You are on page 1of 36

EL C O M P L E M E N T O D E R G I M E N P R E P O S I C I O N A L : CRITERIOS PARA S U IDENTIFICACIN^

ANA

SERRADILLA C A S T A O

St. Louis University (Madrid-Campus)

RESUMEN

Este artculo, q u e recoge diversos estudios realizados e n t o r n o a los c o m p l e m e n t o s de r g i m e n p r e p o s i c i o n a l ( o suplementos), surge c o n una d o b l e i n t e n c i n : p o r una p a n e se intenta p r o f u n d i z a r e n el anlisis de u n t i p o de c o m p l e m e n t o s sobre el q u e hay o p i n i o n e s contrapuestas y, p o r otra, desde una perspectiva didctica, se pretende facilitar a los estudiantes una serie de criterios que p e r m i t a n su identificacin. La d e n o m i n a c i n de c o m p l e m e n t o de rgim e n p r e p o s i c i o n a l obedece a u n criterio sintctico-forinal: estamos ante c o m plementos regidos, seleccionados, p o r el v e r b o q u e r e q u i e r e n la presencia de una p r e p o s i c i n . En este trabajo presentamos las hiptesis de diferentes autores, al t i e m p o q u e cuestionamos o reelaboramos algunas de sus ideas. A c o n t i n u a c i n , y tras mostrar algunas tablas, agrupamos todos los criterios -dispersos e n la obra de m u c h o s estudiosos- tiles para identificar estos c o m p l e m e n t o s y establecemos, en p r i m e r lugar, una c o m p a r a c i n c o n el C.D., c o n el q u e tiene una gran simil i t u d semntica e, incluso, sintctica ya que, e n ocasiones, ambos r e s p o n d e n a las mismas pruebas de identificacin. En s e g u n d o lugar, establecemos la c o m p a r a c i n c o n los C.C., c o n los que nicamente tienen u n a i d e n t i d a d f o r m a l p e r o n o sintctica o semntica; de esta c o m p a r a c i n se deduce que estamos frente a u n c o m p l e m e n t o diferente, q u e se caracteriza, bsicamente, p o r estar r e g i d o p o r el v e r b o y constituir c o n l, p o r tanto, u n p r e d i c a d o transitivo.

P A L A B R A S CLAVE

C.R.P. - C.C. - C D . - Transitividad preposicional - Criterios diferenciadores Rgimen - Nuclear - Marginal - Obligatoriedad - Desemantizacin preposicional.

1. Agradecemos a la Fundacin Caja de Madrid su apoyo econmico pues, gracias a la beca postdoctoral que nos ha concedido, este trabajo puede ver la luz.

1017
CAUCE, Revista de Filologa y su Didctica, n" 20-21. 1997-9H / pgs. 1017-1051

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

ABSTRACT

This article, w h i c h is based o n several studies regarding g o v e r n e d p r e p o s i tional phrases (phrasal verbs) has t w o m a i n intentions: o n the o n e h a n d , t o g o i n t o d e p t h i n analyzing a type o f c o m p l e m e n t about w h i c h there exist d i f f e r i n g explanations, a n d , o n the other, f r o m a didactic perspective, the a i m is t o facilitate f o r learners a set o f criteria u p o n w h i c h these c o m p l e m e n t s can be i d e n t i fied. T h e t e r m g o v e r n e d prepositional phrase f o l l o w s a f o r m a l syntactic criteria: these are g o v e r n e d c o m p l e m e n t s , selected b y verbs w h i c h require the presence o f a p r e p o s i t i o n . I n this paper, w e first present the hypotheses o f several authors, w h i l e q u e s t i o n i n g a n d r e f i n i n g some o f their ideas. T h e n , a n d after s h o w i n g some tables, w e g r o u p the criteria - w h i c h can be f o u n d dispersed t h r o u g h o u t the w o r k o f m a n y research articles- w h i c h are useful i n the i d e n t i f i cation o f these c o m p l e m e n t s . We establish, i n the first place, a c o m p a r i s o n w i t h direct objects, w i t h w h i c h the g o v e r n e d prepositional phrases have several semantic, a n d e v e n syntactic, criteria, g i v e n that at times b o t h r e s p o n d t o the same i d e n t i f y i n g tests. Secondly, w e c o m p a r e t h e m w i t h Circumstantial adjuncts, w i t h w h i c h they o n l y share a f o r m a l identity, b u t n o t a semantic n o r a syntactic o n e ; f r o m this c o m p a r i s o n , it can be d e d u c e d that here w e are faced w i t h a different type o f c o m p l e m e n t , w h i c h is characterized m a i n l y b y its g o v e r n m e n t by the verb, thereby constituting w i t h the v e r b a transitive predicate.

KEY

WORDS

G o v e r n e d p r e p o s i t i o n a l phrase (Phrasal v e r b ) - Circumstantial adjunct Direct object - Prepositional transitivity - Differential criteria - G o v e r n m e n t Nuclear - Marginal - O b l i g a t o r y - Prepositional desemantizacion.

RSUM Cet article recueille quelques tudes raliss sur les c o m p l m e n t s de rgim e p r p o s i t i o n n e l . Il surgit avec u n e d o u b l e i n t e n t i o n : d'une part o n essaie d ' a p p r o f o n d i r l'analyse d ' u n type de c o m p l m e n t s sur l e q u e l i l y a des o p i n i o n s contraposses et, de l'autre, o n veut faciliter aux tudiants, a partir d'une perspective didactique, quelques critres q u i les p e r m e t t r o n t leur identification. La d n o m i n a t i o n de c o m p l m e n t de rgime p r p o s i t i o n n e l obt u n critre s y n tactique-formel: nous sommes devant des c o m p l m e n t s rgis et selections par le verbe, lesquels ncessitent la prsence d'une p r p o s i t i o n . Dans cet tude n o u s prsentons des hypotses de diffrents auteurs; a la fois nous mettons e n question, o u b i e n nous laborons de n o u v e a u , quelques de leurs ides. Aprs cela nous p r o p o s o n s quelques tables et nous a g r o u p p o n s tous les critres - d i s -

1018 CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

perses dans les oeuvres de b e a u c o u p des spcialistes- q u i sont d'utilit p o u r identifier ces c o m p l m e n t s et nous faisons d ' a b o r d u n e c o m p a r a t i o n avec le O.D., avec q u i ils o n t u n e grande similitude smantique et m m e syntactique, puisque, quelques fois, tous les d e u x r p o n d e n t des identiques preuves d ' i dentification. Finalement nous tablissons la c o m p a r a t i o n avec les C.C., avec lesquels ils o n t seulement u n e identit f o r m e l l e , mais pas syntactique o u smantique. D e cette c o m p a r a t i o n o n peut d d u i r e q u e nous sommes devant u n c o m p l m e n t diffrent, f o u n d a m e n t a l l e m e n t caractris parce q u ' i l est rgi par le verbe et, par cela, i l f o r m e u n prdicat transitif avec l u i .

MOTS-CL

Objet p r p o s i t i o n n e l - C o m p l m e n t circonstantiel - Objet direct Transitivit p r p o s i t i o n n e l l l e - Critres distinctives - Rgime - Nuclaire Marginal - O b l i g a t i o n - Desmantisation p r p o s i t i o n n e l l e .

La existencia de u n complemento f o r m a l m e n t e interpretacin diantes. a l o s investigadores y , obviamente,

idntico al C.C. y tambin a l o s estu-

semnticamente m u y cercano al C.D. ha provocado graves p r o b l e m a s de

E s t e trabajo surge con una doble i n t e n c i n : p o r una parte pretendem o s d e f i n i r u n t i p o de complemento u t i l i z a d o en e s p a o l a l o largo de toda la h i s t o r i a de la l e n g u a y , p o r otra, desde e l p u n t o de vista didctico, intentamos facilitar a n u e s t r o s a l u m n o s s u identificacin frente a c o m p l e m e n t o s directos y circunstanciales mediante una s e r i e de c r i t e r i o s que, e n determinados casos, c o n s i d e r a m o s concluyentes. A p u n t a r e m o s que p r e f e r i m o s hablar de "complemento de r g i m e n preposicional" -como M
a 2

L u z Gutirrez Araus

( 1 9 8 7 ) - antes que

de del

" s u p l e m e n t o " . E l t r m i n o s u p l e m e n t o n o s parece coherente dentro

" s i s t e m a " de Alarcos; n o s o t r o s , s i n embargo, hablamos de C.D., C.I. y C.C. y n o n o s parece lgico, p o r consiguiente, mezclar diferentes t e r m i nologas.

2. Este trabajo es, en parte, una reestructuracin de un captulo - "la transitividad preposicional en espaol" - de nuestra tesis doctoral (Serradilla: 1994). En un primer lugar, nuestro estudio se limitaba al espaol medieval y nuestro objetivo era ms bien terico pero, al observar las dificultades que se les planteaban a nuestros alumnos decidimos ampliar nuestro campo de investigacin e insistir en el carcter didctico.

1019
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

N o p e n s a m o s q u e esta d e n o m i n a c i n h a y a d e ser l a d e f i n i t i v a p e r o , al m e n o s , a l a l u d i r s l o a c a r a c t e r s t i c a s f o r m a l e s - e l h e c h o d e s e r p r e p o s i c i o n a l y estar r e g i d o p o r e l v e r b o - e s t a r a m o s a n t e u n a e x p r e s i n clara y adecuada.

I.

E S T U D I O S S O B R E E L C.R.P.

Antes d e comenzar a e x p o n e r los diversos criterios q u e sirven para i d e n t i f i c a r e l C.R.P., m e n c i o n a r e m o s a l g u n o s t r a b a j o s b s i c o s e i n t e n t a r e m o s d e f i n i r q u se e n t i e n d e p o r C.R.P.. Fue Alarcos q u i e n , e n 1968, h a b l p o r p r i m e r a v e z d e la categora de suplemento
3

e n su estudio "Verbo

transitivo, verbo intransitivo y

e s t r u c t u r a d e l p r e d i c a d o " . E n este t r a b a j o , d e s p u s d e e x p o n e r s u t e o r a acerca d e la t r a n s i t i v i d a d c o m o u n a caracterstica d e l p r e d i c a d o y n o s l o del verbo, define mento los diferentes tipos de c o m p l e m e n t o que pueden acompaar al verbo: i m p l e m e n t o (C.D.); c o m p l e m e n t o (C.I.); a d i t a (C.C.) y s u p l e m e n t o (C.R.P.). Es este l t i m o c o m p l e m e n t o e l q u e centrar nuestro inters.

LA.

S O B R E LA S U P U E S T A I N C O M P A T I B I L I D A D D E C D . Y

C.R.P.

U n a d e las c a r a c t e r s t i c a s d e este c o m p l e m e n t o , q u e d e s p u s v a a ser m u y d i s c u t i d a hasta q u e d a r d e s c a r t a d a i n c l u s o p o r e l p r o p i o A l a r c o s , es q u e "Los suplementos son absolutamente incompatibles c o n los i m p l e m e n t o s en u n m i s m o predicado" ( p . 157)

3. Anteriormente, Roca Pons (1960:311-314) habla d e unos complementos preposicionales que tienen con el verbo la misma relacin que un C . D . Existe una misma relacin pero una diferencia formal; distingue, entonces, "entre complemento de objeto directo o apreposicional y preposicional." (p. 325) N o podemos olvidarnos tampoco del trabajo de Eva Spitzov (1974). Esta autora, que desconoce an el estudio d e Alarcos, observa, sin embargo, las diferencias entre piensa en el nio y vive en el campo y seala: "en el primer ejemplo, el substantivo desempea la funcin d e complemento de objeto, mientras que en el segundo el substantivo e s un complemento circunstancial. La diferencia formal existente entre ellos e s la presencia d e rgimen e n el primer sintagma y su ausencia e n el segundo." (p. 53)

1020 CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL. CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

E l p r i m e r o que sienta las bases de la compatibilidad de C.D y C.R.P. en una m i s m a oracin en e s p a o l es B o s q u e ( 1 9 8 3 ) - E s t e autor piensa que hay r a z o n e s s u f i c i e n t e s para r e v i s a r la c o n d i c i n de i n c o m p a t i b i l i dad de s u p l e m e n t o e i m p l e m e n t o ya que ante e j e m p l o s como: a. Mi vecino b. Mi vecino oper a tu amigo con otro mdico compar a tu amigo con otro mdico
4

esta condicin n o s obliga a a n a l i z a r l o s como e q u i v a l e n t e s . Pese a la contundencia de s u s argumentos (pp. 1 4 8 - 1 5 3 ) , n o t o d o s l o s autores adoptan esta p o s i c i n . Y a en la lnea de B o s q u e estn l o s trabajos de P o r t o Dapena ( 1 9 8 7 : 1 2 8 - 2 9 ) y M L u z G u t i r r e z A r a u s ( 1 9 8 7 : 3 7 4 ) en l o s que n o se pone en duda la compatibilidad de a m b o s c o m p l e m e n t o s .
5 a

