You are on page 1of 14

Biuletyn OPINIE

Nr 10/2008

Brazylia na drodze ku mocarstwowoci

Marcin Maroszek

Warszawa, listopad 2008

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Potwierdzenie brazylijskich wartoci i interesw na wiecie jest () dziaaniem wymagajcym zasigu globalnego 1

W 2001 r. Goldman Sachs, midzynarodowe przedsibiorstwo finansowe, sformuowao termin BRIC, za akronimem tym kryjc nazwy czterech pastw rozwijajcych si o najwikszym potencjale ekonomicznym: Brazylii, Rosji, Indii oraz Chin. Gwna teza autorw mwia, e kraje te do 2050 r. bd razem silniejsze gospodarczo ni grupa G6 (czyli 6 obecnie najpotniejszych ekonomicznie krajw) i stan si wiatowymi mocarstwami, zmieniajc tym samym midzynarodowy ukad si.2 Czy Brazylia susznie znalaza si w tym gronie? Czy mona j uzna za regionalnego hegemona? Czy i jakie perspektywy posiada Brazylia, aby sta si mocarstwem wiatowym?

Budzcy si ekonomiczny gigant


Jestemy na waciwej drodze, ale jestem w peni wiadomy, e musimy kontynuowa nasze wysiki 3

O Unii Europejskiej zwyko si mwi Ekonomiczny gigant, polityczny karze. W przypadku Brazylii, to drugie stwierdzenie nie ma prawa bytu, a wszystko wskazuje na to, e to pierwsze wkrtce bdzie jak najbardziej adekwatne. Brazylia z powierzchni prawie 8,5 miliona km2 zajmuje pite miejsce wrd najwikszych pastw wiata, populacja 200 milionw daje jej za take pite miejsce pod wzgldem liczby ludnoci. Ten najwikszy kraj poudniowej pkuli jest rwnie bogaty w surowce mineralne (boksyty, rud elaza, zoto, mangan, nikiel, fosforany, platyna, cyna, uran, ropa naftowa, hydroenergia, drewno) i yzne gleby.4 Mimo e w skali XX w. Brazylia przeya ogromny wzrost gospodarczy, cigle nie wykorzystywaa drzemicego w niej potencjau i zastosowanie znajdowao powiedzenie, e ma wielk przyszo, lecz zawsze tak pozostanie.5 Program reform, zapocztkowanych jeszcze w poowie lat 90. XX w., oraz korzystna koniunktura wpyny jednak na szybki rozwj brazylijskiej gospodarki w ostatnich latach.

C. Amorim, Brazil's Multilateral Diplomacy A Tribute to Rui Barbosa, Remarks by Brazilian Minister of Foreign Relations Celso Amorim at the Second National Conference on Foreign Policy and International Politics, 27.11.2007 r. 2 Dreaming with the BRICs: The path to 2050, Global Economics Paper no. 99. 3 Message to the Brazilian Congress from the President of Brazil Luiz Incio Lula da Silva, 22.02.2008 r. 4 The 2008 CIA World Factbook. 5 J. Power, Brazil is becoming an economic and political superpower, www.transnational.org/
1

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Intensywny rozwj - geneza


Zrwnowaony wzrost () jest naszym nadrzdnym celem i bez wtpienia najwikszym osigniciem ostatnich lat 6

Cho kryzys argentyski z 2002 r. dotkn rwnie Brazyli, kraj ten szybko upora si jednak z jego skutkami i od 2003 r. nieprzerwanie przechodzi okres ekonomicznej prosperity. Jest to wynikiem zarwno sprzyjajcych warunkw midzynarodowych w postaci m.in. zwikszonego popytu na brazylijskie surowce oraz produkty rolnicze, jak i dziaa rzdu. Poprzez wzmocnienie pozycji banku centralnego i upynnienie waluty przyczyni si on do stworzenia silnej finansowo Brazylii i jej pynnej integracji ze wiatowym rynkiem finansw7. Zwikszono w ten sposb zaufanie rynkw zagranicznych i nastpi znaczny przypyw obcego kapitau. Rygorystyczna polityka fiskalna doprowadzia do ograniczenia dugu publicznego, a cisa kontrola inflacji do jej znacznego zmniejszenia. Podpisane umowy handlowe z Chinami, Rosj, czy Indiami pomogy zdywersyfikowa struktur handlu. Rezerwy walutowe osigny historyczne wyyny, podobnie jak wymiana handlowa8, a bilans obrotw biecych po raz pierwszy od 1992 r. jest dodatni. Dodatkowym impulsem dla rozwoju gospodarki byo odkrycie bogatych z ropy naftowej u wybrzey Brazylii.9

Intensywny rozwj - przejawy


W zeszym roku po raz pierwszy ONZ zakwalifikowao Brazyli do krajw o wysokim wskaniku rozwoju spoecznego 10

