magdalena86

Chris Barber, David Pykitt

Legenda Camelotu Odkrycie prawdy o krlu Arturze

Przekad Grzegorz Koodziejczyk Tytu oryginau JOURNEY TO AVALON Ksik t dedykujemy pamici Emrysa George 'a Bowena (1900-1983), profesora geografii Uniwersytetu Aberystwyth w Walii, ktrego dzieo skonio nas do tego, aby poszukiwa prawdziwej tosamoci krla Artura, idc ladami celtyckich witych.

magdalena86

Spis treci; Wprowadzenie Rozdzia 1. Brytania w czasach rzymskich Rozdzia 2. Na tropie Czerwonego Smoka Rozdzia 3. Historyczny krl Artur Rozdzia 4. Ziemia Sylurw Rozdzia 5. W stron Korawalii Rozdzia 6. Na tropie Camelotu Rozdzia 7. Krl Artur i Okrgy St Rozdzia 8. Rycerze i wici Rozdzia 9. Historia zaklta w kamieniu Rozdzia 10. Wrogowie Brytw Rozdzia 11. Bitwa pod Llongborth Rozdzia 12. Krl wyrusza na wojn Rozdzia 13. Zwycistwo pod Badon Hill Rozdzia 14. Bitwa pod Camlanem Rozdzia 15. Droga do Avalonu Rozdzia 16. Artur, ksi Bretanii Rozdzia 17. Grobowiec w Glastonbury Rozdzia 18. Czy Henryk VII zna prawd? Dodatki; Bibliografia

magdalena86

Glosariusz Przypisy Podzikowania

Wprowadzenie Poszukiwanie prawdy o krlu Arturze to jeden z najpopularniejszych wtkw literatury wiatowej. Nowe ksiki o tym bohaterze z VI wieku ukazuj si niemal kadego miesica, a jego imi pojawia si w radiu, telewizji i prasie prawie codziennie. Wikszo pisarzy poda jednak starymi, utartymi szlakami, co tylko utwierdza czytelnikw w przekonaniu, e owa legenda nigdy nie zostanie w peni wyjaniona. Ksik t pisalimy z myl, by odkry prawd o krlu Arturze, podchodzc do zagadnienia w inny sposb. Dziki dugim i wyczerpujcym badaniom zgromadzilimy mnstwo wzajemnie powizanych ze sob informacji, rzucajcych nowe wiato na histori redniowiecznej Brytanii. Z biegiem czasu tak zwane "ciemne wieki" coraz bardziej pogray si w mroku - rkopisy zaginy, ulegy zniszczeniu bd pady ofiar cenzury, przekazy pseudohistoryczne za same si skompromitoway. Niektrzy samozwaczy znawcy tematu posunli si nawet do autorytatywnego stwierdzenia, e Artur nigdy nie istnia. Z drugiej za strony wielu historykw ywi przekonanie, i by on czowiekiem z krwi i koci, ktrego tosamo trudno jednak ustali, gdy zawiera w sobie cechy wielu postaci historycznych. Na pocztek przyjrzyjmy si legendzie krla Artura. Najwaniejszym rdem w tej materii jest praca dwunastowiecznego kronikarza Geoffreya z Monmouth zatytuowana The History ofthe Kings of Britain (Historia krlw Brytanii). By on pierwszym szerzej znanym autorem, ktry przedstawi wiatu histori bohaterskiego krla. Rkopisy Geoffreya z Monmouth, przechowywane w Oksfordzie, okazay si dla nas niewyczerpanym rdem zagadek. Stworzy on, bowiem istn pajczyn niejasnych tropw, ktre przez wieki wprawiay w zdumienie uczonych, prbujcych rozwika staroytn tajemnic krla Artura.

magdalena86

Historia Regum Britanniae, bo tak brzmi aciski tytu dziea, powstawaa w latach 1135-1148. Autor za, duchowny i poeta, pragn uchodzi za historyka. W pierwszym rozdziale ksiki Geoffrey opowiada o tym, jak zdoby materiay do swej pracy: Walter, arcydiakon Oksfordu, czowiek uczony w historii innych krajw, pokaza mi bardzo star ksig w jzyku brytyjskim, ktra w pikny sposb opowiadaa o dziejach wszystkich krajw i ich wadcw, od Brutusa do Cadwalladera. Za jego namow podjem si przekadu ksigi na acin. 1 Wikszo czytelnikw najbardziej zaciekawi ta cz pracy, ktra dotyczy krla Artura. Autor przedstawia ycie Artura od urodzenia poprzez wstpienie na tron w wieku pitnastu lat, kampanie przeciwko Saksonom, Piktom i Szkotom - w Irlandii, Islandii, na wyspach archipelagu Orkney, w Norwegii, Danii i Galii -a do ostatniej bitwy pod Camlan. Ginie w niej Mordred, rywal Artura, on za sam, miertelnie ranny, zostaje wyniesiony z pola bitwy i zabrany na wysp Avalon, gdzie ma by wyleczony. Wspaniae czyny Artura we wszystkich tych krajach nieuchronnie nasuwaj myl, e albo mamy do czynienia z powanymi bdami historyka, albo ze wiadomym przeinaczeniem w celu uczynienia z krla wikszego bohatera ni by nim w rzeczywistoci. Oto dowiadujemy si, e kiedy Lucjusz, cesarz rzymski, zada od Artura hodu, krl brytyjski wyruszy z wojskiem przez ca Europ, by zmierzy si z Rzymianami. Prawdopodobnie chodzi tu o Magnusa Maksymusa, znanego wrd Walijczykw pod imieniem Macsen Wledig. Maksymus by hiszpaskim Celtem, ktry okoo 368 roku przyby do Brytanii, gdzie sprawowa jaki wysoki urzd. Kiedy w 383 roku stacjonujce tam wierne mu oddziay rzymskie ogosiy Maksymusa cesarzem, ten przeprawi si do Galii. Po mierci cesarza Gracjana w zamachu, wiedziony ambicj Maksymus poprowadzi swoje legiony do Italii i w 387 roku zagrozi samemu Rzymowi, zmuszajc do ucieczki cesarza Walentyniana II. Maksymus pad jednak ofiar zdrady w Auilla, zosta pojmany i stracony 28 lipca 388 roku. Geoffrey, wiadomie lub przez pomyk, skojarzy to wydarzenie z Arturem. Wiele razy Geoffrey wpada w puapk swoich materiaw rdowych, trudno jednak rozstrzygn, czy wiadomie, czy te przez przypadek myli tosamo postaci historycznych. Dzieem Geoffreya z Monmouth

magdalena86

zajmiemy si szczegowo w apendyksach; postaramy si wykaza, jak powstay owe niecisoci i w jaki sposb mona wyuska z nich ziarno prawdy. Ksika Geoffreya z Monmouth wywoaa skutki dwojakiego rodzaju: literackie i polityczne. W cigu niespena stu lat opowieci o krlu Arturze zdobyy sobie olbrzymi popularno, gdy ksika trafia do czytelnikw we Francji, Niemczech i Woszech. Po szeciu wiekach od daty powstania zostaa uznana przez wikszo czytelnikw za wiarygodny przekaz historyczny, a redniowieczni poeci znaleli w niej niewyczerpane bogactwo materiau literackiego. Geoffrey z Monmouth doszed do wniosku, e Caerleon-upon-Usk w Gwent to miejsce, gdzie znajdowa si jeden z zamkw Artura; podobnie jak tworzcy w tym samym okresie Giraldus Cabrensis by pod wraeniem istniejcych tam wwczas ruin rzymskich i bez trudu wyobrazi sobie w tej scenerii Artura wydajcego przyjcie z okazji kolejnego zwycistwa nad wrogami. Gdy zblia si czas Zielonych wit, Artur, radujcy si swoim zwycistwem, postanowi zebra cay dwr i woy na gow koron krlestwa. Zdecydowa, e wezwie te przywdcw plemion, aby odebra ich hod. Chcia w ten sposb uwietni ceremoni, a przy okazji odnowi przymierze z poddanymi. Przedstawi plan dworzanom i zgodzi si, e najlepszym miejscem do tego celu jest Miasto Legionw. Pooone w Morgannwg (obecnie Gwent) nad rzek Usk niedaleko Zatoki Severn, w piknej okolicy, miasto owo przewysza bogactwem inne i znakomicie nadaje si do obchodw wielkiego wita. Rzeka opywa miasto z jednej strony, a wzdu niej cign si ki i zielone zagajniki. Tamtejsze paace ze zoconymi dachami rwna si mogz rzymskimi. 2 Jak si przekonamy, gwnym orodkiem krlestwa Artura byo miasto Caerwent (Yenta Silurum). Wydaje si, e Geoffrey albo pomyli Caerwent z Caerle-onem, albo wiadomie umieci tam dwr Artura ze wzgldu na bardziej malownicze pooenie tego drugiego miasta. Poeta Alfred Tennyson, ktry bez wtpienia czyta dzieo Geoffreya z Monmouth, przyby do Caerleon w 1856 roku w poszukiwaniu inspiracji do swego poematu Idylls of the King (Sielanki o krlu). Zatrzyma si w hotelu Hanbury Arms nad rzek. Napisa wwczas: "Rzeka Usk szemrze za drzwiami, a ja siedz tu jak Artur w Caerleonie". 3 Tennyson, rzecz jasna, kroczy ladami innych poetw, takich jak Sir

magdalena86

Thomas Malory, w ktrego klasycznym dziele Morte d'Arthur (mier Artura) czytamy o legendarnym wadcy i gronie jego rycerzy odzianych w redniowieczne zbroje. W tym baniowym krlestwie wszystko jest moliwe dziki wielkiemu czarodziejowi imieniem Merlin. Tak, wic dla wikszoci czytelnikw historia krla Artura to romantyczna legenda o pochodzcym z nieprawego oa synu Uthera Pendragona, urodzonym w zamku Tintagel w Kornwalii. Jako modzieniec Artur poddany zostaje niezwykemu sprawdzianowi: ma wycign ze skay lnicy miecz, ktry w niej tkwi. Udaje mu si dokona tej sztuki i zostaje obrany krlem Brytyjczykw. Bierze za on pikn Ginewr i zamieszkuj we wspaniaym zamku Camelot, gdzie towarzyszy im grono rycerzy w byszczcych zbrojach, zwanych Rycerzami Okrgego Stou, ktrzy wyruszaj na bitwy, umiercaj olbrzymw i smoki, ratuj z opresji pikne damy, a przede wszystkim poszukuj nieuchwytnego witego Graala. Artur, zwycizca wielu bitew, starzeje si; podczas nieobecnoci krla w kraju jego nielubny syn, Mordred, prbuje sign po wadz. Na wie o buncie Artur wraca, by stoczy z armi Mordreda krwaw bitw pod Camlanem. Krl zabija Mordreda Excaliburem, swoim magicznym mieczem, sam jednak take otrzymuje mierteln ran. Nakazuje wiernemu rycerzowi Bedewerowi zabra miecz i wrzuci go do jeziora. Z toni wynurza si delikatna do i wciga miecz w gbin. Artur zostaje przewieziony odzi na tajemnicz wysp Avalon, aby wyleczy rany Krl jest, rzecz jasna, niemiertelny - wraz ze swymi rycerzami zasypia w tajemnej jaskini, oczekujc na sygna, ktry go zbudzi. Wwczas Artur wrci i uratuje ojczyzn od zagraajcego jej wielkiego niebezpieczestwa. Ta romantyczna ba wywoaa mnstwo nieporozumie. Ludziom, ktrzy czytali jakkolwiek ksik o krlu Arturze bd ogldali o nim film, obraz ten bardzo mocno zapad w pami. Pisarze, poeci i historycy od wiekw prbuj osadza rne fragmenty legendy w scenerii romantycznej, dramatycznej lub realistycznej. W wyniku tych zabiegw w potocznej wiadomoci utaro si, e krlestwo Artura obejmowao Somerset, Dewon i Kornwali. Zamek Tintagel, gdzie wedle legendy urodzi si Artur, sta pono na malowniczej, ostrej skale smaganej wichrem i morskimi falami; co roku przybywaj tam teraz niezliczone zastpy turystw. Camelotem uczyniono Cadbury Castle - wielk staroytn fortec na wzgrzu. Swoj ostatni bitw Artur mia rzekomo

magdalena86

stoczy pod Slaughter Bridge w pobliu Camelford, skd wierni rycerze zabrali go odzi do otoczonego wwczas wod Glastonbury, ktre przez pomyk wzito pniej za wysp i nazwano Avalonem. Tam w 1191 roku mnisi z Glastonbury dopenili dziea mistyfikacji twierdzc, e odnaleli grb krla Artura i jego ony Ginewry. Trzeba jasno powiedzie, e te silnie utrwalone wyobraenia o Arturze i jego krlestwie maj niewiele wsplnego z prawd historyczn. W rzeczywistoci Artur by, bowiem krlem brytyjskich Sylurw, a jego stolica znajdowaa si w poudniowo-wschodniej Walii. Ca histori przeniesiono do poudniowo-zachodniej Anglii, gdzie staa si rdem pokanych dochodw z turystyki. Materiay historyczne z okresu midzy 400 a 600 rokiem s zbyt skpe, aby zaspokoi potrzeby dzisiejszych historykw, ktrzy krc gowami i raz po raz stwierdzaj, e zagadki krla Artura nie da si rozwika. Fragmentaryczne i mao wiarygodne materiay trzeba, bowiem analizowa i porwnywa z innymi, rwnie niewiarygodnymi rdami. Charakter owych trudnoci trafnie uj John Morris w swej ksice The Ag ofArthur (Epoka Artura): Historyk badajcy pite i szste stulecie napotyka szczeglne trudnoci. Nie dysponuje relacjami wiarygodnych wiadkw takich, jak Tacyt czy Beda Venerabilis, ktre pozwoliyby mu wykluczy inne materiay jako mao wiarygodne lub zgoa sfabrykowane. Niczym archeolog musi odkopywa detale, z ktrych wikszo pokryta jest grub skorup osdw lub znieksztacona w pniejszych stuleciach. Trzeba, wic usun jak najwicej owych deformacji, prbowa dotrze do materiaw rdowych, porwnywa jedno zdanie z drugim i z reszt dowodw. 4 Jedn z najwikszych trudnoci, z jakimi musielimy si zmierzy przy pracy nad t ksik, byo napisanie jej w takim stylu, aby wspczesny czytelnik nie poama sobie jzyka na imionach i nazwach miejscowoci staroytnej Anglii. Staralimy si unika zangielszczania walijskich nazwisk, aby pozosta wiernymi prawdzie. Trzeba, bowiem pamita, e w owych czasach tym samym jzykiem mwiono od Strathclyde po Kornwali i Bretani, znan wwczas jako Armoryka. Jedynym jzykiem uywanym podwczas w pimie bya acina. Wikszo czytelnikw zna imiona Artura, Ambrozjusza, Ginewry, Merlina, Lancelota i Bedewera, jako e stanowi one integraln cz legendy krla Artura. Jednak postacie te nie byy tylko tworami wyobrani

magdalena86

pisarzy takich, jak Thomas Malory czy Alfred Tennyson. Wikszo z nich istniaa naprawd i nosia brytyjskie lub walijskie imiona, ktre miay take aciskie odpowiedniki. Warto podkreli, e historia Artura ulega pomieszaniu i zaciemnieniu w duej mierze, dlatego, i pierwotne imiona bohaterw zostay z upywem stuleci zangielszczone i zmienione wedle gustw romantycznych pisarzy. Aby uatwi zadanie czytelnikom nieobeznanym z walijskimi imionami, wybralimy rozwizanie kompromisowe, uywajc zarwno dobrze znanych, tradycyjnych imion, jak i atwiejszych do wymwienia imion walijskich oraz aciskich tam, gdzie uznalimy to za waciwe. Wyruszamy w podr przez pogrone w mroku wieki staroytnej historii w poszukiwaniu prawdy o krlu Arturze, brytyjskim bohaterze z VI wieku, ktry sta si legend ju za ycia, a po mierci zawadn wyobrani wielu pokole. Chris Barber i David Pykitt

magdalena86

Rozdzia 1 Brytania w czasach rzymskich Rzymska okupacja Brytanii trwaa 350 lat. Kraj zosta podbity, a zdobywcy stopniowo wprowadzili swj styl ycia. Rzymianie zbudowali setki fortec i liczc prawie 10 tysicy kilometrw dugoci sie traktw wojskowych doskonaej jakoci, ktrym dorwnay dopiero wspczesne drogi. Rzymianie zawsze budowali fortece w miejscach o strategicznym znaczeniu. Chester, Wroxeter i Gloucester stany w miejscach dogodnych jako punkty wyjcia do podboju Walii, bronic jednoczenie dostpu do rwniny plemionom z gr. Carlisle, York i Lincoln strzegy wanych szlakw komunikacyjnych i byy bardzo istotne z wojskowego punktu widzenia. Londyn stanowi centrum strategicznego systemu drg czcego ca Brytani i miejscem, z ktrego mona byo w razie potrzeby wysya zaopatrzenie do fortec. Na kontynencie za, po drugiej

magdalena86

stronie Cieniny Dover, system szlakw komunikacyjnych siga Rzymu. Std wzio si stare powiedzenie: "Wszystkie drogi prowadz do Rzymu". Jedna z najwaniejszych fortec wzniesionych przez Rzymian podczas podboju Walii znajdowaa si w Caerleon-upon-Usk w Gwencie. W 75 roku naszej ery Rzymianie usypali wa z ziemi i otoczyli go fos. W 110 roku stan tam mur z wieyczkami dugoci 540 metrw i szerokoci 450 metrw, otaczajcy obszar 20 hektarw, a pniej stopniowo powstao prawdziwe miasto z kamienn fortec. Budulec przewoono na barkach rzekami Severn i Usk. Stacjonowa tam II legion Augusta pod dowdztwem Juliusza Frontinusa. W okresie najwikszego rozkwitu miasta garnizon liczy 6000 ludzi. By to wietnie wyszkolony legion sprowadzony w celu podbicia zamieszkujcych te ziemie Sylurw, dowodzonych przez dzielnego celtyckiego krla Caratacusa. Caerg Wysg (Forteca nad rzek Usk) to staroytna nazwa osady, ktra bya duym orodkiem handlowym na dugo przed czasami rzymskimi. Kiedy Rzymianie zajli osad, nazwali j Isca Silurum. Pierwszy czon nazwy pochodzi od pobliskiej rzeki Usk, a drugi od zamieszkujcego te tereny plemienia, zwanego przez Rzymian Sylurami. Forteca bya jednym z trzech obozowisk legionw w rzymskiej Brytanii i gwnym miastem w poudniowej Walii. Nazwa Caerleon to walijskie tumaczenie Castra Legionum; skrcon nazw legionu - LEG II AVG - znaleziono na licznych cegach odkopanych w czasie wieloletnich prac wykopaliskowych. Oczom Giraldusa Cambrensisa (Geralda Walijskiego), ktry przyby tam w 1190 roku, ukazay si imponujce rzymskie ruiny. Oto jego relacja: Prawdziwe staroytne miasto, umiejtnie zbudowane przez Rzymian. Nadal mona podziwia liczne lady jego dawnej wietnoci, wspaniae paace o zoconych dachach, wzniesione na podobiestwo rzymskiego przepychu... pikne anie, ruiny wity i teatrw, a wszystko otoczone wysokim murem, ktrego cz jeszcze stoi. W obrbie murw mona oglda podziemne budowle, kanay wodne, przejcia i najbardziej niezwyke ze wszystkiego przemylnie zbudowane piece, pozwalajce przenosi ciepo wskimi przewodami w cianach.1 W przedsionku kocioa w Caerwencie mona zobaczy niezwykle interesujcy, pokryty inskrypcjami kamie. Inskrypcja upamitnia

magdalena86

zbudowanie pomnika Tyberiusza Klaudiusza Paulinusa z polecenia plemiennego senatu "wsplnoty Sylurw". Napis datowany jest na 220 rok naszej ery, okrelenie "wsplnota Sylurw" potwierdza za wielk rol celtyckiego plemienia w tym regionie kraju. Rzymianie nigdy nie zdoali w peni podporzdkowa sobie Sylurw i musieli szuka kompromisu, ktry doprowadzi do ustanowienia Rzymskiej Republiki Sylurw. Po zoeniu broni plemi uzyskao prawo do swobodnego rozwoju, jego terytorium za sigao od Pencraig na wschodzie i Moccas na pnocy do Hereford. Rzymska Republika Sylurw obejmowaa znaczn cz Gwentu, cz Glamorganu na zachodzie i Gloucestershire na wschodzie odbijay si promienie soneczne. Odlege o 13 kilometrw Yenta Silurum z pewnoci nie mogo si rwna ze splendorem Isca Silurum, ktre stao si kwater legionu Britannia Secunda. Tam znajdowaa si rezydencja pretora, tam umieszczono rzymskiego ora, i to miejsce wyznaczono na siedzib sdu. W 77 roku n.e. do miasta przyby Juliusz Agrykola, ktry sta si najsawniejszym gubernatorem Brytanii. Natychmiast przystpi do podporzdkowywania plemion Ordowikw i Deceanglikw, zamieszkujcych tereny znane obecnie pod nazw Clwyd, a potem zdoby Anglesey. Zakoczywszy w ten sposb podbj Walii, skierowa uwag na pnoc. 2 Juliusz zakada baz w miecie Chester, zwanym wwczas Deva od rzeki Dee, i w 79 roku zwycia plemi Brigantw. Wtedy przenosi kwater do Eboracum (dzisiejszy York). Stamtd prowadzi kampanie w pnocnej czci kraju i umacnia swoje pozycje, budujc drogi i acuch fortec. Eboracum staje si siedzib XIX legionu i gwnym orodkiem wojskowym rzymskiej Brytanii, dlatego nazywane jest Altera Roma drugim Rzymem. Zromanizowana stolica kraju plemienia Brigante, zwana Insurium Brigantium, znajdowaa si 20 kilometrw na pnocny zachd od Yorku. Obecnie w miejscu tym istnieje wie Aldborough. Prowadzc tamtdy drog Agrykola wyrusza do Szkocji. Przez Stirling i Perth dotar do Inchtuthill, gdzie zbudowa kolejn wan baz wojskow. acuch fortec, cigncy si od Firth do Clyde, sta si pnocn granic cesarstwa rzymskiego. Rzymianie postanowili nie posuwa si dalej na pnoc ze wzgldu na trudne do przebycia grzyste tereny i opr walecznych szkockich plemion.

magdalena86

Okoo 121 roku n.e. do Brytanii uda si cesarz Hadrian. Wziwszy pod uwag trudnoci, jakich przysparzali Piktowie, postanowi, e prowincja powinna otrzyma trwa pnocn granic. Wybra miejsce pooone o wiele bardziej na poudnie od fortec Agrykoli. Granica miaa czy Tyne Gap nad Solway Firth z Wallsend nad Tyne. W cigu piciu lat powsta wwczas, cigncy si w poprzek Brytanii, Wa Hadriana - imponujcy przykad budownictwa rzymskiego. Mia 112 kilometrw dugoci, a broniy go rozmieszczone w pewnej odlegoci od siebie fortece. Co jedn rzymsk mil stay baszty bdce kwaterami stranikw. Midzy basztami znajdoway si dwie wieyczki wykorzystywane do przesyania sygnaw. Mur mia od 6 do 7 metrw szerokoci i 2 do 4 metrw gruboci. Jest to jedna z najwspanialszych rzymskich budowli na wiecie. Po dojciu do wadzy Antoniusza Pliniusza w 138 roku n.e. Rzymianie postanowili stworzy drug, zabezpieczon waem granic, wysunit bardziej na pnoc, wzdu acucha fortec Agrykoli, cignc si od Firth do Clyde. Tym razem, ze wzgldu na popiech, zbudowano wa wycznie z ziemi, bez uycia kamienia. Mia on 59 kilometrw dugoci, czyli poow tego, co Wa Hadriana. Bieg od Old Kirkpatrick nad rzek Clyde do Bridgeness w pobliu Corriden nad rzek Forth. Budowl nazwano Waem Antoniusza. Wkrtce jednak Rzymianie porzucili pnocn granic cesarstwa, zostawiajc budowl na pastw wrogich plemion i ywiow, i wycofali legiony za znacznie bezpieczniejszy Wa Hadriana. Z Caerleonu wysyano czasami wzmocnienia do tej pnocnej bazy. Dla II legionu oznaczao to prawie piciusetkilometrowy marsz rzymskimi traktami. Warta na Wale Hadriana z pewnoci nie bya dla legionistw niczym przyjemnym; zwaszcza zim stranicy musieli si czu przeraliwie samotni, kiedy spogldali na pnoc na ponury, nikncy we mgle horyzont. Te olbrzymie way miay za zadanie uatwi legionom obron pnocnej rubiey rozlegego imperium przed walecznym plemieniem Szkotw. Dzi moe si to wydawa dziwne, e nazw t nadano pierwotnie mieszkacom pnocnej czci Irlandii, i a do dziesitego wieku Szkoci oznaczali Irlandczykw, a Irlandi nazywano Szkocj. Wielu Szkotw z Ulsteru przeprawiao si przez morze na tereny krainy, ktra pniej zostaa nazwana Szkocj. Osiedlili si wzdu zachodniego wybrzea na pnoc od Wau Antoniusza (na obszarze zwanym obecnie Argyll), gdzie zaoyli krlestwo Dalriada. Osadnicy ze Szkocji przybyli rwnie do

magdalena86

Walii i zamieszkali w Dyfed oraz w poudniowej czci kraju. Przynieli ze sob swj jzyk i utworzyli wasne krlestwo. Jedna grupa przedostaa si w gry i zaoya dynasti na terenie nazwanym pniej Brycheiniog (Breconshire). Ci pierwsi irlandzcy osadnicy pozostawili po sobie lady w postaci inskrypcji na licznych obeliskach z V i VI wieku w hrabstwach Pembrokeshire, Carmarthenshire i Breconshire. W 197 roku cesarz Septymus Sewer podzieli Brytani na dwie czci, ktre nazwano Grn Brytani i Doln Brytani. Dolna Brytania zajmowaa pnocn cz wyspy i take dzielia si na dwie czci Britannia Secunda i Flavia Caesarentis. Poudnie, czyli Grna Brytania, skadao si z Britannia Prima i Maxima Caesarentis. Stolice nowych prowincji pnocnych znajdoway si w Yorku i Lincoln, ktre to nazwy przetrway do dzi. Stolic Britannia Prima byo Ciren-cester, centrum administracyjne Maxima Caesarentis miecio si w Londynie. Wrd historykw panuje przekonanie, e Rzymianie nazwali poudniow cz kraju Grn Brytani, poniewa znajdowaa si bliej Rzymu. Grn i Doln Brytani rzdzio trzech wodzw, ktrych tytuy s istotne, poniewa Brytyjczycy zachowali je po odejciu Rzymian. Nosili oni tytuy: Comes Britanniae, Comes Litoris Saxonici i Dux Britanniarum. Najwyszym dowdc wojskowym by Comes Britanniae (Hrabia Brytanii), ktry mia za zadanie broni kraju przed obcymi najedcami. Dwaj pozostali wodzowie, o nieco niszej randze, byli jego podwadnymi. Jeszcze dugo po odejciu Rzymian Brytyjczycy zachowywali w dawnej postaci struktur obronn stworzon przez okupantw. Wydaje si, e Comes Britanniae by tym samym, co Amherawdyr (cesarz), ktry to tytu wymieniany jest we wczesnej walijskiej literaturze. Spord wszystkich brytyjskich bohaterw nosi go tylko Artur. Kiedy saksoscy najedcy zaczli nka wschodnie wybrzea Brytanii, Rzymianie postanowili zbudowa acuch fortec od Wash do Solent. Dowodzenie nimi powierzono oficerowi, zwanemu Comes Litoris Saxonici (hrabia wybrzea saksoskiego". Jego zadaniem byo broni nadbrzenych fortec przed najazdami wrogich band. Plemiona saksoskie zaczy pustoszy wybrzea Brytanii w III wieku n.e. Fortece powstrzymyway ich a do poowy VI wieku. Obowizkiem wodza, zwanego Dux Britanniorum, byo strzec Wau Hadriana przed atakami Piktw. Obrona tak dugiej granicy, cigncej si wzdu gr Peninw, z pewnoci nie naleaa do atwych. W 367 roku

magdalena86

Piktowie i Szkoci zdoali przedosta si przez Wa Hadriana, a jednoczenie Saksoni wyldowali na wschodnim wybrzeu. Poczone siy najedcw pustoszyy kraj i zmusiy do wycofania si armie hrabiego Brytanii i hrabiego saksoskiego wybrzea. Brytania pozostaa czci cesarstwa rzymskiego do roku 410, kiedy to do Rzymu wkroczyli Wizygoci i legiony zostay wycofane z wyspy. Cesarz Honoriusz oficjalnie zrzek si wadzy nad wysp w licie, w ktrym informowa Brytyjczykw, e od tej pory musz si broni sami. Decyzja ta koczya trwajce 367 lat panowanie rzymskie w Brytanii i zostawiaa wysp na asce Piktw, Szkotw, Anglw, Saksonw i Jutw. Ze wszystkich stron Brytyjczykw otaczali wrogowie i ju wkrtce Piktowie zaczli najeda tereny Brytanii od pnocy. Po prawie czterech stuleciach rzymskich rzdw Brytyjczycy poczuli si bezpiecznie pod ochron okupanta i wydaje si cakiem naturalne, e przejli ich system obronny. Okres bezporednio po wycofaniu si Rzymian, kiedy to przed powstaniem krlestw saksoskich na pewien czas wadz przejli Celtowie, jest pod wieloma wzgldami najciekawszy w naszej historii... Wanie wwczas narodziy si jzyki, ideay i tradycje dominujce po dzi dzie na wikszej czci obszaru Wysp Brytyjskich. Nora Chadwick. 3 Rozdzia 2 Na tropie Czerwonego Smoka Na wzgrzu, z ktrego rozciga si widok na Caernarfon w Gwyned stoj ruiny Segontium, fortecy wzniesionej w 78 roku przez Agrykol przed podbiciem przeze Anglesey. Neniusz, mnich z zachodniej Walii, umieci Cair Segeint (Segontium) wrd dwudziestu omiu miast, ktre wymieni w ukoczonej okoo 800 roku kronice Historia Brittonum. Mona si domyla, e ruiny fortecy byy imponujce, skoro zwrciy uwag kronikarza. We fragmencie Mabinogionu, zatytuowanym The Dream ofMacsen Wledig (Sen Macsena Wlediga), czytamy o zwizkach Magnusa Maksymusa - zwanego przez Walijczykw Macsenem Wledigiem - z Segontium. W tej opowieci znajdujemy sen Maksymusa o tym, jak

magdalena86

przeprawia si on przez morze, przekracza gry na obcym ldzie i dociera do "najpikniejszej rwniny, jak kiedykolwiek byo dane ujrze miertelnikowi".1 U ujcia rzeki bohater trafia do zamku ze zotym sklepieniem i cianami zdobionymi drogocennymi kamieniami. W wielkiej sali na zotym krzele siedziaa dziewczyna niezwykej urody. I wanie w tym momencie, kiedy sen zaczyna si robi naprawd interesujcy, Maksymus si przebudzi. Nie mg jednak usun z pamici obrazu piknej dziewczyny. Poszukujc jej, trafia w kocu do rzymskiej fortecy Segontium w Gwyneddzie. Tam poznaje ksiniczk Elen, wygldajc dokadnie tak samo, jak dziewczyna ze snu. Rzecz jasna zakochuj si w sobie i pobieraj.2 Magnus Maksymus by hiszpaskim oficerem, ktry przyby do Brytanii jako urzdnik w orszaku hrabiego Teodozjusza Starszego w 368 roku. Po wyjedzie hrabiego Piktowie znw najechali Brytani, ale Maksymus zdoa wyprze ich poza Wa Hadriana i dziki temu mieszkacy nowych prowincji Strathclyde i Manau Guotodin mogli cieszy si pokojem. Synowi Magnusa powierzono piecz nad prowincj Strathclyde, prowincj Manau Guotodin za zarzdza ksi o rzymsko-brytyjskim pochodzeniu - Paternus "Czerwona Tunika", pradziad Cuneddy Wlediga. Maksymus wybra si na poudnie do Gwyneddu, aby odbudowa i obsadzi garnizonem opuszczon fortec Segontium, ktr uczyni swoj gwn kwater. Wanie tam pozna i polubi ksiniczk Elen z brytyjskiej rodziny krlewskiej, ktrej dom znajdowa si w Caer Seint yn Arfon, czyli pniejszym Caernarfon. Ojcem Elen by Eudaf Hen, znany jako Oktawiusz Starszy, ktry nosi miano Dux Gewissei, to znaczy Ksicia Gwent, Erging i Ewyas. Walijskim odpowiednikiem tytuu Gewissei by lwy s, ktre to sowo zachowao si w nazwach miejscowoci Ewyas Harold i Ewyas Lacey w Herefordshire. Oprcz Gwentu pod panowaniem Eudafa znajdoway si te tereny Hwiccasw, brytyjskiej chrzecijaskiej grupy ludnoci, ktra wymieszaa si potem z Anglosasami. Ziemie te zostay pniej podzielone midzy hrabstwa Hereford, Gloucester, Worcester, Warwick i prowincje Wye i Severn, do ktrych nalea te teren lasu Forest Dean. 3 Biorc za on brytyjsk ksiniczk, Magnus Maksymus przej wadz nad oddziaami stacjonujcymi w Segontium, ktre stay si potem jego osobist gwardi. Elen otrzymaa w posagu Caernarfon, Carmarthen i

magdalena86

Caerleon. Tereny te tworz liter L wzdu wybrzey Walii i na podstawie ich wielkoci mona wnioskowa na temat stanu posiadania tej wielkiej brytyjskiej rodziny krlewskiej. Wedug legendy Elen spowodowaa, e ufortyfikowane miasta poczono traktami; potwierdzenie tego atwo znale w nazwach rzymskich drg w Walii, takich jak Sarn Elen, Fford Elen, Llwybr Elen. Znacz one odpowiednio: Grobla Elen, Droga Elen i cieka Elen. Z Segontium rzymskie trakty wiody przez gry na wschd do Chester, na poudnie do Carmarthen i Caerleonu, ktrego cz jeszcze dzisiaj nazywana jest Sarn Elen, czyli Grobla Elen. We nie Macsena Wlediga, ktry stanowi fragment Mabinogionu, opisane s podre cesarza Maksymusa. Przyby on na polowanie do Caerfyrddin (Carmarthen) i rozbi namioty w miejscu zwanym po dzi dzie - Cadair Macsen. A do XVIII wieku forteca na wzgrzu Pen-y-Gaer w Gwyneddzie, ktra stanowi rzadko spotykany przykad budowli obronnej typu Chevaux-defrise, nazywaa si Pen Caer Elen. Jest to gsty szereg ustawionych na sztorc kamieni, bardzo trudnych do przebycia. Podobne mury znaj duj si w Hiszpanii, skd pochodzi m Elen, Magnus Maksymus. W cigu ostatnich piciu lat ycia Magnus Maksymus sta si jednym z najsawniejszych ludzi w Europie i wywar olbrzymi wpyw na pocztki walijskiej tradycji narodowej. Jego popularno wrd onierzy doprowadzia do tego, e w 383 roku zosta obwoany przez legionistw cesarzem. Prawowity cesarz Gracjan bardziej interesowa si polowaniem ni sprawami pastwowymi. Maksymus poprowadzi swoj armi pod sztandarem Czerwonego Smoka z Segontium do Galii, aby zmierzy si z Gracjanem. 4 Nie ulega wtpliwoci, e Maksymus by zrcznym i ambitnym czowiekiem i przeprawi si przez kana wiadom rosncej niechci ludu do Gracjana. W Galii spotka si z ciepym przyjciem zarwno wrd onierzy, jak i wrd cywilw. Gracjan tymczasem prbowa szuka schronienia u swego modszego brata Walentyniana II, ktry panowa w Italii. Opuszczony przez wasnych onierzy, w towarzystwie kilku ludzi, Gracjan przekroczy Alpy, ale zosta schwytany w Lyonie i 25 sierpnia 383 roku zdradziecko zamordowany przez jednego z oficerw Maksymusa, Andragathiusa. Elen i jej brat Cynan towarzyszyli Maksymusowi podczas podboju Galii i

