You are on page 1of 4

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Zwikszenie zdolnoci przesyowych linii 110 kV

Monitorowanie dopuszczalnego obcienia


Dziaajce w warunkach wolnorynkowych przedsibiorstwa dystrybucyjne coraz czciej staj przed problemem zwikszenia zdolnoci przesyowych swoich sieci. Przyczynia si do tego zarwno zwikszajce si zapotrzebowanie na energi ze strony odbiorcw, jak i pojawianie nowych rde energii, tj.: farmy wiatrowe czy mae elektrownie wodne.
Adam Bab Tomasz Samotyjak
Instytut EnErgEtykI OddzIa gdask

Krzysztof Nagrski
EnErga-OpEratOr Sa

becnie ju niektre linie sieci rozdzielczej 110 kV na terenie Energa okresowo przeciaj si. Istniejce uwarunkowania prawne i spoeczno-ekonomiczne w znacznym stopniu ograniczaj moliwoci budowy nowych linii napowietrznych. zwikszenie dopuszczalnych obcie linii poprzez wymian jej przewodw na tzw. wysokotemperaturowe jest drogie, a koszt budowy jednego kilometra linii w atwym terenie wynosi ok. 0,5 mln z. Wobec spodziewanego lawinowego przyrostu mocy generowanej przez farmy wiatrowe3, zwaszcza w pnocnej czci Polski, problem bezpiecznego przesyu dodatkowej mocy istniejc infrastruktur sieciow nabiera istotnego znaczenia. na podstawie wynikw pracy Instytutu Energetyki Oddzia gdask z 2009 r. wykonanej na zlecenie
20

PsE-Operator i Energa-Operator, pt.: Wpyw generacji wiatrowej na prac sieci i prowadzenie ruchu systemu, szacuje si, e problem koniecznoci znacznego zwikszenie zdolnoci przesyowych sieci rozdzielczej bdzie szczeglnie istotny w latach 20102012 i w tym czasie powinien zosta rozwizany.

Wdroenie systemu wyznaczania DOL pozwala na efektywniejsze i bezpieczniejsze wykorzystanie istniejcej infrastruktury sieci dystrybucyjnej bez ponoszenia kosztw zwizanych z jej rozbudow. System taki moe zagodzi problemy zwizane z przyczaniem farm wiatrowych do systemu elektroenergetycznego.

Poza oczywistym sposobem zwikszenia zdolnoci przesyowych sieci, jakim jest budowa nowej linii lub jej gruntowna modernizacja, obcialno linii mona bezpiecznie zwikszy poprzez wyznaczanie jej obcialnoci dynamicznej, tzn. dopuszczalnej obcialnoci linii w aktualnych warunkach pogodowych panujcych na trasie linii. znaczna liczba linii napowietrznych zostaa zaprojektowana na temperatur projektow przewodu wynoszc 40C, co przy temperaturze projektowanej otoczenia 30C oraz prdkoci wiatru 0,5 m/s gwarantuje zachowanie dopuszczalnych odlegoci do obiektw znajdujcych si pod lini. Powoduje to jednak sztywne ograniczanie dopuszczalnego prdu, ktry moe pyn przewodami bez przekroczenia temperatury. Bieca znajomo temperatury przewodw, ktra jest funkcj jej aktualnego obcienia oraz warunkw pogodowych panujcych w miejscu zainstalowania linii - zwaszcza prdkoci i kierunku wiatru - pozwala na bezpieczne przecianie linii, tzn. takie, ktre nie powoduje zmniejszenia normatywnych odlegoci przewodw od obiektw pod lini.

