AJDUKIEWICZ, Zagadnienie i kierunki filozofii 1.

PRAWDA a) klasyczna definicja prawdy: prawda myli polega na jej zgodnoci z rzeczywistoci; zarzuty: - rzeczywisto i myl nie s w relacji identycznoci, na czym wic ma polega ta zgodno? - rzeczywisto i myl s odmiennej natury, - broni si klasycznej df. prawdy zastpujc zgodno podobiestwem: jednak natura tego podobiestwa jest rwnie nie znana; konkluzja: - klas. df. prawdy jest jednak najodpowiedniejsza i stwierdza po prostu: myl m jest prawdziwa, gdy stwierdza, e jest tak i tak, i rzeczywicie tak jest; b) stanowisko sceptyczne wzgldem pojcia prawdy: aby przekona si, czy zachodzi zgodno myli z twierdzeniem, naley zastosowa kryterium, jednak by przekona si czy kryterium jest sensowne, naley zastosowa olejne kryterium... regressus ad infinitum; oznaczaoby to uznanie, i nie jestemy w stanie zdoby w adnej sytuacji wiedzy uzasadnionej; odparcie zarzutw sceptykw: - przyjmujc twierdzenie sceptykw popadamy w sprzeczno, gdy uznajemy twierdzenie, mwice o niemoliwoci wysunicia jakiegokolwiek twierdzenia (sceptycy unikali takiej konsekwencji przez zawieszenie sdw); - aby twierdzenie uzasadni naley tylko stosowa wiarygodne kryterium, nie trzeba go jeszcze uzasadnia - popenia si wtedy bd regressus ad infinitum; c) prawda jako zgodno z kryteriami: twierdzenie prawdziwe - to tyle co twierdzenie, ktre czyni zado kryteriom ostatecznym i nieodwoalnym; d) nieklasyczne definicje prawdy: przyjmuje rne postaci ze wzgldu na kryterium, ktre jest w nich przyjmowane; d.1. koherencyjna teoria prawdy: zgodno twierdzenia z innymi twierdzeniami przyjtymi (czyli - nie popada ono z nimi w sprzeczno, jest harmonijnie wczone do systemu, ponad kryterium dowiadczenia stoi kryterium zgodnoci); zarzuty: - kada konsekwentna i zwarta bajka mogaby uchodzi za prawd; odpowied zwolennikw koh. df. prawdy: brana jest pod uwag wycznie zgodno z twierdzeniami, za ktrymi opowiada si dowiadczenie; - harmonijnych i zgodnych systemw opartych na dowiadczeniu mona utworzy wiele - potrzebne wic by byo kryterium dodatkowego, np.: prostot systemu, ekonomi rodkw; d.2. koherencyjna teoria prawdy (z uwzgldnieniem zgodnoci nie tylko z dowiadczeniami przeszymi, ale i przyszymi): prawda to proces nieskoczony; kade twierdzenie jest tylko prowizoryczne; d.3. kryterium powszechnej zgody: prawdziwo jakiego twierdzenia polega na powszechnej na nie zgodzie; d.4. kryterium oczywistoci: prawdziwo myli polega na jej oczywistoci; Kartezjusz: oczywiste = jasne i wyrane; Rickert: oczywisto = konieczno, obowizek niezaleny od nas (transcendentalna norma); d.5. pragmatyzm: utosamienie prawdziwoci twierdzenia z jego poytecznoci (w dziaaniu);