magdalena86

to wanie wtedy Elen zdobya sobie przydomek Luyddog, co oznacza "idca na czele zastpw". Armi Cynana stanowi kontyngent emigrantw z Sylurii (Gwent) i Gorwenydd (w Glamorgaie). W nagrod za udzia w kampanii Cynan otrzyma nadmorsk cz Bretanii, zwan Armoryka.5 Maksymus zawojowa Hiszpani, lecz kiedy podbi Itali, wadca Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego Teodozjusz I wysa przeciw niemu armi. Okrty Teodozjusza przelizny si pod bokiem floty Maksymusa, jego armia ldowa za zwyciya go w Panonii. Maksymus zosta pojmany i stracony w pobliu Aquileii 28 sierpnia 388 roku. Tego samego roku wdz Teodozjusza Flawiusz Arbogastes schwyta i zabi najstarszego syna Maksymusa Gwythyra (Wiktora), ogoszonego przez ojca cesarzem. Wedug Historia Brittonum Neniusza wojska wyprowadzone przez Maksymusa do Galii nie wrciy do kraju, lecz osiedliy si w prowincji Armoryka w Bretanii. Elen za wrcia do Brytanii jako dziedziczka rozlegych posiadoci. Dzieci Maksymusa odziedziczyy jednak posiadoci ojca. Owain, syn z pierwszego maestwa z Ceindrech zosta krlem terytorium nazwanego pniej Glywysing. Zamieszka w Llamweryd (obecnie St. Donafs na poudniu Glamorganu) i zbudowa paac w stylu rzymskim w pobliskim Caer Mead, ktry prawdopodobnie zosta doszcztnie spalony przez Irlanczykw, gdy zdobyli oni w 420 roku Cr Worgan (obecnie Liantwit Major). Gdy wie o mierci Maksymusa dotary do Brytanii, zgromadzenie ludowe ogosio Owaina pendragonem, zwierzchnikiem wszystkich ksit. Jednak Owain zgin w 394 roku, bronic przed Irlandczykami fortecy Dinas Ffaraon ("Fortecy Ognistego Faraona") w Arfon. Po mierci Owaina na tereny wok Segontium zaczli nieustannie napada Irlandczycy. I cho wrg nie zdoa wedrze si do ufortyfikowanego miasta, Elen wraz z rodzin postanowia wyjecha do Armoryki. Pozostaa tam ze swym bratem Cynanem, ktremu Magnus Maksymus nada tytu Dux Armoricani. 6 Antoniusz Donatus, drugi syn Maksymusa i Ceindrech, sta si protoplast celtyckich krlw wyspy Ma. Po wyjedzie Magnusa na kontynent Antoniusz zosta krlem Strathclyde i Galloway, gdzie zaoy dynasti. Pniej osiad na wyspie Ma i otrzyma krlewskie namaszczenie z rk witego Garmona. Severa, crka Maksymusa i Elen, polubia Yortigerna Chudego. Zwizek w przynis znaczne korzyci polityczne Yortigernowi, albowiem po

magdalena86

mierci Elen Severa, jako eska spadkobierczyni rodu, odziedziczya tereny nalece do Edafa Hena, ktry by ksiciem Gewissei, Gwentu, Ergingu i Ewyas. W ten sposb Yortigern zdoby posiadoci ony, stajc si ksiciem Gewissei i jednym z najpotniejszych wadcw poudniowej Brytanii. Konstantyn Bogosawiony, syn Maksymusa i Elen, by jeszcze maym dzieckiem w 388 roku, gdy zgin jego ojciec. Wiele lat spdzi na wygnaniu w Armoryce pod opiek swego krewnego Aldwra, ktry panowa w tamtejszej walijskiej kolonii. Kilka lat pniej nkani przez Piktw i Irlandczykw Romano-brytyjczycy zwrcili si do Aldwra o pomoc wojskow. Wysa on do Brytanii swego brata, witego Garmona, i Konstantyna na czele silnego oddziau. Konstantyn bez wtpienia marzy o powrocie z dugiego wygnania w Armoryce, gdy pragn upomnie si o wadz w pnocnej Walii. Nie byo to jednak atwe, poniewa, gdy w 383 roku Magnus Maksymus wyprowadzi z Segontium ostatni rzymski oddzia, tereny wok fortecy wpady w rce miejscowych plemion goidelickich (irlandzkich). Zagarnli oni hrabstwo Mona (Anglesey) i wiksz cz pnocnej Walii. Cunedda Wledig Cunedda Wledig by wodzem plemienia Yotadini, zamieszkujcego na pnocny wschd od Wau Hadriana. Uwaa si go za wadc rozlegego terytorium od Carlisle do Wearmouth, ktrym zarzdza ze swego zamku w Carlisle. Prawdopodobnie pochodzi z wielkiego rodu, gdy jego dziad Paternus nosi przydomek "Czerwona Tunika" - wskazywaoby to, e piastowa wysokie stanowisko za czasw rzymskich i nosi purpurowy paszcz. Cunedda by rzymskim oficerem, ktry obj funkcj Dux Britanniarum, czyli dowdcy si strzegcych Wau Hadriana. Imi Cunedda to odpowiednik angielskiego imienia Kenneth, jego przydomek Wledig - oznacza, e dowodzi jedn z najwaniejszych armii. Wedle walijskiej tradycji wita Cuneddy skadaa si z 900 jedcw, a wdz nosi odznak swojego urzdu, ktr stanowi zoty pas. W pewnym walijskim wierszu znajdujemy okrelenie "pas Cuneddy". 7 Kiedy Konstantyn Bogosawiony zwrci si do Cuneddy z prob o usunicie irlandzkich osadnikw, ktrzy zajli wysp Mon (Anglesey) i wiksz cz pnocnej Walii, Cunedda wysa tam swoich dziewiciu

magdalena86

synw z wojskiem. Synowie Cuneddy nazywali si Tybion, Ysfael, Rhufon, Dunod, Ceredig, Afloeg, Einion Yrth, Dogfael i Edern. Najstarszy syn, Tybion, zmar w rodzinnej prowincji Manau Guotodin, wic na wypraw wyruszy zamiast niego syn, Meirion. Zdoali oni wyprze Goidelw i w nagrod otrzymali od ksit Gwyneddu ziemie odebrane irlandzkim osadnikom. Nowe posiadoci synw i wnuka Cuneddy Wlediga leay po obu stronach linii biegncej od Rhuddlan nad Morzem Irlandzkim do Cardigan nad zatok Cardigan, tworzc klin przecinajcy Wali z pnocnego wschodu na poudniowy zachd. Pozostaa cz terytorium po obu stronach klina pozostaa w rkach Magnusa Maksymusa, ktrego syn Konstantyn Bogosawiony panowa w ksistwie Arfon w pnocno-zachodniej Walii; drugi syn, Antoniusz, otrzyma wysp Ma, zi Yortigern Chudy - obszar na poudniowy wschd od wyspy Wight, sigajcy od prowincji Powys do Gwentu.8 Siy ekspedycyjne Cuneddy wyruszay z Manau Guotodin do pnocnej Walii wycznie po to, aby pomc braciom Brytom, ale pniej Cunedda wpad na pomys, e warto skorzysta z okazji i podbi nowe ziemie. Zdoby wadz nad Wali, zapraszajc celtyckie plemiona do zachodniej czci Brytanii i proponujc utworzenie konfederacji pod swoim przewodnictwem. Dlatego wszystkie pniejsze dynastie wadcw Gwyneddu wywodz si od niego. Wadza Cuneddy przesza na synw i wnukw, jego praprawnuk Maelgwyn Gwynedd, "Smok z Wyspy", dorwna potg wielkiemu przodkowi. Uporawszy si z Irlandczykami, Konstantyn Bogosawiony powrci do dawnej siedziby swej rodziny w Caernarfon, ktre nazywao si ju wwczas Caer Gystenin. Z wdzicznoci za wyparcie Goidelw i Piktw Brytowie wybrali Konstantyna na pendragona zjednoczonych pastw Brytanii. 9 W Triadach walijskich Konstantyna Bogosawionego okrela si mianem jednego z "trzech cudzoziemskich ksit Brytanii". Dziki jego osobie tytu pendragona odzyska monarszy majestat. Przydomek "wity" Konstantyn zawdzicza Kocioowi brytyjskiemu. Wsplnie z Tewdrigiem, krlem Garth Madryn, ufundowa klasztor Cr Tewdws (Chr Teodozjusza) blisko wybrzea Zatoki Severa. Pierwszym przeorem klasztoru zaoyciele mianowali Patryka Mac Lommana, bratanka w.

magdalena86

Patryka, Apostoa Irlandii. Jednak klasztor wraz z uczelni zosta wkrtce zburzony przez irlandzkich piratw. Odbudowa go w. Garmon, ktry uczyni przeorem w. Illtyda. Klasztor nazywany by ju wwczas Llanikk-tyd Fawr. Pniej nazwa ulega anglizacji i brzmi teraz Llantwit Major. Konstantyn Bogosawiony wznis take Llangystennin (koci Konstantyna) w Gwyneddzie oraz Lann Custenhin Garth Benni (koci i klasztor Konstantyna Bogosawionego) w Welsh Bicknor w Herefordshire. Yortigern Chudy Za pomoc w pozbyciu si Irlandczykw Konstantyn nagrodzi swego szwagra Yortigerna, zwanego po walijsku Gwrtheyrn Gwrtheneu, darem w postaci zamku Dinas Ffaraon Dandde, ktry znajdowa si na wzgrzu w Gwynedd. Jednak Konstantyn po kilku latach zmar. Nigdy nie dowiemy si na pewno, czy pad ofiar zarazy w 443 roku, czy zgin zamordowany na polecenie Yortigerna. Wydaje si, e Yortigern zdoa zatuszowa spraw, zabierajc z klasztoru najstarszego syna zmarego, Konstantyna Modszego, i na pewien czas umieszczajc go na tronie cesarskim. Mody Konstantyn nie stanowi wwczas zagroenia dla planw Yortigerna, ktry chcia przej cakowit wadz. Darzy wuja penym zaufaniem, czemu da wyraz przekazujc w jego rce Wielk Rad Brytanii. Przebiegy stary lis od razu zacz knu spisek z myl o zagarniciu korony. 10 Podstpnie zamordowa modego Konstantyna, a jego modszych braci Ambrozjusza i Uthyra zmusi do ucieczki. Schronili si w Armoryce, tak jak niegdy ich ojciec. Yortigern mg wtedy bez przeszkd sign po koron i wadz w krlestwie. Aby zabezpieczy si przed rzymsko-brytyjsk interwencj, Yortigern zwrci si z prob o pomoc do pastw teutoskich. Najbardziej obawia si tego, e Brytyjczycy poprosz o wsparcie Rzymian stacjonujcych w Galii pod dowdztwem Aecjusza. Jednoczenie Yortigern potrzebowa wojska do odparcia atakw Piktw dowodzonych przez Drusta Mac Erpa, ktrzy gotowali si do podbicia brytyjskich nizin. Wprawdzie granice byy dobrze bronione, lecz Piktowie eglowali swobodnie wzdu wschodnich wybrzey Brytanii i ldowali tam, gdzie chcieli. W celu zabezpieczenia si przeciw inwazji z morza Yortigern sprzymierzy si z najlepszymi

magdalena86

wczesnymi eglarzami, jakimi byli Saksoni. Gdy jednak wykonali ju oni swoje zadanie, Brytyjczycy odmwili dalszego ich finansowania. Aby przeciwstawi si nieposusznym Brytyjczykom, Yortigern zmuszony zosta do wynajcia kolejnych oddziaw najemnikw. Ci jednak z wasnej inicjatywy, wbrew woli Yortigerna, pomnoyli liczebno oddziaw tak bardzo, e w kocu byli zdolni do pokonania obu zwanionych stron. 11 W 446 roku, w czasie trzeciej kadencji Aecjusza jako konsula, Brytyjczycy zwrcili si do z prob o powstrzymanie osadnictwa byych sprzymierzecw. Brytowie zostali wyparci do Severa, a ich stolic stao si miasto Caerleon-upon--Usk w Gwent. Gdy okazao si, e petycja do Aecjusza nie przyniosa skutku, znaczna cz brytyjskiej arystokracji wyemigrowaa do Armoryki. Ten swoisty exodus magnatw wraz ze straami przybocznymi z pewnoci osabi siy opierajce si naporowi Saksonw. Skonno Yortigerna do przymierza z pastwami saksoskimi braa si z chci wykorzystania ich przeciw zromanizowanym Brytom i Piktom, lecz zjednoczeni sprzymierzecy nieoczekiwanie zaczli dziaa na wasn rk. Yortigern rywalizowa, wic o wadz w Brytanii z rzymskobrytyjskimi rodami z Sylurii i Armoryki. Jednoczenie zagraa mu bunt oddziaw saskich, ktre sprowadzi do kraju. Doprowadziwszy do wzmocnienia oddziaw braci Hengista i Horsy, Yortigera ugruntowa jeszcze bardziej przymierze z Saksonami, biorc za on Alis Ronwen, siostr Hengista. Aby zjednoczy siy saksoskie pod dowdztwem Hengista, Yortigern podarowa braciom znaczny obszar ziemi. Wnet jednak okazao si, e popeni bd: wojowniczych najemnikw nie byo atwo zjedna sobie darami, poniewa nciy ich wiksze upy, ktre mogli atwo zdoby. W 455 roku Aecjusz zosta zamordowany i Yortigern nie mg ju liczy na pomoc z Galii. Plemiona saksoskie zbuntoway si i wyruszyy na krwaw wojn przeciwko Brytom. Armi Yortigerna dowodzili jego dwaj najstarsi synowie: Ybrtimer Bogosawiony i Catigern. 12 Pierwsza bitwa miaa miejsce w 455 roku pod Aylesford nad rzek Medway. Catigern i Horsa zwarli si w miertelnej walce, kiedy szala zwycistwa przechylaa si ju na korzy najedcw. Catigern zosta pochowany w staroytnym megalitycznym grobowcu Kifs Coty w pobliu Aylesford w hrabstwie Kent. Horsa, jego przeciwnik, spocz pod stosem kamieni w Fort Horsted. 13

magdalena86

Rok pniej Brytowie pod wodz Yortimera zwyciyli w bitwach pod Darenth, Stonar i Dartford, chwilowo wypierajc Saksonw do ich fortecy na wyspie Thanet. Jednak decydujc bitw pod Crayford w cichej dolinie niedaleko Orpington wygrali najedcy, ktrymi dowodzi Hengist i jego syn Oeric Oesc. Brytowie uciekli z Kentu i schronili si w Londynie. Wkrtce potem Ybrtimer zmar otruty przez swoj macoch Alis Ronwen. Yortigern zrozumia wwczas, e Saksoni stanowi prawdziwe zagroenie i e jedynym wyjciem s negocjacje. Hengist zaprosi brytyjskich wodzw na narad poczon z bankietem w Caer Caradoc. Zanim jednak przybyli, rozkaza swoim podwadnym zabi Brytw. Sygnaem mia by jego okrzyk: "Saksoni, dobdcie noy!" Widzc mier trzystu swoich ludzi i pragnc ratowa ycie, Yortigern zgodzi si odda Saksonom trzy spord najbogatszych prowincji Brytanii, zwane obecnie Essex, Sussex i Middlesex. T synn masakr opisa Neniusz w kronice Historia Brittonum, a potwierdzenie relacji mona znale w Gesta Regum Anglorum. Ta tragiczna w skutkach zdrada miaa jednak take pozytywny skutek: Yortigern utraci bowiem zaufanie Brytw, ktrzy zaczli wspiera dziaania wnuka Magnusa Maksymusa, Ambrozjusza, wychowanego na wygnaniu w krlewskim domu Emyr Llydaw. Przygotowa si on do odzyskania swego dziedzictwa. Ambrozjusz Ambrozjusz Aurelianus, zwany przez Walijczykw Emrysem Wledigiem, by najstarszym synem Konstantyna Bogosawionego, a wic wnukiem Magnusa Maksymusa, nazywanego te Macsenem Wledigiem. Gildas okrela Ambrozjusza mianem ostatniego Rzymianina i najwikszego przeciwnika Saksonw. On i jego ojciec Konstantyn byli, zatem ogniwami czcymi cesarstwo rzymskie z niepodleg Brytani. Nie ulega wtpliwoci, e Gildas darzy Ambrozjusza wielkim szacunkiem, gdy tylko jemu spord wszystkich rodakw oszczdzi krytyki w swoich dzieach. Okreli go jako "czowieka z prawdziwym charakterem, ktry jako jedyny z Rzymian zdoa przetrwa wstrzs wielkiej historycznej zawieruchy i mier rodzicw z krlewskiego rodu, a ktrego potomstwo nie jest godne imienia szlachetnych przodkw". 14 Neniusz opisuje Ambrozjusza jako maego chopca mieszkajcego w

magdalena86

Glywysingu w osiedlu, zwanym Campus Elleti, co oznacza rwnin Elletusa. Miejscowo ta, ktra nazywa si obecnie Llanmaes, ley w pobliu Llantwit Major na poudniu Glamorganu. Nieopodal klasztoru Llaniltyd Fawr (Llantwit Major) znajdowao si rwnie "grzzawisko Elletusa" - Palus Eleti, o ktrym mowa w kronice Book of Llandaff (Ksiga Llandaff). Wielu badaczy legendy Artura mylio Campus Eleti z Bassaleg koo Newport w hrabstwie Gwent. Uwaali oni, e nazwa tej miejscowoci wywodzi si od Maes Elletus. Neniusz podaje, e wysannicy Yortigerna odnaleli maego Ambrozjusza w "Campus Eleti" i zaprowadzili do swego wodza przebywajcego wwczas w fortecy na wzgrzu, zwanej Dinas Ffaraon Dandde, w pnocnej Walii. Geoffrey z Monmouth, ktry bez wtpienia zna dzieo Neniusza, powtarza t relacj, lecz wprowadza do niej nowe wtki. Ot dowiadujemy si, e kiedy Yortigern spyta chopca o imi, ten odpar: "Nazywam si Myrddin Emrys" (Merlin Ambrozjusz). Geoffrey zamienia, wic Ambrozjusza Aurelianusa w Merlinusa Ambrozjusza, a nastpnie skraca to nazwisko i pisze po prostu Merlin. Taki by pocztek legendy czarodzieja Merlina! 15 Mody Ambrozjusz musia ratowa si ucieczk razem ze swym bratem Uthyrem, kiedy ich starszy brat, zwany po ojcu Konstantynem Modszym, zosta zamordowany, a po jego koron sign dny wadzy, podstpny Yortigern. Bracia spdzili na wygnaniu wiele lat, wychowywani jako ksita przez kuzyna Budika, cesarza Armoryki, po walijsku nazywanego Emyr Llydaw. Po latach Ambrozjusz w towarzystwie Garmona, onierza witego, wrci do Brytanii, aby obali uzurpatora, ktry za pomoc zdrady przywaszczy sobie tytu pendragona. Po masakrze w Caer Caradoc, zwanej "Zdrad Dugich Noy", Yortigerna uznano powszechnie za zdrajc, a Brytowie entuzjastycznie powitali Ambrozjusza, ktry przyby, aby upomnie si o swoje dziedzictwo. cigany przez Ambrozjusza i Garmona Yortigern schroni si w zamku Dinas Ffaraon Dandde w Arfon. Po zdobyciu fortecy przez Ambrozjusza uciek do starego irlandzkiego zamku Tre'r Ceiri w pobliu Nant Gwrtheyrn (Yortigern Yalley). Zbudowa tam drewniane umocnienia, lecz niebawem pojawili si jego dwaj przeladowcy ze swoimi oddziaami. Otoczyli drewnian palisad i podpalili poncymi strzaami. W rodku znajdowaa si wnuczka Yortigerna Madrun i jej najstarszy syn Ceidio.

magdalena86

Ambrozjusz pozwoli jej wyj z ognia z dzieckiem w ramionach i schroni si na pobliskim skalistym wzgrzu, nazwanym na jej cze Carn Fadrun. Yortigern, ktrego chyba chronio przed mierci jakie magiczne zaklcie, zdoa jednak zwie przeciwnika i uciec do Craig Gwrteyra (Vortigern's Rock) nad rzek Teifi w Llanfihangel-ar-arth w okolicy Dyfed. Ambrozjusz z Garmonem dopdzili go ponownie i znw podpalili drewnian fortec. I cho moe si to wydawa nieprawdopodobne, stary otr wymkn si z potrzasku po raz trzeci i w towarzystwie swego niezomnego sprzymierzeca Kinga Brychana uciek do niewielkiego grskiego krlestwa Brycheiniog (Breconshire) w poudniowej Walii. Yortigern zebra wikszy oddzia i wkroczy do Erging, gdzie umocni staroytn kamienn fortec Little Doward w pobliu Ganarew. Jednak Ambrozjusz i Garmon znw zdoali wytropi przeciwnika i wzgrze Little Doward stao si ostatni kryjwk Yortigerna w Brytanii. Tym razem byli przekonani, e sczez w pomieniach... Lecz co si okazao? Yortigern znikn niczym legendarny Houdini - wsiad do odzi i popyn rzek Wye. Przeprawi si przez wody zatoki Severn i dotar do Kornwalii. Stamtd wyruszy do Quimperle w Armoryce, gdzie znalaz sprzymierzecw w osobach Grallona Mawra, krla Cornouaille, i nieco modszego Weroca I, hrabiego Yannes. Yortigern zosta kapanem i - cho brzmi to niczym przewrotna ba - znany jest w Bretanii jako wity Gurthiern.16 Po wypdzeniu Yortigerna w 465 roku Ambrozjusz sta si najwikszym wodzem w Brytanii, a jego wpywy szczeglnie zaznaczyy si w prowincjach przylegych do ujcia rzeki Severn: Gwent, Gloucestershire i Somerset. Podobny zasig miao dominium jego prapradziada Eudafa Hena, ktry wada hrabstwami Hereford, Worcester, czci Warwick, Wye i Severn wraz z lasem Dean. Pod panowaniem Ambrozjusza znalazy si jednak rwnie hrabstwa Oxfordshire, Hampshire i Wiltshire. Ambrozjusz sta si silnym przywdc, ktrego Brytowie ogromnie potrzebowali wobec zagroenia ze strony Saksonw. Niewielkie grupy najedcw zaoyy osady na terenie Berkshire i Ambrozjusz obawia si, e Hengist wyle z Kentu wzmocnienia dla nich, a potem sam ruszy na Wiltshire i Somerset, do samego serca Brytanii.17 Dla wzmocnienia obrony kraju Ambrozjusz rozkaza usypa dugi wa ziemny, znany obecnie pod nazw Wansdyke. Jak na V wiek byo to

magdalena86

zdumiewajce osignicie inynieryjne: rw i blanki dugoci 128 kilometrw cigny si od Andover w Hampshire do Portishead w Avon. Miay one zapewne chroni krlestwo Domnonii (obecny Devon i Kornwalia) przed atakiem wojsk posuwajcych si w gr Tamizy. Wa zosta, bowiem zbudowany w czasie, gdy Saksoni opanowywali coraz wiksz cz doliny. Tak potne przedsiwzicie wiadczy o zaangaowaniu znacznej liczby ludzi, dziaajcych pod silnym przywdztwem. Dzi ten wielki wa ziemny pozostaje dobitnym wiadectwem brytyjskiej walki o zachowanie niepodlegoci. Jego nazwa, Wansdyke, pochodzi od sowa "Wodens-du" - Rw Wodena - bo tak nazwali umocnienie Saksoni. Woden by jednym z ich bogw. Groba saksoskiej ofensywy nie spenia si od razu, a ich przyczki w Berkshire wpady prawdopodobnie w latach siedemdziesitych V wieku w rce Brytw. Pniej nadesza tu jednak druga fala kolonizacji z Kentu. W 473 roku teutoscy kolonici zaoyli siln osad w Kencie i kilka mniejszych we wschodniej czci Brytanii. Wyruszay stamtd bandy rabusiw, lecz Ambrozjusz pooy temu kres, posuwajc si na poudniowy wschd i odcinajc Kent od reszty kraju. Hengist i Oeric Oesc poprzestali na zorganizowaniu tam krlestwa, ktre stao si pierwszym trwaym organizmem pastwowym w anglosaskiej czci Brytanii. Po utracie Kentu na rzecz Hengista, Ambrozjusz musia stawi czoo Vitalinusowi, krewnemu Yortigerna, pod Guoloph w Hampshire, miejscowoci zwanej obecnie Wallop od Wiell-hop lub Waell-hop, czyli Dolina Strumienia. Bardzo prawdopodobne, e w miejscu owym rzeczywicie odbya si bitwa, gdy na terenach wapiennych strumienie atwo wysychaj. Bitwa ta, stoczona w 473 roku w obronie Ambresbyrig (Miasta Ambroego), obecnie Amesbury w Wiltshire, przed ktrym z czonkw rodziny Yortigerna, przyniosa Ambrozjuszowi kolejne zwycistwo. Ambrozjusz bez wtpienia prowadzi niezwykle ciekawe ycie, lecz z biegiem lat coraz czciej marzy o spokojnej staroci. Wydaje si, e podobnie jak wielu wspaniaych wojownikw postanowi spdzi reszt swych dni w klasztorze, suc Bogu. Geoffrey z Monmouth wywoa wiele zamieszania piszc, e Ambrozjusz przebywa w Amesbury na wschd od rwniny Salisbury. Aby ustali prawdziwe pooenie klasztoru, naley przyjrze si terenom, na ktrych Ambrozjusz spdzi dziecistwo. Llanilltyd Fawr penio rol centrum akademickiego mnichw, dlatego

magdalena86

naley przypuszcza, e budujc klasztor Ambrozjusz kierowa si wiedz otrzyman od nauczajcego tam w. Illtyda. Poza tym o wiele bardziej naturalne byoby zaoenie klasztoru w okolicy, gdzie spdzi mode lata, ni w Amesbury w Wiltshire. Walijska nazwa klasztoru, Cr Emrys, wymieniana jest w Triadach walijskich jako jeden z trzech "najwaniejszych chrw Wyspy Brytanii: Bangor Illtyd Far-chog w Caer Worgan, Cr Emrys w Caer Caradoc i Bangor Wyrdin na wyspie Afallach" (triada 80, pierwsza seria, i triada 84, trzecia seria). W kadym z trzech klasztorw przebywao pono 2400 mnichw; 100 z nich modlio si kadej godziny na zmian, by to, wic chr modlcy si do Boga bezustannie, dzie i noc. Sowo cr oznacza krg lub kongregacj. Ambrozjusz (Emrys Wledig) przej ten teren i zbudowa klasztor nazwany Cr Emrys. Geoffrey z Monmouth pomyli ow budowl z klasztorem z Amesbury na wschd od Salisbury Plain. Dzisiaj na smaganym wichrem wzgrzu stoj ruiny normandzkiego kocioa St. Peter-super-Montem. Jest to miejsce o wielkim znaczeniu historycznym Wiadomo, e Bangor Illtyd w Llanilltyd Fawr, znanym obecnie jako Llantwit Major, to miejsce, gdzie znajdowa si koci w. Illtyda. O Bangor Wyrddin napiszemy w rozdziale powiconym tajemniczej wyspie Avalon. Trzeci orodek kultu religijnego, wymieniony w Triadach, rwnie znajduje si w Walii i wszystko wskazuje na to, e sta na wzgrzu Mynydd y Gaer w Mid Glamorgan, gdzie mona dzi oglda ruiny murw pniejszego kocioa St. Peter-super-Montem. Geoffrey z Monmouth podaje, e biskup Eldad nakoni Ambrozjusza do odwiedzenia klasztoru Ambriusa i przylegajcego do cmentarza. Wanie tam Ambrozjusz mia podj decyzj o zbudowaniu narodowego pomnika upamitniajcego masakr brytyjskiej arystokracji w czasie tak zwanej "Zdrady Dugich Noy". Geoffrey z Monmouth nazwa t budowl Krgiem Olbrzyma i uwaa, e chodzio o Stonehenge w pobliu Amesbury w Wiltshire. Kronikarz utosamia Caer Caradawc z Salisbury, lecz wydaje si o wiele bardziej prawdopodobne, e miejscem tym jest Caer Caradoc na wzgrzu Mynydd-y-Gaer w parafii Coychurch w Mid Glamorgan. Neniusz wymieni Caer Caradawc (Caradoc) na licie miast brytyjskich, co wiadczy o jego duym znaczeniu. Geoffrey z Monmouth napisa te, e po mierci pochowano Ambrozjusza w Krgu Olbrzyma, gdzie spoczli pniej take jego brat Uthyr i

magdalena86

nastpca, Konstantyn. Niestety, monumentalny krg, zbudowany dla upamitnienia tych bohaterw, ju nie istnieje. Prawdopodobnie zosta zniszczony przez Normanw, ktrzy wykorzystali tworzce go kamienie do budowy kocioa St. Peter-super-Montem. Dziki informacji Geoffreya z Monmouth, mona ustali, e mier Emrysa Wlediga i pocztek panowania jego brata Uthyra Pendragona zbiegy si z pojawieniem na niebie komety: Ukazaa si gwiazda olbrzymia i jasna, wiecca jednym promieniem. Na kocu tego promienia byszczaa kula ognista, rozcignita w ksztat smoka. Z paszczy smoka wychodziy dwa promienie, z ktrych jeden siga za Gali, a drugi w stron Morza Irlandzkiego, gdzie rozszczepia si na siedem mniejszych promieni. Gwiazda ta ukazaa si na niebie trzy razy, a kady, kto j ujrza, peen by zdumienia i strachu. Uther, brat krla, cigajcy wwczas armi wroga, przerazi si tak samo jak wszyscy. Wezwa uczonych, aby mu powiedzieli, co wry gwiazda. Rozkaza sprowadzi Merlina (Myrddina Wyllta - Merlina Dzikiego, nie Myrddina Emrysa), gdy Merlin wyruszy na wypraw razem z armi, aby suy rad. Stojc w obliczu wodza, ktry rozkaza wyjani znaczenie gwiazdy, Merlin wybuchn paczem, wezwa ducha i rzek: "Spotkaa nas niepowetowana strata. Lud Brytanii zosta osierocony. Nasz wielki wadca odszed. Aurelius Ambrozjusz, sawny krl Brytanii, nie yje". 18 W Kronice anglosaskiej ukazanie si komety odnotowano w 497 roku, co pozwala dokadnie ustali rok mierci Ambrozjusza. Uthyr Pendragon, wadca Brytanii (497-512) Brat Ambrozjusza jest postaci do tajemnicz, poniewa istnieje o nim bardzo mao informacji, a fakt, e mia na imi Uthyr, wywoa sporo kontrowersji. Rzecz w tym, e Uthyr to imi, a sowo Uther oznaczao tytu w hierarchii wadzy. Uthyr to to samo, co Gwythyr, a oba imiona tumaczy si jako Victor. Uther w poczeniu ze sowem pendragon znaczyo "Wspaniay Znak Smoka". Ojciec Artura, wdz armii brytyjskiej, otrzyma tytu Uther Pendragon i wanie z tego prostego powodu Geoffrey z Monmouth napisa, e Artur by synem Uthera Pendragona. Dwunastowieczny autor nie zdawa sobie wida sprawy z tego, i sowa te oznaczay tytu wodza, a nie imi, i tym samym jeszcze bardziej utrudni

magdalena86

identyfikacj krla Artura. Sowo pendragon - "znak smoka" - jest bardzo stare i oznacza wanego wodza. Tytu wywodzi si z tradycji ustanowionej w staroytnej Brytanii. Walijskie sowo draig oznaczajce smoka, pochodzi od aciskiego sowa draco. Za panowania cesarza Augusta smoki na purpurowym tle pojawiy si na sztandarach niektrych legionw. Zwyczaj ten utrwali si, a walijskie sowo wiadczy o tym, e przyj si take wrd wodzw i krlw brytyjskich. To bardzo znamienne, e purpurowy smok sta si symbolem imperialnej potgi Rzymu. Amianus Marcelinus pisze, e Cezara mona byo rozpozna w bitwie po purpurowym sztandarze ze smokiem, wytartym i postrzpionym od staroci, powiewajcym na czubku dugiej piki. Symbol rzymskiego imperializmu zachowa si w Walii po odejciu Rzymian i nazywany jest obecnie Y Ddraig Goch - Czerwony Smok. Wydaje si, e cho Ambrozjusz wyznaczy Artura na swojego nastpc, starsi i bardziej dowiadczeni wodzowie nie od razu si z t decyzj pogodzili. Byli to Uthyr, brat Ambrozjusza, i Geraint, syn Erbina, ktry zgin pniej w bitwie pod Llongborth w 508 roku. Wszyscy synowie Ambrozjusza, jeli takich mia, zginli w bitwach lub zmarli, bo w przeciwnym razie to ich uczyniby swoimi nastpcami. Uthyr wykaza wiele odwagi i niezomnoci w walce z Saksonami, lecz jego panowanie trwao tylko pitnacie lat. W Kronice anglosaskiej czytamy, e Cerdic z Gewissei pokona i zabi brytyjskiego pendragona oraz pi tysicy jego onierzy w Dragon Hill w pobliu Uffington Camp w Berkshire. Nazwa tego wzgrza ma upamitnia sawn bitw i mier Uthyra Pendragona w 512 roku. Jego zwoki sprowadzono do Walii i -jak podaje Geoffrey z Monmouth - pochowano u boku brata Ambrozjusza Aurelianusa w Krgu Olbrzyma w Caer Caradawg w Mid-Glamorgan. Czas ju wprowadzi na scen samego Artura. W tym nieco przydugim wstpie opisalimy to historyczne wieku, w ktrym y. Przed nim byo wielu wspaniaych wodzw z krlewskich rodw, z ktrych kilku nosio tytu Wlediga. Znaczy to, e byli na tyle potni, by przewodzi kilku plemionom, a nie jednemu. W swoich czasach mowie ci uwaani byli za obrocw narodu, wic kiedy Artur zosta wybrany na pendragona, odziedziczy ich wadz, a wraz z ni obowizek ratowania ojczyzny.

