Professional Documents
Culture Documents
i Prawo
Botanika sdowa
Coraz skuteczniejsza bro w walce z przestpczoci. Jakie moliwoci dla wspczesnej kryminalistyki niesie za sob ta dziedzina? O tym opowiada dr Heather Miller Coyle z amerykaskiego Departamentu Nauk Sdowych Uniwersytetu New Haven.
> www.zgms.cm.umk.pl
Drodzy Czytelnicy
lady biologiczne pochodzenia rolinnego stosunkowo rzadko rosn do rangi kluczowych dowodw w sprawach sdowych. S jednak sytuacje, w ktrych identyfikacja rolin moe przynie niemae korzyci wymiarowi sprawiedliwoci i organom cigania. Jest to przyczyna, dla ktrej wrd nauk sdowych pojawia si odrbna dyscyplina botanika sdowa. Od dawna wykorzystuje ona szereg danych z zakresu budowy morfologicznej rolin w celu dokonania ich klasyfikacji i okrelenia przynalenoci gatunkowej. W cigu ostatnich kilku lat botanicy sdowi coraz czciej sigaj jednak po metody bada DNA, ktre pozwalaj nie tylko na ustalenie gatunku, ale rwnie na okrelenie przynalenoci osobniczej rolinnej prbki. Okazuje si, e metody genetyczne mona szczeglnie skutecznie wykorzysta w zwalczaniu przestpczoci narkotykowej. Mimo to botanikw sdowych o uznanym autorytecie w rodowisku midzynarodowym jest wci bardzo niewielu. Jednym z nich jest dr Heather Miller Coyle z Uniwersytetu New Haven (USA), ktrej oddajemy gos w biecym numerze naszego magazynu. Opowiada ona m.in. o najbardziej spektakularnych sprawach, w ktrych istotn rol odegray dowody biologiczne pochodzenia rolinnego. W rubryce Metody badawcze przybliamy Pastwu jeszcze bardziej szczegowo techniki biologii molekularnej w botanice sdowej wraz z zakresem ich zastosowa. Od pocztku istnienia naszego kwartalnika bardzo du wag przywizujemy do jakoci pracy laboratoriw genetyczno-sdowych. Na szczcie poziom naszych uniwersyteckich orodkw zdaje si by coraz wyszy, m.in. dziki uczestnictwu w polskich i midzynarodowych wiczeniach midzylaboratoryjnych. Gorco zachcamy Pastwa do lektury rubryki Standardy i atestacje. Publikujemy w niej list laboratoriw, ktre uzyskay atest Polskiego Towarzystwa Medycyny Sdowej i Kryminologii (PTMSiK) na genetyczne badania ladw biologicznych w latach 2010-2011. Z przedstawionego zestawienia wyania si ju obraz pewnej specjalizacji niektre laboratoria dysponuj najszerszym warsztatem badawczym, inne reprezentuj wysoki poziom, lecz w nieco wszym zakresie. Po raz pierwszy i to z cakiem dobrym skutkiem w atestacji wziy udzia wybrane laboratoria policyjne. Z niezrozumiaych wzgldw jedynie laboratoria prywatne (poza jednym wyjtkiem) nie byy zainteresowane sprawdzeniem swoich kompetencji poprzez uczestnictwo w tym jedynym polskim programie. Tymczasem posiadanie atestu jest jednym z wyznacznikw wysokiej jakoci pracy danego orodka. Warto zatem wzi pod uwag to kryterium w wyborze biegych, ktrzy maj suy pomoc w rozwizywaniu trudnych spraw.
*
3 4-5 6-9
Spis treci
Ochrona wilka szarego Kocia baza danych DNA i mRNA rwnie uyteczne
Wraz z rozwojem cywilizacyjnym Europy doszo do znacznego ograniczenia siedlisk wielu dzikich zwierzt. Populacja wilka szarego, mimo wielu prb jego reintrodukcji, wci w wielu krajach zagroona jest wyginiciem, a niemal we wszystkich podlega ochronie gatunkowej. statnio, po wielu latach przerwy, kilka wilczych watah pojawio si w Apeninach i Alpach zachodnich. Niestety, wiele osobnikw pado upem kusownikw. Dziki genetyce sdowej udao si skierowa podejrzenia zwizane z wieloma nielegalnymi odstrzaami na pewnego mieszkaca Ligurii. Zdradzi go noszony przez niego naszyjnik wykonany z 10 wilczych kw. Udao si z nich wyizolowa DNA i ustali genotypy dla 12 autosomalnych markerw STR oraz trzech ukadw Y-STR, a take zbada sekwencj regionu kontrolnego mtDNA i obecno miejsca restrykcyjnego ZFX/ZFY pozwalajcego okreli pe dawcy. Wyniki pozwoliy stwierdzi, e poddane analizom ky pochodziy od trzech basiorw i trzech wader z woskiej populacji wilkw. Co wicej, okazao si, e dwa spord zidentyfikowanych wilkw byy ju wczeniej genotypowane w ramach programu ochrony wilka szarego. ledztwo jest w toku.
