You are on page 1of 30

INDIE NOWE mOCARSTWO?

Katarzyna Hodak

ROZPAD SyTEmu DWuBlOkOWEgO OTWORZy PRZED INDIAmI mOlIWO ODZySkANIA STATuSu mOCARSTWOWEgO, PIASTOWANEgO DO Ok. POOWy XVI W. TRADyCJA hINDuSkIEgO ImPERIum W AZJI ByA ZAWSZE PIECZOOWICIE PIElgNOWANA PRZEZ SPOECZESTWO INDII, TAk ZA CZASW mONgOlSkICh INWAZJI, JAk I BRyTyJSkIEJ kOlONIZACJI. ODZySkANIE PRZEZ INDIE PENEJ SuWERENNOCI (1947 R.), A NASTPNIE ZmIANy, JAkIE ZASZy W STOSuNkACh mIDZyNARODOWyCh PO uPADku ZSRR, POZWOlIy DElhI NA PONOWN EkSPRESJ SWOICh AmBICJI mOCARSTWOWyCh, PRZyWRCENIE PASTWu NAlENEJ mu POZyCJI NA kONTyNENCIE AZJATyCkIm ORAZ POTgI W WIECIE. DuE, WIElOETNICZNE, PRNE EkONOmICZNIE I DEmOkRATyCZNE PASTWO mOE ZACZ ODgRyWA W NADChODZCyCh DEkADACh ISTOTN ROl NA ARENIE mIDZyNARODOWEJ. Osignicie przez Indie statusu regionalnej czy globalnej potgi bdzie procesem niezwykle pracoi czasochonnym, gdy pastwo to pozostaje nadal w cieniu innych mocarstw azjatyckich Chin i Rosji. Jednak prowadzone od pocztku lat 90. reformy wewntrzne, zwaszcza wolnorynkowe, sprawiy, e jego rozwj gospodarczy znacznie przyspieszy, a indyjski rynek sta si jednym z najatrakcyjniejszych dla zagranicznych inwestorw. Ponadto, wadze w Delhi prowadz polityk umacniania swojej supremacji nad subkontynentem indyjskim oraz rozszerzania strefy wpyww w regionie Azji Pd.-

138
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

-Wsch. i Pacyfiku, w ktrym Chiny odgrywaj istotn rol. Ambicje geopolityczne Indii przejawiaj si rwnie w deniach do ustanowienia hegemonii nad Oceanem Indyjskim oraz zrwnowaenia potgi Pekinu na morzu Poudniowochiskim. Delhi stara si te zabezpieczy dostp do rde surowcw energetycznych, wsppracujc w tym zakresie z pastwami Zatoki Perskiej i Azji rodkowej. Rwnoczenie podjo ono gr z Pakistanem i Chinami o ustanowienie nowej rwnowagi si w Azji, podwyszajc swj militarny potencja konwencjonalny i nuklearny, m.in. dziki zacienieniu kooperacji wojskowej z Rosj i uSA. uznanie przez wsplnot midzynarodow statusu mocarstwowego Indii bdzie w duej mierze zaleao od tego, jak Delhi uoy swoje stosunki z Waszyngtonem, Pekinem i moskw. Zbytnie zblienie do uSA, ktre d do wykorzystania rosncej potgi Indii celem zdystansowania Chin i Rosji, moe wywoa powane napicia w Azji. Pozostawanie za nadal poza reimami nieproliferacyjnymi i kontroli zbroje bdzie powodem obaw o indyjskie ambicje nuklearne, ktre mog doprowadzi do konfliktu jdrowego z Pakistanem lub Chinami. Dalsza militaryzacja pastwa bdzie rwnie tworzya

powan przeszkod w jego aspiracjach do staego miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ. ROZWJ gOSPODARCZy INDII A AmBICJE mOCARSTWOWE Ambicje mocarstwowe Indii wyrastaj z szybkiego rozwoju gospodarczego pastwa, ktry zaczyna wywiera coraz wikszy wpyw na gospodark wiatow. Indie staj si nowym, wschodzcym rynkiem, zdolnym do konkurowania z wysoko rozwinitymi gospodarkami pastw zachodnich, azjatyckim tygrysami (kore Pd., Tajwanem, Singapurem, malezj) czy potg chisk. W latach 1980-2002 wskanik wzrostu gospodarczego tego kraju wynosi ok. 6 proc. PkB rocznie, za w latach 2002-2005 ju ok. 7,5 proc. W 2006 r. prawdopodobnie przekroczy 8 proc., a w przyszym moe nawet 10 proc. Wybr drogi rozwoju gospodarczego przez wadze w Delhi mona uzna za unikalny w skali caej Azji. Zamiast adaptowa klasyczn w tym regionie strategi opart o eksploatacj taniej siy roboczej oraz niskie koszty produkcji dbr na rynki zachodnie, Indie postawiy na rozwj rynku wewntrznego, zwaszcza sektora usugowego, wzrost wewntrznej konsumpcji oraz inwestycje w najbardziej

139

dynamicznie rozwijajce si gazie gospodarki wiatowej m.in. elektrotechniczn, informatyczn, farmaceutyczn, biotechnologiczn. W konsekwencji ok. 30-40 proc. rocznego wzrostu PkB pochodzi ze wzrostu poziomu wydajnoci. rdem sukcesu ekonomicznego Indii s dynamicznie rozwijajce si prywatne firmy i przedsibiorstwa, stabilny rynek kapitaowy oraz nowoczesny, zdyscyplinowany sektor finansowy. W 1991 r. zainicjowano liczne reformy wolnorynkowe (tzw. reformy premiera Narasimha Rao), w wyniku ktrych nastpio odejcie od gospodarki opartej na pastwowej wasnoci, prywatyzacja przedsibiorstw pastwowych, redukcja podatkw oraz obnienie barier handlowych (w tym kontroli dewiz). Do indyjskiego sytemu gospodarczego wprowadzono zasady samorzdnoci, wolnej konkurencji i otwarcia gospodarki na wiat, w tym na inwestycje zagraniczne. Szybko rosnca klasa rednia (obecnie ok. 250 mln osb) staa si motorem napdowym dalszego rozwoju, kreujc si nabywcz na produkowane towary i usugi. Rynek indyjski jest w porwnaniu z rynkiem chiskim daleko mniej sterowany centralnie. Wzrost gospodarczy ma gwnie charakter oddolny i nastpuje poprzez rozwj sektora usugowego kosztem przemysowego oraz lokalnej przedsibior-

czoci. Delhi ogranicza przy tym odgrnie poziom bezporednich inwestycji zagranicznych (stanowi one zaledwie ok. 0,9 proc. PkB) w obawie przed przejciem kontroli nad rynkiem przez korporacje midzynarodowe. Atutem Indii jest take kapita ludzki mody, dobrze wyksztacony, znajcy jzyk angielski oraz potraficy znale si na rynku zaawansowanych technologii. Dziki niemu powstao przekonanie, e Indie s najlepszym miejscem znalezienia taniej, lecz wysoko wykwalifikowanej siy roboczej, co z kolei sprawio, e pastwo uplasowao si na trzecim (tu za Chinami i uSA) miejscu w wiecie pod wzgldem atrakcyjnoci inwestycyjnej. Przycigajc zagranicznych inwestorw, Indie powoli staj si jednym ze wiatowych orodkw technologicznych, a tym samym coraz czciej nazywane s drug Dolin krzemow. Indyjskie firmy i przedsibiorstwa znajduj si w czowce wiatowych rankingw w zakresie zarzdzania oraz z powodzeniem konkuruj na rynkach midzynarodowych z podmiotami z uE czy uSA. Wanym wyznacznikiem pozycji Indii w gospodarce wiatowej jest rwnie demokratyczny system pastwa, gwarantujcy podstawowe wolnoci polityczne i rzdy prawa, co daje rkojmi stabilnoci

140
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

wewntrznej oraz stwarza perspektywy dla dugofalowego rozwoju. Chocia indyjski system prawnosdowniczy jest w znacznej czci nieefektywny i zbiurokratyzowany, zachowuje on jednak w porwnaniu z systemem chiskim niezaleno oraz gwarantuje ochron wasnoci prywatnej. Indie przejy od brytyjskich kolonizatorw gwne zasady porzdku prawnego, umoliwiajce rozwj prywatnej przedsibiorczoci, zwaszcza dostp przedsibiorcw do rynku kapitaowego. gospodarka indyjska staje si coraz bardziej transparentna, jednak naley mie na uwadze fakt, e ok. 40 proc. dochodu narodowego pochodzi z tzw. czarnego rynku, w tym operacji prania brudnych pienidzy, co jest m.in. spowodowane istnieniem zbiurokratyzowanej i skorumpowanej administracji w pastwie. Rozbudowany rzd centralny (ze wzgldu na funkcjonowanie systemu kastowego w spoeczestwie), kreujcy znaczne wydatki na obron, pace urzdnicze oraz obsug deficytu publicznego, pogbia dziur w budecie kraju (obecnie ok. 10 proc. PkB). Chocia w wielu dziedzinach Indie wybijaj si na prowadzenie wrd pastw azjatyckich,

przewyszajc niekiedy nawet Chiny, czasy wietnoci ich gospodarki nadejd zapewne dopiero za kilka dekad. gospodarka indyjska jak wikszo wschodzcych rynkw rozwija si bowiem nie dziki wsparciu ze strony pastwa, lecz niejako obok niego. Pastwo nie nada ze zmianami systemowymi i reformami administracyjnymi za tempem jej rozwoju. System gospodarczy jest dawiony istnieniem nadal duego, nieefektywnego sektora pastwowego oraz powolnym procesem jego prywatyzacji. Przeszkod stanowi rwnie biurokratyzacja w instytucjach pastwowych oraz restrykcyjne prawo pracy. Ponadto gospodark hamuje brak reformy rolnej na wsi. Produkcja rolna, z ktrej utrzymuje si ok. 75 proc. indyjskiego spoeczestwa, jest sterowana rcznie przez wadze Delhi. W konsekwencji ponad jedna trzecia populacji yje poniej granicy ubstwa. mona wic zakada, e osigniecie przez Indie obecnego poziomu rozwoju gospodarczego Chin zajmie im co najmniej dwie dekady1.

