LISTA Ech, pojedzi na piaskalach z Wolanami...

Bardzo krytyczna recenzja "Diuny" Franka Herberta w tumaczeniu Jerzego oziskiego O nowym tumaczeniu "Diuny" wiedziaam, zanim ukazao si ono na rynku. Znajc osignicia Jerzego oziskiego z przekadu "Wadcy Piercieni" nie spodziewaam si niczego dobrego. Jednak bdc szczliw posiadaczk zarwno oryginau jak i przekadu Marka Marszaa ksik zakupiam wycznie w celu szczegowego porwnania. Oglne wraenie: osoby bardzo odporne na wstrzsy mog czyta, pozostaym odradzam. W oczy rzuca si brak redakcji i korekty (to drugie mniej, pan oziski opanowa chocia ortografi). Chwilami odnosz wraenie, e sam tumacz nie mia siy przeczyta swojego dziea, bo by sam wychwyci du cz bdw. No i poprawianie oryginau - moe nie nagminne, ale tu przyci, tam doda, wdzie przerobi... i mamy "Diun" wedug Jerzego oziskiego. Ciekawi mnie jedna rzecz: czym zajmowa si wymieniony w stopce redakcyjnej konsultant merytoryczny Sawomir Folkman? Co mnie irytuje: przede wszystkim wielka ilo bdw - gwnie przekadu. Wprawdzie w pamici tkwi mi gwnie przekad Marka Marszaa, ale nawet na tej podstawie potrafiam znale bdne tumaczenia z trafnoci ok. 90%. Poza tym styl, chwilami cakiem niespjny, i straszliwa niekonsekwencja tumacza. Wszystkie te wady s bogato zilustrowane przykadami w dalszej czci recenzji. Dla uatwienia uywam inicjaw nazwisk Franka Herberta, Marka Marszaa i Jerzego oziskiego. Z oczywistych powodw za norm przyjmuj tumaczenie pana Marka Marszaa. A teraz nastpi Wycig najwaniejszych terminw ze sowniczka pozwalajcy poczu przedsmak emocji czekajcych na nas podczas lektury "Diuny" w tumaczeniu [J]. Najpierw nowa wersja [J], potem stara [MM], czasem w nawiasie orygina angielski i / lub mj komentarz. * Wolanie - Fremeni * piaskal, piaskowy robal, robal - czerw pustyni, czerw * Sprawca - Stworzyciel * chrota - sicz (org. sietch) * specja - przyprawa * mtlik - melan * Czcigodna Matka - Wielebna Matka (ciekawe, co w takim razie bdzie z Czcigodnymi Macierzami?) * dygit - jedziec piasku

* hermetyk - filtrfrak (org. stillsuit) * hermiot - filtrnamiot (org. stilltent) * kombajn - niwiarka (org. harvester) * pezacz - gsiennik (org. crawler) * krysztylet - krysn (org. crysknife) * ksigofilm - minimikowy film (org. minimic film) * mnemoksika - ksigofilm (org. filmbook) * zamek manualny - zamek papilarny (org. palm lock) * obezwadnik - guszak (org. stunner) * odciacz - dryf (org. suspensor) * piachur - piechur piasku * laserobin - rusznica laserowa (org. lasgun) * przetnica - lanca laserowa (org. cutteray) * Pomaraczowa Biblia Katolicka - Biblia Protestancko-Katolicka (wprawdzie [FH] uywa terminu Orange Catholic Bible, ale w angielskim sowniku mam: "Orangeman - member of a Protestant political society in Ulster". Tak wic jestem skonna przyzna racj [MM]) * purkla - krimskell (zupenie nie wiem, skd to si wzio - u [FH] jest ... krimskell) * Quisatz Haderach - Kwisatz Haderah (kto zgadnie, dlaczego ma by Quistaz? Ja nie potrafi. [FH] pisa Kwistaz) * skrytobjcy - assassini * skrytobjka - grot-goczak (org. hunter-seeker) * tupacz - dudnik (org. thumper) * wszystkonios - zgarniarka (org. carryall) * masa zalowa - masa preprzyprawowa * jarzyca - kula witojaska (org. glowglobe) Po ustaleniu terminologii wymieni szybko Zalety nowego wydania, ktre udao mi si znale. S tylko (a?) dwie: 1. Format i objto - ksika jest bardzo porczna, bez problemw mona j czyta w autobusie. 