METODY BADAWCZE
STANDARDY I ATESTACJE
Atest dla najlepszych
Dr hab. Piotr Kozio opowiada o zakoczonym wanie procesie atestacji laboratoriw genetycznych, ktrego celem byo udzielenie atestw na lata 201011 wielu polskim orodkom wykonujcym badania DNA. Kto wzi w nim udzia i jak przebiega sam proces?
10-11
WYWIAD NUMERU
12-15
CIEKAWE PRZYPADKI
Historia tego wymazu
Badania genetyczne, jeli s wykonane w sposb nierzetelny i/lub z wykorzystaniem niewaciwych rodkw, mog nie tylko nie naprowadzi na trop sprawcy, lecz skierowa spraw na zupenie niewaciwy tor, o czym przekona si nasz zakad biorcy udzia w analizie ladw pochodzcych z przestpstwa na tle seksualnym.
Dowody rzeczowe w postaci zwierzcego materiau biologicznego, wbrew temu, co sugeruj seriale telewizyjne, stosunkowo rzadko wykorzystywane s w toku ledztwa. Jest to dziwne o tyle, e sier kota czy psa, przeniesiona przez sprawc na miejsce zdarzenia, moe pozwoli go zidentyfikowa, nawet jeli on sam nie zostawi swojego materiau biologicznego.
Coraz bardziej popularn metod oznaczania pochodzenia ladu biologicznego jest analiza wyekstrahowanego z niego mRNA. Jak dotd nie istnia jeden zintegrowany zestaw testw pozwalajcy odrni na poziomie molekularnym kilka rodzajw pynw ustrojowych.
P
KONCEPCJA, PROJEKT, EDYCJA: NOVIMEDIA Content Publishing www.novimedia.pl
NA OKADCE:
Zdjcia kwiatw otrzymane dziki uprzejmoci prof. dr. hab. Jacka Kubicy.
WYDAWCA: Zakad Genetyki Molekularnej i Sdowej Uniwersytet Mikoaja Kopernika, Collegium Medicum REDAKTOR WYDANIA: Tomasz Grzybowski ZESP REDAKCYJNY Urszula Rogalla, Katarzyna Skonieczna, Katarzyna Linkowska, Marcin Woniak
Zostay podjte wszelkie rodki, aby zawarte w publikacji informacje byy dokadne i aktualne w dniu oddania do druku. Rozpowszechnianie materiaw redakcyjnych bez pisemnej zgody wydawcy jest zabronione. Copyright 2008 ZGMiS, wszelkie prawa zastrzeone.
ego rodzaju analizy nie s szczeglnie skomplikowane chociaby ze wzgldu na fakt, e genetyk ma do dyspozycji nie tylko cebulk wosa, ale take komrki nabonkowe naniesione przez zwierz podczas czyszczenia futra. Co wicej, badanie wosia pozwala rwnie na identyfikacj fenotypow. Midzynarodowy zesp badaczy podj prb utworzenia bazy danych obejmujcej fragment regionu kontrolnego mitochondrialnego DNA. Jak dotd zbadano
1394 koty z 25 rnych populacji wiatowych, reprezentujce 26 ras. 83 proc. osobnikw reprezentowao 12 gwnych haplotypw. Kolejne 8 proc. stanowiy haplotypy pochodne. 7,5 proc. kotw miao unikatow sekwencj fragmentu mtDNA. Na podstawie uzyskanych danych udao si udowodni, e ten zaledwie 402-nukleotydowy fragment mtDNA cechuj wartoci siy dyskryminacji wystarczajce dla celw sdowych.