E n el Homenaje a Francisco Mars ( 1 9 9 0 ) s a l e n a la l u z dos artcul o s que van a s e r d e c i s i v o s a la h o r a de r e f o r m u l a r la d e f i n i c i n de s u p l e mento. N o s r e f e r i m o s a l o s trabajos de Alarcos y R o j o .
6

Alarcos c o m i e n z a recordando s u p r i m e r a p o s i c i n para d e s p u s afirmar ( p . 2 1 2 ) que la i n c o m p a t i b i l i d a d no es absoluta. Crea as una nueva categora dentro del s u p l e m e n t o : "A este t i p o de adyacente, cuya p r e p o s i c i n est impuesta p o r el v e r b o , y q u e , a su vez, exige la presencia de u n i m p l e m e n t o , l o designamos,

4. Vanse algunos ejemplos del espaol medieval en los que ya se observa esta compatibilidad: de los misterios que vees quiero informarte, (Crcel, p. 88); .. ella nunca fiziera aquel yerro de que la acusavan, (C. Luc. p. 231); sin lo acusar dalgun mal; (P.C.G. I, p.148, 198); Pues aviste de tanto-. (Celes. VID; Primero te avis de mi cura., (id. X); de pecado daoso, de l non te alabo; (L.B.A. 398c); enformar al infante en aquello que cunple a m et a l'. (Lib.Est. I, p. 37); sobre esto avis mucho el ngel al ermitao, (Conq. p. 34) 5. Hortensia Martnez (1986), por ejemplo, perdura en su creencia de la incompatibilidad de suplemento e implemento, pese a que el mismo Alarcos, que prologa su obra, rectifica aqu su posicin. H.Martnez, ante casos como i n f o r m a r ( l o , la / DE), c o n v e n c e r ( l o / DE), a n i m a r ( l o / A) etc, se percata de que los complementos introducidos por preposicin no son aqu aditamentos pero no se atreve a hablar de la presencia de un suplemento junto a un implemento; por esta razn establece una gradacin y dice que si no podemos hablar en estos ejemplos de suplemento "s hay indicios de que tiende a la suplementacin" (p. 101). Creemos que existen razones suficientes para hablar de complemento regido o suplemento y no es necesario hablar de "tendencia". 6. Previamente, en 1985, Rojo pronunci una conferencia en Oviedo sobre este tema pero la escasa difusin del volumen en que se public (Lecciones del L y Ll Curso de Lingstica Funcional, Univ. de Oviedo, 1985, pp. 181-191) le lleva a retomar este asunto. Tambin, como ya hemos sealado, Alarcos, aunque muy brevemente, en 1986 apunta ya sus nuevas ideas en el prlogo al libro de Hortensia Martnez Garca.

1021
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

a falta d e mejor t r m i n o , c o m o suplemento indirecto, n c l e o a travs d e l i m p l e m e n t o . " ( p p . 214-15)

ya q u e afecta al

E s t e tipo de s u p l e m e n t o acaba con la incompatibilidad. C u r i o s a mente, T a r r n o se plantea en 1 9 2 2 n i n g n p r o b l e m a respecto a la compatibilidad del C D . y el C.R.P. y adelanta, en cierto m o d o , el s u p l . i n d i recto de Alarcos.: "If the g o v e r n i n g element is a reflexive o r transitive verb o r a verb phrase f o r m e d w i t h dar (e.g. alegrarse de que, excitar al pueblo a que, dar motivo a una persona a que, etc.) the p r e p o s i t i o n a l c o m p l e m e n t a r y clause is the secondary c o m p l e m e n t a n d is, i n reality, n o t t h e c o m p l e m e n t o f the g o v e r n i n g element alone, but o f the g o v e r n i n g element plus its direct ( o r indirect) object" ( p . 26) P o r s u parte, R o j o considera que "a) H a y elementos q u e tienen t o d o el aspecto d e ser suplementos ( n o aditamentos) y que, sin embargo, son compatibles c o n i m p l e m e n t o s : acusar a alguien de algo, obligar a alguien a algo, sustituir algo/a alguien p o r a l g o / a l g u i e n etc." ( p p . 157-58) U n a v e z descartada la incompatibilidad de C D . y C.R.P., n o s detend r e m o s e n a l g u n o s o t r o s e s t u d i o s s o b r e el C.R.P. y e n l o s diferentes r a s gos que caracterizan a estos sintagmas p r e p o s i c i o n a l e s r e g i d o s frente a l o s dems c o m p l e m e n t o s .

I.B.

D I V E R S A S O P I N I O N E S E N T O R N O AL C.R.P.

S o n m u c h o s l o s e s t u d i o s o s que hablan de este complemento. U n o de e l l o s , Roegiest ( 1 9 8 0 ) , se plantea una pregunta bsica, que consider a m o s n u e s t r o p u n t o de partida: "Que faire, e n effet, des c o m p l m e n t s avec p r p o s i t i o n obligatoire et q u i o c c u p e n t la m m e p o s i t i o n q u e les C D . ( p . ex. pensar en la madre)T ( p . 53) "Malgr cette apparente u n i f o r m i t f o n c t i o n e l l e , le EN de (10) n e marque pas u n CC i d e n t i q u e celui de (11): (10) Pensar en la madre (11) Trabajar en la fbrica L'identit entre les d e u x SP n'est que f o r m e l l e , n o n smantique" ( p . 54)

1022
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

Alarcos e n el p r l o g o al l i b r o de H . M a r t n e z ( 1 9 8 6 ) y e n s u artcul o de 1 9 9 0 hace algunas p r e c i s i o n e s e n t o r n o al concepto de s u p l e m e n to y seala el papel relevante de la p r e p o s i c i n y la a u t o n o m a del C.R.P., que n o s i m p i d e n hablar de p r e p o s i c i o n e s soldadas al v e r b o ( 1 9 9 0 : 2 1 2 - 2 1 3 ) ; pero q u i z s l o ms s i g n i f i c a t i v o e s que crea nuevas s u b clases dentro de la categora de s u p l e m e n t o ; as, hablar, e n p r i m e r lugar, de u n t i p o de complemento que ya h e m o s mencionado, l o s s u p l e 7

m e n t o s indirectos.
D i s t i n g u e tambin o t r o tipo de complemento al que llama s u p l e 8 el coche en el garaje ( = l o m e t i a l l ) ; sac el libro del estante ( = l o sac de a l l ) . S e r a n u n p u n t o i n t e r m e d i o entre e l C.R.P. y el C . C . P o r l t i m o , Alarcos d i s t i n g u e o t r o t i p o de s u p l e m e n t o : e l s u p l e m e n t o atributivo: el presidente pasa por tonto; habis pecado de ingenuos; trabaja de maquinista; meti a su hijo de portero etc. Para Alarcos estos c o m p l e m e n t o s :

m e n t o i n h e r e n t e : meti

"Son construcciones a caballo entre los rasgos propios del suplemento y los de l o s atributos (puesto que los adjetivos y los sustantivos incursos concuerdan con el sujeto o con el implemento de tales oraciones)." (p. 221) P o r s u parte, R o j o ( 1 9 9 0 : 1 5 6 ) estudia u n a nueva categora, la de l o s

c o m p l e m e n t o s a d v e r b i a l e s , que tiene m u c h o que v e r con e l s u p l e m e n t o de A l a r c o s . E s t e autor se percata de que e l C.C. s e ha c o n v e r t i do e n u n i n m e n s o "cajn de s a s t r e " e n e l que se i n c l u y e n c o m p l e m e n tos de m u y distinta n d o l e . A l e n f r e n t a r s e a la diferenciacin entre s u p l e m e n t o y aditamento, R o j o percibe que hay c o n s t r u c c i o n e s que n o parecen acoplarse cmodamente en n i n g u n a de estas categoras: C.C. que n o s e c o n m u t a n p o r a d v e r b i o s , s u p l e m e n t o s que p u e d e n e l i m i n a r se s i n demasiadas dificultades etc., ( v i d . p. 1 5 8 ) e intenta encontrar u n n o m b r e para la f u n c i n que c u m p l e n l o s c o m p l e m e n t o s de frases c o m o

7. H. Martnez (1987-88: 83) habla tambin de la estrecha relacin entre verbo y prep.. Ambos estn muy unidos pero no se puede decir que formen una locucin verbal; de hecho, entre el verbo y la preposicin se pueden intercalar otras palabras: desconfiamos, dadas las circunstancias, deque.... En sentido contrario argumentaba Trujillo (1971), al decir que las preposiciones se pueden fijar al elemento regente (jactarse de, p. 248). Este autor llega a decir, incluso, que "La preposicin se 'suelda' al elemento regente" (p. 256). 8. M Luz Gutirrez (1987) no acepta esta terminologa: "porque un complemento de rgimen preposicional ya indica que es inherente al verbo por ser reccin del mismo." (pp. 376-77).
a

1023
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

residen en Vigo; venan de Granada... N o l o s considera s u p l e m e n t o p o r s u capacidad para s u s t i t u i r s e p o r a d v e r b i o s - s e r a n l o s s u p l e m e n t o s i n h e r e n t e s de Alarcos-. C o m o n o l o s considera tampoco aditamentos, crea una nueva f u n c i n , la de c o m p l e m e n t o a d v e r b i a l . R o j o est aceptando la d i v i s i n i n i c i a l de A l a r c o s entre s u p l e m e n t o y aditamento p e r o , al m i s m o t i e m p o , est creando u n a s nuevas f u n c i o n e s para la Gramtica espaola. A estos p r i m e r o s c o m p l e m e n t o s adverbiales, este autor va a aadir o t r o s d o s g r u p o s . E n el p r i m e r caso "estn los verbos del estilo de portarse, comportarse, actuar, etc., que parecen exigir un complemento modal del que no se puede prescindir: (27a) Los vecinos se portaron bien (27b) *Los vecinos se portaron" (p. 167) E s t o s elementos n o s o n marginales p e r o n o s o n idnticos a l o s o t r o s compl. adverbiales. Percibe que la "frontera con l o s predicativos est bastante desdibujada"; n o s o t r o s p e n s a m o s que esta barrera n i s i q u i e r a e x i s t e y que p o d r a m o s hablar, s i m p l e m e n t e , de predicativos. F o r m u l a tambin u n n u e v o g r u p o , el de l o s c o m p l e m e n t o s que aparecen con v e r b o s que e x p r e s a n medida, precio, duracin y p e s o . A l a r c o s l o s considera i m p l e m e n t o s ( p o r s u o r i g e n latino de acusativo y s u p r o n o m i n a l i z a c i n p o r L O ) ; R o j o resta v a l o r a las pruebas de A l a r c o s y l o s considera C o m p l . adverbiales p o r q u e s o n nucleares y s u s t i t u i b l e s p o r adverbios ( 1 9 9 0 : 1 7 0 ) . N o s o t r o s , obviamente, reconocemos la coherencia de las argumentaciones de R o j o pero, al m i s m o t i e m p o , p e n s a m o s que este autor, q u e r i e n d o h u i r del "cajn de sastre" que es el C.C., est creando otro "cajn de s a s t r e " , el c o m p l e m e n t o adverbial, que i n c l u y e complementos tambin m u y variados. E n u n artculo m u y interesante, M R o s a P r e z ( 1 9 8 9 : 4 7 1 ) analiza las p o s t u r a s de R o j o y A l a r c o s . E s t a autora al igual que n o s o t r o s , considera que la creacin de la nueva categora de C. Adv. n o es productiva. E n el p r i m e r caso, el de l o s v e r b o s de m o v i m i e n t o , es d i f c i l o b s e r v a r d i f e r e n cias con el s u p l e m e n t o inherente de Alarcos; respecto a l o s complem e n t o s de v e r b o s de medida, precio etc., esta autora considera que estamos m u y cerca del C.D. P o r l t i m o , el C. Adv. de construcciones como portarse bien e s , tanto para esta autora como para n o s o t r o s , s i m plemente, u n predicativo ya que n o habra r a z o n e s para negar a l o s adverbios la p o s i b i l i d a d de funcionar como complementos predicativos, s o b r e todo, s i tenemos e n cuenta que a l g u n o s de estos v e r b o s admiten tanto adjetivos como adverbios. Cita M R o s a P r e z e j e m p l o s como:
a a

1024

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

Luisa

sigue

estupendamente

/ sigue

feliz;

est

satisfecho

/ est

bien

etc. fun-

Esta a u t o r a c o n c l u y e q u e n o es n e c e s a r i o crear u n n u e v o e s p a c i o cional ya q u e