2. Nareszcie wyrana mapka - wydrukowana na dwch ssiednich stronach jest bardzo czytelna. Po dostosowaniu nazewnictwa mona j sobie przeoy do ktrego z poprzednich wyda - tam niestety mapki byy niezbyt udane. Teraz mog ju z czystym sumieniem przystpi do wyliczania zauwaonych bdw, niekonsekwencji i rzeczy, ktre po prostu mi si nie podobaj. Ze wzgldu na du ilo znalezionych przykadw podzieliam je na kilka grup. I tak na pocztek id Nazwy i imiona Bez zmian pozostay najwaniejsze nazwy, takie jak Atrydzi, Harkonnenowie, Diuna czy Arrakis. Jednak ju rd Imperatora (u [J] Cesarza) zosta przystosowany do polskiej

pisowni: Korrinowie (Corrinowie). Podobnie nazwiska takie jak Hawat czy Bewt - przybray one form Hauat i Beut. Tak metod spolszczania imion [J] zastosowa ju we "Wadcy Piercieni", ale w takim razie dlaczego pozostawi bez zmian Arrakeen czy Akademi Sook? Najciekawszy zabieg przeszo imi ony doktora Yuego: z Wanna na Wonna - nie mog nazwa tego spolszczeniem ani przekadem. Natomiast imi jednego z fedajkinw - Korby (w mianowniku Korba) zostao zmienione na Korb. wietnie, rodzaj zosta zachowany (swoj drog, o Kubie nie sysza?), tyle e u [FH] byo wanie 'Korba'. Drani mnie stosowanie woacza wszdzie gdzie si da - szczeglnie dla takich imion jak Paul, Usul czy Wellington (odpowiednio Paulu, Usulu, Wellingtonie). Rwnie nienajlepszy jest pomys z odmienianiem przez przypadki wszystkiego jak leci - w efekcie mamy takie kwiatki jak '... i cz zawartoci wylaa na twarz Idaha'. No i jeszcze tumaczenie przydomka Alii: [FH] napisa 'Alia-the-Strange-One', [MM] przeoy to jako Alia-ta-Dziwna a [J] jako Alia Przedziwna - jako nie bardzo mi si to podoba. Niekonsekwencje Zdarzaj si przypadki rnego tumaczenia tych samych terminw i wyrae - czasem s to rnice midzy dwoma wystpieniami w tekscie, czasem midzy tekstem a sowniczkiem. W sowniczku [J] wystpuje znany nam z tumaczenia [MM] krwawin ([FH]: inkvine) w dokadnie tym brzmienu. Podczas lektury za znienacka napotkaam 'inkwinow blizn'. No c, jeli ju bra przykad z poprzednika, to dobrze by byo si tego trzyma. Rwnie w sowniczku [J] zamci dokadnie spraw mnemoksiek (u [MM] ksigofilmw) i ksigofilmw (u [MM] filmw mimikowych). Gwoli przypomnienia: te pierwsze suyy do nauki, te drugie to mikrofilmy szpiegowskie na szigastrunie ([J]: szigarucie) o rednicy 1 mikrona. W tekcie wracamy nagle do terminologii [MM] - mamy tam odpowiednio ksigofilmy i filmy mimikowe. 'Flowmeter', ktry pojawia si w treci zaledwie dwa razy ma w wersji [J] oczywicie dwie formy: 'wodomierz' (w porzdku, mamy takie ustrojstwa w domach) oraz 'wodometr' - dobrze jeszcze, e nie 'wodometer'... W pewnym miejscu sowo 'sandrider' [J] przeoy jako 'piaskarz' - tyle tylko, e wg sowniczka 'piaskarz' to osoba kierujca wydobyciem przyprawy. Ni std, ni zowd sowo 'sajjadina' pojawia si w oryginalnej pisowni 'sayyadina'. Rytualne fremeskie wyzwanie przed walk brzmi po angielsku 'Let thy knife chip and shatter!'. Dla mnie samo uycie dawnej formy 'thy' jest znakiem "formalnoci" tego zwrotu. Dlatego te dobrze by byo ustali polski odpowiednik i si go trzyma. Ale nie dla [J]. Gdy Damis wyzywa Paula, robi to sowami 'Nieche twj sztylet pknie i rozpadnie si w kawaki!'. Ale ju Paul przed finaow walk z Feydem mwi 'Niech szczenie twj n i rozleci si na kawaki!'. Gdyby postara si bardziej, uniknby rwnie powtrzenia w obu wersjach sw 'twj', 'i', 'si' oraz 'kawaki'... Dla pewnoci sprawdziam jeszcze tumaczenie [MM]. W obu miejscach wystpuje tam zdanie 'Niechaj pknie i prynie twj n!'. Bardziej