magdalena86

Rozdzia 3 Historyczny krl Artur Jedn z najwaniejszych przeszkd utrudniajcych identyfikacj krla Artura byo to, e historia zostaa pomieszana z legend. Wywoao to wiele nieporozumie. Staroytni bardowie opiewali imi Artura w pieniach epickich, ktre powstay w czci Brytanii, zwanej teraz Cumberland. Sawili oni mstwo Artura i wydaje si, e pocztkowo imi krla byo bardziej znane na pnocy ni na poudniu. Dlatego niektrzy autorzy uwaali, e Artur pochodzi z pogranicza Anglii i Szkocji. Inni za gboko wierzyli, e jego krlestwo znajdowao si w poudniowozachodniej czci Anglii. Postaramy si wyjani rda tych nieporozumie i ustali, gdzie znajdowaa si prawdziwa ojczyzna Artura. Po pierwsze trzeba pamita, e imi Artura pochodzi od kilku sw, ktre z upywem czasu zatary si cakowicie. Pierwszym z nich jest zanglizowana wersja celtyckiego tytuu, nadana kilku wanym wodzom. Zlali si oni niejako w jedn niezwyk posta, ktrej ycie wydaje si tak niewiarygodne, e trzeba j uzna za wytwr czyjej bogatej wyobrani. Arth Fawr znaczy po walijsku "wielki niedwied". W staroytnoci imi to nosi polarny bg symbolizujcy wszystkie siy pochodzce z regionu siedmiu gwnych gwiazd tworzcych konstelacj Ursa Major, czyli Wielkiej Niedwiedzicy. Arcturus to gwiazda znajdujca si tu koo ogona Wielkiej Niedwiedzicy. Dlatego Arcturus wydaje si bardziej

magdalena86

prawdopodobnym aciskim rdo sowem imienia Artur ni Artorius, gdy pochodzi z czasw preromaskich. Po celtycku Artorix oznaczao "krla niedwiedzia". Zdaniem historykw Gildasa i Bedy sowo Arthwyr oznaczao tytu, a nie imi. Tytu taki nadawano temu, kogo uwaano za silnego i potnego jak niedwied. Nosi go Ambrozjusz, ktry odznaczy si odwag i mstwem w walce z Yortigernem i Saksonami. To bardzo istotne, poniewa Ambrozjusz jest jedn z postaci utosamianych z Arturem i niektre z jego bitew wanie Arturowi zostay mylnie przypisane. Bardzo moliwe, e Brytowie nazywali Ambrozjusza Arthwyrem, gdy w czasach narodowego kryzysu wybierali wodza i na znak szczeglnego szacunku nadawali mu miano "Przesawnego Niedwiedzia", nawizujc do bstwa celtyckiego. Arviragus, siedemdziesity trzeci krl w poczcie Geoffreya z Monmouth, yjcy w I wieku w czasie rzymskiej inwazji, take nazywany by Arthwyrem. Warto zapamita, e dziaa on w zachodniej czci wyspy w okolicach Cadbury Castle i Glastonbury, ktre kojarzono pniej z dziejami krla Artura. Zwyciski wdz pnocnych Brytw, ktry pod koniec V wieku odpar najazd Piktw, mia na imi Arthwys i rwnie nosi tytu Arthwyr. By on wnukiem Coela Hena, zaoyciela plemienia, zwanego "Ludmi Pnocy". Arthwyr a do mierci prowadzi nie koczc si wojn graniczn zpiktyjskim plemieniem Goidelw. Potem zastpi go syn, Pabo Post Prydain, ktry kontynuowa walk, dopki nie wypar najedcw z Walii. Historycy pomylili Arthwysa z Athrwysem lub Athruisem, synem Meuriga, krla Gwentu, ktry rwnie nosi tytu Arthwyra. W 506 roku ten wanie Arthwyr zosta wybrany przez wadcw pastw brytyjskich na wodza, tak jak inni ksita przed nim w czasach zagroenia. By to nie kto inny jak historyczny krl Artur, ktry sta si legend ju za ycia. Dalsze nieporozumienia spowodowa onierz-wity imieniem Arthmael ("Ksi Niedwied"), yjcy w tych samych czasach co Athwrys, syn Meuriga. Upamitni si tym, e w VI wieku odegra du rol w uwolnieniu Bretoczykw od tyranii Marcusa Conomorusa (zwanego Krl Marcem). Dao to pocztek legendzie Artura w Bretanii, ywej tam a do dzisiaj. W jzyku bretoskim arz znaczyo niedwied, Arth (Arz) mael za naleaoby przetumaczy jako "ksicia niedwiedzia". Kluczem do rozwizania tajemnicy tosamoci krla Artura jest fakt, e Athwrys ap

magdalena86

Meurig i Arthmael to jedna i ta sama osoba, co postaramy si udowodni. Albert Le Grand, ktry w 1636 roku napisa ksik Life ofSt. Arthmael (ycie w. Arthmaeld), podaje, e Arthmael urodzi si w 482 roku w rzymskiej stanicy Caput Bovium, ktra nazywana bya pniej Boverton. Miejsce to znajduje si na poudniowy wschd od Llanilltyd Fawr (obecnie Llantwit Major) w dawnym powiecie, Penychen, obecnym hrabstwie South Glamorgan. Autor nie podaje imion rodzicw Arthmaela, ale mona je ustali na podstawie genealogii krlw Morgannwg i Gwentu, zawartej w staroytnym rejestrze katedry Llandaff w Cardiff. W manuskrypcie tym, znanym powszechnie pod nazw Book of Llandaff, czytamy, e Athrwys by synem Meuriga i Onbrawsty, crki Gwrganta Mawra ("Wielkiego"), krla Erginu. W czasie poszukiwania dowodw, e Arthmael, Athruis, Athrwys to imiona jednego czowieka natknlimy si na bardzo znaczce zdanie na 31 stronie biografii Life ofSt. Cadoc (ycie w. Cadokd). Autorem tego dziea z XI wieku jest Lifris lub Lifricus, syn biskupa Herewalda, arcydiakona Glamorganu. Pisze on, e w. Cadoc otrzyma posiado ziemsk, zwan dzi Cadaxton-juxta-Neath, od pewnego krla imieniem Arthmael. Dopiero wtedy nasza identyfikacja zyskaa wiarygodno, poniewa wedle genealogii zawartej w Ksidze Llandaff wczesnym krlem Morgannwg i Gwent by Athruis ap Meurig. (Porwnaj genealogi spisan przez S. Baring-Goulda i J. Fishera, Lives ofthe British Saints, tom 2, str. 375.) Ustalenie powiza krla z Bretani stao si moliwe, kiedy znalelimy bardzo ciekawy fragment w ksice z 1803 roku, zatytuowanej Early History of the Cymry or Ancient Britons from 700 B.C. to A.D. 500 (Historia Celtw lub staroytnych Brytw od 700 roku p.n. e. do 500 n. e.), ktrej autorem jest wielebny Peter Roberts. Pisa on o Arturze jako o ksiciu Armoryki. Ksiciem tym mg by tylko Arthmael, bohater narodowy Bretanii. Bretoczycy nazywali wielkiego onierza-witego Armelem. Wznis on w Bretanii kocioy w Plouarzel, St. Armel-desBoschaux i Ploermel. Imi Arthmael, jak wszystkie celtyckie imiona w owych czasach, miao wiele odmian: Armel, Ermel, Ermin, Armail, Arzel, Armahel, Hermel i Thiamail. Po acinie zapisywano je jako Armagillus. W ksice The Ag of Arthur doktor John Morris napisa bardzo znamienne zdanie: "Najwaniejszym z wodzw-imigrantw w VI wieku

magdalena86

by Arthmael, ale niewiele o nim wiadomo". Zdaje si, e doktor Morris nie zna pism Alberta Le Granda. Brak zainteresowania pozostaych badaczy ycia Artura ksik Life of St. Arthmael (ycie w. Arthameala, str. 383-387) doprowadzio do tego, e tosamo historycznego Artura dugo pozostawaa tajemnic.1 Wydaje si bardzo mao prawdopodobne, aby w tej samej epoce yo dwch synnych wodzw o tym samym imieniu. Arthmael, ktry rzdzi w Glamorganie i Gwencie w czasach w. Cadoca, musia by tym samym czowiekiem, ktry wyswobodzi Bretani spod jarzma Marcusa Conomorusa w 555 roku. Zajmiemy si tym wanym zdarzeniem w jednym z dalszych rozdziaw. Istotne fragmenty znalelimy rwnie w biografii Life of St. Efflam, ktrej tekst zawarty jest w ksidze Artura de la Borderie Annales de Bretagne (str. 279-311), napisanej w 1892 roku. Wikszo badaczy dziejw Artura take i t pozycj pomina, a jest ona interesujca, gdy Artur nazwany zosta tam Arturus For-tissimus ("Artur Mocarz"). To bardzo znamienne, e w kronice Historia Brittonum (ustp 73, str. 83) Neniusz uywa imienia Arturus Miles ("Artur Wojownik"). W ksikach, Breviary of Leon (1516) i Rennes Prose (1492) znalelimy odniesienia do legendy w. Arthmaela, ktry nazywany jest Milesem Fortissimusem ("Mocarny Wojownik"). Autorzy okrelaj go mianem "pogromcy wrogw naszego zbawienia". aciska wersja imienia Arthmael - Armagillus wywodzi si prawdopodobnie od sowa armigere, ktre oznacza zbrojnego rycerza bd szlachcica. Artura nazywa si te "Motem na Saksonw". Co ciekawe, przydomek ten nadawano take innym krlom-wojownikom: na przykad Edwardowi I, znanemu jako "Mot na Szkotw". 2 Fakt, e Arthmael by nie tylko przywdc religijnym, ale take wojskowym, doskonale pasuje do opisu jednego z wielu zwycistw Artura: "Nosi on na plecach portret Marii zawsze dziewicy. Zada poganom wielk klsk, zgadzi ich wielu dziki mocy Pana naszego Jezusa Chrystusa i Najwitszej Marii Panny, jego matki". 3 Porwnujc informacje znalezione w kronice ycie w. Arthmaela z relacjami o yciu w. Pawa Aureliana i w. Samsona, z ktrych pierwszy by kuzynem Arthmaela, a drugim jego siostrzecem, doszlimy do nastpujcych wnioskw: 4 Arthmael by kuzynem w. Pawa Aureliana; uczyli si razem w sawnej szkole klasztornej w. Illtyda w Llanilltyd Fawr (Llantwit Major). Kuzyni

magdalena86

przeprawili si przez zatok Severn do Kornwalii; Pawe powdrowa dalej na poudnie, aby zaj si administracj kocieln w malekim ksistewku Marcusa Conomorusa, Arthmael za, wypdzony syn ksicia Glamorganu Meirchiona Yesanusa ("Marcianusa Szalonego"), kontynuowa edukacj jako wiecki duchowny w opactwie Carentmaela, ktry te by prawdopodobnie jego kuzynem. Dziao si to w Bod-min w prowincji Gelliwig (Callington), znajdujcym si pod jurysdykcj hrabiego Gwythiana, syna hrabiego Leon, Gwythyra. Arthmael utrzymywa bardzo dobre stosunki z rodzin Gwythiana, poniewa polubi jego siostr Gwenhwyfar (Ginewr). W Kornwalii przebywa rwnie w tym czasie siostrzeniec Arthmaela, w. Samson, ktry z pewnoci zainspirowa go duchowo. Po zbudowaniu wasnego kocioa (obecnie nazywanego St. Erme) w probostwie Powder Arthmael postanowi wybra si do Armoryki. Uda si do Carentmaela, aby poinformowa go o swojej decyzji. Przeor zgodzi si mu towarzyszy i razem wrcili do Gwentu, gdzie zebrali liczn grup mieszkacw Caerleon-upon-Usk z zamiarem zorganizowania misji w Leon w Armoryce. Z grup misjonarzy Arthmael wyldowa u ujcia rzeki Aber Benoit bd Benniguel ("Bogosawiona Rzeka") w Finnistere w prowincji Leon. Hrabia Gwythyr nazwa to terytorium Leon lub Lyonesse na podobiestwo Caerleonu w Gwencie, skd przyby razem z grup osadnikw. 5 Z Aber Benoit Arthmael powdrowa ze swoj grup w gb ldu i zaoy osad Plouarzel. W Armoryce przebywali w owym czasie kuzyn Arthmaela Riwal Mawr ("Wielki"), syn Emyra Llydawa ("Armorykaski"), krl Domnonii (509-524) oraz te Artura Gwythyr, hrabia Leon (510-530), ktrego crk polubi Arthmael. 6 W takich okolicznociach Arthmael przyby do Bretanii. Jednak upamitni si tam nie tylko jako pobony budowniczy klasztorw, ale take jako wybitny dowdca wojskowy, ktry odnis niejedno zwycistwo. Opiszemy je w nastpnych rozdziaach.

magdalena86

Artur, krl Sylurw W XVIII wieku kilku autorw napisao, e Artur by dziedzicznym krlem pastwa Sylurw w poudniowej Walii, lecz, jak si wydaje, ogromna wikszo wspczesnych historykw cakowicie zignorowaa t hipotez. Wynika to gwnie z akademickiej pomyki, ktra kazaa umieci Athrwysa ap Meuriga w niewaciwym wieku. Wanie dlatego prawdziwa tosamo krla Artura pozostaa tajemnic. Sylurowie byli odgazieniem plemienia Wenetw z Armoryki, ktrzy osiedlili si w poudniowej Walii, Kornwalii i na wyspach Scilly. Nie jest to bynajmniej dzieem przypadku, e najwaniejsza strefa wpyww ksit Glamorganu i Gwentu obejmowaa Kornwali, wyspy Scilly i Bretani. Warto zauway, i Caerleon, Cernyw i Gelliwig w Gwencie miay swoje odpowiedniki w Kornwalii i Bretanii. Jeli nazwa Leon lub Lyonesse w Bretanii pochodzi od Caerle-on-upon-Usk w Gwencie, to podobnie musiao si sta w Kornwalii i na wyspach Scilly. Staje si, wic oczywiste, e najwikszym osigniciem krla Artura byo odtworzenie imperium Sylurw, zagroonego wewntrznie najpierw przez irlandzkich konfederatw (Gewissei), a potem przez rewolucj dynastyczn, wywoan przez podstpnego siostrzeca Artura, ktra doprowadzia do pamitnej bitwy pod Camlan. David Williams, autor opublikowanej w 1796 roku ksiki History of Monmouthshire (Historia hrabstwa MonmoutK), ktre to hrabstwo nazywa si obecnie Gwent, wiedzia, kim by krl Artur, i wiedzia, e Arthwyr to tytu. Oto, co napisa: Athrwys lub Athruis, syn Meuriga ap Tewdriga, krla Gwentu, przyj tytu Arthwyra, czyli "Przesawnego Niedwiedzia". W 506 roku Arthwyr zosta wybrany przez wadcw pastw brytyjskich na krla za wybitne umiejtnoci i mstwo. Wczeniej by tylko wodzem plemienia Sylurw.

magdalena86

7 Siedem lat pniej William Owen Pughe w Cambrian Biography (Biografia Cambrii), opublikowanej w 1803 roku, napisa prawie to samo, podajc nieco inn dat wybrania Artura na krla: Okoo roku 517 wadcy pastw brytyjskich obrali krlem Artura, syna Meuriga ap Tewdriga. Wczeniej, od 510 roku, by wodzem plemienia Sylurw. 8 Strefa dziaalnoci Artura obejmowaa Wali, Somerset, Devon, Kornwali i walijsk cz Marches. Obszar ten mieci si prawie dokadnie w granicach rzymskiej prowincji Britannia Secunda. W stolicy tego kraju, Isca Silurum, zwanej inaczej Caerleon-upon-Usk, wedle tradycji stworzonej przez Geoffreya z Mon-mouth, znajdowa si dwr Artura. Kluczem do rozszyfrowania tosamoci krla Artura jest fakt, e ksita Glamorganu i Gwentu panowali w poudniowej Walii, Kornwalii i Bretanii, strefa wpyww Artura rozcigaa si bowiem na te wanie kraje. aciskie imi Artura W kronikach aciskich imi Artura przyjmuje posta Arturus bd Arthurus i powszechnie uwaa si, e pochodzi od aciskiego imienia Artorius. Byo ono do pospolite w czasach rzymskiej okupacji Brytanii, a take pniej. Jednz bardziej znanych osb o tym imieniu by Lucius Artorius Castus, ktry w poowie VI wieku poprowadzi VI legion na wypraw do Armoryki. Imi Artorius znajdujemy te u Tacyta, co wiadczy, e byo popularne w Rzymie. W drugiej poowie VI wieku w celtyckiej czci Wysp Brytyjskich yo co najmniej piciu wybitnych ludzi o imieniu Artorius. Jednak teoria, e Artur pochodzi od aciskiego Artoriusa, nie wydaje si nam zbyt przekonujca i uwaamy, e rdosw tego imienia jest o wiele atwiejszy do ustalenia. Jak ju powiedzielimy, arth to celtyckie sowo oznaczajce niedwiedzia, Artur za pochodzi prawdopodobnie od Arthwyra, ktre byo tytuem szlacheckim lub terminem stosowanym wobec ludzi sawnych i obdarzonych wielk odwag. Artur to po prostu jedna z wielu odmian Arthwyra, a aciska wersja tego imienia brzmiaa prawdopodobnie Athruis, tak jak czytamy w staroytnej Ksidze Llandaff. W tym wypadku pochodzi ono raczej od Arturusa. Takie imi podaje Neniusz w Historia Brittonum i mona je znale w najstarszych

magdalena86

rkopisach z X i XI stulecia. Bretoski Artur Najwczeniejsze wzmianki o krlu Arturze pochodz z Bretanii; w jednym z rozdziaw wykaemy, e wanie w Bretanii krl spdzi swe ostatnie lata i dlatego legendy o nim s tam szczeglnie ywe. Wedle naszych bada pierwszym rdem, w ktrym mwi si o Arturze jako o krlu, jest bretoska legenda w. Goeznoviusa (ok. 1019). W XII wieku legenda Artura - wraz z wiar w jego "powrt" - bya ju silnie ugruntowana w Bretanii; mona zatem stwierdzi, e Normanowie czerpali wiedz o Arturze od Bretoczykw, a nie od Walijczykw. Z poszczeglnych wtkw legendy stworzyli cykl opowieci romantycznych, znanych pod wsplnym tytuem Matiere de Bretagne. Walia, Kornwalia i Bretania pragn by kojarzone z legendami o Arturze i jego rycerzach. W naszej ksice staralimy si wykaza, na ile pretensje te s uzasadnione. Dziki znajomoci "ycia" Artura i jego krewnych, w. Samsona i w. Pawa Aureiana, mona przeledzi dzieje krla od pocztkowego okresu w Glamorganie i Gwencie, poprzez okres walijski a do bretoskiego. W Walii nazywa si go Arthwyrem, krlem Sylurw; w Kornwalii prawdopodobnie pomylono Artura z jego szwagrem, hrabi Gwythianem z Gelliwigu (obecnie Callington); w Bretanii pamita si go jako wielkiego rycerza-witego Arthmaela bd Armela. Koronacja Artura Wedug Ksigi w. Dyfriga, stanowicej cz Ksigi Llandaff, Arthur zosta koronowany na krla w wieku pitnastu lat. Dzisiaj wydaje si prawie niewiarygodne, by tak mody chopiec sprawowa wadz w pastwie. Historia zna jednak wiele podobnych przypadkw. Ryszard II woy koron na gow w wieku dziesiciu lat, a krlowa Wiktoria zostaa krlow Anglii, gdy miaa osiemnacie lat. Wiemy, e Arthmael urodzi si w 482 roku, co oznacza, i zosta koronowany w roku 497; wtedy take zmar Ambrozjusz. Geoffrey z Monmouth podaje, e ceremonia odbya si w Silchester; tymczasem w kronice Brut Tysilio (str. 138) czytamy, e Arthur by koronowany przez w. Dyfriga (Dubriciusa) w Caer Yudei - "lenym obozie". Pomyka

magdalena86

Geoffreya z Monmouth sprawia, e staroytna siedziba, ktra pniej nazywaa si Woodchester, zostaa zapomniana. Chroni j skomplikowany system umocnie ziemnych i wanie tam miecia si kwatera gwna Ambrozjusza, strzegcego swoich ziem przed najazdami Saksonw. Szczytowym punktem zmaga Ambrozjusza z Saksonami staa si zwyciska bitwa stoczona w 493 roku pod Bown Hill w pobliu doliny Severn, tu koo Woodchester. Opanowawszy terytorium na wschd od rzeki Severn, Ambrozjusz obra sobie za baz Caer Yudei, gdzie wczeniej rezydowa rzymski gubernator. Nazwy w tej okolicy wskazuj, e znajdowaa si tam ufortyfikowana siedziba Ambrozjusza, ktrego Walijczycy zwali Emrys Wledig. Jego dwr, Ambrosii Aula, znajdowa si w Amberlys w Rodborough niedaleko Woodchester. Wydaje si jak najbardziej naturalne, e Arthur, ktrego sam Emrys wyznaczy na przywdc walczcych o niepodlego Brytw, wanie tam przyj koron. Kilka kilometrw od tego miejsca, w Gloucester, w 1216 roku odbya si koronacja Henryka II.

Rodzina krla Artura Po odejciu legionw rzymska republika Sylurw zmienia si w monarchi, a wadc zosta Teithfallt. By on mdrym i mnym krlem, stawiajcym dzielny opr Saksonom. Przekaza wadz synowi Tewdrigowi i zakoczy ycie jako mnich w klasztorze. Tewdrig okaza si wybitnym krlem, ktry wypar z kraju Saksonw i Goidelw (Irlandczykw), wznis wiele kociow i szczodrze je obdarowa. Wsplnie z rzymsko-brytyjskim cesarzem Augustynem Bogosawionym odnowi kolegium Cr Worgan, nazwane tak na cze Eurgainy, siostry Eudafa Hena. Pniej nazw zmieniono na Llanilltyd Fawr (obecnie Llantwit Major) na cze jej rektora w. Illtyda. Po upadku Konstantyna Bogosawionego w 443 roku Tewdrig utrzymywa przymierze z Yortigerem dziki maestwu Ynyra I (ksicia Gwentu) z Madryn, wnuczk Yortigerna. Tewdrig zrzek si wadzy w Garth Madryn (Talgarth in Powys) na rzecz irlandzkiego wodza Anlacha Mac Cormaca, ktry polubi jego crk Marchell. Koligacje te s istotne, gdy dopiero one daj obraz powiza rodzinnych, tworzcych histori wczesnego redniowiecza.

magdalena86

Na staro Tewdrig poszed w lady ojca i przekaza wadz synowi Meurigowi. Sam za uda si do klasztoru w dolinie Wye, ktra nazywa si teraz Tintern. Nazwa ta pochodzi od Din Teyrn, co po prostu oznacza siedzib krla. W dolinie Wye Yalley ju w czasach prehistorycznych zakadano osady, a podczas wykopalisk w fundamentach klasztoru Tintern Abbey archeolodzy odkryli zarys rzymskich budowli. By moe tam wanie mieszka Tewdrig, cho istnieje legenda, wedle, ktrej byy krl wid ycie pustelnika "wrd ska Tintern". Krlowi nie byo jednak dane radowa si dugo kojc cisz tego miejsca. Spokj skoczy si raptownie, gdy Saksoni przekroczyli dolin Wye i weszli do Gwentu. Stary krl, zwycizca w wielu bitwach, chwyci za bro, dosiad konia i poprowadzi wojska na wroga. Jest bardzo prawdopodobne, e bitwa zostaa stoczona pod Angidy Yalley, gdzie znajduje si most, zwany Pont y Saeson -"Most Saksonw". Najedcy zostali powstrzymani, lecz jeden z nich cisn wczni, ktra ugodzia starego krla. Na pole bitwy przyby ju wwczas Meurig, ktry rozkaza odwie miertelnie rannego Tewdriga wozem cignitym przez dwa jelenie. Prawdopodobnie chcia pochowa go na wyspie Fiat Holm w zatoce Severn, lecz krl umar, zanim dotarto do brzegu. W miejscu tym trysno bystre rdo krystalicznej wody. rdo to znajduje si w wiosce Mathern i od czasw redniowiecza wykorzystywane jest jako studnia. Niegdy zbudowana bya z kamienia, ale w ostatnich latach niestety obudowano j betonem. Metalowa tabliczka na cianie informuje, e znajduje si tam studnia Tewdriga. "Wedug legendy w tym miejscu obmyto rany krla Tewdriga, ktre odnis on w bitwie przeciw pogaskim Saksonom pod Tintern okoo 470 roku. Krl zmar niedaleko std i zgodnie z jego wol na grobie wzniesiono koci". 9 Wiemy, e jest to naprawd staroytna studnia, poniewa Neniusz, piszcy okoo 822 roku, wymienia j jako jeden z cudw Brytanii. "Znajduje si w Gwencie jeszcze jeden cud, studnia w pobliu doliny Well Meurig". Well Meurig to pobliska wioska, ktra wczeniej nazywaa si Pwllmeurig. Nazwa ta znaczy "Sadzawka Meuriga". Jest to nawizanie do syna Tewdriga, ktry by ojcem Artura. Nieopodal studni Tewdriga znajduje si stary koci w Mathern, kolejny element tej fascynujcej ukadanki. Tewdrig poprosi, aby na jego grobie zbudowano koci, i Meurig, syn krla, speni ostatni wol ojca, wznoszc w tym miejscu kaplic.

magdalena86

Powici j potem w. Oudoceusowi (ktrego koci znajduje si w Llandogo w dolinie Wye). Nowy koci nazwano Merthyr Teyrn ("koci krla-mczennika"). Mathern to angielska wersja tej nazwy. Ziemia wok kocioa zostaa przekazana w. Oudoceusowi, ktry zbudowa w owym miejscu klasztor Llandaff. W pniejszych czasach stan tam paac biskupa. Wewntrz kocioa Mathern, na pnocnej cianie prezbiterium, umieszczono du kamienn tablic, opisujc ostatnie dni krla Tewdriga: Tu spoczywa ciao Teoderyka, krla Morganucka, inaczej Glamorganu, znanego jako w. Tewdrick i zaliczonego w poczet witych, poniewa zgin w bitwie przeciw Saksonom, bdcym wwczas poganami, w obronie wiary chrzecijaskiej. Bitw stoczono pod Tintern, a krl odnis w niej wielkie zwycistwo. Zmar tutaj, w drodze do domu, trzy dni po bitwie, rozkazawszy wczeniej Maurycemu, swemu synowi i nastpcy, aby w miejscu, gdzie go pochowa, wznis koci. Syn speni wol krla w 600 roku. Tablic umieci na cianie kocioa biskup Godwin na pocztku XVII wieku. Zaintrygowaa go historia Tewdriga, opowiedziana w staroytnej Ksidze Llandaff, postanowi, wic otworzy grb, aby sprawdzi, czy jest autentyczna. Zapewne uradowa si szczerze, znajdujc kamienn trumn z V wieku, zawierajc szkielet ze strzaskan czaszk. Godwin pomyli si w datowaniu o ponad sto lat, lecz tre inskrypcji sporzdzi na podstawie przekazu w Ksidze Lllandaff. Autor kroniki odnotowuje rwnie dary w postaci ziemi i praw, zoone kocioowi przez Meuriga i Brochmaela syna i wnuka Tewdriga - na cze zmarego krla. Nad rzek Wye w pobliu Tintern znajduje si staw nazwany imieniem Brochmaela, co potwierdza zwizek rodziny krlewskiej z t okolic. W kociele Mathern spoczywa kilku biskupw, a jednym z nich jest Miles Sally, ktry przed mierci poleci, aby jego serce pochowa koo wielkiego otarza, blisko "grobu Teoderyka". Biskup Godwin otworzy grobowiec w XVII wieku i obok kamiennej trumny Tewdriga znalaz urn, ktra z pewnoci zawieraa serce biskupa Sally'ego. Meurig odziedziczy po ojcu Tewdrigu Fendigaidzie krlestwo Morgannwgu i Gwentu. Sprawowa wadz w Gwencie, na wikszej czci terytorium Glamorganu i w Herefordshire, pooonym na poudniowy

magdalena86

zachd od rzeki Wye. Oeni si z Onbrawst, crk Gwrganta Mawra, krla Ergingu. Mieli czterech synw - Athruisa, Idnertha, Frioca i Comerega - oraz trzy crki: Ann, ktra wysza za Amwna Ddu, Gwenonw, ktra wysza za Gwyndafa Hena, i Afrell, ktra polubia Umbrafaela. Tak, wic wszystkie trzy crki Meuriga polubiy synw Emyra Llydawa (Budyka, wadcy Armoryki), co umocnio przymierze tych rodzin. Pocztkowo nie zdawalimy sobie sprawy z wagi tego zagadnienia, lecz pniej okazao si, e koligacje rodzinne odegray kluczow rol w ustaleniu faktycznego miejsca bitwy pod Camlanem i pooenia tajemniczej wyspy Avalon. 10 Ciekawe, e crka Meuriga, Gwenonwa, czona jest czsto z Pwll Meurig, poniewa w dokumencie z 1311 roku wymienia si nazw Tref Elenni, skrcon pniej do Trelenny. Historycy uwaaj, i wioska ta zostaa pierwotnie nazwana na cze Gwenonwy, crki Meuriga i siostry Artura. Midzy Mounton i Pwll Meurig staa powicona jej kaplica, ktra w czasie likwidacji klasztorw w 1534 roku naleaa do opactwa Chepstow. W Ksidze Llandaff znalazy si dwa dokumenty potwierdzajce przekazanie posiadoci Guennoe lub Guinnonui, (Gwenonwy), juxta paludem MouricF kocioowi Llandaff za czasw biskupa Berthwyna. Ojcem Gwenonwy by Meurig, wic inskrypcja stanowi kolejn wskazwk, e Gwenonwa miaa jaki zwizek z tym miejscem. Warto zada sobie pytanie, dlaczego krl Artur z legendy mia by synem Uthyra Pendragona, skoro z dokumentw historycznych wynika, e jego ojcem by Meurig. Wyjanienie jest do proste: Meurig nosi tytu Uthyra Pendragona, ktry oznacza "wspaniay znak smoka" i przysugiwa dowdcy wojsk brytyjskich. Geoffrey z Monmouth jako pierwszy napisa, e Artur by synem Uthera Pendragona, najwyraniej mylc tytu z imieniem Uthyra, brata Emrysa (Ambrozjusza). Moliwe, e Geoffrey bdnie odczyta zapis Neniusza, ktry uy w odniesieniu do Artura sw mab uter, id estfilius horribilis. Przydomek ten nadali Arturowi Brytowie z powodu jego umiowania wojny. Uter oznacza wspaniay, a mab uter "wspaniay syn"; to take mogo naprowadzi Geoffreya na faszywy trop, e Artur by synem Uthyra Pendragona. W bd mg rwnie wprowadzi historykw fakt, e Artur (Arthmael) oeni si z crk hrabiego Gwythyra. Uthyr i Gwythyr to jedno i to samo imi, ktre po acinie brzmi Victor. Innymi sowy Uthyr by teciem

magdalena86

Arthura, a nie jego ojcem, jak napisa Geoffrey z Monmouth. Wszystko to wydaje si nieco skomplikowane, niemniej jednak tylko w taki sposb mona wytumaczy zdumiewajc pomyk historyka. Jak ju wspomnielimy, dziadkiem Artura ze strony ojca by Tewdrig; niesychanie wane jest ustalenie tosamoci dziadka ze strony matki. Matk krla Artura bya Onbrawsta, crka Gwrganta Mawra, krla Ergingu. Gwrgant zosta wypdzony z krlestwa przez samozwaca Yortigerna, lecz pniej przywrci go do wadzy Ambrozjusz. Dokadne zbadanie tej skomplikowanej pajczyny rodzinnych powiza pozwala odtworzy acuch wydarze prowadzcych do upadku krla Artura. Jednym z synw Gwrganta Mawra by Caradoc Freichfras, ktry sprawowa wadz, gdy Artur wyjecha na wojn. Wnuk Caradoga, Medraut, prbowa zagarn tron w czasie kolejnej nieobecnoci Artura. Wanie w ten sposb doszo do bitwy pod Camlanem. Llacheu, syn krla Artura W Triadach walijskich Llacheu, syn Artura, wymieniony jest wraz z Gwalchmaiem, synem Gwyara, i Peredurem, synem Efroga, jako jeden z "trzech nieustraszonych mw w Brytanii" oraz, obok Gwalchmaia i Rhiwallawna Wallta Banhadlena, jako jeden z "trzech uczonych mw Brytanii". W Triadach czytamy rwnie, e Llacheu ("Byszczcy" lub "Lnicy") nosi zot obrcz na znak, e jest synem Amherawdyra (cesarza). By to czowiek wybitny, synny zarwno z odwagi, jak i rozlegej wiedzy. Poszukujc informacji o synu krla Artura, Llacheu, szybko doszlimy do wniosku, e wpierw naley ustali zwizki Artura z nadgranicznym walijskim hrabstwem Herefordshire. Jedna z najstarszych legend w jzyku walijskim, zawarta w Mabinogionie opowiada o "Culhwch i Olwen"; Culhwch mia by kuzynem krla Artura. W jednym z epizodw opowieci czytamy o tym, jak Llwydawg Govynnyad uda si do Ystrad Yw, gdzie spotka kilku mczyzn zLlydaw. Z jego rki zginli wtedy Hirpeissawc ("Duga Tunika"), krl Llydaw, Llygatrudd ("Czerwonooki Emrys") i Gwrfoddw Hen ("Stary"); wszyscy byli wujami Artura (brami jego matki). Incydent ten wie Artura z przygranicznym hrabstwem Hereford. Ystrad Yw - to skrawek ziemi na poudniu hrabstwa Brecon, oddzielony

magdalena86

od krlestwa Ergingu (midzy rzekami Monnow i Wye w Herefordshire) parafi Ewyas. Gwrfoddw Hen to bez wtpienia Gwyndaff Hen, wymieniony w Liber Landavensis ("Staroytny rejestr kocioa katedralnego w Llandaff') jako wadca Ergingu nieopodal Ystrad Yw. By synem Emyra Llydawa (Armorykaskiego), a oeni si z Gwenonw, crk Meuriga ap Tewdriga Fendigaida ("Bogosawionego"), krla Morgannwgu i Gwentu. Imi Emys w nazwisku Llygatrudd Emys mogo by, jak zauway John Rhys w swojej ksice Studies of Arthurian Legend z 1891 roku (Legenda Artura), bdem w zapisie imienia Emyr. Jeli to prawda, czowiekiem, o ktrym mowa, by Emyr Llydaw, administrator brytyjskiej kolonii w Armoryce. Jego synowie polubili crki Meuriga ap Tewdriga, krla Morgannwgu i Gwentu. Kronika Liber Landavensis zostaa w 1839 roku przetumaczona z aciny przez wielebnego Williama Jenkinsa Reesa, ktry napisa, e hrabstwo Cernyw byo czci Ergingu, zarzdzan przez Custennina Fendigaida (Konstantyna "Bogosawionego"), syna Macsena Wlediga (cesarza Maksymusa) i tecia Pepiau Clayorauca ("Dravellora"), take krla Ergingu. Pepiau by ojcem Efrddyli, matki w. Dyfriga (Dubriciusa). W Gwencie istnieje parafia Cernyw, w ktrej znajdowa si dwr krla Gelliwiga (patrz strona 65). W Ksidze Llandaff czytamy, e krl Pepiau podarowa wnukowi, w. Dyfrigowi, Lann Custenhin Garth Benni (Koci i klasztor w. Konstantyna Bogosawionego). Lann Custenhin Garth Benni to Welsh Bicknor w hrabstwie Hereford; w rejestrze w. Florenta z 1144 roku ten zesp architektoniczny nazywa si Ecclesia Santi Custenhin de Biconovria. W kronice ycie w. Dubriciusa, zamieszczonej w Ksidze Llandaff, czytamy, e w. Dubricius, arcybiskup Llandaff, koronowa sawnego krla Artura w pitnastym roku jego ycia. W Ksidze Lianolf odnotowano rwnie dar krla Gwentu Athrwysa (Artura) dla brata Comerega, opata Mochros (Moccas w Herefordshire), w postaci posiadoci ziemskiej. Znalaza si na tym terenie take miejscowo Campus Ma lochu, ktra jest niczym innym jak Mais Mai Lochou lub Llecheu ("Rwnina bd pole ksicia Llacheu"), zwana te Ynys Efrddyl od imienia matki w. Dyfriga. W Mochros znajdowa si paac krlw z V i VI wieku i by moe wanie tam rezydowa ksi Llacheu, syn krla Artura, poniewa Mochros leao w Mais Mai Lochou. W kronice ycie w. Dubriciusa czytamy, e po opuszczeniu klasztoru Henlann (Hentland) wity spdzi pewien czas w Ynys Efrddyl. Krl

