normy projektowe normy projektowe

Przegld norm europejskich dotyczcych projektowania konstrukcji geotechnicznych

Prac t dedykuj pamici dr. in. Edwarda Motaka wspaniaego konstruktora i geotechnika, jednego z twrcw Warsztatu Pracy Projektanta Konstrukcji, prekursora porwna norm krajowych i zagranicznych.

1. Wprowadzenie
Od pocztku 2004 r., a wic jeszcze przed przystpieniem do Unii Europejskiej, Polska zostaa penoprawnym czonkiem (dotychczas bya tzw. czonkiem stowarzyszonym affiliated) Europejskiego Centrum Normalizacji CEN w Brukseli. Przyspieszyo to dziaania w dziedzinie normalizacji, wynikajce z zasad obowizujcych w Unii. Zintensyfikowano prace nad ustanawianiem norm europejskich jako krajowych. Tym niemniej stale s w tej dziedzinie opnienia, zwizane zarwno z ograniczonymi rodkami na prace normalizacyjne, jak i z intensywnym tworzeniem norm w skali europejskiej, za ktrymi prace krajowe nie nadaj. Praca niniejsza zestawia aktualne informacje o europejskich normach fundamentowych oraz o ich wdraaniu w Polsce. Podobne informacje autor publikowa ju kilkakrotnie (np. [9], [10], [11]), ale kady rok przynosi zmiany, nowe prace i nowe zadania wdroeniowe. Obszerniej przedstawiono normy dotyczce fundamentw, o normach rozpoznania podoa oraz bada gruntw i ska wyczerpujco pisali m.in. L. Wysokiski [23], [24] oraz W. Cichy [1]. Normy europejskie z dziedziny geotechniki tworz trzy grupy: normy projektowania (tzw. Eurokody), ponad 30 norm bada gruntw ISO i EN-ISO oraz instrukcji CEN/TC 341, grupa norm EN Wykonawstwo specjalnych robt geotechnicznych.

2. Eurokody europejskie normy projektowania 2.1. Wprowadzanie systemu Eurokodw

Program opracowania europejskich norm projektowania budowli zosta uruchomiony w 1975 r. przez Komisj Wsplnoty Europejskiej. Celem programu byo usunicie przeszkd technicznych w wymianie handlowej i usug oraz harmonizacja ustale technicznych w krajach Wsplnoty Europejskiej. W ramach tego programu dziaa podjto inicjatyw utworzenia zbioru zharmonizowanych regu technicznych dotyczcych projektowania konstrukcji. W latach 80. powstaa pierwsza generacja norm europejskich Eurokodw. Jako pierwsz wydano EN 1990:2002, ktra jest norm-matk caego zbioru Eurokodw do projektowania konstrukcji budowlanych. Norma ta okrela gwne wymagania stawiane projektowaniu (niezawodnoci, trwaoci, jakoci wykonania) oraz podstawowe zasady koncepcji stanw granicznych konstrukcji: nonoci i uytkowalnoci. EN 1990:2002 stwarza ramy, ktre s wypeniane przez kolejne normy systemu Eurokodw. Wiele postanowie i wymaga tej normy zostao powtrzonych w normie EN 1997-1.

Twrcy Eurokodw nie mogli wybra jako podstawy przepisw jednego kraju. Dlatego po wstpnych studiach zdecydowano si stworzy nowy system norm projektowania na podstawie stanw granicznych, z zastosowaniem czciowych wspczynnikw bezpieczestwa. Byo to wwczas rewolucj i do dzisiaj ni jest w wielu krajach europejskich. W Polsce system ten jest znany od dawna, gdy zblione zasady projektowania zostay wprowadzone ju w 1974 r. (np. PN-76/B-03001, PN-74/B-03020 i inne). Eurokody tworz cay zestaw norm dotyczcych podstaw projektowania oraz poszczeglnych rodzajw konstrukcji. Po pracach trwajcych ponad wier wieku dwa pierwsze Eurokody w kwietniu 2002 r. uzyskay peen status norm europejskich. S to: EN 1990:2002 Eurokod Podstawy projektowania konstrukcji; EN 1991-1-1:2002 Eurokod 1 Oddziaywania na konstrukcje, cz 1-1: Od dziaywania oglne Ciary objtociowe, ciar wasny, obcienia zewntrzne budynkw. Normy te zawieraj klauzul zobowizujc kraje nalece do CEN, aby do padziernika 2002 r. naday im status normy krajowej (przez opublikowanie identycznego tekstu albo przez jej zatwierdzenie). Kolidujce z ni normy krajowe powinny zosta wycofane do 2010 r. Z projektowaniem fundamentw jest zwizanych bezporednio lub porednio kilka Eurokodw, m.in.: EN 1992-1-1:2004 Eurokod 2 Projektowanie konstrukcji z betonu; ENV 1993-5 Eurokod 3 Projektowanie konstrukcji stalowych, cz 5: Palowanie [5]; EN 1997-1:2004 Projektowanie geotechniczne, cz 1: Zasady oglne, cz 2: Rozpoznanie podoa i badania gruntu; prEN 1998-5:2003 Eurokod 8 Projektowanie konstrukcji na oddziaywania sejsmiczne, cz 5: Fundamenty, konstrukcje oporowe i zagadnienia geotechniczne. Eurokod 2 w wersji ENV mia osobn obszern cz 3: Fundamenty betonowe. W wersji EN 1992-1-1:2004 postanowienia dotyczce konstruowania i wymiarowania fundamentw wczono do podstawowej czci 1. Natomiast EN 1993 nadal ma mie cz 5: Palowanie. Komplet dziesiciu Eurokodw ma zosta opublikowany do koca 2005 r. Przewidziano trzyletni okres ich koegzystencji z obecnymi normami krajowymi, a nastpnie ich weryfikacj. Pene wdroenie Eurokodw i wycofanie norm krajowych jest planowane na lata 2008-2010. Eurokody wywary ju znaczcy wpyw na ksztat przepisw w krajach Europy. Warto wspomnie, e jeden z najwikszych ostatnio wybudowanych obiektw mostowych staa przeprawa drogowo-

18 Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05)

normy projektowe normy projektowe

-kolejowa przez Wielki Bet, o dugoci 18 km, czca wyspy duskie Zelandi i Fioni na yczenie inwestorw rzdowych bya projektowana z dowiadczalnym zastosowaniem wymaga Eurokodw. Zawarto i zakres Zacznika Krajowego s regulowane przez postanowienia przepisw CEN. Zacznik Krajowy moe zawiera tylko informacje dotyczce tych parametrw, ktre zostay w Eurokodzie pozostawione do ustalenia krajowego s one zwane parametrami ustalonymi w krajach czonkowskich, maj by stosowane przy projektowaniu budynkw i obiektw inynierskich realizowanych w odnonym kraju. Zacznik moe take zawiera: decyzje dotyczce stosowania zacznikw informacyjnych, przywoania niesprzecznych informacji uzupeniajcych, pomocnych w stosowaniu Eurokodw. Zasady prezentacji oraz szczegy zakresu i formy Zacznika Krajowego okrelaj reguy PKN zamieszczone w RPN-008:1997 (z pniejszymi zmianami). Moe on zawiera: postanowienia wynikajce z przepisw krajowych (odchylenia typu A), ktre zastpuj odpowiednie postanowienia normy EN; postanowienia dotyczce szczeglnych warunkw krajowych (np. wynikajce z warunkw klimatycznych); informacje do norm PN-EN; w przyszoci zmiany i poprawki do PN-EN. Zaczniki powstae ju w niektrych krajach CEN s do obszernymi dokumentami, niejednokrotnie ucilajcymi lub istotnie zmieniajcymi wymagania norm EN, w granicach upowanienia zawartego w EN.