PKB w 2008 r. wyniesie ponad 1,8 biliona USD (przy 1 miliardzie w 2000 r.); PKB per capita wzrs z 6000 USD w 2000 r. do 9500 USD w roku 2008; Wzrost PKB w 2002 r. wynis 2%, przez ostanie lata systematycznie rs, do 5,4% w 2007 r.; Inflacja zmniejszya si z 12,5% w 2002 r. do 4,5% w 2007 r.; Bezporednie inwestycje zagraniczne w 2007 r. wyniosy 35 miliardw USD, czyli dwa razy wicej ni w 2002 r.; Rozmiar zagranicznego kapitau obecnego na brazylijskiej giedzie w 2007 r. wynis 25 miliardw USD, co daje wiksz liczb ni suma z poprzednich czterech lat;

Message to the Brazilian Congress.... Jonathan Wheatley Brazils confidence stores up future problems, Financial Times, 25 wrzenia 2008 roku. 8 The 2008 CIA World Factbook oraz World Economic Outlook, International Monetary Fund, padziernik 2008 roku. 9 Patrz rozdzia Bezpieczestwo energetyczne. 10 Message to the Brazilian Congress....
6 7

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Rezerwy walutowe z 16,2 miliarda USD w 2002 r. urosy do 190 miliardw USD w 2008 r.; Export w okresie 2004-2007 podwoi sw warto; Dug publiczny spad z 52,4% PKB w 2003 r. do 42,8 % PKB w 2007 r.11

Perspektywy
Brazylijska gospodarka () bdzie dalej rosa w tym tempie, gdy jej podstawy s trwae i zyskay powszechne zaufanie 12

Powysze dane daj obraz dynamizmu rozwoju Brazylii w ostatnich latach. Jeli jednak porwnamy jej wzrost PKB z innymi krajami BRIC, wypada ona najsabiej: Rosja 8,1 %, Indie 9%, Chiny 11,90%. Podobnie sytuacja wyglda z innymi wskanikami. Zaznaczy jednak trzeba, e Brazylia jest dopiero w pocztkowej fazie rozwoju swego potencjau i, jak wskazuj wyej przytoczone wskaniki, zaczyna w szybkim tempie odrabia straty. Reformy i przemiany, jakie maj tam miejsce13 umacniaj ekonomiczn pozycj kraju na wiecie. Spojrzenie na struktur wieku Brazylijczykw, gdzie 27 % ludnoci to dzieci i modzie do lat 14, a kolejne 35% to ludzie do 35 lat14, wskazuje na to, e dopiero zbliajce si dekady przynios naprawd szybki rozwj ich ojczyzny. Rzd w Brasilii zapewnia to poprzez, idce w parze z reformami ekonomicznymi, dziaania spoeczne. Ich skutkiem bya znaczca poprawa warunkw ycia milionw obywateli. Wskanik skrajnej biedy wynis w 2004 r. 8%, po raz pierwszy osigajc jednocyfrow warto. Zmniejszaj si ogromne rnice w dochodach, maleje miertelno niemowlt i analfabetyzm, dostp do elektrycznoci ma ju 98% mieszkacw, wzrasta dostp do pitnej wody i sanitariw15. Bardziej obrazowo progres spoeczno-ekonomiczny mona opisa poprzez nastpujce fakty: ju ponad 50% mieszkacw Brazylii zaliczy mona do klasy redniej16, ilo kart kredytowych w okresie 2001-2004 wzrosa o 91%17, a niektre brazylijskie przedsibiorstwa nale do wiatowej czowki.18

Na podstawie: The 2008 CIA World Factboo oraz: Banco Central do Brasil Brazilian External Sustainability Indicators Recent Evolution; World Bank Country Partnership Strategy Brazil 2008-2011; a take: P. Piaskowski, Aneks II, Wybrane wskaniki spoeczno-gospodarcze Ameryki aciskiej i Karaibw Polityka zagraniczna pastw Ameryki aciskiej pod red. M.F. Gawryckiego, Warszawa 2006. 12 Message to the Brazilian Congress.... 13 Jonathan Wheatley Wave of mergers set to break in Brazil, Financial Times, 6 listopada 2008 r. 14 P. Piaskowski, op. cit., s. 361. 15 World Bank, op. cit., s. 44. 16 Half the nation, a hundred million citizen strong, The Economist, 11 wrzenia 2008 r. 17 In Brazil, middle class dreams built on credit, The Financial Express, 17 lipca 2008 r. 18 World Bank, op. cit., s. 100.
11

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Regionalne mocarstwo
Wierzymy, e przeznaczenie Brazylii jest powizane z jej ssiadami. Wymiar regionalny jest dla nas bardzo istotny 19

