekstem, pamitam jak wkada do portu cartridge z gr Radar Rat Race i gralimy. Teraz VIC-20 jest sporo wicej wart na rynku kolekcjonerskim ni C-64, z prostego powodu - ze wzgldu na mniejsz ilo wyprodukowanych egzemplarzy. Wracajc do ksiki - znajdziemy tam take opisy powstawania C-64 i linii C-16/plus4, ale ju nie tak szczegowe jak w przypadku VIC-20. Z ciekawostek poza komputerowych jest tam te opis poaru w locie i niemale katastrofy firmowego odrzutowca Commodore z Jackiem Tramielem na pokadzie, oraz tragedii na targach CES w Las Vegas, gdzie zgino wiele osb, a inynierowie Commodore spieszyli z logistyczn pomoc. Jest to ponad
GRUDZIE 2011

&

fan

45

RECENZJA
wszystko dokument, wiadectwo tamtych czasw, napisany przez czowieka obdarzonego wielkim zmysem obserwacji, znajcego si na ludziach, nie pozbawiony jednak humoru i wielu ciekawostek. Mona dziki niemu zapozna si z tym jak funkcjonuje midzynarodowy koncern z oddziaami rozrzuconymi po caym wiecie, od Japonii po Europ, jakie to stwarza problemy w zarzdzaniu i jak Jack Tramiel radzi sobie z utrzymaniem caej tej struktury w ryzach. Struktury, dodajmy, bardzo intensywnie rosncej i powikszajcej swoje udziay w rynku. Kiedy Tomczyk doczy do zaogi Commodore w 1979 roku, przychody firmy byy na poziomie 175 milionw dolarw rocznie, kiedy z niej odchodzi, by to ju ponad miliard dolarw, a Commodore byo pierwsz firm z brany komputerw osobistych na wiecie, ktra pokonaa t magiczn granic. Jest to dokument spisany w samym sercu wydarze, w najbardziej pionierskim i ywioowym okresie historii komputerw domowych, sowo wojna znalazo si w tytule nie od parady. Ksika koczy si rozdziaem opisujcym okolicznoci odejcia Jacka Tramiela z Commodore i przejcia przez niego firmy Atari od Warner Communications, s rwnie wspomniane okolicznoci zakupu f i r my Amiga przez z elazn konsekwencj wprowadza wielkie wizje w ycie. Myl, e warto przekona si jak to byo, popatrze oczyma Tomczyka na tamten wiat, wiat ktrego ju dawno nie ma. Zapewniam, e bdzie to podr w najlepszym towarzystwie i zleci tak szybko, e pozostanie niedosyt i al, e to ju koniec. Polecam. Piotr Zgodziski (Jubi)

Commodore. Co ciekawe, autor przeczuwa, e zakup Amigi oznacza kres wielkich dni designerw sprztu z Commodore i sygnalizuje zasadnicz zmian polityki firmy - zamiast opracowa co samemu, Commodore kupuje gotowy produkt zaprojektowany na zewntrz, w Amiga Corporation. Autor odczytuje to, jake trafnie, jako niebezpieczny krok w kierunku obcinania wydatkw na rozwj nowych produktw przez firm, co moe j w przyszoci doprowadzi do technologicznego zastoju i utraty konkurencyjnoci. Na koniec autor dzieli si z nami swoimi przewidywaniami co do przyszoci komputeryzacji, ktre teraz mog nam si wydawa, jak wspomniaem na pocztku, mieszne i naiwne. Ale takie to byy czasy, czasy marze o mwicych i mylcych komputerach, sztucznej inteligencji, ktra miaa przyj niedugo po wprowadzeniu pierwszych komputerw pod strzechy. Czasy pionierw, marzycieli, wizjonerw, wreszcie czasy ludzi czynu takich jak Jack Tramiel, ktrzy potrafili