1) Wedug wylicze OECD, Chiny przecign gospodark amerykask okoo 2040 r. (wyrwnanie potencjaw moe nastpi ju ok. 2030 r.). Wwczas PkB Chin osignie poziom 28 trylionw uSD (Indii za 14 trylionw uSD).

141

Najbardziej zauwaalnym problemem gospodarki indyjskiej jest brak przekadania si owocw wzrostu gospodarczego na popraw stopy yciowej spoeczestwa oraz brak nowej rewolucji w sektorze przemysowym. Rozwj gospodarczy jest nierwnomierny, ma charakter wyspiarski i ogranicza si do okrelonych miast-centrw technologicznych, zwizanych z wskimi, wyspecjalizowanymi gaziami. Prowadzi on do szybko postpujcego rozwarstwienia spoecznego powstawania ogromnej przepaci midzy bogatymi a biednymi. Chocia Indie przoduj w wiatowych rankingach liczby obywateli milionerw (311 osb), za wspczynnik dobrobytu pastwa wzrs w ostatnim pitnastoleciu o ok. 71 proc., warunki bytowe na terenach wiejskich ulegay drastycznemu pogorszeniu2. Odzwierciedla to m.in. spadek Indii na 127 miejsce w 2005 r. (ze 124 miejsca, zajmowanego w 2004 r.) w rankingu ONZ, mierzcym Wskanik Rozwoju Spoecznego (Human Development Index, hDI) 177 pastw wiata3. Warto tu rwnie wspomnie, e wskanik miertelnoci noworodkw czy samobjstw z przyczyn ekonomicznych jest w tym pastwie o kilka, a nawet kilkanacie razy wyszy w porwnaniu z Chinami, Sri lank, Bangladeszem czy Nepalem. Indie pozostaj te daleko w tyle za wyej

wymienionymi krajami jeli chodzi o przecitn dugoci ycia obywateli4. Coraz bardziej problematyczna staje si rwnie drastycznie rosnca liczba osb zakaonych wirusem hIV (obecnie ok. 6 mln osb). Fakt pogbiajcego si ubstwa w indyjskim spoeczestwie jest niewtpliwie wynikiem braku wielopaszczyznowych reform gospodarczo-spoecznych oraz rozwojowych w pastwie, co jest z kolei nastpstwem wysokich wydatkw wadz w Delhi na rozwj potencjau wojskowego. Naley rwnie zauway, e rozwj sektora usugowego (kreujcy ok. 50 proc. dochodu narodowego) odbywa si kosztem redukcji sektora przemysowego. Brak inwestycji w reform i restrukturyzacj przemysu spowodowa, e Indie dotychczas nie dowiadczyy nowej rewolucji w tym filarze gospodarki. W konsekwencji nie istnieje obszar, ktry w najbardziej efektywny sposb mgby wchon niewykwalifikowan si robocz, zmniejszajc tym samym liczb osb utrzymujcych si z rolnictwa. Potencjalny wpyw, jaki mogyby wywrze Indie na gospodark wiatow, jest obecnie blokowany przez zbyt zamknity charakter ich rynku. Proces otwierania si pastwa na wiat nastpuje powoli, stopniowo i jest ograniczany przez rzd

142
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

w Delhi, zwaszcza poprzez liczne bariery importowe. W konsekwencji udzia Indii w globalnym eksporcie stanowi zaledwie ok. 0,8 proc. (76,2 mld uSD w 2005 r.), za w globalnym imporcie 1 proc. (113 mld uSD w 2005 r.). Warto importu stanowi tylko ok. 15 proc. PkB Indii, co znacznie kontrastuje z 50 proc. udziaem importu w PkB Chin. Naley jednak pamita, e niski obecnie poziom integracji gospodarki indyjskiej z gospodark wiatow wynika z kreowania wzrostu gospodarczego w tym pastwie przez sektor usugowy, na ktrego produktach oparto strategi eksportow (pastwa Azji Pd.-Wsch. preferuj eksport oparty na przemyle przetwrczym). Rosncy tymczasem popyt na wiatowym rynku na technologie informatyczne oraz inne usugi, wymagajce wiedzy specjalistycznej sprawia, e w najbliszym czasie

wskanik ten moe wzrosn skokowo. Indie ju stay si dogodnym miejscem dla inwestycji zagranicznych w brany telekomunikacyjnej, ubezpieczeniowej, ksigowej oraz prac badawczo-rozwojowych. Ponadto otwarcie gospodarki indyjskiej bdzie rwnie zaleao od postpw w negocjacjach ze wiatow Organizacj handlu. Proces akcesji Indii do WTO moe potrwa kolejne 5-10 lat (Chiny przystpiy do WTO w 2001 r.), co oznacza, e przez ten okres na ich gospodark bd naoone liczne bariery ochronne. POlITykA ZAgRANICZNA POSZukIWANIE ROlI W REgIONIE AZJI I NA WIECIE W czasach zimnej wojny polityka zagraniczna Indii bya w duej mierze zwizana

2) Indywidualny rolnik zarabia ok. 33 centw dziennie. Ci rolnicy, ktrym udao si zjednoczy, zarabiaj ok. 1 uSD dziennie. Problemem na wsi s rwnie waciciele duych farm, ktrzy kontroluj produkcj, dopuszczajc jedynie do uprawy bawen i ry, przeznaczane nastpnie na eksport. Wspczynnik analfabetyzmu na wsi (38 proc. wrd mczyzn, 58 proc. wrd kobiet) uniemoliwia ludnoci rolniczej przenoszenie si do miast oraz podejmowanie tam pracy, gdy dynamicznie rozwijajcy si sektor prywatny wymaga wyksztaconych pracownikw. 3) Dla lepszego porwnania naley podkreli, e w 2003 r. Indie zajmoway 115 miejsce w rankingu hDI. 4) Ok. 25 proc. spoeczestwa indyjskiego nie korzysta w oglne ze wzgldu na wysokie opaty z opieki medycznej. Indie nie dorwnuj w tym zakresie takimi krajom, jak kamboda, Birma (myanmar), Togo, Sudan, gwinea czy Burundi.

143

Rys. 1 (rdo: Internet) ze strategi gwnego partnera ZSRR oraz odgrywaniem przewodniej roli w Ruchu Pastw Niezaangaowanych. uzalenienie od zwizkw z moskw dawao jednak Delhi poredni wpyw na decyzje Rady Bezpieczestwa ONZ oraz stanowio przeciwwag dla wsppracy uSA z najwikszym wrogiem Pakistanem, a take stwarzao lepsz pozycj we wspzawodnictwie z Chinami. Wraz z rozpadem systemu dwublokowego, Indie zrewolucjonizoway swoj polityk zagraniczn, ktra miaa by odtd niezalena od wielkich mocarstw, a rwnoczenie oparta na wsppracy z nimi. Najbardziej widocznym przejawem tych zmian byo nadanie zupenie nowej jakoci stosunkom z Pekinem oraz Waszyngtonem. Jest moliwe, e zwrot ku partnerstwu strategicz-

nemu z uSA bdzie mia fundamentalne znacznie w indyjskich deniach do osignicia statusu mocarstwowego. To wanie w 2000 r., podczas wizyty prezydenta Billa Clintona w Delhi, stao si jasne, e administracja amerykaska uznaa Indie za jedyny podmiot na wiecie, zdolny do zdystansowania potgi Chin i Rosji. Niewtpliwie Indie stopniowo odchodz od polityki niezaangaowania na rzecz aktywnego ksztatowania relacji z globalnymi mocarstwami. Nie znaczy to jednak, e zamierzaj one zarzuci t filozofi. Pozycja, jak posiada Delhi w Ruchu, zwaszcza w Trzecim wiecie oraz rola lidera grupy pastw rozwijajcych si na rnych forach midzynarodowych (np. ONZ, WTO) jest zbyt cenna, by moga zosta utracona w wyniku zbytniego zblienia do uSA, Chin czy Rosji. Zdaniem Indii, istniej dwa wyznaczniki statusu mocarstwowego pastwa w wiecie: stae miejsce w Radzie Bezpieczestwa ONZ oraz uznanie za mocarstwo nuklearne. Poniewa postrzegaj one siebie jako wschodzc potg wojskow, gospodarcz i polityczn uwaaj, e naley im si odpowiednia pozycja we wsplnocie midzynarodowej. Denie do zasiadania w gronie wielkiej pitki wynika rwnie z roli lide-