Denie do zdobycia pozycji mocarstwa regionalnego jest jedn z dwch gwnych zasad i celw Itamaraty20 praktycznie od pocztku istnienia pastwa.21 Pozycja Brazylii, jako lidera pastw kontynentu poudniowoamerykaskiego, jest poniekd oczywista. Ze spoeczno-ekonomicznego punktu widzenia Brazylia reprezentuje okoo poow Ameryki Poudniowej. () Zajmuje okoo 50% kontynentu, jest ojczyzn ponad poowy populacji i produkuje troch mniej ni poow PKB Ameryki Poudniowej22. Powysze dane w przekonywujcy sposb dowodz statusu mocarstwa regionalnego Brazylii. Nie bya ona jednak i wci nie jest jedynym pretendentem do tego tytuu. Od pocztku walczya o t pozycj z Argentyn i Meksykiem, odpowiednio drugim i trzecim co do wielkoci krajami regionu. Argentyna w ostatnich latach cigle walczy z dotkliwymi skutkami kryzysu z 2002 r. Meksyk, po utworzeniu NAFTA w 1993 r., przeywa okres rozwoju gospodarczego, czego dowodem jest fakt, e niewiele ustpuje Brazylii w wysokoci PKB.23 Spowodowao to pojawienie si teorii mwicych, e to Meksyk zajmie miejsce Brazylii w czwrce najpotniejszych krajw rozwijajcych si.24 Zarwno jednak Meksyk, jak i Argentyna nie ciesz si takim poparciem pastw regionu, jak Brazylia. Poza przytoczonymi wczeniej argumentami przyczynia si do tego w duej mierze aktywno Itamaraty na polu regionalnych inicjatyw integracyjnych.

Na czele regionalnej integracji


Integracja poudniowoamerykaska jest i bdzie priorytetem brazylijskiego rzdu 25

Brazylia przewodzi dwm organizacjom regionalnym: MERCOSURowi i UNASURowi. MERCOSUR, czyli Wsplny Rynek Poudnia, to najwaniejsza ekonomiczna organizacja regionalna, powstaa z inicjatywy Brazylii i Argentyny w 1991 r., grupujc pierwotnie oprcz wspomnianych krajw jeszcze Paragwaj i Urugwaj26. Organizacja ta daje Brazylii due moliwoci rozszerzania swojej strefy wpyww na kontynencie, przez co jest uwaana za najbardziej korzystn z punktu widzenia interesw kraju form gospodarczej i politycznej integracji.27 Wymiana handlowa w ramach tego ugrupowania
C. Amorim, op. cit.; Mianem Itamaraty okrela si brazylijskie ministerstwo spraw zagranicznych. 21 Druga zasada dotyczy zapewnienia warunkw do rozwoju kraju (za: J. Spyra, Polityka zagraniczna Brazylii, Polityka zagraniczna, s. 65). 22 Historiography: Brazilian Hegemony in South America, www.southernaffairs.org, 2008. 23 The 2008 CIA World Factbook. 24 Mexico 'breaks the BRIC' to appear in top four emerging economies, www.gti.org 25 C. Amorim, op. cit.; 26 www.merco-sur.net/old/que_es_mercosur/que_es_el_mercosur.htm 27 J. Spyra, op. cit., s. 74.
19 20

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

jest wielce opacalna m.in. dlatego, e a 90% brazylijskiego eksportu do krajw MERCOSUR to towary przemysowe i przetworzone28, podczas gdy eksport na inne rynki to przede wszystkim artykuy rolne i surowce. Ponadto, kooperant z MERCOSUR, Argentyna jest trzecim najwikszym partnerem handlowym Brazylii.29 Wsplny Rynek Poudnia po okresie stagnacji w ostatnich latach od niedawna znw jest aktywny. Negocjacje w kwestii stowarzyszenia z Uni Europejsk trwaj ju co prawda 8 lat i napotykaj wiele trudnoci30, jednak ju sama nieugita postawa MERCOSURu i rozmowy na partnerskich zasadach wiadcz o potencjale tego ugrupowania. Na korzy MERCOSURu przemawiaj ponadto takie fakty, jak utworzenie strefy wolnego handlu z Izraelem, strefy preferencyjnych ce z RPA, czy rozszerzenia organizacji. Czonkami stowarzyszonymi s Chile oraz kraje innej wanej organizacji regionalnej, Andyjskiej Wsplnoty Narodw (CAN): Boliwia, Chile, Ekwador, Kolumbia, Peru. Od 2005 r. penoprawnym czonkiem MERCOSURu jest take Wenezuela. Podkreli jednak naley, e pierwsze skrzypce wrd tych dwunastu krajw gra Brazylia, ktrej inne kraje su jako dodatkowe wsparcie agodzce dysproporcje ekonomiczne wobec USA, a take Unii Europejskiej.31 Przywdcz rol Brazylii w regionie jeszcze wyraniej wida w utworzonej z jej inicjatywy w 2004 r. Unii Narodw Poudniowoamerykaskich (UNASUR). To prezydent Fernando H. Cardoso w 2000 r. zwoa szczyt prezydentw poudniowoamerykaskich, na ktrym wyszed z inicjatyw stworzenia nowej organizacji oglnokontynentalnej, docelowo zwierzchniej zarwno wobec MERCOSURu, jak i CAN. To rwnie w Brazylii odby si w 2005 r. pierwszy szczyt przywdcw pastw UNASUR.32 Luiz Incio Lula da Silva cel tej organizacji wyjani nastpujco: Zjednoczona Ameryka Poudniowa zmieni midzynarodowy ukad si.33 Itamaraty postrzega j jako polityczne uzupenienie MERCOSURu i poprzez przewodzenie jej bdzie liczyo na realizacj swoich celw, przede wszystkim potwierdzenia pozycji Brazylii jako mocarstwa regionalnego. Wydaje si bowiem, e powstanie UNASURu byo odpowiedzi Brazylii na prby zgrupowania pastw kontynentu pod swoj egid podjte najpierw przez Stany Zjednoczone, a pniej Wenezuel.