2.2. Cechy szczeglne Eurokodw

W europejskich normach projektowania rozrnia si zasady (principles), od ktrych nie ma odstpstw, i reguy stosowania (application rules), ktre s przykadami oglnie uznanych przepisw, wynikajcych z zasad i speniajcych ich wymagania. Norma EN 1997-1 zawiera wiele oglnych i szczegowych wskaza, postanowie lub zagadnie, ktre powinny lub mog by uregulowane w dokumentach krajowych z ni zwizanych. W szczeglnoci Eurokody uznaj odpowiedzialno wadz w kadym pastwie czonkowskim i zapewniaj im prawo do okrelania wartoci odnoszcych si do przepisw bezpieczestwa na poziomie krajowym, ktre nadal rni si w poszczeglnych pastwach. Istotnym zagadnieniem jest kwestia obligatoryjnoci Eurokodu. Zachodzi pewna rozbieno zapisw w przedmowach norm EN, zobowizujcych kraje czonkowskie CEN do wycofania lub zmiany w ustalonym krtkim okresie wszystkich norm i przepisw sprzecznych z dan norm EN. Natomiast prawodawstwo krajw CEN jest zrnicowane. W niektrych krajach normy s aktami prawa (akceptowanymi przez parlament lub w inny sposb obowizujcymi). W innych krajach, jak Wielka Brytania czy Polska, normy nie s dokumentem obowizujcym. Jednak ju ustanowione normy s powszechnie stosowane, zwaszcza w robotach publicznych, gdy odstpstwa od nich powoduj zwikszenie odpowiedzialnoci projektanta lub inwestora, trudnoci ubezpieczeniowe (wiksze wymagania i opaty) itp. Wykadnia przyjta przez Komisj CEN/TC 250/EC 7 jest taka, e w krajach, gdzie prawo na to pozwala, mona projektowa budowle zgodnie z Eurokodami lub inaczej, ale w drugim przypadku projekt jest traktowany jako niezgodny z EN ze wszystkimi skutkami prawnymi. W Polsce normy oglnie nie s obowizujce, a obligatoryjno konkretnej normy lub jej fragmentu moe wynika z powoania jej w ustawie lub przepisie wykonawczym, albo w rozporzdzeniu waciwego ministra. Jednake w praktyce stosowanie normy EN jest obowizkowe, jeli zostanie to ustalone w kontrakcie na konkretne roboty. Eurokody wprowadzaj nowe pojcia, np.: oddziaywania (obejmujce obcienia, wymuszone przemieszczenia itp.), oddziaywania geotechniczne (od gruntu, zasypki lub wody), kategoria geotechniczna, projekt i projektant geotechniczny, metoda obserwacyjna, dowiadczenie porwnywalne, wartoci wyprowadzone parametrw geotechnicznych [8], [14], [24] (wprowadzane take w polskich normach i przepisach, np. [16], [17]). Konieczne jest nauczenie si nowych terminw i metod. W tym celu potrzebne s polskie teksty norm, poradniki, komentarze i podrczniki oraz szkolenia projektantw i nauczycieli akademickich. Oznacza to duy zakres prac, na ktre musz by zapewnione odpowiednie rodki. Bez tego pomylne i terminowe wdroenie zasad Eurokodw nie bdzie moliwe.

3. Norma EN 1997-1 Projektowanie geotechniczne, cz 1: Zasady oglne

W 1994 r. zostaa opublikowana prenorma ENV 1997-1 Projektowanie geotechniczne, cz 1: Zasady oglne. W wyniku midzynarodowej ankiety i dyskusji w 2000 r. powsta projekt podstawowej normy projektowania fundamentw prEN 1997-1 Projektowanie geotechniczne, cz 1. W kolejnych latach poprawiano jego wersje, a w kocu w 2004 r., po pozytywnym wyniku formalnej ankiety CEN, ustanowiono norm EN 1997-1 [6]. Opracowano te projekt czci 2 [7], stanowicy poczenie czci 2 i 3 wersji ENV. Wersje ENV Eurokodu 7 s znane w Polsce, gdy byy opublikowane przez ITB w materiaach konferencji w Mrgowie w 2000 r. W ostatecznej wersji EN 1997-1 dokonano jednak istotnych zmian. Istnieje ju jej roboczy przekad IBDiM na jzyk polski.

3.1. Charakterystyka normy EN 1997-1

Projektowanie geotechniczne rni si istotnie od projektowania pozostaych czci konstrukcji budowlanych, pooonych ponad gruntem. Stosuje si do nich podejcia bardziej rygorystyczne i skodyfikowane. Projektant konstrukcji ma do czynienia z materiaami, ktre jeszcze nie istniej w momencie projektowania, ale ktrych wymagane waciwoci mona do dokadnie okreli. Zakres zmiennoci (odchyek) parametrw jest nieduy i zwykle dobrze znany. Wpyw ich zmiennoci jest cakowicie uwzgldniany we wspczynnikach materiaowych itp., podanych w normach. W przypadku projektowania geotechnicznego projektant dysponuje wiedz i rozeznaniem warunkw, ktrych nie mona przewidzie w normach. Zna on lokalizacj obiektu, zwykle te geologi terenu, dysponuje wynikami bada podoa, publikacjami dotyczcymi rozpatrywanych problemw, wynikami obserwacji obiektw itp. Podstaw oblicze geotechnicznych s do subiektywnie oceniane parametry obliczeniowe gruntw. Zadaniem projektanta geotechnicznego jest ocena caoksztatu

2.3. Normy PN wdraajce Eurokody i Zaczniki Krajowe

Zgodnie z zasadami normalizacji CEN krajowe normy wprowadzajce powinny zawiera peny opublikowany tekst Eurokodu (razem z Zacznikami), ktry moe by poprzedzony przez krajow stron tytuow i przedmow krajow; moe mu towarzyszy Zacznik Krajowy.

Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05) 19

normy projektowe normy projektowe

dostpnych danych i wybr na ich podstawie parametrw charakterystycznych. Eurokod 7-1 stanowi, e parametry naley wybra poprzez ostrone oszacowanie wartoci wpywajcych na wystpienie rozpatrywanego stanu granicznego. Warto wyprowadzona nie jest wic wartoci redni lub wyznaczon z okrelonym prawdopodobiestwem metodami analizy statystycznej, lecz wartoci eksperck. Wybr wartoci jest elementem sztuki budowlanej, zaley on w duym stopniu od dowiadczenia i wiedzy projektanta. Eurokod 7-1 [6] jest obszernym dokumentem (168 stron) obejmujcym zagadnienia bada podoa, projektowania geotechnicznego fundamentw i budowli ziemnych, kontroli i monitorowania obiektw. Rozdzia 2 (Podstawy projektowania) obejmuje m.in.: kategorie geotechniczne, stany graniczne nonoci i uytkowalnoci, warunki obliczeniowe, podejcia projektowe i inne wymagania. Rozdzia 3 (Dane geotechniczne) dotyczy bada geotechnicznych i oceny podoa oraz dokumentacji bada. Rozdzia 4 (Nadzr robt, monitorowanie, utrzymanie) zajmuje si kontrol warunkw i zachowania konstrukcji podczas budowy i uytkowania. Rozdziay 5-12 dotycz projektowania rnych rodzajw konstrukcji i zabiegw, takich jak: nasypy i wzmacnianie gruntu, odwodnienia, fundamenty bezporednie, palowe, zakotwienia, konstrukcje oporowe, zniszczenie hydrauliczne, stateczno oglna i nasypy komunikacyjne. bada podoa, wymagania dotyczce projektowania oraz kontroli wykonawstwa i eksploatacji obiektu, koniecznoci monitorowania geotechnicznego itp. Zagadnienie to, zwaszcza w stosunku do obiektw drogowych i mostowych, zostao szczegowo przedstawione np. w Instrukcji GDDP [8]. Eurokod 7-1, p. 2.1 (9-21), jak rwnie Rozporzdzenie [18], wyrnia trzy kategorie: prost mae i proste budowle z pomijalnym ryzykiem dla ycia i mienia, normaln typowe konstrukcje i przecitne warunki gruntowe, skomplikowan wyjtkowo due lub zoone budowle, zlokalizowane na terenach o trudnych warunkach geotechnicznych, ktrych budowa jest zwizana ze znaczcym ryzykiem. Od kategorii geotechnicznych zaley te poziom szczegowoci projektw geotechnicznych. Dla prostych projektw wystarczy moe tylko kilka stron, czsto nie wymagaj one analizy statycznej, a obliczenia s bardzo uproszczone. W 2. kategorii stosowany jest typowy obecnie zakres projektu. W przypadku 3. kategorii mog by potrzebne niekonwencjonalne badania i analizy, wykonanie i badania elementw prbnych, a take monitorowanie zachowania obiektu i otoczenia podczas budowy oraz pniej, w czasie eksploatacji budowli. Waciwoci gruntw podoa s zgodnie z 2.4.3 wyraane liczbowo za pomoc parametrw geotechnicznych. S one wyznaczane w nastpujcy sposb: z bada, mierzone bezporednio lub na podstawie korelacji, danych empirycznych lub innych rde czy obserwacji; interpretacja parametrw jest dostosowana do rozpatrywanego stanu granicznego; uwzgldniane s rnice wartoci parametrw z bada prbek oraz gruntu w masywie, ktre decyduj o zachowaniu konstrukcji geotechnicznej; w razie potrzeby stosuje si wspczynniki kalibracyjne do wynikw bada polowych lub laboratoryjnych wedug EN 1997-2, albo uwzgldnia inne dostpne korelacje. Do projektowania wykorzystuje si wartoci charakterystyczne i obliczeniowe parametrw geotechnicznych. Wartoci charakterystyczne okrela si, jak ju podano, na podstawie analizy dostpnych wynikw, odpowiednio do zadania geotechnicznego. Wedug PN-B-02481:1998 [17] wartoci te s szacowane z wymaganym prawdopodobiestwem na podstawie wartoci wyprowadzonych parametrw, z uwzgldnieniem moliwych rnic midzy waciwociami zmierzonymi a, rzeczywistymi waciwociami gruntu lub skay w podou, oraz innych czynnikw. Do oblicze stanu granicznego nonoci (ULS) przyjmuje si ostrone (zwykle mniejsze od rednich) wartoci charakterystyczne parametrw. Natomiast w przypadku stanu granicznego uytkowalnoci (SLS) parametry sztywnoci (odksztacalnoci) gruntu naley wyznacza jako wartoci rednie. Wyjtek stanowi zagadnienia wspdziaania (interakcji) fundamentu z podoem, w ktrych rwnie parametry sztywnoci przyjmuje si jako wartoci ostrone, a nie rednie. Wartoci obliczeniowe wedug 2.4.6.2 s wyprowadzane z wartoci charakterystycznych przez zastosowanie wspczynnika czciowego (bezpieczestwa), odpowiednio do sytuacji projektowej, albo s okrelane bezporednio. Wartoci wspczynnikw czciowych podawane s w Zaczniku Krajowym do normy, a zalecane wartoci minimalne wspczynnikw zawiera Zacznik A normy. Wskazwki dotyczce wyznaczania parametrw geotechnicznych zawieraj m.in. prace [13], [24] oraz Instrukcja GDDP [8].

3.2. Podstawy projektowania geotechnicznego wedug EN 1997-1

Eurokod 7 okrela pen list warunkw, ktrych rozpatrzenie jest wymagane przez projektantw geotechnicznych. W wymaganiach tych wikszy nacisk zosta pooony na kryteria uytkowalnoci, gdy ten stan graniczny wystpuje znacznie czciej ni stan nonoci. Eurokod 7 w 2.1 (4) wymienia cztery metody projektowania: najczciej stosowan na podstawie oblicze analitycznych, pempirycznych oraz modeli numerycznych; zastosowanie wymaga przepisw (prescriptive measures), ustalanych przez poszczeglne kraje, np. wymaganego zagbienia posadowie, gbokoci przemarzania lub wpyww sezonowych na podoe spoiste, oraz podstawowych zalece dla prostych przypadkw konstrukcji (1. kategoria geotechniczna), ktre mona projektowa z pominiciem oblicze; z uyciem modeli dowiadczalnych lub prbnych obcie elementw konstrukcji (zwaszcza pali i kotew gruntowych) oraz modeli w skali naturalnej albo zmniejszonej; postpowanie metod obserwacyjn, w ktrej projekt jest w sposb cigy weryfikowany podczas budowy; podane zasady tej metody to: okrelenie akceptowalnych granic zachowania konstrukcji (np. osiada, przemieszcze, si wewntrznych), zakresu zachowa prawdopodobnych, ustalenie programu monitorowania i planu dziaa naprawczych wdraanych w przypadku, gdy obserwacje wyka zachowanie wykraczajce poza akceptowalne granice. W projekcie naley uwzgldni wedug 2.2 wszystkie znaczce sytuacje projektowe oraz wedug 2.3 trwao materiaw i konstrukcji (betonu, stali, drewna, tworzyw sztucznych) zgodnie z odpowiednimi normami. Wymagania dotyczce projektu geotechnicznego rni si znacznie w zalenoci od rodzaju budowli i kategorii geotechnicznej obiektu. Kategoria geotechniczna obiektu to zgodnie z EN 1997-1:2004 (Eurokod 7-1) kategoria zagroenia bezpieczestwa, wynikajca ze stopnia skomplikowania projektowanej konstrukcji, jej posadowienia i obcie oraz ze zoonoci warunkw geotechnicznych. Kategoria [18], [24] determinuje tryb i zakres

20 Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05)

normy projektowe normy projektowe

Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05) 21

normy projektowe normy projektowe

3.3. Stany graniczne w obliczeniach geotechnicznych
Projektowanie konstrukcji geotechnicznych obejmuje m.in. sprawdzenie ich stanw granicznych: nonoci (ULS) oraz uytkowalnoci (SLS). Eurokod 7 nie okrela cile formy oblicze, lecz okrela, jakie kryteria naley sprawdzi obliczeniowo. W 2.4.7.1 podano list piciu stanw granicznych nonoci posadowie: EQU utraty rwnowagi budowli lub podoa traktowanych jako sztywna brya (w stanie tym wytrzymao gruntu nie wpywa na nono); STR wewntrznego zniszczenia lub nadmiernych odksztace konstrukcji lub jej elementw (np. fundamentw, cian oporowych), w ktrym na nono znaczco wpywa wytrzymao materiau konstrukcji; GEO zniszczenia lub nadmiernych odksztace podoa, w ktrym na nono znaczco wpywa wytrzymao gruntu lub skay; UPL utraty rwnowagi budowli lub podoa wskutek wyporu wody; HYD wyparcia hydraulicznego w podou spowodowanego gradientami hydraulicznymi.