od koniec ub. roku opracowano test multipleksowy obejmujcy 11 markerw. Pozwalaj one nie tylko odrni krew pen od menstruacyjnej, ale te oznaczy lin, nasienie (zarwno zawierajce plemniki, jak i ich pozbawione) oraz wydzielin z pochwy (skuteczne zarwno u kobiet menstruujcych, w okresie menopauzalnym, w ciy jak i po zabiegu histerektomii). Zazwyczaj oznaczenie w oparciu o mRNA miao zastosowanie jedynie przy wikszych ilociach dostpnego materiau biologicznego, aby z pozostaej jego czci mona byo jeszcze wyizolowa DNA niezbdny dla dalszej identyfikacji osobniczej. Niewielkie iloci badanej substancji przestay jednak by ju problemem, gdy opracowano technik pozwalajc na jednoczesn ekstrakcj DNA i RNA bez szkody dla adnego z kwasw nukleinowych. Redakcja: Urszula Rogalla
Genetyka i Prawo 3
METODY BADAWCZE
ak wskazuj doniesienia, materia rolinny moe stanowi cenn informacj w wielu kategoriach przestpstw, np. przy ustalaniu sprawcw zabjstw podczas okrelenia powizania pomidzy ofiar, podejrzanym, przedmiotami uytymi podczas zbrodni, a take miejscem, w ktrym doszo do przestpstwa. W szczeglnoci gdy podczas popeniania zbrodni materia rolinny zosta przeniesiony z jednego miejsca na drugie.
potwierdzenie lub wykluczenie, i analizowane prbki pochodz od jednego osobnika. Zatem moliwym jest zbadanie, czy znaleziony u podejrzanego lad w postaci materiau rolinnego pochodzi z okrelonej roliny wystpujcej np. na miejscu zbrodni. Jak wykazuje praktyka biegych sdowych z dziedziny genetyki, zastosowanie panelu zaledwie czterech rnych sekwencji typu STR do analizy lici dbu znalezionych w samochodzie podejrzanego o zabjstwo mczyzny (jedynym dowodzie w badanej sprawie mogcym wiadczy o obecnoci podejrzanego na miejscu zbrodni) pozwolio wykluczy, i pochodz one z drzew rosncych w miejscu znalezienia ciaa ofiary. Cho w powyszym przypadku przeprowadzone analizy genetyczne doprowadziy w efekcie do stwierdzenia braku zwizku pomidzy podejrzanym a miejscem znalezienia ciaa ofiary, to potencjalnie badania markerw typu STR ladw pochodzenia rolinnego mog stanowi istotny element czcy ofiar ze spraw-
c. Ponadto opisywana wyej metodologia moe by rwnie wykorzystana podczas bada rolin z rodzaju konopi do ustalania potencjalnych powiza pomidzy osobami zaangaowanymi w przestpstwa narkotykowe. W przeprowadzonych do tej pory analizach zaobserwowano, e roliny z jednej, klonalnie rozmnaanej uprawy charakteryzuj si tym samym genotypem (a wic charakteryzuje je obecno tego samego wzoru w obrbie sekwencji mikrosatelitarnych), natomiast wykazuj istotne rnice pomidzy rnymi, niezalenymi, klonalnymi hodowlami. W zwizku z powyszym sugeruje si, e badania genetycznych markerw typu STR mog znale potencjalne zastosowanie w celu identyfikacji i indywidualizacji rolin z rodzaju konopi. Mog one w przyszoci stanowi podstaw do okrelania wspzalenoci pomidzy hodowcami, osobami rozprowadzajcymi, a nabywcami konopi. Katarzyna Skonieczna
Nawet w przypadkach, gdy analiza materiau rolinnego klasycznymi metodami botanicznymi i/lub biochemicznymi nie jest moliwa (...) istnieje moliwo przeprowadzenia testu DNA, pozwalajcego jednoznacznie wskaza rdo pochodzenia badanej prbki.
Udowodnienie, e znalezione w samochodzie podejrzanego strki nasion pochodz z drzewa, przy ktrym znaleziono ciao ofiary, spowodowao jego przyznanie si do winy.
Genetyka i Prawo 5
STANDARDY I ATESTACJE
Tomasz Grzybowski
Czy prawidowe oznaczenie prbek wymagao od uczestniczcych laboratoriw zastosowania jaki niestandardowych metod badawczych? Jak ocenia Pan stopie trudnoci tego eksperymentu?
Wiele laboratoriw (...) z powodzeniem przystpuje rwnie do midzynarodowych atestacji, reprezentujc wysoki, europejski poziom bada. Sdz, e cz z naszych laboratoriw jest gotowa do wdroenia najwyszych standardw...
Tomasz Grzybowski
W laboratorium genetyki sdowej KiZMS w Lublinie przygotowano prbki do atestacji w zakresie ladw biologicznych. Czy zechciaby Pan krtko je scharakteryzowa?
