PRZESTRZE WEKTOROWA (LINIOWA) Def.

1 (X, K, , ) :XXX :KXX X , K - ciao ( to dziaanie wewntrzne w zbiorze X) ( to dziaanie zewntrzne w zbiorze X)

Struktur (X, K, , ) nazywamy przestrzeni wektorow : 1) Struktura (X, ) jest grup abelow 2) x,y X K: (x y) = ( x) ( y) , K x X : ( ) x = ( x) 3) ( + ) x = ( x) ( x) 4) x X 1 x = x Elementy zbioru X nazywamy wektorami, a elementy ciaa K skalarami. Przyjmujemy umow: x - wektor X - przestrze wektorowa Przykad 1 ( R 3 , R , , ) Definiujemy dziaania: 3 R (x1, y1, z1) (x2, y2, z2) := (x1 + x2, y1 + y2, z1 + z2) R (x, y, z) := ( x, y, z) Sprawdzamy czy ( R 3, R , , ) jest przestrzeni wektorow. Czy ( R 3, ) jest grup abelow? [(x1, y1, z1) (x2, y2, z2)] (x3, y3, z3) = (x1 + x2, y1 + y2, z1 + z2) (x3, y3, z3) =(x1 + (x2 + x3), y1 + (y2+y3), z1 + (z2 +z3)) = (x1, y1, z1) [(x2, y2, z2) (x3, y3, z3)] wniosek: dziaanie jest czne Z przemiennoci dodawania wynika przemienno dziaania . Elementem neutralnym dziaania jest 0 =(0, 0, 0) Kady element (x, y, z) posiada element przeciwny rwny (-x, -y, -z) bo (x, y, z) (-x, -y, -z) = (0, 0, 0) (-x, -y, -z) (x, y, z) = (0, 0, 0) Wic struktura ( R 3,) jest grup abelow. Pozostae warunki atwo sprawdzi. Wniosek: ( R 3, R , , ) jest przestrzeni wektorow. Przyjmujemy umow: Zamiast piszemy +, a zamiast piszemy i przestrze wektorow zapisujemy: (X, K, +, )
Wykad dr Magdaleny Skowskiej strona 1 z 10 Cz 4 - Przestrze wektorowa

Def. 2 Element neutralny oznaczamy: 0

dziaania

nazywamy

wektorem

zerowym

Przykad 2 X F(X, R ) = {f: f: X R }

-- zb. odwzorowa

(F(X, R ), R , +, ) Definiujemy dziaania: + : F(X, R ) F(X, R ) F(X, R ) f, g F(X, R ) f + g = h : x X : (f + g)(x) = f(x) + g(x) = h(x)

f = g : xX ( f)(x) = f(x) W tym przypadku wektorami s odwzorowania. F(X, R ) 0 : x X 0 (x) = 0 (Wektorem zerowym jest odwzorowanie!)
atwo zauway, e spenione s odpowiednie warunki i struktura (F(X, R ), R , +, ) jest przestrzeni wektorow. Def. 3 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa U , U X Struktur (U, K, +, ) nazywamy podprzestrzeni wektorow przestrzeni X : 1) x, y U : (x + y) U 2) K x U : ( x) U Przykad 3 (R3, R, +, ) przestrze wektorowa (patrz: Przykad 1) a). U := {(x, y, z) R 3: x + y + z = 0} Sprawdzamy, czy (U, R , +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni R 3. U poniewa np. (1, 0, 1) U U x = (x1, y1, z1) x1 + y1 + z1 = 0 U y = (x2, y2, z2) x2 + y2 + z2 = 0 Pytamy, czy x + y U (pierwszy warunek podprzestrzeni) x + y = (x1 + x2, y1 + y2, z1 + z2) x1 + x2 + y1 + y2 + z1 +z2 = (x1 + y1 + z1) + (x2 + y2 + z2) = 0 + 0 Teraz pytamy, czy x U (drugi warunek podprzestrzeni) x = (x, y, z) = (x, y, z) x + y + z = (x + y +z) = 0 = 0
Wykad dr Magdaleny Skowskiej strona 2 z 10 Cz 4 - Przestrze wektorowa