3.5. Stosowanie wspczynnikw czciowych w obliczeniach geotechnicznych

Wspczynniki czciowe w normie EN 1997-1 peni rol analogiczn do wspczynnikw obcie (zwykle > 1) oraz wspczynnikw redukcyjnych (zwykle < 1) w obecnym systemie norm budowlanych PN. Jednake system wspczynnikw w Eurokodach jest bardziej rozbudowany i zrnicowany. W praktyce niektre wspczynniki mog by stosowane rzadko lub tylko wyjtkowo. Wspczynniki do oddziaywa i skutkw oddziaywa. Norma EN 1990:2002 okrela f jako wspczynnik czciowy do oddziaywa, uwzgldniajcy moliwo niekorzystnych odchyle wartoci oddziaywania od jego wartoci charakterystycznej. Analogicznie Sd jest czciowym wspczynnikiem uwzgldniajcym niepewnoci w modelowaniu oddziaywa oraz w modelowaniu skutkw oddziaywa. EN 1990:2002 dopuszcza czenie f i Sd w jeden wspczynnik. W rnych podejciach w EN 1997-1 powysze wspczynniki s stosowane albo do oddziaywa, albo do skutkw oddziaywa. Poniewa wspczynniki modelowe Sd do oddziaywa gruntu bd stosowane wyjtkowo, pozostawiono to do ustalenia krajowego; natomiast, dla uproszczenia, F jest stosowany w kadym przypadku do oddziaywa, a E do skutkw oddziaywa w projektowaniu geotechnicznym (Zacznik A, tablice A.1.1 i A.2.1). W podejciu obliczeniowym 2 wymaga si pojedynczego obliczenia dla kadej czci projektu, a uycie wspczynnikw albo do oddziaywa, albo te do skutkw oddziaywa zaley od przeprowadzanych oblicze; wybr powinien zosta dokonany na podstawie ustale w Zaczniku Krajowym. Wspczynniki do wytrzymaoci i oporw materiaw. Naley zwrci uwag, e w EN 1997-1 rwnanie 2.7 zawiera F Frep we wzorze na opr obliczeniowy, gdy wielko oddziaywania moe w pewnych przypadkach wpyn na wartoci oporw geotechnicznych, np. na nono fundamentw bezporednich. Warto wspczynnika przeliczeniowego przyjmuje si w EN 1997-1 jako rwn 1,0, poniewa charakterystyczne wytrzymaoci materiau s definiowane jako rzeczywiste, a zatem zawieraj ju w wartoci charakterystycznej. Rne podejcia obliczeniowe wymagaj, aby wspczynniki stosowane byy albo do wytrzymaoci materiaw (X), albo do oporw (R). Wspczynniki te cz role wspczynnikw materiaowych M oraz wspczynnikw modelowych nonoci Rd. Dla uproszczenia, wspczynniki odnoszce si do wytrzymaoci materiaw (X) oznaczono M, za stosowane do oporw (R) R. W podejciu obliczeniowym 2 wspczynniki = 1 stosowane s oglnie do wytrzymaoci materiaw, za wspczynniki > 1 do oporw. Dlatego we wzorze (2.7) stosowane s wartoci M = 1 i R > 1.

3.4. Podejcia obliczeniowe w obliczeniach geotechnicznych

Poniewa twrcom normy EN 1997-1 byo trudno uzgodni sposb stosowania wspczynnikw czciowych, w stanach STR i GEO wprowadzono trzy rne podejcia obliczeniowe DA1, DA2 lub DA3, rnice si zakresem sprawdze [10], [14]. Podejcia rni si te sposobem rozkadu wspczynnikw czciowych pomidzy oddziaywania, skutki oddziaywa, waciwoci i wytrzymaoci materiaw. Czciowo wynika to z rnic w sposobie wprowadzania poprawek dotyczcych niepewnoci modelowania skutkw oddziaywa i wytrzymaoci. Zalecane jest stosowanie wspczynnikw czciowych albo do pierwotnej zmiennej, tj. do parametru materiaowego, albo do niektrych obliczonych zmiennych porednich: efektw oporw (wytrzymaoci) lub te do oddziaywa. Jest z tym zwizana kwestia wspczynnikw korekcyjnych modeli obliczeniowych (skutkw oporw lub oddziaywa). Obowizuje zasada jednokrotnego stosowania wspczynnika czciowego do tego samego rda obcie lub si wewntrznych. Dla kadego z trzech podej obliczeniowych norma podaje rne zestawy wspczynnikw czciowych. Wartoci niektrych wspczynnikw mog by ustalane przez dany kraj. Zacznik A normy prEN 1997-1 podaje minimalne zalecane wartoci wspczynnikw czciowych. Wartoci do stosowania w Polsce zostan podane w Zaczniku Krajowym normy. Wybr tych wartoci wymaga dokonania analizy i porwnania z obecnymi normami. Na obecnym etapie proponowane wspczynniki odpowiadaj wartociom w Zaczniku A normy. Z zapisu normy EN 1997-1 p. 2.4.7.3.4 (1) wynika, e w Zaczniku Krajowym naley okreli sposb stosowania rwna 2.6 (obliczeniowe skutki oddziaywa) i 2.7 (wartoci obliczeniowe oporw/wytrzymaoci) oraz dokona wyboru podej obliczeniowych DA1, DA2 lub DA3. Zagadnienie wyboru podej projektowych jest istotne. Wymaga ono dalszych studiw i analizy uwzgldniajcej porwnanie z dotychczasowymi zasadami oblicze wedug norm krajowych.

3.6. Sprawdzenie stanw granicznych nonoci konstrukcji i podoa w sytuacjach trwaych i przejciowych
Rozwaajc stan graniczny zniszczenia lub nadmiernego odksztacenia elementu konstrukcyjnego albo czci podoa gruntowego (STR i GEO), naley wykaza, e obliczeniowe efekty (skutki) oddziaywa s nie wiksze od obliczeniowych oporw, wytrzymaoci lub nonoci elementw (wzr 2.5). W odniesieniu do oddziaywa wspczynniki czciowe mona stosowa do samych oddziaywa (Frep) lub do ich skutkw (E). W odniesieniu do oporw obliczeniowych wspczynniki czciowe mona stosowa tak do parametrw gruntu (X) lub oporw (R), jak i do obu.

22 Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05)

