Wspieranie gospodarowania na obszarach grskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

ROLNICTWO ZRWNOWAONE

Autor: Marek Krysztoforski Recenzent: Jan Ku

ROLNICTWO ZRWNOWAONE

Warszawa, 2010 rok

1

Warszawa, 2010 rok

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Tytu: Rolnictwo zrwnowaone

1. Rolnictwo zrwnowaone ijego cele.................................................................................................4 2. Wymagania pakietu Rolnictwo zrwnowaone..........................................................................4

Zdjcie na okadce: Marek Krysztoforski Zdjcia w tekcie: Marek Krysztoforski, Micha Myk

3. Konstruowanie zmianowania..................................................................................................................6 3.1. Gwne zasady zmianowania . .................................................................................................7 3.2. Przydatno podozmianowa gatunkw igrup rolin.....................................................9 3.3 Midzyplony ................................................................................................................................. 10 3.4. Konstrukcja zmianowania....................................................................................................... 12 3.5. Ustalenie liczby pl iupraw.................................................................................................... 14 4. Plan nawozowy.......................................................................................................................................... 17 4.1. Analiza gleb.................................................................................................................................. 17 4.2. Pobranie prb.............................................................................................................................. 18 4.3. Wapnowanie ................................................................................................................................ 19

Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2010 4.4. Bilansowanie azotu ................................................................................................................... 21 Cao, ani poszczeglne czci tego opracowania nie mog by reprodukowane w jakikolwiek sposb i rozpowszechniane bez uprzedniej zgody Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 6. Pakiet Rolnictwo zrwnowaone - krok po kroku ...................................................................... 28 7. Sowniczek poj ...................................................................................................................................... 29 Wydanie II ISBN: 978-83-62164-36-3 Realizacja wydawnicza: Drukarnia Pasa sp. z o.o. Dodruk: Geokart-International sp. z o.o. 9. Literatura...................................................................................................................................................... 30 Notatki............................................................................................................................................................... 32 8. Przydatne adresy....................................................................................................................................... 30 4.5. Nawoenie organiczne inaturalne ...................................................................................... 25 5. Gospodarka na trwaych uytkach zielonych................................................................................. 27

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

1.
Ide rolnictwa zrwnowaonego jest zracjonalizowanie intensywnoci produkcji, co wpynie na jako rodowiska naturalnego. W pogoni za zwikszeniem dochodw w najbardziej zintensyfikowanych gospodarstwach dochodzi do rabunkowej gospodarki. Olbrzymie iloci nawozw sztucznych s tylko czciowo pobierane przez roliny uprawne, reszta rozprasza si wrodowisku powodujc jego skaenie. Prba uprawiania tylko najbardziej opacalnych rolin doprowadza do uprawy jednego, dwch gatunkw. Wtakich warunkach lawinowo ronie liczba chorb oraz szkodnikw ikonieczno ich zwalczania za pomoc coraz wikszej iloci pestycydw. Powoduje to take rosnce koszty produkcji iwiksze ryzyko dla upraw. Wefekcie taki sposb produkcji wcale nie jest najbardziej wydajny. Urozmaicenie krajobrazu rolniczego Wprowadzenie zmianowania, ograniczenie zuycia azotu, stosowanie nawozw wiloci niezbdnej rolinom - na podstawie wynikw analiz chemicznych - powoduje nie tylko korzystny efekt rodowiskowy, ale take stopniowo poprawia urodzajno gleby. Znane s przykady szerokiego wdroenia rolnictwa zrwnowaonego. W Szwajcarii ju w latach 80-tych uznano, e konieczne jest stosowanie zasad zrwnowaonego rozwoju, wprowadzono wic program zrzdzania rodowiskowego. Obecnie 85% szwajcarskich gospodarstw rolnych uczestniczy wtym programie. WPolsce za cele strategiczne wdugiej perspektywie czasowej uznano wytwarzanie dobrej jakociowo ywnoci za pomoc metod przyjaznych dla rodowiska.

jest wprowadzenie obowizku utrzymania stref buforowych, ktre jest niepatn czci programu rolnorodowiskowego, od 2009 roku beneficjenci wnioskujcy nie mog ubiega si o patno w ramach Pakietu 9. Wramach wchodzenia wycie ww. zmian patno dla beneficjentw realizujcych Pakiet. 9. od 2008 r. bdzie ograniczona.

cznie zpakietem Rolnictwo zrwnowaone moemy realizowa dowoln liczb pozostaych pakietw, poza pakietem 2. Rolnictwo ekologiczne. Kto moe przystpi do programu rolnorodowiskowego? Kady kto jest posiadaczem (wasnego lub dzierawionego) gospodarstwa rolnego opowierzchni uytkw rolnych nie mniejszej ni 1 ha, agospodarstwo to ma nadany numer wsystemie identyfikacji gospodarstw ARiMR. Jakie zobowizania podejmuje rolnik przystpujcy do programu? Podejmuje si realizacji programu rolnorodowiskowego zgodnie zplanem dziaalnoci rolnorodowiskowej przez okres 5 lat Jeeli przed upywem terminu 5 lat nastpi zmiana stanu prawnego gospodarstwa, jak sprzeda, przekazanie nastpcy itp. to nastpca prawny moe dalej realizowa program, jeli zoy odpowiedni wniosek wterminie do 2 miesicy od przejcia gospodarstwa. Podejmuje si przestrzegania podstawowych wymaga dla programw rolno rodowiskowych na obszarze caego gospodarstwa rolnego S to wymogi tzw. wzajemnej zgodnoci (cross compliance) polegajce na1: - odpowiednim przechowywaniu obornika, gnojwki ignojowicy oraz waciwym ich stosowaniu - zachowaniu minimalnych wymogw dotyczcych rodkw ochrony rolin - utrzymaniu porzdku i czystoci w gospodarstwie, wyposaeniu gospodarstwa wurzdzenia do zbierania odpadw komunalnych (mieci, cieki) - przestrzeganiu zakazw wochronie przyrody. Wymogi te ju czciowo wprowadzane wycie, bd sukcesywnie wprowadzane istan si obowizkowe dla wszystkich gospodarstw najpniej do 2013 roku.

2.
Pakiet Rolnictwo zrwnowaone jest czci programu rolnorodowiskowego, ktry bdzie realizowany wlatach 2007-2013. Wskad programu wchodz nastpujce pakiety: 1. Rolnictwo zrwnowaone 2. Rolnictwo ekologiczne 3. Ekstensywne trwae uytki zielone 4. Ochrona zagroonych gatunkw ptakw isiedlisk naturalnych poza obszarami Natura 2000 5. Ochrona zagroonych gatunkw ptakw isiedlisk naturalnych na obszarach Natura 2000 6. Zachowanie zagroonych zasobw genetycznych rolin wrolnictwie 7. Zachowanie zagroonych zasobw genetycznych zwierzt wrolnictwie 8. Ochrona gleb iwd 9. Strefy buforowe
Wzwizku ze zmianami wRozporzdzeniu Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi wsprawie minimalnych norm dotyczcymi obowizku pozostawienia 40 % gruntw ornych pod okryw rolinn na obszarach zagroonych erozj patno wramach Pakietu. 8. bdzie ograniczona. W zwizku ze stopniowym wdraaniem zmian w zakresie wzajemnej zgodnoci, w ktrej planowane

Wymogi pakietu 1.
1) przestrzeganie prawidowego doboru inastpstwa rolin, stosujc co najmniej trzy gatunki rolin, kady zinnej grupy rolin, zwyczeniem rolin wieloletnich; 2) opracowanie co roku planu nawozowego opartego na bilansie azotu oraz aktualnej chemicznej analizie gleby, zokreleniem zawartoci P, K, Mg ipotrzeb wapnowania gleby, oraz realizacja tego planu; 3) koszenie lub wypasanie na trwaych uytkach zielonych wterminie okrelonym wplanie dziaalnoci rolnorodowiskowej; 4) maksymalna dawka azotu pochodzcego znawozw naturalnych, kompostw inawozw mineralnych na gruntach ornych nie powinna przekracza 150 kg N/ha, ana trwaych uytkach zielonych 120 kg N/ha; 5) niestosowanie osadw ciekowych.