"la s o l u c i n de considerar los CAdv 1 y 2 c o m o subtipos d e l Supl y el C D respectivamente y los CAdv 3 c o m o CPred es rentable y econmica," ( p .
479)

Coincidimos

plenamente

c o n ella y e s t a m o s

de

acuerdo

en

que el

c a t e g o r a s c o m o C . D . , C.I., C . C , C. P r e d i c a t i v o , C . R . P . . . s o n C.R.P. y el C.C. s e a dudas. necesario hacer matizaciones y

suficientes algunas

p a r a e x p l i c a r la r e a l i d a d l i n g s t i c a , a u n q u e e n a l g u n o s c a s o s c o n existan

E n el e s t u d i o d e e s t o s c o m p l e m e n t o s n o p o d e m o s o l v i d a r el t r a b a jo d e B o s q u e (1983), q u e caracteriza a e s t o s c o m p l e m e n t o s p o r el h e c h o d e estar regidos ( p p . 155-56). M M


a a

Luz Gutirrez Araus (1987:375), p o r su complesealan

p a r t e , d a t a m b i n u n a i m p o r t a n c i a b s i c a a la r e c c i n . Dolores Lpez y Carmen Losada (1993) estudian estos introducidos por DE. En u n m o m e n t o dado, m e n t o s c o n l o s v e r b o s d e " d e c i r " y s l o s e fijan e n l o s preposicionales que "la p r e p o s i c i n cuenta c o n u n c o n t e n i d o d e t e r m i n a d o , y es precisamente ese c o n t e n i d o , e n cierto m o d o afn al del v e r b o , el q u e p e r m i t e q u e sea esa misma p r e p o s i c i n la elegida y n o otra. (..) Por tanto si se ha c o n v e r t i d o e n e l e m e n t o de relacin sintctica p o r excelencia, n o es p o r q u e tenga u n significado lxico ms d b i l , sino p o r q u e tiene u n a capacidad f u n c i o n a l m a y o r que la q u e ofreca e n latn." ( p p . 6 1 5 - 1 6 ) D e s t a c a r e m o s q u e n o e s t a m o s d e a c u e r d o e n q u e "sea esa misma conde complementos

p r e p o s i c i n la e l e g i d a y n o o t r a " . Es e v i d e n t e q u e e n el e s p a o l

t e m p o r n e o la p r e p o s i c i n d e l o s C.R.P. e s c a s i s i e m p r e i m p o s i b l e

c o n m u t a r p o r otra y q u e , c o m o estas a u t o r a s dicen, u n a d e las caractersticas d e l s u p l e m e n t o f r e n t e al C.C. e s q u e la p r e p o s i c i n n o v a r a . E n e s p a o l m e d i e v a l , sin e m b a r g o , a u n q u e el n m e r o d e p r e p o s i c i o n e s q u e participan e n estas construcciones pasan de unos esquemas es m n i m o en comparacin de significado con el C . C , las p r e p o s i c i o n e s d e b i d o , s e g u r a m e n t e , a la f u e r z a d e la a n a l o g a a otros sin c a m b i o (hablar se

e n / d e , c o n t a r e n / d e , fiar en/de..).

P o r t a n t o , al m e n o s e n l o q u e

r e f i e r e a la l e n g u a a n t i g u a , n o p o d e m o s p o s t u l a r c o m o c a r a c t e r s t i c a d e l

1025 CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

C.R.P. la presencia de una nica p r e p o s i c i n , i n s u s t i t u i b l e p o r otra, para cada v e r b o . T a m b i n Csar H e r n n d e z ( 1 9 8 5 ) estudia estos c o m p l e m e n t o s y crea una macrofuncin S N e n la que i n c l u y e el C.D., el atributo y e l C . R . P .
2 10 9

ya que n o considera que haya diferencias l o suficientemente

importan-

tes como para hablar de f u n c i o n e s diferentes. O t r o autor que estudia e n p r o f u n d i d a d el C.R.P. es Csar N i c o l s ( 1 9 7 9 ) . S e g n l , estamos ante u n c o m p l e m e n t o diferente al C.C. ya que es marca de t r a n s i t i v i d a d ; n o o b s tante, ha de separarse del C.D. p o r q u e tienen i n d i c i o s f u n c i o n a l e s diferentes -las p r e p o s i c i o n e s - y este hecho, a diferencia de Csar H e r n n d e z , s es s i g n i f i c a t i v o para este autor. L o p e B l a n c h ( 1 9 8 1 ) alude tambin a estos complementos:

"Pienso q u e estas oraciones prepositivas - o de r g i m e n p r e p o s i t i v o (?)d e s e m p e a n d e n t r o d e l p e r o d o una f u n c i n gramatical equivalente a la de las oraciones objetivas." ( p . 4 9 ) E s t e autor cree que l o s hablantes consideran equivalentes estas estructuras y p o r eso s u r g i r n e x p r e s i o n e s como me entero que. Para l , e x i s t e una tendencia a la t r a n s i t i v i z a c i n -Lope B l a n c h n o habla de trans i t i v i d a d p r e p o s i c i o n a l , de ah esta p o s i c i n - que viene desde antiguo y que es claramente operativa e n H i s p a n o a m r i c a : platcame eso, te invito unas copas (p. 5 0 ) . E s t a m o s de acuerdo con este autor e n que e l hablante ve una equivalencia entre ambas estructuras y sta es la base p r i m o r dial para que el l i n g i s t a las estudie y compare. N o estamos trabajando con "entellequias"; s i buscamos las s i m i l i t u d e s y diferencias entre C.D. y C.R.P. es p o r q u e , intuitivamente, como hablantes l o s c o n s i d e r a m o s m u y cercanos y es a partir de n u e s t r a competencia l i n g s t i c a de donde nace-

9. En el mismo sentido hablaba Hortensia Martnez Garca (1986) cuando deca que el verbo "necesita -y a veces exige- ser determinado por un adyacente precedido de una preposicin dada (siempre la misma y slo en contados casos conmutable por otra sin que cambie la construccin)" (p. 60). Esta autora considera que cuando un verbo puede regir CD o CRP presenta distintos valores en cada construccin. Por otra parte, observa que cuando un verbo rige varias preposiciones, stas dependen, normalmente del contexto (dudar e n + Inf. dudar de + N u O.). Esta situacin se da, a menudo, en el espaol medieval pero no siempre; de hecho, un caso como dudar, que cita esta autora, presentaba en espaol medieval idntico rgimen ante nombre y ante infinitivo. 10. Este autor sita el SN2 dentro del GV del SV, mientras que SN3 y SN4 se incluyen en el GN del SV; con esto establece una jerarqua y diferencia complementos regidos de complementos ms marginales.

1026
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL C O M P L E M E N T O D E R G I M E N P R E P O S I C I O N A L : CRITERIOS PARA S U I D E N T I F I C A C I N

r n u e s t r o i n t e r s y, p o s t e r i o r m e n t e , u n o s mtodos funcionalmente eficaces que puedan ratificar del m o d o ms cientfico p o s i b l e l o que como hablantes ya habamos percibido. P o r s u parte, M
a

E s t h e r L o r e n z o ( 1 9 9 3 ) se r e f i e r e tambin a estos

"complementos p r e p o s i c i o n a l e s " . Para esta autora, la diferencia entre C.R.P. y C.C. n o es tan clara como para o t r o s e s t u d i o s o s ya que " l a s diferencias entre ambos, en l o que se refiere a s u relacin con el v e r b o , se s i t a n en u n n i v e l e x c l u s i v a m e n t e semntico." (p. 6 2 9 ) N o s o t r o s p e n s a m o s que las diferencias entre C.R.P. y C.C. n o s o n s l o semnticas ya que hay diferencias sintcticas claras en cuanto al grado de u n i n y a la reccin. La interpretacin de Violeta D e m o n t e ( 1 9 9 1 ) es m u y cercana a la nuestra. R e f i r i n d o s e a l o s complementos p r e p o s i c i o n a l e s de a l g u n o s v e r b o s , dice: "a despecho de s u apariencia superficial, es un argumento directo del verbo, marcado temticamente por ste, que es tambin quien le asigna caso." (p. 113) E n este sentido, equipara C.D. y C.R.P. desde u n p u n t o de vista s i n tctico ya que, i n c l u s o , llega a decir que en el caso de algunos C.R.P. estam o s ante la "realizacin de u n Caso Acusativo p r e p o s i c i o n a l " (p. 1 0 2 ) . Vallejo ( 1 9 2 5 : 1 2 3 ) habla tambin de las construcciones con C.R.P.; as, e x p r e s a la identidad entre C.D. y a l g u n o s c o m p l e m e n t o s p r e p o s i cionales. E l artculo de Vallejo es u n r e s u m e n o continuacin de las teor a s planteadas p o r T a r r e n 1 9 2 2 pero, curiosamente, la m a y o r parte de l o s e s t u d i o s o s actuales cita a Vallejo y s e olvida del o r i g i n a l , de T a r r , u n autor que plantea c u e s t i o n e s que se han mantenido olvidadas y n o han s i d o retomadas hasta m u c h o s aos despus. T a r r plantea temas como las p r i m e r a s apariciones de p r e p o s i c i n ante QUE; la diferencia entre C.R.P. y C . C ; la gradacin e n las relaciones del v e r b o y s u s c o m p l e m e n t o s etc. E s u n trabajo l o suficientemente v a l i o s o como para que n o s r e f i r a m o s a l directamente, s i n " i n t e r m e d i a r i o s " . E s t e autor (p. 1 6 0 , n . 2 ) seala tambin cmo en algunas ocasiones, como con e x p r e s i o n e s de agradecimiento, e n casos d u d o s o s , la reccin modal n o s p e r m i t e hablar de C.R.P. en lugar de C . C . H a habido una evol u c i n y de la idea i n i c i a l de "causa" se ha llegado a u n objeto p r e p o s i cional del v e r b o . S o b r e este paso de C.C. a C.R.P. u "objeto lgico" v u e l ve a i n s i s t i r T a r r :

1027
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

" T h e essential fact i s that i n every case we have an adverbial relation that through constant association with governing element has come to be felt as its logical (i.e., expected) complement. T h i s development coincides with the acquisition by the governing element of a more abstract value and, consequently, more transitive force." (p. 259, n.4) E n espaol medieval e s t a m o s ya i n m e r s o s e n este proceso e, i n d e pendientemente de s u o r i g e n latino, encontramos m u c h a s construccion e s p r e p o s i c i o n a l e s en l a s que ya n o es p o s i b l e o b s e r v a r n i n g n v a l o r adverbial p u e s el complemento aparece regido p o r e l v e r b o y funciona igual que u n C . D . . F i n a l m e n t e , q u e r e m o s dejar claro que e l C.R.P. e x i s t e c o m o categor a f u n c i o n a l e n e s p a o l j u n t o a las ya tradicionales de C D . , C.I., C.C. etc y que la presencia de p r e p o s i c i n y la reccin van a s e r s u s caractersticas bsicas. C o n s i d e r a m o s , p u e s , que este complemento -llmese C.R.P., l l m e s e s u p l e m e n t o - , pese a la presencia de la p r e p o s i c i n , debe s e r diferenciado del C.C. ya que s u relacin con el v e r b o es m u c h o m s estrecha, tanto que p o d e m o s hablar, s i n temor a e q u i v o c a r n o s , de u n a relacin t r a n s i t i v a p r e p o s i c i o n a l .
12 11

II.

C R I T E R I O S PARA D E F I N I R EL C.R.P.

E n p r i m e r lugar, p r o p o n e m o s u n a s e r i e de tablas e n las que s e presenta cmo se comportan l o s d i v e r s o s t i p o s de c o m p l e m e n t o s e n f u n cin de determinados parmetros. C o m e n z a m o s p o r la que establece R o j o ( 1 9 9 0 : 1 5 7 ) , basndose en l o s c r i t e r i o s i n i c i a l e s de A l a r c o s :

11. Un autor que estudia estos complementos desde una perspectiva totalmente diferente es Marcial Morera (1989); todo complemento preposicional es igual y, en cuanto a la funcin, no habra diferencia entre hablar de poltica y hablar de pie. En ambos casos estaramos ante construcciones exocntricas, frente a las de C.D., que seran endocntricas. Este autor considera que las diferencias entre C.R.P. y C.C. son externas a la sintaxis (p. 206). Al mismo tiempo, separa el C.D. del C.R.P.; as, dudar que y dudar de que seran construcciones absolutamente distintas aunque conceptualmente no lo sean. No coincidimos con Morera en su posicin ya que nos parece excesivamente simplificadora y creemos que no recoge la diversidad de la realidad lingstica. 12. Otros trabajos en los que se estudia el C.R.P. son los de Milln Chivite (1988, 1991), que siguen una perspectiva didctica; Martnez Marn (1978); Laura Pino (1992), dedicado al francs, Rylov (1989) o Toms Jimnez Julia ( 1 9 9 1 ) .