144
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

ra, jak Delhi ogrywao w okresie zimnowojennym w Ruchu Pastw Niezaangaowanych oraz przekonania, e czonkiem tego gremium powinno by pastwo, ktre byo koloni5. Jednoczenie Indie s wiadome, e stae miejsce w RB ONZ bdzie jedynie symbolizowa wzrastajce wpywy pastwa w wiecie oraz nadawa mu okrelony presti. Do osignicia statusu mocarstwowego konieczne jest bowiem uzyskanie gosu o charakterze decyzyjnym w takich instytucjach, jak m.in. WTO czy g-8. W opinii wadz w Delhi, stae czonkostwo w RB ONZ bdzie rwnie stanowi legitymizacj statusu Indii jako mocarstwa nuklearnego, ktry to status naley si jedynie Wielkiej Pitce (uSA, Wielka Brytania, Rosja, Chiny, Francja) na mocy Traktatu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jdrowej (NPT). Poniewa Indie pozostaj poza reimem nieproliferacyjnym, wejcie do grona staych czonkw Rady pozwolioby im na uzyskanie tytuu niejako tylnymi drzwiami.

POlITykA WOBEC BlISkIEJ ZAgRANICy Od chwili wyzwolenia si spod brytyjskiej dominacji, Indie d do uzyskania statusu niekwestionowanego mocarstwa regionalnego, zwaszcza ustanowienia swojej hegemonii nad subkontynentem indyjskim (rys. 1). Polityka ta wynika z poczucia zagroenia bezpieczestwa pastwa ze strony nuklearnych ssiadw Pakistanu i Chin, a take innych potg spoza regionu. Odzwierciedla ona rwnie ch zapewnienia ochrony rosncej wymianie handlowej Indii ze wiatem oraz bezpieczestwa dostaw energetycznych. Denie do hegemonii regionalnej nie miao i nie ma jednak na celu aneksji obszarw ssiednich, zwaszcza pastw, ktre powstay niegdy w skutek secesji z terytorium indyjskiego (Pakistan, Bangladesz), co wynika przede wszystkim z obawy o ich problemy z ubstwem i przeludnieniem. Indie s zreszt niezwykle zasobnym w surowce naturalne obszarem, std ekspansja terytorialna nie opaca si im pod wzgldem ekonomicznym.

5) Naley rwnie wspomnie, e Indie poczyy swoje zabiegi o poszerzenie grona RB ONZ z Brazyli, Niemcami i Japoni. Tzw. grupa Czterech wsplnie lobbuje za reform caej organizacji, dziki ktrej uzyska odpowiedni pozycj do penionych rl w stosunkach midzynarodowych. Przeciwko kandydaturze Indii oponuj przede wszystkim Chiny, za stanowisko Rosji jest dwuznaczne. Pekin i moskwa obawiaj si zwikszenia siy gosu uSA na forum Rady.

145

Rys. 2 (rdo: Internet) Delhi uznaje za swoj stref wpyww cay subkontynent indyjski, zwaszcza Sri lank, Nepal, Bhutan oraz lec na pograniczu z regionem Azji Pd.-Wsch. Birm (myanmar). Nepal i Bhutan zwyko si nawet nazywa indyjskimi protektoratami, gdy pastwo to jest gwarantem ich bezpieczestwa i rozwoju gospodarczego. Delhi wspiera w zasadzie wszystkie reimy wojskowe na subkontynencie, co daje im dostp do z surowcw naturalnych tych pastw. Indie przypisuj sobie prawo do interwencji w regionie w przypadku destabilizacji sytuacji oraz penienia roli arbitra w sporach i konfliktach na tym obszarze. Polityka wobec bliskiej zagranicy jest take ukierunkowana na wypychanie stamtd wpyww Chin6. POlITykA WOBEC AZJI Dc do zapewnienia Indiom statusu globalnej potgi gospodarczej, wadze w Delhi prowadz aktywn polityk wobec pastw Bliskiego Wschodu, Zatoki Perskiej oraz Azji rodkowej (rys. 2), angaujc si tam w szerok wspprac zwaszcza ekonomiczn i wojskow. Region Zatoki ma dla Indii znaczenie

146
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

strategiczne ze wzgldu na ch zagwarantowania nieprzerwanych dostaw surowcw energetycznych dla dynamicznie rozwijajcego si, lecz energochonnego (uzalenionego od ropy naftowej) rynku. Ponadto Delhi jest zainteresowane wspdziaaniem z pastwami tego obszaru w zwalczeniu terroryzmu islamskiego oraz przechwytywaniu nielegalnych transportw z broni masowego raenia (BmR), a take ze wzgldu na znaczn emigracj zarobkow hindusw do krajw Zatoki Perskiej.

praca z Iranem, Izraelem i uSA jest jednak jednym z najwikszych wyzwa dla indyjskiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa. Republiki rodkowoazjatyckie maj dla Delhi take istotne znaczenie ze wzgldu na moliwo projekcji siy militarnej poza granice pastwa oraz podwyszania zdolnoci operacyjnych indyjskiego wojska. Przykadowo Indie ustanowiy swoj pierwsz zewntrzn baz wojskow w Tadykistanie, co zostao zinterpretowane przez Pakistan jako prba jego okrenia na potrzeby ewentualnej Na Bliskim Wschodzie Indie wojny. Pastwa Azji rodkowej wsppracuj zwaszcza z Izraelem s ponadto obszarem wsppracy i Iranem. Tel-Awiw jest drugim (zwalczanie terroryzmu islamskie po Rosji dostawc sprztu woj- go), jak i rywalizacji (budowa sieci skowego. Wsppraca z Teheranem rurocigowych) midzy Indiami ma za zapewnia Delhi obok a Chinami. dostpu do ropononych z tego pastwa wejcie na niezwykle Region Azji Pd.-Wsch. (rys. 3) chonne rynki rodkowoazjatysta si w ostatnim czasie pierwckie, zasobne dodatkowo w gaz szorzdnym obszarem zainteresoziemny. Indie wpieraj rozbudow wania Indii, zwaszcza ze wzgldu iraskiego portu w Chahbaharze, na ch umocnienia swojego statusu mocarstwa morskiego, domiktry w przyszoci maj nadziej wykorzystywa nie tylko nujcego nad Oceanem Indyjskim na potrzeby handlowe, ale rwnie oraz zrwnowaenia potgi Chin i wojskowe. Rwnoczesna wspna morzu Poudniowochiskim.

6) Przykadowo po tym, jak krl Nepalu dokona rozwizania parlamentu w 2004 r., Indie odciy wszystkie dostawy (zwaszcza sprztu militarnego) do tego pastwa. W miejsce Indii pojawiy si od razu Chiny, ktre s odtd najwikszym eksporterem uzbrojenia do Nepalu.

147

Rys. 3 (rdo: Internet)

Delhi dy do ustanowienia licznych zwizkw instytucjonalnych z pastwami tego obszaru, w tym strefy wolnego handlu ze Stowarzyszeniem Narodw Azji Pd.-Wsch. (ASEAN7). Angauje si ono w budow infrastruktury (komunikacyjnej, telekomunikacyjnej), czcej subkontynent indyjski z t czci kontynentu. Ponadto wadze w Delhi zainicjoway szereg inicjatyw dwustron-

nych, zwaszcza o charakterze wojskowym, z Singapurem, Tajlandi i Wietnamem. Przykadowo Singapur uzyska pozwolenie na szkolenie swojej armii i si powietrznych na terytorium Indii, w zamian za co indyjska marynarka moe korzysta z singapurskich portw i infrastruktury wojskowej, rozszerzajc tym samym swoje wpywy na morzu Poudniowochiskim.