magdalena86

Ergingu Pepiau Clavorauc uczyni modego w. Dyfriga spadkobierc caej wyspy, nazwanej na cze matki Ynys Efrddyl. Nie jest to wyspa, jak sugeruje nazwa, lecz poronity lasem pas ziemi, ograniczony rzekami Wye i Worm oraz pasmem wzgrz, oddzielajcych rwnin od Dore. Znajdowaa si tam miejscowo Matle (Madley), zawdziczajca sw nazw "dobrego miejsca" faktowi, e urodzi si w niej "wity czowiek"; nazwa Mochros, ktra oznacza "wiskie bagno", miaa upamitnia napotkanie przez w. Dyfriga biaej lochy z modymi, gdy szuka miejsca na klasztor. Uzna to za dobry znak i wanie tam wyznaczy miejsce budowy. Tu obok znajduje si Madley, rwnie powicone w. Dyfrigowi. Wydaje si, e nazwa Campus Malochu zachowaa si w nazwie Mawfield Farm w parafii Allensmore, ktrej koci znajduje si pi kilometrw na poudniowy wschd od Madley Church. Arclestone, obecnie Arkstone Court w pobliu Allensmore, naleao przez cae redniowiecze do biskupw Llandaff jako jedno z nada wymienionych w Liber Landavensis. Wikszo owych darowizn znajduje si na obszarze ograniczonym rzekami Wye i Monnow, ktry siga na zachd do Golden Yalley, obejmujc Hentland, Whitchurch, Ballingham i St. Devereux. Na tych terenach naucza i wznosi kocioy w. Dyfrig i wanie one stanowiy rdze rzymsko-brytyjskiego krlestwa Ergingu. w. Dyfrig przenis si do poudniowej Walii, gdzie -jak czytamy w kronice Achau y Saint- okoo 470 roku zosta wywicony na biskupa Llandaff przez w. Garmona. Jak podaje arcybiskup Ussher, Emrys Wledig (cesarz Ambrozjusz) wynis go do godnoci arcybiskupa Caerleonu. Dyfrig zachowa biskupstwo Llandaff, gdzie spdza wikszo czasu. Przykadem jego zwizkw z Caerleonem jest fakt posiadania przeze Kocioa witych Mczennikw Juliusza i Aarona. Jako arcybiskup Caerleonu ukoronowa Artura na krla-cesarza Caer Yudei (Woodchester), dawnego dworu i kwatery gwnej rzymsko-brytyjskiego cesarza Emrysa Wlediga. Zwizki w. Dyfriga z Gloucestershire znajduj potwierdzenie w nazwie miejscowoci Doverow Hill w hrabstwie Stroud, ktra pochodzi od drugiego imienia witego, Deveroux. W pniejszych latach w. Dyfrig przekaza biskupstwo Llandaff swemu nastpcy w. Teilo, za arcybiskupstwo Caerleon w. Dawidowi, ktry przenis siedzib arcybiskupa z Caerleonu do Menevii. W kronice Black Book of Carmarthen (Czarna ksiga Carmarthen)

magdalena86

Gwyddno Garanhir opisuje bitw midzy Caiem Wynem i Llacheu i podaje, e by obecny przy mierci ksicia Llacheu. Wedug Bleddyna Fardda ksi zosta zabity pod Llech Ysgar. Z historii Culhwcha i Olwena dowiadujemy si, jak doszo do wani midzy Arturem i jego namiestnikiem, Caiem. Kulminacyjny punkt owej wani, opisany w epizodzie zatytuowanym Perlesvaus, to podstpne zabjstwo, ktrego Cai dopuci si na Llacheu, synu Artura. W kronice Historia Brittonum Neniusz wspomina o jednym z "cudw" Brytanii, ktrym by grobowiec koo rda, zwanego Llygad Amir (Oko Cesarza). Neniusz sugeruje, e zosta tam pogrzebany syn Artura Amherawdyra (cesarza). Historycy ustalili, e Llygad Amir to Gamber Head, rdo rzeki Gamber w pobliu Wormelow Tump w Herefordshire. Mona sdzi, e krl Artur czu si odpowiedzialny za tragiczn mier Llacheu i zbudowa dla niego wspaniay grobowiec. Istnieje te druga moliwo: nazwa Llygad Amir pochodzi od Llygatrudd Emys ("Czerwonooki Emys"), a wwczas pochowanym tam czowiekiem byby nie, kto inny jak wuj Artura, Emyr Llydaw. Prawdy nie da si ju ustali, gdy grobowiec zosta dawno zniszczony. Arturowi w modym wieku powierzono dowdztwo armii, co wynikao, jak naley sdzi, z przekonania rodakw o jego talencie i odwadze. Dziao si to w niespokojnych czasach, zatem mody wdz musia uczestniczy w wielu krwawych bitwach. Wszystko wskazuje na to, e cae jego ycie byo nieprzerwanym pasmem zwyciskich bitew. W pnocnej czci Anglii, w Walii i Kornwalii Brytowie, zwani te Cymrami, byli do silni, by opiera si zakusom saksoskich najedcw, co te czynili z powodzeniem. Neniusz, ktry w kronice Historia Brittonum opisuje pokrtce czyny Artura, wymienia dwanacie bitew, kiedy to krl dowodzi wojskami przeciwko Saksonom, odnoszc pono same zwycistwa."

magdalena86

Rozdzia 4 Ziemia Sylurw Sylurowie byli odgazieniem plemienia Wenetw z Armoryki, ktre osiedlio si w poudniowej Walii i Kornwalii na pocztku II wieku p.n.e. Wyldowali na brzegu rzeki Severn w Sudbrook i Caldicot. Zamieszkali tam i w miar, jak rosa ich liczebno, zajmowali nadbrzene tereny Glamorganu i Gwentu a po doliny Czarnych Gr na pnocy. Rzeka Wye

magdalena86

na wschodzie stanowia umown granic terytorium Sylurw, oddzielajc ich od plemienia Dobunnw na wschodzie. Wydaje si, e Sylurowie utrzymywali cise kontakty ze swymi krewniakami, plemieniem Wenetw w Armoryce, ktre kontrolowao handel przez kana La Manche. To wanie Sylurowie budowali imponujce, otoczone kilkoma liniami waw fortece na wzgrzach, ktre mona podziwia do dzisiaj. Kolejne linie umocnie pozwalay obrocom trzyma napastnikw na znaczn odlego. Zamki takie wznosili Weneci na szczytach klifw na wybrzeu Armoryki. Na wybrzeach Kornwalii znajduje si wiele tego rodzaju fortec zbudowanych albo przez samych Wenetw, albo przez ich pobratymcw, Sylurw. Taka konstrukcja fortec okazywaa si szczeglnie korzystna, jeli obrocy uzbrojeni byli w proce. Za pomoc prostych skrzanych ptli z du si ciskali na odlego kilkudziesiciu metrw kamienie lub gliniane pociski, ktre raniy, a nawet zabijay wrogw. Dobrze zorganizowana kompania procarzy moga uczyni prawdziwe spustoszenie wrd nacierajcych z dou oddziaw. Budow takich piercieniowych fortec kontynuowano w gbi ldu - w Dewon i Kornwalii, wzdu brzegw Kanau Bristolskiego. Centralnym punktem obronnym Sylurw na tym obszarze bya forteca na wzgrzu Llanmelin, ktrej znaczenie docenilimy dopiero niedawno. Ta skomplikowana budowla o piercieniowej konstrukcji pochodzi z koca epoki elaza. Paski wierzchoek wzgrza wznosi si na wysoko 110 metrw nad poziomem morza, a linia umocnie biegnie dokadnie wzdu poziomicy na wysokoci 100 metrw. Gwny obz znajduje si wewntrz eliptycznego ogrodzenia o wymiarach 250 x 170 metrw i zajmuje powierzchni okoo 2 hektarw. Od gwnego obozowiska odchodzi poduny "aneks" dugoci 134 metrw i szerokoci 73 metrw, o powierzchni okoo 0,5 hektara. Obu czci fortu chroniy liczne mury i rowy, a wewntrze blanki o szerokoci 6 metrw pokryte byy warstw kamieni. Znajdowao si tu niegdy ruchliwe sylurskie miasto zabudowane prostymi domami z trzciny wizanej botem i glin. Dziki wykopaliskom przeprowadzonym tam w latach 1930-1932 wiadomo, e mieszkacy osady byli rolnikami trudnicymi si hodowl byda, wi, owiec i saren. W czasach rzymskiej inwazji Sylurowie byli najsilniejszym plemieniem w Brytanii. Wojenna sawa Sylurw przycigna do nich pokonanego przez Rzymian celtyckiego wodza Caractacusa, ktry dowodzi nowymi

magdalena86

sprzymierzecami w kampanii przeciwko najedcom. Zosta w kocu pokonany, wzity do niewoli i zabrany do Rzymu, lecz Sylurowie nie zoyli broni i w 25 roku n.e. zwyciyli w jeszcze jednej bitwie przeciwko II legionowi. Ci sylurscy wojownicy z Gwentu i Glamorganu z pewnoci nie byli atwymi przeciwnikami, nie dawali si te zastraszy podczas negocjacji. Oto jak o nich napisa rzymski historyk Tacyt: "Ani brutalnoci, ani agodnoci nie sposb byo odwie Sylurw od walki. Uspokoili si dopiero wwczas, gdy rozmieszczono tam legiony". 1 Kiedy Rzymianie zdoali wreszcie opanowa tereny dzisiejszego Gwentu, zmienili nazw Syllwg na Syluri, a mieszkacw zaczli nazywa Sylurami. W Gwencie, zwanym przez Rzymian Yenta, niedaleko miejsca, gdzie wyldowali, wznieli obz warowny, ktry nazwali Yenta Silurum. Obecnie znany jest pod nazw Caerwent. Mona tam podziwia ruiny imponujcej fortecy rzymskiej, zajmujcej obszar 20 hektarw i otoczonej wysokim kamiennym murem, zbudowanym okoo 200 roku n.e. Mur, u podstawy gruby na 4 metry, wznosi si kiedy na wysoko 6 metrw i mia u szczytu 2 metry gruboci. Po bokach umieszczono cztery bramy. Przez wschodni i zachodni bram prowadzia gwna droga do poudniowej Walii. Obok Wau Hadriana forteca w Caerwencie jest najbardziej imponujc budowl rzymsk, jak mona dzi zobaczy w Wielkiej Brytanii. Caerwent byo jedynym rzymsko-brytyjskim miastem w Walii i orodkiem sylurskiego rzdu plemiennego. Rzymianie przekonali Sylurw do opuszczenia fortecy w Llanmelin i przeniesienia si do Yenta Silurum, by sprbowa rzymskiego stylu ycia. Yenta Silurum ze swoimi sklepami i budynkami stao si kwitncym centrum handlowym, a tamtejsi kupcy opywali w dostatki. W miecie znajdowa si rynek, ratusz, due anie publiczne, gospody, domy mieszkalne oraz amfiteatr, ktry zapewnia ludziom rozrywk. Doskonae pooenie fortecy w pobliu ujcia rzeki Severn umoliwiao przywz towarw z caego imperium rzymskiego i rozadunek w przystaniach Caldicot Pili i Sudbrook. Tam adowano je na mniejsze odzie i szlakiem wodnym Nedern dostarczano do miejsca przeznaczenia. Warownia znajdowaa si przy Via Julia Strata, wanej drodze rzymskiej, biegncej od Auae Sulis (Bath) do portu Abonae (Avonmouth). Stamtd mona si byo przeprawi promem przez rzek Severn do Sudbrook, przejecha przez centrum Yenta Silurum, a potem poprzez acuch wzgrz Wentwood dotrze do warowni Isca Silurum, znanej obecnie pod nazw

magdalena86

Caerleon-upon-Usk. Rzymianie sprawowali wadz w Sylurii przez 365 lat, a po ich odejciu okoo 407 roku rzdy przejli rodzimi ksita. Miasto Yenta Silurum chylio si ku upadkowi, cho istnieje podanie, e w czasach Artura mieszka tu ksi Ynyr II, ktry rzdzi okolicznymi terenami. Pod patronatem ksicia Ynyra w obrbie murw starego fortu rzymskiego w. Tathan zbudowa koci i tam zamieszka. Wedug legendy Tathan by synem krla Armoryki, ktry wyruszy z kraju w towarzystwie omiu uczniw. Dotarli do ujcia rzeki Severn, a potem rzek Nedern popynli do Caerwentu. Tam przywita ich serdecznie ksi Ynyr, ktrego ojciec, Caradog Freichfras, wuj Artura, prawdopodobnie mieszka w warowni Llanmelin. Caradog, sprawujcy funkcj starszego rady krla Artura posa po Tathana i poprosi o zbudowanie kocioa w Caerwencie. Nieco pniej wity zaoy tam te kolegium ksztacce uczonych i artystw, ktre rywalizowao z kolegium Dyfriga w Caerleonie. Najsawniejszym uczniem Tathana okaza si Cadoc, syn Gwynllywa, ktremu powicimy wicej uwagi w dalszej czci ksiki. Z murw Caerwentu mona dostrzec usytuowan na wzgrzu fortec Llanmelin, pooon kilka kilometrw na pnoc. Po odejciu Rzymian Sylurowie, wiadomi zagroenia ze strony plemion saksoskich, bez wtpienia powrcili do stylu ycia przodkw w bezpiecznej fortecy na szczycie wzgrza. Istnienie takiej niezwykej budowli jak aneks fortecy mona wyjani tym, e podczas modernizacji w redniowieczu umocnie z epoki elaza niektre z nich take rozbudowywano. Nie ulega wtpliwoci, e warownie te stay si zasadnicz czci rzymsko-brytyjskiego systemu obronnego, a wikszo prac architektonicznych podjto w czasach Ambrozjusza, ktremu przypisuje si midzy innymi budow Wansdyke. Powstaje pytanie, czy forteca Llanmelin bya zamieszkana w czasach Artura. Jeli stanowia gwn kwater dowdztwa wojsk sylurskich w czasach inwazji rzymskiej, to wydaje si jak najbardziej naturalne, e Artur, jako krl Sylurw, take wybra j na swoj siedzib. Za t hipotez przemawia rwnie fakt, e forteca znajdowaa si blisko Caerwentu, brytyjskiej stolicy w czasach okupacji rzymskiej. Istnieje wiele dowodw wiadczcych o tym, e w redniowieczu odbudowano i ponownie zamieszkano take w innych starych, dugo nieuywanych warowniach. Wyniki prac wykopaliskowych w Castle Dore

magdalena86

w Kornwalii, Dinas Powys i Deganwy w Walii, Cadbury w Somerset i Maiden Castle w Dorset wskazuj, e fortece te byy zamieszkane w czasach Artura. Warto sobie przy tej okazji uzmysowi, i siedziba krla Artura miaa niewiele wsplnego ze redniowiecznym zamkiem, malowniczo opisywanym przez pisarzy z tej epoki, ktrzy przedstawiali Artura i jego rycerzy w lnicych zbrojach charakterystycznych dla redniowiecza. Niestety prace wykopaliskowe, prowadzone w latach 1930-1932, nie potwierdziy, e warownia Llanmelin bya zamieszkana w VI wieku - nie mona tego jednak uzna za dowd wykluczajcy tak moliwo. Badania archeologiczne trway zbyt krtko, aby rozstrzygn t kwesti w niepodwaalny sposb. Forteca Llanmelin bya natomiast wykorzystywana w redniowieczu, kiedy wesza w skad posiadoci Shirenewton. Waciciel wydzierawi j swoim chopom, ktrzy w obrbie starych murw zbudowali chaty. Warownia zostaa definitywnie opuszczona dopiero w XIII wieku. Bardzo moliwe, e mieszkajcy tam wwczas ludzie odkrywali przedmioty zwizane z histori wczesnego redniowiecza. Poszukiwanie dworu Artura w Gelliwigu W Triadach walijskich czytamy, e Gelliwig w Cernywie to jeden z "trzech najwaniejszych dworw Artura na wyspie Brytanii". Zanim sprbujemy wskaza pooenie samego Gelliwigu, musimy ustali, gdzie znajdowaa si kraina, zwana Cernywem, jako e wanie ona jest kluczem do zagadki krla Artura. redniowieczni pisarze spowodowali sporo nieporozumie, utosamiajc Cernyw z Kornwali. Tymczasem kraina Cernyw leaa w poudniowo-wschodniej Walii. Kornwali zaczto nazywa Cernywem w X wieku i wanie z tego powodu wszyscy uwaali, e Artur y w poudniowo-zachodniej Anglii. 2 Cernywem nazywano nadbrzene obszary, lece midzy Chepstow i Cardiff; na obecnych mapach nazwa tej krainy zachowaa si w nazwie miejscowoci Coed Kernew, ktra znajduje si na zachd od Newport. Glywys Cemyw, syn Gwynllywa Filwra ("Wojownika") zbudowa tu koci w VI wieku. Koci, ktry znajduje si tam obecnie, zbudowano w 1853 roku na miejscu dawnego. W Triadach walijskich czytamy te, e Gelliwig ("may las" lub

magdalena86

"zagajnik") by jednym z "trzech narodowych tronw wyspy Brytanii" jako jedna z gwnych siedzib Artura, w ktrej zwyk on obchodzi Boe Narodzenie, Wielkanoc i Zielone witki. W jednej z triad znajdujemy informacj, e za panowania Artura biskupem by Bedwin, a Caradoc Freichfras sprawowa funkcj kasztelana Gelliwigu. Tam te znajdowaa si siedziba jednej z "trzech archidiecezji brytyjskich". Nazwa miejscowoci Bedwin Sands przy ujciu rzeki Severn prawdopodobnie pochodzi od imienia biskupa Bedwina. Po pewnym czasie doszlimy do wniosku, e Gelliwig to wanie forteca Llanmelin. Potwierdzaj to liczne dowody. W pobliu sylurskiego osiedla znajduje si miejscowo Cuhere Wood, inaczej Gelliwig, czyli "may zagajnik", a Llanmelin take pooone byo w regionie zwanym Gwent-isCoed, to znaczy "Gwent pod lasem" (obecna nazwa brzmi Wentwood). Podczas zagranicznych kampanii Artura Caradoc Freichfras ze swej kwatery opodal Caerwentu administrowa zarwno Gwent-is-Coed, jak i Gwent-uth-Coed ("nad lasem"). Tak, wic wszystko wskazuje na to, e Artur rzdzi wsplnie z Caradokiem, a ich stolic byo miasto Gelliwig, inaczej Llanmelin lub Caer Melin, jak je wwczas nazywano. Nazwa Llanmelin oznacza "koci przy mynie" z powodu starego myna znajdujcego si opodal fortecy nad rzeczk Troggy Brook. Jednak pierwotna nazwa tego miejsca brzmiaa Lian y Gelli, to znaczy "koci przy grobie". Pniej uproszczono j do Llangethyn. Myn nazywa si Melin Lian Gelli, co potem skrcono do Lian y Gelli. Nie udao si ustali, w ktrym miejscu sta koci, lecz mogo to by na terenie Llanmelin Farm lub w obrbie samej fortecy. Walijska nazwa kocioa parafialnego i dworu Shirenewton brzmi "Dre Newydd Gelli Farch", to znaczy "nowe miasto przy grobie dziedzica". Jest, wic bardzo moliwe, e stary koci Gelli sta wanie w Lian y Gelli. Geoffrey z Monmouth uwaa, e dwr krla Artura znajdowa si w Caerle-on-upon-Usk, lecz jest to prawdopodobnie jedna z jego wielu pomyek - celowych lub niezamierzonych. Mona przypuszcza, e celowo umieci Artura w Ca-erleon-upon-Usk zamiast w Gelliwigu, poniewa ta imponujca forteca rzymska sprawiaa o wiele wiksze wraenie. Poza tym Artur by krlem Gwentu, wic waciwie jego dwr powinien znajdowa si w Yenta Silurum (Caerwent) lub w jego pobliu wszak bya to stolica Brytanii. Isca Silurum za (Caerleon-upon--Usk) byo rzymsk stolic prowincji, wic Artur raczej nie wybraby tej fortecy

magdalena86

na swoj siedzib. Kolejne potwierdzenie tej teorii znajdujemy we fragmencie Mabinogionu mwicym o pocigu onierzy Artura za Twrch Trwyth ("Irlandzkim Dzikiem"): Twrch Trwyth wyruszy z Ystrad Yw i znalaz si midzy Towy i Ewyas, wic Artur wezwa wojska z Dewonu i Kornwalii do swej siedziby u ujcia Severn i tak do nich rzek: "Twrch Trwyth zabi wielu moich poddanych, lecz dziki odwadze moich wojownikw, pki ja yj, nie wedrze si do Cernywu. Nie bd go duej ciga, lecz stan mu na drodze. Tak postanowiem". Artur wysa oddzia rycerzy i pieszych a do Ewyas, skd mieli powrci do Severn, a dowiadczonym rycerzom rozkaza przemaszerowa w poprzek wyspy i zepchn Twrch Trwytha do ujcia rzeki Severn. Potem Artur na czele wodzw brytyjskich uderzy na "Dzika" midzy Llyn Lliwana i Aber Gwy, zapdzi go do ujcia Severn i pokona w Cernywie. Stamtd zepchnli go w morze. Artur uda si do Gelliwigu w Cernywie, aby odpocz po trudach walki.3 T staroytn opowie mona rozszyfrowywa niczym zagadk. Oto dowiadujemy si, e Artur ciga Twrch Trwytha w zachodniej Irlandii, potem po drugiej stronie Morza Irlandzkiego w zachodniej Walii, a nastpnie w poudniowej Walii. Twrch Trwyth znalaz si u ujcia rzeki Severn, zagraajc stolicy Artura w Cernywie, Gelliwigowi. Artur, obawiajc si, e "Dzik" na czele wrogiego irlandzkiego plemienia Gewissei przedrze si do Cernywu i Gelliwigu, zareagowa bardzo gwatownie. Jednak "Dzik", wbrew wysikom Artura, zdoa przedosta si do Cernywu i doszo do krwawej bitwy. Pokonawszy Irlandczykw, Artur uda si na swj dwr w Gelliwigu, aby zay kpieli i odpoczynku. Wydarzenia te byy zapowiedzi bitwy pod Badon, ktr zajmiemy si w rozdziale dwunastym. Nie ulega wtpliwoci, e ziemie Sylurw to krlestwo Artura. W V wieku, po wycofaniu si Rzymu z Brytanii, niewielkie krlestwo Glywysing, ktrego nazwa pochodzia od imienia zaoyciela, krla Glywysa, zjednoczyo si z Gwentem i w ten sposb odrodzio si pastwo Sylurw. Pierwszym jego krlem by Tewdrig Fendigaid, wybitny wadca, zaoyciel wielu kociow i kolegiw. Pod rzdami jego syna Meuriga obszar dzisiejszego hrabstwa Glamorgan zosta przyczony do Gwentu i Ergingu, syn Meuriga, Athrwys, zdoa odbudowa dawne imperium

magdalena86

Sylurw. Athrwys to wanie legendarny krl Artur, ktrego prawdziwe dzieje zostay tak bardzo wypaczone z upywem stuleci. Dopiero odtworzenie losw caej dynastii pozwala odkry prawd. Artur by synem Meuriga ap Tewdriga, ksiciem brytyjskich Sylurw na pocztku VI wieku, i - wedle wszelkiego prawdopodobiestwa - synnym Uthyrem bd Utherem, naszym legendarnym bohaterem. Zwyczaj dodawania do imienia niezwykych przydomkw nie by obcy wczesnym Brytom. Tak, wic przydomek Uthyr, czyli "Wspaniay", mg sta si czci nazwiska, Meuriga, ktrego czyny podczas wojen z Saksonami ze wszech miar uprawniay go do takiego wyrnienia. 4

Rozdzia 5 W stron Kornwalii W wiadomoci wielu ludzi legenda krla Artura zrosa si z poudniowozachodni Angli. Bardzo trudno bdzie im pogodzi si z faktem, e jego krlestwo leao gdzie indziej. Prawda jest jednak taka, e historia krla Artura zostaa przeniesiona z Walii do Anglii i zamieniona w legend, stajc si wanym skadnikiem przemysu turystycznego. Aby rozjani nieco to historyczne redniowiecznej Kornwalii, naley przyjrze si dokadnie zwizkom rodzinnym Brytw i Celtw oraz yciu witych, ktrzy przybywali tam z rnych czci Wysp Brytyjskich. Nazwa Kornwalia pochodzi od sowa Cra, Cornu lub Kerneu, ktre z kolei bierze si od nazwy plemienia Kornowiw, zamieszkujcego ongi ten region. Rzymianie nigdy nie zajli Kormwalii - zorientowawszy si, e mieszkajce tam plemiona nie stanowi adnego zagroenia, pozostawili je w spokoju. Kraina ta, znana dzisiaj pod nazw Devonu i Kornwalii, bya wwczas zamieszkana przez Celtw i Inwernionczykw, a rzdzona przez brytoskie plemi Dumnonw. Saksoni przezwali ich pniej Deofnami i sowo to zachowao si w nazwie Devon. Celtw z Kornwalii nazywano Kornowiami, co oznaczao "ludzie z pwyspu", Saksoni uywali nazwy Cornwealas - "obcy z pwyspu". Od tego sowa pochodzi nazwa Kornwalii.

magdalena86

Kiedy Celtowie migrowali z Kornwalii do Bretanii, zabrali ze sob nazw swej ojczyzny w staroytnej formie. Dlatego obok brytyjskiej Kornwalii istniaa bretoska Cornouaille. W ten sam sposb doszo do powstania brytyjskiej i bretoskiej Domnonii. Jedn z najsynniejszych i najbardziej imponujcych budowli zwizanych z legend krla Artura jest zamek Tintagel na pnocnym wybrzeu Kornwalii. Stao si tak za spraw Geoffreya z Monmouth, ktry t fantastyczn fortec uzna za siedzib ksicia Kornwalii Gorloisa i stwierdzi, e tam wanie urodzi si Artur. Napisa, e Uther Pendragon uwid on ksicia, Ygrain, i tak doszo do poczcia Artura. Nie od rzeczy bdzie tu wspomnie o tym, e kiedy Geoffrey z Monmouth pisa swoj kronik, Normanowie wanie wznosili zamek, co budzio powszechne zainteresowanie. Polecenie budowy zamku wyda Reginald de Dunstamdlle, nielubny syn Henryka I, gdy zosta ksiciem Kornwalii w 1141 roku. Potrzebowa imponujcej budowli w tym regionie i wtedy te nadano zamkowi anglo-francusk nazw Tintagel. Dzisiaj zamek w peni korzysta z rzekomych zwizkw z krlem Arturem - przy jedynej wskiej, dugiej ulicy znale mona takie atrakcje, jak "Restauracja Excalibur", "Sala krla Artura", "Hotel krla Artura", "Kawiarnia krla Artura", a nawet "Parking krla Artura". To oczywiste, e dzieo Geoffreya z Monmouth pozwolio temu miasteczku stworzy lukratywny przemys turystyczny. Pierwotnie nazwa Tintagel odnosia si do samego zamku, za pobliska osada nazywaa si Trevena. Sytuacja zmienia si w 1839 roku po otwarciu linii kolejowej do Camelfordu, ktra udostpnia region dla turystyki. Najciekawszy budynek w miasteczku to stara poczta naleca do towarzystwa ubezpieczeniowego National Trust. w kamienny domek z falistym dachem powsta w XIV wieku jako may dworek. Dzi jest on interesujcy, dlatego, e sta si siedzib pierwszej poczty w Wielkiej Brytanii. Czowiek z lkiem wysokoci nie ma, co marzy o wejciu do ruin zamku Tintagel, poniewa znajduj si one na szczycie skay, wznoszcej si ponad 80 metrw nad poziomem Oceanu Atlantyckiego. Kilka kondygnacji schodw prowadzi do mostu czcego ld z "wysp", na ktrej wzniesiono zamek. W grze szybuj i nurkuj mewy, aosnymi krzykami podkrelajc niesamowito scenerii. Doprawdy trudno si oprze wraeniu, e jest to doskonae miejsce narodzin legendarnego krla

magdalena86

Artura. Same ruiny zamku nie sprawiaj natomiast imponujcego wraenia. Z dwunastowiecznej fortecy pozostaa jedynie nawa kaplicy i resztki wielkiej sali. W latach 1236-1272 owa sala zostaa znacznie rozbudowana przez modszego brata Henryka II; wikszo murowanych cian, ktre dotrway do dnia dzisiejszego, pochodzi z tego wanie okresu.1 Dla historyka zajmujcego si badaniem wiekw rednich bardziej interesujce jest miejsce w pobliu zamku, gdzie sta celtycki klasztor, zaoony prawdopodobnie w V wieku przez witego Juliana lub Juliota, jednego z synw Brychana z ksistwa Brycheiniog w poudniowej Walii. Mnich ten zbudowa tu cel, wok ktrej stopniowo powsta kociek z klasztorem. Budowla istniaa z pewnoci w czasach Artura, lecz mona cakowicie wykluczy hipotez, jakoby krl mia z ni jakikolwiek zwizek. Warto jednak zauway, e kiedy Normanowie rozbudowywali zamek, prawdopodobnie odkryli pozostaoci celtyckiego klasztoru. Znajc dzieo Geoffreya z Monmouth, z pewnoci doszli do wniosku, e maj przed sob ruiny paacu Gorloisa, w ktrym pono urodzi si Artur. Dokadnie naprzeciwko zamku Tintagel na przyldku Barras Head stoi budowla, zwana Zamkowym Hotelem Krla Artura. Otwarto go w 1899 roku, kiedy mieszkacy uwiadomili sobie, jak warto przedstawia zamek Tintagel - w tym czasie przybyway ju tam tumy turystw w poszukiwaniu ojczyzny krla Artura. Jednak autor obowizujcego dzisiaj oficjalnego przewodnika, wybitny historyk i archeolog C. A. Raleigh Radford, nie pozstawia turycie cienia zudze. "Nie znaleziono adnych dowodw potwierdzajcych legend, wedug ktrej krl Artur urodzi si w tym zamku. Najwczeniejsza wzmianka o zwizkach Artura z zamkiem Tintagel pochodzi od Geoffreya z Monmouth, ktry pisa w czasie, gdy budowano tu pierwszy zamek normandzki". 2 Nazwa Tintagel pochodzi od kornwalijskich sw Tyn-tagell. Tyn lub dyn oznacza fortec, tagell to ograniczenie - mamy tu, wic nawizanie do wskiego skrawka ziemi czcego "wysp" z ldem. W czasach normandzkich obie czci zamku poczone byy mostem, lecz z czasem ciany skalne skruszay i zostaa z nich tylko sterta kamieni. Obecnie most wisi znacznie niej ni kiedy. Istnieje te drugie-wyjanienie pochodzenia nazwy Tintagel: niegdy forteca miaa si nazywa Tente d'Agel; bya to romasko-francuska zbitka wyrazw, oznaczajca "twierdz diaba".

magdalena86

W przewodnikach z tych okolic mona przeczyta o wielu znaleziskach zwizanych z Arturem; wszystko to, rzecz jasna, po to, aby przycign kolejnych turystw marzcych o tym, by kroczy ladami legendarnego krla. Zagbienia w gazach w pobliu zamku to pono filianki i spodki Artura, za pod Killmor na skale mona zobaczy zarys jego oa. Opodal Tintagelu znajduje si miejscowo Porth-iern, ktrej nazwa pochodzi albo od elaznego Portu, albo od imienia Igerny, legendarnej matki Artura. W Boscastle znajduje si Pen-targon ("Gowa Artura"), a jego duch nawiedza pono zamek Tintagel pod postaci biaej mewy, ktra opakuje minion wietno Brytanii. Trebarwith Strand w pobliu zamku, jedna z najpikniejszych pla w Kornwalii, to rzekomo miejsce bitwy stoczonej przez Artura. Neniusz, historyk yjcy w IX wieku, napisa, e krl stoczy sw dziesit bitw na brzegu rzeki Tribruit. Nazw t mona przetumaczy jako "pknity skrawek ziemi" i jest ona ze wszech miar waciwa, poniewa dnem doliny przepywa rzeka dzielca pla na dwie czci. W Bossiney, niewielkiej wiosce, ktra odgrywaa niegdy wan rol, w pobliu kaplicy metodystw mona oglda pokany kurhan. Staa tam kiedy prehistoryczna forteca, lecz wedle legendy miejsce to zwizane jest z Arturem. Ley tam pono zakopany jego okrgy st, ktry ukazuje si w noc witojask. 10 kilometrw od zamku Tintagel znajduje si miejscowo Camelford, gdzie wedug legendy Artur mia stoczy bitw pod Camlanem, swj ostatni bj na ziemi brytyjskiej. Nazwa miasteczka wywodzi si pono od Camlanu, a podanie umiejscawia bitw koo kamiennego mostu 1,5 kilometra na pnoc. Do mostu, nazwanego Mostem Krwawej Rzezi, czcego brzegi niewielkiej rzeczki Camel, cign rzesze turystw, pragncych ujrze miejsce brzemiennej w skutki bitwy. Zgin w niej Mordred, przeciwnik Artura, lecz i sam krl odnis miertelne rany. Kilkadziesit metrw w gr strumienia ley gaz z inskrypcj. Z powodu bdnego odczytania napisu przez kilkaset lat uwaano, e znajduje si tam grb Artura. Tymczasem kamie upamitnia Latynusa, syna Magorusa, i niegdy suy jako kadka w posiadoci lorda Falmoutha w Worthyvale. Nazywano j wwczas Mostem Rzezi, i kiedy w poowie XVIII wieku przeniesiono gaz w obecne miejsce, nazwano tym mianem pobliski most na rzece Camel.

magdalena86

Miejsce to uznano za teren bitwy pod Camlanem wycznie ze wzgldu na podobiestwo nazw Camel i Camlan. W Wielkiej Brytanii jest kilka rzek Camel, lecz wybrano wanie t z powodu bliskoci zamku Tintagel. Szesnastowieczny kronikarz Leland stara si ze wszystkich si upowszechnia pogld, e wanie tu odbya si bitwa pod Camlanem, opisujc, jak chopi wyorywali z ziemi koci i uprze w miejscu, gdzie "Artur stoczy swj ostatni bj". Wiele wskazuje jednak na to, e w 823 roku miaa tu miejsce bitwa midzy kornwalijskimi Brytami i wojskami saksoskiego krla Edgara. Dopiero pniej pole tej bitwy kto skojarzy z Arturem. Tradycja gosi, e w Camelfordzie znajdowa si dwr Artura, Camelot, stara forteca brytyjska, pooona 8 kilometrw na pnoc, nazywana bywa siedzib Artura. Z legendy mona si te dowiedzie, e krl mia domek myliwski w Ca-stle-an-Dinas pod St. Colomb Major, skd wyrusza polowa na jelenie w Tregoss Moors. Forteca z epoki elaza Castle Killibury (zwana te Kelly Rounds), grujca nad rzek Allen, uwaana jest natomiast za inn siedzib Artura, Gelliwig. Kolejnym wyzwaniem dla tropicieli krla Artura jest zamek Gorlois, zwany przez Geoffreya z Monmouth Dameliokiem. Kronikarz napisa, e wanie tam Uther Pendragon napad na ksicia Kornwalii Gorloisa, podczas gdy ona ksicia, Igerna (rzekoma matka Artura) przebywaa w zamku Tintagel. Na pnocny zachd od St. Dennis, kilka kilometrw od St. Austell znajduje si miejscowo Domellick. Koci w St. Dennis zbudowany zosta na miejscu staroytnej fortecy, ktra niegdy stanowia cz dworu Dimelihoc. Na zachd od kocioa, w odlegoci okoo 1,5 kilometra, stoi budynek, zwany Domellick. Mur okalajcy koci biegnie po zarysie starego fortu i bardzo moliwe, e wanie o tej budowli pisa Geoffrey z Monmouth. Przy drodze czcej St. Neot z autostrad A30 znajduje si staw Dozmary Pool, gdzie wedle legendy sir Bediwer zwrci miecz Excalibur Pani Jeziora. Obdarzony bogat wyobrani Thomas Malory napisa, e gdy rycerz cisn miecz, woda rozstpia si i ukazaa si delikatna do, ktra zapaa miecz i wcigna go w to. W Kornwalii jest znacznie wicej miejsc kojarzonych z Arturem i dlatego w powszechnej wiadomoci utaro si, e wanie ta cz Wielkiej Brytanii bya krajem krla Artura. Pod koniec XII wieku przekonanie to wzmocnio si jeszcze, gdy w Glastonbury Abbey w hrabstwie Somerset

magdalena86

dokonano niewiarygodnego "odkrycia". Po sponiciu klasztoru tamtejsi mnisi rozpaczliwie potrzebowali jakiej atrakcji, ktra przycignaby pielgrzymw. Wszystkich odwiedzajcych proszono potem o datki na odbudow klasztoru. W miejscu zniszczonego budynku przeprowadzono wic wykopaliska i tak si szczliwie zoyo, e odkryto grb krla Artura i jego ony Ginewry. W ten sposb Glastonbury zaczto uwaa za wysp Avalon.

