Genetyka i

nUMer 1 (11)
WIOSNA 2011

KWARTALNIK NAUKOWY ZAKADU GENETYKI MOLEKULARNEJ I SDOWEJ

Uniwersytet Mikoaja Kopernika Collegium Medicum Katedra Medycyny Sdowej

Diagnoza z molekuy
Patologia molekularna nowa bro w rkach medyka sdowego. Co geny mog powiedzie o przyczynie mierci?
ISSN 2080-7775
> www.zgms.cm.umk.pl

Drodzy Czytelnicy
Tanatologia sdowo-lekarska to klasyczny dzia medycyny sdowej badajcy zagadnienia zwizane ze mierci czowieka. Ze zrozumiaych wzgldw dla wymiaru sprawiedliwoci zasadnicze znaczenie ma stwierdzenie, czy przyczyna mierci bya naturalna, czy gwatowna, cho oba rodzaje mierci mog by nastpstwem zarwno nagego, jak ipowolnego procesu. Wustaleniach co do przyczyny mierci tanatologia posikuje si przede wszystkim wynikami sdowo-lekarskiej sekcji zwok, cho korzysta rwnie zwynikw bada histopatologicznych, biochemicznych czy toksykologicznych. Okazuje si jednak, e istnieje szereg przypadkw, wktrych jednoznaczne okrelenie przyczyny mierci napotyka na niemae trudnoci. Dotyczy to przede wszystkim mierci nagych, dla ktrych wyniki sekcji zwok wsparte badaniami laboratoryjnymi nie daj jednoznacznego rozstrzygnicia. Mona tutaj wymieni przypadki nagej mierci sercowej, niespodziewanej mierci osb cierpicych na padaczk, zespou nagej mierci niemowlt czy zgonw zwizanych zzayciem lekw we waciwych dawkach terapeutycznych. Poniewa kada naga mier, szczeglnie gdy dotyczy osb modych, pozornie zdrowych, moe budzi domniemanie mierci gwatownej, rodowisko medykw sdowych szuka dodatkowych metod pomocnych wokrelaniu przyczyn takich niespodziewanych zgonw. nieoczekiwanie tanatologia sdowo-lekarska otrzymuje tutaj wsparcie ze strony genetyki molekularnej, zwaszcza wprzypadkach, gdzie istnieje podejrzenie co do genetycznych uwarunkowa mierci. Jak wynika zzamieszczonego wbiecym numerze Genetyki iPrawa wywiadu zprof. Burkhardem Made, kierownikiem Instytutu Medycyny Sdowej Uniwersytetu wBonn (niemcy), powstao nawet nowe okrelenie patologia molekularna stosowane wodniesieniu do caej grupy zastosowa biologii molekularnej wklasycznej medycynie sdowej, zwyczeniem identyfikacji osobniczej ibada pokrewiestwa. Szczeglne znaczenie naley tutaj przypisa badaniom farmakogenetycznym, bardzo pomocnym m.in. wokrelaniu przyczyn mierci bdcej nastpstwem zaycia lekw czy trucizn. Jak wynika zartykuu przybliajcego t problematyk, zamieszczonego wrubryce Metody badawcze, czynniki genetyczne odpowiadaj za 15-30% midzyosobniczych rnic wmetabolizmie lekw, ale wprzypadku niektrych substancji warto ta moe siga nawet 95%. Wbiecym wydaniu naszego magazynu powracamy rwnie do zagadnie zwizanych zprzewidywaniem cech fizycznych czowieka na podstawie analizy DnA. nasz rozmwca, prof. Wojciech Branicki zkrakowskiego Instytutu ekspertyz Sdowych, autor wielu oryginalnych publikacji naukowych ztego zakresu, zdaje si by optymist co do predykcji dalszych szczegw wygldu fizycznego czowieka, takich jak morfologia wosw, skonno do ysienia czy niektre szczegy wygldu twarzy. Bez wtpienia analiza predykcyjna na stae zagocia wrd nowych, obiecujcych metod medycyny sdowej. Dr hab. Tomasz Grzybowski, prof. UMK kierownik Katedry Medycyny Sdowej Collegium Medicum UMK

*
3-4 5-7

Spis treci

nOWOCI W GeneTyCe SDOWeJ

*
K

Przeom w genetyce entomologiczno-sdowej Mieszaniny DnA przeciwnik nie do poskromienia? Krta droga do celu Starzejce si lady

nOWOCI W GeneTyCe SDOWeJ

Przeom w genetyce entomologiczno-sdowej

regulowanych rozwojowo do tradycyjnej analizy entomologicznej zwiksza precyzj ustale wsposb istotny statystycznie, co automatycznie umoliwia dokadniejsze okrelenie interwau pomiertnego (PMI). Dotyczy to zwaszcza poczwarek ilarw wtrzecim stadium rozwojowym. Czas pokae, na ile to nowe podejcie przyjmie si wpraktyce.
Opracowano na podstawie: A.M. Tarone i D.r. Foran, J Forensic Sci. w druku; doi:10.1111/j.1556-4029.2010.01632.x.

Ustalanie czasu zgonu na podstawie znalezionych na zwokach owadw czsto okazuje si problematyczne i nieprecyzyjne. Postpem w tej dziedzinie okazao si wprowadzenie identyfikacji genetycznej opartej na analizie sekwencji COI. Kolejnym przeomem by moe bdzie wykorzystanie analizy ekspresji genw zalenych od wieku. lasyczne metody identyfikacyjne, polegajce na analizie zewntrznych cech morfologicznych, okazay si niewydolne. Aaron M. Tarone iDavid r. Foran badacze zMichigan State University postanowili sprawdzi, czy analiza ekspresji genw metod rT-PCr podczas rozwoju muchy plujki onazwie lucilia skrnica (Lucilia sericata) pomoe zwikszy precyzj szacowania wieku tych muchwek wentomologii sdowej. Modelem zwok ludzkich byy ciaa szczurw. Okazao si, e wczenie oceny ekspresji genw

Kod toksykologiczny

MeTODy BADAWCZe

Czy badania genetyczne mog by przydatne dla toksykologw sdowych? To, czy po przyjciu okrelonej dawki leku lub trucizny dojdzie do zatrucia i jaki bdzie jego przebieg, zaley nie tylko od wieku, pci i stanu zdrowia osoby naraonej, ale take od genw, ktre odziedziczya po swoich przodkach. Analiza genetyczna coraz czciej pomaga w wyjanianiu przyczyn nietypowych przypadkw zatru.

8-11

PI PyTA DO...
O krok od odpowiedzi
na pytania o moliwoci, jakie daje analiza predykcyjna, oraz o potencjalne pola jej wykorzystania w badaniach kryminalistycznych odpowiada dr hab. Wojciech Branicki, profesor Instytutu ekspertyz Sdowych w Krakowie (IeS).

* Mieszaniny DnA przeciwnik nie do poskromienia?

Niemieccy uczeni poczynili wany krok wkierunku wiarygodnej identyfikacji mskiego materiau genetycznego.

12-13

Diagnoza z molekuy

WyWIAD nUMerU

O moliwociach, jakie daj patologia molekularna oraz farmakogenetyka, oraz ich miejscu we wspczesnej medycynie sdowej opowiada prof. Burkhard Madea, kierownik Instytutu Medycyny Sdowej Uniwersytetu w Bonn.