18
pierwsza uwaga dotyczy wynikw bada, ktre wykazay, e oglnie uznawany za specyficzny test na obecno liny daje dodatnie wyniki z nasieniem. Oznaczenie gatunku zwierzcia byo bardzo trudne z uwagi na fakt, e naleao albo na etapie bada wizualizacyjnych pod UV oddzieli materia zakrwawiony od miejsc, gdzie dodatkowo byo nasienie i tradycyjnymi metodami immunologicznymi prbowa oznaczy gatunek zwierzcia, albo opracowa oryginaln metod tzw. lizy preferencyjnej, pozwalajcej na oddzielenie mtDNA krwi koziej od mtDNA plemnikw nasienia ludzkiego, a nastpnie zsekwencjonowa fragment cytochromu b w celu identyfikacji gatunku. Wanie t drug moliwo z powodzeniem zastosowao jedno
Tomasz Grzybowski
Czy Komisja zauwaya jakie bdy podczas oceny wynikw bada nadesanych przez uczestniczce laboratoria?
Genetyka i Prawo 7
STANDARDY I ATESTACJE
Dr hab. Piotr Kozio
Ocena wynikw atestacji zostaa dokonana przez Komisj Genetyki Sdowej w grudniu 2009 r. Z pocztkiem 2010 r. poszczeglne laboratoria uzyskay atesty na badania DNA w ladach biologicznych na lata 2010-2011. Zgodnie z ustaleniami z Przewodniczc Komisji prof. Zofi Szczerkowsk, szczegowy raport i podsumowanie wynikw atestacji zostanie przedstawione podczas sesji genetyki sdowej w czasie XV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Medycyny Sdowej i Kryminologii w Gdasku i mam nadziej, e bdzie on przedmiotem ywej dyskusji uczestnikw Zjazdu. Mog jedynie zauway, e nie wszystkie laboratoria uzyskay atest w zadeklarowanym zakresie bada.
Tomasz Grzybowski
Jak ocenia Pan poziom polskich laboratoriw genetyczno-sdowych? Czy mona zauway w tym zakresie pewien postp od czasu poprzedniej atestacji (na lata 2008-2009)?
dysponuj wysoce specjalistyczn aparatur do izolacji DNA, jego oceny ilociowej i jakociowej, do amplifikacji markerw STR oraz genotypowania. Wiele laboratoriw, oprcz krajowej atestacji, z powodzeniem przystpuje rwnie do midzynarodowych atestacji, reprezentujc wysoki, europejski poziom bada. Sdz, e cz z naszych laboratoriw jest gotowa do wdroenia najwyszych standardw jakoci zgodnych z wymaganiami normy ISO 17025. Moemy sobie yczy, aby wszystkie elementy uwzgldniane w atestacji stanowiy standard w rutynowych ekspertyzach genetycznych.
Laboratoria uzyskay atesty na badania DNA w ladach biologicznych w rnym zakresie (patrz ramki).
BIOGRAM
DR HAB. N. MED. PIOTR KOZIO
Wspautor 139 prac naukowych, w tym 76 artykuw w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych.
KOMU ATESTY?
Atest na badania DNA w zakresie podstawowym, poszerzonym o pi dodatkowych markerw autosomalnych i Y-STR oraz mtDNA (HV1, HV2), otrzymay nastpujce laboratoria: 1. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. 2. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Gdaskiego Uniwersytetu Medycznego. 3. Laboratorium Zakadu Genetyki Molekularnej i Sdowej Katedry Medycyny Sdowej Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy. 4. Laboratorium Genetyki Sdowej Zakadu Technik Molekularnych Katedry Medycyny Sdowej Akademii Medycznej we Wrocawiu. 5. Laboratorium Genetyki Sdowej Instytutu Ekspertyz Sdowych w Krakowie. Atest na badania DNA w zakresie podstawowym, poszerzonym o markery Y-STR oraz w zakresie mtDNA (HV1), uzyskao Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Atesty na badania DNA w zakresie podstawowym, poszerzonym o dodatkowe markery autosomalne i Y-STR, uzyskay nastpujce laboratoria: 1. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Uniwersytetu Medycznego w odzi. 2. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej lskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. 3. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Uniwersytetu Medycznego w Biaymstoku. 4. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. 5. Laboratorium Genetyki Sdowej Katedry i Zakadu Medycyny Sdowej Collegium Medicum UJ w Krakowie. 6. Laboratorium Kryminalistyczne KWP w Gdasku. 7. Laboratorium Kryminalistyczne KWP w Lublinie. 8. Laboratorium Kryminalistyczne KWP w odzi. Atest na badania DNA w ladach biologicznych w zakresie podstawowym, poszerzonym o markery Y-STR, uzyskao Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Gwnej Policji w Warszawie. Atesty na badania DNA w ladach biologicznych w zakresie podstawowym uzyskao: 1. Laboratorium Genetyki Sdowej Zakadu Medycyny Sdowej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. 2. Laboratorium Kryminalistyczne KWP w Katowicach. Atestu na badania DNA w ladach biologicznych nie uzyskao Laboratorium Genetyki Medycznej, Centrum Bada DNA w Poznaniu.