1028
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

Aditamento Marginalidad al p r e d i c a d o Posibilidad d e e l i m i n a c i n s i n alteracin d e la estructura Libertad posicional C o n m u t a b i l i d a d p o r adverbios Reccin d e la p r e p o s i c i n Compatibilidad con implementos + + + +

Suplemento

G o n z l e z y V e l e i r o (1991: 420) r e h a c e n este c u a d r o , e x c l u y e n d o e l l t i m o rasgo e i n t r o d u c i e n d o la categora d e c o m p l e m e n t o adverbial for m u l a d a p o r Rojo:

Adit Marginalidad al p r e d i c a d o Posibilidad d e e l i m i n a c i n sin alteracin de la estructura Libertad posicional C o n m u t a b i l i d a d p o r adverbios Reccin d e la p r e p o s i c i n Pronominalizacin + + + +

Supl.

CAdv.

J i m n e z Julia (1991: 149) a m p l a este e s q u e m a e i n c l u y e l a a r c h i f u n c i n " c o m p l e m e n t o oblicuo", q u e engloba a los diversos tipos d e complementos.

funcin gramat. comp.directo comp.indirec. suplemento comp.adverb. comp.predic. COMP.OBLICUO

-tema

f.prep

f.nom.

pron. tono

adv.

adj.

+ + + + + +

+/+

+/-

+/+

+ 0

+
0

+ + +
0

1029
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

U n a v e z presentadas estas tablas i n t e n t a r e m o s analizar detenidamente estos rasgos y a a d i r e m o s o t r o s como la reccin m o d a l , la s u s t i t u c i n p o r "hacerlo", o la referencia al hacer preguntas, etc. Y a h e m o s v i s t o cmo desde e l p u n t o de vista semntico la afinidad entre C . D . y C.R.P. e s evidente; obviamente, dada la diferencia f o r m a l , se plantean a l g u n o s p r o b l e m a s en t o r n o a la identidad sintctica. N o s o t r o s , como ya h e m o s sealado, p a r t i m o s de la base de que el C.R.P. es u n a categora f u n c i o n a l diferente del C.D. y el C . C , aunque la f u n c i n sea la m i s m a que la del C.D. y la f o r m a sea igual a la del C . C . N o la i n c l u i m o s como u n s u b g r u p o dentro del C.D., pese a la identidad f u n cional, p o r q u e s u estructura es diferente y n o q u e r e m o s crear u n C.D. que sea u n n u e v o "cajn de s a s t r e " , una v e z que h e m o s c o n s e g u i d o que el concepto de C.C. quede reducido.

II .A.

C O M P A R A C I N C O N EL C O M P L E M E N T O D I R E C T O

Veamos, en p r i m e r lugar, ya que estamos ante estructuras transitivas, s i el C . R . P . cumple l a s pruebas que, tradicionalmente, se u t i l i z a n para saber s i u n complemento es directo.

1. L A P R O N O M I N A L I Z A C I N P O R LO

L o habitual es que el C.D. p r o n o m i n a l i c e p o r L O , el C I . p o r L E y el C.R.P. p o r p r e p o s i c i n + p r o n o m b r e tnico, m i e n t r a s que el C.C. n o admite la s u s t i t u c i n p o r p r o n o m b r e . La prueba de la p r o n o m i n a l i z a c i n p o r L O e s cuestionada p o r algun o s a u t o r e s , s o b r e todo, p o r l o s del rea lesta, pero es evidente que se trata de u n c r i t e r i o que, aunque n o sea absolutamente concluyente, suele funcionar.
13

Porto Dapena

14

presenta e j e m p l o s claros de C.D. s u s t i t u i b l e s p o r L O :

Los reyes visitaron la e x p o s i c i n Los reyes la visitaron La e x p o s i c i n la visitaron los reyes

13- El mismo Rojo (1990: 168) afirma que esta prueba no es siempre fiable. Morera (1989) tambin le niega validez. 14. En un Curso sobre los complementos del verbo impartido en el Colegio de Doctores y Licenciados en febrero de 1992.

1030
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

pero advierte q u e t a m b i n p u e d e n pronominalizar p o r L O , c o m p l e m e n tos q u e n o sean C.D.: Le l l a m i m b c i l - se l o l l a m Est t r a n q u i l o - l o est E n estos c a s o s , L O es e l n i c o p r o n o m b r e p o s i b l e p u e s t o q u e n o se a d m i t i r a estn tranquilas - Has estn s i n o lo estn. D e t o d o s m o d o s , esto n o s s i r v e p a r a p l a n t e a r q u e n o es e l C . D . e l n i c o c o m p l e m e n t o c a p a z d e ser s u s t i t u i d o p o r L O . M
a

L u z G u t i r r e z (1987), al estudiar la s u s t i t u c i n d e l o s diversos

c o m p l e m e n t o s , seala: "En este terreno slo apuntar q u e si b i e n la c o n m u t a c i n p o r lo, la, los, las d e l C D n o suele ser posible e n el CRP, h a y casos d o n d e se da: 56. Q u d a t e con esas pesetas, qudatelas (..) D e igual m o d o al transformar p o r u n sintagma "lo h e c h o , l o d i c h o , etc," se p u e d e verificar la existencia d e u n C D , p e r o e n ocasiones de u n CRP igualmente: 57. Ayer so con algo extrao: lo soado fue.." ( p . 380) Esto o c u r r e , e v i d e n t e m e n t e , aunque e n contadas ocasiones, e n el

e s p a o l actual. E n la p o c a m e d i e v a l h a y t a m b i n casos, a l g u n o s d e l o s c u a l e s p r e s e n t a m o s a c o n t i n u a c i n , e n q u e u n C.R.P. a p a r e c e s u s t i t u i d o por L O o p o r otro p r o n o m b r e neutro: m u y h u m i l d e m e n t e asy lo suplican juntamente c o m m o d i c h o es de selo teera guardar y cunplir. (Doc.Villa IV, 1518, p. 229) lo q u e l rogava A l f o n s el d e Len / de dar sues fijas a ifantes de Carrin (Cid, 1927-28) y o esto comeda/de darli cada casa (tres) meajas vala (S. Mili., 423a-bS) La p r e s e n c i a d e estas c o n s t r u c c i o n e s e n l a p o c a m e d i e v a l y e n l a a c t u a l i d a d n o s p e r m i t e , p o r u n a p a r t e , s e a l a r l a i d e n t i d a d e n t r e C.R.P. y C . D . y , p o r o t r a , d u d a r d e l a h a b i l i d a d d e esta p r u e b a : L O , e v i d e n t e m e n t e , s u e l e r e f e r i r s e a u n C . D . p e r o h a y casos e n l o s q u e p o d r a s e r s u s t i t u t o d e u n C.R.P. K a n y ( 1 9 6 9 ) , p o r e j e m p l o , r e f i r i n d o s e a l e s p a o l d e A m r i c a , s e a l a u s o s c o m o te pienso, te sueo, soarla o lo preguntan ( = p r e g u n t a n p o r u s t e d ) . Esta c o n s t r u c c i n "Surgi p o s i b l e m e n t e p o r c o n f u s i n c o n otras acepciones d e pensar q u e n o llevan p r e p o s i c i n (pensarlo) y p o r i n f l u j o d e palabras semntica-

1031 CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

mente emparentadas c o m o recordar finalmente, te so)." ( p . 23)

y soar

(so

contigo,

so en ti y,

E n el espaol de Amrica es m u y fuerte el proceso de c i n " (directa) y s o n frecuentes v e r b o s como pleitear,

"transitivizapelear,

disputar,

etc., s e g u i d o s de u n C.D. p e r o l o que n o s interesa ahora es que a partir de sintagmas p r e p o s i c i o n a l e s s e hace una p r o n o m i n a l i z a c i n p o r L O , p r o p i a del C.D., s i n que e x i s t a obligatoriamente C.R.P. > C.D. > L O . E x i s t e tambin otra r a z n p o r la que es cuestionada la v a l i d e z de esta prueba. Roegiest ( 1 9 8 0 ) , hablando de la s i m i l i t u d de C.I. y O . P . , observa cmo la m a y o r a de l o s O.P. i n t r o d u c i d o s p o r a "peuvent s e p r o n o m i n a l i s e r e n le, n o n e n a l." (p. 3 2 3 ) . Efectivamente, hay C.Prep. que p r o n o m i n a l i z a n en L E o L O con cierta frecuencia: repercutir cutirle; influir en l -influirlo en l reper/le. E s t o s e j e m p l o s demuestran que la p r u e u n paso i n t e r m e d i o :

ba de la p r o n o m i n a l i z a c i n n o s i e m p r e es vlida para saber ante qu t i p o de complemento estamos. D i c e G u t i r r e z : "pero sucede q u e entre las pruebas q u e p u e d e n emplearse para la dist i n c i n de los CI est la de c o n m u t a r l o p o r los p r o n o m b r e s personales le, les, (..), prueba q u e n o r m a l m e n t e n o p u e d e realizarse c o n l o s c o m p l e mentos de r g i m e n p r e p o s i c i o n a l (CRP). D e c i m o s n o r m a l m e n t e p o r que,(..), e n ocasiones p u e d e aparecer u n p r o n o m b r e c o m p l e m e n t o al ser consabido el CRP. Comprubese e n los ejemplos siguientes: 13. El C i d se escap de los m o r o s ...se LES escap 14. Mara se d e s p i d i de sus padres ...se LES despidi" ( p . 3 7 2 ) " N o obstante, p e n s a m o s , con P o r t o Dapena ( 1 9 8 7 ) , que estamos ante v e r b o s que admiten d o s estructuras diferentes: repercutirle, tirle en l. E n este caso, aunque n o queda claro que L E s u s t i t u y a a u n C.R.P., se plantea, al m e n o s , una duda razonable y este argumento, u n i d o a l o s e j e m p l o s de L O como s u s t i t u t o del C.R.P. en el e s p a o l actual de E s p a a y Amrica y a l o s e j e m p l o s localizados e n la lengua medieval, n o s permite afirmar que la p r o n o m i n a l i z a c i n p o r L O , pese a s e r una caracterepercutir en l y n o es evidente que la p r i m e r a sea s u s t i t u a de la segunda: Repercu-

15. El ltimo ejemplo de M Luz Gutirrez no nos parece muy correcto en espaol. Creemos que despedir alguien puede sustituirse por despedirle pero despedirse de alguien no podra sustituirse por despedrsele, si no es gramatical, al menos, es un caso difcil de aceptar.

1032
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

rstica

claramente mayoritaria del C.D., n o es e x c l u s i v a de l o s comple-

m e n t o s directos y n o ser s i e m p r e , p o r s sola, suficiente para d i f e r e n ciar C.D. y C.R.P..

2.

L A PASIVIZACIN

Otra prueba clsica para conocer s i u n c o m p l e m e n t o es C.D., es el paso a sujeto de la pasiva. E s t a prueba ha s i d o tambin m u y cuestionada ya que v e r b o s tan
16

t r a n s i t i v o s como t e n e r d i f c i l m e n t e aceptan la son muy reacios a a d m i t i r la pasiva, hecho que

construccin p a s i v a . A l m i s m o t i e m p o , l o s c o m p l e m e n t o s de medida, precio, d u r a c i n etc., reconoce el p r o p i o A l a r c o s ( 1 9 9 0 : 2 2 0 ) . A estas dificultades hay que aadir el hecho de que a l g u n o s C.R.P. pueden presentar la correspondiente pasiva; as, seala G u t i r r e z A r a u s (1987): "En cuanto a la transformacin p o r pasiva, criterio n o totalmente fiable a causa de la i m p o s i b i l i d a d de adoptar la f o r m a pasiva p o r parte de algunos verbos transitivos, p u e d e n darse casos e n q u e s sea posible c o n u n CRP: 58. A q u e l m u c h a c h o se burl de mi hermana ... ella fue burlada por aquel m u c h a c h o " ( p . 380)

16. Existe una teora bastante extendida -Cuervo, Hortensia Martnez... segn la cual algunos verbos pronominales seran el equivalente pasivo de otras construcciones activas: Me alegro de tus triunfos - tus triunfos me alegran Me entristezco de tu desgracia - tu desgracia me entristece. Son dos construcciones equivalentes en el significado pero son dos estructuras diferentes. En este sentido argumenta tambin Porto Dapena (1987) que, como nosotros, no observa esta relacin pasiva - activa: "Pero quizs el punto ms relevante es la calificacin de "pasivas" que la seora o seorita Martnez atribuye a construcciones con verbos de sentimiento o emocin, del tipo Me alegr de lo ocurrido (..) en vista de que el suplemento puede pasar a sujeto en estas otras oraciones, que, consiguientemente, representaran la correspondiente activa: Lo ocurrido me alegr (..) Ntese que, por esta regla de tres, tambin habra que calificar de pasivas otros muchos tipos de expresiones, como, por ejemplo, Su padre enferm con el disgusto toda vez que podemos transformarla en El disgusto enferm a su padre. Por otro lado la posibilidad de transformar en sujeto el suplemento con de no se da en todos los verbos de esta clase; as las oraciones Pepe se re de todo el mundo (..) no admitiran el cambio Todo el mundo re a Pepe (..) sencillamente porque no todos los verbos de emocin son transitivos." (p. 126) Creemos que este asunto queda suficientemente aclarado y no volveremos a l.