14-15

CIeKAWe PrZyPADKI
Zabjstwo prawie doskonae
Joanna bya zwyk dwudziestokilkuletni dziewczyn, mieszkajc w maym miasteczku i pracujc w pobliskiej metropolii. Dojedaa codziennie do pracy swoim samochodem i bya uwaana przez znajomych za spokojn i sympatyczn osob. Pewnego pitkowego popoudnia nie wrcia jednak do domu o zwykej porze.

marcowym numerze Forensic Science International: Genetics grupa berliskich naukowcw opublikowaa wstpne wyniki swoich bada nad opracowaniem metody pozwalajcej pozyskiwa indywidualne profile zmieszanin mskiego DnA (tzw. haplotype-specific extraction). Dlaczego jest to takie wane? Ot oile interpretacja wynikw genotypowania wprzypadku ladu pochodzcego od jednej osoby nie nastrcza przewanie wikszych trudnoci, otyle prawdziwy problem pojawia si, kiedy dawcw jest wicej. Oczywicie dowiadczony biegy jest wstanie wyodrbni poszczeglne allele, ale nie haplotypy, awiksza ich liczba rodzi powane wtpliwocinatury statystycznej. Wtakim wypadku formuuje si tzw. hipotez

obrony ihipotez oskarenia orazliczy iloraz szans (Lr) (vide Genetyka iPrawo nr 4(7)2009). To jednak czsto nie daje jednoznacznego rozstrzygnicia! Wspomniane badania maj na celu zaadaptowanie metody stosowanej przy analizie ukadu HLA rozdziau prbek diploidalnych na komponenty haploidalne. Wymaga to wprawdzie konstrukcji odpowiednich sond, wykorzystania pirosekwencjonowania iduego dowiadczenia analitycznego (apoza tym budzi nadzieje na analiz wycznie mskiego chromosomu y), jednak wten sposb, cho istotnie skomplikowany od strony technicznej, by moe wniedalekiej przyszoci moliwe bdzie wyodrbnianie profili poszczeglnych dawcw ladu.
Opracowano na podstawie: J. rothe i wsp. 2011. Forensic Sci. Int. Genet. 5: 117-121.

WtpliWoci powstae przy identyfikowaniu mieszaniny dna prbuje si wyjania za

WYDAWCA: Zakad Genetyki Molekularnej i Sdowej Uniwersytet Mikoaja Kopernika, Collegium Medicum REDAKTOR WYDANIA: Tomasz Grzybowski ZESP REDAKCYJNY Urszula Rogalla, Rafa Skowronek, Rafa Celiski, Marcin Woniak
Zostay podjte wszelkie rodki, aby zawarte w publikacji informacje byy dokadne i aktualne w dniu oddania do druku. rozpowszechnianie materiaw redakcyjnych bez pisemnej zgody wydawcy jest zabronione. Copyright 2011 ZGMiS, wszelkie prawa zastrzeone.

REDAKCJA, PROJEKT GRAfICZNY, REKlAMA, PRODUKCJA: Novimedia Content Publishing (Novimedia jest czci Wydawnictwa Zwierciado) www.novimedia.pl [Zesp Dyrektor Wydawniczy: leszek MIElCZAREK, Szef Studia Graficznego: Diana BOROWSKA, Senior Art Graphic: Piotr lIWISKI, Wydawca: Piotr KOWAlSKI, Korekta: Daria KORUS, fotoedycja: Piotr BARTOSZEK, Produkcja: Micha SEREDIN].

pomoc statystyki. niestety taka metoda , bardzo rzadko prowadzi do jednoznacznego rozstrzygnicia.

Copyright 2011 novimedia CP, wszelkie prawa zastrzeone.

03

nOWOCI W GeneTyCe SDOWeJ

MeTODy BADAWCZe

Krta droga do celu

Co moe usprawni prace nad analiz minimalnych iloci DNA?

Od

pewnego czasu wrd genetykw sdowych toczy si zagorzaa dyskusja dotyczca metod postpowania ztzw. LtDnA (low-template DnA), czyli DnA wystpujcym wladzie wminimalnej iloci (powstaym np. wwyniku dotknicia powierzchni). Specyfika tego rodzaju prbek polega na tym, e niezwykle atwo ulegaj zanieczyszczeniu iczsto nie pozwalaj uzyska penych profili. Udowodniono, e LtDnA zabezpieczony zpowierzchni drewnianych daje lepsze rezultaty analiz ni choby pozyskany ztkaniny czy szka, jednak profil pozwalajcy na identyfikacj udaje si wyodrbni jedynie w36% przypadkw. Szansa zwiksza si dwukrotnie, jeli osoba, ktra zostawia lad dotykowy, miaa np. spocone donie. Osobnym problemem jest natomiast tzw. transfer wtrny, czyli zdarzajca si wok. 10% przypadkw sytuacja, wktrej na powierzchni zostaje naniesiony DnA innej osoby, zktr gwny dawca mia kontakt przed pozostawieniem ladu. niepene profile zkolei

czsto wskazuj na wykluczenie, co ostatecznie moe si okaza faszyw konkluzj. Konieczne wydaje si zatem opracowanie jednoznacznych standardw pracy iorzecznictwa wprzypadkach analiz LtDnA.

Opracowano na podstawie: D.J. Daly iwsp. 2011. Forensic Sci. Int. Genet. wdruku, doi:10.1016/j.fsigen.2010.12.016; I. Quinones iB. Daniel, 2011. Forensic Sci. Int. Genet. wdruku, doi 10.1016/j.fsigen.2011.01.004; B. Budowle iwsp. 2009. Forensic Sci. Int. Genet. Suppl. Series 2: 551-552 wraz zpniejszymi komentarzami.

*
O
Fot. novimedia
04

Starzejce si lady
nak pewne dosy oczywiste ograniczenia wymaga na przykad, aby ujawniony wos posiada cebulk. empirycznie wykazano rwnie, e technika najlepiej sprawdza si dla prbek wwieku do ok. 45-60 dni, natomiast wprzypadku starszego materiau jej dokadno gwatownie maleje. Mimo e nie jest to pierwsza podejmowana przez naukowcw prba okrelania wieku ladu, to adna znich nie rokowaa tak dobrze. Moemy spodziewa si, e wkrtce opracowane zostan kolejne metody okrelania wieku ladu na podstawie rnA, ktre uda si zaimplementowa wcodziennej praktyce.
Opracowano na podstawie: C. Hampson, J. Louhelainen, S. McColl. 2011. Journal of Forensic Sciences 56: 359365.

Nie jest tajemnic, e ustalenie genotypu osoby pozostawiajcej lad na miejscu zdarzenia to dopiero poowa sukcesu. Prawdziwym wyzwaniem pozostaje nadal udowodnienie, e lad powsta wtym samym czasie, wktrym mogo doj do przestpstwa. kazuje si jednak, e medycyna sdowa nie jest cakiem bezradna wprzypadku jednego znajczciej zabezpieczanych dowodw ocharakterze biologicznym wosw. Dziki analizie tzw. wspczynnika relatywnej ekspresji dwch rodzajw czsteczek rnA (18S i-aktyny) moliwe jest oszacowanie czasu, jaki upyn od momentu pozostawienia wosa do badania. Metoda ta ma jed-

Ludzie nie tylko inaczej wygldaj, ale take inaczej metabolizuj trucizny, takie jak leki, alkohol, narkotyki czy dopalacze. Wynika to z genetycznie uwarunkowanych odmiennoci na wielu poziomach: enzymw metabolizujcych, transporterw przezbonowych oraz punktw uchwytu (receptorw i innych biaek).
naliza polimorfizmu genetycznego szlakw metabolicznych jest coraz czciej doceniana iwykorzystywana wpraktyce sdowej, poniewa pozwala wytumaczy zaskakujce wyniki analiz chemiczno-toksykologicznych.