Szczegowy wykaz znajduje si wZaczniku 2 do Rozporzdzenia rolnorodowiskowego

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Wysoko patnoci rolno rodowiskowej wynosi - 360 PLN/ha (naliczana tylko do gruntw ornych). Patno rolnorodowiskowa jest degresywna, czyli przyznawana wwysokoci: 1) 100 % stawki podstawowej za powierzchni od 0,1 ha do 100 ha; 2) 50 % stawki podstawowej za powierzchni od 100,01 ha do 200 ha; 3) 10 % stawki podstawowej za powierzchni powyej 200 ha.

3.1. Gwne zasady zmianowania.

Wykorzystywane s trzy grupy cech rolin uprawnych: 1. Biologiczne, 2. Wartoci przedplonowej, 3. Technologiczne iorganizacyjne. 1. Musimy wzi pod uwag wymagania rolin pod wzgldem jakoci gleby i zawartoci skadnikw pokarmowych oraz potrzeb wodnych. Na przykad roliny motylkowate drobnonasienne, okopowe iwarzywa maj zwikszone wymagania wodne. Dla rolin wymagajcych duej iloci skadnikw pokarmowych naley zaplanowa nawoenie obornikiem lub kompostem: 25 ton buraki pastewne icukrowe, kukurydza, kapusty gowiaste 15-20 ton ziemniaki, warzywa korzeniowe, pomidor 10-15 ton rzepak pozostae warzywa Wymienione grupy rolin, jako nawoone nawozami naturalnymi mog nastpowa po rolinach zubaajcych gleb (np. zboowych). Obornik lub kompost nie jest wykorzystywany cakowicie w pierwszym roku i dlatego rolinami nastpczymi po nawoonych obornikiem s pszenica, jczmie, pszenyto ozime, czy te warzywa Zdjcie 2. Obornik cebulowe. Do rolin mniej wymagajcych zaliczamy yto, owies, strczkowe, motylkowate drobnonasienne, trawy, mieszanki. Charakterystyczn cech upraw jest ich wpyw na struktur gleby. Polepszaj j motylkowate, strczkowe, trawy, midzyplony. Pogarszaj za okopowe izboowe. Bardzo istotn cech jest odstp jaki naley zachowa wuprawie po sobie poszczeglnych gatunkw. Ze wzgldu na tzw. zmczenie gleby3 naley tak zaplanowa nastpstwo aby odstpy wuprawie na tym samym polu wynosiy co najmniej: 6-7 lat len 4-6 lat motylkowate 4 lata buraki 4 lata rzepak 3 lata ziemniaki, strczkowe, owies 2 lata pszenica, jczmie Analizujc stan zasieww moemy atwo sprawdzi, czy nie jest przekroczony dopuszczalny odsetek uprawy. Wemy na przykad rzepak jeeli nie moe przyj na to samo pole wczeniej ni za cztery lata to nie moe go by wgospodarstwie wicej ni 100% : 4 = 25%, gdzie 100% oznacza sto procent gruntw wgospodarstwie. Analogicznie wuprawie nie powinno
3

3.
Zaoeniem jest wykorzystanie co najmniej trzech gatunkw2 rolin, ale dobieranie ich wten sposb, aby przestrzega prawidowego doboru inastpstwa rolin. Nastpstwo rolin po sobie uzasadnione przyrodniczo igospodarczo nazywamy zmianowaniem. Uwzgldnia ono rne wymagania rolin, wzajemne ich oddziaywanie na siebie icharakter siedliska oraz ustala kolejno uprawy poszczeglnych rolin na tym samym polu. Zmianowanie zaplanowane zgry na kilka lat ina wszystkich polach gospodarstwa, jednoczenie powizane caoci produkcji tego gospodarstwa nazywamy podozmianem. Zatem podozmian uwzgldnia ilata, wktrych uprawiane s kolejno roliny okrelone zmianowaniem ipola, na ktrych to zmianowanie jest stosowane. Zamknity cykl uprawy, po ktrym nastpuje powtrzenie zmianowania, nazywa si rotacj (zdjcie 1 pola podozmianowe). Chcc wprowadzi zmianowanie trzeba dysponowa przede wszystkim duymi, wyranie i prosto rozgraniczonymi polami pod zasiewy. Wplanie zasieww powinny si znale wymagane trzy gatunki dobrane zgodnie zwymogami zmianowania. Podstaw dla opracowania zmianowa stanowi struktura zasieww caego gospodarstwa, przewidywany kierunek jej rozwoju, zasobno gleb poszczeglnych pl w skadniki pokarmowe, aktualny plan zasieww, wielko, ksztat i nachylenie pl. W warunkach uprawy polowej staramy si tak ksztatowa rodowisko, aby rolina uprawna znalaza jak najlepsze warunki do wzrostu, do wydania wysokich idobrej jakoci plonw, jak i najlepszego wykorzystania wniesionych nawozw.
2

przy czym mieszank midzygatunkow naley potraktowa jak odrbny gatunek

Nagromadzenie wglebie patogenw powodujcych drastyczny spadek plonu wprzypadku ponownego wysiewu tego samego gatunku

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

by wicej ni 25% burakw czy 33% ziemniakw. Sytuacj komplikuje fakt, e na zmczenie wpywa mog roliny ztej samej rodziny np. dla rzepaku rzepik, gorczyca wdobrze zaplanowanym podozmianie, nie moe by wicej ni 25% cznie rzepaku, gorczycy, rzepiku. 2. Pod uwag wzi naley take warto przedplonow rolin. Jest kilka teorii mwicych dlaczego po jednych uprawach udaj si bd nie udaj inne. Roliny przedplonowe mog wyczerpywa gleb ztych samych skadnikw, nagromadza podobne choroby iszkodniki, wreszcie wytwarza substancje hamujce wzrost irozwj rolin nastpczych (chodzi ozjawisko allelopatii4). Uwzgldni naley take np. dugo wegetacji. Na przykad rolina bdca przedplonem rzepaku musi by zbierana wczeniej, tak aby zdy zupraw isiewem rzepaku jeszcze wsierpniu. Buraki, kukurydza, zwykle nie nadaj si na przedplon dla zb ozimych, ze wzgldu na pne zejcie zpola. 3. Pod wzgldem organizacyjno-technologicznym musimy wzi pod uwag przede wszystkim potrzeby paszowe zwierzt. W gospodarstwach posiadajcych zwierzta, konstrukcj podozmianu rozpoczynamy od zapewnienia bazy paszowej.

przychodzi po wyczerpujcych gleb zboach) to naley zaplanowa lepszy przedplon np. mieszank zboowo-strczkow moe nawet zbierana na zielonk, czy strczkowe wsiewie czystym. Po takim przedplonie niezbdne jest te wysianie midzyplonu zatrzymujcego azot. Stworzymy wtedy najlepsze warunki dla uprawy gwnej.

