You are on page 1of 23

Micha Majczak

Wspczesny terroryzm zagroeniem dla bezpieczestwa wiatowego. Zwalczanie terroryzmu


Abstrakt: Terroryzm jest zjawiskiem historycznie zmiennym, wielopaszczyznowym i dynamicznym, wystpujcym w rnych postaciach. Trudne jest obecnie zdefiniowanie jednolitej definicji terroryzmu, ktry zmienia si pod wpywem rozwoju cywilizacyjnego, a zwaszcza szybkiego postpu naukowo-technicznego. Terroryci perfekcyjnie wykorzystuj najnowsze rodki cznoci, mass media, nowoczesne techniki komunikowania si oraz komputery. Celem artykuu jest wic przyblienie tego zjawiska oraz sposobw jego zwalczania. Sowa kluczowe: terroryzm, terror, cyberterroryzm.

Wprowadzenie Zagadnienia zwizane ze wspczesnym terroryzmem midzynarodowym przycigaj z roku na rok coraz wiksze zainteresowanie mediw, jak i zwykych obywateli. Dziki telewizji, radiu i Internetowi informacje o zamachach terrorystycznych docieraj do nas byskawicznie, staj si wrcz gwnymi wiadomociami kadej szanujcej si stacji. Spektakularno zamachw przyciga przed ekrany ogromne iloci odbiorcw. Najlepszym przykadem tego zjawiska jest zamach na World Trade Center z 11 wrzenia 2001r., kiedy to cay wiat z zapartym tchem ledzi niezwyke i jednoczenie tragiczne wydarzenia ze Stanw Zjednoczonych. Rwnie obecnie w wielu stacjach telewizyjnych oraz innych mediach mwi si o nieudanej prbie zamachu, ktrej chcia dokona Nigeryjczyk w samolocie leccym do Detroit w okresie przedwitecznym w grudniu 2009 r. W takich momentach wypowiadaj si nie tylko politycy, ale take liczni fachowcy od midzynarodowego terroryzmu. To na ich barkach spoczywa wypracowanie procedur, ktre zapewniaj bezpieczestwo pasaerom w ruchu powietrznym, ldowym jak i morskim. Natychmiast pojawiaj si koncepcje uszczelnienia granic pastwowych oraz inwigilacji osb, ktre mog by powizane z organizacjami terrorystycznymi. Oczywicie kady akt terrorystyczny musi spotka si z przeciwdziaaniem wadz pastwowych. Zwalczanie terroryzmu, poznanie tego zjawiska to nie tylko kwestia praktyki,

ale take dziedzina bada naukowych. Zapobieganie terroryzmowi na wiecie jest bardzo trudnym zadaniem. Zrozumienie tego fenomenu wymaga zaangaowania wielu gazi wiedzy m.in. takich jak: socjologia, psychologia, prawo karne, kryminologia, kryminalistyka, prawo midzynarodowe publiczne, stosunki midzynarodowe. Tylko wsppraca specjalistw z rnych dziedzin moe sprawi, e wszyscy bdziemy czuli si bezpiecznie w globalnej wiosce. Z uwagi na obszerno omawianego przez autora zagadnienia praca podzielona zostaa na trzy zasadnicze czci, w ktrych starano si zaledwie nakreli, czym jest terroryzm i przedstawi formy zwalczania terroryzmu na wiecie oraz w Polsce. W pierwszej czci - Zjawisko terroryzmu we wspczesnym wiecie przedstawiono rne definicje terroryzmu wypracowane przez rodowiska praktykw i teoretykw. Opisane zostay rwnie cechy aktu terrorystycznego oraz podzia terroryzmu ze wzgldu na rne kryteria. Przedstawiono take koncepcj nowego terroryzmu, a take konflikt asymetryczny. Natomiast w czci pierwszej - Obowizki pastw w zwalczaniu terroryzmu na wiecie - opisano kwestie wsppracy pastw w zakresie zwalczania terroryzmu, co wie si z zawieraniem przez pastwa rnego rodzaju umw o wsppracy w razie zagroe W czci trzeciej - Udzia Polski w konwencjach antyterrorystycznych oraz sposoby ich realizacji - przedstawiono udzia i zaangaowanie Polski w obowizujcych konwencjach midzynarodowych. Zjawisko terroryzmu we wspczesnym wiecie W wiadomoci wielu osb zjawisko terroru i terroryzmu sprowadza si do wsplnego mianownika. Czsto syszymy lub czytamy, e kto dokona aktu terrorystycznego, e w akt terroru potpili politycy. Niestety, w tych wypowiedziach pojawia si ju znaczeniowy bd. Pojcia terror i terroryzm to dwa zupenie odrbne zjawiska, cho rdosw pozostaje taki sam. Terror jest w zasadzie aktem przemocy silnego pastwa wobec obywateli.1 Historia zna wiele przypadkw terroru, np. Jakobinw w okresie Rewolucji Francuskiej. Pastwo, szczeglnie w systemach totalitarnych, siga po narzdzia, ktre zastraszaj obywateli, by ci nie dyli do zmiany wadzy. Wewntrzny terror pozwala decydentom pozostawa u steru rzdzenia pastwem i osigania z tego powodu profitw, zyskw. Terroryzm jest swoist

terrorystycznych.

J. Muszyski (red.), Terroryzm polityczny, Warszawa 1981, s. 92.

odwrotnoci terroru. To sabsi obywatele (jednostki) wymuszaj jakie korzyci na pastwie.2 Jeli pastwo jest sabe, to terroryci osigaj swe cele. Jeli natomiast pastwo jest silne, z mocnym prawem, to wwczas rodzi si dugoletni konflikt z licznymi ofiarami. Terroryci wwczas mno akty przemocy, by dosign wytyczonych celw. Definicje sownikowe pojcia terroryzmu niewiele mwi o zjawisku terroru. W jzyku aciskim terror oznacza przeraenie, straszn wie, strach, trwog, straszne sowo3. Czasownik terreo mona tumaczy jako straszy.4 Z kolei w Nowej encyklopedii powszechnej PWN zapisano: () umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane dziaania pojedynczych osb lub grup skutkujce naruszeniem istniejcego porzdku prawnego, podjte w celu wymuszenia od wadz pastwowych i spoeczestwa okrelonych zachowa i wiadcze, czsto naruszajce dobra osb postronnych ().5 Jasno wynika z podanych definicji, niezalenie od czasu ich sformuowania, e terroryzm jest siowym, brutalnym zastraszaniem ludzi yjcych zgodnie z prawem, w celu wymuszenia korzyci (najczciej) ideologicznych Al Kaida - lub finansowych czego najlepszym przykadem jest terroryzm piratw somalijskich. W definiowaniu terroryzmu prym wiod Stany Zjednoczone, ktre we wspczesnym wiecie otwarcie i konsekwentnie walcz o spokj nie tylko swoich obywateli, ale rwnie innych nacji. Rne sposoby podejcia do terroryzmu spowodoway, e definicji tego zjawiska jest bardzo duo. Warto przyjrze si dokadniej trzem z nich. Wedug amerykaskiego Departamentu Stanu terroryzm jest to zaplanowana, motywowana politycznie przemoc wobec celw nieuczestniczcych w walce, stosowana przez wewntrz narodowe grupy czy tajnych agentw, majce gwnie na celu oddziaywanie na audytorium. Federalne Biuro ledcze (FBI) gosi, i terroryzm to bezprawne uycie siy lub przemocy wobec osb lub mienia, aby zastraszy lub wywrze przymus na rzd, ludno cywiln albo cz wyej wymienionych, co zmierza do promocji celw politycznych lub spoecznych. Departament Obrony stwierdza, i terroryzm to bezprawne uycie lub groba uycia siy czy przemocy wobec osoby lub mienia, by wymusza lub zastrasza rzdy czy spoeczestwa, dla osignicia celw politycznych, religijnych czy ideologicznych.6
2 3

Zob. na ten temat T. Biaek, Terroryzm manipulacja strachem, Studio EMKA, Warszawa 2005, s. 33. K. Kumaniecki, Sownik acisko-polski, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, s. 500. 4 Ibidem, s. 500. 5 Nowa encyklopedia powszechna, t. 6, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 370. 6 T.R. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008, s. 20.