148
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

STOSuNkI Z POTgAmI ZEWNTRZNymI Duy wpyw na ambicje mocarstwowe Indii wywieraj stosunki tego pastwa z uSA, ktre w cigu ubiegego roku ulegy znacznej intensyfikacji. W relacjach dwustronnych istnieje nadal wiele kwestii sporych, gwnie w odniesieniu do aspiracji nuklearnych Indii (w tym testu jdrowego z 1998 r.) oraz polityki wspierania przez Amerykanw wadz pakistaskich. mimo to, oba pastwa zaczy uznawa siebie nawzajem za naturalnych sojusznikw i strategicznych partnerw. Do tego stanu rzeczy przyczynio si zwaszcza zawarte w dniu 19 lipca 2005 r. porozumienie o wsppracy jdrowej dla celw cywilnych, w wyniku ktrego uSA zapewne znios embargo na dostawy amerykaskiej technologii nuklearnej do Indii8. Prezydent g. W. Bush przyj globalne podejcie do amerykasko-indyjskich relacji, ktrych nastpstwem ma by wywindowanie Indii do statusu wiatowej potgi XXI wieku. Za czasw prezydenta B. Clintona, w kongresie istniao

silne lobby przeciwstawiajce si wsppracy obu pastw ze wzgldu na obaw o rozprzestrzenianie przez Indie broni jdrowej do krajw pozostajcych rwnie poza reimem NPT. Na zmian stanowiska w tej kwestii zoyo si wiele czynnikw, wrd ktrych naley wymieni rosnc potg gospodarcz i wojskow Chin, wojn z terroryzmem islamskim, zwielokrotnienie niekontrolowanych przepyww BmR i rodkw do jej przenoszenia w Azji Poudniowej i Wschodniej oraz ch zabezpieczenia staych dostaw surowcw energetycznych z Zatoki Perskiej, a take utrzymania pozycji supermocarstwa. Waszyngton, poszukujc siy zdolnej do efektywnego konkurowania (gospodarczego, wojskowego) z Pekinem na Dalekim Wschodzie, znalaz j wanie w Indiach. Nic wic dziwnego, e sprawy takie, jak energia jdrowa, badania kosmosu, wymiana zaawansowanej technologii czy obrona przeciwrakietowa stay si kluczowymi filarami porozumienia o kolejnych krokach na Drodze do Partnerstwa obu pastw, zawartego w 2004 r. uSA

7) Czonkami ASEAN s: Filipiny, Indonezja, malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam, laos, Birma i kamboda 8) umowa w tej kwestii zostaa popisana przez prezydenta g. W. Busha oraz premiera m. Singha w marcu 2006 r.

149

i Indie podpisay rwnie 10-letni ukad o wsppracy wojskowej, ktry moe doprowadzi do zniesienia amerykaskich ogranicze na handel wraliwymi technologiami militarnymi z tym pastwem9. W zamyle Waszyngtonu, uczynienie z Indii regionalnej czy globalnej potgi doprowadzi do powstania nowej rwnowagi si w Azji, umacniajc rwnoczenie amerykask stref wpyww w tym regionie. Std te Amerykanie s gwnym ordownikiem przyznania Indiom staego miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ oraz w g-8. D oni take do wczenia Delhi w budow systemu obrony przeciwrakietowej tak, by mc kontrolowa w szerszym zakresie aktywno jdrow i rakietow pastw azjatyckich. Zaangaowanie za Delhi w Inicjatyw w sprawie Przechwytywania Broni masowego Raenia (Inicjatywa krakowska, PSI) umoliwioby uSA swobodne dziaanie na Oceanie Indyjskim i morzu Poudniowochiskim przy ciganiu tam podmiotw dokonujcych proliferacji z tzw. pastw zbjeckich. Indie, obawiajc si wzrostu potgi Chin i dwuznacznej polityki Rosji w Azji, postrzegaj uSA jako wiarygodnego i stabilnego sojusznika. Podzielaj one amerykask filozofi uycia siy w stosunkach midzynarodowych celem obrony

ywotnych interesw pastwa. Poniewa uSA s obecnie jedynym podmiotem, ktry dziki swojej potdze zbrojnej moe dokonywa zmian w ukadzie midzynarodowym, gdzie Indie szukaj waciwego miejsca i roli dla siebie, partnerstwo z Waszyngtonem jest dla nich niezwykle atrakcyjne. Wsppraca midzy uSA a Indiami nigdy nie bdzie miaa jednak takiego charakteru, jak partnerstwo strategiczne Waszyngtonu z Wielk Brytani, Japoni czy Australi. Wadze w Delhi s wci przywizane do ideaw polityki niezaangaowania, wobec czego bd staray si rwnoway wpyw wielkich mocarstw na swj kraj i cay region. Niewtpliwie nie pozwol one, by zblienie do Waszyngtonu stao si przyczyn napi w stosunkach z Chinami czy Rosj. Najwikszym wyzwaniem dla indyjskich ambicji mocarstwowych pozostaj Chiny. Chocia wraz z rozpadem ZSRR w stosunkach midzy obu pastwami zaszy fundamentalne zmiany, odrzucajce zimnowojenny jzyk konfrontacji, to jednak czynnik chiski nadal rozpatrywany jest przez Delhi w kontekcie zagroe dla bezpieczestwa pastwa10. Warto wspomnie, e dokonujc kolejnego (po 1974 r.) testu jdrowego w 1998 r., Indie uzasadniy

150
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

jego przeprowadzenie wanie zagroeniem ze strony Pekinu. Poszukujc jednak swojej roli w stosunkach midzynarodowych, Delhi ostatecznie postawio na wielopaszczyznow wspprac z pnocnym ssiadem. Tym samym w 2003 r. ostatecznie wycofao si z tezy o niebezpieczestwie ze strony Chin. uznao wwczas chisk zwierzchno nad Tybetem, w zamian za co Pekin zaakceptowa indyjsk aneksj ksistwa Sikkim (1975 r.) oraz zadeklarowa neutralno w sporze indyjsko-pakistaskim o kaszmir (rys. 4). Naley podkreli, e relacje midzy Indiami a Chinami maj nadal charakter polityczno-wojskowy. moliwoci w zakresie wymiany handlowej oraz wsppracy gospodarczej pozostaj w zasadzie niewykorzystane, chocia ssiadujce ze sob gospodarki s najbardziej dynamicznie rozwijajcymi si rynkami na wiecie. Ocieplenie na linii Delhi-Pekin nie oznacza jednak, e Indie nie obawiaj si ju duej wsppracy wojskowej czy rakietowej midzy Chinami a Pakistanem, militaryzacji Tybetu, rozszerzania przez

Pekin sfery wpyww na subkontynencie indyjskim i w Azji Pd.-Wsch., a take denia Pastwa rodka do odgrywania przywdczej roli w Trzecim wiecie. Indie s zaniepokojone chiskimi wydatkami na zbrojenia oraz umacnianiem si obecnoci wojskowej Chin na morzu Poudniowochiskim. Delhi przegrywa ponadto z Pekinem rywalizacj o kontrakty na wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego oraz budow sieci rurocigowych na Bliskim Wschodzie, w Azji rodkowej czy Afryce (cho oba pastwa wsppracuj w tym zakresie m.in. w Syrii, Birmie/myanmarze, Sudanie). Pozostaje ono rwnie daleko w tyle za Chinami jeli chodzi o inicjowanie zwizkw instytucjonalnych w Azji, stanowicych dogodne kanay wywierania wpywu na sabszych partnerw w regionie. Indie w przeciwiestwie do Chin nie s m.in. stron ukadu o Wsppracy gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC) oraz nie bior udziau w Dialogu uE-Azja (ASEm). Warto tu rwnie wspomnie o zaawansowanych rozmowach Pekinu z Rad Pastw

9) uSA zamierzaj sprzeda Indiom samoloty wielozadaniowe typu F-16 i F-18 10) W latach 90. oba pastwa podpisay szereg porozumie, spord ktrych naley wymieni zwaszcza te, dotyczce utrzymania pokoju wzdu aktualnej linii granicznej (1993 r.) oraz rodkw budowy zaufania (1996 r.)

151

Rys. 4 (rdo: Internet)

Zatoki Perskiej o utworzeniu strefy wolnego handlu. Indiom udao si jedynie otrzyma status obserwatora w Szanghajskiej Organizacji Wsppracy oraz miejsce na Szczytach Azji Wschodniej (EAS) nowym panazjatyckim forum, z ktrego Chiny wykluczyy uSA. Warto rwnie wspomnie, e po zamachach z 11 wrzenia 2001 r. oba pastwa znalazy now paszczyzn wsppracy walk z terroryzmem i islamskim eks-

tremizmem. Obawiaj si one w rwnym stopniu wpyww muzumaskiej mniejszoci Indie w kaszmirze, Chiny w zachodniej czci pastwa, jak i rosncej roli Pakistanu w Azji rodkowej. Indie naday rwnie now jako relacjom dwustronnym z Rosj. Rozpad ZSRR uwolni Delhi od zalenoci od moskwy, czynic oba pastwa rwnymi partnerami. W indyjskich deniach do statusu

152
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

mocarstwowego wsppraca polityczna, wojskowa i energetyczna z t potg ma fundamentalne znaczenie. Podobnie jak za czasw zimnowojennych, Rosja jest najwikszym dostawc uzbrojenia (ok. 70 proc. importu) do Indii (zawarta w 2005 r. umowa opiewa na 20 mld uSD), a wsppraca wojskowa obu krajw jest niezwykle rozwinita i obejmuje m.in. wsplne prace badawcze i projekty wojskowe (np. samoloty wielozadaniowe, odzie podwodne wyposaone w bro atomow) oraz produkcj nowoczesnego sprztu. moskwa, tracc si i wpywy w wiecie, dostrzega w nowym partnerstwie strategicznym z Delhi moliwo blokowania procesu rozszerzania przez uSA wpyww w obszarach wsplnego zainteresowania. W indyjskich ambicjach mocarstwowych Rosja odgrywa rwnie wan rol w zapewnieniu bezpieczestwa dostawom surowcw energetycznych. Indie s szczeglnie zainteresowane uzyskaniem dostpu do bogatych z ropy naftowej i gazu ziemnego w Azji rodkowej oraz w regionie morza kaspijskiego, a zwaszcza wczeniem si w budowane tam przez Rosjan nowe sieci przesyowe surowcw. Indyjskie plany energetyczne s jednak postrzegane przez moskw jako zagroenie dla ich ywotnych interesw. Niektre projekty, tj. gazocig