Waniejsze zwizki rodzinne w redniowiecznej Kornwalii Mona zyma si na legendarne opisy ycia Artura, lecz z drugiej strony fascynujce jest badanie miejsc, ktre maj prawdziwy zwizek z ludmi yjcymi w epoce Artura i znajcymi go. Wielu z nich czyy z krlem Sylurw wizi krwi, a zatem miejsca nazwane od ich imion to fragmenty wielkiej ukadanki, ktre - poczone w cao - pozwalaj wyjani niejedn zagadk. W redniowieczu Domnoni - czyli dzisiejszym Devonem i Kornwali rzdzia powszechnie znana rodzina krlewska; Athrwys (Artur), krl Sylurw, by z ni spokrewniony. Bardzo wan rol odegra Konstantyn Bogosawiony, syn Magnusa Maksymusa. W 388 roku, kiedy Konstantyn by jeszcze dzieckiem, zabito jego ojca. Po wielu latach spdzonych na wygnaniu w Armoryce wraz ze swym krewnym Aldwrem Konstantyn powrci do Brytanii w towarzystwie w. Garmona i wypdzi irlandzkich osadnikw z Gwynedd. Konstantyna wybrano wwczas na pendragona konfederacji pastw brytyjskich. Zasiada na tronie do roku 443, kiedy to umar podczas zarazy lub zosta zamordowany przez Yortigerna. Syn Konstantyna Erbin uciek z pnocnej Walii, obawiajc si o swoje ycie i osiedli si z rodzin w Kornwalii, gdzie zmar w 480 roku. Najbardziej znany spord synw Erbina by Geraint, od ktrego bierze si nazwa plemienia Gerranw w Roselandii. Paac Gerainta w Dingerrin, w ktrym mieszka z on Gwyar, sta w pobliu zaoonego przeze kocioa. Ich synowie nazywali si Cadwy, lestyn i Selyf. Cadwy odegra wan rol w yciu Artura, gdy po mierci Gerainta

magdalena86

rzdzili wsplnie terytorium odpowiadajcym pnocno-zachodniej czci dzisiejszego Somerset. Nazwa kilku fortec Cadbury w hrabstwie Somerset pochodzi prawdopodobnie od jego imienia, poniewa Cadbury oznacza po prostu miasto nalece do Cado. Cadwy u boku Artura wzi udzia w bitwie pod Mount Badon, dziki czemu, zabijajc Cerdica, przywdc Gewissei, zdoa pomci mier ojca, ktry zgin w bitwie pod Llongborth. Nieco na zachd od kraju Gerainta, ukryty wrd drzew w malowniczej miejscowoci Restranguet Creek, stoi koci St. Just-in-Roseland. Zosta on wzniesiony przez brata Cadwy'a lestyna, zwanego Justynem. By moe zbudowa on te koci St. Just-in-Penwith 10 kilometrw na zachd od Penzance. W parafii Goran znajduje si Porthest ("Koci lestyna"), nazywany obecnie Goran Ha-ven, z kaplic powicon w. Justynowi. Konflikt dynastyczny zmusi pniej lestyna do opuszczenia Kornwalii i osiedlenia si na pewien czas w Armoryce (Bretanii). Wrci, by zbudowa koci Llaniestyn na wyspie Anglesey, gdzie zosta pochowany. Selyf, trzeci syn Gerainta, by ksiciem Domnonii i panowa na obszarze pooonym midzy rzekami Tamar i Lynher w prowincji Gelliwig, nazwanej tak od gwnej siedziby Artura w Ceraywie. Mieszka z on Gwen w Callington i tam te urodzi si ich syn Cuby. Miasto to stao prawdopodobnie na terenie dawnej siedziby krlw Domnonii i nazywao si Gelliwig, tak samo jak dwa inne miasta w Gwencie i Bretanii. Tam te znajdowa si jeden z dworw Artura, w ktrym od czasu do czasu mieszka Caradoc Freichfras, sprawujcy wadz w imieniu Artura. Jego ona Tegau zostaa w Triadach walijskich okrelona mianem najwierniejszej kobiety na dworze Artura. Callington to uproszczona wersja nazwy Gelliwick-ton; moliwe, e pobliskie miasteczko Caradon wzio sw nazw od imienia Caradoca Freichfrasa. Kiedy prawdopodobnie nazywao si Dun Caradoc; mona przypuszcza, e nazwa Craddock Moor rwnie pochodzi od imienia Caradoca Freichfrasa. Selyf zmar okoo 550 roku; w kociele St. Just-in-Penwith umieszczono pamitkowy kamie. Po jednej stronie kamienia znajduje si chrzecijaski monogram XR, a po drugiej inskrypcja tej treci: SELUS IC IACIT (Tu spoczywa Selus) w. Gwen, ona Selyfa, bya siostr w. Nona i prawdopodobnie z powodu tego pokrewiestwa Nona ze swym synem Dewim (w. Dawidem)

magdalena86

przybya do Kornwalii, aby zaoy koci Altarnon. Nazwa ta pochodzi od Allt-ar-Non i oznacza "ska w. Nony". Nona przyczynia si te do powstania kociow w Pelynt i Davidstowe. Nona bya ciotk Cybiego (Kebiusa), syna Selyfa i Gwen. Cybi by, zatem kuzynem w. Dawida, patrona Walii. Spdzi wiksz cz ycia w Walii, a jego imi zachowao si w nazwach Llangybi w Gwencie i Caercybi na wyspie Anglesey. Na niewielkim przyldku nad rzek Helford na poudniowy zachd od Falmouth znajduje si koci Konstantyna. Stoi w skalnym zagbieniu, ma potne granitowe ciany i wysok wie. Powicony synowi Cadwiego, Konstantynowi, stanowi kolejny zabytek z epoki Artura. Geoffrey z Monmouth pisze, e to wanie Konstantyn przej wadz od Artura, kiedy krl abdykowa po bitwie pod Camlanem. Konstantyn by synem kuzyna i sprzymierzeca Artura, Cadwiego, ktry wstpi na tron Domnonii po mierci ojca. Pod koniec VI wieku Konstantyn, majc wwczas 79 lat, nawrci si na chrzecijastwo za spraw w. Petrocka i zbudowa may kociek na wzgrzu. Koci zosta nazwany Langostenyn od imienia Konstantyna; kornwalijskie sowo lan oznacza klasztor lub wite miejsce. Naprzeciwko znajduje si posiado Glebe Lands, ktra naleaa do kocioa przez ponad tysic lat. Posiado Glebe Lands zostaa wymieniona w spisie Domesday Book. Ziemi uprawiali mnisi z klasztoru. Stojcy tam obecnie koci o wysokiej, widocznej z daleka wiey, pochodzi z XV wieku. Wewntrz, po wschodniej stronie kaplicy, mona podziwia witra przedstawiajcy Mari, matk Jezusa, i archanioa Gabriela. W prawym dolnym rogu widnieje posta witego Konstantyna z wysoko uniesionym krzyem. Jego miecz ley porzucony obok. W okolicy St. Ives' Bay znajduje si kilka miejsc przypominajcych histori grupy irlandzkich misjonarzy, zaatakowanych w V wieku przez Tewdriga Mawra ("Wielkiego"), ktry rzdzi na tych terenach. Incydent ten wart jest przypomnienia, poniewa tumaczy bdne stwierdzenie Geoffreya z Monmouth na temat bitwy Uthera Pendragona przeciwko Gorloisowi, ksiciu Kornwalii, ktry czeka na odsiecz Irlandczykw. Kronikarz prawdopodobnie pomyli kornwalijskiego krla Tewdriga Mawra ("Wielkiego"), syna Emyra Llydawa, z Gwentianem Tewdrigiem Fendigaidem ("Bogosawionym"), ktry nosi tytu Uthyra Pendragona i by dziadkiem Artura. Geoffrey z Monmouth najwyraniej pomyli dwch

magdalena86

Tewdrigw. W nazwie miejscowoci Gwithian koo Hayle zachowao si imi w. Gwythiana (lub Gothiana), jednego z irlandzkich misjonarzy, ktrym przewodzi Gwinear lub Fingar (zlatynizowana wersja tego imienia brzmi Wynnerusa). Wyldowali oni u ujcia rzeki, a w drodze do osady Conectonia (obecnie Lelant) zostali napadnici i zamordowani przez Tewdriga, krla Kornwalii. Gwinear, przywdca grupy, podrowa w towarzystwie swej siostry Kiory, ktrej imi po kornwalijsku brzmiao Piaa lub Phillack. Emigrantw byo jakoby ponad siedmiuset. Spdzili noc nad rzek Hayle, a rankiem ruszyli na poudnie do miejsca, gdzie obecnie stoi koci Gwinear. Tam przywdca odczy si od grupy i poszed rozpozna teren. Dotar do Tregothy, gdzie bije krystaliczne rdo, i tam si zatrzyma. Syszc rozpaczliwe krzyki popieszy z powrotem i zobaczy, e krl Tewdrig, mieszkajcy w Riviere nad ma rzeczk wpadajc do Hayle, napad na kolonistw i zabi prawie wszystkich. Kiedy Gwinear zjawi si na miejscu masakry, Tewdrig zamordowa rwnie jego. Piaa, siostra Gwineara, usza z yciem; zamieszkaa potem w Riviere i zaoya koci Phillack. Ia (Ives), crka irlandzkiego wodza plemiennego, take naleaa do grupy kolonistw. Ona rwnie zdoaa uj Tewdrigowi i schroni si u miejscowego wodza imieniem Dinan. Jej imi zachowao si w nazwie popularnej miejscowoci wypoczynkowej St. Ives, gdzie ufundowaa skromny kociek. Podczas walki z Irlandczykami Tewdrig spad z konia i zosta zabity. Wedle miejscowej legendy pochowano go w wykrocie pod drzewem w pobliu jego fortecy Goodern pod Blancheland, gdzie znajduje si masywny prostoktny kopiec. Nastpc Tewdriga by krl Marek, ktry pono wykorzystywa fortec Goodern jako domek myliwski. Marek to posta szczeglnie wana w naszych dociekaniach, jako e by on wygnanym synem Meirchiona z poudniowej Walii. Znany jest rwnie pod imieniem Marka Conomorusa. Gwn siedzib Marka stanowia Castle Dore, potna okrga forteca z epoki elaza w pobliu Fowey. W czasach rzymskich forteca staa pusta, lecz wykopaliska prowadzone w 1936 roku pod kierownictwem Raleigha Radforda dowodz, e w V i VI wieku bya zamieszkana. Szeregi otworw po supach wiadcz o tym, e okoo 1400 lat temu znajdowaa si tam

magdalena86

wielka drewniana sala dugoci 33 metrw i szerokoci 13 metrw. W takim budynku moga mieszka bardzo wana osobisto, najprawdopodobniej sam krl Marek. redniowieczny francuski kronikarz nazwa siedzib Marka Lancien i z pewnoci nie jest spraw przypadku, e w spisie Domesday Book nazwa ta zostaa zapisana jako Lantien. Trzy kilometry od miejsca, gdzie sta staroytny fort, znajduje si farma Lantyan, ktrej nazwa prawdopodobnie wzia si od nazwy fortecy. Drug wskazwk wiadczc o tym, e zamek Dore mg by siedzib krla Marka, jest kamie opatrzony inskrypcj, ktry lea w maym ogrodzeniu przy staroytnej drodze prowadzcej do wielkiego ziemnego kurhanu. Kilka lat temu kamie przeniesiono w bardziej widoczne miejsce 1,5 kilometra od Fowey, tu przy skrzyowaniu drg A 3082 i B 269. Gaz o wysokoci ponad dwch metrw i niemal tak szeroki nazywany jest Kamieniem Tristana. Wyryto na nim wczesnochrzecijaski krzy przypominajcy liter T i acisk inskrypcj w dwch pionowych kolumnach: DRUSTANUS HIC IACIT FILIUS CUNOMORI (Tu spoczywa Drustanus syn Conomorusa). Litery s ju tak zatarte, e trudno je odczyta, lecz mona z du doz prawdopodobiestwa stwierdzi, o jakie osoby chodzi. Po kornwalijsku D zamienia si w T, wic Drustan to Tristan. W Triadach walijskich czytamy, e by on jednym z "trzech potnych wodzw na Wyspie Brytanii", a w redniowiecznych romansach nazywa si go Tristanem z Lyonesse. To z pewnoci nie przypadek, e w niewielkiej odlegoci od zamku Dore znajduje si wioska Leyonne.3 Cunomorus to aciska wersja brytyjskiego imienia Cynvawr; w pierwszej poowie VI wieku, w czasach Artura, z pewnoci y wadca zachodniej Walii o tym imieniu. Pod jego panowaniem znajdowaa si Domnonia, w skad, ktrej wchodzia Kornwalia. Wadza Cunomorusa sigaa jednak znacznie dalej, bo a do Bretanii. W biografii Life of St. Paul Aurelian (ycie w. Pawa Aureliana), spisanej przez bretoskiego mnicha imieniem Wrmonoc, ktry spdzi duszy czas w Kornwalii czytamy, e Cynfawra take nazywano Markiem. W jednej z Triad walijskich znajdujemy stwierdzenie, e ojcem Tristana by Marek lub March. Analiza redniowiecznych romansw z epoki Artura pozwolia

magdalena86

ustali, e imi Drustanus zostao zmienione na Tristan, a potem Tristram (Sir Tristram). Conomorus to Marek Conomorus, ktry jako krl Kornwalii Marek pojawia si w historii Tristana i Izoldy. W biografii w. Pawa Aureliana czytamy za, e Drustanus mia zatarg z krlem Kornwalii Quonomoriusem. Wrmonoc nazywa tego czowieka Marcus dictus Quonomorius, co oznacza "Marek zwany Conomorusem". Szesnastowieczny antykwarysta John Leland uda si do zamku Dore, obejrza kamie i udao mu si odczyta trzeci kolumn inskrypcji. Brzmiaa ona CUM DOMINA CLUSILLA, co mogo znaczy "z pani Clusill". To irlandzkie imi - jeli wierzy, Lelandowi, e taki napis naprawd widnia na kamieniu -mogo by kornwalijskim odpowiednikiem imienia Eselt (Iseult), czyli Izolda. Leland oglda kamie w XVI wieku i jest bardzo moliwe, e fragment z brakujcym wierszem inskrypcji odama si od caoci. Kilka kilometrw na pnoc od zamku Dore stoi w Golant niewielki koci zbudowany przez w. Samsona, ktry przywdrowa do Kornwalii z poudniowej Walii. Jego ojcem by Amwn Ddu ("Czarny"), ksi Grawegu, krainy rozcigajcej si wok Vannes w Armoryce, skolonizowanej wczeniej przez brytyjskich osadnikw. Wanie rodzinne zmusiy Amwna do ucieczki do poudniowej Walii, gdzie oeni si z Ann, crk Meuriga ap Tewdriga. Tak, wic Samson by siostrzecem krla Artura i jednym z rycerzy jego dworu. U boku Artura stoczy w Bretanii bitw przeciwko samozwacowi Markowi Conomorusowi. Opiszemy ten epizod w jednym z dalszych rozdziaw. Kilka kilometrw na pnoc od Truro znajduje si koci powicony witemu Erme lub Ermelowi. Pniej zmieniono to imi na aciskie Hermes. Tymczasem, w. Erme to w. Arthmael, a wic nie, kto inny jak krl Artur. Tak, wic w Kornwalii znajduje si koci powicony krlowi Arturowi.

magdalena86

Rozdzia 6 Na tropie Camelotu Jednym z najbardziej nieuchwytnych miejsc opisywanych w legendzie krla Artura jest jego gwna siedziba, ktra za spraw dwunastowiecznego francuskiego pisarza Chretiena de Troyes utrwalia si w wiadomoci ludzi pod nazw Camelotu. By moe pisarz mia jakie informacje dla nas ju niedostpne, lecz wydaje si cakiem moliwe, e w poemacie Lancelot po prostu wymyli t wpadajc w ucho nazw.

magdalena86

Thomasowi Malory'emu najwyraniej take przypada ona do gustu, gdy w swoim dziele Le Morte d'Arthur take umieszcza Artura w owym bajecznym miecie. Wykaza jednak nieco wicej kronikarskiego zacicia od Francuza, albowiem poda, e miasto znajdowao si Winchesterze. 1 Najczciej stosowan przez tropicieli legendy Artura praktyk jest kojarzenie Camelotu z nazwami miejscowoci zawierajcymi w sobie cz sowa cam bd camel. By moe nazwa Camelot to tylko i wycznie pomys literacki, lecz warto zauway, i Camulos by celtyckim bogiem wojny. Legenda Artura wprost roi si od frapujcych zbiegw okolicznoci i faszywych tropw! John Leland, antykwariusz krla Henryka VIII, duo podrowa; twierdzi te, e podczas wizyty w Somerset w 1532 roku odnalaz miejsce, gdzie znajdowa si Camelot. Za poudniowym murem kocioa South Cadbury znajduje si Camelot, ongi bardzo sawne miasto czy te zamek. Doda te: "Mieszkajcy w tych stronach wiedz ze starych opowieci, e Artur czsto przebywa w Camelocie". Nie ulega wtpliwoci, e Leland, podobnie jak William Camden w pniejszych czasach, pisa pod wraeniem faktu, i u stp tamtejszego wzgrza pynie rzeka Cam lub Camel, a w pobliu znajduj si wioski Queen's Camel i West Camel. Camden wspomnia rwnie, e mieszkacy tych okolic nazywali fortec "Paacem Artura". Jednak w XVIII wieku bardziej dociekliwy antykwariusz William Stukely zauway, e tamtejsi ludzie nigdy nie syszeli tej nazwy. Teza, e Camelot znajdowa si w Somerset, zakorzenia si bardzo silnie i powstao wiele legend o Arturze i staroytnym zamku Cadbury. W latach 1966-1970 na wierzchoku wzgrza, gdzie sta zajmujcy powierzchni 18 akrw zamek, przeprowadzono wykopaliska. Doskonale zorganizowane prace doprowadziy do nadzwyczajnego odkrycia. Archeolodzy odkopali wgbienia po supach, ktre niegdy podtrzymyway dach sali dugoci 21 metrw i szerokoci 11 metrw. Okazao si te, e w V i VI wieku fortec otacza potny wa ziemny gruboci 7 metrw, a na podstawie fragmentw glinianych naczy uczeni stwierdzili, e sala istniaa w czasach Artura. Wielko budowli wiadczya, e musia tam mieszka dowdca duej armii, Dux Bellorum, najprawdopodobniej sam Artur. Korzystne pooenie fortecy pozwalao wykorzystywa j do organizowania kampanii przeciwko Saksonom wkraczajcym do basenu

magdalena86

Tamizy. Na terenie wykopalisk archeolodzy odkryli midzy innymi srebrny germaski piercie z VI wieku. Prawdopodobnie trafi do fortecy jako cz upu wojennego lub zosta upuszczony przez jeca. Pochodzcy z epoki elaza fort osonity by czterema liniami waw i roww. Wykopaliska na terenie podobnych fortec na wzgrzach zwaszcza w Walii - potwierdziy, e umocnienia te porzucone w czasie rzymskiej okupacji, byy modernizowane w epoce Artura. Zdumiewajce jest to, e nazw Cadbury nosz inne fortece w zachodniej Walii, na przykad Cadbury Hill (Congresbury nad rzek Avon) czy Cadbury Camp (Tickenham nad rzek Avon). Samo sowo Cadbury jest czciowo celtyckie, czciowo saksoskie: cad w jzyku celtyckim oznaczao armi bd bitw, bury pochodzi od saksoskiego sowa burb, oznaczajcego osad. Tak wic nazwa wskazuje, e znajdowaa si tam kwatera gwna armii. Jednak nazwa ta moe pochodzi od imienia jakiej celtyckiej osobistoci z czasw Artura. Takim czowiekiem mg by Cadwy, syn Gerainta Llyngesoga ("Waciciela Floty"). Cadwy by nie tylko krewnym Artura, ale take jego sprzymierzecem, z ktrym wsplnie rzdzili Domnoni. Wydaje si, wic cakiem prawdopodobne, e w drewnianej sali w Cadbury miecia si kwatera gwna Cadwy'ego i od jego imienia pochodzi nazwa. Z zamkiem Cadbury czy si te imi brytyjskiego krla Arviragusa, syna Cunobelinusa. W kronikach Kentu czytamy, e po wyldowaniu rzymskich wojsk w Portus Lemanis (Lympne) pod dowdztwem Wespazjana i Tytusa, krl Arviragus wyjecha z Dover. Warto w tym miejscu wspomnie o Wiey Krla Artura w zamku Dover, ktra wiadczy o tym, e te dwie osoby zostay ze sob pomylone. Arviragus schroni si w zamku Cadbury w Somerset. Kiedy Wespazjan wyldowa w Totnes i zaj Exeter, to wanie Andragus poprowadzi siy brytyjskie przeciwko niemu. Istnienie brytyjskiego krla Andragusa potwierdzi satyryk rzymski Juwenalis. W jednym z jego utworw pewien czowiek pyta drugiego, bladego ze zdenerwowania: "Co si z tob dzieje? Czyby ujrza brytyjskiego krla Arviragusa w rydwanie? Otrzymae tym samym znak wielkiego triumfu. Wemiesz do niewoli jakiego krla, albo Arviragus zostanie strcony z rydwanu. Bo potwr to osobliwy. Czy widzisz te ostre petwy sterczce na jego grzbiecie niczym wcznie?" 2 Hector Boece w ksiceHistorr and Chronicles ofScotland (Historia i

magdalena86

kroniki Szkocji) podaje, e w czasie oblenia Cadbury Wespazjan zdoby krlewsk koron i przepikny miecz, ktrego uywa do koca ycia. Z innych rde wiadomo za, e cesarz Klaudiusz przyj hod Arviragusa w Cadbury Castle. Rzymianie wznieli w Cadbury wityni z dwoma pomnikami: jednym na cze zwycistwa, a drugim na cze Klaudiusza. Arviragus zawar przymierze z Rzymianami, biorc za on crk Klaudiusza Geniss, i zosta w ten sposb wasalem cesarza, wadajc krajem z fortecy w Cadbury. Pozosta jednak w duym stopniu niezaleny w krainie penej ufortyfikowanych wzgrz, bagien, jezior i wysp midzy Cadbury i Kanaem Bristolskim. Jako wodza Brytw noszcego tytu Arthwyra zaczto go wic myli z krlem Arturem z legendy, ktra przetrwaa stulecia. Autorzy tej ksiki postanowili ustali prawdziwe pooenie Arturowego Camelotu i wyjani pochodzenie jego nazwy. Wiedzielimy, e podejmujemy si nieatwego zadania. Ku naszemu zaskoczeniu wskazwk naprowadzajc nas na waciwy lad znalelimy w romansie Thomasa Malory'ego Le Morte d'Arthur. Autor napisa wprawdzie, e Camelot znajduje si w Winchesterze, lecz we wstpie do ksiki wydawca stwierdzi wyranie, e ruin Camelotu naley szuka w Walii. To o wiele bardziej prawdopodobne, poniewa mona wtpi, czy Artur zdoaby utrzyma dwr w Winchesterze, ktry przez wikszo jego panowania znajdowa si w rkach wrogiego plemienia Gewissei. Winchester, stare rzymskie miasto Yenta Belgarum, byo niewtpliwie bardzo wanym orodkiem, w ktrym koronowanych zostao wielu krlw. Alfred Wielki, (ktrego pomnik mona oglda na ulicy High Street) przenis stolic do Winchesteru i miasto to pozostao najwaniejsze w Anglii a do podboju normandzkiego. 3 Malory najwyraniej pomyli Winchester z miejscem w Walii o podobnej nazwie i pomyka ta zostaa zapisana w ksice, co przyczynio si do jej utrwalenia. Ponisze rwnanie w prosty, a zarazem przekonujcy sposb wyjania t zagadk: Yenta Belgarum = Caer Wynt = Winchester Yenta Silurum = Caerwent = Camelot Na licie miast brytyjskich, pomieszczonej w kronice Neniusza, znalelimy Caer Calemion - fortec Calemiona. Przestawiajc litery w

magdalena86

nazwie otrzymujemy Camelion. Jest bardzo prawdopodobne, e wanie w ten sposb powstaa nazwa Camelot. Od tej chwili wszystko pasuje jak ula. Nazwa Caer Calemion z pewnoci pochodzi od Caer Melin, ktre to miasteczko nazywa si obecnie Llanmelin. Jest to stara sylurska forteca na wzgrzu, na pnoc od Caerwentu, ktr opisalimy w poprzednim rozdziale. S to nowe argumenty przemawiajce za tym, e Camelot to Llanmelin, i z pewnoci bardziej przekonujce ni wszystkie inne teorie dotd przedstawiane. Jednak Leslie Alcock, ktry bra udzia w wykopaliskach na wzgrzu Cadbury, zauwaa w swojej ksice Arthurs Britain (Brytania Artura): "Prawda za jest taka, e wszelkie prby zidentyfikowania Camelotu s bezcelowe. Nazwa oraz sama idea Camelotu powstay w wyobrani francuskiego poety". By moe to prawda, nam jednak wydaje si, e na tyle, na ile to moliwe, zbliylimy si do odnalezienia Camelotu. 4 W stron Caerleonu Wedug Geoffreya z Monmouth, gwny dwr Artura znajdowa si w Caer-leon-upon-Usk, w fortecy Isca Silurum, opuszczonej przez Rzymian pod koniec III stulecia. Archeologowie nie natrafili jednak na adne lady zamieszkania fortu w pocztkach redniowiecza, jeli wic Artur naprawd mia tam dwr, to znajdowa si on raczej na przedmieciach starego rzymskiego miasta. Na szczycie wzgrza Lodge Hill, grujcego nad zakolem rzeki Usk, stoi fort z pewnoci wykorzystywany przez Sylurw w czasach najazdu rzymskiego. Pooona 100 metrw nad poziomem morza forteca o powierzchni 7,2 hektara ma trzy linie potnych waw i fos, ktrych gboko dochodzi miejscami do 10 metrw. Zachodniego wejcia broni dwunastometrowy kopiec, usypany na wewntrznym wale obronnym. Caa warownia ma 110 metrw dugoci i rednio 60 metrw szerokoci. Swego czasu forteca nazywana bya "Belingstok", prawdopodobnie za spraw Geoffreya z Monmouth, ktry skojarzy j z krlem Belinusem. Nazwa "Belingstok" oznacza palisad Belinusa, rzdzcego pono t krain wsplnie z bratem Branem. W XVI wieku poeta William Coxe napisa, e warownia staa na "bardzo wysokim wzgrzu" i doda: "Bellinus Bagnus nazwa j Belinstocke". 5

magdalena86

W kronice Brut Breninoedd pod dat 406 rok p.n.e. znalelimy tak oto informacj: "Bew syn Dyfnwala Moelmuda, krlowa nad ca Wysp Brytani. Tene Beli zaoy miasto nad rzek Wysg (Usk) i nazwa je Caer Leon bd Wysg". 6 Potwierdza t informacj Geoffrey z Monmouth: "Belinus powrci do Brytanii (z Italii) i rzdzi ni w pokoju do koca swych dni. Naprawi miasta popadajce w ruin i zbudowa wiele nowych. Wznis midzy innymi miasto-fortec nad rzek Usk w pobliu zatoki Severa, ktr bardzo dugo nazywano Caerosc". 7 Bardzo moliwe, e fortec krla Beliego zaczto kojarzy z Arturem dlatego, i pomylono go z Andragusem, synem Cunobelinusa, ktry podobnie jak Artur - nosi tytu Arthwyra. Arviragus by bratem wojowniczego krla Caradoca (Caractacusa), ktry poprowadzi Sylurw do bitwy przeciwko Rzymianom. Bdc ksiciem Sylurw, Arviragus panowa w prowincji obejmujcej tereny dzisiejszej zachodniej Walii. Jego brat Guiderius zgin w walce z Rzymianami, dlatego wadz w ksistwie Sylurw przej modszy Andragus. Jednak na scen wkroczy Caradoc owiany saw dowiadczonego wojownika, wic jemu powierzono godno pendragona i dowdztwo w wojnie przeciw najedcom. Przez dziewi lat Caradoc i Arviragus stawali dzielnie przeciwko rzymskim ksiciom, wygrywajc bitw za bitw. W nadziei uzyskania pokoju cesarz Klaudiusz ofiarowa Andragusowi za on swoj crk Geniss. lub odby si w Rzymie w 45 roku n.e. podczas szeciomiesicznego rozejmu. Caradoc i Andragus w towarzystwie Genissy wrcili do Brytanii i ogosili, e warunki pokoju ich nie satysfakcjonuj. Rzymianie wysali Ostoriusa Scapul w miejsce Aulusa Plaucjusza i wojna trwaa kolejnych siedem lat. Caradoc zosta w kocu pokonany w 52 roku podczas oblenia ktrej z walijskich fortec przez przewaajc liczebnie armi rzymsk. Zdoa si wymkn, lecz zosta wzity do niewoli po zdradzie Cartimanduy, krlowej Brygantw. Caradoca wraz z ca rodzin wzito do niewoli jako zakadnikw. Jego crka Gwladys przyja imi Klaudia Britannica i wysza za senatora rzymskiego Rufusa Pudensa. Rzymski poeta Marcjalis, bliski przyjaciel Pudensa, wspomina o tym maestwie w swoich Epigramach (Marcjalis 13 B. XI 53). O Klaudii napisa: "Claudia peregrina et edita Britannis" ("Cudzoziemka Klaudia, urodzona w

magdalena86

Brytanii"). Ich dzieci zostay wychowane w wierze chrzecijaskiej, a w paacu Pudensa mona oglda koci w. Pudencjany, jednej z crek Klaudii i Pudensa, ktra zgina mierci mczesk. Dowdztwo wojsk brytyjskich i tytu pendragona przej tymczasem Andragus, ktry nie zaprzesta walki z Rzymianami. Juwenalis, pisarz rzymski, ywicy wobec niego lk pomieszany z podziwem, pyta: "Czy nasz nieprzejednany wrg Andragus, urodzony w rydwanie krl brytyjski, spad z wojennego tronu?" 8 Tacyt za pisze: "W Brytanii, po wziciu do niewoli Caradoca, Rzymianie doznawali dotkliwych poraek ze strony jednego tylko pastwa Sylurw". Historyk okrela ich mianem "ludu zawzitego i upartego". 9 W 53 roku Ostorius Scapula ponis klsk pod Caervelin (Caermelin) w bitwie z siami Andragusa. Napisa do Nerona, ktry wstpi na tron po Klaudiuszu, list z prob o zwolnienie ze stanowiska dowdcy ze wzgldu na zy stan zdrowia. Neron przyj rezygnacj Ostoriusa i wysa w jego miejsce Aulusa Didiusza (Didiusza Gallusa), ktry zbudowa Caer Dydd, "zamek Didiusza", czyli miasto Cardiff. Jako krl Sylurw Andragus by z pewnoci godnym poprzednikiem Artura i zasuy sobie u Rzymian na przydomek Taurus Negri - "Czarny Byk". Fakt, e nosi tytuy pendragona Gwentu i Arthwyra niepomiernie utrudni zadanie wszystkim tym, ktrzy pragnli pozna prawd o Arturze.

magdalena86

Rozdzia 7 Krl Artur i Okrgy St Pierwszym, ktry wprowadzi do legendy Artura Okrgy St, by Robert Wace z Jersey. W ksice Li Romans de Brut (1155) napisa: Okrgy St znalaz si tam po to, aby podczas spotka szlachetnych towarzyszy Artura kady mg siedzie na podobnym miejscu i tak samo by obsuonym. Tak, wic nikt nie mia okazji chwali si, e zosta wyniesiony ponad innych... Jako pierwszy autor, ktry wspomnia o tym szczeglnym meblu, Wace zapewni sobie wieczn literack saw. Wyjania, e wiedz o legendarnym krlu zawdzicza Bretoczykom, ktrzy "znaj niejedn opowie o Okrgym Stole". Niestety, Wace nie poda, skd te opowieci pochodz ani gdzie je usysza. Relacja, Layamona, o wiele bardziej szczegowa, spisana zostaa na podstawie popularnych legend o czarach. Dowiadujemy si, wic, e w Kornwalii, po ktni midzy rycerzami, Artur spotka cudzoziemca, ktry podj si zbudowania "cudownego stou". I cho st by bardzo duy, a jego wykonanie zajo cztery miesice, dziki niezwykym waciwociom mebla Artur mg go wozi ze sob na koniu i ustawia gdziekolwiek zechcia. Layamon najwyraniej wiedzia o Okrgym Stole, o ktrym "rozpowiadajBretoczycy", znacznie wicej ni zechcia ujawni w swoim romansie. "Atoli Bretoczycy powtarzaj wiele legend o krlu Arturze i przypisuj mu rzeczy, ktre nigdy si nie wydarzyy w krlestwie z tego wiata". 2 Thomas Malory podaje inn wersj powstania stou. Pisze mianowicie, e

magdalena86

po lubie Artura z Ginewr jej ojciec podarowa ziciowi Okrgy St, ktry niegdy nalea do Uthera. By on tak duy, e mogo przy nim zasi 150 rycerzy i Artur zabra mebel do Camelotu. W innej wersji legendy Merlin zbudowa Okrgy St dla Uthera Pendragona, ojca Artura. Po mierci Uthera Merlin przekaza st Arturowi i jego rycerzom. Bezsprzecznym, cho intrygujcym faszerstwem jest Okrgy St wiszcy na cianie Sali Guild Hali w Winchesterze. Budynek ten to jedyna pozostao zamku zbudowanego przez Wilhelma Zdobywc. Malory bdnie uwaa, i Camelot znajdowa si w Winchesterze i przekonanie to utrwalio si tak silnie, e kto umieci tam Okrgy St, rzekomo uywany przez Artura i jego rycerzy. Uwaa si, e st zosta wykonany dla Edwarda III, zaliczanego do wielbicieli krla Artura. W 1344 roku zoy on w kaplicy w. Jerzego w Windsorze przysig, e podobnie jak krl Artur stworzy dla swoich rycerzy Okrgy St. Za jego przykadem poszed krl Francji Filip de Valois i wielu innych monych Rys. 22. Na cianie sali w budynku Guild Hali w Winchesterze wisi dbowy st o rednicy 6 metrw, zwany Okrgym Stoem Krla Artura. Wykonano go na zamwienie Edwarda III, ktry w 1344 roku zoy w kaplicy w. Jerzego w Windsorze przysig, e pjdzie w lady krla Artura i stworzy dla swych rycerzy Okrgy St. Powierzchnia stou podzielona zostaa na 24 czci pomalowane na zielono i biao z imionami rycerzy, ktrzy mieli zasiada wok niego. Miejsce Artura oznaczone jest jego wizerunkiem wczesnego wiata, ktrzy zasiadali przy okrgych stoach na podobiestwo Artura i jego towarzyszy. Roger Mortimer, hrabia March, kaza ustawi okrge stoy dla rycerzy w Kenilworth, Bedford i w Walii. Mona przypuszcza, e edyktem z 1344 lub 1345 roku krl da zgod niektrym rycerzom na utworzenie podobnego stowarzyszenia w Lincoln. Obyczaj zasiadania przy okrgym stole, odtworzony przez krla Edwarda III, nie mia jednak takiego znaczenia jak Zakon Podwizki. Powrciwszy do Anglii po bitwach pod Crecy i Calais w 1348 roku, w Dniu witego Jerzego Edward ustanowi Zakon Podwizki. W tekcie postanowienia zaoycielskiego czytamy: "Zakon bdzie stowarzyszeniem, wsplnot, kolegium rwnych sobie rycerzy, symbolem ich jednoci w zwycistwie i niepowodzeniu, w czasie wojny i pokoju, wzajemnej pomocy w niebezpieczestwie, przyjani i wiernoci, ktre trwaj przez cae ycie" 3.