normy projektowe normy projektowe

3.7. Projekt geotechniczny
Eurokod 7-1 wprowadza nowe w Polsce pojcia projektu geotechnicznego i projektanta geotechnicznego oraz okrela do szczegowe wymagania dotyczce dokumentacji bada podoa i samego projektu budowli geotechnicznej. W projekcie geotechnicznym naley poda przyjte zaoenia, dane, metody oblicze oraz wyniki analizy bezpieczestwa i uytkowalnoci. Poziom szczegowoci projektu geotechnicznego rni si znacznie w zalenoci od rodzaju i kategorii geotechnicznej obiektu. Projekt geotechniczny powinien w razie potrzeby zawiera program nadzoru i monitorowania. W ramach nadzoru nad robotami naley dokona oceny projektu. Ocena obejmuje przeanalizowanie przydatnoci metod budowy i kolejnoci operacji na tle stwierdzonych warunkw w podou gruntowym. Przewidywane zachowanie konstrukcji naley porwnywa z zachowaniem obserwowanym. Projekt naley ocenia na podstawie wynikw inspekcji i bada kontrolnych. W trakcie budowy naley sprawdza rodzaj (nazw) oraz waciwoci geotechniczne gruntw i ska, na ktrych jest posadowiona konstrukcja. W przypadku rozbienoci z projektem naley stosowa podane w normie procedury. Naley jednoznacznie okreli elementy, ktre wymagaj sprawdzenia w czasie budowy i utrzymania po wybudowaniu. Wyniki kontroli podczas budowy naley opisa i doczy do dokumentacji. W odniesieniu do obiektw zaliczonych do 3. kategorii geotechnicznej obowizkowe jest monitorowanie obiektu i otoczenia podczas i po zakoczeniu budowy. Projektowanie metod obserwacyjn. Obok powszechnie stosowanych metod analitycznych, EN 1997-1 uwzgldnia te jako rwnorzdn podstaw projektowania wyniki prbnych obcie i bada na modelach. W sytuacjach, gdy zachowanie si konstrukcji i orodka gruntowego jest trudne do przewidzenia, zalecana jest tzw. metoda obserwacyjna, w ktrej rozwizanie projektowe jest weryfikowane i korygowane w czasie budowy obiektu. Metoda ta zostaa sformuowana jeszcze przez R.B. Pecka w 1969 r. Wymaga ona spenienia przed rozpoczciem robt czterech warunkw: okrelenia dopuszczalnych granic zachowania konstrukcji (np. przemieszcze, osiada, si w elementach) tych ostrzegawczych oraz czerwonych alarmowych; ocenienia zakresu moliwych zachowa i wykazania, e zachodzi wystarczajce prawdopodobiestwo, i rzeczywiste zachowanie bdzie w dopuszczalnych granicach; ustalenia programu monitorowania i zapewnienia oprzyrzdowania pomiarowego, ktre ma wykaza, czy rzeczywiste zachowanie mieci si w akceptowalnych granicach; reakcje przyrzdw i procedury analizy pomiarw powinny by odpowiednio szybkie, aby w razie potrzeby wystarczajco wczenie umoliwi skuteczne dziaania interwencyjne; ustalenia programu dziaa interwencyjnych, ktre mog by podjte, jeli monitorowanie wykae zachowanie konstrukcji wykraczajce poza okrelone na wstpie dopuszczalne granice. Metoda obserwacyjna jest szczeglnie przydatna do projektowania duych obiektw, zwaszcza liniowych (tunele, linie metra, nasypy komunikacyjne lub hydrotechniczne, zapory ziemne), lecz take np. do gbokich wykopw. W przypadku obiektw, ktrych budowa jest rozcignita w czasie, mona bezporednio wykorzystywa dowiadczenia z wczeniejszych odcinkw. Szczegowa analiza wynikw pomiarw i rezerw zwykle pomijanych w projektach oraz staranne rozpatrzenie krtkotrwaych stanw konstrukcji pozwala dobrze oceni poziom ryzyka i np. zredukowa obliczeniowe parcia gruntu lub zrezygnowa z czasowych rozpr obudowy, co moe zasadniczo przypieszy roboty i zmniejszy ich koszt. Metoda obserwacyjna jest wan nowoci wprowadzon przez Eurokod 7-1. Nadaje szczegln rang projektowaniu geotechnicznemu, gdy pozwala zmniejsza koszt i skraca czas robt w trudnych warunkach gruntowych. Projektowanie metod elementw skoczonych (MES). Metoda ta teoretycznie pozwala najbardziej dokadnie oblicza przemieszczenia oraz naprenia i odksztacenia w elementach budowli geotechnicznych, zarwno w zakresie sprystym, jak te z uwzgldnieniem nieliniowych zalenoci dla gruntu, a take dla konstrukcji elbetowej. Jest to jedyna metoda analityczna przydatna do wyznaczania np. odprenia dna wykopu, odksztace podoa w ssiedztwie wykopu oraz osiada przylegych budowli, z uwzgldnieniem uwarstwienia gruntu, jak te zoonych ksztatw konstrukcji w przekroju i w planie. Metoda MES ma jednak istotne ograniczenia, a jej dokadno jest pozorna. Nawet w przypadku zalenoci dobrze opisujcych waciwoci gruntu sposb formowania konstrukcji w gruncie jest zbyt zoony dla dostpnych rozwiza MES. Weryfikacja dowiadczalna tych rozwiza jest niejasna. W przypadku naturalnego podoa uwarstwionego oraz fazowego wykonania wykopu i podpar obudowy, zakadajc arbitralnie jednorodno warstw i pocztkowy stan parcia spoczynkowego, w stanie po wykonaniu ciany za pomoc konsekwentnej analizy MES mona jedynie lepiej oceni wyniki obliczenia z uyciem klasycznego uproszczonego modelu plastycznego lub konstrukcji na sprystym podou. MES pozwala uwzgldnia wpyw wody gruntowej, efektw lepkich i dynamicznych. Jednake liczni autorzy ostrzegaj, e nie naley projektowa rzeczywistych konstrukcji wycznie na podstawie oblicze MES. Krajowe przykady zastosowa MES wskazuj, e zwaszcza obliczane wartoci przemieszcze konstrukcji lub odprenia podoa s nadmierne (np. dna wykopu stacji metra Centrum). Do oblicze naley stosowa programy komputerowe po uprzednim ich wyprbowaniu i zweryfikowaniu wynikw oblicze testujcych. Parametry mechaniczne (wytrzymaociowe i odksztaceniowe) podoa naley przyjmowa na podstawie wstpnych studiw. Powinny by one zweryfikowane poprzez porwnanie wynikw obserwacji w naturze. Decydujce znaczenie ma ustalenie wartoci moduu odksztacenia E ze wzgldu na siln nieliniowo zachowania gruntu, zwaszcza przy maych odksztaceniach, tj. w rzeczywistych warunkach uytkowania konstrukcji. Wartoci moduu E, wyznaczone na podstawie obserwacji przemieszcze obiektw, s zwykle parokrotnie wiksze od wartoci z typowych bada laboratoryjnych lub odczytanych z normy PN-B-03020:1981. Obliczenia metod elementw skoczonych zaleca si stosowa do analizy zagadnie specjalnych, zoonych schematw konstrukcji i stanw obcie, ktrych nie mona rozwiza zadowalajco tradycyjnymi metodami oblicze. W szczeglnoci metod t zaleca si do wstecznej analizy konstrukcji, ktrych przemieszczenia zostay dokadnie zmierzone. Pozwala ona wwczas najlepiej oceni wiarygodne parametry odksztacalnoci podoa.

3.8. Nasypy, odwodnienia, ulepszanie i wzmacnianie podoa

Rozdzia 5 normy okrela wymagania dotyczce przygotowania (ulepszenia, wzmocnienia) podoa naturalnego oraz wykonania budowli ziemnych, gwnie nasypw. Podano w nim

Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05) 23

normy projektowe normy projektowe

zasady doboru materiau nasypw, procedury ukadania i zagszczania oraz kontroli. Zamieszczono take wymagania dotyczce odwodnie: roboczych na czas budowy oraz trwaych w okresie eksploatacji. Szkicowo omwiono wzmacnianie i ulepszanie podoa. Cay rozdzia ma charakter opisowy, jest bardzo oglny. Nie zawiera konkretnych wymaga liczbowych ani nie podaje adnych metod czy warunkw obliczeniowych. Pewne dane i wymagania projektowe zamieszczone s w rozdziaach 11 i 12 Eurokodu 7-1. W praktyce do projektowania nasypw konieczne bdzie stosowanie, z ewentualnymi modyfikacjami, dotychczasowych dokumentw krajowych, np.: norm: PN-83/B-03010, PN-81/B-03020, PN-88/B-04481, PN S 02205:1998; Rozporzdze: Ministra Infrastruktury dotyczcego budynkw [19], Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej dotyczcego drg publicznych [20] oraz drogowych obiektw inynierskich [21]; instrukcji/wytycznych GDDP: bada podoa (1998) [8] i wzmacniania podoa (2002) [26]. o projektowaniu konstrukcyjnym fundamentw i wspdziaaniu konstrukcji z podoem, a take wskazwki dotyczce przygotowania podoa fundamentw. Oglnie postanowienia normy s do szczegowe, lecz nie wyczerpuj potrzeb projektanta. W praktyce niezbdne bdzie korzystanie z dotychczasowych krajowych norm (PN-81/B-03020 i innych), dokumentw i literatury technicznej.