8 Genetyka i Prawo
Genetyka i Prawo 9
WYWIAD NUMERU
Dr Heather M. Coyle
To dziedzina wiedzy, ktra zajmuje si aplikacjami biologii rolin dla potrzeb spraw sdowych. Obejmuje badania z zakresu anatomii rolin w celu dokonania ich klasyfikacji i okrelenia przynalenoci gatunkowej, identyfikacji pyku kwiatowego czy te badania DNA suce do identyfikacji gatunkowej materiau rolinnego bd ustalenia jego przynalenoci osobniczej.
Tomasz Grzybowski
Czy suby antynarkotykowe mog odnie korzyci z badania rolinnego DNA?
Tomasz Grzybowski
Czy mogaby Pani wymieni najbardziej spektakularne osignicia w dziedzinie typowania rolinnego DNA w celach sdowych w ostatnich latach? Czy ktra z nowszych technik biologii molekularnej moe uatwi badania DNA rolinnego?
Tomasz Grzybowski
Genetycy opisuj i klasyfikuj ogromn rnorodno genetyczn waciw dla populacji rolinnych. Czy ma ona jakie zastosowania w sdownictwie?
Dr Heather M. Coyle
Jak najbardziej, badania takie s bardzo pomocne w scharakteryzowaniu prbek narkotykw pochodzenia rolinnego, tak pod wzgldem chemicznym, jak i biologicznym, celem zaklasyfikowania substancji. Nastpnie mona wykorzysta szereg analiz dla powizania prbki z jej rdem. Typowanie rolinnego DNA w walce z narkotykami jest wci now dziedzin, jednak
Dr Heather M. Coyle
Na naszej planecie wystpuj niezliczone gatunki rolin. Kady z nich ma okrelone cechy morfologiczne, a take swj wasny, niemale niepowtarzalny profil DNA. Rnorodno jest bardzo przydatna dla genetykw populacji, gdy pozwala na odnalezienie kombinacji unikalnych cech, pozwalajcych na specyficzne sklasyfikowanie danego organizmu. Im wicej cech bdziemy w stanie zaobserwowa lub zbada, tym dokadniejsza i bardziej specyficzna bdzie nasza identyfikacja gatunku roliny.
Dr Heather M. Coyle
Mona wymieni kilka spraw, w ktrych profilowanie rolin okazao si by cakiem pomocne. Jedn z nich jest przeomowa dla botaniki sdowej sprawa toczca si w okrgu Maricopa, w Arizonie. Ciao uduszonej modej kobiety
zostao znalezione na pustyni, w niedalekiej odlegoci od kilku drzew parkinsonii. Pager znaleziony nieopodal zwok by pierwszym wskazaniem na podejrzanego. Podczas ogldzin samochodu podejrzanego ujawniono kilka strczkw parkinsonii. Poniewa adne z laboratoriw sdowych nie wykonywao tego rodzaju testw, o ekspertyz w zakresie identyfikacji DNA zebranych ladw oraz o ustalenie profili drzew parkinsonii z innych lokalizacji poproszono naukowca z Uniwersytetu Arizony. Wrd analizowanych dodatkowo drzew byy oczywicie take i te rosnce w pobliu znalezienia zwok dziewczyny. Przeprowadzone badania pozwoliy na uzyskanie wszystkich profili, jednak zgodno zaobserwowano jedynie dla prbek z samochodu podejrzanego oraz drzew rosncych nieopodal miejsca zdarzenia. Dowd ten zosta wykorzystany podczas rozprawy, a oskaronego uznano winnym zarzucanych mu
Tomasz Grzybowski
Czy botanicy sdowi rutynowo wykorzystuj badania DNA dla celw identyfikacji gatunkowej i indywidualnej rolin?
Dr Heather M. Coyle
S oni proszeni o pomoc, gdy wymaga tego charakter ledztwa prowadzonego w danej sprawie. Zazwyczaj pracuj na uczelniach albo w laboratoriach i zajmuj si badaniami rolin w zakresie ewolucji bd genetyki. W razie potrzeby su te pomoc ledczym czy adwokatom w sprawach, w ktrych dowd rolinny wydaje si by istotny. Na wiecie pracuje jedynie garstka botanikw sdowych i wikszo z nich specjalizuje si w konkretnych dziedzi10 Genetyka i Prawo
Badania rolinnego DNA pozwalaj w istotny sposb scharakteryzowa prbki narkotykw pochodzenia rolinnego, zarwno pod wzgldem chemicznym, jak i biologicznym.