3.2. Przydatno podozmianowa gatunkw igrup rolin.

PSZENICA OZIMA najsilniej reaguje na przedplon, wysokoplenna, std powinna nastpowa po mocnych przedplonach (motylkowe, strczkowe, rzepak, wczesne okopowe na oborniku). ORKISZ wymagania podobne, cho nieco mniejsze ni pszenica, po zbyt bogatym przedplonie moe wylega YTO ma silny system korzeniowy, dobrze wykorzystuje niewielkie iloci skadnikw pokarmowych, dobrze konkuruje zchwastami. PSZENYTO zblione wymagania do yta, dua rnica midzy odmianami. JCZMIE OZIMY wysokoplenny, najsilniej reaguje na niewaciwy odczyn, wymaga wczesnego siewu. JCZMIE JARY wymaga dobrego zaopatrzenia w skadniki pokarmowe najlepiej udaje si w drugim roku po oborniku. Dobry jako rolina osaniajca wsiewki, ale atwo si zachwaszcza. OWIES najbardziej tolerancyjny ze zb. Moe by uprawiany take po zboach jarych. Ma podobnie jak yto dobrze rozwinity system korzeniowy. Wymaga duo wody. MIESZANKI ZBOOWE najmniej zawodne i czsto siane przez rolnikw. Dobre rdo paszy treciwej. Jeli udane s mieszanki strczkowo-zboowe, to stanowi dobry przedplon. Naley okreli udzia strczkowych na polu iwplonie. KUKURYDZA wymagajca duej iloci skadnikw pokarmowych, szczeglnie azotu. Najlepiej udaje si po przedplonach najlepszych motylkowatych iich mieszanek ztrawami, udanych strczkowych, poplonach ozimych lub mulczu. Nawet po mocnych przedplonach mona stosowa gnojowic czy obornik. OLEISTE rzepak ozimy, gorczyca, rzodkiew oleista, rzepik. Wymagaj duej iloci skadnikw pokarmowych dobrze reaguj na nawoenie organiczne, dobrze zacieniaj gleb. Po zbiorze daj odrost przez wschody osypanych nasion - moemy potraktowa je jak naturalny midzyplon. Dynia oleista dobrze udaje si po zboach jest to rolina pnego siewu. Sonecznik wymaga przerwy w uprawie 6-7 lat, rzepak 4 lata. STRCZKOWE mona wysiewa w siewie czystym lub Zdjcie 4. Orkisz

Zdjcie 3. Bydo Na drugim miejscu postawi naley moliwoci iopacalno zbytu. Produkcja musi przynosi dochd, ktry moe zapewni uprawa rolin towarowych. Mimo i gospodarstwa ekologiczne cechuj si wikszym bogactwem gatunkw uprawnych, to praktyka wskazuje grupy upraw bdcych gwnym rdem dochodu rodzaj specjalizacji gospodarstwa - jagodowe, warzywa, ziemniaki, orkisz, zioa. Dla rolin dajcych gwne rdo dochodu naley stworzy najlepsze warunki. Jeeli gospodarstwo specjalizuje si wprodukcji ziemniaka (ktry zwykle
4

Allelopatia (zgr. - allelon (wzajemny) ipathos (cierpienie)) - szkodliwy lub korzystny wpyw substancji chemicznych wydzielanych przez roliny do podoa

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

wmieszankach ze zboami, co jest czst praktyk, ze wzgldu na szybkie zachwaszczanie (ubin skonno do zaperzania) lub wyleganie (grochy, wyki). Dobre jako przedplony, maj gboki system korzeniowy ipodcigaj due iloci skadnikw pokarmowych asymilujc jednoczenie azot. Jeeli s przedplonem dla rolin jarych naley wysia midzyplony, aby zapobiec wypukaniu azotu. Lokowane s wpodozmianie zwykle midzy zboami. Zdjcie 5. ubin Motylkowate istrczkowe dziki gbokiemu systemowi korzeniowemu pobieraj skadniki zgbszych warstw gleby. ZIEMNIAKI najczciej s uprawiane po zboach i stanowi przedplon dla zb. Wymagaj obornika, nie naley jednak dawa zbyt duej dawki, aby nie karmi chwastw wtrnego zachwaszczenia. Najlepszymi przedplonami dla ziemniaka s motylkowate. PASTEWNE WIELOLETNIE najczciej trawy i ich mieszanki z motylkowatymi. Najlepsze przedplony, nagromadzaj azot, prchnic, jeli udane dobrze konkuruj zchwastami. Najczciej wsiewane jako wsiewki wzboa jare. Najlepszymi rolinami ochronnymi s mieszanki zboowo-strczkowe zbierane na zielono. LUCERNA nadaje si na odkwaszone gleby ogbszym poziomie wd gruntowych (jeli pole raczej podmoke, to lepiej uda si koniczyna czerwona). Uytkowanie trwa 2-3 lata, agdy jest dobrze pielgnowana nawet 3-4. Jeli wystpi due przerzedzenia to naley plantacje zaora, gdy bardzo szybko opanuj je chwasty. Przed oziminami plantacj naley zaorywa pno, eby unikn strat azotu na 2-3 tygodnie przed siewem. Przed jarymi albo wysia poplon ozimy, albo zaora tu przed nadejciem mrozw. KONICZYNA CZERWONA udana stanowi najlepsze rdo azotu. Uytkowana zwykle 1-2 lata. Wymaga wilgotnego stanowiska. KONICZYNA BIAA udaje si na stanowiskach mniej wilgotnych, dobrze odrasta po koszeniu lub wypasaniu.

POPLONY OZIME krzyowe i ich mieszanki, yto, pszenyto, ycica wielokwiatowa, mieszanki ozime z wyk, mieszanka landsberska (1/3 wyki ozimej - 1/3 ycicy wielokwiatowej - 1/3 koniczyny inkarnatki), mieszanka przedplonowa dla warzyw - yto 1/5 zwyk 4/5. Mog stanowi dodatkowe rdo paszy, czsto wchodz wskad zielonej tamy. Po nich wysiewana jest kukurydza, dynia. POPLONY CIERNISKOWE powodzenie w ich uprawie zaleZdjcie 6. Gorczyca y od szybkiego zasiania po niwach iprzebiegu pogody. Wanie powierzchnia gleby jest osonita, po niwach nastpuje bardzo szybkie przesuszenie odkrytej gleby. Dlatego wane jest jak najszybsze zasianie poplonu. Stare powiedzenie mwio za kos pug dotyczyo jak najszybszego podorania cierniska, aby zapobiec stratom wody, ktra decyduje owschodach midzyplonw. Gdy mamy dostatecznie wczesne niwa i10-12 tygodni wegetacji (wysiew koniec lipca - pocztek sierpnia) moemy uy bogatszych mieszanek zawierajcych grochy, bobik, sonecznik czy kukurydz. Wprzypadku gdy pozostaje 7-8 tygodni wegetacji (siew miedzy 15-30 sierpnia) sia moemy tylko szybko rosnce gorczyc, faceli czy rzodkiew oleist. Aby liczy na udany poplon cierniskowy wwarunkach centralnej Polski naley go wysia do 15 sierpnia. WSIEWKI POPLONOWE s dobrym rozwizaniem, ich udatno zaley od roliny ochronnej iwarunkw pogodowych. Podsiew naley wykonywa w takich warunkach pogodowych, aby wsiewka zdya wzej idobrze si ukorzeni. Wpniejszym okresie wsiewka ma zahamowany wzrost, gdy konkuruje z ni rolina okrywowa. W przypadku, gdy rolina ochronna bujnie wyronie i w pniejszym okresie zabraknie wody naley si liczy z koniecznoci zaorania wsiewki. Zdarzay si jednak przypadki, gdy bujnie wyronita na skutek obfitych opadw wkocu wegetacji jczmienia wsiewka (koniczyna) przerastaa go utrudniajc zbir. Wsiewki poplonowe mona wsiewa wzboa jare, ozime lub roliny strczkowe. Dobierajc gatunki imieszanki rolin wzmianowaniu naley uwzgldni ich warto przedplonow.