3.10. Projektowanie fundamentw palowych

Postanowienia rozdziau 7 normy maj zastosowanie do pali stopowych, pali tarciowych lub wyciganych oraz pali obcionych si poprzeczn, zagbianych przez wbijanie, wciskanie, wkrcanie lub wiercenie, z iniekcj lub bez. Pale powinny by wykonane zgodnie z normami: PN-EN 1536:2001 pale wiercone, PN-EN 12063:2001 pale cianki szczelnej i PN-EN 12699:2002 pale przemieszczeniowe, omwionymi szerzej w [12]. Obszerne informacje zamieszczono w pracy [11]. Eurokod 7-1 zasadniczo przewiduje projektowanie pali na podstawie prbnych obcie (statycznych i dynamicznych), ewentualnie porwnywalnych danych dowiadczalnych. Obliczeniom nonoci pali (z wykorzystaniem wynikw bada podoa) przypisuje si rol pomocnicz. W rozdziale 7 zamieszczono oglne wymagania dotyczce interpretacji bada pali oraz okrelania nonoci charakterystycznej i obliczeniowej. Nie podano jednak adnych danych liczbowych do wyznaczania nonoci lub przemieszcze pali. Postanowienia normy s dalece niewystarczajce do projektowania pali. W praktyce niezbdne bdzie korzystanie z dotychczasowych norm krajowych, wytycznych i literatury technicznej. Jednake norma palowa PN-B-02482:1983 wymaga zasadniczych zmian, aktualizacji i uzupenie oraz dostosowania do wymaga Eurokodu.

3.9. Projektowanie fundamentw bezporednich

Eurokod 7-1 podaje w rozdziale 6 wykaz stanw granicznych nonoci i uytkowalnoci, ktre naley rozpatrzy, a take oddziaywania i sytuacje projektowe. Szczegowo omwione zostay zasady sprawdzania nonoci (statecznoci oglnej, nonoci podoa, polizgu). Podano wzory i warunki obliczeniowe. Parametry geotechniczne stosowane w obliczeniach wyznacza si zgodnie z zasadami opisanymi w poprzednim rozdziale. W informacyjnym Zaczniku D przedstawiono przykad metody analitycznej do obliczania nonoci podoa dowolnie obcionych fundamentw bezporednich. Zamieszczono w nim m.in. pene wzory do wyznaczania wspczynnikw nonoci. Metoda ta jest wzorowana na normach DIN. Jest ona podobna do podanej w normie PN-81/B-03020, jednake rni si w szczegach [15] (np. w niektrych wartociach wspczynnikw nonoci). W Zaczniku E opisano przykad metody pempirycznej do oceny nonoci podoa fundamentw na podstawie wynikw bada presjometrem (typu Menarda). Zasady sprawdzania stanu granicznego uytkowalnoci obejmuj wymagania dotyczce osiada i przemieszcze fundamentw, unoszenia fundamentw, analizy drga. Podano oglne wskazwki obliczania osiada. W informacyjnym Zaczniku F opisano przykadowe metody obliczania osiada: napre-odksztace, uproszczon metod sprystoci (bez podania potrzebnych wspczynnikw liczbowych) oraz oglne wskazwki dotyczce osiada w warunkach bez odpywu, osiada konsolidacyjnych i przebiegu osiada w czasie. Zasady oblicze s zblione do podanych w normie PN-81/B-03020, w praktyce naley z niej korzysta. Norma nie podaje danych liczbowych (moduw itp.). Parametry odksztacalnoci podoa zaleca si weryfikowa na podstawie porwnywalnych danych dowiadczalnych. W informacyjnym Zaczniku H zestawiono orientacyjne wartoci graniczne odksztace konstrukcji i przemieszcze fundamentw. Dane te s mniej szczegowe i rni si od podawanych w normie PN-81/B-03020. W Zaczniku G podano dodatkowe dane dotyczce fundamentw opieranych na skale. W informacyjnym Zaczniku G podano wskazwki do okrelania nonoci fundamentw na podou skalistym w zalenoci od grupy wytrzymaoci skay i jej charakterystyki. Podane nomogramy su do szybkiego wyznaczania dopuszczalnych naciskw. Danych takich nie zawieray normy polskie. Ponadto Zacznik zawiera uwagi

3.11. Projektowanie konstrukcji oporowych i zakotwie

Norma rozrnia nastpujce konstrukcje oporowe: ciany masywne, ciany zagbione w podou oraz konstrukcje zoone. Rozdzia 8 zawiera wykaz stanw granicznych (nonoci i uytkowalnoci), oddziaywania (ciar zasypki, obcienia naziomu, parcie wody, lodu, siy od uderze, wpywy termiczne) oraz sytuacje projektowe, ktre naley rozpatrzy. Omwione zostay dane geometryczne (poziomy gruntu, wpyw przegbienia wykopu lub odkopania podstawy ciany podano szczegowe wymagania wymiarowe). Szczegowo opisano zasady wyznaczania parcia gruntu na ciany (czynnego, spoczynkowego, poredniego) oraz odporu gruntu. W informacyjnym Zaczniku C zamieszczono przykadowe wzory obliczeniowe i liczne wykresy do analitycznego wyznaczania parcia i odporu gruntu. Podano m.in. pene wzory do wyznaczania wspczynnikw parcia i odporu, tablic przemieszcze potrzebnych do zmobilizowania parcia granicznego oraz wykres zalenoci odporu gruntu od przemieszcze ciany. Metody obliczeniowe s zblione do norm DIN. Zasady s podobne do podanych w normie PN-83/B-03010, jednake postanowienia rni si istotnie w wielu punktach. Wyczerpujco przedstawione s: postacie stanw granicznych konstrukcji oporowych, zasady sprawdzania stanw nonoci cian masywnych i zagbionych w podou oraz zasady sprawdzania wytrzymaoci konstrukcyjno-materiaowej cian. Ujcie tych kwestii jest nowatorskie w stosunku do polskiej praktyki. Nowym zagadnieniem, ktrego brak w polskich normach, jest projektowanie zakotwie. Eurokod 7-1 powica duo uwa-

24 Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05)

normy projektowe normy projektowe

gi spranym kotwom gruntowym, trwaym i tymczasowym, wykonywanym, konstruowanym i zabezpieczanym przed korozj zgodnie z PN-EN 1537:2002. Podano wymagania dotyczce sprawdzania stanw granicznych nonoci (nonoci i wytrzymaoci zakotwie, statecznoci oglnej) oraz uytkowalnoci (przemieszcze kotwionych konstrukcji), jak rwnie wzory i warunki obliczeniowe nonoci zakotwie. Warto odnotowa, e wystpuj sprzecznoci postanowie norm EN 1997-1 i PN-EN 1537:2002 (zacznika dotyczcego projektowania kotew i zasad bada kotew). Wdroenie przedstawionych metod projektowania bdzie utrudnione, gdy brak jest dowiadcze, a zwaszcza aktualnego pimiennictwa polskiego. dzanie zniszczenia hydraulicznego (rozdzia 10), statecznoci oglnej (rozdzia 11) i projektowanie nasypw (rozdzia 12). Kwestie te przedstawione s do szczegowo, lecz nie wyczerpujco. Podano wykazy stanw granicznych nonoci i uytkowalnoci, take oddziaywania i sytuacje projektowe. Parametry geotechniczne stosowane w obliczeniach wyznacza si zgodnie z poprzednio opisanymi zasadami. Szczegowe zasady sprawdzania nonoci i statecznoci mog by nowoci dla krajowych projektantw. Brak jest wyczerpujcego pimiennictwa krajowego na te tematy.