Okazuje si, e w obrbie jednego pastwa, jednego systemu prawnego istnieje kilka definicji terroryzmu. Gwne urzdy Stanw Zjednoczonych na swj uytek definiuj to grone zjawisko. Jednak niezalenie od tego, kto usiuje uj w sowa w akt przemocy, to zawsze za tymi sowami kryje si cierpienie najczciej niewinnych ludzi. Grnolotne cele mieszaj si z krwi. Terroryzm to akt przemocy zaplanowany tak, aby zwrci uwag i dziki zdobytemu rozgosowi przekaza odpowiednie przesanie.7 Liderzy organizacji terrorystycznejZjednoczonej Armii Czerwonej uznali, e gwnym ich celem jest szokowanie ludzi, e jest to dla nich sposb docierania ze swymi problemami do szerokich mas odbiorcw. 8 Sowa te zakrawaj na daleko posunity cynizm i zatracenie ludzkich odruchw. Piszc wprost mona stwierdzi mordujemy, bo chcemy dotrze do mediw. Zjawisko takiego podejcia do rzeczywistoci jest nieobce policji i psychiatrii. Wielu seryjnych mordercw zabijao tylko dlatego, by osign saw, by cieszy si z faktu zainteresowania mediami i organami cigania. Okazuje si wic, e terroryci niewiele rni si od mordercw z wypaczon psychik. Rzeczywicie, po przeprowadzeniu bada medycznych (psychiatrycznych), ujawniono, e rzesza terrorystw ma zaburzenia emocjonalne, daleko posunita indoktrynacja modych adeptw grup terrorystycznych doprowadzia do zmian w postrzeganiu norm spoecznych i zatarcia przestrzeni pomidzy dobrem i zem. Definicje terroryzmu rni si od siebie, to jednak wikszo ekspertw zgadza si, e terroryzm oznacza uycie lub grob uycia przemocy, metod walki lub strategi osigania pewnych celw; e jego deniem jest zastraszenie pastwa poprzez ofiary; e jest on bezwzgldny i niezgodny z normami humanitarnymi i e rozgos jest istotnym Przyjmuje si, e w peni zjawisko terroryzmu pojawio si w latach 60. XX w. i wwczas nabrao charakteru znanego obecnie. Oczywicie z biegiem czasu dochodzio do pewnych modyfikacji. Pierwsi wspczeni terroryci atakowali politykw, np. Aldo Moro, ale take zaczli godzi w okrelone grupy spoeczne czy narodowe. Znamiennym przykadem jest zamach na izraelskich sportowcw w Monachium podczas Igrzysk Olimpijskich.10 Od tego czasu akty terroru nabray midzynarodowego charakteru. cile skadnikiem strategii terrorystycznej.9

7 8

T.R. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008, s. 21. Zob. na ten temat: T. R. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008, s. 21. 9 W. Laqueur, Reflections on Terrorism, Foreign Affairs No 1, Vol. 65,1986, s. 68. 10 B. Kozowski, Zamach terrorystyczny na Olimpiadzie w Monachium, [Online], http://kalendarium.polska.pl/wydarzenia/article.htm?id=58662, 05.05.2010.

dostpne:

wsppracujce grupy dziaaj ponad pastwami, np. Al-Kaida. Dawny podzia na czerwony (lewicowy) i czarny (nacjonalistyczny) terror przesta istnie.11 Na plan pierwszy wrd czynnikw aktu terrorystycznego wysuwa si element uycia przemocy lub groby uycia przemocy. Poniewa przemoc jest rwnie obecna w przestpczoci pospolitej podkrela, i w gr wchodzi jedynie jej uycie z szeroko rozumianych powodw politycznych. Tak definicj terroryzmu jako bezprawnego uycia przemocy przeciwko osobom lub wasnoci z przyczyn politycznych lub spoecznych sformuowa jeszcze w poowie lat 80. XX w. zesp dziaajcy pod kierownictwem wczesnego wiceprezydenta USA, Georgea Busha.12 W wielu definicjach podkrela si rwnie problem celu ataku terrorystycznego, czyli przedmiotu czynnoci wykonawczej, kadc gwnie nacisk na niewinno, bezbronno, czy te przypadkowy dobr ofiar, co pozwala zdefiniowa terroryzm jako zbrodni lep. W tym kontekcie znaczenie ma etymologia sowa terror; dlatego te terroryzm okrela si jako systematyczne zastraszenie dla celw politycznych.13 Terroryci uprowadzaj samoloty, wysadzaj pocigi i autobusy, bior zakadnikw na statkach morskich, dokonuj skaenia gazami publicznych miejsc. Wszystko to motywuj politycznie, ale nie naley zapomina, e podobnych aktw dokonuje si w celu pozyskania rodkw finansowych na wasna dziaalno. Tak naprawd terroryci powizani s z kartelami narkotykowymi, handlarzami broni oraz materiaami rozszczepialnymi. Najczciej w owym zmaganiu terrorystw z pastwami gin zwykli, postronni ludzie. Spostrzeenia te potwierdzaj badania, z ktrych wynika, e ok. 70% ofiar zamachw terrorystycznych to przypadkowi cywile, ok. 10% reprezentanci biznesu, ok. 10% wojskowi, pozostali za to przedstawiciele urzdw pastwowych, w tym dyplomaci.14 Jasno wynika z powyszych danych, e terrorystom nie zaley na unicestwianiu konkretnych grup spoecznych czy zawodowych. W zasadzie zabicie znacznej iloci cywilw dostatecznie wpywa na decydentw, gwnie politykw. Cywile staj si swoistymi porednikami midzy terrorystami a politykami. Ich mier ma wpyn na decyzje wadz. Terroryci doskonale zdaj sobie spraw, i kada wysoko postawiona osoba w pastwie jest dobrze chroniona, wic znacznie atwiej zabi zwykych obywateli, a efekt zastraszenia w takim wypadku jest znacznie silniejszy. W wyniku owego efektu obywatele, wiadkowie zamachu, bd
11 12

Terroryzm, [Online], dostpne: http://www.akohard.kk.e-wro.pl/Ksiazka_html/terroryzm.html, 05.05.2010. Public Report of the Vice Presidents Task force on Combating Terrorism, GPO, Washington, February 1988. 13 R. Moss, Urban Guerilla Warfare, Adelphi Paper No 79, London 1971, s. 1. Zob. te. R. Oakley, International Terrorism, Foreign Affairs, America and the World No 3, Vol. 65, 1987, s. 611. 14 S. Pikulski, Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, ss. 25-50.