2. RDO POZNANIA a) psychologiczne dociekania nad genez poj, sdw i myli; + racjoalici genetyczni (natywici): przyjmuj istnienie poj wrodzonych; [Platon, Kartezjusz, Leibniz] + genetyczni empiryci: wszystkie pojcia i myli, ktre posiadamy powstay na podstawie dowiadczenia; [Locke, Hume] b) metodologiczne/epistemologiczne dociekania nad metodami, dziki ktrym mona doj do zgodnego z prawd i uzasadnionego poznania; + aprioryzm (racjonalizm metodologiczny) vs. empiryzm: empiryzm przyznaje dowiadczeniu dominujc rol w poznaniu, aprioryzm podkrela rol tzw. poznania apriorycznego (poznania niezalenego od dowiadczenia); aprioryzm skrajny: odmawia dowiadczeniu wszelkiej wartoci; powody: - zudzenia zmysowe; - subiektywne rnice w spostrzeeniach rnych osobnikw; - to, co jest rzeczywiste musi by niezmienne (u staroytnych); - obecnie spr ma nieco odmienny charakter: czy mamy prawo przyjmowa twierdzenia, ktre nie s oparte na dowiadczeniu (twierdzenia a priori); empiryzm skrajny: wszelkie uzasadnione twierdzenie musi si opiera bezporednio lub porednio na dowiadczeniu; empiryzm umiarkowany: tylko twierdzenia analityczne s uprawnionymi twierdzeniami a priori; aprioryzm umiarkowany: istniej uprawnione twierdzenia syntetyczne a priori; konwencjonalizm: o prawdziwoci twierdze matematyki stosowanej przekona si mona jedynie przez dowiadczenie, po odpowiednim zaostrzeniu potocznego sensu terminw matematycznych, dokonanym w sposb konwencjonalny [na mocy konwencji]; fenomenologia [Husserl]: poza wiatem realnym (wiat fizyczny + wiat psychiczny) bytuje wiat tworw idealnych (nale do niego idee, czyli istoty rzeczy); *dowiadczenie, w ktrym jest dana bezporednio istota rzeczy, to wgld w istot; *aksjomaty matematyki s sownym sformuowaniem wiedzy zdobytej o liczbach i innych idealnych tworach matematycznych przez wgld w istot; *wiat tworw idealnych bytuje niezalenie od naszej myli, zadaniem matematyki i innych nauk apriorycznych jest ten wiat pozna; *fenomenologia uznaje uprawnienie do wydawania sdw syntetycznych a priori (aprioryzm umiarkowany); + racjonalizm (antyirracjonalizm) vs. irracjonalizm: racjonalizm przyznaje warto tylko poznaniu naukowemu, czyli poznaniu intersubiektywnie komunikowalnemu i intersubiektywnie kontrolowanemu, jednym z celw jest ochrona spoeczestwa przed niesprawdzalnym nonsensem i faszem; jednak poznanie racjonalne w ten sposb traci kontakt z przedmiotem, staje si abstrakcyjne i schematyczne (np.: niemono komunikacji wasnego blu); w opozycji do racjonalizmu stawia si tzw. kierunki irracjonalistyczne, np.: intuicjonizm Bergsona, mistycyzm; 3. GRANICE POZNANIA a) przedmiot transcendentny jako zewntrzne przeycie psychiczne: czy podmiot poznajcy jest zdolny pozna cokolwiek, co nie jest jego wasnym przeyciem psychicznym (zagadnienie immanentnych granic poznania);

a.1. epistemologiczny realizm immanentny: przyznaje podmiotowi zdolno wykroczenia w jego aktach poznawczych poza jego wasn sfer immanentn; *poznanie ma charakter intencjonalny: nie jest tylko receptywne (bierne), ale te spontaniczne (czynne); a.2. epistemologiczny idealizm immanentny: odmawia podmiotowi zdolnoci wykroczenia poza jego wasn sfer immanentn [Berkeley, Hume]; *spostrzec przedmiot to uczyni go treci wiadomoci; b) przedmiot transcendentny jako przedmiot istniejcy naprawd (w odrnieniu do przedmiotw pomylanych): czy przedmioty naprawd istniejce s dostpne poznaniu, czy te poznanie dotyczy moe tylko jakich konstrukcji mylowych naprawd nieistniejcych; b.1. epistemologiczny idealizm transcendentalny: poznanie dotyczy tylko konstrukcji mylowych; *tre myli = intencjonalny przedmiot myli; *umys nasz nie jest zdolny pozna wiata istniejcego od niego niezalenie, tzn. wiata rzeczy samych w sobie, lecz jest skazany na stae obcowanie z wasnymi konstrukcjami; b.2. epistemologiczny realizm transcendentalny: poznanie moe dotrze do prawdziwej rzeczywistoci; pozytywizm: w oparciu o dowiadczenie mona pozna rzeczywisto i przedmiotem poznania moe by tylko to, co jest dane w dowiadczeniu; *tylko nauki przyrodnicze mog dostarczy wiedz o wiecie; *zadanie filozofii to synteza i systematyzacja wynikw nauk przyrodniczych; *strumie ycia psychicznego to tylko oderwane od cia to elementy neutralne: dwiki, barwy, wonie [ja to wizka wrae]; neopozytywizm: zachowa empiryzm umiarkowany; zgadza si z pogldem, e caa wiedza o rzeczywistoci mieci si w naukach przyrodniczych; filozofia ma za zadanie badanie twierdze naukowych; *twierdzenia naukowe = zdania, filozofia jako teoria jzyka naukowego (ale nie chodzi o lingwistyk, gwne pole bada: logika); *fizykalizm - waciwym przedmiotem poznania s tylko przedmioty fizyczne (ciaa);