4. Informacja o EN 1997-2 Rozpoznanie podoa i badania gruntu

W kocu 2003 r. powsta nowy projekt Eurokodu 7-2 [7], czcy czci 2 i 3 wersji ENV. Jest to obszerne opracowanie (158 stron) obejmujce ponisze zagadnienia: planowanie bada podoa, jego fazy (wstpna, gwna), pobieranie prbek, badania polowe oraz badania laboratoryjne gruntw i ska. Skrcony tytu normy Rok wydania EN/ISO wydana 2002 2004 2003

3.12. Inne zagadnienia projektowe

Eurokod 7-1 zawiera kilka wanych zagadnie projektowych, ktre dotychczas nie byy uwzgldniane w krajowych przepisach bd traktowano je marginesowo. Nale do nich: sprawNumer roboczy ISO 14688-1 14688-2 14689 Grupa robocza CEN/TC 341

Klasykacja gruntw i ska Identication and classication of soil Classication principles and quantication of descriptive characteristics of soil Identication and description of rock Drilling and sampling methods, and groundwater measurements Part 1: Sampling principles Part 2: Sampling qualication criteria Part 3: Sampling conformity assessment Field testing Cone and piezocone penetration tests Part 1: Electrical cone and piezocone Part 2: Mechanical cone Dynamic probing Standard penetration test Borehole expansion tests Menard pressuremeter Flexible dilatometer Self-boring pressuremeter Borehole jack Full displacement pressuremeter Borehole shear test Testing of geotechnical structures Pile load test static axially loaded compression test Pile load test static axially loaded tension test Pile load test dynamic axially loaded compression test Testing of anchorages Testing of nailing Testing of reinforced ll TC 341 Technical Specications: Laboratory soil testing Water content Density of ne grained soils Density of solid particles Particle size distribution Oedometer test Fall cone test Compression test Unconsolidated triaxial test Consolidated triaxial test Direct shear test Permeability test Laboratory tests on rock

22475-1 22475-2 22475-3

1 1 1 2 3 3 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4

2006 2006 2006

2004 2004 2004 2004 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004 2004

Tabela 1. Program opracowa norm bada geotechnicznych ISO i EN-ISO

Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05) 25

normy projektowe normy projektowe

Znaczn cz normy powicono dokumentacji bada, ktra powinna zawiera cz prezentujc wyniki oraz cz interpretujc je i oceniajc. Norma ma a 24 zaczniki informacyjne, dotyczce m.in. szczegw programowania bada, interpretacji poszczeglnych rodzajw bada polowych i laboratoryjnych. Wybrane postanowienia normy [7] zamieszczono w normie PN-B-02429:1998 [16]. Zagadnienia projektowania pali omawiane s w wielu miejscach, cho raczej marginalnie. Wynikw bada polowych i laboratoryjnych naley uywa, korzystajc z lokalnych dowiadcze. W p. 4.3.4.2 zamieszczono wymaganie, by do okrelania nonoci pali na podstawie sondowa CPT stosowa zasady oblicze oparte na lokalnych dowiadczalnych korelacjach pomidzy wynikami sondowa CPT a prbnymi obcieniami pali. Analogiczne wymaganie dotyczy korzystania z bada presjometrem (p. 4.4.4.4). Przykady korelacji i oblicze nonoci pala znajduj si np. w Zacznikach C i D. Podobne wymagania dotycz stosowania sondowa dynamicznych (SPT i innych), bada dylatometrem itp. Nie negujc przydatnoci metod oblicze i danych z Eurokodu 7-2, naley zauway, e wymagaj one wnikliwego sprawdzenia w warunkach krajowych, w celu potwierdzenia lub skorygowania lokalnych korelacji. Take do tej czci Eurokodu moe by potrzebny umotywowany Zacznik Krajowy. klasyfikacji gruntw i ska [24] wedug norm ISO: EN-ISO 14688-1:2002 [2] oraz EN-ISO 14689 [4]. W tabeli 1 zestawiono oryginalne angielskie skrcone tytuy norm wedug planu prac TC 341 z 2004 r. [10]. W opracowaniach tych norm przedstawiciele Polski dotychczas nie uczestniczyli.

6. Normy EN dotyczce wykonawstwa fundamentw

Eurokod 7 pocztkowo mia te obejmowa cz 4: Zasady projektowania specjalnych konstrukcji geotechnicznych. Jednake powstanie jej opniao si z powodu trudnoci opracowania wczeniejszych czci. Ponadto normy projektowania nie zaspokajay potrzeb wykonawcw fundamentw, ktrzy byli zainteresowani unifikacj wymaga dotyczcych wykonywania robt. Europejska Federacja Wykonawcw Fundamentw EFFC doprowadzia do wydzielenia w 1992 r. przez Europejskie Centrum Normalizacji komitetu CEN/TC 288 Wykonawstwo specjalnych robt geotechnicznych, ktrego celem jest opracowanie norm dotyczcych metod wykonawstwa robt geotechnicznych, bada i kontroli, a take wymaganych waciwoci materiaw [9]. Mona sdzi, e normy takie interesuj gwnie wykonawcw, a take suby techniczne inwestorw. Jednake, cho z nazwy normy te dotycz tylko wykonawstwa, to zawieraj take obszerne wymagania, ktre naley uwzgldnia w projektowaniu oraz w badaniach elementw i konstrukcji [12]. Dlatego konieczna jest popularyzacja owych norm take wrd projektantw. Normy EN wykonawstwa fundamentw stanowi doskona podstaw do opracowania specyfikacji technicznych robt. Pierwsze normy powstay w 1999 r. Do 2004 r. wydano 7 norm; teksty trzech s w fazie ankiet i uzgodnie, dalsze trzy s w opracowaniu. Numery, tytuy i stan zaawansowania norm podano w tabeli 2. Objanienia: EN Norma, Dr Projekt (Draft), FDr Projekt ostateczny (Final Draft), PN-EN normy przetumaczone i wprowadzone do zbioru norm polskich.

5. Normy ISO i EN-ISO dotyczce bada gruntw

Uzupenienie systemu norm projektowania geotechnicznego stanowi obszerny zbir norm opracowywanych przez CEN i ISO, dotyczcych rozpoznania podoa i bada gruntw. Oglne zasady wykorzystania w projektowaniu geotechnicznym polowych i laboratoryjnych bada gruntw reguluje EN 1997-2 [7]. Norma ta zawiera wymagania dotyczce okrelania wartoci parametrw stosowanych w projektach geotechnicznych, planowania bada podoa, interpretacji wynikw bada i innych danych geotechnicznych oraz wyznaczania na ich podstawie wartoci parametrw. Natomiast rozpoznanie i klasyfikacja gruntw i ska oraz procedury badawcze s przedmiotem norm szczegowych ISO lub EN-ISO, opracowywanych w ramach wsppracujcych komisji CEN/TC 341 i ISO/TC 182/SC 1 Geotechnical investigation and testing. Prawdziw rewolucj moe by wprowadzenie nowej Nr EN 1536 1537 1538 12063 12699 12715 12716 14199 14475 14490 14679 15237 14731 Tytu normy Pale wiercone Kotwy gruntowe ciany szczelinowe cianki szczelne Pale przemieszczeniowe Zastrzyki Iniekcja strumieniowa Mikropale Grunt zbrojony Gwodziowanie Wgbna stabilizacja (mieszanie) gruntu Dreny pionowe Wgbne wibrowanie Pocztek prac 1/1992 4/1992 4/1992 4/1993 3/1994 3/1994 3/1994 6/1996 9/1997 9/1997 2/2000 4/2000 4/2000