3.3. Midzyplony
Chocia nie mog by zaliczone jako dodatkowy gatunek, to trudno sobie bez nich wyobrazi gospodarstwo zrwnowaone. Maj trzy gwne zadania nie dopuci do strat skadnikw pozostaych po przedplonie, osoni gleb przed erozj inie dopuci do rozwoju chwastw. Maj znaczenie fitosanitarne iwpywaj na wzrost zawartoci substancji organicznej wglebie, aprzy uyciu motylkowatych czy strczkowych wzbogacaj gleb wazot. Wyrniamy trzy gwne grupy midzyplonw.

10

11

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Tabela 1. Warto przedplonowa wybranych gatunkw: Przedplon

koniczyna czerwona kukurydza kiszonka ziemniaki wczesne kukurydza ziarno jczmie ozimy pszenica ozima groch siewny jczmie jary midzyplony ozime

*- jeeli wysiewamy wrolin ochronn iuytkujemy nastpny rok jako plon gwny, moemy traktowa jako roliny jednoroczne. Jeli pozostawiamy dwa lata iwicej, to s to uprawy wieloletnie, nie brane pod uwag wwymogach pakietw.

rzepak

burak

bobik

mak

pszenica ozima yto ozime jczmie ozimy jczmie jary kukurydza ziarno groch siewny bobik burak ziemniaki wczesne ziemniaki rzepak mak sonecznik len lucerna koniczyna czerwona

2 5 5 4 8 9 9 9 9 9 6 9 9 7 6 6

8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 9 9 9 9 4 4

5 5 3 3 8 8 8 9 9 9 9 8 8 7 4 4

4 5 6 2 7 7 7 7 7 7 7 8 8 6 5 5

6 3 8 9 8 6 6 3 3 3 0 4 4 3 7 7

9 9 9 7 9 0 7 8 8 8 9 8 6 0 1 1

9 9 9 7 9 3 7 8 8 8 9 8 6 0 1 1

8 7 5 9 6 7 7 0 6 6 0 7 5 8 9 9

9 9 9 9 6 7 7 6 3 3 9 0 7 8 8 8

7 9 6 9 6 7 7 6 3 3 5 0 7 8 8 8

8 6 8 8 7 7 7 0 5 5 0 5 4 5 6 6

9 8 9 8 8 7 7 5 0 0 6 3 5 6 9 9

7 9 6 5 5 4 3 2 3 3 1 5 0 2 3 3

len

Plon nastpczy

8 7 6 7 7 0 7 7 7 7 4 7 6 0 5 6

7 7 7 5 8 1 1 5 7 7 7 5 6 8 0 0

8 8 8 5 8 2 2 5 7 7 7 5 6 8 0 0

6 3 8 9 8 6 6 3 3 3 0 7 4 3 7 7

5 6 6 5 8 8 8 5 9 9 7 9 9 8 7 7

Bardzo wane i cenne w gospodarstwach rolnych midzyplony nie mog by traktowane jako dodatkowy gatunek. Jeeli mamy np. gorczyc zasian po zbou jako poplon, jako gatunek gwny uznamy zboe. Czasami trudno zaliczy rolin do jednej z grup na przykad gryka nie jest biologicznie rolin zboow, cho jest siana izbierana jak zboa. Pozostawia jednak zdecydowanie lepsze stanowisko inadaje si jako dobry przedplon dla wszystkich zb. Kukurydza take uprawiana jest wedug technologii zboowej (ten sam zestaw maszyn od siewnika do kombajnu, zbir na suche nasiona). Jednak wymaga znacznie wicej skadnikw nawozowych, do tego siana jest wszerokie rzdy co wpocztkowym okresie sprzyja erozji, pno wysiewana izbierana, ato s cechy bardziej zblione do grupy rolin okopowych ni zb. Mieszanki midzy gatunkami np. zboowo-strczkowe bd miay warto poredni midzy zboami, astrczkowymi.

yto ozime

sonecznik

ziemniaki

lucerna

Zdjcie 7. Kukurydza

Zawsze naley kierowa si waciwociami danej uprawy jej wartoci przedplonow iwpywem na substancj organiczn gleby. Zmianowanie powinno cechowa si racjonalnoci, audzia poszczeglnych gatunkw powinien by dostatecznie istotny dla caego gospodarstwa.

Objanienia: 0 przedplon nieprzydatny, 1, 2 ,3 9 wzrastajca wartoci przedplonu. Pogrubienie nastpstwo po sobie

3.4. Konstrukcja zmianowania

Roliny naley pogrupowa pod wzgldem ich zblionych cech technologicznych iznaczenia wzmianowaniu: 1. Motylkowate drobnonasienne koniczyny, lucerna*, esparceta, komonica, nostrzyk, 2. Strczkowe ubin, groch, bobik, fasola na suche ziarno, wyka, seradela, soja, ldwian -jednoletnie roliny jare, wzbogacajce gleb, towarowe (nasiona suche) lub pastewne (zbir na zielono), 3. Okopowe ziemniaki, buraki, marchew pastewna, brukiew, rzepa, cykoria, 4. Zboowe - pszenica, jczmie, owies, yto, pszenyto, proso, 5. Oleiste rzepak, rzepik, sonecznik, gorczyca, rzodkiew oleista, perko, sonecznik, 6. Warzywa polowe 7. Inne mieszanki, gryka, facelia, len, mak, tyto, kukurydza, sorgo, trawa sudaska, kapusta pastewna, dynia pastewna, trawy*,

Zdjcie 8. Pole

12

13

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

3.5. Ustalenie liczby pl iupraw.

Najpierw musimy zastanowi si jak powierzchni musz zaj roliny pastewne trzeba obliczy powierzchni paszow. Wybieramy te roliny przydatne do uprawy w gospodarstwie ze wzgldu na gleb, stosunki wodne, park maszynowy, opacalno produkcji, wczeniejsze obserwacje dotyczce udatnoci upraw. Jeeli wgospodarstwie wystpuje wyrane zrnicowanie kompleksw glebowych mamy np. poow gospodarstwa na glebach sabych, apoow na cikich, yznych dla kadej powki ustalamy oddzielny zestaw rolin. Jeeli warunki glebowe nie rni si znacznie, ustalamy jeden podozmian dla caego gospodarstwa. Przykad. Zaoenia, uoenie zmianowania i konstrukcja podozmianu w gospodarstwie zprzeuwaczami. Gospodarstwo liczy okoo 20 hektarw gruntw ornych i3 hektary k, utrzymuje niewielk obsad byda 0,6 DJP/ha, gleby rednie do dobrych. Niezbdne s mieszanki traw zkoniczynami ikukurydza. Rolnik chce sprzedawa zboa, ziemniaki, mleko. Szkieletem podozmianu bd roliny zostawiajce dobre stanowisko: motylkowate itrawy, strczkowe, gatunki uprawiane na oborniku, dobrze zakrywajce gleb. Biorc pod uwag konieczno pogrupowania naprzemiennie rolin wzbogacajcych iwyczerpujcych gleb, roliny wgospodarstwie ukadamy wpary: Mieszanka traw zkoniczyn Pszenica ozima Ziemniaki++ Pszenyto ozime

Rys. 1 Grupowanie dziaek

III. 3,3 ha II. 3,1 ha I. 3,2 ha 3,6 ha 3,4 ha VI. IV. 3,4 ha

Schemat rozogu pl w gospodarstwie i podzia na pola podozmianowe

20 ha 6 pl podozmianowych po ~ 3,3 ha

Wgospodarstwie mamy 20 hektarw, czyli jedno pole podozmianowe mie bdzie: 20 : 6 ~ 3,33 hektara, albo 16,6% caoci. Wystpiy dwa problemy: ponad trzy hektary ziemniakw to za duo jak na moliwoci sprzeday (sprzeda mona mniej) oraz nastpstwo jczmienia jarego po pszenycie (to dwie roliny zboowe po sobie).

