Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Badanie rub napitych wstpnie

Podstawy teoretyczne
Do zwizania gwnych elementw rozmaitego rodzaju pocze u ywa si jako cznikw rub. Mo na rozr ni dwa zasadnicze rodzaje pocze rubowych: spoczynkowe - su do staego, rozcznego poczenia ze sob elementw konstrukcji, ruchowe - su do zmiany ruchu obrotowego na ruch posuwisty, rzadziej odwrotnie.

Obliczenie poczenia rubowego, sprowadza si do doboru ruby lub kilku rub o wytrzymaoci gwintu (ruby) przewy szajcej napr enie rzeczywiste panujce w tym poczeniu. Dokadne obliczenie wytrzymaoci gwintu jest niemo liwe, poniewa rozkad naciskw na gwincie zarwno w kierunku promieniowym jak osiowym jest nierwnomierny. Wytrzymao ruby przy danym rodzaju obci enia zale y nie tylko od jej ksztatu, wymiarw i materiau, z jakiego zostaa wykonana, lecz rwnie od konstrukcji, dokadnoci wykonania, sposobu monta u i odksztace w czasie pracy caego poczenia rubowego. Z reguy w rubie wystpuje zo ony stan napr e wynikajcy z r nego charakteru obci enia poczenia. Mo na rozr ni nastpujce przypadki obci e pocze rubowych: ruba bez napicia wstpnego obci ona si osiow Q sta lub zmienn (np. gwintowany koniec haka dwigu), ruba bez napicia wstpnego obci ona si Q i momentem skrcajcym Ms (np. ruba podnonika rubowego), ruba napita wstpnie si Qw i nastpnie obci ona si osiow Qp (np. ruba pokrywy cylindra silnika), ruba obci ona si poprzeczn QT.

Rys. l. Przykady obci e pocze rubowych

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Zadaniem wiczenia laboratoryjnego jest zbadanie, na specjalnym stanowisku, wpywu obci enia wstpnego Qw i osiowego Qp (pochodzcego od cinienia) na napr enie wystpujce w rubie (trzeci przypadek obci enia zcza rubowego). Na rys. 2 przedstawiono schemat zcza konierza cylindra. Na zcze nie dziaaj adne siy. Je eli nakrtka ruby zostanie dokrcona, wwczas ruba zostanie obci ona si osiow Qw i pod jej dziaaniem wydu y si o w, uszczelka natomiast zostanie skrcona o w - rys. 2b. W celu uproszczenia analizy zao ono, e: - sztywno konierza jest bardzo du a i jest on praktycznie nieodksztacalny - ruba posiada okrelon sztywno cs = tg - uszczelka posiada okrelon sztywno ck = tg - rys. 3a.

Rys. 2. Schemat zcza konierzy cylindra: a) - zcze nieobci one; b) - zcze napite wstpnie si Qw ; c) - zcze napite wstpnie si Qw i obci one si Q pochodzc od cinienia p.

Rys. 3. Wykres sztywnoci ruby i uszczelki

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Sia Qw obci ajca rub, a wywoana dokrceniem nakrtki, dziaa tak e na uszczelk. Mo na wic przenie wykres sztywnoci uszczelki na praw stron wykresu - rys. 3a, gdzie znajduje si wykres sztywnoci ruby. Oba wykresy przetn si w punkcie odpowiadajcym sile Qw rys. 3b. Je eli zcze - rys. 2 - zostanie dodatkowo obci one si Q pochodzc od cinienia p, wwczas ruba wydu y si dodatkowo o p , uszczelka natomiast rozpr y si o warto p. Nanoszc p i p na wykres - rys. 2c - oka e si, e cakowita sia Qc dziaajca na rub nie bdzie rwna sumie si Qw i Qp , lecz:
Qc = Qw + Q p

(1)

gdzie: - wspczynnik podatnoci zcza rubowego. Z rysunku 3b. wynika, e:

Qc = Qw + Qp

(2)

wiadomo, e: tan =
Qp x = cs

(3)

tan =

Q p Qp x

= ck

(4)

Rozwizujc dwa powy sze rwnania wzgldem Qp otrzymujemy:

Qp = Q p czyli Qc = Qw + Q p a wic 1 c 1+ k cs Sztywno poszczeglnych elementw zcza mo na wyznaczy nastpujco: 1 c 1+ k cs (6) 1 c 1+ k cs (5)

(7)

Sztywno ruby - korzystajc z prawa Hooke'a.

1 1 = cs E s gdzie:

li

(8)

Es [N/m2] - modu spr ystoci ruby, li [m] - dugo poszczeglnych odcinkw ruby, Ai [m2] - przekrj poszczeglnych odcinkw ruby.