TECHNIKA I TECHNOLOGIE
dziaanie takie, okrelane jest jako dynamiczna obcialno linii (dOL) jest obecnie jednym z najbardziej efektywnych sposobw zwikszenia zdolnoci przesyowych linii. Przykadowo: dla wiatru o prdkoci 6 m/s prostopadego do linii, obcialno linii zwiksza si o poow. rozwizanie techniczne polega na zainstalowaniu na supach w wybranych przsach linii 110 kV stacji pogodowych, przesyajcych do systemu obliczeniowego w centrum dyspozytorskim aktualnych danych pogodowych: prdkoci i kierunku wiatru, temperatury na wysokoci montau przewodw oraz nasonecznienia. system centralny, na podstawie tych danych oraz znajomoci aktualnego obcienia linii dostpnego w systemie dyspozytorskim prowadzenia ruchu, w oparciu o model cieplny linii oraz jej parametry konstrukcyjne, wyznacza moliw obcialno dynamiczn i wyniki tych oblicze na bieco przekazuje do systemu dyspozytorskiego. Bezpieczna praca linii w warunkach bardziej sprzyjajcych ni przyjte dla celw projektowych moliwa jest przy znacznie wikszej obcialnoci przewodu ni wynika to z oblicze projektowych. dowiadczenia krajw europejskich (w szczeglnoci: niemcy, Belgia) wskazuj, e dOL moe przez znaczc cz czasu by nawet o poow wiksza ni obcialno projektowana (statyczna). Istnieje kilka rozwiza technicznych wyznaczania dOL, ktra to obcialno w gwnej mierze wynika z dopuszczalnego zwisu przewodu. Pomiar bezporedni zwisu, aczkolwiek najbardziej podany, jest w realizacji trudny technicznie. Inne metody bazuj na pomiarze takich wielkoci fizycznych, ktre pozwol ten zwis obliczy. Mierzy si zatem naprenie przewodu, temperatur powierzchni przewodu obcionego okrelonym prdem lub te temperatur przewodu referencyjnego, tzn. zainstalowanego w pobliu rzeczywistego przewodu lecz nie obcionego prdem. kada z tych metod wymaga instalacji urzdze pomiarowych na przewodzie linii i urzdze transmisji danych na supie w pobliu miejsca pomiaru1,3. Opisane w niniejszym artykule rozwizanie polega na wyznaczaniu zwisu przewodw w oparciu o obcienie moc czynn i biern oraz warunki atmosferyczne, tj. prdko i kierunek wiatru, nasonecznienie oraz temperatur otoczenia. Metoda ta zostaa uznana w literaturze wiatowej5,6,7 jako rozwizanie zapewniajce du dokadno wyznaczenia zwisu przewodw przy jednoczesnej wzgldnej prostocie (koszcie) systemu. do oblicze wykorzystuje si model cieplny linii zgodny z zaleceniami Wg 22.12, opracowanymi przez CIgrE9. koszt instalacji w trzech newralgicznych przsach linii urzdze mierzcych warunki pogodowe wraz z przesaniem tych danych oraz umieszczeniem w systemie jest kilkakrotnie mniejszy ni koszt budowy jednego kilometra linii, szacowany na ok. 500 tys. z. 2,4

System DOL
Elementy systemu dOL pokazano na rysunku 1. Podstawowym elementem systemu dOL s stacje pogodowe instalowane na supach linii Wn lub przesyowych.

Dynamiczna obcialno linii


Bezpieczna eksploatacja linii wymaga ograniczenia obcialnoci prdowej poniej maksymalnej granicy, wynikajcej z: n minimalnego zblienia do ziemi budynkw itp. (maksymalna wielko zwisu) n maksymalnej temperatury przewodu, zalenej od jego konstrukcji, materiau itp. n maksymalnego przepywu mocy, wynikajcej ze statycznych i dynamicznych wasnoci sieci przesyowej W warunkach statycznych przyjmuje si, e powysze warunki powinny by spenione przy temperaturze zewntrznej wynikajcej z lokalizacji linii w okrelonej strefie klimatycznej, prdkoci wiatru 0,5 m/s i nasonecznieniu 900 W/m2. dla tak zdefiniowanych warunkw projektuje si linie i wyznacza maksymaln obcialno prdow. Obcialno prdowa przewodu aFL6-240 dla temperatury otoczenia +30C i prdkoci wiatru 0,5 m/s prostopadego do przewodu wynosi, przy temperaturze granicznej przewodu +80C, dla okresu letniego 645 a.
l ENERGIA elektryczna luty 2010

Rys. 1. Schemat systemu DOL. luty 2010 ENERGIA elektryczna l 21

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Monta (od lewej): miernika temperatury i prdu, okablowania oraz stacji pogodowej.

stacje pogodowe wyposaone s w nastpujce urzdzenia: n czujniki do pomiaru prdkoci i kierunku wiatru, nasonecznienia oraz temperatury zewntrznej n modem gPrs typu MkP-2 produkcji Instytutu Energetyki Oddzia gdask do komunikacji z serwerem centralnym systemu dOL n modem radiowy pracujcy na czstotliwoci 433,2 MHz do komunikacji z miernikiem temperatury i prdu przewodu typu MtP produkcji karEd n baterie soneczne, akumulator elowy, przeksztatnik do adowania akumulatora Miernik temperatury i prdu przewodu typu MtP opracowany we wsp, pracy z Instytutem Energetyki Oddzia gdask przez firm karEd, zapewnia biecy pomiar temperatury zewntrznej przewodu i prdu w nim pyncego. Miernik jest zasilany z pola elektromagnetycznego, wytwarzanego przez prd pyncy w przewodzie, na ktrym ten miernik jest zainstalowany. dane pomiarowe s rejestrowane w okrelonych odstpach czasu (np. 10 s). dane te s udostpniane do odczytu przez stacj pogodow przy wykorzystaniu modemu radiowego. na podstawie danych zbieranych ze stacji pogodowych, parametrw konstrukcyjnych linii oraz znajomoci aktualnego obcienia linii, oprogramowanie zainstalowane na serwerze systemu dOL wyznacza obcialno dynamiczn linii przy wykorzystaniu jej modelu cieplnego. Podstawowymi funkcjami serwera dOL, realizowanymi
22 l ENERGIA elektryczna luty 2010