7. Podsumowanie
W Polsce stosowanie norm PN jest obecnie dobrowolne. Zniesiono uprawnienia ministrw do ustalania norm do obowizkowego stosowania. Ich rol speniaj rozporzdzenia Planowane wprowadzenie 2/1999 12/1999 1/2000 2/1999 12/2000 10/2000 5/2001 2003 2004 2004 2005 2005 2005 Tekst w PKN (wydanie PN) PN-EN 2001 PN-EN 2002 PN-EN 2002 PN-EN 2001 PN EN 2002 PN-EN 2002 PN-EN 2002 EN 2005 FDr 2004 prEN 2002 EN 2005 prEN 2005 Dr 2003 Objto stron 73 68 51 77 46 54 38 48 48 52 52 54 21

Tabela 2. Normy europejskie Wykonawstwo specjalnych robt geotechnicznych

26 Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05)

normy projektowe normy projektowe

w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki [19] (4/2002), drogi publiczne [20] (3/1999) i, drogowe obiekty inynierskie [21] (5/2000) oraz budowle kolejowe [22] (9/1998). Przepisy te zawieraj wymagane kryteria. Z kolei prawo budowlane i rozporzdzenia wielokrotnie odwouj si oglnie do norm (nie wymieniajc jakich). Np. Rozporzdzenie [19] stanowi: Warunki bezpieczestwa konstrukcji (...) uznaje si za spenione, jeeli konstrukcja ta odpowiada Polskim Normom projektowania i obliczania konstrukcji. Mona to interpretowa jako nadanie normom statusu obowizujcych. Krajowe normy dotyczce bada podoa i fundamentw s opracowywane w Komitecie Technicznym PKN nr 254 Geotechnika, ktremu przewodniczy prof. Lech Wysokiski. Midzynarodowa unifikacja norm jest przejawem globalizacji w dziedzinie techniki i gospodarki. Wprowadzane w Polsce kolejne normy europejskie i ISO wpywaj istotnie na uregulowania dotyczce geotechniki i fundamentowania oraz zapewniaj powizanie naszej techniki z europejsk. Dlatego potrzebna jest ich popularyzacja wrd wszystkich zainteresowanych. Wane jest zwaszcza przekazywanie tej wiedzy studentom, ktrzy wkrtce bd korzysta z nowych norm. Informacje o normach EN i ich wdraaniu znajduj si w bazach danych i na stronach internetowych; warto poleci np. doskonay serwis informacyjny www.geoforum.com lub stron sieci geotechnicznej www.geotechnet.org. Normy midzynarodowe nie obejmuj wszystkich zagadnie konieczne s uzupeniajce je przepisy i zaczniki krajowe. Stwarza to moliwoci dostosowania norm do lokalnych warunkw, dotychczasowej praktyki itp. Przykadem mog by analizy, np. Motaka [15], oraz podejmowane przez ITB prby zharmonizowania z Eurokodem normy PN-B-03020 [13]. Potrzebna bdzie te znowelizowana norma palowa PN-B-02482 i kilka innych. Rewolucj moe by wprowadzenie midzynarodowej klasyfikacji gruntw. Eurokod i inne normy midzynarodowe s elementem rzeczywistoci. PKN wyda ju wiele polskich wersji norm PN-EN. Trzeba si nauczy z nich korzysta. Konieczne s prace uatwiajce wdraanie norm studia, opracowywanie komentarzy i poradnikw, szkolenia dla projektantw, nauczycieli akademickich i studentw. Czasu na to pozostao niewiele. damentach palowych. Gdask, 25 czerwca 2004, s. 75-86. [12] KOSISKI B., GAJEWSKA B.: Zagadnienia projektowe w Normach Europejskich dotyczcych wykonywania fundamentw. XX Oglnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, Wisa-Ustro, 1-4 marca 2005, tom I, s. 11-33. [13] KOTLICKI W.: Omwienie projektu normy PrPN-B-03020 Geotechnika Projektowanie posadowie bezporednich. Konf. ITB Harmonizacja polskich norm geotechnicznych z systemem norm europejskich, Mrgowo, listopad 2000, s. 67-77. [14] KOTLICKI W.: Projektowanie posadowie bezporednich w ujciu Eurokodu 7. XX Oglnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, Wisa-Ustro, 1-4 marca 2005, tom I, s. 71-90. [15] MOTAK E.: Analiza nonoci fundamentw bezporednich wedug rnych norm i Eurokodu. Inynieria i Budownictwo nr 8/1994, s. 382-384 [16] PN-B-02429:1998 Geotechnika Dokumentowanie geotechniczne. [17] PN-B-02481:1998 Geotechnika Terminologia podstawowa, symbole literowe i jednostki miar. [18] Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 24.09.1998 w sprawie ustalania geotechnicznych warunkw posadawiania obiektw budowlanych. Dz. U. nr 126, poz. 839. [19] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Dz. U. nr 75, poz. 690. [20] Rozporzdzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 2.03.1999 w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada drogi publiczne i ich usytuowanie. Dz. U. nr 43, poz. 430. [21] Rozporzdzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 30.05.2000 w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada drogowe obiekty inynierskie i ich usytuowanie. Dz. U. nr 63, poz. 735. [22] Rozporzdzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 10.09.1998 w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle kolejowe i ich usytuowanie. Dz. U. nr 151, poz. 987. [23] WYSOKISKI L.: Dostosowanie polskich norm w geotechnice do systemu norm europejskich. Konf. ITB Harmonizacja polskich norm geotechnicznych z systemem norm europejskich, Mrgowo, listopad 2000, s. 41-66. [24] WYSOKISKI L.: Problemy dotyczce wprowadzenia w Polsce norm europejskich w zakresie geotechniki. Inynieria i Budownictwo nr 11/2002, s. 625-630. [25] WYSOKISKI L.: Podstawy projektowania geotechnicznego klasyfikacja gruntw, wydzielanie warstw, ustalanie parametrw geotechnicznych z uwzgldnieniem nowych norm europejskich. XX Oglnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, Wisa-Ustro, 1-4 marca 2005, tom I, s. 35-70. [26] Wytyczne wzmacniania podoa gruntowego w budownictwie drogowym. GDDP. Wyd. IBDiM, Warszawa 2002.

LITERATURA:
[1] CICHY W.: O projektowaniu geotechnicznym w wietle norm wiatowych i europejskich. Inynieria i Budownictwo nr 12/2001, s. 737-740. [2] EN-ISO 14688-1:2003 Geotechnical engineering Identification and classification of soil. [3] EN-ISO 14688-2:2004 Geotechnical engineering [4] EN-ISO 14689-1:2003 Geotechnical [5] ENV 1993-5 Eurocode 3 Design of steel structures, part 5: Piling, January 1998. [6] EN 1997-1:2004-09 Geotechnical design, part 1: General rules. [7] EN 1997-2 Eurocode 7 Geotechnical design, part 2: Ground investigation and testing. [8] Instrukcja bada podoa gruntowego budowli drogowych i mostowych. GDDP, Warszawa 1998. [9] KOSISKI B.: Wprowadzanie europejskich norm fundamentowania. Drogownictwo nr 2/2002, s. 47-50. [10] KOSISKI B.: Geotechnika stan normalizacji europejskiej. Inynieria i Budownictwo nr 6/2004, s. 302-307. [11] KOSISKI B.: Zagadnienia projektowania pali w Normach Europejskich. Seminarium Zagadnienia posadowie na fun-

autor

dr in. Bolesaw Kosiski Instytut Badawczy Drg i Mostw

Geoinynieria i Tunelowanie 02/2005 (05) 27