Jczmie jary + wsiewka (symbol ) Mieszanka traw zkoniczyn Otrzymamy nastpujce zmianowanie: Jczmie jary Mieszanka traw zmotylkowatymi Pszenica ozima Ziemniaki ++/Kukurydza++ Mieszanka jara Pszenyto ozime Warunek 3 gatunkw zosta w tym gospodarstwie speniony: zboa, okopowe, mieszanka zb jarych, mieszanka traw zmotylkowatymi. Jeeli mieszanka traw zkoniczyn bdzie niezachwaszczona idobrze zagszczona, to mona j zostawi na kolejny rok.

Zdjcie 9. Ziemniaki

14

15

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Pole przeznaczone pod ziemniaki moemy podzieli nastpujco: ziemniaki na 1,5 ha na pozostaej czci inna rolina wzbogacajca gleb rolnik zdecydowa si na kukurydz uprawian na oborniku. Prosz zwrci uwag, e wtym przypadku kukurydza zostaa potraktowana jak rolina okopowa. Zadecydoway dwie cechy pne zejcie zpola, wysokie nawoenie, uprawa wszerokie rzdy. Aby zrwnoway niekorzystne nastpstwo wukadzie pszenyto-jczmie, jako poplon cierniskowy uy mieszanki facelii zwyk (midzyplon). Ostateczny ksztat zmianowania oraz moliwych do wykonania czynnoci wyglda nastpujco: Po ustaleniu zmianowania naley wydzieli pola podozmianowe, czc je wedug jakoci gleb w pola omniej wicej jednakowej wielkoci. Majc ustalone zmianowanie, mona sporzdzi tabel podozmianow, przypisujc poszczeglne uprawy do pl. Zamiast siewu wrolin ochronn wysiewamy trawy wsiewie czystym. Na polu III. ze wzgldu na koszty (nie opaca si wysiewa wiosn mieszanki traw zkoniczynami tylko na 5 miesicy) jako przedplon wysiewamy mieszank zboowo strczkow - owies+ groch. Tabela 2. Podozmian. Lata uprawy
Pole

Sprawdzenie podozmianu
Wnaszym podozmianie mamy dwa pola wzbogacajce gleb mieszanka traw iokopowe na oborniku itrzy pola wyczerpujce zboowe, ich niekorzystne dziaanie jest czciowo zmniejszone przez uycie poplonw. W podozmianie mamy wic: 66,6% zb, 16,6 % mieszanek motylkowatych i traw, 16,6 % ziemniakw/kukurydzy na oborniku. Pole jest prawie cay czas przykryte rolinami. Odstpy wuprawie s zachowane. Moemy sprzedawa corocznie plon zpowierzchni blisko 13,5 ha (jczmie, pszenic, pszenyto, mieszank, ziemniaki). Pozostaa powierzchnia oraz cz zb iodpady ziemniakw su jako pasza.

4. Plan nawozowy
4.1. Analiza gleb
Jednym zwymogw pakietu jest racjonalne nawoenie gleby. Przy czym ograniczone zostay dawki azotu do 150 kg/ha dla gruntw ornych i120 kg/ha dla trwaych uytkw zielonych. Nawoenie pozostaymi skadnikami powinno by obliczone wedug wynikw analiz glebowych. Czsto pada pytanie, czy takie nawoenie pozwala osiga wysokie plony? W wikszoci gospodarstw takich, w ktrych nawoenie byo prowadzone na wyczucie - plony mog wzrosn, aprawie na pewno mona bdzie oszczdzi na nawozach. Wpakiecie zakada si bowiem oszczdn gospodark nawozami, tak, aby jak najmniej skadnikw nawozowych byo tracone. Tabela. Zasobnoci Ojanienia znakw

2008/2009
I. II. III. IV. V. VI. JJ TM(cz.siew)
(ZbStr) PO

2009/2010
TM PO Z /K
++ ++

2010/2011
PO Z++/K++ MZb/popl P /popl. JJ TM

2011/2012
Z++/K++ MZb./popl. P /popl. JJ TM PO

2012/2013
MZb/popl. P /popl. JJ TM PO Z++/K++

2013/2014
P /poplon JJ TM PO Z++/K++ MZb./poplon

Z++/K++ MZb./popl. P /popl.

MZb./popl. P /popl. JJ

Parametry wapnowania Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zbdne

Zawarto w glebie fosforu bardzo niska niska rednia wysoka bardzo wysoka potasu bardzo niska niska rednia wysoka bardzo wysoka magnezu bardzo niska niska rednia wysoka bardzo wysoka

Objanienia: JJ jczmie jary - wsiewka TM mieszanka traw z motylkowatymi PO pszenica ozima Z ziemniaki wczesne K kukurydza M.Zb/poplon mieszanka zboowa + poplon P/poplon mieszanka zboowa + poplon ++ 20 t obornika lub rwnowana ilo kompostu

Racjonalne stosowanie nawozw jest moliwe wtedy, gdy znana jest zasobno gleby wdostpne dla rolin skadniki pokarmowe. Dodatni efekt stosowania nawozu jest tym wyszy, im wikszy by niedobr skadnika pokarmowego dla roliny. Wprzypadku bardzo wyso-

16

17

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

kiej zasobnoci gleby, stosowanie zbyt duych dawek nawozw moe powodowa nadmierne straty tego skadnika oraz pogarsza jako plonu. Wlaboratoriach analiz chemiczno-rolniczych naley zleci wykonanie analizy gleb zwarstwy ornej - dla upraw polowych itrwaych uytkw zielonych, aoznaczane s: odczyn gleby (pH), zawarto fosforu (P2O5), potasu (K2O), magnezu (MgO). Zawarto azotu nie jest oznaczana ze wzgldu na bardzo du zmienno przyswajalnej formy tego skadnika. Wgospodarstwach uprawiajcych warzywa polowe, dla bardziej precyzyjnego nawoenia moemy zada analizy ogrodniczej (oprcz wymienionych skadnikw, zasolenie, zawarto wapnia iazotu przyswajalnego). Analizy s wykonywane wlaboratoriach Stacji Chemiczno Rolniczych, Orodkw Doradztwa, instytutw iuczelni rolniczych. Laboratoria mog za dodatkow opat opracowa zalecenia nawozowe dla gospodarstwa. Zalecenia moe opracowa doradca, mona je sporzdzi samodzielnie korzystajc ztabel lub programw komputerowych.

3. Termin: po zbiorze plonu gwnego, nawozy, ktre byyzastosowane pod poprzedzajc rolin zostay wwikszoci pobrane idziki temu moemy oceni nie chwilow ale przecitn zawarto skadnikw. Mona pobiera prby przed siewem czy sadzeniem rolin bezwzgldnie przed zastosowaniem nawozw mineralnych iorganicznych 4. Prby pobieramy lask glebow lub szpadlem, starajc si pobra supek ziemi sigajcy od powierzchni do gbokoci 25-30 cm (takiej jak gboko orki, gdzie jest najwicej korzeni). Z jednego pola pobieramy kilka prbek pojedynczych, ktre po zmieszaniu daj prbk reprezentatywn dla caego pola. 5. Prbki pojedyncze pobieramy idc po linii amanej przez pole, omijajc brzegi pola imiejsca wyranie rnice si (podmoke, achy piasku itp.), Zalecenia nawozowe jakie Pastwo otrzymacie z laboratorium uwzgldniaj: - pobranie skadnika nawozowego przez roliny, - tzw. naddatek na zwikszenie yznoci gleby. dokonujcego analizy

4.2. Pobranie prb

Pierwszym zadaniem rolnika jest prawidowe pobranie prb glebowych do analizy. Nawet najlepsze laboratorium nie da waciwej odpowiedzi, jeeli le pobierzemy prby. Prby mona pobra samodzielnie, przestrzegajc wymogw, lub zwrci si do przedstawiciela Okrgowej Stacji Chemiczno Rolniczej lub doradcy.