1033
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

E v i d e n t e m e n t e , n o se trata d e u n a c o n s t r u c c i n h a b i t u a l p e r o la e n c o n t r a m o s t a m b i n e n n u e s t r a d o c u m e n t a c i n m e d i e v a l . En a l g u n o s casos, a u n q u e m u y raramente, ser posible d o c u m e n t a r casos d e pasiva c o n v e r b o s c o n los q u e n o h e m o s l o c a l i z a d o la c o n s t r u c c i n d i r e c t a : sera blasfemada (Corb. p. 306)

Slo localizamos construcciones c o n D E , del tipo: mas blasfema de las obras del m i s m o Dios. (Crcel, p. 156)

U n a o r a c i n c o m o la s i g u i e n t e ...que las bestias (..) p o r esso son pensadas y curadas, mentadas' y 'cuidadas') (Celes. I ) ('ali-

p u e d e c o r r e s p o n d e r a d o s c o n s t r u c c i o n e s activas q u e n o p r e s e n t a n n i n g u n a diferencia: Aqu estoy, seor, curando destos cavallos (Celes., I ) m a n d l o ir el padre las ovejas curiar, (S. Mili, 5b) N o s o t r o s p e n s a m o s q u e , e n e s t e c a s o , p o d r a m o s e s t a r a n t e la p a s i v a c o r r e s p o n d i e n t e a la c o n s t r u c c i n p r e p o s i c i o n a l p o r q u e e n La Celestina, c o n e s t e s e n t i d o , s l o e n c o n t r a m o s la c o n s t r u c c i n c u r a r d e ; n o o b s t a n t e , al s e r t a n f r e c u e n t e la c o n s t r u c c i n d i r e c t a e n o t r o s d o c u m e n t o s , s e m a n t i e n e la d u d a . P o r otra p a r t e , a u n q u e e x i s t e u n a m n i m a documentacin de m u r m u r a r + CD: mas acogiesse m u c h o a dichos de murmuriadores q u e / murmuriauan r u y e n a la oreia.. (P.C.G. I I , p. 676. 997) yl

la c o n s t r u c c i n h a b i t u a l e s la p r e p o s i c i o n a l (de las otras murmuriar (Corb. p . 1 4 3 ) ) y p e n s a m o s q u e el e j e m p l o d e p a s i v a q u e h e m o s d o c u m e n t a d o p u d i e r a e s t a r r e l a c i o n a d o c o n la e s t r u c t u r a p r e p o s i c i o n a l . ser moca., de todos .. murmurada e fablada (Corb. p. 189)

C o m o p u e d e o b s e r v a r s e y c o m o e r a d e e s p e r a r , e s m u y rara la p a s i v i z a c i n d e u n C.R.P. p e r o , t e n i e n d o e n c u e n t a q u e e s t e criterio n o func i o n a p a r a t o d o s l o s v e r b o s c o n C D . y q u e e x i s t e la p o s i b i l i d a d d e 1034


CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

encontrar algn e j e m p l o aislado de pasiva c o r r e s p o n d i e n t e a u n C.R.P., p o d e m o s pensar que n o estamos ante u n a prueba d e f i n i t i v a .

3.

P R E G U N T A QU?

Para saber s i u n complemento es directo, tradicionalmente s e ha empleado la pregunta qu?. A sta s l o r e s p o n d e n l o s c o m p l e m e n t o s de cosa, p o r q u e s i s o n de p e r s o n a la pregunta tiene que llevar p r e p o s i cin: Veo la casa - Qu ves? Veo a Manuel - A quin

ves?

Cuando e l complemento es u n C.R.P. s e exige tambin u n a p r e p o s i cin: Pienso en l - En quin Hablo de eso - De qu piensas? hablas?

L o s p r o n o m b r e s u t i l i z a d o s en la pregunta s o n l o s m i s m o s que s e u s a n para saber s i algo e s u n C.D.: Q U E y p r e p + Q U I E N ; la nica dife1 7

rencia radica en que, m i e n t r a s con el C . D . la p r e p o s i c i n s i e m p r e e s A y s l o e s obligatoria con complemento de p e r s o n a , con e l C.R.P. pueden darse varias p r e p o s i c i o n e s , que s o n e x i g i d a s tanto con el c o m p l e m e n t o de persona como con el de cosa. E l C.D. y el C.R.P., ante el " c r i t e r i o de la pregunta", f u n c i o n a n de m o d o s i m i l a r , con la salvedad de que e l C.D. de cosa n o presenta p r e p o s i c i n ante el p r o n o m b r e interrogativo. P o d e m o s decir que l o s i g n i f i c a t i v o de esta prueba es el hecho de preguntar p o r u n p r o n o m b r e -independientemente de la p r e p o s i c i n frente a la pregunta p o r u n adverbio, p r o p i a de l o s C.C.: Veo a Hablo Hablo Hablo Manuel - A quin ves? de eso - De qu hablas? de noche - Cundo hablas? en Madrid - Dnde hablas?

17. Esta prueba es utilizada por Bosque (1983), Porto Dapena (1987), Herbst (1984), entre otros.

1035
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

S i la pregunta p o r u n p r o n o m b r e i m p l i c a u n a relacin t r a n s i t i v a , e s evidente que tambin en el caso de l o s C . R . P . p o d e m o s hablar de transitividad. Las pruebas clsicas de la t r a n s i t i v i d a d n o parecen, p u e s , s e r d e f i n i tivas a la hora de diferenciar e l C . D . del C.R.P.. E s evidente que e l comp o r t a m i e n t o n o es s i e m p r e el m i s m o p e r o e x i s t e n casos e n l o s que a m b o s t i p o s de complemento r e s p o n d e n igual a estas pruebas; con esto p o d e m o s ratificar que e n l o s d o s casos estamos ante u n a relacin transitiva . E x i s t e n o t r o s c r i t e r i o s , c o m o el o r d e n de palabras o la obligatoriedad, que caracterizan a l o s C . D . frente a l o s C.C.. E n estas p r u e b a s e l f u n c i o n a m i e n t o de C . D . y C . R . P . e s idntico. E n cuanto al
18

orden de

palabras, tanto el

C.D.

como el C . R . P . tienden a i r inmediatamente p o s -

p u e s t o s al v e r b o , aunque s e admiten e l e m e n t o s intercalados. A l m i s m o

tiempo, ambos complementos s o n o b l i g a t o r i o s y nucleares-, n o se


p u e d e n e l i m i n a r s i n cambiar e l significado o crear u n a oracin agramatical y estn r e g i d o s p o r e l v e r b o . O b s e r v a m o s , p u e s , que la s i m i l i t u d entre C . D . y C.R.P. n o e s s l o semntica s i n o tambin sintctica.

I I . B . D I F E R E N C I A S E N T R E EL C . R . P . Y EL C.C.

La p r i n c i p a l diferencia entre e s t o s d o s t i p o s de c o m p l e m e n t o es que el C.R.P. o s u p l e m e n t o est regido p o r el v e r b o y e s u n c o m p l e m e n t o nuclear frente al C . C , que es marginal; p e r o e x i s t e n otras diferencias que tambin es necesario mencionar.

1. E n u n p r i n c i p i o s e habl de la i n c o m p a t i b i l i d a d d e l s u p l e m e n t o c o n e l i m p l e m e n t o como una caracterstica diferenciadora.


S o b r e este p u n t o ya h e m o s tratado y creemos que ha quedado d e m o s trado que este c r i t e r i o n o sera v l i d o para diferenciar l o s C.R.P. de l o s C . C , dado que ambos f u n c i o n a n del m i s m o m o d o . 2 . T a m b i n n o s h e m o s r e f e r i d o a la R E C C I N , c r i t e r i o -ste s - bsico para la diferenciacin entre C.R.P. y C . C . L o s v e r b o s pueden regir, seleccionar, u n a serie de c o m p l e m e n t o s m i e n t r a s que o t r o s aparecen e n la oracin m e n o s ligados al ncleo.

18. Para el estudio de la existencia de transitividad preposicional en espaol, vase Serradilla (1994 y 1997).

1036

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

La reccin es evidente en l o s C.R.P. y ser, precisamente, esta caracterstica la que l o s diferencie, pese a s u identidad f o r m a l , de l o s C.C.. E n este p u n t o n o parece e x i s t i r desacuerdo entre l o s diferentes autores, ya que la relacin que estos c o m p l e m e n t o s m a n t i e n e n con s u v e r b o es m u c h o ms estrecha que la que tienen l o s C.C.. E s t e c r i t e r i o , el m e n o s controvertido, e s , al m i s m o t i e m p o , el criter i o fundamental que s i r v e para d e f i n i r el C.R.P.. T o d o s l o s dems estn relacionados con l y , e n cierto m o d o , derivan de ste.

3.

L A DESEMANTIZACIN PREPOSICIONAL

n t i m a m e n t e ligada al tema de la reccin est la desemantizacin p r e p o s i c i o n a l . L a s p r e p o s i c i o n e s que aparecen e n l o s C.R.P. h a n p e r d i do, o estn en e l p r o c e s o , s u contenido s i g n i f i c a t i v o y f u n c i o n a n como m e r o s e l e m e n t o s de enlace entre e l v e r b o y s u c o m p l e m e n t o ; estn vacas y n o aportan n i n g n significado independiente a la oracin. P o r el contrario, Madrid, las p r e p o s i c i o n e s que por la noche, aparecen en l o s C.C. (estudio en salgo etc.) traen consigo u n a i n f o r m a c i n de f i n a 19

lidad, causa, t i e m p o , lugar, etc. E s t e vaciamiento de significado ser, p u e s , u n a de las notas caractersticas del C.R.P. frente al C . C . N o s parece u n c r i t e r i o d e f i n i t i v o y, prcticamente, todos l o s autores analizados coinciden e n esta p o s i c i n .

4.

M E N O R RIQUEZA PREPOSICIONAL

E n l o s C.R.P. aparece u n m e n o r n m e r o de p r e p o s i c i o n e s que e n l o s C . C . N o todas las p r e p o s i c i o n e s t i e n e n la m i s m a facilidad para descargarse de s u significado y, p o r esta m i s m a r a z n , e l n m e r o de p r e p o s i ciones que aparecen con estos c o m p l e m e n t o s n o es elevado. Cano habla de A , D E , E N y C O N ; en el espaol medieval C O N aparece en m u y pocas ocasiones pero s l o hacen, a veces, P O R y S O B R E . La n m i n a

19. Gonzlez y Veleiro (1991- 425) sealan: "la frase preposicional con p o r introduce una causa, como construccin independiente mantendr e s e valor: "porque sobra comida" ser interpretada siempre como una frase causal. De introduce tambin una causa (...). Fuera de contexto, "de que hayas venido" no indica causa ni puede recibir ninguna otra interpretacin semntica. (..) Esta e s una indicacin clara d e que nos encontramos ante una partcula vaca de significado, ante un mero ndice de reccin verbal."

1037

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

queda reducida a estas pocas preposiciones; por el contrario, los C.C. admiten e n su estructura todas las preposiciones. Este criterio nos parece muy vlido, aunque n o sirve para diferenciar un caso concreto. Ante ejemplos como hablar de algo y hablar de da, este criterio, obviamente, n o soluciona nada ya q u e ha de ser utilizado desde un punto de vista ms global y unido a otros criterios particulares.

5.