Turkmenistan-Iran-Pakistan-Indie lub Turkmenistan-Afganistan-Pakistan-Indie, bez udziau Rosji, mog bowiem spowodowa utrat przez ni kontroli nad trasami przesyowymi w tej czci Azji, podwaajc tym samym rosyjsk pozycj w regionie. Strategiczne partnerstwo z moskw w dziedzinie energetyki ma ponadto zapewnia dostawy paliwa jdrowego do indyjskich elektrowni atomowych. Oba pastwa posiadaj rwnie liczne, wsplne interesy w zakresie zwalczania ekstremizmu islamskiego, terroryzmu, zorganizowanej przestpczoci oraz przemytu narkotykw i broni w regionie. Polityk rwnowaenia wpyww wielkich mocarstw w Azji najlepiej obrazuje stosunek Indii do inicjatywy tzw. Trjkta Strategicznego Rosja-Indie-Chiny, zgoszonej przez rosyjskiego premiera J. Primakowa w 1998 r. Zarwno moskwa, jak i Pekin widz w cisej wsppracy z Delhi moliwo zbalansowania wpyww Waszyngtonu na kontynencie. Poczenie si przez te trzy pastwa mogoby rzeczywicie stanowi powane wyzwanie dla potgi uSA, by moe odbierajc Waszyngtonowi rol wiatowego hegemona. Jednak wymierzenie Trjkta wprost w podmiot, uznawany przez Indie za zewntrzny czynnik hamujcy ambicje obu azjatyckich potg,

153

zostao chodno przyjte przez wadze w Delhi. Ponadto uSA dobrze zdaj sobie spraw z konsekwencji ewentualnego powstania takiej struktury, std szybko podjy dziaania na rzecz upadku inicjatywy. Nie byo to trudne, jeli wemie si pod uwag liczb napi, sporw i konfliktw, istniejcych w stosunkach midzy Indiami a Chinami czy Chinami a Rosj. Strategia Waszyngtonu polega na utrzymywaniu indywidualnego, zrnicowanego pod wzgldem zakresu, lecz atrakcyjnego partnerstwa z trzema omawianymi pastwami z osobna, co skutecznie uniemoliwia jakkolwiek instytucjonalizacj wsppracy midzy nimi. ROlA POTENCJAu WOJSkOWEgO I NuklEARNEgO W DENIACh DO STATuSu mOCARSTWOWEgO Denie Indii do osignicia statusu potgi militarnej i nuklearnej jest w pierwszej kolejnoci nastpstwem poczucia zagroenia bezpieczestwa pastwa w jego rodowisku midzynarodowym, zarwno w najbliszym otoczeniu, jak i regionie caej Azji. Czynnik wojskowy w globalnych ambicjach mocarstwowych peni rol drugoplanow Delhi dostrzega wag potencjau militarnego, ktry

umoliwia wpywanie i ksztatowanie porzdku midzynarodowego zgodnie ze swoimi oczekiwaniami oraz pozwala na penienie roli gwaranta pokoju w regionie. Najwikszym zagroeniem dla bezpieczestwa narodowego oraz integralnoci terytorialnej Indii pozostaje spr z Pakistanem o kaszmir (rys. 5) w tym moliwo uycia przez Islamabad broni jdrowej w celu siowego rozwizania konfliktu oraz polityka ssiada w zakresie wspierania fundamentalistw islamskich i separatystw kaszmirskich w dziaaniach terrorystycznych przeciwko wadzom w Delhi. Nie bez znaczenia w indyjskiej polityce zbroje konwencjonalnych i nuklearnych pozostaje czynnik chiski (potencja atomowy, wpywy na subkontynencie indyjskim czy Azji Pd.-Wsch.) oraz ch ustanowienia hegemonii nad Oceanem Indyjskim. W celu umocnienia swojej supremacji wojskowej w regionie, Indie wybudoway baz dla swoich si zbrojnych na Wyspach Nikobarskich, rozdzielajcych Zatok Bengalsk i morze Andamaskie, tu u wejcia do Cieniny malakka. ustanowiy one rwnie swj przyczek wojskowy w Singapurze, dziki czemu uzyskay moliwo projekcji siy w tym strategicznym przesmyku oraz dogodny punkt wyjcia na morze Poudniowochiskie. Indie mog rwnie w przyszoci uzyska

154
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

Rys. 5 (rdo: Internet)

dostp do infrastruktury wojskowej w iraskim porcie Chahbahar, co pozwoli im na zwikszanie obecnoci wojskowej w Zatoce Omaskiej, w tym kontrol szlakw eksportu ropy naftowej z pastw tego regionu.

Indie zajmuj pierwsze miejsce wrd krajw rozwijajcych si w zakresie importu sprztu wojskowego (ok. 5,7 mld uSD w 2004 r.), posiadajc 10 proc. udzia w wiatowym rynku handlu broni11. W ostatnich kilku latach wydatki

11) Swj potencja wojskowy Indie rozwijaj przy wsppracy z innymi mocarstwami gwnie Rosj i uSA. Wprowadziy one ostatnio na stan wyposaenia 2 z planowanych 123 rosyjskich samolotw myliwskich typu mig-21-93. Wadze w Delhi zawary rwnie z Rosj kontrakt na dostaw czogw typu T-90/5, helikopterw typu kA-31, atomowych odzi podwodnych oraz lotniskowcw. Oba pastwa negocjuj porozumienie w sprawie zakupu przez Delhi rosyjskiego systemu antyrakietowego S300V ziemia-powietrze. Indie podpisay z Izraelem kontrakt na zakup izraelskiego systemu obrony przeciwrakietowej Barak-1. W Wielkiej Brytanii zakupiy bombowce typu Jaguar oraz 66 samolotw myliwskich typu hawk. Oczekuj rwnie na realizacj kontraktu z uSA na dostaw 126 samolotw wielozadaniowych typu F-16 i F-18.

155

Indii na obron rosy w tempie ponad 12-17 proc. rocznie, osigajc w 2005 r. poziom 19,1 mld uSD, co stanowi 2,5 proc. ich dochodu narodowego. Wadze w Delhi wdraaj 30-letni plan budowy floty morskiej, majcy zagwarantowa panowanie na Oceanie Indyjskim i obecno na morzu Poudniowochiskim. modernizuj i unowoczeniaj one wszystkie rodzaje si zbrojnych. Indie posiadaj ze wzgldu na konflikt terytorialny z Pakistanem jedn z najliczniejszych armii wiata. Otwartym pytaniem pozostaje oczywicie poziom jej wyszkolenia, uzbrojenia oraz zdolnoci operacyjnych. Potencja indyjskich si powietrznych, dwukrotnie przewyszajcy potencja pakistaski, dorwnuje za pod wzgldem jakociowym znacznie wikszym zasobom Chin. Indie posiadaj take dugodystansowe bombowce, zdolne osign terytorium Pastwa rodka. Od chwili dokonania pierwszej prby jdrowej w 1974 roku, Indie uwaaj si za mocarstwo jdrowe, cho do dzi pozostaj poza reimem Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej (NPT), legitymizujcym ten status. Potencja atomowy w polityce tego pastwa peni w pierwszej kolejnoci rol odstraszajc w stosunkach z nuklearnymi ssiadami Pakistanem i Chinami.