Zalecenia podaj dawk nawozw wczystym skadniku na hektar danej uprawy, wrazie problemw zustaleniem dawek konkretnych nawozw, naley zwrci si do doradcy oprzeliczenie dawek czystego skadnika na mas poszczeglnych nawozw na powierzchni pola.

4.3. Wapnowanie
Wapnowanie to jeden znajistotniejszych czynnikw utrzymania prawidowej rwnowagi wglebie. Nadmierne zakwaszenie gleby moe spowodowa drastyczny spadek plonu poniej granicy opacalnoci. Roliny bardzo wraliwe na odczyn na glebach bardzo kwanych (niskie pH), poniej poziomu tolerowanego, mog nawet cakowicie zamiera. Tabela 3. Wraliwo rolin na kwany odczyn gleby Wraliwo rolin Gatunki rolin bardzo wraliwe wraliwe burak cukrowy, kukurydza, lucerna, koniczyna, soja, groch pszenica, jczmie, rzepak, bobik, ubin biay iwskolistny, pszenyto owies, ziemniaki, mieszanki zboowe yto, len, seradela, ubin ty, trawy Optymalne pH gleby 6,6-7,0 6,1-6,5 5,6-6,0 5,1-5,5

Zdjcie11. Pudeko

Zdjcie 12. Szpadel

rednio wraliwe mao wraliwe

1. Pobieramy jedna prbk na 4-5 ha wduych gospodarstwach, oduych jednolitych polach. Dla gospodarstw mniejszych, bd majcych wiele rnicych si dziaek powinnimy pobra wicej prb (wgospodarstwie zRys. 1 powinnimy pobra co najmniej 6 prb zbiorczych) 2. Sporzdzamy szkic gospodarstwa, grupujc pola wedug jednolitych upraw ipodobnej jakoci gleb (na zasadach jak wrozdziale poprzednim). Na szkicu zaznaczamy numery iewentualnie opisy kolejnych prb.

18

19

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Zdjcie 13. Pszenica Odczyn (pH) gleby powinien by tym wyszy im cisza jest gleba. Odpowiednie zakresy odczynu dla poszczeglnych kategorii agronomicznych gleb (klas cikoci)5 s podane w kolumnie potrzeby wapnowania ograniczone jeeli takie pH wystpuje, to nie naley gleby wapnowa, chyba e uprawia bdziemy rolin szczeglnie wraliw na odczyn. Tabela 4. Przedziay potrzeb wapnowania
Kategoria agronomiczna gleby bardzo lekkie lekkie rednie cikie uytki zielone Zakresy pH dla przedziaw potrzeb wapnowania konieczne do 4,0 do 4,5 do 5,0 do 5,5 do 5,0 potrzebne 4,1-4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 5,1-5,5 wskazane 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 5,6-6,0 ograniczone 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 zbdne od 5,6 od 6,1 od 6,6 od 7,1

Przykad Potrzeby wapnowania Wnaszym przykadzie mamy - pH 5,5, gleba rednia (glina lekka- glina piaszczysta): przedzia potrzeb wapnowania potrzebne jednak bardzo blisko przedziau wskazane. Zalecana jest dawka midzy 1,7 a3,0 tony CaO na hektar. Moemy zastosowa dawk wysz (3,0 tony CaO na hektar), gdy wapnowanie zalecanymi dawkami, rzadko kiedy podnosi odczyn wicej ni o1,0 pH. Wtym przypadku spodziewamy si wzrostu pH ookoo 0,8 pH do poziomu 6,3 pH co stanowi bdzie optimum dla tej gleby iuprawianych rolin (pszenica, rzepak). Wzalenoci od zawartoci procentowej CaO obliczamy dawk nawozu wmasie wedug wzoru:
[Wapno t/ha] = [dawka CaO/ha (czysty skadnik) x 100] ipodzieli przez % CaO wnawozie]

Np. : mamy do dyspozycji wapno 55% 3 t CaO/ha x 100 : 55 = 5,5 tony wapna/ha Wpyw wapnowania na zmian Za odczyn odczynu gleby ujawnia si po pewnym Opady zimowe w normie czasie, a ponadto wapno musi by dobrze wymieszane z gleb. Najlepszym Przedplon rozwizaniem bdzie wysianie wapna Ochrona bezporednio na cier i wymieszane go z gleb talerzowaniem lub podorywk. Dugo okresu wegetacji W przypadku jednoczesnych niedoborw magnezu wglebie uy naley Razem punktw wapna magnezowego. Wapnowanie wzasadzie stosujemy raz na 3-5 lat. Wprzypadku bardzo silnego zakwaszenia zastosowa mniejsze dawki rok po roku. 0 pkt 0 pkt -1 pkt +1 pkt 0 pkt 0 pkt moemy

Tabela 5. Dawki nawozw wapniowych wtonach CaO na hektar

Kategoria agronomiczna gleb (ciko) Potrzeby wapnowania gleb bardzo lekkie Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczy Zbdne 3,0 2,0 1,0 0 0 lekkie* 3,5 2,5 1,5 1,0 0 rednie** 4,5 3,0 1,7 1,0 0 cikie 6,0 3,0 2,0 0 0 Na uytkach zielonych 3,5 2,5 1,5 0 0

4.4. Bilansowanie azotu

Potrzeby nawoenia azotem zale od zapasw azotu pozostaych po poprzednim roku. Jeeli wroku poprzedzajcym uprawiane byy motylkowate, lub uprawy na oborniku czy te byo wysokie nawoenie azotowe, to zapasy azotu wglebie powinny by wysokie. Inne wymienione czynniki take wpywaj na zapas idostpno azotu: nadmierne opady zimowe bd wypukiway azot, zbyt niski odczyn nie pozwoli na waciwe pobranie, intensywne odmiany, pena ochrona iduga wegetacja bd oznaczay zwikszone zapotrzebowanie.

* dla gatunkw wraliwych jak dla rednich ** dla gatunkw niewraliwych jak dla lekkich rdo: IUNG PIB Zalecenia nawozowe

Bardzo lekka, lekka, rednia, cika, gleba organiczna

20

21

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Tabela 6. Wycena punktowa czynnikw wpywajcych na potrzeby nawoenia azotem

Rodzaj czynnika Potrzeby wapnowania Opady zimowe Ocena punktowa czynnika -1 konieczne poniej normy motylkowe, okopowe na oborniku, inne na duych dawkach azotu ekstensywne bez ochrony krtki: na wczesny zbir lub na bezporednie skarmianie 0 potrzebne, wskazane w normie zboa, pastewne, rzepak na rednich dawkach azotu przecitne ochrona czciowa przecitny dla gatunku 1 ograniczone zbdne powyej normy zboa, pastewne, rzepak na maych dawkach azotu intensywne pena ochrona

Tabela 7. Dawki nawozw na gwne roliny uprawne wkg czystego skadnika na 1 ha

Azot potrzeby nawoenia rednie Rolina Plon wt/ha bardzo mae 125 95 65 75 45 20 bardzo due Kompleks przydatnoci rolniczej

1 2 Pszenica ozima 3 4,8,10 5,9,11

6,7 6,4 5,1 5,5 4,2 3,5

165 180 145 155 115 80

155 170 135 145 105 65

145 140 105 115 80 50

135 110 80 85 55 35

Przedplon i nawoenie go azotem

Dobr odmiany (gatunku trawy) Poziom chemicznej ochrony rolin

Dugo okresu wegetacji rolin okopowych i pastewnych

dugi: zbir w fazie dojrzaoci technologicznej lub na silos

W tabeli znale mona zalecenia przekraczajce zakadany puap 150 kg/ha. W takim przypadku niezalenie od zalecenia zastosowa moemy dawk najwyej 150 kg! Nawozy fosforowe ipotasowe naley wtedy zmniejszy proporcjonalnie.