odpowiada mi ta wersja, ni ktrekolwiek z tumacze [J] - brakuje im tej pynnoci czy rytmicznoci, ktra cechuje teksty utrwalone przez tradycj. Bdy (przekadu i nie tylko) Wedug [J] 'well-dipper' znaczy tyle co 'kopica studnie'. W przekadzie dosownym 'zanurzajca [co] w studni'. Tak wic wesja [MM] 'czerpica ze studni' jest trudna do zastpienia. Dr Yueh ma na czole 'diamentowy tatua' (diamond tatoo). [J] ani przez chwil nie pomyla, jak co takiego by wygldao. Nie wie te najwyraniej, e 'diamonds' to kolor w kartach, po polsku 'karo' albo 'dzwonki' oraz okrelenie ksztatu symbolu tego koloru. 'Minor houses' to 'rody niskie', tak jak u [MM]. Ale 'major houses', ktre [MM] susznie przeoy jako 'rody wysokie' to ju 'rody wielkie'. Nie znale takiego bdu, gdy hasa bezporednio ssiaduj ze sob w sowniczku to juz due osignicie. Ze sowniczka, haso AQL: '... termin ten odnosi si do Siedmiu Pyta Mistycznych, z ktrych kade zaczynao si sowami: "Kt jest ten, co sdzi, i....?"' Wielokropek zosta tu dopisany przez tumacza, w oryginale fragment ten brzmia '... the "Seven Mystic Questions" beginning: "Who is it that thinks?"'. Lepiej ju byo oprze si na przekadzie [MM]: '... siedem pyta mistycznych zaczynajcych si od: "Kto jest ten, kto myli?"' Pene haso sowniczka opisujce jarzyc brzmi: 'podtrzymywane przez odciacz urzdzenie owietleniowe, energi czerpice najczciej z masy mtlikowej powstaej w drugiej fazie przerobu specjau'. Problem w tym, e wedug [FH] byy one zasilane po prostu z baterii organicznych (organic batteries). Nie mam pojcia, skd J wytrzasn 'mas mtlikow'. Jeden z chyba najjaskrawszych bdw: wyraenie 'Pain by nerve induction', ktre oznacza 'nerwobl indukcyjny' (za [MM]) to dla [J] 'Bl INDAGOWANY w nerwach'! Do tej pory 'indagowa' znaczyo dla mnie tyle co przepytywa, nagabywa, zamcza pytaniami... Gdy Paul opowiada Matce Wielebnej swj sen, mwi, e musia tumaczy dziewczynie niektre sowa z deklamowanego wiersza. [FH] te sowa wymienia a [J] pomija milczeniem. Znajc tylko wersj [J] mona z tego fragmentu wywnioskowa, e Jessika jest jasnowidzca - bezbdnie odgaduje, o ktry wiersz chodzi... Skrytbjka (grot-goczak) bya kierowana z blatu sterujcego. Co kiedy sysza, a co za rnica blat czy pulpit? Pamitacie scen na pustyni, w ktrej Paul zabija stranika jednym celnym kopniciem? Ot wedug pana [J] 'koniec stopy trafi w podbrzusze i ze straszn si ponad wtrob przebi przepon (...)'. [FH] napisa wyranie 'just below the sternum' co na nasze przekada si jako 'tu pod mostkiem'. Nie wspominam, e wystarczy troch nad tym zdaniem pomyle, eby zauway nader oryginaln "tras" kopnicia. Gdy Duncan odnajduje Paula i Jessik na pustyni, Paul poznaje go m.in. po 'dramacie przy ldowaniu' (the dash of the landing). 'Dash' to 'uderzenie' i pojcia pochodne...