Wniosek: poniewa spenione s obydwa powysze warunki to (U, R ,+, ) jest podprzestrzeni przestrzeni R 3 b). V := {(x, y, z) R 3 : x + y + z = 1} Sprawdzamy, czy struktura (V, R, +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni R3 . V poniewa np. (1, -1, 1) V V x = (x1, y1, z1) x1 + y1 + z1 = 1 V y = (x2, y2, z2) x2 + y2 + z2 = 1 Pytamy, czy x + y U (pierwszy warunek podprzestrzeni) x + y = (x1 + x2, y1 + y2, z1 + z2) x1+x2 + y1+y2 + z1+z2 = (x1 + y1 + z1) + (x2 + y2 + z2) = 1 + 1 = 2 1 Wniosek: Poniewa powyszy warunek nie jest speniony to (V, R, +, ) nie jest podprzestrzeni przestrzeni R 3 . Twierdzenie 1 Kada podprzestrze przestrzeni wektorowej jest przestrzeni wektorow. Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa, UUX (U, K, +, ) podprzestrze wektorowa przestrzeni X T: (U, K, +, ) przestrze wektorowa Wasnoci dziaa w przestrzeni wektorowej. 1) x X : x 0 = 0 2) K : 0 = 0 3) K x X : - ( x) = () x = ( x) 4) K x X : x = 0 = 0 x = 0 5) 0x, y X : x = y x = y 6) , Kx 0 : x = x = Twierdzenie 2 (Warunek konieczny i wystarczajcy na podprzestrze). Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa UUX T: (U, K, +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni X , Kx, y U : ( x + y) U Twierdzenie 3 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa
Wykad dr Magdaleny Skowskiej strona 3 z 10 Cz 4 - Przestrze wektorowa

UUX T: (U, K, +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni X 1, 2,..., n Kx1, x2,..., xn U : (1 x1 + 2 x2 + ... + n xn) U Def. 4 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa x1, x2,..., xn X 1, 2,..., n K x = 1 x1 + 2 x2 + ... + n xn Mwimy, e wektor x jest kombinacj liniow wektorw x1, x2,..., xn 1, 2,..., n - nazywamy wspczynnikami kombinacji liniowej. Def. 5 (X, K, +,) przestrze wektorowa x1, x2,..., xn X - wektory z przestrzeni X Wektory x1, x2,..., xn s liniowo zalene : 1 x1 + 2 x2 + ... + n xn = 0 i2 > 0
i =1 n

Def. 6 (X, K, +, ) przestrze wektorowa x1, x2,..., xn X Wektory x1, x2,..., xn s liniowo niezalene : nie s liniowo zalene (: 1 x1 + 2 x2 + ... + n xn = 0 1, 2,..., n = 0 ) Przykad 4 ( R 3, R , +, ) przestrze wektorowa a). u = (0,1,1) v = (1,0,0) w = (1,1,1) Sprawdzamy, czy wektory u, v, w s liniowo zalene/niezalene Pytamy kiedy u + v + w = 0 (0,1,1) + (1,0,0) + (1,1,1) = (0,0,0) (0,,) + (,0,0) + (,,) = (0,0,0) (+, +, +) = (0,0,0) Otrzymujemy ukad rwna: + = 0 + = 0 + = 0 Po prostych przeksztaceniach otrzymujemy: = -t t R = - t = t Czyli ,, : 0 v 0 v 0 : u + v + w = 0 Np. dla t=2
Wykad dr Magdaleny Skowskiej strona 4 z 10 Cz 4 - Przestrze wektorowa

 = -2 = - 2 = 2

Wniosek: Wektory u, v, w s liniowo zalene. b). u = (3,2,-1) v = (1,-2,1) w = (1,1,1) Pytamy kiedy u + v + w = 0 (3,2,-1) + (1,-2,1) + (1,1,1) = (0,0,0) (3++, 2-2+, -++) = (0,0,0) Otrzymujemy ukad rwna: - + + = 0 2 - 2 + = 0 3 + + = 0 Po prostych przeksztaceniach otrzymujemy: = 0 = 0 = 0 Wniosek: Wektory u, v, w s liniowo niezalene. Twierdzenie 4 Z: (X, K, + ,) przestrze wektorowa x1, x2,..., xn X - liniowo niezalene T: Jeeli wektor x jest kombinacj wektorw x1, x2,..., xn to wspczynniki tej kombinacji liniowej s wyznaczone jednoznacznie (z dokadnoci do kolejnoci) Czyli Jeeli: x = 1 x1 + 2 x2 + ... + n xn x = 1 x1 + 2 x2 + ... + n xn to: 1=12=2...n=n Twierdzenie 5 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa x1, x2,..., xn X T: Wektory x1, x2,..., xn s liniowo zalene przynajmniej jeden z nich jest kombinacj liniow pozostaych ( i : x i = 1x1 + ... + i-1x i-1 + i +1x i +1 + ... + n x n ). Wnioski: 1) Jeeli wektory s liniowo niezalene to aden z nich nie jest kombinacj liniow pozostaych, 2) Zesp wektorw: x1, x2,..., 0 ,..., xn jest liniowo zaleny.