Ibidem; The 2008 CIA World Factbook. 30 M. Osava, Mercosur - UE: Un desapasionado reencuentro, www.merco-sur.net/old/analisis/analisis_dic06_01.htm 31 J. Gugaa, Ewolucja stosunkw gospodarczych w zachodniej hemisferze, Ameryka aciska we wspczesnym wiecie, pod red. M.F. Gawryckiego, Warszawa 2006, s. 174. 32 Historiography: Brazilian Hegemony; 33 P. Visca, El lanzamiento de UNASUR en el tablero del poder, www.integracionsur.com, (13.11.2008 r.) ;
28 29

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Brazylia a Stany Zjednoczone Am. Pnocnej walka o hegemoni w regionie ?


Postrzegamy siebie jako mieszkacw Ameryki aciskiej, a cilej, Ameryki Poudniowej 34

Wpywy Waszyngtonu na caej zachodniej pkuli s silnie zakorzenione. Z kocem Zimnej Wojny lokalni pretendenci do miana hegemona zaczli jednak ubiega si o swoje, wrd nich Brazylia, najlepiej predestynowana do tego tytuu i najsilniej do niego dca. Stosunki na linii Brasilia Waszyngton pozostaj na dobrej stopie i o adnej otwartej walce nie moe by mowy. Stany Zjednoczone s najwikszym partnerem handlowym i rdem inwestycji w Brazylii35. Niemniej to m.in. w wyniku niechtnej postawy Itamaraty upad promowany przez Biay Dom projekt Strefy Wolnego Handlu Ameryk (ALCA), jako zbyt przedkadajcy interesy Stanw Zjednoczonych nad priorytety reszty krajw. Brazylia ponadto widziaa w ALCA () konkurencj dla MERCOSUR i dla jej planw integracyjnych Ameryki aciskiej36. Postawa rzdu w Brasilii bya podzielana przez niemal wszystkie pastwa regionu. Nie moe to dziwi w obliczu faktu, e w ostatnich latach stery w wielu z nich objy rzdy lewicowe, jeli nie wrogo nastawione do Waszyngtonu, to rozczarowane jego polityk. Cho na dzie dzisiejszy amerykaska inicjatywa strefy wolnego handlu obu kontynentw upada, nie mona wykluczy jej odrodzenia si w zmodyfikowanej formie. Pomimo licznych uomnoci, projekt Biaego Domu zawiera bowiem jasne warunki oferujce wymierne korzyci. Za brazylijskim pomysem UNASUR, poza polityczn wol, kryje si niewiele37. Jeli nic w tej kwestii si nie zmieni, korzystny dla Brazylii wynik jeden do zera w tej prestiowej potyczce, moe zmieni si na jej niekorzy. Wydaje si, e do wikszych napi zwizanych z walk o hegemoni w regionie dochodzi nie bdzie. Po pierwsze dlatego, e doszo ju niejako do podziau strefy wpyww. Poprzez wiadome ograniczenie UNASUR do kontynentu Ameryki Poudniowej, Brazylia daa do zrozumienia, e obszary Ameryki rodkowej i Karaibw (czyli tereny, gdzie najsilniej odczuwana bya obecno Waszyngtonu) pozostawia pod opiek Stanw Zjednoczonych (i ewentualnie Meksyku). Po drugie, Brazylia nie moe sobie pozwoli na pogorszenie relacji ze swoim najwikszym partnerem gospodarczym. Po trzecie, dla Waszyngtonu wzajemna wsppraca ekonomiczna jest rwnie wana, szczeglnie w obliczu odkrycia w Brazylii zasobnych z ropy naftowej. Po czwarte wreszcie, dla Biaego Domu wielce istotny jest rwnie fakt, e silna Brazylia, nawet rzdzona przez lewic, jest przeciwwag w regionie dla skrajnie antyamerykaskiej osi Chavez-Castro-Morales.