wywierali presj na wadzach pastwowych. Jeden akt terroru moe zmieni nawet struktur wadz. Tak stao si po zamachu na pocigi w Madrycie, gdy to dotychczas rzdzca partia przegraa wybory. Wielu badaczy wyciga z powyszych stwierdze wniosek, i celem aktu terrorystycznego jest nie tylko popenienie konkretnego przestpstwa (np. zabjstwa), ale rwnie ch wywoania za jego spraw okrelonego efektu i reakcji ze strony wadz i/lub opinii publicznej. W wielu definicjach pojawia si ten element, w niektrych stwierdza si wrcz, i terroryzm przeznaczony jest dla tych, ktrzy patrz, a nie dla tych, ktrzy stali si jego ofiarami. Terroryzm jest teatrem (), przemoc dla efektu, ale nie dla wyniku: aktualnej ofiary. W rzeczywistoci ofiara moe by zupenie nie zwizana z celem dziaania terrorystw.15 Aktu terrorystycznego dokonuje si po to, aby strach skoni obserwatorw, zwykych ludzi, telewidzw, suchaczy, internautw - a nie osob bezporednio zaatakowan - do obrania takiego kierunku dziaania, jakiego oczekuje terrorysta. Celem dziaania terrorystw jest zwrcenie uwagi na istnienie pewnych nie zaatwionych problemw, a sam akt gwatu ma za zadanie stworzenie stanu psychicznego wywoanego przez obaw przed naraeniem si na niebezpieczestwo ze strony pewnych wrogich lub zagraajcych wydarze lub manifestacji. Rwnie czsto elementem podkrelanym przez badaczy jest brutalno metod terrorystycznych, ktre s uznawane za wynaturzone. Niemniej jednak maj doprowadzi do podejmowania byskawicznych zmian politycznych, oczywicie korzystnych dla terrorystw. Poprzez brutalne akty, ludobjstwo dy si do osigania celw politycznych, ktre w normalnych warunkach byyby nieosigalne. Po tego rodzaju rodki przymusu sigaj terroryci polityczni, religijni. Naley tu przywoa bestialski mord, ktrego dokonali ekstremici czeczescy w Biesanie w 2004 r.16 W wyniku aktu terrorystycznego zgino okoo czterystu niewinnych obywateli, w tym 171 dzieci. Ludzie zostali zamordowani, bo Czeczecy dali niepodlegoci swego pastwa, wycofania wojsk rosyjskich i zwolnienia rebeliantw z wizie. Atak na biesask szko spowodowa, e od tego momentu prawie cay wiat odwrci si od Czeczenii. Wielu dotychczasowych zwolennikw niepodlegoci tego pastwa zamilko wobec okruciestwa. Czsto w obrbie jednego pastwa niezadowolone grupy spoeczne sigaj po terroryzm, dobrym przykadem s dziaania Baskw, ktrzy daj rozszerzenia swych praw
15

B. M. Jenkins, International Terrorism. A New Mode of Conflict. California Seminar on Arms Control and Foreign Policy, Los Angeles 1975, s. 1. 16 Atak terrorystyczny na szko w Biesanie, [Online], dostpne: http://pl.wikipedia.org/wiki/Atak_terrorystyczny_na_szko%C5%82%C4%99_w_Bies%C5%82anie, 05.05.2010.

w Hiszpanii. Jednak po fali brutalnych aktw terroru w latach 70. i 80. XX w. Euskadi Ta Askatasuna Baskonia i Wolno ETA przystpia do dialogu z hiszpaskimi wadzami. Przedstawiciele ETA stali si na krtko wzorem rozwizywania wewntrznych konfliktw. Niestety, nowe zamachy przyczyniy si do zerwania rozmw, a tym samym oddalia si idea uzyskania niepodlegoci przez Kraj Baskw.17 W polskiej doktrynie jedn z najbardziej kompleksowych, a przy tym oglnych definicji terroryzmu poda Marian Flemming. Wedug niego terroryzm to umylne dziaanie stanowice naruszenie prawa karnego i zmierzajce w drodze aktw przemocy lub zagroenia tymi aktami do zastraszania organw pastwa lub znacznych odamw spoeczestwa oraz do wymuszenia okrelonego postpowania.18 Terroryzm jest zjawiskiem dynamicznym. Wraz z rozwojem techniki, zwaszcza w sferze komunikacji, przybiera on nowe formy, ktre zdaj si rozszerza istniejce ju definicje. Klasycznym przykadem moe by tzw. cyberterroryzm, czyli prba zastraszania za porednictwem narzdzi internetowych, np. w formie zagroenia sparaliowaniem systemu komputerowego.19 Przecie wprowadzanie do sieci wirusw, Trojanw jest czystym terroryzmem, ktry niszczy czyj prac, czyje dane. Zwykle nie jest to nazywane terroryzmem, ale ju wamania do sieci wewntrznej bankw czy instytucji pastwowych ju nazywane jest aktem terroru. Naley tylko przypuszcza, e w przyszoci cyberterroryci sign po moliwoci Internetu, by dokona jakiego spektakularnego aktu, np. wyczenie dostaw energii elektrycznej, czy uszkodzenie rodkw komunikacji masowej. Wywouje to szczeglne problemy nie tylko dla politologw i socjologw, ale przede wszystkim dla prawnikw. Ujcie takiego zjawiska jak wspczesny terroryzm w ramy definicji, ktra musi by precyzyjna, jako e stanowi ujednolicenie przestpstwa, jest zadaniem niezwykle trudnym. W szczeglnoci dotyczy to prawa midzynarodowego, ktre jest swoistym kompromisem zawieranym przez pastwa o rnych interesach politycznych, tradycjach kulturowych i systemach prawnych. O tym, e terroryzm nie jest jedynie problemem teoretycznym, wiadcz statystyki. Z danych wynika, e w 2003 r. dokonano 190 aktw midzynarodowego terroryzmu, w wyniku ktrych zgino 307 osb, a 1593 zostao rannych. Liczba zamachw terrorystycznych od 1983 r. przekroczya ju 10 tys. Co roku na wiecie ginie w wyniku
17

Dzisiejsze konflikty zbrojne, [Online], dostpne: http://www.bryk.pl/teksty/liceum/pozosta%C5%82e/wos/16971-dzisiejsze_konflikty_zbrojne.html, 05.05.2010. 18 M. Flemming, Terroryzm polityczny w midzynarodowym prawodawstwie, Wojskowy Przegld Prawniczy nr 1, 1996, s. 3. 19 T. Aleksandrowicz, Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008, s. 23.

aktw terroryzmu midzynarodowego ok. 500 - 800 osb, a ok. 1,5 tys. do 3 tys. zostaje rannych. Rekordowy pod tym wzgldem by rok 2001, gdy w jednym tylko zamachu na World Trade Center w Nowym Jorku zgino ponad 3 tys. osb. Zagroenie terroryzmem jest take stale obecne w Europie, np. zamachy w Madrycie w 2003 r. czy w Londynie w 2005 r. Wedug raportu Europolu w okresie od padziernika 2005 r. do grudnia 2006 r. w Europie zdarzyo si 498 aktw o charakterze terrorystycznym. 20 Staje si oczywistym, e wspczesny wiat pogra si w eskalacji aktw terroru. Terroryci zastraszaj, by osign swe cele, mimo e demokratyczne pastwa nie ulegaj daniom woli porywaczy, zamachowcw itp. Przeraajca w tym kontekcie jest przyszo nas wszystkich, ktrzy odczuwaj na co dzie skutki walki z terroryzmem, choby podczas odpraw na lotniskach czy w portach morskich. Terroryzm stwarza nienaturalne zachowania, wywouje ycie w cigym strachu przed kada podr. Najlepszym przykadem takiego stanu s choby loty do Stanw Zjednoczonych obwarowane licznymi kontrolami. wiat ulega cigemu przeobraaniu, rozwija si technika, zmieniaj si koncepcje. Ta dynamika spowodowaa, e rwnie sam terroryzm ulega ewolucji. Wanie dlatego stosunkowo niedawno pojawio si pojcie: nowy terroryzm.21 Zosta on wprowadzony w 1986 r. przez badaczy z Institute for the Study of Conflict, ktrzy w jednym ze swoich opracowa wskazywali na sigajce po dziaania terrorystyczne ruchy religijne, stwierdzajc przy tym, i motywacja religijna nadaje nowy wymiar zagroeniom terrorystycznym. Sama koncepcja nowego terroryzmu zostaa jednak wypracowana dopiero na przeomie stuleci, w znacznej mierze w rezultacie bada prowadzonych w ramach RAND Corporation. Koncepcja nowego terroryzmu zakada pojawienie si nowych oraz nieznanych wczeniej lub wystpujcych jedynie sporadycznie cech organizacji terrorystycznych, stwarzajcych znacznie wiksze zagroenia dla spoecznoci midzynarodowej.22 Na plan pierwszy wysuwa si sieciowy charakter organizacji. W praktyce oznacza to nie tylko odejcie od klasycznej struktury hierarchicznej, ale przede wszystkim brak jednoznacznej, staej lokalizacji, bezterytorialno. Jeszcze w ubiegym wieku Czerwone Brygady dziaajce we Woszech miay cile ustalon struktur organizacyjn. Istniaa grupa kierujca oraz tak zwani onierze, ktrzy mieli za zadanie wykonywa w terenie cile okrelone dziaania. Jednak obecnie wida odejcie od hierarchicznoci, raczej wytworzya
20