Wykad dr Magdaleny Skowskiej

strona 5 z 10

Cz 4 - Przestrze wektorowa

Def. 7 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa AXA Liniow powok zbioru A nazywamy zbir: L inA : = {x X: 1 , 2 ,..., n K:x1 ,x 2 ,...,x n A: x = 1 x1 + 2 x2 + ... + n xn Czyli: L inA to zbir wszystkich kombinacji liniowych wektorw ze zbioru A. Twierdzenie 6 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa AAX T: ( L inA , K, +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni X (czyli dla siebie przestrzeni) Def. 8 Z: (X, K, +, ) AAX T: ( L inA , K, +, ) nazywamy przestrzeni generowan przez zbir A Def. 9 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa, A

Zbir A nazywamy baz przestrzeni wektorowej jeeli: 1) L inA = X (kady wektor z X daje si przedstawi jako kombinacja liniowa
wektorw z A)

2) x1 ,x 2 ,...,x n A wektory x1 ,x 2 ,..,x n s liniowo niezalene Przykad 5 Z: ( R 3, R , +, ) A = {u = (3,2,-1), v = (1,-2,1), w = (1,1,1)} Sprawdzamy, czy A jest baz przestrzeni R 3. Pytamy, czy L inA = R 3 R 3 (x, y, z) = (3, 2, -1) + (1, -2, 1) + (1, 1, 1) (3++, 2-2+, -++) = (x, y, z) Otrzymujemy ukad rwna: - + + = z 2 - 2 + = y 3 + + = x Po prostych przeksztaceniach otrzymujemy: = 1 x 1 z 4 4 1 = 1 x 1 y + 12 z 4 3 = 1 y + 2 z 3 3

Wykad dr Magdaleny Skowskiej

strona 6 z 10

Cz 4 - Przestrze wektorowa

1 Czyli: (x, y, z) = ( 1 x 1 z )(3, 2, -1) + ( 1 x 1 y + 12 z )(1, -2, 1) + 4 4 4 3

Wniosek: L inA = R 3 Liniow niezaleno wektorw u, v, w sprawdzilimy w przykadzie 4 b). Wniosek: A jest baz przestrzeni R 3. Uwaga Kady podzesp zespou wektorw liniowo niezalenych jest zespoem wektorw liniowo niezalenych (ale NIE NA ODWRT). Twierdzenie 7 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa T: Kada niezerowa (nie zoona tylko z 0 ) przestrze wektorowa posiada baz. Ponadto: Jeeli istnieje baza skoczona i x 1 , x 2 ,..., x n X stanowi baz X oraz y1 , y 2 ,..., y n te stanowi baz to n = k. Def. 10 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa Jeeli przestrze posiada baz zoon ze skoczonej liczby wektorw to mwimy, e przestrze jest skoczenie wymiarowa i ilo wektorw w bazie nazywamy wymiarem przestrzeni dim X = n Jeeli przestrze posiada baz z nieskoczon iloci wektorw to jest nieskoczenie wiele wymiarowa (dim X = +). Jeeli przestrze skada si tylko z wektora zerowego to przyjmujemy z definicji: dim{0}:=0 Def. 11 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa Reperem bazowym (krtko: baz) nazywamy baz, w ktrej ustalilimy kolejno wektorw. Def. 12 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa B = {e1 , e 2 ,..., e n } reper bazowy i wektor x X przedstawiamy jako x = 1e1 + 2 e2 + ... + n en to 1 , 2 ,..., n nazywamy wsprzdnymi wektora x w bazie B (wzgldem bazy B) i stosujemy zapis x=[1 , 2 ,..., n ]B Przykad 6 Z: ( R 3, R , +, ) A = (u = (3,2,-1), v = (1,-2,1), w = (1,1,1)) - baza R 3 Znale wsprzdne wektora (4, 4, 8) w bazie A.