poprzez specjalizowane oprogramowanie, s: n komunikacja ze stacjami pogodowymi n akwizycja danych i aktualizacja bazy danych pomiarowych i danych charakterystycznych linii n obliczanie wielkoci zwisu i porwnanie go z wartoci dopuszczaln n wyznaczanie dopuszczalnej obcialnoci linii w danych warunkach pogodowych oraz weryfikacja tych oblicze na podstawie bezporednich pomiarw temperatury linii n wsppraca z systemem dyspozytorskim w zakresie pobierania danych o aktualnym obcieniu linii oraz przekazywania wyznaczonych wartoci dopuszczalnego obcienia w istniejcych warunkach pogodowych n kontrola dziaania cznoci gprS Pomiar temperatury przewodw przy pomocy czujnika temperatury, instalowanego na jednym z przewodw roboczych, ma na celu weryfikacj i porwnanie obu metod wyznaczania zwisu, tj. metody bazujcej na pomiarze temperatury przewodu z metod opart o pomiar czynnikw meteorologicznych. W obu metodach korzysta si z modelu cieplnego linii. Weryfikacji poprawnoci wyznaczania zwisu przy pomocy obu metod mona dokona poprzez bezporedni pomiar zwisu za pomoc dalmierza laserowego.

Projektowanie, uruchomienie oraz eksploatacja systemu DOL


Wybr linii i miejsca pomiaru warunkw pogodowych powinien by poprzedzony studiami zarwno aktualnych rozpyww mocy, jak i spodziewanej sytuacji w cigu kilku lat, wynikajcej gwnie z podczenia do systemu farm wiatrowych. na podstawie dowiadcze eksploatacyjnych, do pierwszego wdroenia systemu dOL w koncernie Energa wytypowano te linie sieci dystrybucyjnej 110 kV, ktre ju obecnie przeciaj si lub zjawisko to wystpi w najbliszej przyszoci. dotyczy to np. jednej z linii 110 kV, wyprowadzajcej moc ze stacji Ostrw, ktra po uruchomieniu linii 400kV w relacji rogowiec Ostrw staa si silnym wzem sieci przesyowej. Innym przykadem jest wybr linii o przekroju przewodw 165 mm2 na terenie oddziau supsk, ktra przecia si w sytuacji generacji wiatrowej. szczegln uwag naley powici solidnoci konstrukcji wsporczych szafki i elementw towarzyszcych (baterie soneczne) przy zachowaniu moliwej prostoty montau. (Przykad takiego rozwizania pokazano na rysunku 2.) W przypadku stosowania czujnika temperatury zawieszonego na przewodzie w pobliu izolatora, naley pamita o dopuszczalnych odlegociach pomidzy osprztem linii. Ponadto, w razie awarii urzdzenia, ktra moe wystpi z rnych przyczyn, serwis i naprawa

TECHNIKA I TECHNOLOGIE
s kopotliwe, poniewa wymagaj wyczenia linii z pracy. szafka pogodowa instalowana na supie zasilana jest z baterii sonecznej. zapewnienie niezawodnego zasilania urzdze pomiarowych i komunikacyjnych - zwaszcza w okresie maego nasonecznienia od listopada do lutego - wymaga instalacji akumulatora o odpowiednio duej pojemnoci. urzdzenia instalowane w szafce powinny zuywa moliwie mao energii. dodatkowe oszczdnoci zuywanej energii osiga si poprzez wczanie ukadu pomiarowego oraz modemu gPrs tylko na czas komunikacji z centrum dyspozytorskim. Wiarygodno wyznaczanych w oparciu o model matematyczny przez system dOL wartoci zwisu i temperatury przewodu powinna by zweryfikowana na etapie uruchamiania systemu poprzez pomiar bezporedni tych wielkoci za pomoc dalmierza laserowego oraz kamery termowizyjnej. zazwyczaj dostpne s dwie wartoci nastaw granicznej temperatury, przy ktrej nastpuje ostrzeenie lub wyczenie. Prawidowo nastawiona funkcja zabezpieczenia od przecie linii, ktra spowodowaa wyczenie po ok. 30 min. przecionego toru linii przesyowej, zapocztkowaa katastrofaln awarie we Woszech w 2003 r. stosowanie systemu dOL dla linii, ktrych zabezpieczenia maj tak funkcj aktywn wymaga skoordynowania jej dziaania z systemem dOL. Odrbnym problem, porednio zwizanym z moliw zwikszon obcialnoci linii, jest zapewnienie stabilnoci napiciowej systemu w takich warunkach. su temu odrbne narzdzia programistyczne, pozwalajce t stabilno na bieco wyznacza i sygnalizowa moliwe zagroenia.