TE-SAT 2007 EU Terrorism Situation and Trend Report, doc. 8056/07 ENFOPOL 57 EUROPOL 34, 11 April 2007. 21 Na temat nowego terroryzmu zob.: T. R. Aleksandrowicz, Nowy terroryzm, [w:] Wspczesne zagroenia terroryzmem oraz metody dziaa antyterrorystycznych, red. J. Szafraski, Szczytno 2007, ss. 52-53. 22 Ibidem., s. 33.

si grupa wsppracujcych ze sob osb, czsto rozmawiajca ze sob tylko poprzez sie. Ulrich Beck takie grupy terrorystyczne terytorialnych i nazywa nowymi aktorami globalnymi, organizacjami narodowych pozarzdowymi

pozbawionymi przemocy.23

korzeni

Sieciowy model organizacji zosta opisany w latach 70. XX w., jako SPIN - Segmented, Polycentric, Ideologically Integrated Network (podzielona, policentryczna, ideologicznie scalona sie). Struktura takich sieci jest bezpostaciowa, a sposb jej rozprzestrzeniania si okrelana jest mianem rojenie si, namnaanie. Organizacje terrorystyczne wprowadzaj w obrb demokratycznego pastwa swoich przedstawicieli, ktrzy wtapiaj si w lokaln spoeczno. Najczciej s to studenci, ludzie dobrze wyksztaceni, majtni, ktrzy maj nieograniczone moliwoci podrowania. Tego rodzaju upienie agenta, zakamuflowanie go, daje moliwo rozbudowywania struktury grupy terrorystycznej. Takich ludzi pniej mona wykorzysta do jednego, cile okrelonego ataku. W takich sytuacjach pytani pniej ssiedzi, koledzy z pracy mwi, e w zamachowiec by zwykym, miym czowiekiem, po ktrym nie mona byo si spodziewa okruciestwa. Pojcie konfliktu asymetrycznego powstao na gruncie studiw nad stosunkami midzynarodowymi, a mwic precyzyjnie- studiami nad bezpieczestwem (security studiem). Jego pojawienie si, rozwj i rosnca popularno wrd badaczy, jak i strategw rzdowych wie si z radykaln zmian podstawowego paradygmatu stosunkw midzynarodowych, jaki obowizywa przez niemal 50 lat po zakoczeniu II wojny wiatowej - bipolarnego konfliktu Wschd-Zachd.24 Bardzo wanym czynnikiem okaza si rwnie widoczny wzrost znaczenia podmiotw pozapastwowych w stosunkach midzynarodowych, a w tym pojawienie si na szerok skal problemu uycia siy przez te podmioty. Jeli przyj, i tradycyjnie uycie siy w stosunkach midzynarodowych, jak i wewntrznych, stanowi wyczne uprawnienie pastwa i jego organw, to uycie siy przez podmioty niepastwowe uzna naley za efekt i przejaw zmniejszajcych si zdolnoci pastw do obrony i egzekwowania swych wycznych praw.25 Konflikt asymetryczny jest to sytuacja, kiedy jedna ze stron na skutek dysproporcji potencjaw militarnych i innych zasobw wykorzystywanych w konflikcie, oraz
23

U. Beck, Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki wiatowej, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s. 31. 24 T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 44. 25 Zob. na ten temat: M. Madej, Uycie siy przez podmioty pozapastwowe jako nowy problem studiw strategicznych, [w:] Stosunki midzynarodowe w XXI wieku. Ksiga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, red. E. Haliak, R. Kumiar, G. Michaowska, S. Parzymies, J. Simonides, R. Ziba, Warszawa 2006, ss. 340-341.

odmiennoci kulturowych, decyduje si na zastosowanie metod, rodkw i taktyk niekonwencjonalnych z punktu widzenia przeciwnika. Konflikt asymetryczny moe toczy si pomidzy pastwami (czyli konflikt midzynarodowy, np. wojna iracko-amerykaska), jak te pomidzy pastwem a zewntrznym wobec niego podmiotem pozapastwowym, np. organizacj terrorystyczn, jak to si dzieje pomidzy Stanami Zjednoczonymi a Al-Kaid.26 Analizujc zamach 11 wrzenia 2001 r. na World Trade Center z punktu widzenia strategicznego, Stanisaw Koziej wyrnia cztery charakterystyczne cechy: Skal zamachu, czyli mier ok. 3 tys. ofiar, kilka tysicy rannych, bezporednie i porednie straty materialne. Wedug Banku wiatowego poprzez zwikszenie liczby zamachw wzrosa o 10 milionw w skali globalnej liczba ludzi yjcych w ubstwie, a straty gospodarki wiatowej przewyszyy 80 mld USD; Uzyskanie totalnego zaskoczenia; Spowodowanie gigantycznego szoku w skali globalnej; Modus operandi (sposb dziaania sprawcw). Rzecz nie tylko w ich pomysowoci, lecz przede wszystkim w konstatacji, i zamach zosta dokonany wycznie rodkami pokojowymi, cywilnymi - byy to wic rodki pozamilitarne. Moemy zatem stwierdzi, e zamach na World Trade Center naley zaliczy do przypadkw agresji asymetrycznej.27 Jedyn regu jest unikanie regu. Istot dziaa asymetrycznych jest wciganie przeciwnika w obszary nieznane, wykorzystywanie jego siy przeciw niemu, a jego saboci jako wasnej siy.28 Terroryci maj zawsze nad przeciwnikiem przewag czasu oraz miejsca, poniewa mog zaplanowa zamach uderzajc w wybranym przez siebie czasie i w wybrany przez siebie cel. Pastwo nie moe chroni wszystkiego co do niego naley przez cay czas. Owszem, istnieje wiele agend chronicych pastwo jak i poszczeglnych obywateli, ale wszystkie tego rodzaju dziaania maj ograniczony zasig. Najwiksz zmian, jeli chodzi o zagroenia ze strony midzynarodowego terroryzmu, jest denie do eskalacji przemocy i wyboru takiego sposobu dziaania, ktry pociga za sob maksymalizacj ofiar miertelnych i strat materialnych. W literaturze przedmiotu podkrela si trzy gwne rda tego trendu. W kontekcie definiowania terroryzmu w kategoriach konfliktu asymetrycznego chodzi o:
26

M. Madej, Zagroenia asymetryczne bezpieczestwa pastw obszaru translantyckiego, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2007, ss. 44-74. 27 S. Koziej, Midzy piekem a rajem: szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, wyd. Adam Marszaek, Toru 2006, s. 178. 28 Ibidem, ss. 22-23.