46

RECENZJA
Przegldajc literatur informatyczn z koca lat 80. i pocztku 90., omawiajc zagadnienia programowania i rozbudowy komputerw domowych, trafiem na ksik Andrzeja Urbankowskiego Jak zosta niemiertelnym? (wydawnictwo SOETO, 1992). Tytu nie zachci mnie do lektury. Wielkim mionikiem gier nie jestem (cho jak kady mam list ulubionych tytuw, ktrych wspomnienie wywouje tsknot za starymi, dobrymi czasami krlowania 8-bitowych maszyn), wic gdybym mia na podstawie strony tytuowej wnosi o zawartoci ksiki, przypuszczalnie bym po ni nie sign. Obawiaem si, e w treci znajd zdawkowe opisy gier i dug list kodw, dajcych nieskoczon liczb y i energii lub pozwalajcych bez trudu przej ten czy innym poziom. Sowem, obawiaem si rozszerzonej wersji dziau Tips & Tricks z Top Secret. Ciekawo wzia jednak gr. I jak si wkrtce okazao, by to strza w dziesitk. Ju we wstpie autor zjednuje sobie sympati czytelnikw, gratulujc im dwu decyzji: zakupu C64, ktry uwaa za najlepszy komputer 8-bitowy i nabycia tej wanie ksiki (skoro bowiem zamierzamy j przeczyta, znaczy to, e etap fascynacji grami mamy ju za sob). Dalej wskazuje na wasne dowiadczenia jako bezporedni asumpt do opublikowania serii artykuw o amaniu gier w Komputerze, Bajtku, Top Secret i wreszcie do napisania tej ksiki. Odczytujc raz za razem list czasopism, z ktrymi autor nawiza wspprac, nabraem wtpliwoci, czy nie zabrako na niej jeszcze jednego tytuu. Podejrzenia okazay si suszne. W numerach 912/92 Commodore & Amiga autor, ukrywajc si pod pseudonimem URAN, zamieci seri artykuw zatytuowanych Zosta Wamywaczem!. Omawiana ksika stanowi rozwinicie kwestii podjtych na amach pisma. Jeli wic kilkanacie lat temu kto z zainteresowaniem ledzi cykl URANA w C&A, take obecnie nie bdzie zawiedziony. Ksik mona podzieli na dwie czci: wprowadzajc i waciw. W pierwszej znajdziemy wszystko to, co niezbdne do udanego wamania. Autor od podstaw omawia binarny i szesnastkowy system liczenia, nieodzowny przy programowaniu niskopoziomowym. Nastpnie przechodzi do pogldowego omwienia pracy procesora, typw rejestrw i metod adresokady przykad uzupenia zwizym wprowadzeniem w tematyk tytuu; nierzadko podaje przy tym ciekawe fakty (kto, na przykad, wiedzia/pamita, e gra Raid Over Moscow wywoaa swego czasu niemae poruszenie w krajach bloku wschodniego?). Dzi opisy te maj du warto sentymentaln. Przebija z nich szczera fascynacja i zainteresowanie autora grami, ktre posuyy mu za ilustracj udanych wama. Zapewne kady z przedstawionych tytuw wywoywa w autorze szczeglny rodzaj emocji i wspomnie, skoro zna on je take od strony kodu. Myl, e wicej korzyci z lektury wynios bardziej ambitni uytkownicy C64, chccy odwiey wiadomoci o architekturze i programowaniu sprztu, ni zapaleni gracze, cho i ci znajd tu co dla siebie. Wydaje si, e trafienie do twrczo usposobionych mionikw C64 byo nadrzdnym celem autora. Poszukiwanie niemiertelnoci dla ludzikw z gier nie byo dla URANA zadaniem samym w sobie, lecz jak pisze w zakoczeniu rdem satysfakcji z wygrania intelektualnego pojedynku z zawodowym programist i ciekawym sposobem na poznawanie tajnikw mikrokomputerw. Ksik czyta si jednym tchem. Jest napisana swobodnym jzykiem, momentami penym polotu i barwnych porwna. Z caoci przebija modzieczy entuzjazm i pasja. Warto wic zarezerwowa 12 godziny na t zajmujc, liczc 136 stron, lektur, ktra na powrt przeniesie nas w magiczny wiat 8-bitowych procesorw, programowania i niezapomnianych gier. Zakadam, e ksika zostaa wydana w niewielkim nakadzie (od 3 do 5 tysicy egzemplarzy), co czyni j biaym krukiem na rynku antykwarycznym. Okazjonalnie tytu mona znale na aukcjach internetowych. Przypuszczalnie znajduje si te w zbiorach wikszych miejskich bibliotek. Jeli jednak nie zaley nam na tradycyjnym wydaniu, w sieci znajdziemy take wersj elektroniczn (http://www.c64.cba.pl/ksiazki.php). Hery
GRUDZIE 2011

wania pamici. Chwil pniej wprowadza nas ju w arkany asemblera procesorw 6502 i 6510. W rozdziale powiconym tej tematyce zamieszczono kompletn list mnemonikw opatrzonych krtkim, ale zrozumiaym komentarzem. Uzbrojeni w podstawow wiedz o sprzcie i zasadach jego programowania przystpujemy do lektury waciwej czci. Na przykadzie gier, ktre nie powinny by obce adnemu mionikowi C64, The Goonies, Defender of the Crown, Rocket Ranger, Rambo III i innych, autor pokazuje, jak wykorzysta wiadomoci z poprzednich rozdziaw. Nim jednak przedstawi szczegy implementacji licznika istnie i/lub energii wybranej gry,