czynw. W innej sprawie wykorzystano fakt, e wiry drewna znajdowane wzdu brzegu rzeki w Connecticut nosiy lady naci zgodne ze ladami, jakie pozostawia rbak skonfiskowany podejrzanemu przez policj. By to nadzwyczaj istotny dowd w tej przeomowej sprawie, poniewa cae ciao Helle Crafts, zamordowanej przez ma, z ktrym bya w separacji, nigdy nie zostao odnalezione. Sprawa zostaa ostatecznie rozstrzygnita, a dowd mierci kobiety uzyskano na podstawie szeregu poszlak prowadzcych do jej domu. Dowd poszlakowy stanowiy wiry drewna, kilka wkien z odziey, kilka pasm wosw, pomalowany lakierem paznokie, kilka wirw koci oraz zb. W kolejnej zakoczonej sukcesem sprawie wykorzystano szcztki lici w celu zlokalizowania ciaa zaginionej dziewczynki, jak si okazao zamordowanej przez swojego ojca podczas sprzeczki domowej dotyczcej rozwodu rodzicw. Ciao ojca dziewczynki zostao znalezione w samochodzie z ran postrzaow gowy, ktr zada sobie sam. Tu obok leaa pokryta krwi i szcztkami rolinnymi kurtka dziewczynki. Botanik z Uniwersytetu Stanowego Kalifornii zdoa zidentyfikowa znalezione roliny jako mcznic lekarsk (Arctostaphylos patula), db kalifornijski (Quercus chrysolepis), jod kalifornijsk (Abies concolor), sosn t (Pinus ponderosa) i czarny db kalifornijski (Quercus kelloggii). Na podstawie wymaga yciowych powyszych rolin, ustalono pi potencjalnych miejsc, w ktrych moliwy by ich wzrost, po czym wysano w te miejsca ekipy poszukiwawczo-ratunkowe. Po kilku dniach poszukiwa odnaleziono zawinite w koc ciao zaginionej dziewczynki i oddano je rodzinie. Typowanie rolinnego DNA praktykowane jest od wielu lat przez rodowiska botanikw. Dziaania zmierzajce ku archiwizowaniu prbek rolinnego DNA na specjalnych kartach w sposb przypominajcy procedury stosowane w utrzymywaniu baz danych ludzkiego DNA przyniosy efekt w postaci moliwoci rutynowego wykorzystywania analiz rolinnego
DNA dla celw identyfikacyjnych. Wyeliminowano przez to konieczno przechowywania w nieskoczono prbek samych rolin. W przeszoci materia rolinny by zbierany do kopert i przechowywany w suchym rodowisku. Pozwalao to wprawdzie na pniejsz identyfikacj morfologiczn, jednak prbki staway si kruche i traciy cz materiau genetycznego. Archiwizacja bezporednio na kartach i w postaci fotografii pozwala na dugotrwae przechowywanie danych na temat morfologii, ale rwnie pozwala na pniejsze analizy DNA dziki dostpnoci samej prbki. Dziki temu moliwa jest klasyfikacja na podstawie morfologii i bada DNA oraz ewentualne powtarzanie bada w razie potrzeby. Co wicej, karty te eliminuj dotychczasowe ograniczenia zwizane z badaniami genetycznymi prbek narkotykw. Pozwalaj przechowywa prbki w formie niezdatnej do uycia, co minimalizuje problemy z ich licencjonowaniem, bezpieczestwem i magazynowaniem.
* BIOGRAM
DR HEATHER MILLER COYLE
Dr Heather Miller Coyle jest absolwentk Uniwersytetu Stanu Nowy Jork (Plattsburgh, USA), natomiast stopie doktora uzyskaa na Uniwersytecie New Hampshire (Durham, USA). W 2005 roku rozpocza prac w Departamencie Nauk Sdowych Uniwersytetu New Haven (USA), gdzie wykada biologi sdow, genetyk populacyjn i molekularn oraz metody biomedyczne. Jest ekspertem z dziedziny genetyki sdowej o uznanym autorytecie w rodowisku midzynarodowym. Jej zainteresowania naukowe koncentruj si wok metod analizy DNA rnych gatunkw rolin, m.in. dla potrzeb walki z przestpczoci narkotykow. Jest autorem wielu prac naukowych z tego zakresu, a take redaktorem dwch znanych ksiek na temat analizy DNA pochodzenia rolinnego i zwierzcego (Forensic Botany: Principles and Applications to Criminal Casework oraz Nonhuman DNA Typing: Theory and Casework Applications).