10

1. Motywacj sprawcw, 2. Moliwoci techniczno-organizacyjne, 3. Medialno zamachu terrorystycznego. Obowizki pastw w zwalczaniu terroryzmu na wiecie Wzmagajce si akty terroru zmobilizoway pastwa demokratyczne do przeciwdziaania. Poszczeglne pastwa w obrbie wewntrznego prawodawstwa zmieniaj ustawy, powouj do ycia nowe organizacje. Jednak w dobie nowego terroryzmu, ponadpastwowych powiza w sieci, wiat zosta zmuszony do wsppracy. Tylko poprzez szybk wymian informacji mona ubiec terrorystw. Niezbdna jest take wsppraca w dziedzinie prawa i wymiany technologii. Dlatego agencje rzdowe wypracowuj wsplne prawo dla wszystkich pastw, ktre chc si wczy do walki z terroryzmem. Strukturalne zwalczanie terrorystw moe znacznie ograniczy ich dziaalno. Wypracowany model zwalczania terroryzmu midzynarodowego zakada gwnie obowizek uznania przez pastwa-strony poszczeglnych konwencji czynw bdcych ich przedmiotem za przestpstwa prawa krajowego. Konwencje zobowizuj pastwa-strony do nastpujcych zachowa: nakadaj obowizek podjcia niezbdnych rodkw dla ustanowienia swojej jurysdykcji w sprawie ktregokolwiek z czynw bdcych przedmiotem konwencji, jeeli zostao ono popenione na terytorium pastwa-strony lub pokadzie statku lub samolotu zarejestrowanego w tym pastwie, przez obywatela tego pastwa lub osob majc na jego terytorium swj dom, a sprawca popeni swj czyn w celu zmuszenia pastwa-strony do okrelonego zachowania si; upowaniaj pastwa-strony do ustanowienia swojej jurysdykcji we wszystkich innych przypadkach, jeli sprawca czynu przebywa na jego terytorium; upowaniaj pastwa-strony do naoenia na sprawc aresztu na czas niezbdny do przeprowadzenia postpowania karnego w danej sprawie lub ekstradycji sprawcy; pastwa s take zobligowane do wymiany informacji o przypadkach aktw terrorystycznych, podejmowanych w tym zakresie dziaaniach, wzajemnego wiadczenia pomocy prawnej. Informacja taka moe by przekazana pastwu zainteresowanemu bezporednio lub za porednictwem Sekretarza Generalnego ONZ.29

29

T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 109.

11

Wspczesny terroryzm ma charakter midzynarodowy. Fakt ten stworzy pewne problemy dla organw cigania. Dotychczasowe prawo pozwalao na ekstradycj przestpcw. Czowiek, ktry zama prawo w obcym pastwa, mg by osadzony w ojczynie celu odbycia kary. W przypadku terrorystw takie podejcie do prawa, w niektrych przypadkach, zakrawaoby na kpin. Przecie bardzo czsto akty terroru dokonywane s przez obcokrajowcw. Tacy ludzie powinni by sdzeni w oparciu o lokalne prawo lub prawo midzynarodowe. Istota prawna midzynarodowego modelu zwalczania terroryzmu polega na przyjciu Grocjuszowskiej zasady aut punie aut dedere30, a mwic precyzyjnie - aut dedere aut iudicare. Przyjcie tej formuy jest kompromisem midzy koncepcj bezwarunkowej ekstradycji sprawcy aktu terrorystycznego a pozostawieniem pastwu, na terytorium ktrego sprawca si znajduje, penej swobody w decydowaniu o jego losach. Zasada aut punire aut dedere doznaje w obowizujcym prawie midzynarodowym wielu ogranicze. Konwencje o zapobieganiu i karaniu przestpstw przeciwko osobom szczeglnie chronionym przez prawo midzynarodowe oraz przeciwko braniu zakadnikw stanowi wyranie, i ich postanowienia nie mog narusza moliwoci zastosowania prawa azylu wynikajcego z umw; obowizujcych pastwa-strony w chwili przyjcia Konwencji; strony Konwencji nie mog powoywa si na umowy azylowe wobec tych jej uczestnikw, ktrzy rwnoczenie nie s stronami takich umw. Ponadto, wniosek o ekstradycj nie powinien zosta uwzgldniony, jeeli pastwo wezwane ma uzasadnione powody przypuszcza, i zosta on zoony w celu przeprowadzenia postpowania lub ukarania osoby z powodu jej rasy, religii, narodowoci, pochodzenia lub przekona politycznych.31 Pastwa musz mie jednoczenie prawo cigania terrorystw ponad granicami pastw. Jeli ju dane pastwo wczy si do koalicji antyterrorystycznej, to musi zatrzymywa ludzi odpowiedzialnych za zamachy, czy dziaajcych w organizacjach powszechnie uznanych za terrorystyczne. W ramach istniejcych struktur midzynarodowych wypracowuje si dziaania pozwalajce na zwikszenie bezpieczestwa obywateli. Tak wanie si dzieje w obrbie Unii Europejskiej. Przyjta w 2005 r. Strategia Unii Europejskiej w zakresie zwalczania terroryzmu32 okrela cztery paszczyzny zwalczania terroryzmu: zapobieganie, ochrona,
30

Maksyma prawa karnego midzynarodowego wprowadzona przez Grocjusza (Hugo de Groota) w 1624 r. jako aut dedere aut punire. Nastpnie zmodyfikowana na aut dedere aut iudicare- zasada goszca, e jeeli pastwo nie wyda sprawcy przestpstwa, musi go osdzi. 31 T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 111. 32 The European Union Counter Terrorism Strategy 14469/4/05, 30 November 2005.

12

cigani i reagowanie. Kwestia reagowania kryzysowego znajduje si na tej ostatniej paszczynie. W tym zakresie Strategia przewiduje przede wszystkim: skorygowanie mechanizmw wsplnotowych dbajcych o ochron obywateli, rozwijanie oceny ryzyka zagroe jako narzdzia budowy unijnych zdolnoci do reagowania w czasie zamachw (ma za to odpowiada skoordynowany i ujednolicony system nagego ataku - ARGUS), poprawienie koordynacji z organizacjami midzynarodowymi w kontekcie

reagowania na ataki terrorystyczne i inne katastrofy, wymian najlepszych praktyk i rozwijanie porozumie w celu zabezpieczenia i pomocy ofiarom terroryzmu i ich rodzinom.33 Tego rodzaju ustalenia powoduj, e obywatele Unii Europejskiej mog liczy na podobny poziom bezpieczestwa i podobn pomoc ze strony lokalnych wadz niezalenie od tego czy kto przebywa w Portugalii czy Rumunii. Dodatkowo wsppraca pozwala na atwiejsze opanowanie ywiou terroryzmu. Wedug Damiana Szlachtera, Strategia UE stanowi, i to () pastwa czonkowskie s bezporednio odpowiedzialne za walk z terroryzmem, natomiast UE moe jedynie zaproponowa pewn warto dodan w postaci europejskiej wsppracy ().34 W Strategii znalazo si stwierdzenie dotyczce uruchomienia operacji opanowywania kryzysw take poza granicami UE, w ktrych konieczne bdzie udzielenie pomocy obywatelom Unii Europejskiej. Wykorzystane w tym zakresie rodki mog nosi charakter zarwno cywilny, jak i wojskowy. W przygotowanym Raporcie ewaluacyjnym narodowych systemw walki z terroryzmem z 18 listopada 2005 r. zaleca si m.in., aby pastwa czonkowskie powoay do ycia narodowe systemy zarzdzania kryzysowego, ktre czy bd wszystkie istotne ogniwa wadzy w celu natychmiastowej i skoordynowanej reakcji na zaistniay zamach terrorystyczny. Za wane Raport ewaluacyjny uznaje rwnie, aby planowanie kryzysowe byo kontynuowane i w peni realizowane przez kolejne rzdy. Zaleca si take organizacj regularnych wicze antyterrorystycznych, w tym take midzynarodowych. Podobnie zadania stawiane s przed NATO. Sojusz Pnocnoatlantycki jest to organizacja majca jednak inny charakter, mianowicie polityczno-militarny. Dlatego te podstawowy obowizek wynikajcy z czonkowstwa w NATO dotyczy podjcia w okrelonej
33 34

T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 122. Ibidem.