C. Amorim, op. cit.; www.internationaltrade.suite101.com/article.cfm/brazil_s_trade_buddies 36 J. Spyra, op. cit., s. 75. 37 J. Gugaa, op. cit., s. 173-175.
34 35

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Najprawdopodobniejszy scenariusz wydaje si zatem nastpujcy: Brazylia bdzie dya do skupienia kontynentu poudniowoamerykaskiego pod sw egid i w wymiarze politycznym oraz prestiowym moe liczy na sukces oraz przyzwolenie Waszyngtonu. Na paszczynie gospodarczej, mimo rosncych wpyww MERCOSURu, a wic rwnie Brazylii, cigle w regionie dominowa bd Stany Zjednoczone. Zalenoci ekonomiczne i polityczne obydwu krajw bd si pogbia, co implikuje bardziej rozwj wsppracy ni rywalizacj. Nie ulega jednak wtpliwoci, e Waszyngton bdzie zmuszony dokona redefinicji celw i zasad swojej polityki wobec regionu.

Brazylia a Wenezuela
Wiarygodno, konsekwencja i organizacja () s nieodzowne dla bycia zaangaowanym w dialog midzynarodowy 38

Po przejciu wadzy w Caracas w 1999 r. przez radykalnego Hugo Chaveza nastpia reorientacja polityki zagranicznej Wenezueli39. Jednym z nowych jej kierunkw jest z jednej strony denie do zredukowania wpyww Stanw Zjednoczonych w regionie, a z drugiej do rozbudowy swojego znaczenia. Mona powiedzie, e o ile w tym pierwszym cele Caracas i Brasilii byy zbiene, to w tym drugim ju nie. Kiedy fotel prezydenta Brazylii w 2003 r. obj Lula da Silva, wywodzcy si z ugrupowa lewicowych, midzynarodowa opinia publiczna obawiaa si, e pjdzie on w lady swego wenezuelskiego odpowiednika. W polityce zagranicznej czya ich m.in. niech do amerykaskiej inicjatywy ALCA i skutecznie, przy wsparciu innych pastw, projekt ten zablokowali. Ponadto, efektem wsppracy by plan przystpienia Wenezueli do MERCOSURu w 2005 r. Szczeglne znaczenie tego akcesu polegao na tym, e, w odrnieniu od innych krajw, Wenezuela nie zostaa czonkiem stowarzyszonym, lecz otwarto przed ni drog do penego czonkostwa40. Midzy Caracas a Brasili istniej jednak take pewne rnice pogldw i kwestie zapalne. Kiedy Chvez wyszed z inicjatyw alternatywnej dla ALCA organizacji grupujcej kraje Ameryki aciskiej, nie uzyska poparcia wadz brazylijskich. Projekt Alternativa Bolivariana para las Amricas (ALBA) by prb podniesienia znaczenia Wenezueli w regionie. Silna ALBA pod przewodnictwem Chaveza podwaaaby dominacj Brazylii. Wydaje si, e UNASUR by odpowiedzi Luli zarwno na amerykask ALCA, jak i jej wenezuelsk konkurentk. I to wanie ten projekt zosta poparty przez kraje kontynentu, gdy Lula nie jest tak skrajnym radykaem, jak Chvez, czy Morales. Pozostajc

Message to the Brazilian Congress ...; J. Perlin, A. Oberda, Polityka zagraniczna Wenezueli, Polityka zagraniczna pastw, s. 177. 40 Protocolo de Adhesin de la Repblica de Wenezuela al. MERCOSUR, www.mercosur.int
38 39

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

reprezentantem lewicy, Lula jest w oczach mieszkacw Ameryki aciskiej i caego wiata odbierany, jako przeciwwaga dla Wenezueli i jej sojuszu przeciw kapitalizmowi, liberalizmowi i imperializmowi.41

Mocarstwo globalne ?
Wierzymy w wyjtkow rol Brazylii na arenie midzynarodowej
42

Za Teres o-Nowak mona przyj, e wyznacznikiem statusu pastwa s jego sia ekonomiczna, militarna, innowacyjno technologiczna oraz zdolno do realizowania celw polityki zagranicznej.43 Pozycja supermocarstwa wymaga wyjtkowych osigni na kadym z tych pl oraz gotowoci liderw i opinii publicznej pastwa do przyjcia odpowiedzialnoci zwizanej z takim statusem. Wrd krajw dcych dzi do pozycji mocarstwowej znajduj si przede wszystkim Chiny i Rosja, a take Indie, Niemcy, Japonia i oczywicie Brazylia. Wymienione kraje to najlepszy punkt odniesienia dla oceny szans uzyskania przez Brazyli statusu mocarstwa wiatowego. Potencja i prno rozwoju jej gospodarki zostay omwione na wstpie. Brazylia, cho jest ju dziewit potg ekonomiczn wiata, to spord wymienionych pastw zajmuje ostatni pozycj. Nowo odkryte zoa ropy naftowej mog jednak zmieni t sytuacj.