magdalena86

Krl wyznaczy do zakonu dwudziestu szeciu rycerzy. Zakon Podwizki utworzony na wzr Okrgego Stou Krla Artura, to jeden z wielu honorowych wieckich zakonw rycerskich. Niektre z nich szybko poszy w zapomnienie, inne przetrway wieki, wszystkie jednak stawiay sobie za cel wynagradzanie mstwa i gloryfikacj stanu rycerskiego, a take utrwalanie wizi midzy patronem zakonu i jego czonkami. 4 [W dbowym stole o rednicy 1,5 metra wywierconych jest dwanacie otworw, co oznacza, e tyle mia ng. Waca ton pyta przymocowana do ciany przypomina gigantyczn tarcz do gry w rzutki. Powierzchnia stou podzielona zostaa na dwadziecia cztery czci pomalowane na zielono i biao, z imionami rycerzy, ktrzy mieli zasiada wok niego. Miejsce Artura oznaczone jest jego wizerunkiem.] Krl Henryk VII rwnie ywi gbokie przekonanie, e Camelot znajdowa si w Winchesterze, i dopilnowa, aby jego pierworodny syn wanie tam przyszed na wiat. 19 wrzenia 1486 roku ksi zosta ochrzczony i otrzyma imi Artur - Arturus Secundus (Artur II). Po osigniciu odpowiedniego wieku nastpcy tronu nadano tytu ksicia Walii. Jednoczenie Anglia podpisaa traktat z Hiszpani, zawierajcy klauzul o tym, e Artur oeni si z Katarzyn, crk Ferdynanda, krla Aragonii i Izabelli, krlowej Kastylii. Jednak nim doszo do skonsumowania maestwa, szesnastoletni ksi niespodziewanie zachorowa i zmar w zamku Ludlow. Tak, wic powrt Artura na tron nie zici si i krlem Anglii zosta jego modszy brat, ktry przyj imi Henryka VIII. To Henryk VIII w 1522 roku rozkaza pomalowa st, eby zrobi wraenie na skadajcym wizyt w Anglii cesarzu Karolu V. 5 Z rachunkw Henryka VIII wynika, e na renowacj sali noszcej nazw Aula regis infra Castrum de Wynchestre et le Round Tabyll Ibidem krl przeznaczy sum 66 funtw. Biel i ziele to barwy dynastii Tudorw, co potwierdza fakt, e st pomalowano wanie w tym okresie. Przy kadej kolejnej renowacji zachowywano ten sam styl i kolorystyk. Krl Artur siedzcy u szczytu stou ma brod i jest uderzajco podobny do Henryka VIII. Porodku stou widnieje ra Tudorw. Po zdjciu stou ze ciany w 1874 roku okazao si, e jego blat pierwotnie

magdalena86

mia ksztat koa z dwunastoma szprychami; w kadej z nich znajdowa si otwr z resztkami grubych trzpieni. Wszystko to dowodzi ponad wszelk wtpliwo, e st naprawd mia kiedy nogi i nie zawsze wisia na cianie. Oprcz ng st mia te solidn centraln podprk lub sta na grubym drewnianym pniu. Mebel jest, wic ciekawym zabytkiem dawnego ciesielstwa. Widniej na nim dwie daty upamitnione przez rzemielnikw. Liczba dwudziestu czterech rycerzy moe si kojarzy z dwudziestoma czterema starcami z Apokalipsy; wydaje si te, e st w symboliczny sposb nawizuje do Ostatniej Wieczerzy. Artura mona, wic przyrwna do Chrystusa siedzcego w otoczeniu uczniw. W ksice T. W. Stone'a History ofHampshire (Historia Hampshire) (1892) znajdujemy wane zdanie: "Okrgy St zosta umieszczony w Winchesterze na polecenie krla Henryka III, ktry zayczy sobie, aby wewntrz budynku znalazo si Koo Fortuny". To znamienne stwierdzenie rzuca nowe wiato na pochodzenie i przeznaczenie Okrgego Stou.6 W kilku kocioach w Europie mona jeszcze zobaczy poruszane linami koa fortuny, wykorzystywane do przepowiadania przyszoci. Odegray te one pewn rol w histori Irlandii: synny kapan druidzki Mogh Ruith z Kerry zawdzicza swe imi, oznaczajce Magus Rotarum, czyli czarodziej k, koom fortuny, ktre wykorzystywa do swoich magicznych obserwacji. W ksice O'Grady'egoSV/va Gadelica czytamy o crce Mogha Ruitha, ktra udaa si z ojcem na wschd, aby uczy si magii, i tam zbudowaa "magiczne koo".W ksice Geoffreya z Monmouth Vita Merlini (ycie Merlina) wystpuje niejaka Morgan, "przeoona dziewiciu sistr sprawujcych piecz nad wysp jabek, zwan Fortunate, na ktr zawieziono Artura rannego w bitwie pod Camlanem".7 Nazwa Fortunate pochodzi od imienia Fortuny, rzymskiej bogini przeznaczenia, ktra trzymaa w doni koo, co miao wiadczy, e jest bogini toczcego si roku. W pitnastowiecznym angielskim romansie proz, zatytuowanym Alliterative Morte Arthure (Aliteracyjny poemat na mier Artura), Artur spotyka Morgan jako wcielenie samej bogini fortuny, na ktrej kole tyle razy bywa wynoszony i pograny. Konflikt Artura z Morgan okaza si brzemienny w skutki, gdy doprowadzi do rozpadu Stowarzyszenia Okrgego Stou, co oznaczao ni mniej, ni wicej tylko upadek starej wadzy w Brytanii. Jako Fortuna, bogini przeznaczenia, Morgan obraca koem Pendragonw, lecz po ktni z Arturem porusza nim tak gwatownie, e panowanie Pendragonw koczy si rwnie szybko, co

magdalena86

niespodziewanie. 8 W rzeczy samej Artur by od pocztku do koca zaleny od proroctw. Jego przyjcie na wiat zapowiedzia Merlin, a upadek, Morgan, Pani Koa Fortuny i Przeznaczenia. W posowiu do Mabinogionu Charlotte Guest pisze, e Myrddin (Merlin) by jednym z "trzech bardw", ktrzy kierowali losami Okrgego Stou. Dwaj pozostali nazywali si Madog i Taliesin, a ich wadza nad Okrgym Stoem braa si z tego, e byli Stranikami Totemw lub Wadcami Koa. Na Okrgym Stole w Winchesterze, odpowiedniku Koa Fortuny, wizerunek Artura widnieje u samej gry, Thomas Malory w Morte d'Arthur przedstawia go siedzcego w kapicej od zota szacie na krzele przywizanym do koa. Wydaje si, e Koo Fortuny byo popularnym symbolem w XIII wieku. W romaskich kocioach San Zeno w Weronie, witego Marcina w Basie i witego Stefana w Beauvais koo przedstawione jest jako pierwowzr okna rozetowego. Koo jest te gwnym motywem marmurowego chodnika kocioa Duomo w Sienie i na wp wytartych freskw kocioa Catfield w Norfolk, wszystko to dowodzi jednoci symboliki estetycznej w krajach redniowiecznej Europy. Rzymski amfiteatr w Caerleonie w Gwencie to jedna z wielu budowli uznanych za miejsce, gdzie znajdowa si Okrgy St Artura, i doprawdy byaby to sala godna krla Sylurw. Pozostae miejsca w Walii, kojarzone z Okrgym Stoem, zwane przez mieszkajcych tam ludzi Bwrdd Arthur, znajduj si koo Llansannan w Clwyd, koo Beaumaris w Gwynedd, na poudnie od Penrith w Cumbrii i na zamku Stirling w Szkocji, gdzie omioktny wa ziemny otacza paski kopiec w ozdobnym ogrodzie. Symbol Okrgego Stou mona analizowa na wiele rnych sposobw. Niewykluczone jednak, e jego pojawienie si w literaturze arturiaskiej zawdziczamy ludowej pamici starego obyczaju, w ktrym podczas posiku wdz zasiada w okrgu ze swoj druyn. Rycerze Okrgego Stou Dla wikszoci ludzi nieodcznym elementem legendy krla Artura jest grupa jego wiernych rycerzy, ktrych imiona niemal dorwnay saw imieniu samego krla. Nie naley jednak zapomina, e zostay one zanglizowane, a ich prawdziwe walijskie brzmienie cakowicie si zataro.

magdalena86

Wedug legendy Artur mia dwudziestu czterech rycerzy na swoim dworze i wszyscy oni - a take liczni wojownicy - s wymienieni w epizodach Mabinogionu. Midzy 1250 a 1450 rokiem utwory powicone bohaterskiemu krlowi i rycerzom Okrgego Stou pojawiy si niemal we wszystkich jzykach zachodnioeuropejskich. Obdarzeni bogat wyobrani poeci stworzyli baniowe krlestwo i opisy miaych czynw, powtarzane pniej przez bardw Cumbrii, Walii, Kornwalii i Bretanii. My za stajemy wobec problemu rozszyfrowania imion rycerzy Artura i skojarzenia ich z postaciami i miejscami, ktre naprawd istniay, lecz z upywem stuleci rozpyny si w mrokach niepamici. Sir Lancelot to posta nawizujca do Llwcha Wyddela, zwanego rwnie Llwchem Llawinawgem, Panem Jezior. Jego imi, ktre brzmiao po acinie Lucius Hibernus, w romansach zmienio si na Lancelot z Jeziora. Artur zabi go w bitwie koo gry Mynneu w Irlandii, a potem wrci do Brytanii i walczy w bitwie pod Camlanem. Sir Tristram to Drustanus, syn Marka Conomorusa, ksicia Glamorganu, wadajcego w Kornwalii i Bretanii. W romansach nazywa si go Tristanem z Lyonesse. Jego imi zostao w VI wieku wyryte na kamieniu stojcym koo drogi pod Fowey w Kornwalii. Warto zauway, e nieopodal znajduje si wioska Lyonne. Sir Bedewer to Badwyr ap Bedrawc, ktry wedle Mabinogionu by podczaszym na dworze krla Artura, a zarazem jednym z najdzielniejszych rycerzy. Jego imi czsto jest kojarzone z imieniem rycerza Caia, a ich losy s do siebie bardzo podobne. To wanie ich dwch wybra Artur na towarzyszy wyprawy do Mont-Saint-Michel, gdzie chcia pomci mier lady Heleny, siostrzenicy Riwala Mawra ("Wielkiego"). W poemacie Stanzas ofthe Graves (Strofy o grobach) czytamy, e grb Bedewera znajduje si na wzgrzu Tryfan, ktrego nazwa pochodzi od Tryvaen. W staroytnych kronikach zamek Dunraven w Glamorganie nazywany jest Dinryvan i by moe wanie o tym miejscu mowa w Strofach. Sir Kay za to Cei ap Cynyr Ceinfarfog, a jego przyjte w literaturze imi pochodzi od aciskiego Caius. Moliwe, e by Irlandczykiem; naley te

magdalena86

wspomnie, e istniaa w Irlandii legendarna posta imieniem Cai Cainbrethach. Cai i Bedewer to dwaj adiutanci Artura, ktrzy, podobnie jak on, przeszli do legendy. W zbiorze poezji zatytuowanym Black Book of Carmarthen (Czarna ksiga Carmarthen) znalaz si wiersz opowiadajcy o walce Keia w bitwie pod Traeth Tre-vroit; miejscowo ta nazywana jest w poemacie Traethau Trevrwyd. Niektrzy pisarze bdnie utosamiali Caia ze witym Kewem, ktry naprawd nazywa si Docwin lub Cyngar i zaoy koci Congresbury w Somersetshire. Jego ojcem by historyk Gildas. 9 Sir Howell to prawdopodobnie Howel (Riwal) Mawr, syn Emyra Llydawa. By on ksiciem Ergingu (Archenfield) i bratankiem Artura, gdy polubi przyrodni siostr Artura, Gwyar. Walczy w wielu bitwach jako gwny sprzymierzeniec Artura i dowodzi armi krla w pamitnej bitwie pod Langres, w ktrej obok lordw Jagusa, Ichomarcha i Bodloi stan przeciwko Llwchowi Wyddelowi, czyli samemu Lancelotowi, Panu Jezior. W Triadach walijskich czytamy, e Riwal by jednym z "trzech szlachetnych rycerzy na dworze krla Artura". Riwal opuci swoje krlestwo w poudniowo-wschodniej Walii i z liczn grup kolonistw wyruszy do Bretonii, aby stworzy tam krlestwo Domnonii. Za swoj siedzib obra Lishelion i stamtd jako Dux Britanniarum rzdzi krajem po obu stronach morza a do mierci w 524 roku. Podobno zosta pochowany w Llanilltyd Fawr na poudniu Glamorganu. Sir Craddock - ustalenie tosamoci nie nastrcza problemw, gdy by to nie, kto inny jak Caradog Freichfras ("Mocne Rami"), syn Gwrganta Mawra ("Wielkiego"). Gwrgant by te ojcem Onbrawsty, ony Meuriga, krla Gwentu; zatem Caradog Freichfras to wuj Artura. Po mierci Artura Caradog poprowadzi grup brytyjskich emigrantw do Yannes w Bretanii, gdzie zaoyli koloni. Potwierdza ten fakt biografia Life of St. Padam (ycie w. Padarna), w ktrej znajdujemy informacj o udziale Caradoga Freichfrasa w kolonizacji Bretanii. Caradog przedstawiony jest jako krl na dworze w Yannes w trzynastowiecznym romansie Livre de Carados, stanowicym drug cz Parcivala Chretiena de Troyes. Caradog to posta znana w Bretanii pod imieniem w. Caradeca, patrona St. Caradec Tregomel pod Guemene i St. Caradec Hennebont w diecezji Yannes.

magdalena86

Sir Gawain to Gwalchmai ("Majowy Jastrzb "), syn Lleuapa Cynfarcha i Gwyar, przyrodniej siostry Artura. By on jednym z najwybitniejszych rycerzy Artura, syncym z dobrych manier i elokwencji. Rzdzi krain Walweithii, ktra naley obecnie do Dyfedu; pod Haverfordwestem stoi Castell Gwalchmai (Zamek Walwyna). Saksoni pod dowdztwem Octy II wyparli Gwalchmaia z Walweithii, ale wielu z nich zgino przedtem z jego rki. Zranionego przez poplecznikw Medrauta Gwalchmaia puszczono na morze w dziurawej odzi. Jego grb odnaleziono pono za panowania Wilhelma Zdobywcy w 1086 roku nad brzegiem morza w Dyfedzie. Sir Galahad to Gwalchaved ("Letni Jastrzb"), bliski przyjaciel Gwalchmaia; podobnie Yvain, Rycerz z Leon, by powiernikiem Owaina, syna Uriena Gorre i Modron. Yvain oeni si z Alienor, crk Emyra Llydawa i zaoy dynasti w Bretanii. Z tego maestwa urodzi si hrabia Gwythyr, ktrego crka Gwenhwyfar wysza za Arthmaela (Artura).10 Jak si wydaje, hrabia Gwythyr, syn Yvaina, Rycerza z Leon, wyruszy z liczn grup emigrantw z Caerleon-upon-Usk w Gwencie i wyldowa na pnocno-zachodnim wybrzeu Armoryki. Zaj tereny od Aber Ildut do Morlaix, zaoy dwa orodki religijne i zorganizowa pastwo nazwane od Caerleonu Leon lub Lyonesse, ktrym rzdzi z Ile de Batz. Aby zabezpieczy si przed napaci ze strony rdzennych mieszkacw podpisa traktat o wsppracy z francuskim krlem Childebertem na jego dworze w Paryu. Gwenhwytar, crka hrabiego Gwythyra, ona Arthmaela (krla Artura), po mierci brata, hrabiego Gwythiana zostaa gwn spadkobierczyni rodzinnego majtku. Kiedy hrabia Gwythyr zmar w 530 roku, Artur naby prawo do dziedzictwa ony i ksistwa Leon. Nastpnie pastwo Leon zostao wchonite przez bretoskie krlestwo Domnonii, ktrym Artur rzdzi wsplnie z kuzynem Derochiem, synem Riwala Mawra.

magdalena86

Rozdzia 8 Rycerze i wici Pite i szste stulecie uwaane s za "zoty wiek" witych, bo wanie wtedy najwybitniejsi z pionierw celtyckiego Kocioa odgrywali najwiksz rol. Trzeba przy tym pamita, e owi witobliwi mczyni i kobiety nie byli formalnie kanonizowani, lecz nazywano ich witymi, gdy spdzili ycie - lub jego cz - suc Bogu. Sowo wity pochodzi od aciskiego sanctus; w rzymskim Kociele stanowio oficjalny, jedyny w swoim rodzaju tytu honorowy, dla Celtw za znaczyo jedynie tyle, e czowiek obdarzany tym mianem by chrzecijaninem bd czonkiem wsplnoty religijnej, uwaanym na danym terenie za witego. U Rzymian i Saksonw wici byli wybierani, wrd Celtw za wielu witych odziedziczyo ten tytu. Nie oznacza to jednak bynajmniej, e byli to ludzie o nieskazitelnych charakterach, ktrzy zawsze prowadzili witobliwe ycie. Tacy wici przychodzili na wiat w witych rodzinach i naleeli do plemiennego kocioa, gdzie nie byo wiele miejsca na rozwinicie indywidualnoci. Dlatego wici, ktrych imiona spotyka si w caej Walii, byli ze sob blisko spokrewnieni, a godnoci opata czy biskupa mogli dostpi przedstawiciele niektrych tylko rodzin,

magdalena86

dziedziczc je po przodkach. Na przykad Dubricius, pierwszy biskup Llandaff, by kuzynem Teilo, swego nastpcy, ktrego z kolei zastpi siostrzeniec Oudouceus. Wiele nazwisk owych celtyckich witych brzmi dzisiaj znajomo, gdy zostay utrwalone w nazwach niezliczonych miast, miasteczek, wiosek i kociow w Walii, Kornwalii i Bretanii. Staroytne kocioy i kaplice, nazwane od imion witych, zawdziczaj swe istnienie faktowi, e ludzie ci udawali si w te miejsca wanie po to, aby zakada klasztory. Wodzowie plemienni i krlowie drobnych pastewek czuli si zobowizani do gocinnoci wobec misjonarzy wdrujcych przez ich terytoria. Zazwyczaj wychodzili im naprzeciw, zapewniali ochron i dawali ziemi pod budow kocioa. wity wyznacza wwczas plac budowy w ksztacie owalu lub koa o rednicy okoo 30 metrw i otacza kamieniami. Teren ten suy pniej take jako cmentarz. W Walii ogrodzenia takie nazywa si lian, a w Kornwalii vlan. Oba sowa oznaczaj "polan" bd "paski grunt". W obrbie tego terenu albo w pobliu misjonarz budowa sobie szaas lub cel. Z biegiem czasu wok lian tworzya si wioska, ktrej zazwyczaj nadawano nazw od imienia witego, zaoyciela kocioa. Po mierci misjonarza spoeczno chrzecijaska grzebaa go i stawiaa pamitkowy kamie z inskrypcj. Mieszkacy wioski bardzo sobie cenili miejsce pochwku obok grobu witego. Podczas naszych bada odkrylimy, e niejednokrotnie ci witobliwi mowie zamieniali swe szaty na zbroje i miecze, aby obali uciliwego tyrana. Tacy sudzy boy nazywani byli "onierzami-witymi" i wielu rycerzy krla Artura zaliczano wanie do tej godnej szacunku grupy. wity Garmon Jednym z pierwszych walecznych misjonarzy by w. Garmon, brat Aldwra, ojca Emyra Llydawa i ksi wadca walijskiej kolonii w Armoryce. w. Garmon, biskup Aleth, przyby do Walii z Ambrozjuszem i uczestniczy w obaleniu Yortigerna, przyczyniajc si tym samym do restauracji dynastii romasko-bry-tyjskiej. Garmon dowodzi te powstaniem, ktre pozbawio wadzy Benlliego Gawra ("Olbrzyma"), krla lal, i wywalczyo tron dla Cadella Ddyrnlluga ("Lnica Rkoje"). Ukoczywszy dzieo obalenia dwch tyranw, Yortigerna oraz Benlliego, i

magdalena86

pobogosawiwszy nowych wadcw, Ambrozjusza i Cadella, wity Garmon mg zaj si zakadaniem nowych klasztorw, midzy innymi klasztoru Deerhurst w Gloucestershire, zbudowanego na podobiestwo kocioa w Tours, ktre to miasto naleao wwczas do federacji armorykaskiej. w. Garmon walnie przyczyni si do zdobycia tronu wyspiarskiego krlestwa Ma dla brata Konstantyna Bogosawionego Anhuna Dunawda (Antoniusza Donatusa), gdzie i sam postanowi si osiedli. Spdzi tam reszt ycia jako biskup, prowadzc ewangelizacj mieszkacw wyspy, na ktrej naucza wczeniej wity Patryk. Garmon zamieszka w pobliu osady, zwanej obecnie Castletown. Zaoy midzy innymi koci Kirk Garmon koo Peel, gdzie pochowano go po mierci w 474 roku. redniowieczna katedra, stojca w obrbie murw Peel Castle na Wyspie w. Patryka, zostaa powicona w. Germainowi, pierwszemu biskupowi Man. Jego imi nosi take wioska St. Germain w poowie drogi midzy miastami Douglas i Ramsey. w. Illtyd Farchog Prawdopodobnie najwybitniejszym rycerzem-witym epoki Artura by Illtyd Farchog ("Rycerz Zotego acucha"), syn Bicanysa, szlachcica z Armoryki i Gweryli, crki krla Tewdriga, czyli dziadka Artura. Illtyd i Artur byli, wic kuzynami. Illtyd wyjecha z Armoryki i uda si na studia do Parya. Zosta uczniem witego Garmona, biskupa Aleth, a potem uczy si rzemiosa wojennego w Brytanii. Tam oeni si z Trynihid i rozpocz sub pod Paulem Penychenem, ktry by synem Glywysa, krla Glywysingu. Zosta mianowany kapitanem gwardii, a nastpnie otrzyma stanowisko Magister Militium (Naczelnik Wojskowy).1 Od tej pory nazywano go Illtydem Farchogiem ("Rycerzem"). Illtyd uzna jednak, e jego prawdziwym powoaniem jest suba Bogu. w. Cadoc, bratanek Paula Penychena, doradzi Illtydowi, eby zosta mnichem; poszed on za jego rad i zrezygnowa ze suby. Wuj Illtyda, w. Garmon, wywici go na kapana i przez pewien czas Illtyd mieszka w chatce z trzciny nad rzek Nadafan w Glamorgan. Po separacji z on zosta pustelnikiem i mieszka w lesie w dolinie Hodnant na zachd od rzeki Thaw. Trynihida, rwnie gboko wierzca, udaa si w gry, gdzie

magdalena86

zaoya kaplic. Wadc poudniowego Glamorganu i pwyspu Gower by wwczas Meirchion Yesanus (Marcjanus Szalony), drugi syn Glywysa. Pocztkowo niechtnym okiem patrzy, jak Illtyd osiedla si na jego ziemi, ale pniej podarowa Illtydowi dolin Hodnant. Illtyd mg wic zaj si upraw ziemi. Wkrtce zgromadzi wok siebie stu nawrconych ludzi. Z ich pomoc odbudowa klasztor Cr Tewdws (Chr Teodozjusza), aTlltyd zosta mianowany jego opatem przez w. Garmona. Odtd miejscowo ta nazywaa si Llanilltyd Fawr (Wielki Koci w. Iltyda), lecz obecnie nazwa ma angielskie brzmienie Llantwit Major. Pod przewodnictwem Illtyda szkoa klasztorna szybko zyskaa saw i zacza przyciga uczniw z wybitnych rodzin w caym krlestwie. Znaleli si wrd nich historyk Gildas, poeta Taliesin, Maelgwyn Hir ("Wysoki"), ksi Gwyned-du Samson, ktry zosta biskupem Dol w Bretanii, Pawe Aurelian, pniejszy biskup Leon, i Arthmael. To klasztorne kolegium bez wtpienia stao si jednym z najsawniejszych miejsc Walii. Byo czym w rodzaju poczonych uniwersytetw w Oksfordzie i Cambridge. Wykadali tam wici, opaci i biskupi Kocioa brytyjskiego, a ich nauk suchali krlowie i ksita caej zachodniej Brytanii. W biografii Life ofSt. Samson (ycie w. Samsona) czytamy, e "Illtyd najlepiej ze wszystkich Brytw zna pisma Starego i Nowego Testamentu. Posiad olbrzymi wiedz z dziedziny filozofii, retoryki, gramatyki i arytmetyki oraz potrafi przepowiada przysze wydarzenia". Niektrzy pisarze nazywali Llanilltyd Fawr "Pompej witych", gdy w pitym i szstym stuleciu wyszo stamtd wicej witych ni z jakiegokolwiek innego klasztoru. Jednak zarzdcy ziemscy krla Meirchiona, zazdroni o powodzenie Illtyda, zaczli go przeladowa i uczynili ycie witego tak nieznonym, e musia si schroni w jaskini nad rzek Ewenny. Po duszym namyle Illtyd postanowi wykorzysta dowiadczenie wojskowe, ktre naby podczas suby. Uczyni to tak skutecznie, e przeladowania szybko ustay. Kolegium dziaao z powodzeniem nawet po mierci Illtyda a do XI wieku, kiedy to na scen wkroczyli Normanowie. Wwczas Robert Fitzhamon odebra Llanilltyd Fawr wikszo terenu i przekaza mnichom z Tewkesbury Abbey. Kolegium stracio na znaczeniu i zaczo chyli si ku upadkowi, a za panowania Henryka VIII przestao istnie.

magdalena86

w. Pawe Aurelian W biografii Life of St. Poi de Leon (ycie w. Pawa de Leon), 2 napisanej przez Wrmonoca w 884 roku na podstawie wczeniejszej biografii witego, czytamy, e Pawe Aurelian urodzi si w 487 roku w rzymskim garnizonie Caput Bovium (Boverton) koo Llanilltyd Fawr (Llantwit Major) w Glywysingu, w po-udniowo-wschodniej czci Glamorganu. By synem Porfiriusa Aureliana, ktry pochodzi z rodziny Ambrozjusza Aureliana (Emrysa Wlediga), i polubi crk Meuriga, krla Glamorganu i Gwentu. Wrmonoc podaje, e ojciec w. Pawa Aureliana, hrabia Porfirius Aurelian, by wacicielem ziemskim w Domnonii, towarzyszem broni krla Glywysingu. Moliwe, e jego imi pochodzi od Porfyriona, Czerwonego Smoka, ktry wity wybra za swj herb. 3 Pawe w bardzo modym wieku i wbrew woli ojca wyjecha studiowa pod kierunkiem w. Illtyda w klasztorze Llanilltyd Fawr. Po pewnym czasie Illtyd wysa Pawa na wysp Caldey Island (Ynys Pyr), gdzie mody student pozna witych: Dawida, Samsona i Gildasa. Nastpnie wszyscy wrcili do Llanilltyd Fawr, gdzie Illtyd zatrudni ich przy budowie nabrzea rzeki Severn w celu wykorzystania yznych iw do celw rolniczych. Pawe przyj wicenia kapaskie, prawdopodobnie z rk w. Dubriciusa (Dyfriga). Nastpnych kilka lat spdzi Pawe w Kornwalii, wezwany tam przez Marka Conomorusa, wygnanego syna ksicia Glamorganu Meirchiona Yesanusa, aby zaj si duchowym rozwojem tego niewielkiego krlestwa. Imi Pawa zachowao si w okolicach ujcia rzeki Fowey w nazwach miejscowoci z przedrostkiem Pol. Spdziwszy dwa lata w Kornwalii i nie majc ochoty zosta biskupem w krlestwie Marka Conomorusa, Pawe wyruszy do Armoryki. Wyldowa na wyspie Ouessant w porcie Porz Ejenned (Port Wow) i zbudowa koci w najwikszej z okolicznych wsi, Lampaul. Wysepka okazaa si jednak zbyt maa dla twrczej energii Pawa, wrci, wic na stay ld i zbudowa kolejny koci, nazywany dzisiaj Lampaul Ploudalmzau. Po dwch latach Pawa znw zacz drczy niepokj, wyruszy, wic na wschd wzdu wybrzea i dotar do Plou-Meinin, skalistej wysepki zamieszkanej przez wspplemiecw kuzyna Pawa, hrabiego Gwythyra. Ksi Gwentu przyby tam z Caerleon-upon-Usk i zaj teren od Aber Iltud do rzeki Morlaix. Zaoy tam pastewko, ktre nazwa Leon bd

magdalena86

Lyonesse od Caerleonu w Gwencie. Zamieszka na wyspie Ile de Batz i stamtd rzdzi caym plemieniem. Pawe postanowi wybra si z wizyt do kuzyna Gwythyra ze wzgldu na pokrewiestwo, ale take, dlatego, e nie mg osiedli si w owym pastwie bez zgody wadcy. Po przepyniciu wskiego kanau wyldowa na wyspie Ile de Batz, gdzie spotka si z ciepym przyjciem ze strony Gwythyra, ktry uradowa si na widok kuzyna z Walii. Pawe wiedzia prawdopodobnie o mierci syna Gwythyra, hrabiego Gwynthiana. wiadom tego, e kuzyn zosta bez mskiego spadkobiercy, upomnia si o cz ksistwa Leon. Hrabia wyrazi zgod, lecz pod warunkiem, e Pawe uzyska zgod francuskiego krla Childeberta. Arthmael, ktry take przebywa wtedy w Armoryce, nie chcia przyglda si biernie rozwojowi sytuacji, gdy niedawno polubi crk Gwythyra Gwenhwyfar i by ywotnie zainteresowany toczcymi si negocjacjami. Jako delegat uda si do krla Childeberta z misj omwienia religijnej administracji Leon. Utorowa w ten sposb Pawowi drog na dwr krla francuskiego w Paryu. Childebert zgodzi si ratyfikowa umow pod warunkiem, e Pawe zostanie biskupem Leon. Pawe, cho niechtnie, przysta na ten warunek. Po powrocie do Leon nowy biskup z wielk energi podj dziaania misjonarskie w caej diecezji i zaoy centrum klasztorne w zrujnowanym miasteczku Ocismor. Hrabia Gwythyr przekaza wwczas Pawowi star rzymsk fortec na wyspie Ile de Batz, a sam przenis si do jednego ze swych nowych dworw. Pawe nadal budowa kaplice i klasztory w prowincji, by wreszcie osiedli si na stae w miecie zwanym dzisiaj St. Poi de Leon. Po mierci hrabiego Gwythyra w 530 roku jego crka Gwenhwyfar odziedziczya wszystko, co posiada, za jej m Arthmael uzyska dostp do caego majtku, a wic take ksistwa Leon. Nieco pniej zostao ono wchonite przez armorykaskie krlestwo Domnonii, w ktrym wspln wadz sprawowali Arthmael i jego kuzyn Deroch, syn Riwala Mawra. Deroch po mierci ojca panowa w Domnonii od 524 do 535 roku. Jednoczenie Pawe Aurelian, wity-ksi, zarzdza czci krlestwa, ktr otrzyma z tytuu pokrewiestwa z hrabi Gwythyrem - diecezj Leon. wity Pawe zmar w 573 roku jako pierwszy biskup Leon w sdziwym wieku 86 lat.