13

sytuacji dziaa militarnych przez pastwo czonkowskie. Kwestie te reguluje art. 5 Traktatu, ktry brzmi: Strony zgadzaj si, e zbrojna napa na jedn lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Pnocnej bdzie uwaana za napa przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzaj si one na to, e jeeli taka napa zbrojna nastpi, kada z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego w artykule 51 Karty Narodw Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadnitym, podejmujc natychmiast indywidualne i w porozumieniu z innymi Stronami tak akcj, jak uzna za konieczn, nie wyczajc uycia siy zbrojnej, w celu przywrcenia i utrzymania bezpieczestwa obszaru pnocnoatlantyckiego.35 Pakt Pnocnoatlantycki powoano w dobie tzw. zimnej wojny. Bya to pierwotnie reakcja Zachodu na podpisanie przez pastwa socjalistyczne wsppracy militarnej w obrbie Ukadu Warszawskiego. Po obaleniu muru dzielcego Europ, po rozpadzie Zwizku Radzieckiego, po wstpieniu np. Polski do Unii Europejskiej, NATO zatracio swj pierwotny charakter. Organizacja ta w nowych warunkach ma przede wszystkim strzec adu na wiecie, a tym samym musi zmierzy si z terroryzmem. Zobowizania pastw czonkowskich NATO w dziedzinie zwalczania terroryzmu dotycz gwnie reagowania kryzysowego zwizanego z zamachami terrorystycznymi. Problematyka ta mieci si w ramach planowania cywilnego na wypadek wystpienia sytuacji nadzwyczajnych zagroe (Civil Emergency Planning CEP). Organem Paktu waciwym w tej materii jest Wysoki Komitet do spraw Planowania Cywilnego (SCEPC), ktry koordynuje dziaalno urzdnikw i komitetw planowania zajmujcych si mobilizacj i wykorzystaniem europejskiego transportu ldowego, lotnictwa cywilnego, transportu morskiego, paliw, przemysu, ywnoci i rolnictwa, cznoci cywilnej, opieki zdrowotnej oraz ochrony cywilnej.36 Obecnie onierze NATO su w misjach pokojowych m. in. w Afganistanie, gdzie staraj si zwalcza struktury Al-Kaidy. Od 1994 r., po konferencji w Budapeszcie, o nasze bezpieczestwo dba take OBWE wyoniona z wczeniejszej struktury Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie jest w praktyce przede wszystkim forum wsppracy politycznej pastw i innych organizacji midzynarodowych. Podstawowym celem OBWE jest wypracowanie zasad, ktrymi czonkowie organizacji maj kierowa si

35 36

S. Biele, Prawo w stosunkach midzynarodowych. Wybr dokumentw, Warszawa 1988, s. 271. Zob. na ten temat: T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 124.

14

w swoich dziaaniach. Zasady te zostay okrelone w Akcie Kocowym Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, przyjtym w Helsinkach 1 sierpnia 1975 r.37 Po raz pierwszy problem zagroe zwizanych z terroryzmem midzynarodowym pojawi si w ramach spotkania KBWE w Paryu w listopadzie 1990 r. Potpiono wtedy wszelkie dziaania terrorystyczne, uznajc je za kryminalne; tego typu deklaracje znale moemy w wielu dokumentach OBWE.38 Obszary zainteresowania OBWE ujte s w cztery tzw. koszyki: bezpieczestwo w Europie (zasady m.in. nienaruszalnoci granic, poszanowania praw czowieka, rwnouprawnienia oraz rodki suce do budowy wzajemnego zaufania i kwestie dotyczce rozbrojenia), wsppraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki oraz ochrony rodowiska, wsppraca w kwestiach humanitarnych i innych (kultura, owiata, mniejszoci narodowe, niedyskryminacja - oglnie tzw. ludzki wymiar) kontynuowania wsppracy organizujc konferencje przegldowe dla polepszenia bezpieczestwa i zintensyfikowanie wsppracy. Cigle ewoluujcy terroryzm zmusza poszczeglne pastwa do nowych form wsppracy. Konwencja z Prm zostaa podpisana dnia 27 maja 2005 r. w niemieckiej miejscowoci Prm przez siedem pastw czonkowskich (Belgia, Niemcy, Francja, Luksemburg, Holandia, Austria i Hiszpania) i wesza w ycie z dniem 1 listopada 2006 r. w Austrii i Hiszpanii oraz 23 listopada 2006 r. w Niemczech.39 Konwencja miaa na celu wprowadzenie szczeglnych form wsppracy transgranicznej, w szczeglnoci w zwalczaniu terroryzmu, przestpczoci midzynarodowej oraz nielegalnej imigracji. Do Konwencji mog przystpi wszystkie pastwa Unii Europejskiej; procedury ratyfikacyjne rozpoczto w 2007 r. w Finlandii, Portugalii, Sowenii, Woszech oraz Polsce.40 Konwencja pozwala na postawienie tezy, i jedn z gwnych metod zwalczania, a take zapobiegania terroryzmu (w tym przestpczoci zorganizowanej) o charakterze midzynarodowym staje si ograniczanie prawa do prywatnoci i poddanie kontroli ze strony
37

Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, [Online], dostpne: http://pl.wikipedia.org/wiki/Organizacja_Bezpiecze%C5%84stwa_i_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_w_Europie, 05.05.2010. 38 K. Liedel, P. Piasecka, Wsppraca midzynarodowa w zwalczaniu terroryzmu, Oficyna Wydawnicza Adam, Warszawa 2004, ss. 66- 67. 39 Dokument roboczy w sprawie decyzji Rady dotyczcej intensywniejszej wsppracy transgranicznej, szczeglnie w walce z terroryzmem i przestpczoci trans graniczn Komisja Wolnoci Obywatelskich, Sprawiedliwoci i Spraw Wewntrznych, [Online], dostpne: http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dt/660/660824/660824pl.pdf, 05.05.2010. 40 Tekst Konwencji: dok. Rady Unii Europejskiej 10900/05 z 7 lipca 2005r., CRIMORG 65, ENFOPOL 85, MIGR 30.

15

pastwa coraz liczniejszych obszarw ycia obywateli i wzrost uprawnie sub bezpieczestwa, take o charakterze represyjnym. Konwencja okrela zasady wsppracy pomidzy pastwami czonkowskimi w kilku sferach: jest to wzajemny dostp do funkcjonujcych w poszczeglnych pastwach czonkowskich baz danych. Jego postanowienia pozwalaj na bezporednie porwnywanie

indywidualnych profili DNA. odrbnie uregulowano procedur dostpu do baz rejestracyjnych pojazdw. Informacje obejmuj dane wacicieli oraz posiadaczy samoistnych pojazdw i dane tyche pojazdw. W tym przypadku Konwencja przewiduje bezporedni dostp on-line, z moliwoci samodzielnego przeszukiwania bazy danych. konwencja dopuszcza uycie uzbrojonych agentw bezpieczestwa (tzw. sky marshals) w samolotach, ktre s zarejestrowane w danym pastwie. konwencja z Prm przewiduje take znaczne wzmocnienie wsppracy policyjnej pomidzy pastwami czonkowskimi. Przede wszystkim pastwa mog tworzy wsplne (midzynarodowe) patrole, dziaajce na terytorium jednego z pastw, a nawet powierza prawo prowadzenia dziaa policyjnych na swoim terytorium przedstawicielom innego pastwa-strony- mog by one jednak prowadzone tylko pod kierownictwem i z reguy w obecnoci urzdnika pastwa, na terytorium ktrego si odbywaj. 41 Tego rodzaju dziaania maj nie tylko likwidowa skutki aktw terrorystycznych, ale jednoczenie dostrzegalny jest aspekt prewencyjny. Jest to zgodne z najnowszymi tendencjami, by nie tylko zbrojnie zwalcza terrorystw, lecz rwnie ich odstrasza. Wane jest wpywanie na psychik utajnionych terrorystw lub potencjalnych czonkw tego typu organizacji. Zastraszanie albo odciganie terrorystw od zamierzonych dziaa moe ograniczy ilo zamachw. Naukowcy staraj si znale przyczyny narodzin kolejnej grupy terrorystycznej, a nastpnie szukaj narzdzi pozwalajcych na skuteczna walk. W myl nowych tendencji trzeba odcina organizacje terrorystyczne od rde finansowania. Bardzo czsto tego typu grupy funkcjonuj dziki sprzeday narkotykw. Do takiego zjawiska doszo na terenie Afganistanu. Terroryci potrzebuj ogromnych sum na zakup broni i funkcjonowanie czonkw. Pozbawiajc ich pienidzy, w bardzo skuteczny sposb ograniczamy im moliwoci dziaania.