Bezpieczestwo energetyczne
Nasz rzd dy do osignicia prawdziwie efektywnego zarzdzania surowcami sektora publicznego 44

Obecnie Brazylia jest niemal samowystarczalna pod wzgldem zasobw energii. Jest drugim po Wenezueli najwikszym producentem ropy naftowej i gazu ziemnego na kontynencie. Niedawne odkrycia nowych z tych surowcw u jej wybrzey mog wkrtce umieci j wrd wiatowej czowki ich producentw. Rzdowi specjalici szacuj pokady ropy nawet na trzecie pod wzgldem wielkoci na wiecie45. Abstrahujc od trudnoci zwizanych z eksploatacj tych z46, naley wzi pod uwag, e prawdziwa ich pojemno bdzie znana dopiero po dalszych badaniach. Niemniej, Petrobras, pastwowa kompania petrochemiczna, jest ju jedenast najwiksz firm na wiatowym rynku energetycznym, a nowe zoa zdecydowanie polepsz jej pozycj47.
Ibidem. C. Amorim, op. cit. 43 T. o-Nowak, Stosunki Midzynarodowe. Teorie - systemy uczestnicy, Wrocaw 2000, s. 145-148. 44 Message to the Brazilian Congress ... 45 Brasil Oil Field Could Be Huge Find, www.sfgate.com 46 Brazil: Crisis poses further questions about plans for salty bonanza, The Financial Times, 31 padziernika 2008 r. 47 The Brazilian Military Is Back, As It Fleshes Out Its Weaponry And Strategies, Council on Hemispheric Affairs (COHA).
41 42

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Brazylia jest ponadto drugim najwikszym producentem i najwikszym eksporterem biopaliw. Produkcja jej i Stanw Zjednoczonych stanowi 70% wszystkich biopaliw na wiecie, przy czym ta pierwsza oparta jest na trzcinie cukrowej, przez co jest bardziej wydajna ni amerykaska (bazujca na uprawie kukurydzy). Biorc pod uwag olbrzymie tereny agrarne do wykorzystania naley si spodziewa rozwoju tego przemysu w najwikszym kraju Ameryki aciskiej48. Brazylia dysponuje rwnie dogodnymi warunkami do korzystania z hydroenergii, a ponadto szste na wiecie zasoby uranu. Cho obecnie wykorzystuje je w niewielkim procencie, tkwi w nich duy potencja49. Niezaleno energetyczna decyduje w duej mierze o moliwociach podmiotw midzynarodowych. Na tym polu Brazylia ma znaczn przewag nie tylko nad Niemcami, Japoni, lecz rwnie Indiami i Chinami.

Sia militarna
W latach 70. mielimy nowoczesne fabryki produkujce czogi. () Brazylia musi do tego powrci 50
Brazylia jest najwiksz militarn potg w regionie, zarwno jeli chodzi o liczebno armii, jako uzbrojenia, jak i wydatki na ten cel51. Dysponuje nowoczesnymi technologiami, czego przykadem jest uruchomiony w 2004 r. system SIVAM. Jest to olbrzymiej skali program do monitoringu zmian klimatycznych w Amazonii, ktry jednak w razie potrzeby moe by wykorzystywany do zwykej inwigilacji terenu. Brazylia prowadzi rwnie swj niezaleny program kosmiczny52. Ponadto, Lula da Silva nie kryje, e dy do rozbudowy rodzimego przemysu zbrojeniowego, ktry kiedy cieszy si du estym. Od kilku lat rzd w Brasilii podnosi budet na wydatki wojskowe. W 2007 r. wynis on 3,5 miliarda USD, a w roku obecnym szacowany jest na okoo 5 miliardw USD. Cz tych pienidzy przeznaczona jest na zakup nowoczesnego uzbrojenia, m.in. w Rosji i Francji, w tym odzi podwodnej z napdem nuklearnym. Poprzez rosnc liczb umw z regionalnymi i pozahemisferycznymi aktorami, Brazylia demonstruje, e chce by czym wicej ni tylko regionalnym mocarstwem militarnym53. W skali wiatowej zajmuje pod wzgldem potgi militarnej wysokie dziewite miejsce, lecz ponownie jest to najgorsza pozycja spord innych pretendentw to miana mocarstwa54.