W 2005 r. indyjskie ministerstwo obrony przyjo doktryn nuklearn, wedug ktrej Indie maj posiada minimalny, lecz wiarygodny potencja odstraszajcy, mobilny na ldzie, na morzu i w powietrzu. Zadeklarowano w niej, e pastwo nie uyje jako pierwsze broni jdrowej do zaatakowania lub ostrzeenia przed atakiem innego kraju. Indie zawsze jednak odpowiedz na agresj nuklearn ze strony innego podmiotu, przy czym ich atak zostanie skierowany gwne na skupiska ludnoci oraz przemys przeciwnika tak, by zada mu jak najwiksze straty. Indyjska filozofia uycia tego rodzaju broni przypomina w swoich zaoeniach doktryn francusk. Indie wci rozwijaj swoje zdolnoci nuklearne, gwnie przy pomocy z zagranicy, zwaszcza z Rosji. Trudno jest jednoznacznie oceni stan oraz skad ich potencjau atomowego, co wynika z braku oficjalnych danych na ten temat. Sztokholmski Instytut Bada nad Pokojem (SIPRI) szacuje, e Indie posiadaj ok. 30-40 sztuk broni jdrowej w zalenoci od stanu indyjskich reaktorw atomowych (CIRuS, Dhruva), iloci zuytego plutonu i strat materiau przy produkcji gowic nuklearnych. Warto rwnie wspomnie, e wci istnieje wiele kontrowersji wok kwestii wpywu testu nuklearnego z 1998 r. na poziom

156
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

zdolnoci nuklearnych Indii (jeli o wadz i wpywy. majc powysze uyty wwczas materia pochodzi na uwadze, naley zwrci uwag z cywilnych reaktorw atomowych na fakt, e na kontynencie azjaty nie by za specjalnie spreparockim istniej dwa due i ekspanwan mieszank izotopow to sywne mocarstwa Rosja i Chiny, zdolnoci tych nie naley ocenia std pojawienie si kolejnego moe zbyt wysoko). mimo oficjalnych doprowadzi do zachwiania obeczapewnie strony indyjskiej, kwenej rwnowagi si w tym regionie. Jej destabilizacja moe za spostionowany jest fakt posiadania przez Delhi broni termonuklearnej. wodowa nakrcanie si wycigu Indie pracuj intensywnie zbroje konwencjonalnych i jdronad rozszerzeniem asortymentu wych, a tym samym ksztatowanie rodkw do przenoszenia broni relacji midzy trzema potgami jdrowej. Posiadaj one rakiety nuklearnymi na zasadzie wojnabalistyczne krtkiego i redniego -pokj-wojna. Niewtpliwie Azja zasigu oraz pracuj nad ich mistaje si obszarem zatoczonym, dzykontynentaln wersj (tabejeli chodzi o liczb podmiotw la 1). Prowadzone s rwnie bada- dcych od ustanowienia swojej nia nad rakietami wystrzeliwanymi strefy wpyww na kontynencie i poza nim (naley w tym kontekz odzi podwodnych (programy Sagarika i Dhanush) oraz cie wymieni zwaszcza Japoni, z pojazdu kosmicznego (program Pakistan czy Iran). Poniewa maj Surja). one znaczcy udzia w rynku wiatowym, niewykluczone, e pojawiajce si midzy nimi konflikty bd SCENARIuSZE PRZySZOCI negatywnie oddziaywa na globaln gospodark. Potga w relacjach midzy pastwami jest kategori spoeczDroga Indii do ogrywania roli n, a wic zaley od uznania przez mocarstwowej bdzie niezwykle inne podmioty. Ponadto ma ona duga i pracochonna. Pastwo charakter wzgldny, co oznacza, to nie spenia obecnie wikszoci e mona j okreli tylko w odklasycznych kryteriw, pozwalajniesieniu do potgi innych pastw. cych na nadanie mu tego statusu. Dodatkowo, potga nie jest czym Chocia kryteria te zostay uksztadanym raz na zawsze istnieje towane przez szko realistyczn konieczno cigego zabiegania w okresie zimnowojennym, to funko jej utrzymanie i podwyszanie, cjonuj one cho czciowo przeczego konsekwencj jest walka wartociowane do dzi.

157

Tabela 1
Zasig
ok. 150 km ok. 700 1,2 tys. km ok. 1,2 1,5 tys. km ok. 2 2,5 tys. km ok. 3,5 5 tys. km

Nazwa rakiety Status

Prithvi-I (SS-150)

na wyposaeniu indyjskiej marynarki wojennej, moe przenosi gowice jdrowe na wyposaeniu si zbrojnych od 2004 r. ok. 5-10 rakiet, posiadajcych stan operacyjny od 1998 r. w stanie operacyjnym od 2001 roku ostatnia prba prototypu z lipca 2006 r. zakoczona niepowodzeniem

Agni SR

Agni-I

Agni-II

Agni-III

Statki powietrzne, zdolne do przenoszenia broni jdrowej Zasig


ok. 1,8 6,3 tys. km ok. 1,4 4,7 tys. km ok. 800 km ok. 3 tys. km

Status
posiada zdolno do zrzucania nuklearnych bomb grawitacyjnych 4 eskadry zdolne do przenoszenia broni jdrowej 9 eskadr zdolnych do przenoszenia broni jdrowej moe by dostosowany do przenoszenia broni jdrowej; do 2020 r. Indie planuj utworzy 20 eskadr tego typu samolotw

Mirage 2000H Vajra

Jaguar IS Shamsher

MiG-27 Flogger

Su-30K

Opr. kh na podstawie: R. S. Norris, W. Arkin, h. m. kristensen, J. handler, Indias nuclear forces 2002, The Bulletin of the Atomic Scientists, march/April 2002; SIPRI yearbook 2003; R. S. Norris and h. m. kristensen, Indias nuclear forces 2005, The Bulletin of the Atomic Scientists, September/October 2005.

Po pierwsze uznanie Indii za mocarstwo bdzie zaleao nie tylko od polityki uSA, ktre niewtpliwie chc uczyni z nich gwn potg azjatyck XXI wieku, lecz przede wszystkim od stanowiska w tej kwestii Rosji i Chin, a take caej spoecznoci midzynarodowej. Jeli polityka Indii bdzie zmierza w kierunku wsppracy i/lub rywalizacji, lecz nie konfrontacji, moskwa i Pekin widzc w tym wasny interes mog wczy Delhi do klubu mocarstw za kilka dekad. mniej jasne pozostaje stanowisko Europy, ktra wydaje si w ogle nie dostrzega narodzin nowego mocarstwa w Azji Poudniowej. Po drugie wanym atutem, a jednoczenie przeszkod, w indyjskich ambicjach mocarstwowych, moe sta si rosnca potga militarna i nuklearna pastwa. Indie nie zostan uznane za mocarstwo dopty, dopki ich potencja zbrojny i jdrowy nie zostan poddane pod midzynarodow kontrol, a Delhi nie uoy stosunkw ze swoim atomowym ssiadem Pakistanem na zasadzie pokojowej. Po trzecie pozostawanie Indii poza znakomit wikszoci reimw nieproliferacyjnych i kontroli zbroje (zwaszcza NPT) bdzie rwnie stanowio istotn przeszkod w otrzymaniu przez nie staego miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ, z ktrym wi si okrelone

prawa i obowizki, a take przeszkod w uznaniu Indii za mocarstwo nuklearne. Z tych powodw status mocarstwowy Delhi moe nie by uznany przez wsplnot midzynarodow, nawet jeli Indie tak, jak np. Niemcy czy Japonia stan si gospodarcz i technologiczn potg, wywierajc istotny wpyw na ksztat gospodarki wiatowej. Chocia dotychczas nie ukaza si aden dokument odnoszcy si do zaoe indyjskiej polityki zewntrznej, mona zakada, e Delhi zamierza osign pozycj mocarstwow poprzez: zapewnienie nawet przy uyciu siy militarnej pokoju na obszarze Azji, zwaszcza w jej poudniowej i poudniowo-wschodniej czci oraz wzmocnienie swojej pozycji jako niezalenego czynnika w tym regionie; zacienienie partnerstwa strategicznego z uSA, w tym rozwj wsppracy jdrowej oraz kosmicznej; utrzymanie strategicznego partnerstwa z Rosj, zwaszcza w sferze wojskowej i energetycznej; rozszerzanie wsppracy z Chinami przy jednoczesnym wypychaniu ich wpyww z Azji Pd.-Wsch.;

159

ustanowienie indyjskiej hegemonii nad Oceanem Indyjskim oraz zrwnowaenie potgi chiskiej na morzu Poudniowochiskim; obnienie poziomu napicia w stosunkach z Pakistanem oraz przekonanie spoecznoci midzynarodowej o nierozwizywalnoci konfliktu o kaszmir z powodu polityki wspierania przez Islamabad ekstremizmu islamskiego; uczynienie z indyjskiej gospodarki najdynamiczniej rozwijajcego si rynku w Azji (przegonienie Chin) i na wiecie, zdolnego do wywierania efektywnego wpywu na gospodark globaln; zapewnienie gospodarce indyjskiej nieprzerwanych dostaw surowcw energetycznych z krajw Zatoki Perskiej i Azji rodkowej dziki kontroli szlakw (morskich, ldowych) ich przesyu w regionie.

istniejcego status quo, co obecnie deklaruje, czy te do zmiany porzdku wiatowego, adaptujc amerykask filozofi uycia siy. Nie wiadomo rwnie, czy Indie zamierzaj oprze swoj potg na partnerstwie strategicznym z uSA, czy te na wygrywaniu rywalizacji midzy nimi a Chinami i Rosj. Wiele obaw budzi rwnie moliwo rozwoju ambicji mocarstwowych w odwoaniu do hinduskiego nacjonalizmu, czego konsekwencj moe by odchodzenie od demokratycznego systemu w pastwie. Jeli Indiom uda si utrzyma lub nawet zwikszy obecne tempo wzrostu gospodarczego, jest prawdopodobne, e ich gospodarka dorwna w przecigu dwch-trzech dziesicioleci gospodarce chiskiej, a moe nawet przegoni j w drugiej poowie XXI wieku. Naley zauway, e chocia przemiany w systemie gospodarczym tego pastwa rozpoczy si dopiero w 1991 r. wraz z rozpadem ZSRR (ponad dekad pniej ni w Chinach), Indie w wielu dziedzinach ju wyprzedziy Pastwo rodka. Dalsze tempo ich wzrostu gospodarczego bdzie jednak zaleao od stopnia wdraania reform wolnorynkowych, walki z deficytem budetowym, korupcj urzdnicz czy biurokracj w administracji pastwowej oraz ubstwem spoecznym. Niezbdne bdzie rwnie przyspieszenie

majc powysze na uwadze, pozostaje jednak niejasne, jak rol jako mocarstwo globalne Indie zamierzaj faktycznie peni w wiecie. Trudno jest bowiem dzi jednoznacznie stwierdzi, czy Delhi bdzie dyo do zachowania