Genetyka i Prawo 11
CIEKAWE PRZYPADKI
ewnego czerwcowego wieczoru w maym miasteczku W. na zachodzie Polski na komisariacie policji pojawia si pani Anna. Zgosia ona oficerowi dyurnemu, i zostaa zgwacona przez mczyzn, ktrego, jak jej si wydawao, znaa z widzenia. Zgodnie z przyjt procedur pani Anna zostaa skierowana na badania ginekologiczne, podczas ktrych pobrano wymaz z drg rodnych. Rwnoczenie, na podstawie rysopisu dostarczonego przez pani Ann, policja przystpia do poszukiwania gwaciciela. Zostay one zakoczone, gdy zatrzymano pana Ryszarda, mczyzn znanego miejscowej policji, cho raczej z drobnych przestpstw i wykrocze ni z przestpstw natury seksualnej. Pan Ryszard po okazaniu zosta jednak wskazany przez pani Ann jako moliwy napastnik, cho nie potrafia ona z cakowit pewnoci potwierdzi, e to wanie on j zgwaci.
pobrania wymazu, prbuje zastosowa inn form pobrania, ktra w jego przekonaniu umoliwi prawidowe zabezpieczenie materiau. Zdarza si np., e pobrany materia jest umieszczany w rnego typu pynach sucych konserwowaniu tkanek do bada mikroskopowych. Niestety, potraktowanie takim pynem wydatnie utrudnia odzyskanie z zabezpieczonego wymazu materiau genetycznego i bardzo czsto uniemoliwia w praktyce uzyskanie profilu genetycznego ladu. Przyczyny takiego postpowania s bardzo rne poczwszy od popiechu i braku odpowiedniego przeszkolenia, na zawodowej rutynie skoczywszy.
Co tu nie gra. Wymaz, ktry zosta zabezpieczony od pani Anny i trafi do naszego laboratorium, wzbudzi nasze podejrzenia ju od momentu, kiedy go zobaczylimy, gdy by nim fragment gazy w kolorze intensywnie tym. Jego kolor sugerowa, e do jego otrzymania zastosowano jeden z odczynnikw uywanych w preparatyce mikroskopowej i ktry powoduje opisane wyej problemy z uzyskaniem profilu genetycznego. Nietypow okolicznoci by
Rezultat bada genetycznych uwaany jest przez wymiar sprawiedliwoci za dowd charakteryzujcy si wyjtkowo du wiarygodnoci. Okazuje si jednak, e sam wynik badania nie moe by traktowany jako wiadectwo winy czy niewinnoci, czego dowd daa pewna sprawa, z jak zmierzy si nasz zakad.
Wynik bada genetycznych jest tylko ostatnim etapem dugiego acucha procesw, gdzie kade ogniwo ma istotne znaczenie.
12 Genetyka i Prawo Genetyka i Prawo 13
CIEKAWE PRZYPADKI
KRTKIE PODSUMOWANIE
Poniewa nasza rola w przedstawionej wyej sprawie dobiega koca po ujawnieniu owych szokujcych informacji, nie wiemy, jakim wyrokiem zakoczya si omawiana sprawa. Na marginesie opisanych wydarze warto jednak pozwoli sobie na kilka uwag natury oglnej. Badania genetyczne s jednym z najprzydatniejszych narzdzi dostpnych organom cigania i wymiarowi sprawiedliwoci. Wysoka pewno wnioskw odnonie pochodzenia badanego materiau biologicznego oddaje nieocenione usugi zarwno w badaniach ladw biologicznych, jak i w analizie spornego pokrewiestwa. Czasem zdarza si, e owa wysoka pewno jest bdnie interpretowana jako dowd winy bd niewinnoci co, moe prowadzi do powanych bdw, rzutujcych na przebieg danej sprawy. Naley wic pamita, e wynik bada genetycznych jest tylko ostatnim etapem dugiego acucha procesw, gdzie kade ogniwo ma istotne znaczenie. Zaniedbania, niedopatrzenia czy bdy poczynione na najwczeniejszym etapie ledztwa mog zatem znaczco wpyn na interpretacj otrzymanych wynikw bada genetycznych, nawet jeli wyniki same w sobie zdaj si jednoznacznie wskazywa na sprawc przestpstwa.