C O N M U T A C I N D E LA P R E P O S I C I N

Este criterio est directamente relacionado con la desemantizacin y la pobreza del paradigma preposicional de los C.R.P.. Se ha considerado que en estos complementos la preposicin no p u e d e ser conmutada por otra como ocurre en los C.C. Efectivamente, existe una menor posibilidad de conmutacin pero esto n o se traduce en una imposibilidad absoluta. Desemantizacin y preposicin nica n o estn unidas, al menos en el espaol medieval; posteriormente, se dar una fijacin pero, en ningn momento, podemos considerar este criterio como vlido para diferenciar C.R.P. y C.C. Recurdense los casos de sinonimia entre fablar e n / d e ; fiar/en/de/por o p e n s a r e n / d e , entre otros. Csar Nicols (1979) apuntaba:
"Con determinados verbos (hablar, tratar) permite la c o n m u t a c i n f u n c i o n a l c o n sobre, aunque el e m p l e o de una u otra p r e p o s i c i n d e t e r m i na notables diferencias semnticas. Pero / d e q u e l / n o permite la c o n m u t a c i n de de p o r sobre n i a u n c o n los verbos indicados: c o n tratar se m o d i f i c a incluso el significado lxico del n c l e o segn hagamos uso de una p r e p o s i c i n o de otra: tratan sobre el analfabetismo / tratan de que vayas al cine con ellos, ( p . 171)

No coincidimos con este autor ya que nos es difcil percibir "notables diferencias semnticas" entre hablar de poltica y hablar sobre poltica o entre el libro trata de la vida y el libro trata sobre la vida. Al mismo tiempo, respecto a las completivas de C.R.P., n o pensamos que sea imposible sustituir hablar de que por hablar sobre que. En cuanto
20. De hecho, contamos, incluso, con ejemplos medievales de fablar s o b r e : fu a Constantinopla por fablar con el Emperador sobre que les vendan las cosas que haban menester, mas caras que solian. (Conq. p. 2 0 )

1038
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

a tratar,

las d i f e r e n c i a s s e r n m s i m p o r t a n t e s y a q u e e l s i g n i f i c a d o d e de y n o tratar + CD, tratar SOBRE, etc.

' i n t e n t a r ' s l o l o p r e s e n t a tratar es t a j a n t e .

R o j o , a l h a b l a r d e la escasa c o n m u t a b i l i d a d d e las p r e p o s i c i o n e s n o

"el q u e el v e r b o rija la p r e p o s i c i n n o debe ser t o m a d o e n u n sentido excesivamente riguroso. La existencia de posibilidades c o m o hablar de / sobre/acerca de/en torno a algo n o p u e d e hacernos dudar. Se trata de preposiciones o locuciones preposicionales m u y p r x i m a s entre s. Ntese q u e , e n c a m b i o , estas posibilidades de alternancia n o se d a n entre las preposiciones q u e hemos considerado ms tpicas de los s u p l e m e n tos: pensar en / *a / *de algo. T a m p o c o todos los verbos a d m i t e n variac i n e n la p r e p o s i c i n o l o c u c i n p r e p o s i c i o n a l : al l a d o de casos c o m o el de hablar existen acusar a alguien de algo ("sobre algo / *acerca de algo), referirse a algo (*sobre algo)." ( p . 164) L o q u e este a u t o r s e a l a es v l i d o p a r a e l e s p a o l a c t u a l p e r o , c o m o y a h e m o s a p u n t a d o , e n e l e s p a o l m e d i e v a l las a l t e r n a n c i a s s o n m s f r e c u e n t e s y , p r e c i s a m e n t e , c o n e l v e r b o p e n s a r l o c a l i z a m o s las e s t r u c t u ras q u e m e n c i o n a R o j o c o m o i n v i a b l e s : p o r el val de A r b u x u e l o pienssan a deprunar. (Cid, 1493) pero n o n les d i x o n i n g u n a cosa de l o q u e l ava pensado Luc. p. 153) et e n pensar o m n e en (la) vondat de Dios et en amarle.. p. 272)

de fazer.

(C.

(Lib. Est. I I ,

P o d e m o s c o n c l u i r q u e este c r i t e r i o n o p u e d e ser c o n s i d e r a d o s i e m p r e d e f i n i t i v o e n la d i s t i n c i n d e C.R.P. y C.C. y a q u e e n e s p a o l m e d i e v a l las p r e p o s i c i o n e s , e n g r a n m e d i d a , d e b i d o a s u d e s e m a n t i z a c i n a l t e r n a b a n f r e c u e n t e m e n t e s i n c a m b i o s s i g n i f i c a t i v o s . La f i j a c i n d e l e s p a o l a c t u a l n o es t a m p o c o a b s o l u t a y , c o m o s e a l a R o j o , e n t r e p r e p o s i c i o n e s p r x i m a s p e r s i s t e a n la a l t e r n a n c i a .

6.

EL ORDEN DE PALABRAS Y LA MOVILIDAD El C D . y e l C.R.P. t i e n d e n a i r i n m e d i a t a m e n t e p o s p u e s t o s a l v e r b o ;

e s t o n o es, s i n e m b a r g o , u n a r e g l a f i j a y a q u e , e n o c a s i o n e s , p u e d e n a p a recer antepuestos al n o m b r e : Sabet certeramiei"; re en esto non dubdedes, (S. Mili. 403a)

1039 CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M ' SERRAIHUA CASTAO

qitefifo Antiocbo en ella entender (Apol. 6c) ('enamorarse') non e/ el orne cnerdo // que por e/le mundo fia (Alex. 1810c!) (ms.P: "fiar en") e orden vna ley que sobre esto habla, (Contrib. 1495, p. 88-9) o, incluso, con elementos intercalados entre verbo y complemento: It e preguntat firma mientre del nimio (Evan. S. Mateo II, 8) desta materia non se deven las personas mucho curar nin disputar(Corb. p. 248) agora diremos, si DOS plaz, de los reies d'Aragn. (Lih. t'f>. p. 37) ca non catana poco nin mucho por el pro de la tierra. (P.C.G. II, p. 333, 586) No se puede hablar, as, de una falta de movilidad absoluta. Existe movilidad pero sta no es equiparable a la de los C.C. y constituye, por tanto, un criterio para la diferenciacin. El C.C. no se presenta habtualmentc inmediatamente pospuesto al verbo y su movilidad es mucho mayor. As, el criterio de la movilidad de los complementos ser tambin bsico. Los C.D. y los C.R.P. se mueven con mayor dificultad que los C.C, que pueden aparecer en muy diversas posiciones dentro de la oracin, aunque, obviamente, haya C.C. con menos movilidad que otros. Fl criterio del orden de palabras y de la movilidad e.s uno de los ms utilizados para diferenciar el C.R.P. del C.C. Alarcos alude a l y Rojo (1990: 157) lo recoge en el cuadro en el que compara ambos tipos de complemento. La libertad posiciomil ser, pues, una de las caractersticas del C.C no compartida por el C.R.P.. Por s sola no e.s suficiente pero s lo es en compaa del resto de los criterios citados.

7.

MARGINALIDAD Y OBLIGATORIEDAD

Otro criterio que sirve para distinguir el complemento regido del circunstancial es que el primero est ms unido al verbo. El C.D. y el C.R.P. se definen como elementos que no pueden ser eliminados de la oracin sin que sta sea agnimatical o cambie su significado. Si observamos los siguientes ejemplos podremos ver cmo el significado de las estructuras de la segunda columna es diferente al de las de la primera: Pienso en ti - Pienso Hablo ci ti - Hablo Veo IUS ojos - Veo
i'roiTi'Jto ii" - "j-ronit-r.

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

Kl. COMPLEMENTO 1)F R-G1MEN PREPOSICIONAL CKITKRIOS PARA Si; IllFiNTIFICAClN

Esta es una de las caractersticas fundamentales para diferenciar estos complementos de los C.C., que son marginales, aunque el grado de marginalidad de cada C.C., no obstante, depender en muchos casos del contexto. Parece evidente que existe una importante diferencia con respecto al grado de marginalidad entre C.R.P. y C.C. pero se han planteado algunas dudas en torno a si la "no marginalidad" implica obligatoriedad. Rojo (1990} se percata de que el test de la eliminacin no siempre es viido y esto le llevar a considerar que marginalidad y posibilidad de eliminacin no son conceptos equivalentes y a postular que 'todo elemento marginal es eliminuble y todo el que no pueda ser eliminado es central, pero eso no significa que lodo elemento eliminable sea marginal." Ip. 161) ya cjue existen verbos, como leer, que prescinden con gran facilidad de sus complementos. En este sentido ya habl Bosque (1983: 154-55) cuando dijo que tambin algunos suplementos, como el resto de los complementos nucleares, eran ms fcilmente eliminables que otros, mientras que algunos aditamentos no podan eliminarse sin alterar el significado de la oracin. Para Porto Dapena (1987: 131) el criterio de la. marginalidad es bsico y considera que existe una jerarqua sintctica. El C.C. sera un elemento exterior al ncleo y, por tanto, marginal, mientras que el C.K.P., al ir regido, no podra serlo. Estamos de acuerdo con estos autores pero pensamos que, normalmente y pese a la inteligente observacin de Rojo, los elementos que se suelen eliminar son los marginales y si a este criterio unimos otros como el de la referencia pronominal, la desemantizacin preposicional, la libertad poscional, etc., la tarea de conocer si estamos ante un C.R.P. o un C.C. se facilitar enormemente.
8. Rl'Pl/KENCIA PRONOMINAL O ADVERBIAL

Al comparar con el C.D. ya sealamos que lo habitual es que el C.R.P. al ser eliminado deje una referencia pronominal -prep + pron. tnico- y que el C.C. deje un ad\ erbio; esto ltimo no ocurre siempre en espaol ya que no existen adverbios para todos los tipos de complemento circunstancial. As. en casos como lo compr para ella, el complemento para ella no ser;* susliluible por un adverbio, como tampoco 1041

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

l o es porque ba^.

me

interesaba

en la oracin lo compr

porque

me

interesa-

A l m i s m o t i e m p o habra c o m p l e m e n t o s , supuestamente C.R.P., s u s t i t u i b l e s p o r adverbios: reside tucin slo se observar en en Vigo - reside verbos de all. D e t o d o s m o d o s , quemovimiento y locativos. r e m o s destacar que s o n m u y pocos l o s casos d u d o s o s ya que esta s u s t i P o d r a m o s , p u e s , c o n c l u i r que, p o r regla general -salvando la excepcin de ciertos c o m p l e m e n t o s locativos- l o s C.R.P. n o se s u s t i t u y e n p o r adverb i o s , frente a l o s C . C , que s l o hacen cuando en el paradigma de l o s adverbios espaoles e x i s t e alguno equivalente. N o obstante, reconocem o s que e x i s t e n dudas r a z o n a b l e s para cuestionar este c r i t e r i o en el caso de u n o s c o m p l e m e n t o s concretos.

9.

CONMUTACIN POR O

Otra diferencia entre a m b o s c o m p l e m e n t o s es que servar estudio. s u p r e p o s i c i n : volver maana - volver, estudio

l o s circunstanen Madrid -

ciales p u e d e n e l i m i n a r s e s i n dejar n i n g u n a referencia, es decir, s i n conL o s C . R . P . , por el c o n t r a r i o , dejan, obligatoriamente, u n r e f e r e n -

te p r e p o s i c i o n a l : h a b l o de Mara = h a b l o de ella * h a b l o pienso e n Mara = pienso e n ella pienso Csar N i c o l s ( 1 9 7 9 ) , A l a r c o s ( 1 9 9 0 ) , B o s q u e ( 1 9 8 3 ) , ( 1 9 8 6 ) , etc u t i l i z a n este c r i t e r i o que puede r e s u l t a r m u y til. c o n s i d e r a m o s que, H.Martnez

unido a otros,

10.

RECCIN MODAL

Y a en 1 9 2 2 , T a r r s e a l que s i c i o n a l e s una

determinados verbos, principalmente

l o s de agradecimiento, ejercan s o b r e s u s frases complementarias p r e p o reccin modal. S i stas iban en s u b j u n t i v o , e s t a r a m o s

21. Rojo (1990) apunta esta realidad del espaol. Tambin Alarcos (1990) se pronuncia en el mismo sentido, citando ejemplos como habl largo y tendido con el profesor (= habl con l) (p. 217). No existen adverbios para las nociones de "compaa", "instrumento", "causa" o "finalidad".