41

T. Aleksandrowicz, op.cit., ss. 135-138.

16

Kady akt terroru zawsze powodowa obostrzenie dotychczas obowizujcego prawa oraz rozszerzenie uprawnie policji, sub specjalnych itp. Jednak coraz silniej dochodz do gosu ludzie, ktrzy upatruj w tego typu dziaaniach stwarzanie pastw policyjnych, gdzie nie ma miejsca na prywatno. Debata na temat granic prawa do prywatnoci w kontekcie zwalczania terroryzmu toczy si rwnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie jej apogeum przypado na okres dyskusji nad Patriot Act - ustawie dotyczcej zwalczania terroryzmu i nadajcej subom specjalnym szczeglne uprawnienia w zakresie inwigilacji (czyli ledzenia, szpiegowania) Amerykanw. Patriot Act przyznaje organom federalnym prawo kontrolowania i nagrywania treci rozmw i informacji: telefonicznych, sownych oraz elektronicznych, ktre s zwizane gwnie z terroryzmem i przestpstwami elektronicznymi. Ponadto ustawa Patriot Act zezwala na: wymian informacji o prowadzonych dochodzeniach w sprawach karnych pomidzy rnymi agendami rzdowymi; dokonywanie rewizji bez uprzedniego informowania podejrzanych (Sneak-and-Peek Search Warrant); kontrol i utrwalanie nagra, ktre pochodz z poczty gosowej zgodnie z wydanym nakazem; zatrudnianie tumaczy; wzywanie do przedstawienia rejestrw cznoci elektronicznej; przyznanie prawa do wydawania nakazw prowadzenia inwigilacji elektronicznej na terenie caego kraju, uprawniajc funkcjonariuszy FBI do prowadzenia, w szerszym zakresie ni dotychczas, podsuchu osb podejrzanych o terroryzm; wymienianie informacji pochodzcych z podsuchu przez agencje federalne oraz moliwo tajnego zeznawania przed wielk aw przysigych w sprawach dotyczcych obcego wywiadu i kontrwywiadu; w zakresie zwalczania finansowania terroryzmu ustawa nadaje agencjom rzdowym, szczeglnie Departamentowi Skarbu, prawo do dugoterminowej kontroli nad obrotem zagranicznymi pienidzmi, jak rwnie prawo nadzorowania odpowiednich operacji finansowych oraz prywatnych kont bankowych; Departamentowi Stanu i urzdowi imigracyjnemu INS zwikszenie prawa dostpu do pewnych istotnych informacji z rejestru karnego osb ubiegajcych si o wiz bd pozwolenie na wjazd na teren Stanw Zjednoczonych;

17

wprowadzenie uatwienia w analizowaniu, wzbudzajcych podejrzenie operacji finansowych dokonywanych przez maklerw papierw wartociowych; zwikszenie kompetencji tajnych sub, zezwalajc im na prowadzenie dochodze o przestpstwach godzce w rzdowe systemy informatyczne, FBI moe ubiega si o uzyskanie sdowego nakazu w celu otrzymania materiaw istotnych dla dochodzenia, w przypadku dokonania aktu terrorystycznego, w kraju lub poza jego granicami;

zwikszenie uprawnienia INS oraz innych agencji federalnych, w tym Departamentu Bezpieczestwa Kraju pozwalajc na zatrzymanie osb podejrzanych o terroryzm; Zatrzymanie obcokrajowcw, ktrych prokurator generalny uzna za zagroenie dla bezpieczestwa narodowego USA.42 Rzeczpospolita Polska jest czonkiem ONZ, NATO, Unii Europejskiej i Rady Europy,

a take bierze udzia w procesie OBWE. Podlega ona obowizkom wynikajcym z przyjtego w prawnomidzynarodowych regulacjach modelu zwalczania terroryzmu. Gwnym celem dziaa Polski jest minimalizacja konsekwencji aktu terrorystycznego, a przede wszystkim ochrona ycia, zdrowia, wolnoci i mienia ofiar zamachu. Pastwo jest zobowizane do reagowania na dokonane zamachy terrorystyczne w taki sposb, aby ich konsekwencje dla ofiar byy jak najmniejsze oraz jak najmniej dolegliwe. Bardzo wanym elementem jest udzielenie ofiarom pomocy w odzyskaniu wolnoci, jeli znajduj si w podry, kontynuowania swoich planw, a take odzyskania, w miar moliwoci, utraconego w wyniku zamachu mienia.43 Konwencje midzynarodowe pozostawiaj Polsce swobod wyboru konkretnych form i metod dziaania, nakazujc podjcie wszelkich dostpnych rodkw sucych do osignicia okrelonych celw. W tym zakresie Polska ma pen swobod decydowania o ksztacie organw realizujcych takie dziaania, ich funkcjonowania, zakresie kompetencji, pozycji wobec innych organw pastwa, podporzdkowaniu. Polska take na co dzie realizuje wszelakie wytyczne dotyczce podniesienia poziomu bezpieczestwa. Wanie dlatego na lotniskach, w portach, na przejciach granicznych wprowadzane s nowoczesne systemy kontroli wszystkich wjedajcych i wyjedajcych z naszego pastwa. Oczywicie to dotyczy naszych zewntrznych granic, granic Unii Europejskiej. cisa kontrola bagau i tosamoci podrnych pozwala bezpieczniej podrowa, ale take zdobywa wszelkie informacje o potencjalnych terrorystach. Oznacza
42

Szczegowo na temat rozwiza zastosowanych w Patriot Act zob.: A. Kietyka, Amerykaska ustawa antyterrorystyczna z 2001r. (The USA Patriot Act of 2001), Prokurator, nr 2-3 (22-33) 2005. 43 T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 143.

18

to, e Polska skutecznie chroni swych obywateli przed zamachami i jednoczenie umacnia sw pozycj w Europie. Pastwo jest zobligowane do podejmowania dziaa minimalizujcych potencjalne konsekwencje utraty kontroli nad materiaami jdrowymi zanim zostan one wykorzystane do zamachu terrorystycznego i/lub skaenia rodowiska naturalnego (umylnego lub nieumylnego). Rwnie w tym przypadku prawo midzynarodowe pozostawia pastwom swobod wyboru stosowanych rodkw, metod i form podejmowanych w tym celu dziaa. Konieczne jest jednak ustanowienie organu kompetentnego w tych sprawach i punktu kontaktowego sucego do wymiany informacji z innymi pastwami i organizacjami midzynarodowymi.44 W tym kontekcie istotne jest znaczenie postanowie Konwencji Rady Europy, ktre mwi o zapobieganiu terroryzmowi. Odnosz si one do funkcjonujcych w poszczeglnych pastwach systemw szybkiego reagowania kryzysowego, nakazujc rwnie udzielanie pomocy i wsparcia poszkodowanym w zamachach terrorystycznych. Zakres obowizkw naley rozumie szeroko, a wic nie tylko jako wiadczenie przez pastwo rnych form wsparcia ju po zakoczeniu bezporednich dziaa zwizanych z reakcj na dany akt terrorystyczny, lecz take w czasie ich trwania. Jest to jeden z podstawowych celw dziaa podejmowanych przez pastwo w omawianym zakresie, np. przez uwolnienie zakadnikw, poszukiwanie ofiar w zniszczonych w wyniku zamachu bombowego obiektach, udzielanie ofiarom pomocy medycznej.45 W ostatnich latach Polska, jako czonek NATO, bierze czynny udzia w procesie stabilizacyjnym w takich pastwach jak Afganistan czy Irak. Nasze pastwo wysya do tych krajw siy zbrojne oraz specjalistw z rnych dziedzin. Ludzie ci maj za zadanie normowa ycie cywilw po wczeniej podjtych dziaaniach wojennych oraz jednoczenie musz czynnie walczy z terrorystami cigle funkcjonujcymi, mimo e oficjalnie wojna dobiega koca. Jest to nasz osobisty wkad w walk z oglnowiatowymi organizacjami terrorystycznymi. W ten sposb przyczyniamy si do zwikszenia bezpieczestwa Polski oraz innych krajw. Jednoczenie wypeniamy obowizki, ktre zostay na nasze pastwo naoone po wkroczeniu w szeregi NATO. Od 2009 r. w Polsce trwaj prace nad ustanowieniem prawa zabezpieczajcego rodki masowego przekazu i cznoci. Wymaga tego od nas nie tylko prawo unijne, ale take zmiany, jakie zachodz w dziedzinie teleinformatyki. Nowe spoeczestwo informacyjne
44 45