COHA, Brasil and the United States: Two Regional Superpowers Begin to Re-evaluate their Relations. COHA, Brazils Nuclear Ambitions: Worrisome? 50 COHA, The Brazilian Military. 51 P. Piaskowski, op. cit., s. 376-377. W tej ostatniej kwestii rywalizuje z ni Wenezuela. Patrz: M. Maroszek, Wenezuela a Rosja. Sojusz strategiczny?, Portal Spraw Zagranicznych (www.psz.pl). 52 COHA, Space Technology Comes to Latin America: Part of the Hemispheres Road to Autonomy. 53 Ibidem. 54 http://www.globalfirepower.com.
48 49

10

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Brazylia a reforma Rady Bezpieczestwa ONZ


Organizacja Narodw Zjednoczonych wymaga zmian w trybie pilnym 55

Jednym z wyznacznikw wyjtkowej pozycji w systemie midzynarodowym jest status staego czonka Rady Bezpieczestwa ONZ. Odkd pojawiy si gosy o potrzebie rozszerzenia jej skadu, Brazylia bya jednym z gwnych kandydatw na to stanowisko. Obok niej d do tego m.in. Niemcy, Japonia, Indie, a take RPA. Mona nawet wysun tez, e stae czonkostwo RB ONZ jest dla niektrych z tych pastw priorytetem polityki zagranicznej i pocztkiem budowy mocarstwowoci, a nie jej przypiecztowaniem. Zdobycie go jest od lat jednym z gwnych celw Itamaraty, ktra dy do tego na dwa sposoby: 1) poprzez szukanie wsparcia w rwnie silnych kandydatach i wsplny lobbing na rzecz poszerzenia RB ONZ; 2) poprzez denie do uzyskania poparcia krajw Ameryki aciskiej oraz, szerzej, Poudnia, jako ich reprezentanta i przy ich pomocy wymuszenia zmian skadu RB ONZ. W t pierwsz metod wpisuje si uczestnictwo w G4 grupujcej oprcz Brazylii Indie, Japoni i Niemcy, jak rwnie G3, zwan IBSA od pierwszych liter pastw: Indie, Brazylia, RPA. Najlepszym przykadem tego drugiego nurtu s ugrupowania typu G20 (stworzone z inicjatywy Brazylii na szczycie WTO w Cancn w 2003 r.), G24 i G77, gdzie Brazylia jest reprezentantem interesw krajw rozwijajcych si. Wszystkie kraje dce do uzyskania statusu staego czonka RB ONZ posiadaj kontrkandydatw lub oponentw. W przypadku Brazylii, s to Argentyna i Meksyk, same dce do roli reprezentanta Ameryki aciskiej w tym organie. To jednak Brazylia stana na czele stabilizacyjnej misji ONZ na Haiti, MINUSTAH. Znaczenie tej misji polega na tym, e jest to pierwsze tego typu przedsiwzicie, ktrej przywdztwo w caoci powierzono krajom zachodniej hemisfery. Z jednej strony, MINUSTAH jest potwierdzeniem roli Brazylii jako lidera regionu i najprawdopodobniejszego jego reprezentanta w RB ONZ. Z drugiej jednak, jako test zdolnoci organizacyjnych i militarnych Brazylii misja ta nie wypada zbyt pomylnie56. Trudno porwnywa szanse Brazylii na uzyskanie staego czonkostwa w RB ONZ z innymi pretendentami. Na jej korzy przemawia przywdztwo niereprezentowanej w tym organie Ameryce Poudniowej. Poza tym to Brazylia bya, po Japonii, najczciej wybierana na czonka niestaego RB ONZ57.

C. Amorim, op. cit. http://www.un.org/Depts/dpko/missions/minustah/, dnia 19.11.2008 r. 57 http://www.un.org/sc/list_eng5.asp, dnia 19.11.2008 r.