1042

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL C O M P L E M E N T O D E R G I M E N P R E P O S I C I O N A L : CRITERIOS PARA SU I D E N T I F I C A C I N

a n t e C.R.P., m i e n t r a s q u e c o n e l v e r b o e n i n d i c a t i v o n o s e r a n c o m p l e m e n t o s r e g i d o s s i n o C.C. d e c a u s a . Este c r i t e r i o es r e t o m a d o p o r G o n z l e z y V e l e i r o ( 1 9 9 1 ) , q u i e n e s s e a l a n q u e la r e c c i n m o d a l es u n a p r u e b a m s d e l c a r c t e r n u c l e a r d e l o s C.R.P. y d e s u v i n c u l a c i n c o n e l v e r b o y c i t a n e j e m p l o s q u e i l u s t r a n esta s i t u a c i n : "Se alegr de q u e vinieras. *Se alegr de q u e viniste. *Se alegr p o r q u e vinieras. Se alegr p o r q u e viniste. Se extra de q u e n o l o saludaran / * s a l u d a r o n Se extrao p o r q u e n o lo saludaron /"saludaran." ( p . 426) O b v i a m e n t e , la r e c c i n m o d a l i m p l i c a u n a m a y o r c e r c a n a a l v e r b o pero n o l o p o d e m o s considerar c o m o u n criterio definitivo ya q u e s o n m u c h o s l o s e j e m p l o s e n q u e e l v e r b o d e la s u b o r d i n a d a r e g i d a p r e s e n t a i n d i c a t i v o . P r o p o n e m o s , a c o n t i n u a c i n a l g u n o s p a r a i l u s t r a r la s i t u a c i n : e testiguan que fue ass, (Gen. Est., Gen. I I , X I I I , p. 57) Cata n o confes que tu amigo te de tener secreto.(Celes. X V I I ) ficol' creyer que n o n era ctpada. (Apol. 8 d ) ..entro que cuydan que.s faze de t o d o e n todo.. (Lbr. Conpl. p. 120, 100a)

y t a m b i n hay subordinadas adverbiales e n subjuntivo: Te l l a m o para q u e vengas N o d i g o eso p o r q u e cantes mal P a r e c e q u e s l o e n e l c a s o d e d e t e r m i n a d o s v e r b o s , q u e a d m i t e n las d o s p o s i b i l i d a d e s c o n s t r u c t i v a s la r e c c i n m o d a l p u e d e ser, a u n q u e n o siempre, significativa: Solo vos gradescere, Que p o r vuestro me miredes (Santill. p. 422 a p u d Tarr) m a n d o u n dia dar p r e g n (..) q u e fuesen (..) et q u e l gradeciessen de que no los mandara matar (P.C.G., I, p. 180, 307) connosce a Dios el (ye)rro q u e feziste contra el et gradegela de que te dexa c o n tanto (P.C.G. I I , p. 658, 1006, nota) N o s p a r e c e u n c r i t e r i o niLiy i n t e r e s a n t e p e r o p o c o p r o d u c t i v o y a q u e funciona c o n u n n m e r o m n i m o de construcciones.

1043
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

11.

SUSTITUCIN P O R -HACERLO"

S i u n v e r b o y s u complemento entonces, este complemento durante


22

s o n sustituibles

por

"hacer(lo)", de ti

ir regido p o r el v e r b o . E s t e c r i t e r i o s i r v e durante la reunin. S o n m u c h o s l o s autono

para diferenciar l o s C.D. y l o s C.R.P. de l o s circunstanciales: hablo la reunin - lo hago

r e s que r e c u r r e n a esta prueba para diferenciar ambos t i p o s de complem e n t o ; pero ante este c r i t e r i o s e plantea u n problema, y es que todos l o s v e r b o s que n o i m p l i q u e n accin: Pienso e n t i - ? Lo h a g o Me arrepiento de h a b e r l o h e c h o - ? L o hago G o n z l e z y V e l e i r o ( 1 9 9 1 : 4 2 1 ) , que consideran este procedimiento m u y t i l , o p i n a n , precisamente, que n o est carente de dificultades ya que " s l o s e aplica con naturalidad en v e r b o s activos.". P o r t o Dapena ( 1 9 8 7 : 1 3 3 ) seala tambin esta dificultad, al t i e m p o que aade que e x i s te la p o s i b i l i d a d de que H A C E R L O pueda s u s t i t u i r , i n c l u s o , a C . C : vo leyendo en el jardn - lo hizo. de este c r i t e r i o y afirma que "ser marginal t o d o e l e m e n t o oracional q u e p u e d a reaparecer al lado de la p r o f o r m a , y , naturalmente, nuclear e n caso contrario." ( p . 133) A s p u e s , n o es la s u s t i t u c i n p o r H A C E R L O l o que determina el carcter de u n complemento s i n o la i m p o s i b i l i d a d de s e r compatible con esta p r o f o r m a : pienso el jardn; coche !. E s t e c r i t e r i o p e r m i t i r saber qu elementos s o n nucleares, i n d e p e n dientemente de que puedan s e r e l i m i n a d o s . Esta prueba, que le parece a Rojo m u y significativa, parece f u n c i o n a r en e l e s p a o l actual con
2

parece s e r aplicable a l o s v e r b o s de " p e n s a m i e n t o " n i , en general, a

estu-

Ante esta s i t u a c i n hace una r e v i s i n

en ti - *lo hago esta maana

en ti; ley -lo hice

en el jardn esta maana

- lo hizo - *lo hice

en el

lav

el coche

22. Precursores en el uso de este criterio son Happ (1978), Somers (1984), Hernanz y Brucart (1987), etc. 23. Los tres ltimos ejemplos pertenecen al "curso" de Pono Dapena (17-19). Gonzlez y Veleiro presentan datos c o m o los siguientes: Algrate, hazlo por tus hijos 'Algrate, hazlo de tus hijos. La gramaticalidad del primero frente al segundo demostrara que en el primer caso estamos ante un complemento marginal y en el segundo ante uno nuclear.

1044
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

m u c h o s v e r b o s . E n consecuencia, n o s parece u n c r i t e r i o t i l con la s a l vedad de que e s de d i f c i l aplicacin "accin". con v e r b o s que n o sean de

12. SUSTITUCIN P O R U N BLOQUE NICO

P o r t o Dapena ( 1 9 8 7 ) enuncia u n n u e v o c r i t e r i o ; ste v i e n e a decir que s i u n C E ) , o p r e p o s i c i o n a l puede s e r s u s t i t u i d o con e l ncleo v e r bal p o r u n a nica f o r m a verbal es p o r q u e est directamente regido. L o s e j e m p l o s que p r o p o n e s o n l o s que n o s o t r o s h e m o s d e n o m i n a d o f o r m a s analticas: hacer preguntas = preguntar prestar atencin = atender E n estos casos est claro que el n o m b r e est directamente u n i d o al v e r b o pero cuando cita e j e m p l o s de s u p l e m e n t o presenta casos en l o s que la p r e p o s i c i n tiene u n v a l o r evidente y n o es m e r o relacionante: pegar con la porra = aporrear. P e n s a m o s que P o r t o Dapena se equivoca en la aplicacin de este criterio; el hecho de que en e s p a o l e x i s t a n acciones que pueden e x p r e sarse de f o r m a analtica o sinttica n o debe l l e v a r n o s a error. N o s cuesta creer que e x i s t a t r a n s i t i v i d a d p r e p o s i c i o n a l , e s decir, que e s t e m o s ante C.R.P. e n encerraron a Manuel entre dos paredes p o r q u e s e pueda decir emparedaron a Manuel; o en arrasaron la ciudad con bombas porque e x i s t a bombardearon la ciudad o en mataron con un cuchillo porque t e n e m o s el v e r b o acuchillaron. N o s parece evidente, p u e s , que aqu n o estamos ante C.R.P. ya que la p r e p o s i c i n n o est regida p o r el v e r b o y del m i s m o m o d o que decimos matar con un cuchillo p o d e m o s decir matar a patadas / de miedo etc .
24

13- H o r t e n s i a M a r t n e z p r o p o n e d o s n u e v o s c r i t e r i o s para la d i f e r e n ciacin de C C y C.R.P.. E n p r i m e r lugar, habla de la p o s i b i l i d a d de l o s C C de i r y u x t a p u e s t o s , m i e n t r a s que e l r e s t o de l o s c o m p l e m e n t o s h a n de i r u n i d o s mediante la c o n j u n c i n y:

24. En el mismo sentido argumenta Alarcos (1990), cuando dice: "En algn otro caso de fusin lxica, c o m o el citado por Porto Dapena: Lo golpe con la porra (= Lo aporre), n o hay suplemento indirecto sino aditamento, por cuanto cabe interrogar Cmo lo golpe? y enfatizar Fue con la porra cmo lo golpe." (pp. 216-217)

1045
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

A N A M. SERRADII.LA CASTAO

c o m i e r o n y b e b i e r o n los nios y las nias solamente h a b l a r o n de poltica y sociedad

los viernes

en

Bilbao

E s t a e s , efectivamente, una diferencia importante ya que l o s C.R.P. n o parecen admitir la y u x t a p o s i c i n : pensar en Mara en su hijo . No obstante, l o s C.C. n o s i e m p r e presentan esta p o s i b i l i d a d :
25

Jugaron e n M a d r i d y e n Ceuta Lo c o m p r a r o n para Mara y para Juan Cuando l o s C.C. s o n del m i s m o t i p o e x i g e n tambin el n e x o . Parece ser, p u e s , que entre c o m p l e m e n t o s de la m i s m a categora s i e m p r e se hace necesario u n n e x o , a excepcin de l o s C.C. de diferente naturaleza. E s t e c r i t e r i o ser vlido e n el s e n t i d o de que s i d o s c o m p l e m e n t o s p r e p o s i c i o n a l e s - n o indicando ambos locacin, temporalidad, etc.- s e u n e n mediante el n e x o y s e r n C.R.P. y n o circunstanciales. S i n embargo, carece de validez en e l caso de que ambos c o m p l e m e n t o s vayan yuxtapuestos: habl de ti p o r la n o c h e pens e n ti e n Valladolid ya que en esta s i t u a c i n , al i r d o s C. P r e p . y u x t a p u e s t o s , s e podra pensar que ambos s o n circunstanciales, cuando esto n o e s , evidentemente, la realidad. N o s parece una aportacin interesante pero s l o ser t i l e n determinados casos. 14. O t r o de l o s c r i t e r i o s mencionados p o r esta autora es que m i e n t r a s e l aditamento de determinados v e r b o s locativos presenta conceptos fsic o s , el s u p l e m e n t o e x p r e s a conceptos abstractos. Para H . M a r t n e z desembocar en el norte es aditamento, m i e n t r a s que desembocar en la guerra sera s u p l e m e n t o . N o s o t r o s , e n este caso, o b s e r v a m o s una diferencia semntica pero n o p e n s a m o s que exista diferencia sintctica alguna. Se basa en que e n el caso de l o s s u p l e m e n t o s e x i s t e una relacin de s o l i d a r i d a d y la p r e p o s i c i n es una u n i d a d fija, frente a l o s C . C , e n l o s que n o s e da esta situacin: H u i r de (*desde, por, a travs) los peligros H u i r de (desde, por..) la crcel.

25. La yuxtaposicin entre un C.D. y un C.R.P. s ser posible: acusaron de robar, ya que estamos ante dos tipos diferentes de complemento.

a Mara

1046
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO DE RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

Este c r i t e r i o se b a s a , p u e s , e n u n a p r u e b a s e m n t i c a u n i d a a o t r a s i n t c t i c a . N o s o t r o s , i n t u i t i v a m e n t e , p e n s a m o s q u e la m e n o r m o v i l i d a d d e la p r e p o s i c i n e n e l p r i m e r e j e m p l o se d e b e a l a p r o p i a s e m n t i c a d e l a e s t r u c t u r a ; se p u e d e " h u i r a t r a v s d e l o s p e l i g r o s " o , i n c l u s o , " d e s d e l o s p e l i g r o s h a s t a o t r a s i t u a c i n " p e r o , e n este c a s o , l o n o r m a l es q u e p a r a e x p r e s a r u n a i d e a d e o r i g e n s l o p o d a m o s r e c u r r i r a l a p r e p o s i c i n de. O b v i a m e n t e , t a m b i n e l s i g n i f i c a d o d e l a o r a c i n hua por la crcel es m u y d i f e r e n t e a l d e hua de la crcel; p o r t a n t o , n o n o s p a r e c e q u e e l c a r c t e r a b s t r a c t o o f s i c o d e l c o m p l e m e n t o sea u n c r i t e r i o t i l p a r a d i f e r e n c i a r C.R.P. y C.C. y a q u e e n c o n t r a m o s , d e h e c h o , C.R.P. q u e i n d i c a n n o c i o n e s a b s t r a c t a s p e r o t a m b i n m u c h o s q u e e x p r e s a n n o c i o n e s fsicas.

15.

A L T E R N A N C I A C O N LA F U N C I N D E S U J E T O O D E C . D .