160
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

prywatyzacji sektora pastwowego oraz rozwj infrastruktury, zwaszcza transportowej i telekomunikacyjnej. Wadze w Delhi musz ponadto szerzej otworzy gospodark indyjsk na wiat, zwikszajc poziom bezporednich inwestycji zagranicznych w kraju. Indie s bowiem nadal zaliczane do grupy krajw rozwijajcych si, cho dochd narodowy w wysokoci 719,8 mld uSD plasuje je w drugiej dziesitce potg ekonomicznych wiata. Na ewentualne zahamowanie wzrostu indyjskiej potgi w wiecie powany wpyw moe wywrze aktywno ugrupowa terrorystycznych, dziaajcych na terytorium tego pastwa, a take w ssiednim Pakistanie, Bangladeszu oraz Nepalu. Obawy budzi zwaszcza moliwo utworzenia swoistego korytarza terrorystycznego, czcego rebeliantw na obszarze wszystkich czterech pastw. Powanym wyzwaniem dla Indii moe by rwnie zwalczenie ruchw terrorystycznych, pochodzcych ze Sri lanki, ktre pojawiy si tam w znacznej liczbie po klsce tsunami w grudniu 2004 r. Ponadto Delhi musi zmierzy si take z rosncym konfliktem muzumasko-hinduskim, napiciami w spoecznym systemie kastowym oraz separatyzmem rnych czci terytorium pastwa (zwaszcza stanw Dammu i kaszmir oraz

Telangana). Dziaalno ekstremistw islamskich, maoistw oraz separatystw moe spowodowa bowiem odpyw zagranicznych inwestorw do Chin czy tzw. azjatyckich tygrysw, bez ktrych indyjska gospodarka oparta o sektor usugowy nie bdzie w stanie dalej si rozwija. Obranie przez uSA kierunku na partnerstwo strategiczne z Indiami odzwierciedla now tendencj w polityce Waszyngtonu, ktra zakada konieczno wyjcia poza tradycyjne sojusze z Wielk Brytani, Europ czy Japoni celem sprostania zagroeniom i wyzwaniom, stawianym przez wspczesny wiat. Zdaniem Amerykanw, chtnie podzielanym przez indyjskie elity, pastwa europejskie nie przejawiaj zainteresowania projekcj swojej siy poza kontynent, potencja Japonii nie wystarczy za do zabezpieczenia wpyww uSA w Azji Wsch. czy zbalansowania potgi Chin. Demokratyczne Indie s wic dla Waszyngtonu bardzo wiarygodnym partnerem azjatyckim w wojnie z terroryzmem oraz promotorem reform demokratycznych na wiecie. Naley jednak podkreli, e Delhi nie zamierza wchodzi w jakiekolwiek stae zwizki polityczne czy wojskowe. Strategia Indii ukierunkowana jest na zawieranie sojuszy, ktre bd trway dopty, dopki le one w interesie

161

narodowym oraz nie ograniczaj strategicznej autonomii pastwa. mona wic zakada, e partnerstwo indyjsko-amerykaskie bdzie partnerstwem trudnym, nie tyle ze wzgldu na amerykask polityk wobec Pakistanu czy indyjskoirask wspprac energetyczn, lecz przede wszystkim na strategi uSA, zmierzajc do pobicia Rosji i Chin przy pomocy Indii. Polityka ta ju wywouje napicia w gronie Wielkiej Pitki, gdy prba pornienia Delhi, moskwy oraz Pekinu moe negatywnie odbi si na stosunkach Europy z tymi pastwami. PERSPEkTyWy ROZWOJu WSPPRACy mIDZy uE A INDIAmI, WNIOSkI DlA POlSkI Zacienianie wsppracy midzy Polsk a Indiami, ktre ju posiadaj znaczcy w wiecie potencja gospodarczy i technologiczny, wydaje si by istotne z punktu widzenia rozwoju polskiego rynku. Jednak dwustronne relacje na linii Warszawa-Delhi nie maj obecnie szans na zdynamizowanie, poniewa Polska ma znikome znaczenie w gospodarce wiatowej. Wobec tego powinna ona promowa wspln polityk unii Europejskiej wobec pastwa, ktre staje si potnym rywalem dla rynku wspl-

notowego. Relacje dwustronne z poszczeglnymi krajami czonkowskimi uE wydaj si by dla Delhi mao atrakcyjne. Partnerem dla tak chonnego i dynamicznie rozwijajcego si rynku moe by jedynie unia jako cao. Tylko wwczas Wsplnota bdzie moga z jednej strony skutecznie konkurowa z gospodark indyjsk, a z drugiej odnosi korzyci z dwustronnej wymiany handlowej. Tymczasem, jak ju wczeniej wspomniano, Europa wydaje si nie dostrzega w Indiach mocarstwa in statu nascendi, czego najpowaniejsz konsekwencj moe by przegranie wycigu o dostp do tego wschodzcego rynku oraz centrw nowoczesnych technologii. Zaabsorbowanie Wsplnoty wewntrznymi problemami moe spowodowa, e podpisane w 2004 r. dwustronne Porozumienie o Nowym Strategicznym Partnerstwie pozostanie jedynie na papierze. Najlepszym odzwierciedleniem tej negatywnej tendencji s spadajce w ostatnich kilku latach obroty handlowe. unia zostaa w 2004 r. przecignita jeli chodzi o ich wysoko przez pastwa ASEAN Chiny, Japoni i kore Pd., ktre posiadaj ju 20 proc. udzia w wymianie zewntrznej Indii. Nie lepiej przedstawia si rwnie udzia krajw unijnych w bezporednich

162
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

inwestycjach zagranicznych w tym pastwie wynosi on zaledwie ok. 0,3 proc. Warto wspomnie, e mao intensywny poziom relacji, zwaszcza gospodarczych, midzy uE a Indami jest nastpstwem polityki Wsplnoty, ukierunkowanej na rozwijanie wsppracy z Chinami. Ponadto napicia midzy Bruksel a Delhi wynikaj z odmiennego stanowiska w wielu kwestiach polityki wiatowej, zwaszcza w odniesieniu do roli midzynarodowego Trybunau karnego, konwencji Ottawskiej przeciwko minom przeciwpiechotnym, praw czowieka, w tym pracy dzieci oraz konfliktu kaszmirskiego. konieczne jest tu take wskazanie indyjskiego stereotypu o Europie. Delhi postrzega kontynent europejski jako obszar przechodzcy okres stagnacji gospodarczej, za elity europejskie jako moralnie i intelektualnie wypalone. Socjalny (rozpasy) model pastw Starego kontynentu jest dla wadz indyjskich niemoliwy do adaptacji w ich pastwie oraz ze wzgldu na brak elastycznoci skazany na zagad. W indyjskich oczach uE jest mao prna politycznie i ekonomicznie, niezdolna do prowadzenia spjnej polityki zagranicznej 25 pastw, a wobec tego nie posiada ona istotnego wpywu na ksztat systemu midzynarodowego. Z tego powodu Wsplnota nie jest i zapewne

jeszcze przez dugi czas nie bdzie uwaana przez Delhi za globaln potg (zwaszcza gospodarcz), zdoln do efektywnego konkurowania z uSA czy Chinami. Ponadto relacje midzy Bruksel a Pekinem s w Indiach uznawane za paradoksalne w kontekcie promowania przez uE na arenie midzynarodowej praw czowieka, demokracji oraz rzdw prawa czyli dziedzin, w ktrych Pastwo rodka zajmuje ostanie miejsca w wiatowych rankingach. Naley rwnie pamita, e Indie nie podzielaj wsplnotowej wizji multilateralizmu w stosunkach midzynarodowych, poszanowaniu prawa midzynarodowego oraz wielostronnych instytucjach. W zwizku z niestabiln sytuacj bezpieczestwa w swoim najbliszym otoczeniu, prowadz one polityk realizmu politycznego, w ktrej sia jest gwnym narzdziem obrony ywotnych interesw pastwa. Nic wic dziwnego, e Bruksela ma niewielkie szanse w porwnaniu z Waszyngtonem na stanie si partnerem strategicznym Indii. To, czy Wsplnota zacznie odnosi korzyci z dynamicznie rozwijajcej si gospodarki indyjskiej, bdzie zaleao od zmiany jej polityki wobec Delhi, zwaszcza wywaenia relacji z Pekinem. Na indyjskim rynku istnieje wiele obszarw, ktre mogyby zosta z powodzeniem