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Sztywnoci czci ciskanych, bez uproszczenia przyjtego na wstpie.

Zakada si, e obci enia z powierzchni oporw nakrtki i gowy ruby przenoszone s

"sto kami wpywu" - rys. 4 - o kcie rozwarcia okoo 90 (kt ten r nie autorzy podaj od 27 do 90). Sto ki te zamienia si na walce, a waciwie tulejki zastpcze, o rednicy wewntrznej rwnej otworowi pod rub i o powierzchni rwnej "sto kom wpywu". l 1 = i ck Eki Aki gdzie: li [m] - dugo poszczeglnych walcw zastpczych, Eki [N/m2] - moduy spr ystoci materiaw poszczeglnych elementw. (9)

Rys. 4. Sposb wyznaczania zastpczych walcw dla okrelenia sztywnoci rozlegych czci ciskanych .

O szczelnoci zcza decyduje zacisk resztkowy Qz, czyli sia jaka pozostaje jeszcze na uszczelce. Na rysunku 5 przeanalizowano wpyw zmiany sztywnoci ruby i uszczelki na zacisk wstpny przy zachowaniu (Qc,Qz i Qp) = const. Jak wynika z rys. 5a przy zmianie sztywnoci ruby z Cs1 wikszej na Cs2 mniejsz przy Ck = const, aby utrzyma ten sam zacisk resztkowy Qz nale y zwikszy zacisk wstpny. Z rys. 5b wynika natomiast, e stosujc podatniejsz uszczelk, przy Cs = const, zacisk wstpny maleje, przy tym samym zacisku resztkowym.

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Rys. 5. Wpyw zmian sztywnoci ruby i uszczelki na zacisk wstpny przy zachowaniu Qc = const, Qz = const i Qp = const

Obliczanie korbowodowych rub napitych wstpnie

Je eli ruba napita wstpnie si Qw obci ona jest dodatkowo statyczn, osiow si Qp pochodzc od cinienia cieczy, wwczas rednic rdzenia ruby nale y wyliczy z warunku: 4Qc kr ; d r2

r =

(10)

Najczciej jednak obci enie Qp jest zmienne. Wwczas okrela si wstpnie rednic rdzenia

ruby dr z powy szego warunku, nastpnie (dla obliczonej tak rednicy dr ) przyjmuje si rub i oblicza si nowe sztywnoci Cs i Ck, aby okreli "now" si Qc dziaajc na rub. Majc si Qc
sprawdza si przyjt rub z warunku: 2(Qc Qw ) a ,dop ; d r2 xz

a =
gdzie:

(11)

a,dop [N/m2] - graniczne napr enie amplitudowe (mo na wyznaczy z wykresu Haigha dla danego materiau ruby), xz. - wspczynnik bezpieczestwa.

Je eli warunek jest speniony, to tak dobrana ruba jest dobra, natomiast je eli nie, to nale y przyj wiksz rub i powtrzy obliczenia dynamiczne. W praktyce obliczanie rub napitych wstpnie sprowadza si do ustalenia wartoci siy Qz i Qc oraz obliczenia wymaganego zacisku wstpnego Qw.

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Przebieg zaj laboratoryjnych

Napicie wstpne jakim nale y obci y zcze rubowe ma istotny wpyw na prac tego zcza, szczeglnie w przypadku zbiornikw cinieniowych, czy maszyn tokowych (spr arek, pomp, silnikw itp.). Celem wiczenia jest zapoznanie si z zagadnieniem rub napitych wstpnie, w tym z wyznaczeniem wartoci siy zacisku wstpnego w zale noci od wartoci obci enia roboczego i charakterystyki uszczelki.Stanowisko badawcze - rys. 6 - skada si z korpusu zamknitego pokryw 3 i badanej ruby 2. Wzajemne ustawienie korpusu i pokrywy reguluj koki ustalajce 8. Pokrywa oddzielona jest od korpusu uszczelkami 6 i 7. Badana ruba zamocowana jest jednym kocem w korpusie. Drugi koniec, ruby wystajcy ponad pokryw, ma nacity gwint z ktrym wsppracuje nakrtka 5. Nakrtka ta su y do wywierania napicia wstpnego. W celu wyeliminowania momentu skrcajcego w badanym odcinku ruby, otwr w pokrywie wykonany jest jako wielowypust. Odpowiednie wypusty wyfrezowane s tak e w czci prowadzcej ruby.