Kod toksykologiczny

Jak organizm rozprawia si ztrucizn?

Opracowali: Urszula Rogalla i Rafa Skowronek Cytochromy P450, czyli tzw. CyPy, to gwne enzymy Ifazy metabolizmu. Spord poli-

morficznych enzymw metabolizujcych ksenobiotyki to wanie CyPy maj najwiksze znaczenie wtoksykologii. Izoform niezwykle wan zpunktu widzenia praktyki sdowej jest CyP2D6, zwana hydroksylaz debryzochiny. Metabolizuje ona ponad 40 istotnych klinicznie lekw kardiologicznych, opioidowych przeciwblowych ineuropsychiatrycznych (wtym przeciwlkowych, przeciwdepresyjnych iprzeciwpsychotycznych), ktre czsto wykrywane s uofiar miertelnych zatru. Znanych jest okoo

100 alleli CyP2D6, wtym ponad 20 znaczco zmieniajcych metabolizm lekw zudziaem tego enzymu, przy czym czsto ich wystpowania zaley szczeglnie od pochodzenia etnicznego. Wpopulacji pochodzenia europejskiego najwiksze znaczenie maj allele: CyP2D6*3, CyP2D6*4 iCyP2D6*5, odpowiadajce za utrat lub obnienie aktywnoci enzymu. Drug grup biaek (stanowic obecnie przedmiot licznych bada) jest rodzina biaek
05

MeTODy BADAWCZe
transportujcych ABC. Jej przedstawiciel glikoproteina P (ABCB1) reguluje przechodzenie ksenobiotyku do wntrza komrki. Moe ona aktywnie wypompowywa lek na zewntrz iwten sposb uniemoliwia jego metabolizm i/lub dziaanie biologiczne. neuvonen iwsppracownicy (2011) postanowili oszacowa wpyw polimorfizmw pojedynczego nukleotydu (SnPs: 3435C>T, 1236C>T i2677G>T) wgenie ABCB1 na stenie digoksyny uosb zmarych, uktrych stwierdzono ten lek w krwi sekcyjnej. Wykazano dodatni korelacj midzy liczb zmutowanych alleli asteniem digoksyny, ze szczeglnym wskazaniem na pe esk. metabolizujcy jest polimorficzny, moliwe interakcje zinnymi ksenobiotykami; niezwykle wysoki lub niski stosunek macierzystego ksenobiotyku ijego metabolitu, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, brak interakcji zinnymi ksenobiotykami; niezwykle wysoki lub niski stosunek macierzystego ksenobiotyku ijego metabolitu, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, moliwe interakcje zinnymi ksenobiotykami; informacja oniepodanym dziaaniu lekw wprzeszoci, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, brak interakcji zinnymi ksenobiotykami; informacja oniepodanym dziaaniu lekw wprzeszoci, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, moliwe interakcje zinnymi ksenobiotykami; wysoki stosunek macierzystego ksenobiotyku ijego metabolitu, deklaracja lub dowody na przyjcie leku zgodnie zrecept lub instrukcj, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, moliwe interakcje zinnymi ksenobiotykami.

Molekularna autopsja

Dla osb o fenotypie wolnych metabolizerw (PM) nawet powszechnie stosowane leki mog okaza si siln trucizn

Tak nazywane jest genotypowanie pomiertne, ktrego celem nie jest identyfikacja osobnicza zmarego czy ustalanie pokrewiestwa, ale okrelenie przyczyny mierci. Wkontekcie tego artykuu moe by to badanie polimorfizmu cytochromw P450, metabolizujcych lek (stwierdzony wmateriale biologicznym zarezerwowanym ze zwok), ktry prawdopodobnie spowodowa miertelne zatrucie. Molekularna autopsja moe jednak dotyczy rwnie genw zwizanych ztzw. niewidzialnymi chorobami, ktre nie pozostawiaj po sobie zmian morfologicznych, uchwytnych podczas rutynowej sekcji zwok, np. genw kanaw jonowych wzespole wyduonego QT. Trzeba jednak pamita, e nowoczesne opiniowanie medyczno- itoksykologiczno-sdowe musi opiera si na caoci poczynionych ustale: aktowych, makroskopowych (sekcyjnych), mikroskopowych (histopatologicznych), toksykologicznych i jeli jest taka potrzeba molekularnych.

Badania molekularne wtoksykologii sdowej kiedy?

Wostatnim czasie na amach Forensic Science International Musshoff wraz zzespoem (2010), woparciu oprac Holmgrena iAhlnera (2006), przedstawili sytuacje wtoksykologii sdowej, wktrych wykonanie genotypowania jest zalecane, do rozwaenia lub niezalecane. Do pierwszej grupy nale dwie sytuacje, wktrych wspistniej nastpujce ustalenia: wysoki stosunek macierzystego ksenobiotyku ijego metabolitu, podejrzenie zatrucia przypadkowego lub samobjczego, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, brak interakcji zinnymi ksenobiotykami; wysoki stosunek macierzystego ksenobiotyku ijego metabolitu, deklaracja lub dowody na przyjcie leku zgodnie zrecept lub instrukcj, enzym metabolizujcy jest polimorficzny, brak interakcji zinnymi ksenobiotykami. Badanie molekularne mona natomiast rozway wsytuacjach, wktrych wspistniej nastpujce ustalenia: wysoki stosunek macierzystego ksenobiotyku ijego metabolitu, podejrzenie zatrucia przypadkowego lub samobjczego, enzym

Zaskakujce przykady zpraktyki

Badania genetyczne s najczciej wykorzystywane wanalizie zatru opioidami (metabolizowanymi gwnie przez ukad cytochromu CyP2D6), czyli: tramadolem, kodein, dihydrokodein, oksykodonem, etylomorfin, metadonem ifentanylem, atake wzatruciach ecstasy, benzodiazepinami, lekami przeciwdepresyjnymi, przeciwpadaczkowymi iprzeciwkrzepliwymi. Wyniki bada ofiar zatru niektrymi zwyej wymienionych substancji day ciekawe rezultaty. Tramadol (lek przeciwblowy) na przykad jest przeksztacany przez CyP2D6 do znacznie bardziej aktywnych ni zwizek macierzysty metabolitw: ODT inDT. Levo wraz zzespoem (2003) poddali analizie 33 przypadki sekcyjne zatru tym zwizkiem istwierdzili, e wrd ofiar byo wiele osb