Porto D a p e n a ( 1 9 8 7 : 1 3 5 ) considera q u e la p o s i b i l i d a d d e alternar c o n u n s u j e t o o u n C . D . s l o se d a c o n e l C.R.P. y n o c o n e l C . C Hablaba e n espaol - Hablaba espaol Se cur d e la g r i p e - Cur la gripe. E n c u a n t o a la a l t e r n a n c i a c o n e l C . D . , sta est a m p l i a m e n t e d o c u mentada ya q u e muchos verbos p u e d e n construirse c o n C.D. o c o n C.R.P. s i n p r e s e n t a r d i f e r e n c i a s s i g n i f i c a t i v a s . S i n e m b a r g o , l a a l t e r n a n c i a c o n e l stijeto n o parece ser u n a p r u e b a t a n v l i d a . Y a sealamos q u e e n me alegro de que vivas - que vivas me alegra, p e s e a l a c e r c a n a s e m n t i c a , e s t a m o s a n t e d o s e s t r u c t u r a s s i n t c t i c a s d i s t i n t a s . A d e m s este a u t o r l l e v a m u y l e j o s l a a p l i c a c i n d e este c r i t e r i o y l l e g a a c o n s i d e r a r s u p l e m e n t o e l c o m p l e m e n t o con una bandera espaola q u e aparece e n cubrieron el fretro con una bandera espaola p o r q u e existe'la posibil i d a d d e d e c i r cubri el fretro una bandera espaola. E n este c a s o p e n s a m o s q u e e l c o m p l e m e n t o c o n C O N es u n c l a r o c i r c u n s t a n c i a l d e i n s trumento .
2 6

P o r t a n t o , d e este c r i t e r i o s l o c o n s i d e r a m o s a c e p t a b l e l a p a r t e q u e se r e f i e r e a l a a l t e r n a n c i a c o n e l C . D . . E n t o d o c a s o , se trata d e u n c r i -

2 6 . Porto ampla excesivamente la categora de suplemento y, como el mismo Alarcos advierte, n o podramos hablar, como l hace, de tres CRP en ella habl en ingls de m con el profesor. El hecho de que sea posible decir ella y el profesor hablaron lleva a Porto a postular aqu un nuevo suplemento. Obviamente, consideramos que en esta oracin slo existe un CRP, que es de m.

1047

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

t e r i o accesorio, que s l o tiene v a l i d e z conjugado con l o s o t r o s c r i t e r i o s citados.

III.

CONCLUSIONES

E n este trabajo h e m o s q u e r i d o p r o f u n d i z a r e n u n tipo de complem e n t o s , a l o s que h e m o s denominado c o m p l e m e n t o s de r g i m e n prep o s i c i o n a l -por s e r r e g i d o s y presentar estructura p r e p o s i c i o n a l - y que s o n m u y p r x i m o s -aunque n o idnticos- a l o s C.D. H e m o s analizado l a s p o s i c i o n e s de d i v e r s o s autores, desde l o s e s t u d i o s m s clsicos hasta l o s ms recientes, y h e m o s intentado aportar tambin n u e s t r o granito de arena para aclarar este concepto. T a m b i n h e m o s observado las relaciones entre C.R.P. y C.D. y h e m o s establecido una l i s t a de criterios sintcticos que n o s p e r m i t e n afirmar la existencia de estos C.R.P. frente a l o s C . C , con l o s cuales s l o tien e n e n c o m n el aspecto f o r m a l ya que, en cuanto a s i n t a x i s y s e m n tica s e refiere, l a s diferencias s o n m u y i m p o r t a n t e s , al s e r l o s C.R.P. elem e n t o s nucleares que participan, como h e m o s demostrado, e n c o n s trucciones transitivas p r e p o s i c i o n a l e s . D e todos estos c r i t e r i o s , h e m o s e l i m i n a d o a l g u n o s que n o n o s parecen t i l e s para establecer diferencias: la incompatibilidad con el C.D., la e x p r e s i n de conceptos abstractos o f s i c o s o la alternancia con el s u j e to. D e l resto de l o s c r i t e r i o s e x p u e s t o s n o s parecen d e c i s i v o s p o r s m i s m o s la reccin -que i m p l i c a elementos nucleares frente a marginales- y la desemantizacin p r e p o s i c i o n a l . L o s dems tienen v a l o r e n combinac i n con o t r o s c r i t e r i o s ya que, m i e n t r a s que e n u n o s casos s o n claramente v l i d o s , en o t r o s n o s o n totalmente d e c i s i v o s y pueden dejar paso a la c o n f u s i n : conmutacin p o r cero, o r d e n de palabras, etc. Adems h e m o s de destacar que a l g u n o s c r i t e r i o s s l o s o n v l i d o s v i s t o s desde una globalidad pero n o r e s u e l v e n u n caso concreto, como, p o r e j e m p l o , la pobreza del paradigma p r e p o s i c i o n a l . Creemos que, la gran novedad que plantea este e s t u d i o es la de agrupar todos l o s c r i t e r i o s que se encontraban d i s p e r s o s e n las obras de l o s d i v e r s o s investigadores y facilitar as al estudiante una l i s t a de " p r u e bas" que le permita identificar la presencia de u n C.R.P. en una oracin. Pese a l a s dificultades que plantean a l g u n o s de estos c r i t e r i o s , la combinacin de todos e l l o s n o s p e r m i t i r saber s i u n sintagma p r e p o s i c i o n a l est regido p o r el v e r b o , es decir, s i es u n C.R.P. o s i , p o r el contrario, es u n C.C. y, por tanto, marginal.

1048
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO D E RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU IDENTIFICACIN

REFERENCIAS

BIBLIOGRFICAS

ALARCOS LLORACH, E m i l i o (1970): Estudios de Gramtica M a d r i d : Gredos, (1978, 2- ed. aumentada).

Funcional

del

Espaol,

(1990): "La N o c i n de suplemento", Homenaje a Francisco Mars (pp.209221), Barcelona: U n i v e r s i d a d . BARRA JOVER, M a r i o (1996): "Transitivit et spcification p r p o s i t i o n n e l l e " , les Cahiers Forell, (Universit de Poitiers), n 7, p p . 95-132. B O S Q U E , Ignacio (1983): "Dos notas sobre el c o n c e p t o de s u p l e m e n t o " , DicenQ

da, p p . 147-156. C A N O AGUILAR, Rafael (1981): Estructuras sintcticas transitivas en el espaol actual, M a d r i d : Gredos. (1977-78): "Cambios e n la c o n s t r u c c i n de los verbos e n castellano m e d i e val", Archivum, X V I I - X V I I I , p p . 335-379. D E M O N T E BARRETO, Violeta (1991): Detrs de la palabra. del espaol, M a d r i d : Alianza Universidad. Estudios de gramtica

GARCA GARCA, Serafina (1990): Los transpositores oracionales en la obra histrica alfons (Estudio de Sintaxis Funcional), O v i e d o : U n i v e r s i d a d , D p t o . de Filologa Espaola. GONZLEZ GARCA, Luis y VELEIRO, A n a (1991): "Construcciones p r o n o m i n a l e s y s u p l e m e n t o ( A p r o p s i t o de las "construcciones reversibles")", Verba, X V I I I , p p . 411-429. GUTIRREZ A R A U S , M Luz (1978): Estructuras sintcticas del espaol actual, M a d r i d : SGEL.
a

(1987): "Sobre la transitividad p r e p o s i c i o n a l e n espaol", Verba,

XIV, p p .

367-381. GUILLEN SUTIL, Rosario (1990): " M d u l o s de f u n c i o n a m i e n t o sintctico l e x e m t i c o de los verbos creer y pensar", Verba, X V I I , p p . 211-227. H E R N N D E Z A L O N S O , Csar (1970): Sintaxis Espaola, Valladolid, (1982, 5 ed.). (1985): "El Sintagma Verbal en espaol: la F u n c i n SN2", Homenaje a Manuel Alvar, I I , p p . 2 6 1 - 2 7 2 . JIMNEZ JULIA, Toms (1991): "Sobre Neutralizacin y funciones sintcticas", Verba, X V I I I , p p . 129-164. K A N Y , Charles E. (1969): Sintaxis Hispanoamericana, M a d r i d : Gredos. L O P E BLANCH, Juan M a n u e l (1981): "Unidades sintcticas (Recapitulacin)", R.F.E., L X I , p p . 2 9 - 6 3 .
a

LPEZ RIVERA, Juan Jos (1993): "Anlisis de c o n s t m c c i o n e s c o n s u p l e m e n t o e n textos d e l castellano m e d i e v a l . Correspondencias sintctico-semnticas e n a b s o l u e r , d e f e n d e r , g u a r d a r , l i b r a r , s a l v a r , e s c u s a r , e s t o r c e r " , Actas do XIX Congreso Internacional de Lingstica e Filoloxa Romnicas, Universidad de Santiago de Compostela, 1989; La Corua, p p . 591-603. LPEZ SNCHEZ, M Dolores, L O S A D A ALDREY, M C a r m e n (1993); "El c o m p l e m e n t o c o n p r e p o s i c i n y los verbos de "decir" e n el Libro de Buen Amof,
a a

1049

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

ANA M. SERRADILLA CASTAO

Actas do XIX Congreso Internacional de Lingstica e Filoloxa Romnicas, U n i v e r s i d a d de Santiago de Compostela, 1989; La Corua, p p . 6 0 5 - 6 2 1 . LORENZO GARCA, M Esther (1993): "Anlisis de construcciones c o n s u p l e m e n t o en textos d e l castellano medieval. Sobre "aver m i e d o dell" y c o n s t r u c c i o nes similares e n La Primera Crnica General', Actas do XIX Congreso Internacional de Lingstica e Filoloxa Romnicas, U n i v e r s i d a d de Santiag o de Compostela, 1989; La Corua, p p . 623-30. MARTNEZ GARCA, Hortensia (1986): El Suplemento en espaol, M a d r i d : Gredos. (1987-1988): "Sobre la r e c c i n y el r g i m e n preposicional", ARCHIVUM, X X X V I - X X X V I I , p p . 75-87. MILLN CHVETE, A l b e r t o (1988): "Suplemento y Dequesmo: p r o y e c c i n didctica", Cauce, I I , p p . 137-190. ( 1 9 9 D : Estudios de Didctica de Lengua Espaola para universitarios, Sevilla: Universidad. MORERA, Marcial (1988): Estructura semntica del sistema preposicional del espaol moderno y sus campos de uso, Fuerteventura: Servicio de publicaciones del Excmo. Cabildo Insular. (1989): Sintaxis Lingstica vs. Sintaxis Lgica. (La complementacin sustantiva del verbo espaol), Sta. Cruz de Tenerife: Industria Grfica Canaria S.A.L.. NICOLS, Csar (1979): "Subordinadas sustantivas e n f u n c i n de s u p l e m e n t o : u n a primera a p r o x i m a c i n al p r o b l e m a " , Anuario de Estudios Filolgicos de la Universidad de Extremadura, I I , p p . 161-189. PREZ, M- Rosa (1989): "Consideraciones acerca de los c o m p l e m e n t o s adverbiales", Verba, X V I , p p . 469-479. P I N O , Laura (1992): "Critres p o u r la classification de certains c o m p l m e n t s p r positionnels e n franais", Verba, XIX, p p . 443-449. P O R T O DAPENA, J.A. (1987): "Notas sobre el Suplemento. Notas al h i l o de una p u b l i c a c i n reciente", Thsaurus, X L I I , p p . 122-136. ROCA P O N S , J. ( i 9 6 0 ) : Introduccin a la Gramtica, Barcelona: Teide, (1980, 5 d.). ROEGIEST, Eugeen (1980): Les prpositions A et DE en espagnol contemporain (Valeurs contextuelles et signification gnrale), Gent ( U n i v ) . (1990): "La tipologa sintctica del objeto transitivo e n espaol", Verba, X V I I , p p . 239-248. ROJO, G u i l l e r m o (1990): "Sobre los c o m p l e m e n t o s adverbiales", Homenaje a Francisco Mars, p p . 153-171, Barcelona: Universidad. SERRADILLA CASTAO, A n a M- (1994): Contribucin al estudio del rgimen de los verbos de "entendimiento y lengua" en espaol medieval, Madrid: Universidad A u t n o m a (ed. e n microfichas). (1996): Diccionario sintctico del espaol medieval. Verbos de "entendimiento y lengua ", Madrid: Gredos. (1997): El rgimen de los verbos de "entendimiento y lengua" en espaol medieval, Madrid: Universidad Autnoma.
a

1050 CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

EL COMPLEMENTO D E RGIMEN PREPOSICIONAL: CRITERIOS PARA SU

IDENTIFICACIN

(1995): "Sobre las primeras apariciones de construcciones preposicionales ante Q U E c o m p l e t i v o en espaol medieval. Factores determinantes.", EPOS, X I , p p . 147-163. SPITZOVA, Eva (1974): "El r g i m e n y los c o m p l e m e n t o s de verbo", Etudes Romanes de Brno, V I I , p p . 45-57. TARR, Frederick Courtney ( l 9 2 2 ) : "Prepositional C o m p l e m e n t a r y Clauses i n Spanish w i t h special reference to the w o r k s o f Prez Galds", Revue Hispanique, L V I , p p . 1-264, (reimpr. 1965). TRUJILLO Ramn (1971): "Notas para u n estudio de las preposiciones espao' las", B1CQ X X V I , p p . 234-279.
s

VALLEJO, J . (1925): "Complementos y frases complementarias en espaol", R.F.E., X I I , cuad. 2 , p p . 117-132.

1051

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...

You might also like