Zalecenia nawozowe IUNG Puawy (skrt)

Potrzeby nawoenia azotem

Wtym przypadku mamy: Potrzeby nawoenia azotem rednie. Ztabeli poniej wybieramy dawk - 115 kg/ha.

Potrzeby nawoenia azotem Bardzo due Due rednie Mae Bardzo mae

Suma punktw + 4 do + 6 + 1 do + 3 0 - 3 do - 1 - 6 do - 4

Zdjcie 14. Zboe

22

mae

due

23

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Przykad Wyliczenie nawoenia dla pszenicy ozimej Metoda I. Obliczenie na podstawie zalece nawozowych Zamierzamy uprawia pszenic na glebie klasy III b (kompleks 4) po rzepaku ozimym intensywnie nawoonym. Zawarto wglebie: fosforu wysoka, potasu rednia. Odczyn: 5,5 pH. Osigane dotychczas plony okoo 5,5 tony/ha. Dla naszego przykadu zTabel 7 i8 - dla 4 kompleksu glebowego(ytni bardzo dobry) nawoenie azotem: wiersz czwarty potrzeby rednie = 115 kg N nawoenie fosforem: zawarto wglebie wysoka = 30 kg P2O5 nawoenie potasem: zawarto wglebie rednia = 65 kg K2O nawoenie magnezem: zawarto wglebie wysoka = 0kg MgO Uwaga ! Zuwagi na wysok zasobno gleby wfosfor, moemy czasowo pomin nawoenie tym skadnikiem, np.. nawozi co 2 lata. Wdobrej praktyce rolnej dymy do utrzymania zasobnoci gleb na poziomie rednim: jeeli zasobno gleb fosfor jest bardzo wysoka lub wysoka moemy nawoenie pomin lub ograniczy. Wprzypadku potasu, jeli wyniki analizy s wiee 1-3 letnie inie wystpiy intensywne opady, to moemy pomin nawoenie wprzypadku zasobnoci bardzo wysokiej iograniczy wprzypadku wysokiej. Tabela 8. Zalecenia nawozowe
P2O5 Kompleks Plon przydatnoci wt/ha rolniczej K2O zawarto wglebie b. wysoka b. wysoka b. wysoka Wysoka Rolina MgO*

Przykad Wyliczenie nawoenia dla pszenicy ozimej Metoda II. Program komputerowy Metoda ta polega na wykorzystaniu programu komputerowego, wzwizku zczym mona dokona dokadnych oblicze potrzeb nawoenia za pomoc programw: Plano, RS , Probil, Naw Sald uywanych do planowania nawoenia m.in. w gospodarstwach uczestniczcych wprogramach rolnorodowiskowych. Przy obliczaniu dawek skadnikw wprogramach uwzgldnione zostay: - przedplon - nawoenie przedplonu - stosowane nawozy naturalne iorganiczne do 3 lat wstecz - przyorywanie somy - uprawiane poplony - przebieg pogody - pobranie zplonem - zasobno gleby - charakterystyka gleby. Zakadajc wysokie nawoenie pod przedplon (rzepak) obliczenia wykonane programem Plano RS day nastpujce wyniki: - N= 118 kg/ha; - P2O5=36 kg/ha; - K2O=46 kg/ha. Wprogramie podano podzia dawki azotu: 53 kg przed ruszeniem wegetacji, , 35 kg wfazie strzelania wdbo i30 kg wfazie koszenia.

rednia

wysoka

wysoka

b. niska

b. niska

b. niska

rednia

rednia

niska

niska

niska

4.5. Nawoenie organiczne inaturalne

Jeeli obok nawozw mineralnych stosujemy nawozy naturalne6 lub organiczne7to zawarte wnich skadniki musz by uwzgldnione woglnym bilansie nawoenia. Skad nawozw naturalnych moe si znacznie rni. Bardzo rne jest ywienie zwierzt - obornik zobory wysokowydajnej bdzie si rni wskadzie od obornika zgospodarstwa ekstensywnego. Skad bdzie rny wzalenoci od stopnia przefermentowania, sposobu przechowywania, obecnoci ciki (oborniki), stopnia rozcieczenia (gnojwka ignojowica). Sporzdzajc bilans skadnikw pokarmowych przyjmujemy redni zawarto skadnikw pokarmowych bd jeeli posiadamy wyniki oznacze laboratoryjnych wartoci rzeczywiste. Chocia skadniki pokarmowe nie s wykorzystywane wpierwszym roku w100 procentach, to uwzgldniamy cay adunek NPK wniesiony do gleby, jako potencjaln moliwo skaenia wd.

1 2 Pszenica ozima 3 4,8,10 5,9,11

6,7 6,4 5,1 5,5 4,2 3,5

80 80 70 75 60 45

65 65 55 60 45 35

45 45 40 45 35 25

30 30 25 30 20 15

15 105 90 15 110 95 13 95 80

65 70 60 65 50 40

45 50 45 45 35 30

30 30 30 30 25 20

55 45 45 50 40 30

40 40 35 35 35 20

25 30 25 25 25 10

15 25 15 15 11 0

5 15 0 0 0 0

12 100 85 10 8 80 60 70 50

*) wprzypadku deficytu najlepiej wnie wpostaci wapna magnezowego

Najwiksz precyzj osign mona stosujc specjalistyczny program komputerowy:

6 7

Nawozy bdce odchodami zwierzt: obornik, gnojwka, gnojowica, pomiot ptasi Nawozy pochodzenia organicznego jak soma, cita masa rolinna, kompost, torfy, biohumus

24

25

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

5.
Chocia patnoci s przyznawane do gruntw ornych, to pakiet realizowany jest wstosunku do caoci gospodarstwa. Jednym zwymogw jest ustalenie terminw wypasu na pastwiskach ikoszenia k. Terminy musz by zgodne zrozporzdzeniem ominimalnych normach koszenie najpniej do 31 lipca8.

Zdjcie 15. Pryzma Poniej przedstawiono przykadowe zawartoci podstawowych skadnikw nawozowych w rnych nawozach naturalnych, dane dotycz nawozw dobrze przefermentowanych (ustabilizowanych przez kilka miesicy stosowania): Tabela 9. Orientacyjnych zawartoci skadnikw wnawozach naturalnych
Zawarto wwieej masie wkg/ton Rodzaj nawozu
Zawarto suchej masy w%

Azot N

Fosfor P2O5 2-3 3 2 2,3 0,5 2 1,5-3,5 15 5,5 11 4

Potas K2O 5-6 6,3 6 6,7 0,9 6 2,5-3 8 9,5 5 5

Magnez MgO 1-2 1,5 0,9 1,8 1,2 1 1 -

Wap CaO 4-5 2 0,8 3,3 0,4 3 2,5 24 8,5 13,5 13,5

Obornik bydlcy Obornik koski Obornik wiski Obornik owczy Gnojwka Gnojowica bydlca Gnojowica wiska Pomiot kurzy Pomiot gsi Pomiot kaczy Komposty rolinne

23 29 27 35 2 11 12 44 23 37 37

4-5,5 5,8 5 8,3 3,5 4,5 3,5-5,5 15 5,5 8 5

Zdjcie 16. Pokos

Ustalajc nawoenie pod roliny, wktrych uyte bd nawozy naturalne najpierw obliczamy ile azotu, fosforu, potasu bdzie wniesione wraz ztymi nawozami potem doliczamy skadniki znawozw mineralnych

Chyba e realizowane s pakiety rolnorodowiskowe, gdzie wskazano inne terminy.

26

27

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

6.