* rnice w metabolizmie
losy ksenobiotyku wustroju czowieka okrela si akronimem lADME (liberation uwolnienie, Absorption wchanianie, Distribution dystrybucja, Metabolism metabolizm, Excretion wydalanie). Zpunktu widzenia toksykogenetyki (nauki ogenetycznie uwarunkowanej odpowiedzi organizmu na trucizny) najistotniejszy jest metabolizm. Dzielimy go na trzy fazy: I prowadzc do powstania zwizkw porednich wprocesach utleniania iredukcji (zudziaem cytochromw P450), II polegajc na sprzganiu metabolitw, najczciej zkwasem glukuronowym isiarkowym, oraz III transport do- iodkomrkowy zudziaem biaek transportujcych, gwnie zrodziny ABC. Mutacje wgenach kodujcych biaka I, II iIII fazy mog prowadzi do zmiany ich aktywnoci. Wzalenoci od szybkoci metabolizmu populacj ludzk podzielono na osoby: szybko metabolizujce (Extensive Metabolizers EM), nadmiernie szybko metabolizujce (Ultrarapid Metabolizers UM), oporednim metabolizmie (Intermediate Metabolizers IM) oraz wolno metabolizujce (Poor Metabolizers PM). Ci ostatni szczeglnie naraeni s na przedawkowanie izatrucie, nawet po przyjciu dawek terapeutycznych. Uwaa si, e czynniki genetyczne s odpowiedzialne za 15-30% midzyosobniczych rnic wmetabolizmie lekw, ale wprzypadku niektrych substancji warto ta moe siga nawet 95%.

ofenotypie tzw. ultraszybkich metabolizerw (UM), czyli osb zgenetycznie uwarunkowan skonnoci do przedawkowania. Kodeina zkolei, podobnie jak tramadol idihydrokodeina, jest prolekiem, czyli wykazuje dziaanie biologiczne dopiero po przeksztaceniu do morfiny. Koren iwsppracownicy (2006) opisali przypadek matki karmicej piersi, ktra jednoczenie przyjmowaa kodein wdawce 30 mg/dob. W13. dniu ycia niemowl niespodziewanie zmaro. Ustalono, e mier nastpia na skutek przedawkowania morfiny. Okazao si, e matka cechowaa si fenotypem ultraszybko metabolizujcym, awic niewiadomie razem zmlekiem dostarczaa swojemu dziecku mierteln trucizn. Fentanyl to opioid stosowany

wanestezji oraz leczeniu blu przewlekego. Jego toksyczno moe by zwizana zallelami CyP: 3A4*1B i3A5*3. Jin iwsppracownicy (2005) zgenotypowali za pomoc pirosekwencjonowania 25 prbek krwi osb zmarych na skutek zatrucia tym lekiem. Wykazali, e homozygoty CyP3A5*3 maj zaburzony (obniony) metabolizm tego leku, abadanie genetyczne moe by przydatne wwyjanianiu jego toksycznoci. Leki przeciwkrzepliwe zgrupy pochodnych kumaryny, takie jak warfaryna czy acenokumarol, s metabolizowane przez polimorficzny enzym CyP2C9. Ze wzgldu na ich nadmierne dziaanie uosb wolno metabolizujcych moe doj do niebezpiecznych dla zdrowia iycia krwawie.

Zmiany wpodejciu
Kilka lat temu na amach Problems of Forensic Sciences Piotrowski iwsppracownicy (2003) napisali: Wliteraturze przedmiotu brakuje danych wskazujcych na bezporednie zastosowanie bada toksykogenetycznych ifarmakogenetycznych wtoksykologii sdowej izpewnoci wchwili obecnej tego typu badania nie s stosowane rutynowo. Oile mona si zgodzi zdrug czci tej opinii, otyle pierwsza jest ju nieaktualna. Szereg publikacji wskazuje na zasadno iprzydatno genotypowania wokrelonych sytuacjach spotykanych wpraktyce toksykologiczno-sdowej. Rafa Skowronek, Rafa Celiski

Na to, jak organizm poradzi sobie z trucizn, wpywaj pochodzenie etniczne i pe czowieka, a konkretnie warianty genetyczne waciwe dla tych zmiennych. dna warunkuje rwnie metabolizm od niego bezporednio zaley, co si z nami stanie po zayciu niebezpiecznej substancji.
06

* PIMIennICTWO
* Holmgren P, Ahlner J. Pharmacogenomics for forensic toxicology: Swedish experience. [in:] Wong SH, linder M, Valdes Jr R. (Eds.) Pharmacogenomics and Proteomics. AACC Press, Washington DC, 2006; pp. 295-299. * Jin M, Gock SB, Jannetto PJ, Jentzen JM, Wong SH. Pharmacogenomics as molecular autopsy for forensic toxicology: genotyping cytochrome P450 3A4*1B and 3A5*3 for 25 fentanyl cases. J Anal Toxicol. 2005; 29(7): 590-8. * Koren G, Cairns J, Chitayat D, Gaedigk A, leeder SJ. Pharmacogenetics of morphine poisoning in abreastfed neonate of acodeine-prescribed mother. lancet. 2006; 368(9536): 704. * levo A, Koski A, Ojanper I, Vuori E, Sajantila A. Post-mortem SNP analysis of CYP2D6 gene reveals correlation between genotype and opioid drug (tramadol) metabolite ratios in blood. forensic Sci Int. 2003; 135(1): 9-15. * Musshoff f, Stamer UM, Madea B. Pharmacogenetics and forensic toxicology. forensic Sci Int. 2010; 203(1-3): 53-62. * Neuvonen AM, Palo JU, Sajantila A. Post-mortem ABCB1 genotyping reveals an elevated toxicity for female digoxin users. Int J legal Med. 2011; 125(2): 265-9. * Piotrowski P, Grzybowski T, liwka K. The possibilities of applying molecular biology techniques to forensic toxicology. Probl forensic Sci. 2003; 53: 7-21.

07

PI PyTA DO...

O krok od odpowiedzi
Urszula rogalla

na pytania o moliwoci, jakie daje analiza predykcyjna, oraz o potencjalne pola jej wykorzystania w badaniach kryminalistycznych odpowiada dr hab. Wojciech Branicki, profesor Instytutu ekspertyz Sdowych w Krakowie (IeS).

Panie Profesorze, czy moe Pan przybliy naszym Czytelnikom pojcie medycyny spersonalizowanej iwyjani, wktrym miejscu spotyka si ona zgenetyk sdow?

Prof. Wojciech Branicki

Od dawna wiadomo, e pacjenci mog windywidualny sposb reagowa na stosowan terapi medyczn, np. na rodzaj lekw czy ich dawk. To, co dla jednego pacjenta moe okaza si niezwykle skuteczne, dla innego moe by wrcz niebezpieczne, mimo e obaj cierpi na to samo schorzenie. Koncepcja medycyny spersonalizowanej zakada, e terapia medyczna bdzie dostosowana do indywidualnych cech pacjenta, ktre zdeterminowane s posiadanymi przez niego wariantami genw. Pomys nabra wikszego znaczenia po oznaczeniu sekwencji DnA genomu ludzkiego, co nastpio zaraz na pocztku XXI w. Pozyskanie tej wiedzy umoliwio przeprowadzenie szczegowych bada, ktre miay na celu identyfikacj regionw wgenomie czowieka, awdalszej kolejnoci poszczeglnych genw ipolimorfizmw, ktre s odpowiedzialne za determinacj okrelonych cech osobniczych, np. odpowiedzi na lek. Praktyczn konsekwencj pozyskania tej wiedzy ma by analiza predykcyjna, polegajca na okrelaniu tych wszystkich indywidualnych predyspozycji poprzez badanie DnA. Wtym miejscu wanie medycyna spersonalizowana spotyka si zgenetyk sdow. Dla tej ostatniej odmienne s jedynie cechy, ktrych okrelanie ma praktyczne znaczenie. Wgenetyce sdowej istotne bdzie zbadanie regionw DnA zwizanych z determinacj cech fenotypowych majcych znaczenie przy kreleniu portretu sprawcy przestpstwa lub osoby zaginionej, ktrej szcztki s przedmiotem bada. Myl przede wszystkim ocechach fizycznych
08 09