163

zagospodarowane przez kraje unijne. Wydaje si, e w pierwszym rzdzie mogaby to by budowa indyjskiej infrastruktury (zwaszcza sieci energetycznych i uj pitnej wody) oraz ochrona rodowiska. W obu tych dziedzinach, bdcych pit achillesow strategii rozwojowej Indii, Wsplnota posiada znaczne dowiadczenie i szerokie moliwoci technologiczne. uE moe rwnie zaoferowa Delhi szerok wspprac w dziedzinie kulturalnej oraz naukowej, w tym ksztacenie obywateli tego pastwa na obszarze wsplnotowym. Niezwykle dochodowy moe by rwnie eksport do Indii uzbrojenia, wyprodukowanego na obszarze Wsplnoty zwaszcza, e nie

obowizuje tu jak w przypadku Chin embargo na handel broni. Istnieje rwnie ogromne pole dla wsppracy midzy europejsk a indyjsk agencj kosmiczn we wsplnym badaniu przestrzeni kosmicznej. Ponadto, atrakcyjnymi branami do inwestycji bezporednich, na ktre kraje czonkowskie uE ju zwracaj coraz czciej swoj uwag, s telekomunikacja, ubezpieczenia oraz bankowo. Tymczasem gwnymi obszarami kooperacji obu podmiotw na arenie midzynarodowej mog sta si takie kwestie, jak nieproliferacja broni masowego raenia, rozbrojenie i kontrola zbroje, reformy ONZ, walka z terroryzmem oraz spoeczestwo obywatelskie.

164
BEZPIECZESTWO NARODOWE II - 2006 /2

BIBlIOgRAFIA
Al Qaeda: Cashing in on the Indian Bombing, July 13, 2006, <http://www.stratfor.com> Annual report 2004-2005, ministry of Defense, government of India <http://mod.nic.in/> Ashton B., Americas New Strategic Partner?, Foreign Affairs, July/ August 2006 Bakshi J., Russia-China Military-Technical Cooperation: Implications For India, A monthly Journal of the IDSA, Vol. XXIV No. 4, July 2000 Banerjee D., India-China Relations, Institute for Peace and Conflict Studies (IPCS), Peace and Conflict Vol. 9 no. 1, January 2006 Biggs B. m., Will India steal Chinas thunder?, The International Economy, Spring, 2006 Borah m, Indo-Russian Relations: Unfolding a New Chapter, Institute for Peace and Conflict Studies (IPCS), Peace and Conflict Vol. 9 No. 1, January 2006 Carter A. B., Americas New Strategic Partner?, Foreign Affairs, July/August 2006 Das g., The India Model, Foreign Affairs, July/August 2006 Donnelly T. Wisner m., A Global Partnership between the U.S. and India, American Enterprise Institute for Public Policy Research, Asian Outlook, August-September 2005 Farewick D., Defending Indias Strategic Challenges, January 30, 2006 <http://www.ocnus.net> ganguly S, Csrobell A., India and the United States: Forging Security Partnership?, World Policy Journal, Vol. XX, No. 2, Summer 2005 ganguly S., The Start of a Beautiful Friendship? The United States and India, World Policy Journal. Vol. XX, No 1, Spring 2003 hallinan C., India: A Tale of Two Worlds, <http://www.ocnus.net> huang y., khanna T., Can India Overtake China?, Foreign Policy, July-August 2003 hurrell A., hegemony, Liberalism and global order: what space for would-be great powers?, International Affairs, no. 1, 2006 India - European Union <http://meaindia.nic.in/onmouse/eu1.htm> India Trade Partners Europe, Overview <http://www.indiaonestop.com/tradepartners/eu/euoverview.htm> India, U.S.: Washington Grooms New Delhi, June 07, 2006 <http://www.stratfor.com> India: A Regional Independence Hampered by National Interest, June 07, 2006 <http://www.stratfor.com> India: a Rising Power?, August 18, 2004 http://www.pinr.com

165

166

India: Dreaming on About an Iran Pipeline, April 18, 2006 <http://www.stratfor.com> India: The Mumbai Railway Bombing and Security for Multinationals, July 13, 2006 <http://www.stratfor.com> Jaffrelot Ch., India and the European Union: The Charade of a Strategic Partnership, Centre for International Studies and Research, Paris, march 2006 <http://www.ceri-sciencespo.com> Jain R. k., India, the European Union and Asia Regionalism, Asia-Pacific Journal of Eu Studies, Vol. 3 No 1-2, Winter 2005 Jeena k., Indias Failed Nepal Policy, April 22, 2006 <http://www.ocnus.net> kanwal g., Nuclear Targeting Philosophy for India, A monthly Journal of the IDSA Vol. XXIV No. 3, June 2000 kazi R., US-India Nuclear Energy Cooperation, Institute for Peace and Conflict Studies (IPCS), Peace and Conflict Vol. 9 no. 1, January 2006 kile S. N., India Nuclear Forces, SIPRI Project on Nuclear Technology and Arms Control, January 2003 <http://project.sipri.se> kohli A., Politics of Economic Growth in India, 1980-2005, Center for Advanced studies of India, university of Pennsylvania, Economic and Political Weekly, April 1, 2006 l. Venkateshwaran, EU-India: Strategic partnership?, Institute for Peace and Conflict Studies (IPCS), Peace and Conflict, may 4, 2006 <http://www.ipcs.org> malik V.P., Indias National Security Challenges, Center for Advanced studies of India, university of Pennsylvania, lowy Institute for International Policy, August 2004 mian Z., A Story of Leaders, Partners, and Clients, Foreign Policy In Focus, September 27, 2005 mohan C. R., India and the Balance of Power, Foreign Affairs, July/ August 2006 Naidu g.V.C., India and the Asia-Pacific Balance of Power, A monthly Journal of the IDSA Vol. XXV No. 4, July 2001 Nair V. k., No More Ambiguity: Indias Nuclear Policy, American Foreign Service Association, Foreign Service Journal, October 2002 Norris R., Arkin W., kristensen h., Joshua h., Indias nuclear forces 2002, The Bulletin of the Atomic Scientists, march/April 2002 Norris R., kristensen h., Indias nuclear forces 2005, The Bulletin of the Atomic Scientists, September/October 2005 Pant h. V., The MoscowBeijingDelhi Strategic Triangle An Idea Whose Time May Never Come, Crossroads, Vol. 5, no. 2, 2005 Perdesi m. S., Deducting Indias Grand Strategy of regional hegemony from historical and conceptual perspective, Institute for Defense and Strategic Studies, Singapore, Publication no. 76, April 2005

BEZPIECZESTWO NARODOWE

II - 2006 /2

Perkovich g., Is India a Major Power?, The Washington Quarterly, Winter 2003-2004 Quigley J., Combating terrorism through leadership and dialogue, European Institute for Asia Studies - The EurAsia Bulletin Vol. 10No. 1& 2 Jan/Feb 2006 Ranganathan C. V., India-China Relations: Problems, World Affairs Vol. 2, Number 2 (Apr-Jun 1998 Ruppe D., U.S.-India Deal Raises NPT Questions, Report Says, global Security Newswire, June 29, 2006 <http://www.nit.org> Sakhuja V., Strategic Shift In Chinese Naval Strategy In Indian Ocean, Institute for Peace and Conflict Studies, Peace and Conflict Vol9. No. 1, January 2006 Sethi m, Ballistic Missile Defense: Implications for India, A monthly Journal of the IDSA, Vol. XXV No. 6, September 2001 Shaun g., Rethinking Strategic Stability in South Asia, The South Asian Strategic Stability unit (SASSu) Research Report, September 3, 2005 Shuja S. m., Indias nuclear decision, Contemporary Review, December 2002 Shuja S., The realignment of India-US relations: strategic dimensions, Contemporary Review, October 1, 2005 Singh B. k., India, China & the Politics of Regionalism, Institute for Peace and Conflict Studies, Peace and Conflict Vol. 9 No. 1, January 2006 Singh B. k., Indo-US Nuclear Deal: Visit and After, Institute for Peace and Conflict Studies, Peace and Conflict Vol. 9 No.1, January 2006 Smith T., Looking for the new India, Business Asia, April 2003 Subrahmanyam k., Nuclear India In Global Politics, World Affairs Vol. 2, No. 3, JulySeptember 1998 Telli A. J., South Asia Seesaw: A New u.S. Policy on the Subcontinent, Carnegie Endowment for International Peace, Policy Brief No. 38, may 2005 The India imperative: a conversation with Robert D. Blackwill, The National Interest, Summer 2005 U.S.-India Atomic Energy Cooperation: Strategic and Nonproliferation Implications, Prepared Testimony by Ashley J. Tellis Senior Associate Carnegie Endowment for International Peace to the Senate Foreign Relations Committee, April 26, 2006 Venkateshwaran l., EU-India: Strategic Partners?, Institute for Peace and Conflict Studies, Peace and Conflict Vol. 9 No. 6, June 2006 Will India steal Chinas thunder?, The International Economy, Spring 2006

167

You might also like