T. Aleksandrowicz, op.cit., s. 144. Ibidem.

19

potrzebuje nowych norm. Sawomir Kisieliski zaoenia nowego programu ochrony cyberprzestrzeni ujmuje w nastpujce sowa: Mwi si o sile wodnego ywiou podczas powodzi, o trbach powietrznych, o trzsieniach ziemi, o poarach. Na walce z ywioami oparta jest strategia zarzdzania kryzysowego w kadym kraju. Ale wspczenie pojawi si nowy ywio, nieznany staroytnym - cyberprzestrze. Jak nad ni zapanowa? Jak j utrzyma w karbach? Jak zminimalizowa skutki katastrof wywoanych w przestrzeni wirtualnej wiatowych gospodarek i atakw na infrastruktur krytyczn poczwszy od uj wody poprzez sieci energetyczne i telekomunikacyjne a po systemy finansowe?"46 Dziki rodkom unijnym moemy skutecznie zabezpieczy si przed wszelkimi dziaaniami terrorystw, a jednoczenie stworzy nowoczesne pastwo oparte na byskawicznych przekazach informacji, ktre s niezbdne administracji i przedsibiorstwom. Taki system musi by bezpieczny, niepodlegajcy zewntrznej ingerencji. Prace nad aktami prawnymi maj zakoczy si w 2010 r.

Podsumowanie Terroryzm jest zjawiskiem historycznie zmiennym, wielopaszczyznowym i dynamicznym, wystpujcym w rnych postaciach. Trudne jest obecnie zdefiniowanie jednolitej definicji terroryzmu, ktry zmienia si pod wpywem rozwoju cywilizacyjnego, a zwaszcza szybkiego postpu naukowo-technicznego. Terroryci perfekcyjnie wykorzystuj najnowsze rodki cznoci, mass media, nowoczesne techniki komunikowania si oraz komputery. Dzisiejszy efekt terrorystyczny mona osign poprzez nowoczesne techniki komputerowe z dostpem do Internetu. Suby specjalne, jak i sami terroryci, doskonale sobie zdaj spraw z nieograniczonych moliwoci, jakie daj systemy informatyczne. Praktycznie mona sparaliowa cay wiat poprzez wamanie si do sieci komputerowych pastw, instytucji, bankw czy przedsibiorstw. W dobie powszechnego stosowania urzdze elektronicznych mona w spektakularny sposb wywoa szereg katastrof i nieodwracalnych w skutkach tragedii. Wzrost znaczenia terroryzmu spowodowa zmiany w koncepcjach jego zwalczania. Na pocztku domen zwalczania bya policja i siy porzdkowe, a obecnie zwalczanie naley do policji politycznej i sub specjalnych.

46

S. Kisieliski, Rzd chce chroni cyberprzestrze RP, Computerworld.pl, 05.02.2009.

20

Polska bya dotychczas wolna od bezporednich zagroe terrorystycznych. Nie oznacza to jednak gwarancji bezpieczestwa w przyszoci. Na zagroenie ze strony terrorystw Polska musi by przygotowana w kadym momencie. Szczeglnie to jest dla nas istotne teraz, gdy mamy swych onierzy na misjach midzynarodowych i na dwa lata przed organizacj mistrzostw Europy w pice nonej. Musimy uchodzi za pastwo bezpiecznie, jeli chcemy dla rzeszy fanw meczw pikarskich wspaniae widowisko. Jeli w 2012 r. nie dojdzie w naszym pastwa do aktw terrorystycznych, to niewtpliwie nasz presti na arenie midzynarodowej gwatownie wzronie. Kade pastwo na wiecie musi mie si na bacznoci i pilnowa swojego terytorium poniewa nie wiadomo kiedy i gdzie nastpi nastpny atak terrorystyczny. Niezbdnym elementem zwalczania terroryzmu jest korzystanie przez suby specjalne i policje rnych krajw z takich kanaw wymiany niezbdnych informacji i dowiadcze jak np. TREVI (czyli Terrorism, Radicalism, Extremism and Violence International), organizacji Unii Europejskiej, Interpolu, Europolu, Agend ONZ, NATO, OBWE, czy te innych wsplnych rde.

Literatura Dokumenty: Tekst Konwencji: dok. Rady Unii Europejskiej 10900/05 z 7 lipca 2005r., CRIMORG 65, ENFOPOL 85, MIGR 30. Pattern of Global Terrorism, US Department of State, Washington DC 2003. Public Report of the Vice Presidents Task force on Combating Terrorism, GPO, Washington, February 1988. TE-SAT 2007 EU Terrorism Situation and Trend Report, doc. 8056/07 ENFOPOL 57 EUROPOL 34, 11 April 2007. The European Union Counter Terrorism Strategy 14469/4/05, 30 November 2005. http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dt/660/660824/660824pl. pdf

Druki zwarte: Aleksandrowicz T.R., Terroryzm midzynarodowy, Warszawa 2008.

21

Aleksandrowicz T.R., Nowy terroryzm, [w:] Wspczesne zagroenia terroryzmem oraz metody dziaa antyterrorystycznych, red. J. Szafraski, Szczytno 2007, Beck U., Wadza i przeciwwadza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki wiatowej, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2005. Biaek Tomasz, Terroryzm manipulacja strachem, Studio EMKA, Warszawa 2005, Biele S., Prawo w stosunkach midzynarodowych. Wybr dokumentw, Warszawa 1988 Flemming M., Terroryzm polityczny w midzynarodowym prawodawstwie, Wojskowy Przegld Prawniczy nr 1, 1996. Jenkins B.M., International Terrorism. A New Mode of Conflict. California Seminar on Arms Control and Foreign Policy, Los Angeles 1975, Kietyka A., Amerykaska ustawa antyterrorystyczna z 2001r. (The USA Patriot Act of 2001) Prokurator, nr 2-3 (22-23) 2005. Kisieliski S., Rzd chce chroni cyberprzestrze RP, Computerworld.pl, 5 lutego 2009. Koziej S., Midzy piekem a rajem: szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2006. Kumaniecki K., Sownik acisko-polski, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982. Laqueur W., Reflections on Terrorism, Foreign Affairs No 1, Vol. 65,1986, Liedel K., Piasecka P., Wsppraca midzynarodowa w zwalczaniu terroryzmu, Oficyna Wydawnicza Adam, Warszawa 2004, Madej M., Uycie siy przez podmioty pozapastwowe jako nowy problem studiw strategicznych, [w:] Stosunki midzynarodowe w XXI wieku. Ksiga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, red. E. Haliak, R. Kumiar, G. Michaowska, S. Parzymies, J. Simonides, R. Ziba, Warszawa 2006, Madej M., Zagroenia asymetryczne bezpieczestwa pastw obszaru translantyckiego, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2007, Moss R., Urban Guerilla Warfare, Adelphi Paper, No 79, London 1971, Muszyski J. (red.), Terroryzm polityczny, Warszawa 1981, Nowa encyklopedia powszechna, t. 6, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997. Oakley R., International Terrorism, Foreign Affairs, America and the World No 3, Vol. 65, 1987, Pikulski S., Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000,
22

Szlachter D., Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej. Nowy impuls, Toru 2006.

23

You might also like