FOTO: wikipedia.org / Bhringer Friedrich

PI PyTA DO...
budowie ciaa, pigmentacji ale powinnimy pamita, e przygotowanie na podstawie analizy DnA portretu psychologicznego, ktry uwzgldniaby np. indywidualne skonnoci do agresji czy depresji, mogoby rwnie by bardzo pomocne wwielu ledztwach. grupy, wsppracujcej ze wspomnian wczeniej grup badawcz zrotterdamu, powiconych predykcji koloru wosw. Wreszcie moliwa jest precyzyjna predykcja nie tylko wosw koloru rudego, ktry przypomnijmy dziedziczony jest wdosy prosty sposb iprzez to jego predykcja bya moliwa ju dziesi lat temu. Pojawia si te metoda umoliwiajca okrelanie wieku oso-

Urszula rogalla
Zczym zwizane s rozbienoci wynikw uzyskiwane przez autorw rnych prac?

Prof. Wojciech Branicki

na pewno rozbienoci te mona wyjania tym, e rni autorzy badaj rne populacje iniejednakowe moe by znaczenie poszczeglnych genw dla determinacji cech

Urszula rogalla
Wtrzecim numerze naszego kwartalnika znalaz si wywiad zPanem dotyczcy okrelania koloru oczu na podstawie analizy DnA. Dwa lata dla genetyki to jednak bardzo dugo co udao si osign wdziedzinie predykcji fenotypu od tego czasu?

ZauWamy, e ju proste zdefiniowanie koloru oczu na poziomie jasny ciemny niesie istotn informacj, dziki ktrej mona znaczco zawzi krg osb podejrzanych w sprawie.
by na podstawie analizy DnA. Wydaje mi si, e jest to wany krok na drodze do krelenia portretu sprawcy przestpstwa wlaboratorium zajmujcym si analiz DnA. Metoda polega na badaniu loci DnA zaangaowanych wproces tworzenia receptorw obecnych na limfocytach T, awic komrkach ukadu odpornociowego. Jak stwierdzono, liczba tzw. kolistych czsteczek TreC jest skorelowana zwiekiem, co mona wpraktyce wykorzysta do predykcji tej cechy. Istotnym ograniczeniem metody jest to, e moe zosta wykorzystana wycznie do badania krwi. Wprawdzie jest to jedno zpodstawowych rde DnA wbadaniach kryminalistycznych, ale czsto bada si rwnie innego typu materia biologiczny. wbadanych grupach osb. Musimy pamita, e rne populacje maj nieco odmienn histori ewolucyjn, rne s wnich czstoci poszczeglnych alleli, populacje te mog by niejednorodne (mog wnich wystpowa do pewnego stopnia zamknite podgrupy), znaczenie mog mie rwnie interakcje pomidzy genami. Wydaje mi si, e pewien problem moe rwnie wynika ztego, e czasami mylone s polimorfizmy rzeczywicie odpowiedzialne za determinacj konkretnych cech fizycznych ztymi, ktre maj tylko odmienne czstoci wrnych populacjach is raczej markerami pochodzenia biogeograficznego. Czst przyczyn rozbienoci jest rwnie brak odpowiedniej mocy statystycznej stosowanych testw, wynikajcy zniskiej liczby badanych prbek wpoczeniu znisk czstoci alleli skorelowanych zkonkretnymi cechami. Moim zdaniem istotnym problemem s rwnie rnice wsposobie definiowania fenotypu, ktry stosowany jest przy okazji rnych bada. Spjrzmy na cechy pigmentacyjne ina przykad na stopie obiektywizmu oceny koloru wosw, ktry moe by zdefiniowany na zasadzie samooceny, po ogldzinach przeprowadzonych przez profesjonalist ipo pomiarach za pomoc specjalistycznego sprztu. Publikowano wyniki bada, ktre uzyskano, stosujc kad zwymienionych metod. nie ma wtpliwoci co do tego, e ta pierwsza jest obarczona najwikszym bdem, aostatnia wymaga zkolei najwikszego nakadu pracy. Zdefiniowaniem fenotypu zwizany jest rwnie sposb klasyfikowania prbek, np. kolor oczu definiowany jest czsto jako niebieski, zielony, piwny, brzowy, ale te czasem jako niebieski, poredni, brzowy. Wszystko przez to, e badane cechy maj charakter cigy, tzn. wprzyrodzie obserwujemy

Prof. Wojciech Branicki

Te dwa lata przyniosy rzeczywicie par interesujcych doniesie na temat predykcji cech fizycznych. najbardziej dynamicznie rozwijaj si wci badania nad predykcj pigmentacji. Grupa zrotterdamu, kierowana przez prof. Manfreda Kaysera, zaproponowaa model matematyczny umoliwiajcy okrelanie koloru oczu na podstawie analizy szeciu polimorfizmw wrnych genach. Obecnie predykcj kolorw skrajnych, czyli brzowego iniebieskiego, naley uzna za satysfakcjonujc. Alternatywnie dobre wyniki uzyskujemy rwnie, prowadzc analiz predyktywn dla oczu sklasyfikowanych jako jasne iciemne. Wanie ukaza si nasz artyku na temat interakcji genetycznych, ktre s istotne dla ksztatowania koloru oczu czowieka. Obecnie testujemy, na ile uwzgldnienie wmodelu tych interakcji poprawia predykcj kolorw porednich. Wstpne wnioski s dosy zadowalajce. na pocztku 2011 r. pojawi si artyku prezentujcy wyniki bada naszej

Jedn z niedoskonaych prb klasyfikacji barw wosw bya tzw. skala Fischera Sallera

szerok palet kolorw. Podobnie jest oczywicie zdefiniowaniem koloru wosw czy skry.

BIOGrAM
DR hAB. WOJCIECh BRANICKI

Urszula rogalla
Wyniki tego rodzaju bada naley zatem traktowa zpewn doz ostronoci jakie widzi Pan ograniczenia dla tego rodzaju analiz?

Dr hab. Wojciech Branicki, prof. IES, jest ekspertem zzakresu genetyki sdowej wInstytucie Ekspertyz Sdowych wKrakowie oraz pracownikiem naukowym wZakadzie Genetyki iEwolucjonizmu Instytutu Zoologii Uniwersytetu Jagielloskiego. Poza opiniowaniem na potrzeby wymiaru sprawiedliwoci zajmuje si badaniem zwizku genw zcechami fizycznymi. Niedawno wczasopimie Human Genetics ukazaa si praca na temat predykcji koloru wosw uczowieka, ktrej jest pierwszym autorem (W. Branicki, f. liu, K. van Duijn, J. Draus-Barini, E. Popiech, S. Walsh, T. Kupiec, A. Wojas-Pelc, M. Kayser Model-based prediction of human hair color using DNA variants. Human Genetics 2011 Apr; 129(4):443-54).