( 1 y + 2 z )(1, 1, 1) 3 3

Wykad dr Magdaleny Skowskiej

strona 7 z 10

Cz 4 - Przestrze wektorowa

(4, 4, 8) = (3, 2, -1) + (1, -2, 1) + (1, 1, 1) Korzystajc z przykadu 5 mamy: = 1 x 1 z 4 4 1 1 1 = 4 x 3 y + 12 z = 1 y + 2 z 3 3 Czyli: (4,4,8) = -(3,2,-1) + 1 (1,2,1) + 20 (1,1,1) = [1, 1 , 20 ]B 3 3 3 3 Przykad 7 Przy zaoeniach z poprzedniego przykadu: znale wektor, ktrego wsprzdne w bazie A wynosz [1,-1,2]A. (x, y, z) = [1,-1,2]A = 1(3,2,-1) + (-1)(1,-2,1) + 2(1,1,1) = (4,6,0) Czyli: (x, y, z) = (4,6,0) Przykad 8 ( R 3, R , +, ) B = (e1 = (1,0,0), e 2 = (0,1,0), e 3 = (0,0,1)) Sprawdzamy, czy B jest baz przestrzeni R 3. Pytamy, czy wektory bazowe generuj ca przestrze R 3. (x, y, z) = (1,0,0) + (0,1,0) + (0,0,1) = (, , ) x = Wniosek: wektory z B generuj ca przestrze R 3. y = z = Pytamy, czy wektory e1 , e 2 , e 3 s liniowo niezalene.

Czyli: B jest baz przestrzeni R 3. Wsprzdne wektora w bazie B: (x, y, z) = [x, y, z]B baz tak nazywamy baz kanoniczn. Baza kanoniczna przestrzeni ( R n, R , +, ) ma posta: B = (e1 = (1,0,...,0), e2 = (0,1,0,...,0),..., en = (0,0,...,1)) Wnioski: Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa dim X = n a) kady zesp n+1 wektorw jest liniowo zaleny b) kady zesp n wektorw ktre generuj przestrze jest liniowo niezaleny

(1,0,0) + (0,1,0) + (0,0,1) = (0,0,0) (, , ) = (0,0,0) = 0 Wniosek: wektory z B s liniowo niezalene. = 0 = 0

Wykad dr Magdaleny Skowskiej

strona 8 z 10

Cz 4 - Przestrze wektorowa

c) kady zesp n wektorw liniowo niezalenych generuje przestrze Uwaga 1) Jeli znamy wymiar przestrzeni n to aby sprawdzi czy n wektorw jest baz przestrzeni wystarczy sprawdzi jeden z dwch warunkw na baz (albo liniow niezaleno, albo czy generuj ca przestrze). 2) Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa , dim X = n U X , U podprzestrze przestrzeni X To: n dim U dim U = n U = X

Def. 13 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa (X1, K, +, ), (X2, K, +, ) podprzestrzenie przestrzeni X Sum dwch podprzestrzeni nazywamy zbir X1 + X 2 := {x X : x1 X1 x 2 X 2 : x = x1 + x 2 } Twierdzenie 8 przestrze wektorowa Jeeli: (X, K, +, ) (X1, K, +, ), (X2, K, +, ) podprzestrzenie przestrzeni X To: 1) (X1+X2, K, +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni X. 2) (X1X2, K, +, ) jest podprzestrzeni przestrzeni X Uwaga Unia dwch podprzestrzeni (X1X2) na og nie jest podprzestrzeni. Przykad 9 ( R 2, R , +, ) X1={(0, y): y R } X2={(x, 0): x R }

(X1, R , +, ) podprzestrze R 2 (X2, R , +, ) podprzestrze R 2

e1 X 1 e1 = (0,1) e1 (X 1 X 2 ) e2 X 2 e2 = (1,0) e2 (X1 X 2 ) e1 + e2 = (1,1) (X1 X 2 )

Def. 14 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa (X1, K, +, ), (X2, K, +, ) podprzestrzenie przestrzeni X Sum prost podprzestrzeni X1X2 nazywamy zbir:

X X := {x X : !x X !x X : x = x + x } 1 2 1 1 2 2 1 2

Wykad dr Magdaleny Skowskiej

strona 9 z 10

Cz 4 - Przestrze wektorowa

Twierdzenie 9 Suma dwch podprzestrzeni jest sum prost czci wspln podprzestrzeni jest wektor zerowy. X X = X + X X X = {0} 1 2 1 2 1 2 Def. 15 Z: (X, K, +, ) przestrze wektorowa X1 podprzestrze przestrzeni X oraz X2 taka podprzestrze przestrzeni X, e: X2: X=X1X2 to X2 nazywamy przestrzeni uzupeniajc przestrzeni X1 Twierdzenie 10 Kada podprzestrze posiada przestrze uzupeniajc. Twierdzenie 11 1) dim (X1+X2) = dim X1 + dim X2 dim (X1X2) 2) dim (X1X2) = dim X1 + dim X2 Wniosek: X = X1 X2 dim X = dim X1 + dim X2

Wykad dr Magdaleny Skowskiej

strona 10 z 10

Cz 4 - Przestrze wektorowa