magdalena86

Sw. Samson Dol ycie tego witego-onierza jest szczeglnie interesujce i do dobrze znane, jako e zostao szczegowo zrelacjonowane w Vita Sancti Samsonis (ycie witego Samsona), biografii spisanej w latach 610-615 przez Tigernomaila, biskupa Leon i bratanka w. Pawa Aureliana. 4 w. Samson urodzi si w 486 roku w Glamorganie. By synem Amwna Ddu (Annuna "Czarnego"), syna Emyra Llydawa i jego ony Anny, crki Meuriga ap Tewdriga, krla Glamorganu i Gwentu. Rodzice posali picioletniego chopca do szkoy klasztornej w. Illtyda. Pozosta tam wiele lat, uczc si Starego i Nowego Testamentu, filozofii, retoryki, gramatyki, geometrii, arytmetyki i wszystkich sztuk znanych w owym czasie w Brytanii. We waciwym czasie w. Illtyd wywici Samsona na diakona, a potem na kapana. Wtedy Samson opuci Llanilltyd Fawr i wstpi do klasztoru Piro on Caldey Island (Ynys Pyr). Otrzymawszy wiadomo o mierci opata Piro, w. Illtyd wezwa mnichw z wyspy, aby przybyli do klasztoru Llanilltyd Fawr i wybrali Samsona na swojego opata. Jak si wydaje, Samson wytrzyma tylko osiemnacie miesicy na tym stanowisku, poniewa nie mg znie niechci okazywanej mu przez mnichw. Postanowi przyczy si do grupy irlandzkich mnichw wracajcych z Rzymu do kraju. Po powrocie z irlandzkich klasztorw Samson odmwi przyjcia stanowiska przeora na wyspie Caldey Island i wyruszy wraz z ojcem Amwnem Ddu i dwoma innymi misjonarzami z klasztoru w. Garmona do Deerhurst w Gloucestershire. Niebawem biskupi wezwali go na synod i powierzyli mu stanowisko opata tego klasztoru. Zgromadzenie biskupw jednogonie postanowio podnie Samsona do godnoci biskupa i 22 lutego 521 roku w. Dubricius dokona aktu wywicenia. Wkrtce potem Samson postanowi wybra si do Kornwalii. Przeprawi si przez Zatok Severn i wyldowa w Padstow, gdzie spotka w. Petroka. Zaoywszy kaplic na wzgrzu koo Place House Samson kontynuowa misj na Pwyspie Kornwalijskim. W okolicach Trigg bd Tricorium (obecnie Tregeare) Samson natkn si na grup ludzi, odprawiajcych bawochwalcze obrzdy wok stojcego gazu za zgod wadcy, hrabiego Gwythiana Gelliwiga. Samson ochrzci kamie, rzebic na nim znak krzya. Warto odnotowa, e kamie taki znaleziono podczas renowacji Studni w. Samsona w South Hill i mona go teraz oglda na

magdalena86

terenie klasztoru zaoonego przez Samsona. Wysoki na sto osiemdziesit centymetrw gaz oprcz wyrytego krzya nosi acisk inskrypcj, upamitniajc Cumregnusa, syna Maucusa. W ksice hrabiego Mikoaja Tostoja The Questfor Merlin (W poszukiwaniu Merlina) czytamy, e Samson napotka Gwythiana i jego towarzyszy podczas obchodw "wita boga Lugha", ktre przypadao pierwszego sierpnia. Nic, wic dziwnego, e miejsce owego spotkania, zwane Gwithian, znajduje si kilkanacie kilometrw od miasta Morvah, ktre byo scen obchodw ostatniego wita Lughnasy w XIX wieku. Wydaje si, wic, e w. Samson sta si wiadkiem brytyjskiej odmiany irlandzkiego wita Lughnasa, podczas ktrego bg Lugh dawa podno ziemi i bogactwo krlestwu. Z przekazw historycznych wiadomo te, e podczas obchodw wita istnia zwyczaj przynoszenia kamiennej gowy z pobliskiego sanktuarium i umieszczania jej na szczycie wzgrza. Podczas pobytu w Trigg w. Samson pozna hrabiego Gwythiana i wywiadczy mu przysug, ratujc jego syna, ktry straci przytomno po upadku z konia. Z wdzicznoci hrabia uzna Samsona za swego patrona, odda swoj posiado Gelliwig Caradogowi Freichfrasowi i wyruszy z Samsonem do Armoryki. Z South Hill Samson dotar ldem do Golantu u ujcia rzeki Fowey na poudniowym wybrzeu Kornwalii. Tam zaoy koci, ktry do dzisiaj nosi jego imi. Samson pozosta w Golancie a do przybycia swego kuzyna Magloriusa, ktry przynis wie o postpkach uzurpatora hrabiego Marka Conomorusa (krla Marcha) w armorykaskiej Domnonii w 549 roku. Zostawiwszy koci pod opiek swego ucznia, Samson przeprawi si przez morze do Armoryki i wyldowa w Dol, gdzie zaoy klasztor. W rozdziale szesnastym opiszemy szczegowo, jak Samson zebra armi, aby pozbawi wadzy Conomorusa i przywrci tron prawowitemu spadkobiercy bretoskiej Domnonii. wiczy swoich onierzy na Wyspach Normandzkich, a przy tym znalaz czas na wprowadzenie chrzecijastwa na Guernsey. Przy poudniowym molo Przystani w. Samsona zaoy klasztor, a wkrtce potem jego kuzyn Maglorius utworzy klasztor na wyspie Sark. Po powrocie do Armoryki Samson na czele swej armii stoczy trzy bitwy i w 555 roku pokona tyrana Marka Conomorusa. Speniwszy sw misj, Samson mg zoy bro i wrci do spraw Kocioa. Wzi udzia w

magdalena86

posiedzeniach III synodu biskupw w Paryu i zoy tam swj podpis. Po mierci Samsona w 565 roku jego kult szybko si rozprzestrzeni, a do sarkofagu w Dol w Armoryce przybywao wiele pielgrzymek. w. Gwynllyw W poudniowo-wschodniej Walii znajdoway si cztery bardzo znane krlestwa: Brycheiniog, Glywysing, Gwynllywg i Gwent. Wadc Brycheiniogu by Brychan, ktrego ojciec, Aniach, polubi Marchell, crk Tewdriga, krla Garth Madryn. Krlestwo Brychana obejmowao tereny Brecon, Talgarth i poudniowej czci doliny Usk. Glywysing, ktre wzio sw nazw od Glywysa, rozcigao si od rzeki Usk na zachd do rzeki Neath. Podobnie jak Ambrozjusz, Glywys by potomkiem w prostej linii rzymskiego cesarza Magnusa Maksymusa. Po mierci Glywysa jego dziewiciu synw podzielio krlestwo midzy siebie. Gwynllywowi Filwrowi ("Wojownikowi") przypado bagniste hrabstwo Gwynllywg, nazywane obecnie Wentloog Level. Ley ono midzy Newport i Cardiff, sigajc na pnocy do Brecon Beacons. II legion Augusta, stacjonujcy w Caerleon-upon-Usk, osuszy Caldicot i Wentloog Levels, lecz po odejciu Rzymian teren ponownie zamieni si w bagno. Znana jest historia o tym, jak Gwynllyw zakocha si w Gwladys, piknej crce Brychana Brycheinioga, zwanego "Pstrokat Spdniczk", i wysya gocw z probami o jej rk. Jednak krl Brychan potraktowa posacw pogardliwie. Wzburzony Gwynllyw uzbroi trzystu ludzi i wyruszy na pnoc ze swej fortecy pod Newport w Gwencie. Przekroczywszy gry Black Mountains, Gwynllyw stan z oddziaem u bram dworu Brychana Brycheinioga pod miastem Talgarth. Poniewa Brychan wybuchn gniewem i odmwi wydania crki, Gwynllyw postanowi uy siy. Porwa Gwladys i ruszy w drog powrotn. Brychan wnet zorganizowa silny pocig i dopdzi Gwynllywa pod Rhiw Carn na pnoc od Gelligaer, tu za granic posiadoci Gwynllywa. Rozgorzaa krwawa bitwa, w ktrej mier ponioso dwustu onierzy Gwynllywa. W bardziej znanej wersji tej historii do walki nie doszo dziki interwencji krla Artura, ktry przypadkowo znalaz si w tej okolicy ze swymi adiutantami Caiem i Bedewerem. Umoliwio to

magdalena86

Gwynllywowi ucieczk z brank do fortecy Allt Gwynllyw koo Newport w Gwencie, zwanej teraz Stow Hill. Ze zwizku tych dwojga ludzi narodzi si syn, ktremu nadano imi Cathmael, po walijsku Cadfael ("Ksi Bitew"), co wiadczy o tym, e Gwynllyw pragn, aby jego pierworodny zosta dzielnym onierzem. On jednak wybra sub Bogu i znany jest pod imieniem Cadoc bd Cattwg. 5 w. Cadoc Modego Cadoka powierzono opiece w. Tathana, dziekana kolegium klasztornego w Caerwencie. W wieku osiemnastu lat Cadoc powrci do ojca Gwynllywa, ktry prbowa go namwi do wszczcia wojny z krlem ssiedniego pastewka. Cadoc nie kwapi si jednak do wojaczki i wrci do klasztoru w. Tathana. Skoczywszy nauk, Cadoc opuci krlestwo ojca i uda si do wuja Pawa w Penychen, nazwanego pniej Morgannwgiem. Pawe podarowa mu bagnist dolin, ktr przyszy wity z wdzicznoci przyj i od razu zabra si do budowy klasztoru na skrawku suchego gruntu. Wnet doczyli do inni modzi uczniowie z Caerwentu, ktrzy rwnie nie chcieli zosta onierzami. Po piciu latach Cadoc opuci klasztorn szko w Llancarfanie i uda si do Irlandii, aby studiowa w Saighir pod kierunkiem w. Carthaga, ucznia w Ciarana. Przebywa tam okoo trzech lat, a nastpnie wrci do Brytanii z liczn grup irlandzkich i brytyjskich mnichw. Potem Cadoc wybra si do kraju ojca i zamieszka w klasztorze uczonego mnicha Bachana z Brycheiniogu. Tam, w pobliu romano-brytyjskiego miasta Banium (Y Gaer), uczy si aciny. Pniej Cadoc zaoy klasztor Llangadog w piknej okolicy midzy rzekami Bran i Sawdde, niedaleko miejsca, gdzie wpadaj do rzeki Towi. Na wschd od klasztoru wznosz si majestatyczne szczyty Brecon Beacons, a od poudnia czerwieni si grzbiety gr Black Mountain, nazywanych te Carmarthen Fan. W pobliu tych ostatnich znajduje si forteca Gara Goch, zbudowana w czasach prehistorycznych na wzgrzu, skd mona byo kontrolowa cay basen rzeki Towi. Nieopodal tego miejsca sta dwr Brychana; jest bardzo prawdopodobne, e kamienna forteca take nosia kiedy jego imi, lecz zmieniono t nazw na bardziej opisow- Garn Goch (Czerwony Kamie).

magdalena86

W Llangadog Cadoc nie mia atwego ycia z powodu Sawyla Beneuchela, syna Pabo Post Prydaina, ktry mieszka w fortecy Pen-y-Ddinas w dolinie Cynwyl Gaio. Brytyjski wdz plemienny napada stamtd na ssiadw, a zwaszcza Irlandczykw z Brycheiniogu. Wkrtce Cadoc mia do uciliwego wataki, zrezygnowa z budowy nowego klasztoru i wrci do zaoonego wczeniej kocioa w Llancarfan. Jakie byo jego przeraenie, gdy ujrza zrujnowan, opuszczon budowl. Dzielny mnich zebra wszystkich swoich podwadnych i kaza przygotowywa drewno na napraw klasztoru. Wanie wtedy, okoo roku 527, zachorowa jego ojciec. Stary krl w swoim czasie dawa si wszystkim mocno we znaki, ale Cadoc zdoa go nawrci na chrzecijastwo. Rozumiejc, e zblia si mier, starzec posa po Cadoca i biskupa Dubriciusa, ktry go wyspowiada. Po mierci Gwynllywa Rhain, syn Brychana Brycheinioga dostrzeg swoj szans. Najecha prowincj Gwynllywg i spustoszy j a do brzegu morza. Jednak mieszkacy Gwynllywgu zorganizowali si i ruszyli w pocig za rozbjnicz armi. Zwyciali w kolejnych bitwach i w kocu schwytali Rhaina. Nie omielili si go zabi, poniewa by spokrewniony ze w. Cadokiem. Na wie o trudnej sytuacji wuja Cadoc uda si tam, gdzie go wiziono, i doprowadzi do uwolnienia. W tym czasie w Gwynllywgu panowao bezkrlewie. Cadoc, nie chcc samemu sobie wkada korony, mianowa krlem Meuriga, syna Caradoga Freichfrasa (ktrego nie naley myli z Meurigiem ap Tewdrigiem), i doprowadzi do jego maestwa z ciotk Dibunn. W kronice Book of Llandoff czytamy, e Meurig potwierdzi wszystkie przywileje nadane przez Artura i Maelgwyna. wiadkami tego wydarzenia byli wici: Dawid, Cynidr, Teilo, Illtyd, Maidoc i Cannou. W 528 roku wdrujcy przez Penychen w. Gildas odwiedzi w. Cadoca, ktry skorzysta z okazji i poprosi Gildasa o to, aby zaopiekowa si klasztorem Llancarfan, gdy chcia uda si do Alby. Gildas wyrazi zgod, ale porni si ze w. Dawidem, zanim jeszcze Cadoc ruszy w drog. Spierali si o to, kto ma by zwierzchnikiem Kocioa w Dyfed; Gildas usilnie dy do zajcia miejsca Dawida. Do zaegnania konfliktu wezwano Cadoca. Ten jednak nie chcia urazi adnej ze stron, poprosi, wic o mediacj w. Finiana, swego przyjaciela i druha, ktry przyzna racj w. Dawidowi. Cadoc wyruszy do Alby okoo 529 roku i zbudowa tam kamienny

magdalena86

klasztor. Przez ssiedni parafi Carmunnock biegnie pasmo wzgrz Cathkin Hills; oddziela ono Strathclyde od Ayrshire i koczy si w Stathgryf w Renfrewshire. Przypuszczalnie na prob Gildasa Cadoc odnalaz tam grb jego ojca, Cawa Prydeina z Cwm Cawlwyd, ktry straci swoj ziemi w wojnie z Piktami. Na znak przyjani z Gildasem, Cadoc wznis koci na grobie Cawa Prydeina. Po powrocie do Llancarfanu Cadoc z powrotem zaj stanowisko przeora klasztoru. Zanim Gildas wyjecha do Glastonbury, dwaj wici spdzili Wielki Post w skromnych chatkach na ssiadujcych ze sob wysepkach Fiat Holm i Steep Holm na rzece Severn. Modlitw i medytacj przerywali jedynie na czas wzajemnych odwiedzin. Poniewa w zatoce Severn grasowali piraci, na wysepkach stao si niebezpiecznie i wity Cadoc musia rozejrze si za innym schronieniem. Znalaz takowe na brzegu rzeki Neath i wysa stamtd dary dla krla Arthmaela (Artura), ten za odwdziczy si, przekazujc witemu na wasno teren, ktry zosta pniej nazwany Cadoc-juxta-Neath. Wkrtce potem Cadoc porni si z Arturem, udzieli, bowiem schronienia niejakiemu Ligessaukowi Lawhirowi ("Dugogowemu"), ktry zabi trzech onierzy Artura. Cadoc ukrywa go w Gwynllywgu przez siedem lat, zanim Artur odkry prawd. Przekraczao to zwyczajowy okres azylu, wic krl bardzo si rozgniewa i zada od Cadoca odszkodowania. Artur stan po jednej stronie rzeki, a wysannicy Cadoca po drugiej; porozumiewali si krzykiem. Zaproponowali, e Cadoc da krlowi trzy najlepsze woy za kadego zabitego onierza, lecz Artur odrzuci propozycj i zada w zamian trzystu krw. Kiedy jednak doprowadzono bydo nad rzek, krl stwierdzi, e nie moe przyj krw, bo nie s tej samej maci. Stwierdzi, e przednia cz ciaa krw ma by czerwona, a tylna -biaa. Cadoc uzna, e nie moe speni warunkw krla. Wwczas Artur poleci Caiowi i Bedewerowi spotka si z wysannikami Cadoca porodku mulistej rzeki i w kocu zgodzi si przyj bydo. Incydent w, opisany w biografii Life ofSt. Cadoc pokazuje, e Artur by wszechwadnym krlem Glamorganu i Gwentu, a Cadoc jego poddanym. Przyzna trzeba, e wity musia zapaci son cen za swj postpek. W 534 roku w. Gildas wrci do klasztoru w Rhuys w Armoryce, a Cadoc wyruszy na pielgrzymk do Jerozolimy i Rzymu. W drodze powrotnej odwiedzi swego przyjaciela Gildasa w Rhuys i dowiedzia si o

magdalena86

odpowiednim miejscu na nowy klasztor na wyspie w lagunie Sea of Bez. Gildas usilnie namawia Cadoca, eby si tam osiedli, ale wity postanowi wrci do Brytanii. Po przybyciu do Llacarfanu Cadoc dowiedzia si, e podczas jego nieobecnoci odby si synod w Llandafi Brefi. Bardzo si rozgniewa, e tak wane spotkanie zorganizowano bez jego wiedzy. Gniew swj skierowa gwnie na w. Dawida, ktry odegra w caej sprawie decydujc rol. Na znak protestu rozpocz godwk i zaprzesta jej dopiero wtedy, gdy przekonano go, e postpuje wbrew zasadom chrzecijaskim. W 547 roku panik w caym kraju wywoa wybuch epidemii. Cadoc postanowi wybra si do Armoryki; po drodze zatrzyma si w Kornwalii i zaoy kaplic, ktrej ruiny znajduj si koo St. Minver w hrabstwie Padstow. Cadoc pamita wizyt na wyspie w lagunie Sea of Bez. Po dotarciu do Armoryki zebra grup mnichw i zaoy tam klasztor nazywany obecnie Ile de St. Cadou. W tamtejszej kaplicy mona zobaczy posg modego Cadoca w mitrze i z pastoraem. W wycignitej prawej doni zawsze znajduj si mode kwiaty zbierane przez dzieci z maej wioski na staym ldzie. Wysp czy z ldem grobla z blokw granitu, zbudowana przez w. Cadoca. Albert Le Grand podaje, e Cadoc pozostawa na wyspie przez trzy lata. Potem przekaza klasztor uczniowi imieniem Cadwaladr, a sam wrci do Llancarfanu. W 564 roku krl Ainmire wezwa Gildasa, aby pomg przywrci chrzecijastwo w Irlandii. Zaproszenie dotyczyo take Cadoca, ktry przyj je i zaoy nowy klasztor na podarowanej mu ziemi nad rzek Liffey. Rok pniej Cadoc wrci do Llancarfanu. Odczuwa ju ciar swojego wieku i zarzdzanie tak duym klasztorem stawao si dla zbyt mczce. Postanowi, wic przekaza wadz w rce modego ucznia imieniem Elli. Odchodzc, zostawi braciom z Llancarfanu Ewangeli przetumaczon przez Gildasa i poleci im, aby wszelkie spory rozstrzygali pod leszczyn, ktr sam zasadzi. Z Llancarfanu Cadoc uda si do Beneventum, gdzie - zgodnie z instrukcj - Elli mia go odwiedza raz do roku i zdawa spraw z tego, co dzieje si w Llancarfanie. W Beneventum Cadoca wybrano na przeora duego klasztoru, ktry pozosta bez zwierzchnika. W cianach budynku z

magdalena86

rzecznego muu i trzciny byo mnstwo dziur. Nie zwlekajc dugo, Cadoc zarzdzi remont klasztoru. Po tak dugim i aktywnym yciu Cadoc z pewnoci pragn spokojnej egzystencji, lecz nie byo mu dane jej zazna. Banda Saksonw napada na klasztor, rabujc i mordujc wszystkich. Jeden z onierzy wtargn do kocioa i przeszy sdziwego Cadoca wczni, gdy odprawia msz. Jego zwoki przez pewien czas znajdoway si w Beneventum. Pniej na grobie witego zbudowano nowy koci. 6 w. Dawid Dawid bd Dewi - bo tak brzmiao jego walijskie imi-jest jednym z trzech, obok Cadoca i Teilo, kanonizowanych witych brytyjskich. Jako patron Walii cieszy si najwiksz czci. Wedug tradycji Dawid urodzi si w Lian Non, w kociele St. Non w Pembrokeshire. Jak si wydaje, podczas wizyty w Menevii, Sandde (Sant, syn Cerediga, syna Cuneddy), krl Ceredigionu, zgwaci zakonnic imieniem Nona (Nonnita), ktra urodzia pniej syna, Dewiego. Oboje rodzice pochodzili z wysokich rodw, gdy Sandde by wnukiem Cuneddy Wlediga, a Nona bya prawnuczk Yortigerna. Ze rde historycznych wynika, e Dawid ksztaci si w niewielkim, ale syncym z wysokiego poziomu edukacji klasztorze celtyckim Henfynyw, pooonym na zachodnim wybrzeu Walii, na poudnie od Aberaeronu. Administrowa nim biskup Guistianus, brat w. Nony, wuj Dawida. Modego Dawida wysano nastpnie na dalsze studia do klasztoru Tygwyn-Daf (Whitland) w Dyfedzie, gdzie opatem by w. Paulinus. Pniej Dawid powdrowa do Gwentu, a stamtd do Black Mountains, gdzie zbudowa skromn cel i kaplic na miejscu obecnego kocioa w. Dawida i klasztoru Llanthony. Spdziwszy tam kilka lat na modlitwach i medytacji, Dawid wrci do rodzinnej Menevii. Dawid wdrowa w towarzystwie trzech uczniw: Aedana, Eiludda i Ysvaela. Dotarli do Yalle Rosina, gdzie napotkali wrogo nastawionego irlandzkiego wodza-druida Boia. Rd ten od czasw prehistorycznych zamieszkiwa w pobliskiej fortecy na wzgrzu. Jej ruiny mona dzi oglda na skale znajdujcej si na farmie Clegyr Boia, okoo dwch kilometrw od miasta St. David. Po kilku potyczkach Dawid zdoa przekona Boi, aby ten pozwoli mu

magdalena86

zbudowa klasztor w ustronnym miejscu Yalle Rosina, ktry otrzyma nazw Mynyw. (W czasach Dawida okolic t nazywano "Dolin R" ze wzgldu na obfito tych kwiatw porastajcych zbocza doliny.) Surowe, spartaskie ycie Dawida, wypenione modlitw, cik prac i prostymi posikami, byo przykadem dla wszystkich, ktrzy z nim przebywali. Nie pi wina, nie jad misa i nigdy nie uywa wow do orki - zaprzga do puga swoich mnichw. Dawid wysya z klasztoru misjonarzy w rne strony, aby nawracali pogan. Jego wpyw zaznaczy si w poudniowej i zachodniej Walii, Irlandii, Szkocji, Kornwalii i Bretanii. Wioski o nazwie Llandewi, rozrzucone po caej Walii, znacz miejsca, gdzie stany kocioy zbudowane przez Dawida bd jego uczniw. W 529 roku Dawid zwoa synod, ktry pooy kres herezji pelagiaskiej, nazwany z tego powodu "Synodem Zwycistwa". Biskupi ratyfikowali wwczas kodeks postpowania Kocioa Brytyjskiego, sporzdzony przez Dawida. Kopia dokumentu spoczywaa w katedrze w. Dawida, lecz ulega zniszczeniu podczas napaci piratw. Wedug oblicze arcybiskupa Usshera w. Dawid zmar w 544 roku w wieku 82 lat w klasztorze Mynyw (Menevia) i zosta tam uroczycie pochowany z polecenia Maelgwyna Hira z Gwyneddu. W trumnie odkrytej w 1866 roku w niszy za wielkim otarzem katedry w. Dawida znaleziono koci ludzkie. Przez dugi czas uwaano, e s to szcztki w. Dawida i jego ucznia w. Justyniana, ale badanie metod izotopu wgla wykazao, e pochodz z XII wieku. Mog to, wic, by koci w. Caradoca. 7 W poemacie Armes Prydein Vawr (ok. 930) w. Dawid zosta przedstawiony jako rycerz prowadzcy Brytw do zwycistwa nad Saksonami, a wic typowa posta dla brytyjskiej epoki heroicznej, podobna do Artura. Wydaje si, e Dawid zdominowa scen wojskow i religijn poudniowego i zachodniego Dyfedu, doprowadzajc do koca podbj Walii rozpoczty przez Cunedd. To wanie wizerunek Dawida jako przywdcy narodowego sprawi, e obrano go patronem Walii. Czasami wojska walijskie wyruszay na wojn, zabierajc szcztki Dawida w przekonaniu, e zapewni im one zwycistwo. Nie ulega wtpliwoci, e Dawid by witym-onierzem dorwnujcym samemu Arthmaelowi. Sw. Efflam ywot tego witego zosta spisany w XII wieku na podstawie poda ludowych, ktre przetrway w znieksztaconej formie. Mimo to u rda

magdalena86

tych legend kryje si prawda, ktr do tej pory ignorowali badacze dziejw Artura. Imi Efflam pochodzi od walijskiego sowa efflan - "jasny", "wspaniay". Felim, bo tak po irlandzku brzmiao jego imi, by synem krla Dyfedu, ktry nieustannie prowadzi wojny z innym irlandzkim krlem. W kocu zawarli pokj ustalajc, e Efflam polubi Elenor, crk dawnego wroga. Efflam jednak ju wczeniej postanowi zosta mnichem, wic wsiad na statek i popyn do Armoryki. Wyldowa w okolicy Plestin-les-Greves. Wczeniej dotar tam lestin, inny imigrant, ktry zaj ziemi midzy Toul Efflam i Locmikel z wielk ska, zwan Querlaz. Lestyn by jednak hojny z natury, wic odstpi cz swoich posiadoci Efflamowi, eby mg on zbudowa klasztor. W biografii Life of St. Efflam (ycie w. Efflama) pira Alberta Le Granda znalaz si ciekawy fragment dotyczcy w. Efflama i krla Artura: Krlem armorykaskiej Domnonii by w owym czasie Riwal Mawr, krewny wielkiego Artura, ktry od czasu do czasu przyjeda do niego na polowanie. Pod ska Querlaz gniedzi si ohydny smok nkajcy mieszkacw tych okolic. Krl Artur dowiedzia si o potworze i wyruszy na poszukiwanie. Smok by jednak nadzwyczaj przebiegy, albowiem wchodzi do jaskini tyem dla zmylenia przeciwnika. Artur zmaga si z poczwar cay dzie, lecz nie mg jej pokona. Wtedy Efflam spyta krla, czy moe stan do walki ze smokiem. Artur zgodzi si. Efflam uczyni znak krzya i potwr, toczc z pyska krew i jad, spad ze skay do morza i zabi si. Skaa spryskana smocz krwi nazywana jest po dzi dzie Czerwon Ska. Riwal Mawr, z wdzicznoci dla witego za uwolnienie kraju od wstrtnego stwora, podarowa mu ziemi, na ktrej staa jego cela. 8 Legenda spisana w formie zagadki przedstawia wspln walk witego Arthmaela i Efflama z olbrzymi "wityni wa" zbudowan z pionowo stojcych gazw, tak sam jak w Carnacu. Bya ona symbolem starej pogaskiej wiary i chrzecijanie dyli do jej zniszczenia. w. Derfel Gadam (" Mocarz") Derfef (Derfael) by synem Riwala Mawra, syna Emyra Llydawa. Do jego imienia zazwyczaj dodaje si przydomek Gadarn ("Mocarz"), gdy w modoci zajmowa si rzemiosem wojennym; redniowieczni walijscy bardowie czsto sawili w pieniach jego si i zrczno. Prawdopodobnie wyrni si w bitwie pod Camlanem w 537 roku.

magdalena86

Derfel jest patronem Llanderfel w Gwyneddzie, gdzie wielk czci otaczano drewniany posg, przedstawiajcy Derfela na koniu z kijem. Zachoway si jedynie szcztki konia i kija, ktre znajduj si obecnie w kruchcie kocioa. W 1538 roku doktor Ellis Price, przedstawiciel Thomasa Cromwella w diecezji St. Asaph, napisa do Cromwella list z prob o dokadn instrukcj dotyczc rzeby. Chodzio o to, i okoliczni ludzie tak bardzo wierzyli w Derfela, e przychodzili codziennie do kocioa z komi, krowami albo pienidzmi. 5 kwietnia, czyli w Dniu w. Derfela, piciuset lub szeciuset ludzi przyszo pokoni si wizerunkowi. Ludzie ci wierzyli gboko, e kadego, kto tego dnia zoy dar Derfelowi, wity ocali od pieka. Thomas Cromwell nakaza doktorowi Price'owi wysa drewnian rzeb do Londynu i mimo apwki w wysokoci 40 funtw rozkaz zosta wykonany. Nieco pniej, 22 maja 1538 roku, spalono na stosie franciszkaskiego mnicha Foresta z Greenwich za to, e sprzeciwia si zamiarowi krla Henryka VIII, ktry chcia zosta gow Kocioa Angielskiego. Tu przed egzekucj rzucono na stos rzeb Derfela. Dziwnym zbiegiem okolicznoci Walijczycy znali przepowiedni, wedle, ktrej drewniany posg spali kiedy cay las. Mona powiedzie, e przepowiednia si spenia, gdy mnich o imieniu Forest ("las") rzeczywicie spali si na popi. Koo Blaenau Ffestiniog w Gwyneddzie jest miejsce, zwane Llys Dorfill, i uwaa si, e tam wanie mieszka Derfel Gadarn, kiedy para si rzemiosem wojennym. Niedaleko stamtd do Camlanu, gdzie odbya si synna bitwa. W niektrych rdach czytamy, e na staro Derfel zamieszka w klasztorze w. Cadfana na wyspie Bardsey i tam zosta pochowany. Nie wolno zapomina, e wici-onierze pochodzili z krlewskich rodw i wielu byo ze sob spokrewnionych. Oto zwizki rodzinne niektrych witych: Elen Luyddog (Helena Zastpw), ona Magnusa Maksymusa otrzymaa taki przydomek, poniewa towarzyszya legionom ma. Po jego mierci wrcia do Walii i polubia w. Rhedywa (Ridicusa), ktry by synem Ithela Haela ("Hojnego") z Llydaw, synnego onierza-weterana, znanego te pod imieniem Riothamus, ojca Aldwra (Aldroena) - wadcy walijskich osad w Armoryce, w. Garmona (Germaina) - biskupa Aleth (St. Servan w

magdalena86

Bretanii), a potem wyspy Man. To znamienne, e w. Garmon by wujem w. Illtyda Farchoga ("Rycerza"), ktrego wyznaczy na zwierzchnika kocioa Cr Tewdys (Chr Teodozjusza), zwanego pniej Llaniltyd Fawr (Wielki Koci w. Illtyda). w. Illtyd by synem Bicanysa, syna Aldwra, brata w. Garmona. Bicanys, arystokrata i onierz z Llydaw w Bretanii oeni si z Gweryl, crk Tewdriga Fendigaida ("Bogosawionego", krla Morgannwgu i Gwentu. Zatem jego syn Illtyd by kuzynem Athrwysa ap Meuriga ap Tewdriga, czyli historycznego i legendarnego krla Artura. Meurig doprowadzi do wanego przymierza, wydajc swoje crki za synw Emyra Llydawa, brata Bicanysa. Jeden z synw Emyra, Amwn Ddu ("Czarny"), oeni si z Ann, crk Meuriga, siostr Athrwysa, a ich synem by wielki onierz-wity Samson, bratanek krla Artura. Drugi syn Emyra Llydawa, Riwal Mawr ("Wielki") okaza si niezomnym sprzymierzecem Artura. Riwal mia kilku synw, midzy innymi w. Derfela Gadarna ("Mocarza"), ktry walczy u boku Artura w bitwie pod Camlanem, i Arthmaela II, ktry prawdopodobnie take wzi udzia w owej bitwie, a pochowany zosta na wyspie Bardsey. w. Pawe Aurelian pochodzi z domu Ambrozjusza Aureliana, a w. Cadoc z domu Macsena Wlediga (Magnusa Maksymusa). Obaj byli kuzynami Artura, wiczonymi w rzemiole wojennym, i obaj zrezygnowali z wojowania na rzecz religii. Na wizerunku w. Gwynllywa Filwra ("onierza"), znajdujcym si w kociele w Newport, widzimy mczyzn w zbroi i koronie na gowie. Po przyjciu chrzecijastwa krl abdykowa. w. Dawid pochodzi z domu Cuneddy Wlediga. Doprowadzi do koca dzieo podboju Walii rozpoczte przez pradziadka, a pniej powici si Kocioowi celtyckiemu i zosta biskupem w krlestwie swego krewniaka krla Artura. W XII wieku tradycj onierzy-witych odnowi w. Bernard z Clairvaux, ktry w 1118 roku zaoy zakon templariuszy. Gwnym celem rycerzy-mnichw bya ochrona pielgrzymw udajcych si do Ziemi witej. Templariusze podejmowali wiele kampanii zbrojnych przeciwko wrogom Chrystusa, zwaszcza w Palestynie. w. Bernard napisa o nich: S potulni jak baranki i tak nieliczni jak lwy. Poczyli agodno mnichw z mstwem rycerzy tak doskonale, e nie wiem, czy nazwa ich rycerzami czy sugami boymi. 9

magdalena86

Rozdzia 9 Historia zaklta w kamieniu Dwiecie lat po odejciu legionw rzymskich mieszkacy Brytanii nadal zachowywali niektre elementy kultury Rzymian, na przykad zwyczaj stawiania pamitkowych obeliskw z aciskimi inskrypcjami. Kamienie te, ktrych jest w Walii okoo 440, upamitniaj pocztki chrzecijastwa w ksistwie w V i VI wieku. Imiona wanych osobistoci, wypisane na obeliskach, stanowi niezwyky przewodnik po historii redniowiecza w Brytanii. Kamienie pamitkowe w Walii maj wyjtkowe znaczenie, gdy s jedynymi pisanymi dokumentami z tego okresu. Niestety po upywie tak wielu stuleci znaczna ich cz ulega zniszczeniu, gwnie z powodu wykorzystywania obeliskw w charakterze materiau budowlanego, lecz

magdalena86

od czasu do czasu podczas prac restauracyjnych w staroytnych kocioach konserwatorzy odkrywaj takie skarby. Walia to jedno z niewielu miejsc, gdzie inskrypcje na redniowiecznych obeliskach wykonywano w dwch jzykach: po acinie i pismem ogamicznym. Rzecz jasna, na wielu kamieniach w Irlandii, Szkocji i na wyspie Ma wyryto tylko napisy ogamiczne. Ta forma pisma, polegajca na wycinaniu kresek wzdu brzegu kamienia, prawdopodobnie powstaa w IV wieku na poudniu Irlandii. Najwicej takich obeliskw znajduje si w tych regionach Walii, gdzie osiedlili si goidelscy najedcy z Irlandii. W Dyfedzie jest ich dwadziecia jeden, dziewi w Powys i dwa w Glamorganie. Dwadziecia sze obeliskw ma inskrypcje dwujzyczne: aciskie i ogamiczne. W Powys, w obrbie staroytnego krlestwa Brycheiniog (Ziemia Brychana), znajduje si siedem kamieni z napisami ogamicznymi, co potwierdza silne wpywy irlandzkie na tych terenach. Ojciec Brychana, Aniach, przyby z Irlandii. Brychan oeni si z Meneduk, crk Custennina Fendigaida, a ich dzieci zaoyy wiele kociow w tym regionie kraju. Podczas przygotowa do napisania niniejszej ksiki obejrzelimy wiele staroytnych obeliskw. Postanowilimy zwrci uwag czytelnikw na te, ktrych inskrypcje zawieraj informacje zwizane z zagadk Artura. Najstarsze obeliski, ustawione przez Rzymian, s skarbnic wiedzy o wczesnej Brytanii, poniewa zapisywano na nich imiona, wiek, miejsce urodzenia, a nawet zawd zmarego. Czasami Brytowie ponownie wykorzystywali rzymskie obeliski i dodawali kolejne inskrypcje. Taki wanie okaz mona zobaczy w niewielkim muzeum staroytnych kamieni koo Margam Abbey w zachodniej czci Glamorganu. Z pierwotnej inskrypcji dowiadujemy si, e kamie zosta ustawiony za panowania cesarza Flawiusza Waleriusza Maksymianusa, czyli wielkiego Augusta. Czytamy te na niej: HIC IACIT CANTUSUS PATER PAULINUS (Tu spoczywa Cantusus ojciec Paulinusa) W pnocnej Walii znalelimy kamie upamitniajcy Irlandczyka z rzymskimi koneksjami: Pod tym stosem kamieni ley Carausius Trudno cokolwiek stwierdzi na pewno, ale czowiekiem tym moe by Carausius, niesychanie utalentowany Irlandczyk z Menapii, ktremu

magdalena86

powierzono dowdztwo wojsk rzymskich w Galii i zarzd portw morskich. Carausius zerwa wspprac z Rzymem i ogosi si samodzielnym wadc Brytanii. Okaza si zdolnym mem stanu i znakomitym onierzem, rzdzc Brytani przez siedem lat (287-293). W tym samym czasie jego brat Cabri Lifeacher by wadc Irlandii. Carausius stworzy dynasti, ktrej czonkowie rywalizowali z potomkami Maksymusa. Nie mona te wykluczy, e pod kamieniem spoczywa syn Carausiusa, nazywany Carausiusem II. Rzdzi on w poowie czwartego stulecia, kiedy w Galii wybucho powstanie Magnecjusza (350-353), y wic wspczenie z Eu-dafem Henem, wszechpotnym wadc Arfonu, ktrego crka Elen Luydogg wysza za Macsena Wlediga (cesarza Maksymusa). W Llanhaelhearn w Gwyneddzie przyjrzelimy si obeliskowi, ktry mona nazwa dokumentem pamici plemiennej. Wyryta na nim inskrypcja gosi: "Tu ley Aliotus Elmetian". Zdanie to wiadczy o tym, e Aliotus przywdrowa z pnocnego krlestwa Elmetu do pnocnej Walii, gdzie zmar i zosta pochowany. Podobny napis znalelimy na obelisku w Penbryn na wybrzeu Dyfedu. Napis brzmi: Kamie Carbelangusa, Ordowika. Ordowikowie to plemi zamieszkujce w czasach rzymskich rodkow Wali. Carbelangus musia, wic dotrze tam z pnocy, a na grobie umieszczono jego aciskie imi. Fakt, e na kamieniu znalazo si sowo okrelajce przynaleno plemienn, wiadczy o tym, i podzia ten przetrwa rzymsk okupacj. W kociele Penmachno w Gwyneddzie znajduje si kamie z takim oto napisem: Tu ley Cantorix; by obywatelem Yenedos kuzynem Maglosa, sdziego. Yenedos to celtycka wersja nazwy pnocno-zachodniej Walii (Caernarvonshire i Anglesey). Sformuowanie to oznacza, e centrum administracyjne tego regionu znajdowao si w Segontium, starej fortecy rzymskiej, z ktr wie si imi Magnusa Maksymusa (Macsena Wlediga). Sowo "Maglos" na kamieniu moe by skrtem od Maglonocus, bo tak brzmi aciska wersja imienia Maelgwyn Gwynedd. W kociele w Nevern w Dyfedzie znajduje si opatrzony inskrypcj kamie, z ktrego zrobiono parapet okna. Na szczcie inskrypcja jest na

magdalena86

widocznej grnej powierzchni pyty. Oto jej tre: MAGLOCUNI FILI CLUTORIS Moe to by obelisk upamitniajcy Maelgwyna Gwynedda, syna Cadwallona Lawhira ("Dugogowego"). Na zewntrz kocioa tkwi w ziemi pyta, zwana Kamieniem Yitaliana. Jest to obelisk upamitniajcy Yitaliana, ojca Gwrtheyrna Gwrtheneua, czyli Yortigerna. Inskrypcja zapisana zostaa w jzyku ogamicznym i po acinie. Sowo emereto wiadczy, e czowiek ten suy w armii. YITALIANI EMERETO (Grb Yitaliana) Prbowalimy odszuka obelisk Gwrtheyrna Gwrtheneua (Yortigerna Chudego), lecz jedyne, co znalelimy, to kamie w Penmachno w Gwyneddzie, na ktrym nie ma adnej inskrypcji; mimo to mieszkacy tych okolic nazywaj go Llech Gwrtheyrn. By moe kiedy bya na nim inskrypcja, lecz stary j deszcze i piasek. Trzeba podkreli, e imienny napis na kamieniu nie wiadczy wcale, e osoba ta wanie tam spoczywa czsto obeliski stawiano wycznie po to, aby odda cze zmaremu. W naszych czasach postpuje si podobnie, stawiajc pomniki sawnym ludziom. Na wzgrzu 3 kilometry na pnoc od Margam Abbey w zachodniej czci Glamorganu sta kiedy kamie zwany, Maen Llythrog (Kamie z napisem). Kilka lat temu przewieziono go do muzeum w Margam. Od tej pory nazywany jest Kamieniem Boduoca. Widnieje na nim taki napis: BODYOC-HIC IACIT / FILIUS CATOTIGRINI / PRONEPUS ETERNALI (S) / YEDOMAY (Kamie Bodvoca. Tu ley syn Catotigirnusa i prawnuk Eternalisa Vedomavuma) Moliwe, e dedykacja odnosi si do Bodvoca, syna Catigirna i wnuka Yortigerna. Catigirn poleg w bitwie z Saksonami dowodzonymi przez Hengista Hors. Bodvoc, jego syn, odziedziczy wadz w Buellt (Builth Wells) po mierci Pascenta, trzeciego syna Gwrtheyrna Gwrtheneu. Wedug tradycji ludowej Catigirn zosta pochowany w Kit's Coty, prehistorycznym dolmenie w hrabstwie Kentu. W Walijskim Muzeum Narodowym w Cardiff mielimy okazj dokadnie zbada Kamie Tagernacusa. Trzymetrowy obelisk sta na grzbiecie wzgrza Cefn y Brithdir koo Tirpil w rodkowej czci Glamorganu. Oto tre inskrypcji: j.