&

fan

47

HARDWARE

2000K i 3000K
W ostatnim numerze C&A Fan opisywaem, jak to firma Commodore przy pomocy przerobionego komputera C64 chciaa podbi rynek konsol i to w czasie, kiedy na rynku byy znacznie lepsze konsole. Jednak nie bya to pierwsza prba podbicia tego rynku, gdy chyba mao kto wie, e firma prbowaa robi to ju w poowie lat 70-tych. Cofnijmy si wic w czasie do roku 1972 i przeledmy jak to si zaczo. Pierwsz typow konsol znan z historii jest Magnavox Odyssey, ktra zostaa zaprojektowana przez Ralpha Baera i wydana w 1972 roku. W tym samym te roku powstaa znana gra konsolowa Pong. Sama gra to nic innego jak zwyczajny pingpong. Gra toczy si na czarnym ekranie przedzielonym na p bia pionow lini. Na obu kocach ekranu znajduj si poruszajce si w pionie kreski, udajce paletki lub rakiety tenisowe. Caa zabawa polega na odbijaniu biaego kwadratu (piksela) za pomoc owych pionowych kresek tak, aby ten nie wylecia poza ekran. Ta gra staa si jedn z podstawowych gier, ktre wchodziy skad pierwszych konsol. Co wicej, odpowiednio zmieniajc jej zasady, mona byo w atwy sposb stworzy inne gry o podobnym schemacie. Firma Commodore nie chciaa by gorsza i postanowia wczy si do wycigu w tworzeniu konsol opartych na grze Pong. W 1976 roku trafia do sprzeday pierwsza konsola o nazwie Commodore Colour TV Game 2000K, wyprodukowana w Korei, jak i z reszt wszystkie nastpne konsole zawierajce Ponga produkowane w krajach azjatyckich. Sprzt oparty by na ukadzie MOS 7600 (w wersji NTSC) lub MOS 7601 (PAL), a nie tak jak wikszo typowych konsol z tamtych czasw, na ukadzie AY. Podczao si j do telewizora przez gniazdo antenowe. W czarnej obudowie zamieszczono cztery gry: Tennis, Football, Squash oraz Target (strzelanie do pojawiajcego si punktu na ekranie odbywao si po podczeniu specjalnego pistoletu wietlnego (light gun). Nazwy gier, cho dziaajce mocno na wyobrani, byy tak jak zostao to wspomniane wczeniej, rnymi wariantami Ponga. Kad z gier mona byo ustawi na jednym z dwch poziomw trudnoci (amatorski i zawodowy). Do zestawu doczony by zasilacz, mona jednak byo zamiast niego uy rwnie szeciu baterii AA (czyli tzw. standardowych paluszkw). W komplecie byy te dwa wioseka (paddle), suce za kontrolery. Pozwalay one jedynie na kontrol ruchw paletek w pionie za pomoc zamontowanego pokrta i byy pozbawione jakichkolwiek przyciskw. Maksymalnie mona byo podczy cztery takie urzdzenia, dziki czemu mogo ze sob rywalizowa a czterech graczy. Wszelkie opcje dotyczce rozgrywki, czyli wyboru gry, poziomu trudnoci, czy te automatycznych bd manualnych serww ustawiao si za pomoc przecznikw zamontowanych bezporednio na urzdzeniu. Konsola wywietlaa 4 kolory, potrafia wydawa take dwiki, byy to jednak jedynie proste piknicia wydobywajce si z wbudowanego w sprzt goniczka. Napisy na obudowie byy w jzykach niemieckim i angielskim. Drug pongow konsol ze stajni Commodore, podobn zreszt parametrami do poprzedniej, a wypuszczon na rynek jeszcze w tym samym roku, bya Commodore TV Game 3000H. Sercem urzdzenia w tym przypadku rwnie by ukad MOS 7600/7601. Moliwoci graficzne i dwikowe pozostaway takie same, podobnie wygldaa sprawa z iloci i typem wbudowanych gier. Rnica wizualna polegaa natomiast na zmniejszonej nieco obudowie koloru biaego oraz innym rozmieszczeniu przyciskw i przecznikw. Dodatkowo, w tym modelu paletkami poruszao si za pomoc umieszczonego na kontrolerze suwaka, ktry zastpi pokrta za-

Konsole Commodore

48

HARDWARE
stosowane we wczeniejszej wersji. Co wicej, wtyczki suce do podczenia dodatkowych kontrolerw rniy si od tych zastosowanych we wczeniejszej wersji, tak wic niemoliwe byo ich podczenie do 3000H. Mimo, i tak jak miao to miejsce w 2000K, bawi mogli si jednoczenie maksymalnie czterej gracze, gniazd sucych do podczenia kontrolerw byo tylko 3. Jeden z nich by zwyczajnie umieszczony w obudowie konsoli, w postaci wystajcego suwaka.

Mimo, i w momencie gdy firma Commodore wypuszczaa na rynek swoje konsole 2000K i 3000H, a wiele innych firm robio wwczas to samo, produktw przedsibiorstwa Tramiela nie naley traktowa jako kolejnych, zwykych klonw Ponga. Owszem, z zewntrz dla przecitnego uytkownika mogy tak wyglda, ale istotna rnica leaa w konstrukcji. To, co byo t znaczc innowacj, to wanie wspomniane ju wczeniej uycie mikroprocesora, ktry korzysta z danych zapisanych w pamici ROM. Mona wic powiedzie, i sprzt ten by pewnym krokiem w dziedzinie rozwoju elektronicznej rozrywki. Ramos & noctropolis

GRUDZIE 2011

&

fan

49