[FH] wielokrotnie uywa terminu 'feint' - 'finta' wybrana przez [MM] oznacza zwd, pozorowany atak, termin uywany gwnie w fechtunku i boksie. Czyli co cakiem na miejscu. [J] conajmniej kilka razy uy swka 'symulacja'... 'Fete' (uroczysto, festyn) pomylone zostao z 'feast' (uczta). Po zwycistwie Feyda nad podstawionym niewolnikiem Baron zarzdza uczt. Harkonnen wydajcy uczt dla caego miasta? Chciaabym to zobaczy. [J] pisze 'miaa na sobie niebiesk sari'. To jest ju bd gramatyczny - sari jest rodzaju nijakiego! Wyraenie 'eyes assumed the blue of the Ibad' to po przeoeniu 'oczy nabray niebieskoci ibab'. Ewidentny bd gramatyczny, a na dodatek jeszcze literwka. [J] chyba panicznie si boi posdzenia o tumaczenie dosowne. Dlatego te 'clapper', wedug sownika koatka, to dla niego 'tpnica'. 'Roll and turn' znaczy dla [J] 'wi si i wybrzusza' - chodzi tu o ruchy czerwia potraktowanego hakami. Gdyby czerw tak reagowa, to raczej nikt by sobie na nim nie pojedzi. Hara znienacka awansuje na 'drug kobiet z haremu Paula', podczas gdy [FH] uy terminu 'menage' onaczajcego mniej wicej 'gospodarstwo domowe' (household). Jeden z przemytnikw Gurneya mia 'bkitnawe biako' - miao to oczywicie oznacza zbkitniae biaka oczu... Teraz duszy fragment: " - Chc, aby pomoga mi przywrci Paula do ycia. Tak! Wyraziam to bardzo precyzyjnie. Wie teraz, e yje, ale jest w niebezpieczestwie." Zaiste, jeli trzeba kogo przywrci do ycia, to jest on bez wtpienia ywy... Dla jasnoci: tumaczeniu podlegao 'to revive', ktre mona przeoy na oba sposoby. Jednak kontekst jasno okrela, o ktre znaczenie tu chodzi. Z tekstu znikn cay akapit, w ktrym Chani pyta, czy istnieje moliwo, e piczka Paula jest spowodowana odrzuceniem przez jego organizm zbyt duej iloci przyprawy. Odpowied Jessiki na to pytanie pozostaa. Na pytanie, czy burza uderzy prosto w Mur Zaporowy (Kamienn Tarcz) Stilgar odpowiada: 'Close enough to make no difference' ([MM]: Wystarczajco blisko, eby nie robi rnicy). U [J] caa odpowied zawiera si w jednym sowie: 'Prawie'. 'Fremen training' to oczywicie 'wychowanie Wolanek'. Chodzi tu o dobijanie rannych wrogw przez Ali - bez wtpienia wolascy mczyni takich rzeczy nie robili. Z wiadomoci o mierci barona H. przekazanej Paulowi przez Ali: 'He had very little pain' dla [J] znaczy 'Bardzo mao potrafi wytrzyma'. Ja musz si zgodzi z przekadem [MM], ktry brzmi: 'Bardzo mao cierpia'.