Prof. Wojciech Branicki

Zgadzam si zPani, e analizy predykcyjne naley traktowa bardzo ostronie, zczego powinni zdawa sobie spraw przede wszystkim potencjalni odbiorcy ekspertyz dotyczcych tego zagadnienia, czyli prowadzcy dochodzenie. Opinia prezentujca wyniki analizy predyktywnej ma wzamierzeniu ukierunkowa prowadzone ledztwo. Informacja otym, e przestpca jest europejczykiem, np. wJaponii moe mie bardzo istotne znaczenie, podobnie jest zcechami fizycznymi. Zauwamy, e ju proste zdefiniowanie koloru oczu na poziomie jasny ciemny niesie istotn informacj, dziki ktrej mona

znaczco zawzi krg osb podejrzanych wsprawie. Bardzo niekorzystna byaby jednak sytuacja, gdyby opinia wprowadzaa wbd organy cigania, co zamiast przyspiesza dochodzenie, przyniosoby wrcz odwrotny skutek. Opinia sugerujca, e sprawca ma okrelone cechy, powinna by waciwie rozumiana wkategoriach prawdopodobiestwa, awtedy wyniki analiz predykcyjnych mog by niezwykle pomocne wdochodzeniu. Poza tym pamitajmy ozmienianiu cech naturalnych, np. ofarbowaniu wosw czy te moliwoci noszenia kolorowych szkie kontaktowych. Genetyka wtakich okolicznociach przybliy nam stan naturalny badanej cechy.

Prof. Wojciech Branicki

Zsatysfakcj przyjbym moliwo predykcji cech psychicznych. Jednak problem determinacji, aco za tym idzie, rwnie predykcji cech psychicznych jest niezwykle zoony. Moglimy si otym dowiedzie choby zmateriau, ktry ukaza si wjednym zpoprzednich numerw Genetyki iPrawa (Czy istnieje genotyp agresji, wyd. 2/2010 r. przyp. red.). Jeli chodzi oanaliz predykcyjn, to wydaje mi si, e czas na dalsze szczegy wygldu fizycznego. Po kolorze wosw by moe bdzie moliwa predykcja ich morfologii. Jeli jestemy przy wosach, to skonno do ich wypadania rwnie wznacznym stopniu zdeterminowana jest genetycznie. Sami pracujemy teraz nad poszukiwaniem dobrych predyktorw genetycznych ysienia. Pewne detale wygldu twarzy czowieka by moe rwnie ju wniedalekiej przyszoci bd podlegay analizie predykcyjnej, co znajdzie zastosowanie wbadaniach kryminalistycznych. Myl, e przed nami bardzo interesujcy pod wzgldem naukowym czas dla genetykw sdowych.
11

Urszula rogalla
Potrafimy ju wyciga pewne wnioski odnonie do koloru oczu, wosw, wieku osoby pozostawiajcej swoje DnA na miejscu zdarzenia. Jaki nowy kierunek Pana zdaniem ma teraz szans rozwija si najszybciej?

10

WyWIAD nUMerU
Prof. Burkhard Madea:
nowa mutacja niekoniecznie musi by przyczyn mierci. Profesor rognum zOslo opisa ciekawy przypadek dotyczcy wartoci dowodowej mutacji. Matka stracia czworo kolejno urodzonych dzieci wlatach 1992-1997. Jedynie wprzypadku ostatniego dziecka, poza sekcj zwok, zdecydowano si na przeprowadzenie ogldzin miejsca znalezienia ciaa. Odkryto tam mocne dowody sugerujce, e dziecko zostao uduszone. Jednake pniejsze badania genetyczne ujawniy wystpowanie nieopisanej dotd mutacji wgenie KCnH2 zwizanym zzespoem wyduonego QT. Chocia nie byy znane funkcjonalne nastpstwa tej mutacji oczywicie nie przeprowadzono analiz ekspresji awa przysigych uznaa jej wystpienie za znaczcy dowd podwaajcy win oskaronej. Wskazuje to, e wprzypadkach, kiedy znaleziona zostaje nowa mutacja oniejasnych skutkach funkcjonalnych, analiza ekspresji genu musi zosta przeprowadzona. Std konieczna jest cisa wsppraca pomidzy ekspertami zzakresu szeroko pojtej medycyny sdowej iinnymi specjalistami, wtym np. kardiologami. Ocena poziomu ekspresji genu moe mie ogromne znaczenie wzwizku zocen przyczyn iokolicznoci mierci, czasu przeycia, warunkw patofizjologicznych choroby czy obrae, czasu trwania mierci, etc. Chocia powszechnie wiadomo, e rnA jest dosy niestabilny, moe by ekstrahowany zzachowaniem stosunkowo dobrej jego jakoci ztkanek pobranych pomiertnie. Jednake najwaniejszym elementem interpretacji poziomu ekspresji genu jest standaryzacja ekspresji endogennych genw kontrolnych. Jak dotd prowadzono na tym polu zakrojone na szerok skal badania iopisano szereg zastosowa analizy rnA wmedycynie sdowej. Ocena ilociowa rnA jest obecnie ugruntowan technik identyfikacji pynw fizjologicznych. Opisano take wyniki pierwszych bada nad zastosowaniem mirnA widentyfikacji rodzaju tkanek. na caym polu patologii molekularnej niezbdna jest cisa wsppraca pomidzy medykiem sdowym, biologiem molekularnym itoksykologiem. Wprzypadkach nagej mierci nastolatkw imodych dorosych na tle genetycznym patolog molekularny powinien kontaktowa si zbliskimi zmarego. Oile podczas molekularnej autopsji udaje si ustali racjonaln przyczyn zgonu, patolog ma obowizek poinformowa rodzin owyniku bada iewentualnej dziedzicznoci zaburze, na przykad wprzypadku kardiomiopatii.

BIOGrAM

Tomasz Grzybowski:
Czy widzi Pan miejsce dla nastpnej szybko rozwijajcej si dziedziny, jak niewtpliwie jest farmakogenetyka, wrutynowej praktyce sdowej?

pROF. DR BURKhARD MADEA

O moliwociach, jakie daj patologia molekularna oraz farmakogenetyka, oraz ich miejscu we wspczesnej medycynie sdowej opowiada prof. Burkhard Madea, kierownik Instytutu Medycyny Sdowej Uniwersytetu w Bonn.
Tomasz Grzybowski:
Panie Profesorze, tzw. patologia molekularna cieszy si coraz wikszym zainteresowaniem iwydaje si obiecujcym iwartociowym narzdziem medycyny sdowej. Czy mgby Pan przybliy to pojcie naszym Czytelnikom? okrelaniu wieku obrae, czasu zgonu iwieku plam krwawych oraz wtoksykogenetyce. Wszystkie wyej wymienione zastosowania mona dzi okreli jednym mianem patologii molekularnej.