55 56

11

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wnioski
Wydaje si, e pozycja Brazylii jako mocarstwa regionalnego ju zostaa przypiecztowana. Przemawia za tym jej potencja, stabilno i szybki rozwj gospodarki, jak rwnie przywdztwo organizacjom regionalnym i najwiksza sia militarna. Ani Meksyk, ani Argentyna nie bd w stanie odebra jej palmy pierwszestwa. Nowa administracja w Waszyngtonie bdzie musiaa przyj do wiadomoci wyaniajce si wanie drugie mocarstwo w zachodniej hemisferze. Relacje tych dwch krajw prawdopodobnie nie nabior jednak charakteru rywalizacji, lecz oparte bd o wspprac gospodarcz i podzia stref wpyww. Biorc pod uwag potencja Brazylii i jej intensywny rozwj spoeczno-gospodarczy, mona stwierdzi, e potwierdzaj si prognozy Goldman Sachs i susznie zaliczono j do krajw BRIC. Cho w wikszoci wypadkw Brazylia wypada sabiej w porwnaniu z innymi pretendentami do miana mocarstwa wiatowego, naley si spodziewa poprawy tej sytuacji w nadchodzcych latach. W obliczu powyszych faktw uzyskanie przez ni statusu mocarstwa mona uzna za kwesti czasu. To samo mona powiedzie o staym czonkostwie w Radzie Bezpieczestwa ONZ. Coraz silniejsze s gosy przemawiajce za jej wiksz reprezentatywnoci. Wydaje si, e kiedy ju nastpi rozszerzenie RB ONZ, status staego czonka otrzyma wicej ni jeden kraj58. Jednym z ich zapewne bdzie Brazylia. Najlepszym sposobem dla osignicia tych celw jest kontynuacja dotychczasowej polityki promowania idei multilateralizmu w stosunkach midzynarodowych. Brazylia jest krajem zbyt potnym, aby by jedynie pastwem-klientem ktregokolwiek mocarstwa, a jednoczenie jeszcze zbyt sabym, aby samemu zmieni wiatowy porzdek. Multilateralizm w stosunkach midzynarodowych jest gwarancj jej wpyww politycznych i skutecznoci dziaania jej dyplomacji59. Na forach midzynarodowych w ostatnim okresie Itamaraty odznacza si du aktywnoci. Cho gwne zasady brazylijskiej polityki zagranicznej nie zmieniy si od lat, Luiz Incio Lula da Silva nada im rozmachu i energii, odrzuci kompromisowo wzgldem Zachodu i odwanie realizuje wasne interesy narodowe60. Jeli nastpne rzdy bd na tym polu rwnie skuteczne, a sytuacja midzynarodowa nie ulegnie powanym zmianom, moe to znacznie przyspieszy redefinicj roli Brazylii w systemie midzynarodowym. Jeeli zasobno nowo odkrytych z ropy naftowej i gazu ziemnego zostanie potwierdzona, w cigu kilku lat Brazylia moe zosta jednym z wikszych eksporterw tych surowcw. Przyspieszy to jej progres gospodarczy i proces budowania pozycji mocarstwa.
Security Council Reform (www.dw-world.de) J. Spyra, op. cit., s. 71. 60 J. Spyra, op. cit., s. 70 oraz A. Costa Vaz, Brazilian Foreign Policy dunder Lula: Change or Continuity (www.nuso.org).
58 59

12

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Cho kryzys finansowy spowolni rozwj kraju, nie zmieni pozytywnego trendu ostatnich lat. Jednym z najwikszych wyzwa kolejnych administracji brazylijskich bdzie polityka spoeczna: edukacja, problem biedy, przestpczo, handel broni i narkotykami (obecnie Brazylia jest po USA najwikszym wiatowym konsumentem kokainy61).

* * *

Marcin Maroszek Wsppracownik Fundacji Amicus Europae. Absolwent stosunkw


midzynarodowych w Katedrze Amerykanistyki i Mass Mediw Uniwersytetu dzkiego. Specjalizuje si w zagadnieniach zwizanych z obszarem Ameryki aciskiej oraz polityk zagraniczn Stanw Zjednoczonych.

___________________________________________
Tezy przedstawiane w serii Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae odzwierciedlaj wycznie pogldy ich autorw !

61

U. ugowska, Problem narkotykowy w Ameryce aciskiej, w: Ameryka aciska we, s. 211.

13

Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae, nr 10/2008


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nadrzdn

misj

Fundacji

AMICUS

EUROPAE

jest

popieranie

integracji

europejskiej, a take wspieranie procesw dialogu i pojednania, majcych na celu rozwizanie politycznych i regionalnych konfliktw w Europie. Do najwaniejszych celw Fundacji nale: Wspiera nie wysikw na rzecz budowy spoeczestwa obywatelskiego, pastwa prawa i umocnienia wartoci demokratycznych; Propagowanie dorobku politycznego i konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej; Propagowanie idei wsplnej Europy i upowszechnianie wiedzy o Unii Europejskiej; Rozwj Nowej Polityki Ssiedztwa Unii Europejskiej, ze szczeglnym uwzgldnieniem Ukrainy i Biaorusi; Wsparcie dla krajw aspirujcych do czonkostwa w organizacjach europejskich i euroatlantyckich; Promowanie wsppracy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, szczeglnie w dziedzinie bezpieczestwa midzynarodowego i rozwoju gospodarki wiatowej; Integracja mniejszoci narodowych i religijnych w spoecznoci lokalne; Propagowanie wiedzy na temat wielonarodowej i kulturowej rnorodnoci oraz historii naszego kraju i regionu; Popularyzowanie idei olimpijskiej i sportu.

FUNDACJA AMICUS EUROPAE Al. Przyjaci 8/5, 00-565 Warszawa, Tel. +48 22 622 66 33, fax +48 22 629 48 16 www.kwasniewskialeksander.pl e-mail: fundacja@fae.pl

14

You might also like