Rys. 2. Rozwizanie konstrukcyjne montau szafki pogodowej na supie.

Podsumowanie
Wdroenie systemu wyznaczania dOL pozwala na efektywniejsze i bezpieczniejsze wykorzystanie istniejcej infrastruktury sieci dystrybucyjnej bez ponoszenia kosztw zwizanych z jej rozbudow. system taki moe zagodzi problemy zwizane z przyczaniem farm wiatrowych do systemu elektroenergetycznego - zwaszcza w sytuacji, gdy farmy wiatrowe pracuj

w krtkich okresach i to zazwyczaj, kiedy przewody linii przesyowej s chodzone intensywniej ni przy bezwietrznej pogodzie. Efektywno ekonomiczna proponowanego rozwizania moe by oszacowana poprzez obliczenie kosztw uniknitych inwestycji, zdefiniowanych jako rnica pomidzy kosztem budowy nowej linii 110 kV w okrelonym obszarze a kosztem wdroenia metody dOL. Wydaje si, e przy obecnych kosztach budowy nowych linii 110 kV oraz cigym wzrocie mocy generowanej przez elektrownie wiatrowe (mocy silnie zalenej od prdkoci wiatru), wykorzystanie naturalnych warunkw chodzenia linii jest optymalnym rozwizaniem, majcym na celu zwikszenie zdolnoci przesyowych linii 110 kV. Pomiar warunkw pogodowych w miejscu pracy linii, wraz z jego przesaniem i umieszczeniem w systemie, to koszt kilkadziesit razy mniejszy ni budowa drugiego toru. zakadajc nawet pomiar w trzech newralgicznych przsach linii, to koszt jest kilka razy mniejszy od kosztu budowy nowej linii (lub jej odcinka), wynoszcego ok. 500 tys. z/km linii. Ponadto, korzystajc z pomiarw pogodowych uzyskiwanych ze stacji pogodowych, mona tworzy zestawienia prdkoci wiatru, nasonecznia w okrelonych porach roku.
n

Literatura
1. Maciej Kula, Elbieta Rzemieniec- Baster, O wykorzystywaniu termicznej obcialnoci linii napowietrznych 400-110 kV w prowadzeniu ruchu sieci elektroenergetycznych w zmiennych warunkach pogodowych, ,,Energetyka nr 10/2001. 2. Pijarski P., Kacejko P., Ocena wpywu czynnikw atmosferycznych na obcialno prdow elektroenergetycznych linii napowietrznych w wietle dokumentw IEEE i CIGRE, materiay VII Seminarium Doktorantw, Lublin 2005. 3. Sawicki J., Obcialno prdowa napowietrznych linii elektroenergetycznych w aspekcie wyprowadzenia mocy z farm wiatrowych, APE 2007, Jurata. 4. Kacejko P., Pijarski P., Obcialno cieplna linii napowietrznych pytania, perspektywy, zagroenia, ,,Automatyka Elektroenergetyczna nr 3/2007. 5. Saied M., Assessing the Dynamic Rating of Overhead Transmission Lines, European Transactions on Electrical Power, Wiley InterScience 2007. 6. Douglas D., Uprating Transmission Lines and Reducing Risk: Incremental Uprating Methods can be Used to Increase Thermal Line Rating, Transmission & Distribution, March 1998. 7. Stephen R., Dealing with Thermal Power Rating Limitations on Transmission Lines, Opening Lecture at the GCC-CIGRE 14th Seminar on Transmission Lines Design & Operation, Kuwait City, 2004. 8. Koczykowski S., Mayzel B., Konstrukcje wsporcze linii napowietrznych, Arkady, Warszawa 1962. 9. The Thermal Behavior of Overhead Conductors, broszura CIGRE nr 207, sierpie 2002.

luty 2010 ENERGIA elektryczna l 23

You might also like