Diagnoza z molekuy
biochemiczna przeprowadzona post mortem, zwaszcza zpynw niepoddawanych badaniom standardowym (jak np. zciaa szklistego). Kwasica ketonowa, zarwno ta majca podoe cukrzycowe, jak ialkoholowe, moe zosta zdiagnozowana na podstawie obecnoci cia ketonowych wciele szklistym, krwi czy moczu. Zkolei zgon wnastpstwie piczki cukrzycowej diagnozuje si, kiedy czne stenie glukozy imleczanw wciele szklistym przekracza 450 mg/dl. Poza badaniami toksykologicznymi ibiochemicznymi post mortem take metody biologii molekularnej maj istotny wkad wrozwizywanie spraw znegatywnym wynikiem autopsji lub kiedy podejrzewa si genetyczne podoe zgonu. niemniej tak samo jak wprzypadku toksykologii ianaliz biochemicznych, take na tym polu konieczne jest jeszcze przeprowadzenie szeregu bada.

Tomasz Grzybowski:
Nie moemy pomin pytania dotyczcego RNA. Jest on wymagajc imao stabiln czsteczk, jednak jego analizy staj si standardem wrosncej liczbie laboratoriw genetyczno-sdowych. Jakie znaczenie dla medycyny sdowej moe mie RNA iczy faktycznie jest wart tyle zachodu?

Prof. Burkhard Madea:

Istotno farmakogenetyki jako narzdzia diagnostycznego majcego na celu udoskonalenie terapii indywidualnej, szczeglnie farmakologicznej, jest niezaprzeczalna. Zwaszcza warianty genowe enzymw metabolizujcych leki fazy IiII odgrywaj kluczow rol wdobieraniu dawek indywidualnie dla danego genotypu. Jednak take dla klasycznej medycyny sdowej badania farmakogenetyczne itoksykogenetyczne s konieczne. Dla przykadu: polimorficzne warianty genw umoliwiaj odrnienie, czy zatrucie narkotykami jest wynikiem prby samobjczej, czy te nieszczliwym wypadkiem. Badania toksykogenetyczne mog pomc ustali podoe genetyczne przypadkowych zatru.

Od 1996 r. peni funkcj kierownika Instytutu Medycyny Sdowej Uniwersytetu wBonn (Niemcy). Wraz zzespoem prowadzi zajcia dydaktyczne zmedycyny sdowej itoksykologii dla studentw czterech wydziaw swojej macierzystej uczelni. Jest autorem iredaktorem 20 ksiek powiconych szeroko rozumianej medycynie sdowej oraz ponad 400 artykuw wrecenzowanych czasopismach naukowych zdziedziny medycyny s-

Prof. Burkhard Madea:

Analiza rnA post mortem odgrywa coraz wiksz rol wmedycynie sdowej, np. wzwizku zidentyfikacj ludzkich tkanek czy badaniem poziomw ekspresji genw wmomencie zgonu.

Tomasz Grzybowski:
Ogldziny isekcja zwok uwaane s powszechnie za jedyne procedury diagnostyczne majce na celu okrelenie przyczyny isposobu zgonu. Czy ten pogld jest suszny?

Prof. Burkhard Madea:

Samo pojcie autopsja molekularna po raz pierwszy zostao uyte przez Michaela Ackermanna iDavida Testera w1999 r. Odnosio si ono do przypadku 19-letniej kobiety, ktra niemal utona, jednak zmara zinnych przyczyn. Ackermann iTester, wskutek przeprowadzenia molekularnej diagnostyki post mortem, zidentyfikowali zaburzenia rytmu serca (wrodzonego zespou wyduonego QT). Od 1984 r., kiedy sir Alec Jeffreys opracowa technik zwan fingerprintingiem DnA, gwnym obszarem wykorzystania biologii molekularnej wmedycynie sdowej bya identyfikacja osobnicza iokrelanie pokrewiestwa. Od kilku lat techniki biologii molekularnej znajduj zastosowanie winnych klasycznych dziedzinach medycyny sdowej, wtym wokrelaniu przyczyny isposobu mierci, identyfikacji tkanek,
12

od kilku lat techniki biologii molekularnej znajduj zastosowanie m.in. w okrelaniu przyczyny i sposobu mierci, identyfikacji tkanek, wieku obrae, czasu zgonu i wieku plam krwawych oraz w toksykogenetyce. wszystkie wyej wymienione zastosowania mona dzi okreli jednym mianem patologii molekularnej.

dowej, toksykologii, kryminologii iprawa medycznego. By recenzentem prac iprojektw nadsyanych do redakcji czasopism ozasigu midzynarodowym, atake dla organizacji naukowych wNiemczech, finlandii, Afryce Poudniowej, Kanadzie, Polsce ina litwie. Redaktor wielu czasopism naukowych, m.in. czterokrotny redaktor specjalnych wyda miesicznika forensic Science International, wtym wydania z2010 r. powiconego patologii molekularnej. Profesor Madea, wraz ze swoim zespoem oraz grup autorw zrnych krajw, pracuje obecnie nad nowym podrcznikiem medycyny sdowej ozasigu midzynarodowym.

Prof. Burkhard Madea:

Ogldziny zewntrzne iautopsja pozostaj kluczowymi elementami wwyjanianiu sposobu iprzyczyn mierci. Jednak wokoo 30 proc. przypadkw niezbdne s take analizy toksykologiczne; choby ze wzgldu na fakt, e przyczyn zgonu moe by zatrucie, lub te gdy podczas ustalania przebiegu wydarze niemoliwe jest pominicie wpywu alkoholu czy narkotykw. rwnie wprzypadku niektrych chorb metabolicznych zatrucie moe by nieuchwytne podczas sekcji zwok, jak ma to miejsce np. przy cukrzycy czy alkoholowej kwasicy ketonowej. Wtakich wypadkach niezbdna jest analiza

Tomasz Grzybowski:
Zamy, e patolog molekularny znajduje mutacj wmateriale pobranym od osoby, ktrej przyczyna zgonu nie jest znana. Czy zawsze jest to istotne dla ostatecznej diagnozy? Jak powinien zosta zinterpretowany taki wynik?

13

CIeKAWe PrZyPADKI

Zabjstwo prawie doskonae

Joanna bya zwyk dwudziestokilkuletni dziewczyn, mieszkajc w maym miasteczku i pracujc w pobliskiej metropolii. Dojedaa codziennie do pracy swoim samochodem i bya uwaana przez znajomych za spokojn i sympatyczn osob. Pewnego pitkowego popoudnia nie wrcia jednak do domu o zwykej porze.
odzina Joanny pocztkowo nie przywizywaa wagi do jej nieobecnoci, zakadajc, e moga spotka si ze znajomymi lub pj na zakupy. Kiedy jednak mijay godziny, adziewczyna nie wracaa, rodzice zaczli si niepokoi

Zniknicie
Poszukiwania wrd znajomych nie day rezultatw. Wsppracownicy twierdzili, e Joanna wysza zpracy ozwykej porze inic nie wspominaa oadnych planach, ktre mogyby opni jej powrt do domu. Powanie ju zaniepokojona rodzina zwrcia si opomoc do policji. Wsprawach zagini osb penoletnich zdarza si nader czsto, e odnajduj si one po kilku lub kilkunastu dniach. Swoje nage zniknicie tumacz wtedy rnego rodzaju problemami natury osobistej lub zawodowej albo chci oderwania si na jaki czas od szarej rzeczywistoci. Tym razem jednak byo inaczej.