1. Zapoznaj si zwarunkami programu. Sprawd czy speniasz wymogi. 2. Skontaktuj si z doradc rolnorodowiskowym, ktry pomoe sporzdzi plan rolnorodowiskowy, ktry bdziesz realizowa nastpne 5 lat. We wsppracy zdoradc ustal jakie pakiety moesz jeszcze realizowa.

5. Od dnia 15 marca, roku wktrym skadasz wniosek oprzyznanie pierwszej patnoci, jeste zobowizany do realizacji zobowizania rolnorodowiskowego. 6. Decyzje administracyjne wsprawie przyznania pierwszej ikolejnych patnoci wydaje kierownik Biura Powiatowego ARiMR wterminie od 1 padziernika, roku wktrym zosta zoony wniosek do 1 marca roku kolejnego. Patno otrzymasz wterminie 12 miesicy od zoenia wniosku. 7. W trakcie realizacji zobowizania rolnorodowiskowego jeste zobowizany do prowadzenia rejestru dziaalnoci rolniczej. Twoje dziaania, aco za tym idzie wpisy do rejestru, powinny by zgodne zzaoeniami planu rolnorodowiskowego.

7.
Gnojowica pynny nawz zwierzcy zawierajcy mieszanin kau, moczu. Gnojwka - pynny nawz zwierzcy zawierajcy gownie przefermentowany mocz, zawiera gownie azot ipotas. Kategoria agronomiczna gleby - miara zwizo gleby wczterech przedziaach. Kompleks przydatnoci rolniczej - grupuje gleby cechujce si zblionymi waciwoci rolniczymi imogce by podobnie uytkowane. Nawozy naturalne - odchody zwierzce obornik, gnojwka, gnojowica, pomiot ptasi. Nawozy organiczne - nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych. NPK azot, fosfor, potas, uproszczone nazewnictwo do celw nawozowych. Podozmian - zmianowanie zaplanowane z gry na kilka lat i na wszystkich polach gospodarstwa, jednoczenie powizane zcaoci produkcji tego gospodarstwa . Rotacja - zamknity cykl nastpstwa rolin, ktry odpowiada liczbie lat, po ktrej kada rolina wraca na to samo miejsce nazywamy rotacj. Wody gnojowe odcieki zpryzmy obornika. Zmianowanie - nastpstwo rolin po sobie uzasadnione przyrodniczo igospodarczo. Zdjcie 17. Element 3.Pobierz formularz wniosku iinstrukcj wypeniania wniosku wbiurze powiatowym ARiMR lub ze strony internetowej Agencji9. Wypenij starannie wniosek zgodnie zinstrukcj. Dane podane we wniosku powinny by zgodne zdanymi we wniosku opatnoci obszarowe. ZACHOWAJ KOPIE OBYDWU WNIOSKW WRAZ ZZACZNIKAMI GRAFICZNYMI. 4. Z wniosek wraz zzacznikami odpowiednimi do zadeklarowanego pakietu (osobicie lub wylij poczt) we waciwym biurze powiatowym ARiMR wtym samym terminie, wktrym skadasz wniosek oprzyznanie patnoci bezporednich (w2008 roku od dnia 15 marca do 15 maja).
9

www.arimr.gov.pl.

28

29

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Rolnictwo zrwnowaone

Wyliczenie potrzeb wapnowania Kategoria Powierzzalecana dawka agronomiNazwa chnia odczyn zasobno potrzeby dawka wapna czna gleb pola (55% CaO) (ha) (pH) w magnez wapnowania (CaO (KAG) (t/ha) t/ha)

9.
1. Biblioteczka Krajowego Programu Rolnorodowiskowego; Ministerstwo Rolnictwa iRozwoju Wsi; Warszawa 2003
Azot N

organiczy

115

2. K. Boratyski (red) R. Czuba, T.Goraj Chemia rolnicza PWRiL 1988 r 3. K. Joczyk; Podozmiany wrolnictwie ekologicznym; CDR Radom 2007 4. Materiay szkoleniowe 82/02; Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej; IUNG Puawy 2002 5. M.Cicho, L.Goraj, C.Hodyski, i inni Poddstawy wdraania programu rolno rodowiskowego izalesieniowego; Phare 2000; Warszawa 2003 Tabela 10. Plan nawoenia 6. Red.: I. Duer, M. Fotyma, A. Madej; Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej; Ministerstwo Rolnictwa iOchrony Wsi, Ministerstwo rodowiska Warszawa 2002 7. Red. M. Fotyma; T. Jadczyszyn, J. Kowalczyk, W. Sroczyski; Zalecenia nawozowe dla gospodarstw korzystajcych z wynikw bada zasobnoci gleb; IUNG Puawy, Zakad yznosci Gleb iNawoenia; PWRiL Pozna 2003

10

potrzeby

rednie

niskie

Dziaki Dziaka Powierzchnia Rolina ewidenc. rolna uprawiana

Tabela 11. Plan wapnowania

symbol

A1

oznaczenia z wniosku o patno

135/1, 135/2, 136

B1

A1

30

11

C1

B1

3,5 organiczne TUZ * wapno magnezowe

nazwa roliny mieszanki plonu gwnego

ziemniaki

pszenica ozima

rednie

do dwch miejsc po przecinku 000,00 ha

3,21

1,60

1,7

2,3

lekkie

5,2 wysoka

6,3 rednia

115

135

4,4 niska

potrzebne

konieczne

125

2,5 4,5 cznie potrzeby na 5 lat

http://www.arimr.gov.pl na stronie do pobrania: Formularz wniosku oprzyznanie patnoci rolnorodowiskowej Instrukcja wypeniania wniosku Plan dziaalnoci rolnorodowiskowej Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi zdnia 28 lutego 2008 r. wsprawie szczegowych warunkw itrybu przyznawania pomocy finansowej wramach dziaania Program rolnorodowiskowy objtego Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 PROGRAM ROLNORODOWISKOWY 2007-2013 (peny tekst) Rejestr dziaalnoci rolnorodowiskowej Instrukcja wypeniania rejestru dziaalnoci rolnorodowiskowej http://www.cdr.gov.pl http://www.iung.pulawy.pl http://www.minrol.gov.pl http://www.mos.gov.pl/ http://www.agro-info.org.pl

Wpodanym wtabeli przykadzie najwiksze problemy wynikn na Polu B. Nie ma sensu zastanawia si nad racjonalnym nawoeniem dopki nie ureguluje si odczynu. Std wpierwszym rzdzie na to pole powinno zosta uyte wapno. Pole to prawdopodobnie nie byo dostatecznie nawoone nawozami naturalnymi, std tak silne zakwaszenie.

dawka w tym dawka w tym dawka w tym zasobno zasobno mineralne mineralne mineralne ogem organiczny ogem organiczny ogem organiczny b.due w kg/ha poda cznie poda cznie cznie UWAGA due wedug nawozy wedug wyliczona, rednie 150 kg/ha w kg/ha nawozy wydruku z wyliczona, w kg/ha nawozy w kg/ha naturalne naturalne i wydruku z w kg/ha w kg/ha naturalne i GO mae analiz i organiczne organiczne analizy* organiczne b.mae 120 kg/ha y* TUZ Przykad zapisu

wapna 2009 2010 2011 2012 2013 na pole ton ton ton ton ton (t)

125

8.

Rok zastosowania

3,5

65

Potas K 2O

50

6 15* 14,6 3,5 6,4 15,9 10 34,5

rednia

rednia

175

65

30

Fosfor P2O5

30

105

30

wysoka

niska

0,0

0,0

75

31

Biblioteczka programu rolnorodowiskowego 2007-2013

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich: Europa inwestujca wobszary wiejskie Projekt wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej wramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 Publikacja opracowana w Departamencie Patnoci Bezporednich Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Instytucja Zarzdzajca Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa iRozwoju Wsi

ISBN 978-83-62164-36-3

32

34