Jak pokazaa opisana tu historia, kady dowd, w tym take uzyskany z bada DNA, traktowa naley z najwysz ostronoci, aby nie przyczyni si do skazania niewinnej osoby
przetara okolice rany gaz zwilon rodkiem dezynfekcyjnym, a nastpnie zapytaa asystujcych policjantw, gdzie ma odoy wykorzystan do tego celu gaz. Jeden z policjantw mia wg sw oskaronego powiedzie: ja si tym zajm, po czym mia schowa gaz do koperty... Podsumowujc, zdaniem oskaronego, to wanie ten fragment gazy trafi do naszego laboratorium jako wymaz pobrany od pani Anny! Sd zapyta, czy biorc pod uwag wersj przedstawion przez oskaronego, obserwowany wynik bada, okrelony w opinii jako nietypowy dla wymazw z drg rodnych, moe by wyjaniony faktami przedstawionymi przez oskaronego. Biorc pod uwag otrzymane wyniki bada wstpnych (brak ladw nasienia) i genetycznych (brak DNA we frakcji plemnikw oraz niemono wykrycia DNA pani Anny w ladzie), a take uwzgldniajc, e niektre rodki dezynfekcyjne (np. Rywanol) maj kolor ty, biegy stwierdzi, e przedstawiony przez oskaronego sposb powstania badanego wymazu mg doprowadzi do rezultatw takich, jakie opisano w opinii wydanej przez nasz zakad. Nie trzeba chyba dodawa, e w obliczu opisywanych faktw doszo do podwaenia aktu oskarenia, zbudowanego gwnie, jak si okazao, na niepewnym owiadczeniu poszkodowanej i wynikach bada genetycznych wymazu, ktry okaza si pochodzi z niepewnego rda! Marcin Woniak
Czyby sukces? Wymaz poddalimy procedurze tzw. ekstrakcji rnicowej, ktrej celem jest rozdzielenie DNA komrek nabonkowych i plemnikw wystpujcych w danym ladzie. W wyniku tej procedury z badanego ladu otrzymuje si dwa preparaty DNA. Pierwszy z nich powinien zawiera DNA z ewentualnych plemnikw wystpujcych w ladzie preparat ten jest oznaczany zwyczajowo liter M. Drugi oznaczany zwyczajowo liter F zawiera powinien DNA ze wszystkich pozostaych komrek (krwi, nabonkowych itp.). Po analizie obu preparatw DNA otrzymanych z badanego wymazu okazao si, e jedynie dla preparatu F uzyskano peny profil genetyczny, podczas gdy dla preparatu M nie udao si otrzyma adnego profilu. Co ciekawe, profil preparatu F pochodzi od jednej osoby i by ni pan Ryszard. Wydawaoby si, e taki wynik powinien usatysfakcjonowa nas jako biegych, gdy
14 Genetyka i Prawo
uzyskalimy potwierdzenie obecnoci DNA pana Ryszarda w wymazie pobranym od pani Anny, co uprawdopodobnio jego udzia w zgoszonym gwacie.
w badanym wymazie byo nasienie, to dlaczego pochodzcy z niego DNA nie wystpowa we frakcji M? Jeli natomiast nasienia nie byo, to w jaki sposb w badanym wymazie znalazo si tak duo DNA pana Ryszarda, e zdominowa on DNA pani Anny i sta si jedynym materiaem, ktrego wykrycie byo moliwe? Dopuszczalnym wyjanieniem tego fenomenu byo zastosowanie w toku zabezpieczania wymazu owego feralnego tego konserwantu, ktry mg na tyle zmodyfikowa struktur bon komrkowych, e procedura izolacji rnicowej bya nieefektywna i cay DNA obecny w badanej prbce, zarwno pochodzcy z ewentualnych plemnikw, jak i z komrek nabonkowych, trafi do frakcji F. Jeli owych plemnikw byo w prbce duo, to pochodzcy z nich materia genetyczny mg znaczco dominowa ilociowo w otrzymanym preparacie, co mogo uniemoliwi wykrycie DNA pani Anny. Ostatecznie zdecydowalimy si sporzdzi opini, w ktrej wskazalimy na obecno w badanym wymazie DNA pana Ryszarda, opisalimy jednak nasze wtpliwoci co do
otrzymanego wyniku, okrelajc go ostatecznie jako nietypowy dla tego rodzaju ladu.
W przypadku gwatu lady, w ktrych potencjalnie znajduje si nasienie, poddaje si tzw. ekstrakcji rnicowej.
Genetyka i Prawo 15
KONTAKT:
Prof. dr hab. med. Karol liwka kierownik Katedry Medycyny Sdowej > kizmedsad@cm.umk.pl
> tgrzyb@cm.umk.pl
Dr Marcin Woniak
genetyczna identyfikacja ladw biologicznych, badania pokrewiestwa w linii mskiej (chromosom Y), badania pochodzenia ewolucyjnego linii mskiej
> marcinw@cm.umk.pl
Dr Jarosaw Bednarek
badania morfologiczno-porwnawcze wosw, antropologia sdowa
> bednarek@cm.umk.pl
Katedra Medycyny Sdowej Collegium Medicum UMK Zakad Genetyki Molekularnej i Sdowej ul. Marii Skodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz tel. 052. 585.35.52 fax 052. 585.35.53
> kizmedsad@cm.umk.pl