Rys. 6. Przekrj stanowiska badawczego: l- korpus, 2- badana ruba, 3- pokrywa, 4- podkadka, 5-nakrtka, 6,7- uszczelki, 8- koek ustalajcy

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

Nakrtka 5 oddzielona jest od pokrywy podkadk 4 zmniejszajc warto siy tarcia. Do korpusu, pod pokryw, doprowadzony jest z ukadu zasilania pod cinieniem roboczym pr. Wielko momentu koniecznego do obrotu nakrtki 5 wskazuje klucz dynamometryczny. Zmiany dugoci badanej ruby rejestruj tensometry, a odpowiadajc tym zmianom wielkoci siy odczytuje si z mostka tensometrycznego. Dla uproszczenia przyjto, e pod wpywem dziaania siy Qw odksztacaj si tylko uszczelki 6 i 7, a pokrywa i korpus s idealnie sztywne. Przy takim zao eniu wielko napicia wstpnego jest funkcj nastpujcych parametrw: Qw = Qz + Q p Ak Ek l Ak Ek + k As E s ls (12)

gdzie:

Ek, Es [N/m2] - moduy spr ystoci uszczelki i ruby, Ak, As [m2] - poa przekroju uszczelki i ruby, lk [m] - grubo uszczelki, ls [m] - dugo ruby, Q p = Ar pr (13)

za:

gdzie:

Ar [m2] - powierzchnia robocza cylindra, pr [N/m2] - cinienie robocze.

Sia zacisku resztkowego winna by tak dobrana, aby cinienie resztkowe na uszczelce byo 1,5 2 razy wiksze od cinienia roboczego. Qz = (1,5 2) pr Ak
Wielko moduu spr ystoci uszczelki przedstawia zale no: (14)

Ek =

Q Qc + Q p lk As Es w Q Q l s Ak c w

(15)

Przebieg wiczenia
1. Okrelenie moduu spr ystoci uszczelki; wyliczy pola powierzchni uszczelki, ruby i powierzchni roboczej cylindra wedug danych zamieszczonych na rys. 6, dla zadanego cinienia roboczego wyliczy wielko siy Qp, wczy i wyzerowa mostek tensometryczny tak, aby woltomierz wskazywa, na zakresie 1000 [mV], .0000, przy pomocy klucza dynamometrycznego wprowadzi zadany (na karcie pomiarw) zacisk wstpny odczytujc wielko siy Qw z woltomierza (mostka), przyjmujc zale no 90 [mV] = 10 [kN], dla zadanego Qw, odczyta cakowity moment tarcia (z klucza dynamometrycznego), za pomoc ukadu zasilania wprowadzi olej do cylindra roboczego o cinieniu roboczym pr i odczyta wielko siy Qc z woltomierza,

Laboratorium Zakadu Podstaw Konstrukcji Maszyn Badanie rub napitych wstpnie

wyliczy warto moduu spr ystoci uszczelki Ek. 2. Badanie zcza rubowego przyjmujc podane przez prowadzcego cinienie robocze pr obliczy si zacisku wstpnego oraz obci y ni badan rub, za pomoc ukadu zasilania wprowadzi olej do cylindra roboczego pod ci nieniem roboczym pr i odczyta wielko siy Qc z woltomierza, zaobserwowa prac zcza, zwalniajc zacisk wstpny, utrzymujc jednoczenie pr= const, doprowadzi do wystpienia przeciekw i zanotowa warto Qc przy ktrym wystpiy przecieki.

W sprawozdaniu nale y zamieci:

schemat stanowiska, wykres sil dziaajcych w zczu nanoszc obliczone wartoci w, p, w i Qc obliczon warto siy Qz, przy ktrej teoretycznie powinna wystpi nieszczelno zcza, obliczon wielko momentu tarcia midzy nakrtk a podkadk zakadajc = 0.1 , obliczon warto tangensa kta tarcia ' na gwincie nakrtki 5 przy napinaniu ruby, obliczon warto napr e zastpczych w szyjce ruby = 16, przeanalizowany na wykresie ruba - uszczelka tok postpowania doprowadzajcy do przeciekw oraz napisa wnioski wynikajce z tej analizy, podany przez prowadzcego przykad obliczeniowy.

Bibliografia
1. Dietrich M.: Podstawy Konstrukcji Maszyn, tom.II. WNT Warszawa 2007. 2. Cegielski B.: Uwarunkowania wartoci napicia wstpnego w rubach gowicowych. Technika Motoryzacyjna nr 5-6/81, s. 18-21. 3. PN-83/M-02013 Gwinty metryczne oglnego przeznaczenia o rednicach 1 do 600 mm. 4. Wasow W.: Napinanie pocze gwintowych o du ych rednicach. Przegld Mechaniczny nr 10/80, s.22-23