W zdaniu 'Let them look closely at their new host' sowo 'host' to 'nosiciel'. Cae zdanie odnosi si do nawigatorw Gildii, ktrzy maj wanie pozna swego nowego pana (Paula) - i skd tu nosiciel? W rozmowie Paula z Prawdomwczyni Imperatora 'forgive' (wybacza) znaczy 'nakazywa'... Gurney mwi do Paula: 'call me the executor' co dosownie znaczy 'nazwij mnie katem', a znaczy tyle co 'wyznacz mnie na kata'. Jednak [J] z nieznanych mi przyczyn pomija swko 'me' i proponuje wersj 'wezwij kata'. [FH] uy wyraenia 'depest recesses' - tam wanie Bene Gesserit zaszczepiay sowa pozwalajce na kontrol ludzi. Sowo 'recesses' jest raczej nieprzetumaczalne, oznacza niedostpne miejsca, zakamarki (np. 'depest recesses of the heart'). Jednak tumaczenie 'najgbsze pokady niewiadomoci' uwaam za nieudane. Jeli ju, to raczej podwiadomoci. Styl [J] objawia nam nowy zwizek frazeologiczny: 'gada trzy po trzy'. Nie uznaje istnienia krtkiej formy liczby mnogiej: pojawiaj si wic np. pyonowie (pyoni), sardaukarowie (sardakaurzy) czy fedajkinowie (fedajkini). O samym terminie 'odciacz' monaby podyskutowa. Jednak chyba lepiej brzmi 'lampa dryfowa' ni 'odciona lampa'? 'Oazy Poudniowe: nie uwidocznione na mapie. Znajduj si mniej wicej na szerokoci poudniowej.' (fragment z opisu mapki). Kto by si spodziewa... A gdzie jest ta jedna jedyna 'szeroko poudniowa'? Wolanie (Fremeni) maj granatowe oczy. Granat jest dla mnie zbyt ciemny, zreszt wg sownika po angielsku jest on okrelany jako 'navy blue'. Okrelenie [FH]: 'totally blue' miao chyba uzmysowi brak biaek. Stranicy wywocy Jessik i Paula na pustyni maj chyba mwi slangiem. Pewnie dlatego okrelaj doktora mianem 'zdradziel'. Dla mnie paskudny nowotwr jzykowy. Wyraenie 'to this precise young men' zostao przeoone jako 'temu udatnemu chopiciu'. To ju tylko sprawa gustu, ale mi nijak nie pasuje. Wrd wity towarzyszcej Feydowi w czasie pojedynku s 'distractors'. [J] przeoy to dosownie: 'zmylnicy'. Dla mnie wyjtkowo toporny termin ([MM] nazwa ich sekundantami nie odda wprawdzie ich roli, ale pasuje do pojedynku) Po dogbnych konsultacjach i przewertowaniu rnych sownikw wiem, e polska nazwa minia w ramieniu, ktry po angielsku nazywa si 'deltoid muscle' to misie naramienny. A konsultacje i poszukiwania rozpoczam, bo jako nie mogam si przekona do wersji 'trjktny musku'.

Jak podoba wam si takie zdanie: 'Wyjanili mu, e nie s na zielono, gdy uznaj go za ojca.' Gdzie tu co znikno. Jakby tak doda 'ubrani'? Albo zmieni na 'nie nosz si na zielono'? Chyba byoby lepiej. 'Aspirant na dygita' to ju cakowite pomieszanie stylw. Po duuugiej wyliczance pora na Podsumowanie Szkoda wydawa pienidzy. Po prostu kolejny wydawniczy niewypa. Na miejscu Tadeusza Zyska powanie bym si zastanowia nad dalsz wspprac z panem oziskim. O czym chyba wiadczy, e sprzedajcy, ktrym chyba zaley na zysku, odradzaj zakup ksiki spotkaam si z tym przy obu przekadach Jerzego oziskiego... Joanna Supek --------------------------------------------------------------------Frank Herbert Diuna; Zysk i S-ka, Pozna 1997; ISBN 83-7150-211-7. Przek. Jerzy oziski

LISTA