Pierwszy trop
Wdniu zaginicia Joanny na posterunek policji wjednym zokolicznych miasteczek zgoszono odnalezienie wlesie poncego samocho-

du. Wysany do sprawdzenia tej informacji patrol policji po znalezieniu dopalajcego si jeszcze wraku natychmiast wezwa na pomoc technikw, ktrzy mieli ustali jego pochodzenie. Wykorzystujc numer silnika pojazdu, ustalono numer rejestracyjny iwaciciela. Bya nim zaginiona dziewczyna, Joanna. Kiedy informacja ospalonym aucie dotara do policjantw zaangaowanych wposzukiwanie Joanny, stao si dla nich jasne, e zniknicie mogo by czym wicej ni ucieczk od codziennoci. Uruchomiono machin dziaa, ktre zaczy przybiera coraz wiksz skal. rozpoczto przeszukiwanie lasw izbiornikw wodnych wok wraku samochodu. Zwrcono si rwnie ozapis z monitoringu miejskiego zkamer pooonych wpobliu trasy, ktr zwykle poruszaa si dziewczyna. Udao si ustali, e po wyjciu zpracy posza do banku, gdzie dokonaa wypaty wbankomacie. Jedna zkamer uchwycia sylwetk mczyzny, ktry obserwowa Joann wmomencie, gdy wypacaa pienidze, anastpnie pody za ni. Twarz mczyzny bya niewidoczna na tym nagraniu, ale udao si j odnale izidentyfikowa na obrazie zkamery umieszczonej wbankomacie, zktrego korzystaa Joanna.

Dalsza praca ledczych wykazaa, e ten mczyzna to Pawe (byy chopak koleanki Joanny, zktr miaa jecha za granic). By on rwnie osob znan wkrgach przestpczych. ledczy dowiedzieli si, e nie podoba mu si pomys wyjazdu dziewczyn. Kilka tygodni pniej znaleziono telefon komrkowy Joanny. Osoba, ktra go posiadaa, twierdzia, e kupia go wanie od Pawa. Ustalono te, e cile wsppracuje on zinnym mczyzn, Tomaszem. Po naradzie zprokuratorem nadzorujcym ledztwo zdecydowano ozatrzymaniu ich obu.

Jedynym sposobem wykazania, e to nieprawda, byo odnalezienie ciaa bd innego dowodu na to, e Joanna tam bya, co uwiarygodnioby pierwotne zeznania podejrzanych. Kilkadziesit ladw biologicznych zabezpieczonych wtej sprawie trafio do naszego laboratorium. Wikszo znich stanowiy wymazy pobrane zplam wpiwnicy, ktrych analiza stanowia nie lada problem. Wszelkie testy majce wykaza obecno krwi daway rezultaty ujemne. Prby uzyskania profili genetycznych koczyy si niepowodzeniem. By jednak jeden wyjtek: wymaz pobrany zdrobnej plamy na drzwiach. Zniego uzyskalimy profil genetyczny, ktry pochodzi od kobiety. Wtedy pojawi si kolejny problem: brak materiau porwnawczego od zaginionej, ktry mgby pozwoli na udowodnienie, e ten lad pochodzi wanie od niej. Zwykle wtego typu sytuacjach wykorzystuje si przedmioty osobiste, majce bliski kontakt zciaem (takie jak szczoteczka do zbw czy szczotka do wosw). Jednak analiza takich standardowych przedmiotw nie daa rezultatw.

dowody w sprawie

Wina ikara
Przeom nastpi, gdy otrzymalimy bluz zaginionej dziewczyny oraz materia biologiczny od jej matki. na ubraniu znalelimy drobn plam krwi, ktrej profil genetyczny by zgodny ztym zdrzwi piwnicy. Porwnanie zprofilem DnA matki wykazao, e lad zpiwnicy pochodzi od crki. Wten sposb udowodnilimy, e na terenie posesji znajdowaa si krew zaginionej Joanny. Pomimo poszukiwa zakrojonych na szerok skal ciaa Joanny nigdy nie odnaleziono. Skrupulatna praca policji wpoczeniu znowoczesnymi technikami badawczymi pozwoliy jednak na wykazanie niecisoci wzeznaniach podejrzanych. Kluczowe znaczenie dla sprawy mia pojedynczy lad, ktrego przestpcom nie udao si skutecznie usun. Wrezultacie jeden znich zosta skazany na doywocie za zabjstwo (ktrego lady zaciera tak starannie). Drugiego zpodejrzanych skazano na sze lat wizienia za udzia wporwaniu. Wyroki s ju prawomocne. Marcin Woniak Imiona osb wystpujcych wsprawie iniektre fakty zostay zmienione.

Po ladach do celu
Wtrakcie przeszukania warsztatu na posesji kolegi Pawa uwag technikw zwrcia piwnica. Jej podoga, drzwi iciany pokryte byy oleist substancj, pod ktr widoczne byy ciemne plamy. Tomasz nie potrafi przekonujco wyjani ich pochodzenia. Twierdzi, e by to zwyky brud, ktry prbowa usun, wykorzystujc rop. Policyjni technicy stwierdzili jednak, e zabrudzenia wpiwnicy emitoway wiato wzetkniciu zluminolem, ato wskazywao, e moga by wnich obecna krew. Zabezpieczono wszelkie plamy zpiwnicy isamochodw oraz odzie podejrzanych. Pawa ijego koleg poddano intensywnym przesuchaniom. Wkocu przyznali, e feralnego dnia faktycznie kontaktowali si zJoann, jechali nawet jej samochodem. Wtoku pierwszych przesucha mczyni przyznali si nawet do zabjstwa, do ktrego miao doj wopisywanej wczeniej piwnicy. Twierdzili, e wrzucili ciao dziewczyny do pobliskiej rzeki, jednak szybko wycofali si ztych zezna. Pniej utrzymywali, e dziewczyna wyjechaa za granic do pracy wagencji towarzyskiej inigdy nie bya wpiwnicy Tomasza.

dZiki Wysokiej cZuoci wspczesnych technik analitycznych badania genetyczne pozwalaj na identyfikacj nawet najmniejszych ladw biologicznych pomimo prb ich zacierania.

14

15

KONTAKT:
Dr hab. Tomasz Grzybowski prof. UMK kierownik Katedry Medycyny Sdowej oraz Zakadu Genetyki Molekularnej i Sdowej
genetyczne badania ojcostwa i inne badania pokrewiestwa, identyfikacja szcztkw ludzkich, badania pokrewiestwa w linii eskiej (mtDnA), badania pochodzenia ewolucyjnego linii eskiej

> tgrzyb@cm.umk.pl

Prof. dr hab. Karol liwka kierownik Zakadu Medycyny Sdowej

tanatologia, orzecznictwo, toksykologia sdowa

> kizmedsad@cm.umk.pl

Dr Marcin Woniak
genetyczna identyfikacja ladw biologicznych, badania pokrewiestwa w linii mskiej (chromosom Y), badania pochodzenia ewolucyjnego linii mskiej

> marcinw@cm.umk.pl

Dr Jarosaw Bednarek
badania morfologiczno-porwnawcze wosw, antropologia sdowa

> bednarek@cm.umk.pl

Katedra Medycyny Sdowej Collegium Medicum UMK Zakad Genetyki Molekularnej i Sdowej ul. Marii Skodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz tel. 52. 585.35.52 fax 52. 585.35.53
> kizmedsad@cm.umk.pl