magdalena86

l TAGERNACUS FILIUS MARTI HIC IACIT } (Tu ley Tagernacus syn Martiusa) Walijskie tumaczenie inskrypcji wskazuje, e spoczywa tam Teyrnoc, syn Mara, ktrego ojcem by Glywys Glywysing. Imi Mar wystpuje w nazwach Marstow (w hrabstwie Hereford), Margam (w zachodniej czci Glamorganu) i Marcross (w poudniowej czci Glamorganu). Nazwa Margam (w zachodnim Glamorganie) pierwotnie brzmiaa Margan, co oznacza dosownie "piew Mara". Sowo Margam znaczyo, wic Chr Mara. Tak form nazwy miasta spotykamy w kronice Annales de Margam (Kroniki Margamu). Imi Tagernacusa wystpuje rwnie na kamieniu Cwmdu w Powys, ale oznacza tam Catacusa, syna Tagernacusa. Wysoki na 2 metry obelisk wbudowany jest w przypor poudniowej ciany kocioa. Oto tre aciskiej inskrypcji, zapisanej pionowo w dwch rzdach: CATACUS HIC IACIT FILIUS TEGERNACUS (Tu ley Catacus syn Tagernacusa) Niegdy kamie sta na polu, zwanym Tir Gwenlli, okoo 1,5 kilometra na poudniowy zachd od kocioa w dolinie Cwm Cattwg. Wymieniony w inskrypcji Catacus to nie sawny w. Cadoc, budowniczy wielu kociow w Walii i Bretanii, lecz jego bratanek, noszcy to samo imi. Moliwe, e obelisk Cadoca, syna Gwynlliwa, sta kiedy w progu kocioa Fach w Lladefaelog, w prowincji Powys. Niestety, kilka lat temu zosta zniszczony lub zagin. Wiadomo, e byo na nim wyryte sowo CATUC. Istnieje wiele obeliskw opatrzonych imionami redniowiecznych witych i ich krewnych. Widzielimy jeden z nich, wbudowany w zewntrzn poudniow cian nawy kocioa Llandysilio w Dyfedzie. Oto tumaczenie aciskiej inskrypcji: Kamie Clutoriksa, syna Paulimisa Marinusa z Latium Jest to prawdopodobnie kamie upamitniajcy syna w. Pola de Leon. Latium, po walijsku Llydaw, to Bretania. Imi Paulinus cieszyo si, rzecz jasna, wielk popularnoci; w Cynwy Caeo w Dyfedzie mona zobaczy pyt z acisk inskrypcj, ktrej tumaczenie brzmi: Suy wierze i swojej ojczynie, ktr na zawsze ukocha. Tu ley Paulinus, co spdzi ycie sprawiedliwie. Inskrypcja ta odnosi si prawdopodobnie do zmarego okoo 550 roku w. Paulinusa, nauczyciela w. Dawida.

magdalena86

Innemu wanemu witemu zoono hod w kociele St. Sadwrn w Llansadwra wAnglesey, prowincji Gwyneddu. Wewntrz znajduje si obelisk w. Sadwrna, budowniczego kocioa. Odkryty pod cian zakrystii kamie opatrzony zosta takim napisem: HIC BEATU (S) SATURMNUS (PULTIS) ACIT ET SUA SA (NCTA) CONIX P(AX) (Tu ley bogosawiony... Saturninus i jego wita ona Pokj wam.) Sowo beatus bd beatissimus wystpuje do czsto w dawnych chrzecijaskich epigramach, zwaszcza tych, ktre odnosz si do mczennikw, witych i biskupw. Santa caniux to zwrot spotykany w pogaskich epitafiach, lecz tutaj bez wtpienia autor uy go w kontekcie chrzecijaskim. Saturninus to prawdopodobnie Sadwrn Farchog, armorykaski ksi i brat w. Illtyda, zaoyciel synnego kolegium Llanilltyd Fawr (Llantwit Major) w poudniowej Walii, ktry oeni si ze swoj kuzynk Cann. Kilka kilometrw od Llansadwrn, w Beaumaris, znajduje si grb ozdobiony misternie rzebionymi wizerunkami witych z Anglesey. Dwa z nich przedstawiaj Sadwrna i Cann. Sandwra ukazany jest w zbroi, z mieczem u pasa i pielgrzymim kijem w doni. Praw rk udziela komu bogosawiestwa. Canna bya crk Tewdrwa Mawra ("Wielkiego"), syna Emyra Llydawa. Zaoya klasztor Llangan na poudniu Glamorganu, gdzie osiedlio si wielu czonkw klanu Emyra Llydawa. Jeden z najwaniejszych obeliskw, upamitniajcych witych, znajduje si w kociele St. Cadfan w Tywynie w prowincji Gwynedd. Kiedy go odkryto w 1761 roku, suy jako sup bramy; na szczcie kto zorientowa si, jak cenny to zabytek, i uchroni kamie od zniszczenia. Inskrypcja sporzdzona w $starowayskim jest prawdopodobnie jednym z pierwszych napisw w tym jzyku. Obelisk stoi na grobie w. Cadfana, a z napisu dowiadujemy si, e obok spoczywa jego patron Cyngen z Powys. Pod kopcem Cynfaela ley nieskazitelny Cadfan, gdzie ziemia sawi jego imi. Niech spoczywa w pokoju. Obok ley Cyngen. Cadfan by synem Eneasa Lydewiga i Gwen Teirbron, crki Emyra Llydawa. W VI wieku Cadfan przyby do Walii i wybudowa koci w Tywyn. Zaoy take klasztor na wyspie Bardsey, o ktrym napiszemy wicej w rozdziale pitnastym, oraz koci w Llangadfan w prowincji Powys; jego patronem w tym klasztorze by Cyngen, syn Cadella. Cyngen

magdalena86

obj po ojcu prowincj Powys i da si pozna jako opiekun witych i hojny patron kociow. Jego syn Brocmail Ysgythrog zosta pokonany w bitwie pod Chester w 613 roku. Obelisk Brocmaila (Brochwela lub Brochfaela) Ysgythroga, upamitniajcy rwnie jego on, znaleziony zosta wewntrz grobu w Pentrefoelas w Gwyneddzie. W kamiennym grobowcu znajdowa si szkielet dugoci stu osiemdziesiciu centymetrw. Na pycie wyryte byo imi Brohomagli, starowalijski odpowiednik Brochmaila. W najstarszym rkopisie Bedy spotykamy jeszcze inn wersj tego imienia- Brocmailus. Brochwelowi nadano przydomek Ysgythrog ("Dugozbny"). Jego on bya Arddun Benasgell, crka Pabo Post Prydaina, ktry dosta ziemi od ojca Brochwela, Cyngena. Z maestwa Brochwela i Arddun urodzili si synowie Tyssilio i Cynan Garwyn. Brochwel zmar niedugo po bitwie pod Chester, w ktrej broni licznej grupy kapanw i mnichw. Przybyli oni z klasztoru Bangor-on-Dee, aby modli si o zwycistwo Brytw nad Saksonami pod dowdztwem Ethelfritha. Spord tysica dwustu mnichw przeyo pono tylko pidziesiciu. W kociele w. Cenydda w Llangenddzie w Gower, w zachodniej czci Glamorganu, pod podog zakrystii kilka lat temu znaleziono staroytn, grawerowan pyt grobow. Uwaa si, e przykrywaa ona grobowiec witego. W dokumentach opactw Penrice i Margam czytamy, e w kociele przechowywano czaszk w. Cenydda i w drugiej poowie XV wieku skadano na ni przysigi. W 1472 roku pewien czowiek przysiga w kociele "na gow witego Cenydda". W Walii znajduje si kilkanacie obeliskw redniowiecznych krlw, ktre s dla nas szczeglnie interesujce. Jeden z ciekawszych przykadw to kamie w kociele Merthyr Mawr w zachodniej czci Glamorganu. Podczas odnawiania kocioa w. Teilo w latach 1849-1851 znaleziono fragment kamienia z wygrawerowanym imieniem PAUL; niestety kamie by pknity i brakowao dalszej czci imienia. Mona jednak przypuszcza, e chodzio o jakiego Paulinusa - najprawdopodobniej Paula Penychena, syna Glywysa, ktry by niegdy wadc tego regionu. Koci Merthyw Mawr zosta odbudowany w epoce wiktoriaskiej, lecz w tym miejscu znajdowaa si kiedy o wiele starsza witynia, o ktrej napisano, e bya "w ruinie". Fundamenty tej staroytnej budowli oglda mona od poudniowej strony istniejcego kocioa. Znaleziono w tym miejscu wiele pamitkowych obeliskw.

magdalena86

Jednym z najwaniejszych tego rodzaju zabytkw w poudniowej Walii jest obelisk upamitniajcy krla z VI wieku, ktrego tosamo mona ustali ponad wszelk wtpliwo. Kamie Vortiporiksa - bo tak brzmi jego nazwa znajduje si w pnocnej Walii. W inskrypcji brytyjskie imi Yortiporiksa zapisane zostao po irlandzku, co jest jak najbardziej zrozumiae, gdy nalea do linii irlandzkich krlw, oficjalnie uznawanych przez Rzymian. Nosi tytu PROTICTORIS ("Obroca" lub "Protektor"), ktry Rzymianie nadawali wadcom sprzymierzonych krlestw. Zapisanie tego okrelenia na obelisku z VI wieku wiadczy o tym, e pozostawao ono w uyciu ponad sto lat po odejciu Rzymian. Imi krla walijskiego znalazo si na kamieniu odkrytym w piasku na play koo Barmouth. Inskrypcja brzmi: HIC JACIT CALIXTUS MONEDD REGI (Tu ley wiolarz krla Gwynddo) Udalimy si do kocioa Llangadwaladr na wyspie Anglesey, aby przyjrze si obeliskowi innego redniowiecznego krla, ktrego take mona bez trudu zidentyfikowa. Koci powicony w. Cadwaladrowi pooony jest koo Aberffraw, gdzie niegdy znajdowa si dwr krla Gwyneddu. W pnocnej cianie tkwi staroytny kamie upamitniajcy Cadfana (ktrego nie naley myli ze w. Cadfanem), krla Gwyneddu z VII wieku. Jest to jeden z najstarszych znanych obeliskw. Oto tre widocznej na nim inskrypcji: CATAMANUS REX SAPIENTISMUS OPINATISMUS OMNIUM REGUM (Krl Cadfan, najznakomitszy i najmdrzejszy z krlw). Pami Cadfana prawdopodobnie uwieczni w ten sposb jego wnuk Cadwaladr, ktry zbudowa koci okoo 650 roku. Krl Cadfan zmar w 625 roku i na tron wstpi jego syn Cadwallon, ktry dziewi lat pniej zgin pod Hexham (w pobliu Wau Hadriana), walczc przeciwko krlowi Northumbrii Oswaldowi. Panowanie Cadwaladra (wnuka Cadfana) skoczyo si w 664 roku, kiedy to -jak czytamy w kronice Annales ofWales (Kroniki walijskie) - pad ofiar zarazy. Na witrau kocioa przedstawiony jest jego wizerunek w krlewskim stroju, z berem i jabkiem. Rzecz oczywista, naszym upragnionym celem byo znalezienie obelisku krla Artura z acisk bd walijsk inskrypcj. Wiedzielimy wprawdzie,

magdalena86

e ostatnie lata swego ycia spdzi w Bretanii, lecz wydawao si cakiem prawdopodobne, e imi tak znanego czowieka zostao upamitnione w ojczynie, chocia na jednym kamieniu. I rzeczywicie w poudniowej Walii istniej dwa obeliski powicone Arthmaelowi, ktry jest, rzecz jasna, krlem Arturem. W Walijskim Muzeum Narodowym znajduje si kamie odkryty podczas prac renowacyjnych w zamku Ogmore w Glamorganie. Wykorzystywano go jako prg, a kiedy zosta podniesiony, kto zauway inskrypcj od spodu. W ruinach zamku stoi replika obelisku z inskrypcj: (SCIENDUM EST OMNIB(US) QUOD DED ARTHMAIL DO ET GLIGWS ET NERTART ET FILI EPI (Niech bdzie wiadomym, e Arthmail da to pole Bogu i Glywysowi, i Nertatowi, i biskupowi Fili). Wydaje si, e jest to zapis daru Arthmaela (krla Artura) dla kocioa Glywys w Merthyr Mawr, pooonego nieopodal zamku, po drugiej stronie rzeki Ogmore. To znamienne, e rzadko spotykany zwrot sciendum est quo d wystpuje rwnie w biografii Vita Cadoci w kociele Llancarfan, w ktrej czytamy, e okoo 530 roku krl Arthmael podarowa w. Cadocowi teren zwany Cadoxton-juxta-Neath. Arthmael, Glywys, Nertat i Fili yli w tym samym czasie w VI wieku. w. Glywys Cernyw by synem Gwynlywa Filwra ("Wojownika"), krla Gwynllywgu (Wentlooge). w. Nertat bya crk Brychana Brycheinioga, krla Brycheiniogu (Brecknock), a biskup Fili by synem w. Cenydda i wnukiem w. Gildasa. Imiona Glywysa i Nertat wymienione s take na kolumnie w ksztacie krzya, ktra staa w polu w pobliu ruin kaplicy w. Rocha na terenie Merthyr Mawr House. Oto tre inskrypcji: Conbelan postawi ten krzy za sw dusz i za dusze witych Glywysa, Nertat, jego brata i ojca moimi, Sciloca, rkami. Nie ulega wtpliwoci, e twrc krzya jest Sciloc. Okoo 15 kilometrw od tego miejsca, w kociele w. Illtyda w Llantwit Major, znajduje si drugi kamie, na ktrym uwieczniono imi Arthmaela. Obelisk, zwany Kolumn Samsona, o prostoktnym ksztacie, opatrzony jest acisk inskrypcj tej treci: IN NOM / IN DI SU / MMI INCI / PIT CRU / X SALYATO / RIS QUA /

magdalena86

E PREPA / RAUIT / SAMSO / NI APA / TI PRO / AMIMA / SUA & P / RO ANI / MA IV / THAHE / LO REX & ART/MALI / TECANI Ukone kreski oznaczaj koce linii tej niezwykej inskrypcji, ktrej tre po przetumaczeniu brzmi: W imieniu Najwyszego Boga rozpoczty zosta krzy Zbawiciela, ktry Samson Przeor przygotowa za sw dusz i za dusze Krla luthahela i Artmala dziekana. Historycy datuj ten obelisk na IX wiek na podstawie faktu, e istnia krl Gwentu imieniem Ithael, ktry wedug kronik Annales Camriae i Brut Twysogion zgin w 848 roku. Styl liternictwa wskazuje, e inskrypcja pochodzi z IX wieku, naley jednak podkreli, i przeor Samson by krewnym Arthmaela (Artura) i y wspczenie z nim. W VI wieku istnia bretoski wadca Judwal, take spokrewniony z Samsonem, przeorem Dol. Imi to podawane jest te czasem jako Ithael. Jeli obelisk zosta wyrzebiony w IX wieku, to znaczy, e wszyscy wymienieni na nim sawni ludzie yjcy trzysta lat wczeniej byli nadal otoczeni czci. Najwaniejsze jednak jest to, e kamie mona uwaa za obelisk Arthmaela, to znaczy samego krla Artura. W rozdziale szesnastym przyjrzymy si jeszcze raz Kolumnie Samsona i odkryjemy prawdziwy sens niezwykej inskrypcji.

magdalena86

Rozdzia 10 Wrogowie Brytw Brytania pozostawaa czci cesarstwa rzymskiego do 410 roku, kiedy Rzym dosta si w rce Wizygotw i stao si jasne, e legiony wycofane w 407 roku ju nigdy nie powrc. Cesarz Honoriusz oficjalnie zrzek si prowincji w licie, w ktrym bez ogrdek informowa Brytw, e odtd bd musieli broni si sami. Decyzj t cesarz zakoczy czterystuletnie panowanie Rzymian w Brytanii i zostawi wysp na asce Irlandczykw, Piktw, Szkotw, Anglw, Saksonw i Jutw. Pocztkowo Brytowie za swych gwnych wrogw uwaali Piktw i Szkotw. Nie przewidzieli, e najwiksze niebezpieczestwo grozi im od strony anglosaskich najedcw, ktrzy najpierw napadali tylko na nadbrzene wsie i miasta w poszukiwaniu upw, ale potem zaczli si osiedla na wyspie i zagarnia coraz wiksze obszary kraju. Najedcy pochodzili z trzech rnych narodw germaskich: Jutw, Saksonw i Anglw. Jutowie pierwotnie zamieszkiwali na Pwyspie Jutlandzkim, ale przenieli si na poudnie do ujcia Renu i stamtd urzdzali upiecze wypady do Brytanii. Saksoni pochodzili z obszaru na pnoc od rzeki Elby, czyli obecnego Holsztynu, i z terenw midzy Elb i Elmsem, gdzie ley Hanower. Anglowie za zajmowali terytorium pomidzy Jutlandi i Holsztynem, znanym dzisiaj jako Szlezwig. Mieszkali take na ssiednich wyspach nalecych obecnie do Danii. W galijskiej kronice czytamy: "Brytowie zostali zmiadeni przez Saksonw", a trzydzieci dwa lata pniej "Brytowie napadani raz po raz z rnych stron dostali si pod panowanie Saksonw". To ostatnie zdanie najwyraniej dotyczy poudniowo-wschodniej czci Brytanii, gdzie

magdalena86

Saksoni osiedlili si po "Zdradzie Dugich Noy", kiedy to Yortigern pod grob mieczy zosta zmuszony do zrzeczenia si terytorium na rzecz Saksonw w zamian za odzyskanie wolnoci. I tak oto tereny dzisiejszych hrabstw Essex, Middlesex i Sussex wpady w rce hord teutoskich najedcw. Jutowie zajli Kent, a najwiksze osady saksoskie powstay na poudniu. Jednoczenie Anglowie posuwali si w gb wyspy dolinami rzek Wash, Trent i Ouse. Z pewnoci istniaa jaka bardzo konkretna przyczyna, dla ktrej musieli opuci swj kraj. Moliwe, e liczba ludnoci wzrosa nagle tak bardzo, e wielu musiao szuka nowych domw; poza tym czuli napr innych plemion migrujcych na zachd. Tradycja mwi, e straszliwi Hunowie zapuszczali si a na tereny Niemiec i e to wanie strach przed nimi spowodowa wdrwk ludw. Rzecz jasna yzne rwniny Brytami stanowiy dla migrujcych plemion ogromn pokus. Przybysze stopniowo zajli wschodni cz Brytanii, wprowadzajc swoje obyczaje, sposoby rzdzenia i nowy jzyk, z ktrego powsta jzyk angielski. Zabobonni Saksoni pozwalali niszcze rzymskim miastom, budujc wasne osiedla poza ich waami. Grupa domw nazywaa si ton, a budynek saksoskiego wodza (hani) nosi nazw heal (dwr). Przywdc spoecznoci by krl; najwaniejsi spord omiu monarchw, pomidzy ktrych zostaa podzielona Anglia, nosili tytu bretwalda. Oznaczao to, e krl pokona wrog armi, ale nie jest wadc caego pastwa. Ethelfrith Grony uzyska prawo posugiwania si tytuem bretwalda po zwycistwie nad Brytami pod Chester, a Raedwald, kiedy zabi Ethelfritha i umieci na tronie Northumbrii Edwina. W tych niespokojnych, burzliwych czasach saksoskie pastewka byy raz po raz wstrzsane wojnami. Grzysta Walia stanowia zawsze trudny teren, wymagajcy od najedcw -rzymskich, saksoskich czy normandzkich - wiele odwagi i zastosowania specjalnej taktyki. Po wymarszu Rzymian ten dziki i surowy zaktek wyspy jako jedyna cz zachodniego cesarstwa rzymskiego zdoa zachowa swoj tosamo i odeprze ataki plemion saksoskich. Nigdy nie udao im si przedosta poza lini nazwan pniej rowem Offy. W trakcie bada ustalilimy bardzo wany fakt: Saksoni, ktrzy sprzymierzyli si z Piktami i Szkotami, nie byli jedynymi wrogami Brytw w okresie walki o dominacj na wyspie. Drugim przeciwnikiem byo plemi Gewissei, ktre naley okreli mianem "wroga wewntrznego". 1

magdalena86

eby zrozumie w peni, kim byli Gewissei, trzeba przyjrze si dokadniej yciu Yortigerna. Ten potny krl irlandzkiego pochodzenia by synem Vitalisa, syna Yitalinusa, syna Gloui Gwalltira z Gloucester. Tak wic ojciec, dziadek i pradziadek Yortigerna nosili rzymsko-brytyjskie imiona, a jego rodzina mieszkaa na terenach wok ujcia rzeki Severn. Gewissei (Konfederaci) to irlandzkie oddziay wynajte przez Rzymian do zaprowadzenia porzdku w republice Sylurw. Zamieszkiwali gwnie w okolicach miasta Gloui, ktre dzisiaj nazywa si Gloucester. Gloui otrzyma przydomek Gwalltir ("Dugowosy") prawdopodobnie ze wzgldu na piropusz na hemie, ktry oznacza, e jego waciciel jest wodzem Gewissei. Przydomek w wiadczy te o tym, e Gloui by Goidelem, nie za Romano-Brytem. Potomkw Gloui Gwallitira nazywano Gwyddel Ffichti (Goidelskimi Piktami) - prawdopodobnie od imienia jego wnuka Guitola (Vitalisa) - w celu odrnienia od Piktw z pnocy. W kronice Brut Gwrtheyra nazywany jest Gwr-theneu, ktry to przydomek William ap Ithel tumaczy jako "Obrzydliwe Wargi". John Rhys prbuje wyjani epitet stawiajc hipotez, e Yortigern mwi jzykiem niezrozumiaym dla swoich poddanych, poniewa by goidelskim krlem wadajcym Brytami w Walii. Dowody potwierdzajce t teori znajdziemy we wczesnych walijskich genealogiach - czytamy w nich, e Gloui Gwalltir pochodzi z rodu Casanautha (Casnara Wlediga) i Carawna (Carausiusa): Carawn (Carausius) Casanauth (Casnar) Wledig Gloui Gwalltir ("Dugowosy") Guoitalin (Yitalinus) Guoitaul (Vitalis) Gwrteurn Gwrtheneu (Ybrtigern "Chudy") Przypomnijmy sobie histori Magnusa Maksymusa, ktry zdoby wadz w Brytanii, enic si z Elen, crk Oktawiusza Starego (Eudafa Hena), ksicia Arfon. Geoffrey z Monmouth tytuuje ojca Elen Dux Gewissei i tego samego okrelenia uywa wobec Yortigerna, ktrego najwyraniej uwaa za kolejnego wadc kraju. Na Kolumnie Elisega w Yalle Crucis w dolinie Llangolen znalelimy informacj potwierdzajc zwizek Yortigerna ze Sevir, crk Magnusa i Elen. Stwierdzenie Geoffreya z Monmouth mona pogodzi z inskrypcj

magdalena86

na obelisku, przyjmujc, e Yortigern naby prawa do terytorium Gewissei za porednictwem ony, spadkobierczyni Magnusa Maksymusa. Nie da si wykluczy, e obelisk by pierwotnie kolumn rzymsk, ktr Cyngen wykorzysta ponownie jako kamie pamitkowy; przypomina on bardzo krzye z Mercii, ktre mona oglda w prowincji Peak District. Cyngen, ostatni wadca Powys ze starej dynastii, zmar w czasie pielgrzymki do Rzymu w 854 roku. Jego przodek Brochmail Ysgythrog poleg w bitwie pod Bangor-is-Coed w 613 roku, kiedy to armia brytyjska zostaa pokonana przez Anglw pod dowdztwem Aethefirtha. W Bewcastle, maej wiosce w Cumberland na pnoc od Wau Hadriana, stoi pamitkowy obelisk Aethelfirtha. Inskrypcja na krzyu gosi, e postawili go Hwaefred i Worthgaer na cze Aethelfirtha, syna Aethelrica. Duga inskrypcja na Kolumnie Elisega zatara si niemal cakowicie. Na szczcie w 1696 roku spisa j antykwariusz Edward Llwyd. Napis skada si z trzydziestu jeden poziomych linii (widocznych jest teraz tylko siedem) podzielonych na akapity, z ktrych kady rozpoczyna si znakiem krzya. Oto tre tej intrygujcej inskrypcji: Concenn syn Cadella, Cadell syn Brochmaila, Brochmail syn Elisega, Eliseg syn Guaillauca. I tak Concenn, praprawnuk Elisega, wznis ten kamie dla swego prapradziadka Elisega. Tene Eliseg, ktry poczy dziedzictwo Powys... spod mocy Anglw swoim ognistym mieczem. Kady, kto powtrzy tre tych sw, niech pobogosawi dusz Elisega. Tene Concenn pochwyci w swe rce tysic sto akrw, ktre ongi naleay do jego krlestwa Powys. [Nastpne dwa akapity nieczytelne.] Maksymus... Brytanii... Concenn, Pascent... Maun, Annan. Britu za (by) synem Guorthigirna (Yortigerna), ktrego bogosawi Germanus i ktrego urodzia mu Sevira, crka krla Maksymusa, ktry zabi krla Rzymian. Conmarch sporzdzi ten napis na yczenie krla Concenna. Niech Pan bogosawi Concenna i cay jego dom i krain Powys a do koca dni. Amen. Eliseg y w poowie smego stulecia i nalea do dziesitego pokolenia dynastii Powys. Jego wnuk Cadell zmar w 808 roku i na tron wstpi Concenn lub Cyngenn, ktry wznis obelisk na pamitk prapradziadka.

magdalena86

Mona, wic przypuszcza, e krzy powsta w pierwszej poowie IX wieku, jako e Concenn zmar okoo 854 roku podczas pielgrzymki do Rzymu, a by ostatnim z rodu. Autor inskrypcji szczegln uwag powica Yortigernowi i jego synowi Britu, a take Pascentowi, trzeciemu synowi Yortigerna. Neniusz, historyk yjcy w IX wieku, podaje, e pniejsi krlowie Buellt (obecnie Builth Wells) i Gwrtheyraionu, prowincji Powys, byli potomkami Pascenta. Moliwe, e w XVIII wieku w Tywyn znaleziono pamitkowy obelisk Pascenta. Widniao na nim imi Pascentius, lecz byo ono do popularne i nie mona stwierdzi z pewnoci, e mowa wanie o krlu Pascencie. Niestety obelisk zagin lub zosta zniszczony. Inskrypcja na kolumnie oznacza, e Eliseg wywodzi si zarwno od Yortigerna, jak i od Magnusa Maksymusa. Z dzie Neniusza wynika, e wszyscy ksita Powys byli potomkami Gwrtheyrna (Yortigerna), ktry wymieniony jest na obelisku obok Severy, crki Magnusa Maksymusa (zwanego te Macsenem Wledigiem). Nastpny etap naszych bada dotyczy Cerdica, syna Elesy, syna Esly, syna Gewisa, od ktrego wywodzi si nazwa Gewissei. Brytyjskie imi Cerdica, Careticus, utworzone zostao od drugiej wersji oryginalnego imienia - Ceredig. Geoffrey z Monmouth opisuje przybycie Saksonw w czasach Careticusa, czyli wanie Cerdica z plemienia Gewissei. Jego imi, tym razem jako Ceretic, znalazo si take u Neniusza przy okazji relacji o Yortigernie - mia on wystpi jako tumacz Hengista. 2 Stao si dla nas jasne, e Cerdic nie by zamorskim najedc, lecz mieszkacem wyspy. Wrd jego przodkw i potomkw znajduj si brytyjskie imiona. Poza uderzajcym podobiestwem Elesy i Elisega z Kolumny Elisega w dolinie Llangollen, rwnie imiona Elesy i Esly, czyli ojca i dziadka Cerdica, przypominaj Elisega i Elis z rodu wadcw Powys. Zatem Elafius (Elasius), ktry wita w. Germanusa, biskupa Auxerre, podczas jego drugiej wizyty w Brytanii w 447 roku, nie moe by nikim innym jak Eles, ojcem Cerdica. Fakty te tumacz, dlaczego Cerdic roci sobie prawo do tronu i dlaczego pniejsi krlowie W essex tak chtnie wywodzili swoje rodowody wanie od niego. Oktawiusz Stary (Eudaf Hen) by ksiciem Arfonu, ktry oeni si z crk Carausiusa II; w ten sposb zosta wadc terytorium Gewissei i zyska prawo do tytuu Dux. Walijski odpowiednik Gewissei brzmi lwys i sowo to zachowao si w nazwach Ewyas Harold i Ewyas Lacey w

magdalena86

Herefordshire. Oprcz Gwentu w skad pastwa Oktawiusza weszy tereny plemienia Hwiccas, brytyjskich chrzecijan, ktrzy wymieszali si pniej z anglosaksoskimi osadnikami. Terytorium to obejmowao dzisiejsze hrabstwa Hereford, Gloucester, Worcester, cz Warwick oraz tereny midzy rzekami Wye i Severn wraz z Forest Dean. Crka Oktawiusza Elen wysza za Magnusa Maksymusa, ktrego synowie Oswain i Konstantyn zostali brytyjskimi pendragonami. Od nich wywodzili si wadcy Hwiccas, czyli obszaru midzy rzekami Wye i Severn. Tytu Dux Gewissei, to znaczy ksicia Gwentu, Ergingu i Ewyas, nosi rwnie Yortigern, ktry prawo do niego naby poprzez maestwo z Sevir, crk Magnusa Maksymusa i Elen. Maestwo to zostao z pewnoci zawarte z przyczyn politycznych, aby zapewni pokj na terenach pogranicza. Po mierci Elen Sevira, na mocy prawa eskiej sukcesji, odziedziczya posiadoci rodzinne. Yortigern, jako m Seviry, sta si jednym z najwaniejszych wadcw poudniowej Brytanii. Po wypdzeniu Elesy, ktre zbiego si z obaleniem Yortigerna przez Ambrozjusza w 465 roku, syn Elesy Cerdic, podejrzewany o spiskowanie, zosta pozbawiony sukcesji. Schroni si na kontynencie, u ujcia Loary, na terytorium saksoskiego wodza imieniem Odoaker. W 494 Cerdic wrci do Brytanii na czele saksoskich oddziaw, by upomnie si o swoje dziedzictwo. Cerdic z synem Creodi sprzymierzecami wyldowali w miejscu, ktre zostao nazwane Cerdicesora. Znajduje si ono midzy Calshot i rzekBeaulieu nad Zatok Southampton. Tam Cerdic ustanowi swoje ksistwo, powoujc si na prawo dziedzictwa i stawiajc czoo przybyszom. Pocztkowo brako mu zwolennikw, bo mae pastewko nie dawao wielkich nadziei na przyszo, a Brytowie mieli nad Gewissei znaczn przewag. Jednak Cerdic zdoa sobie podporzdkowa teutoskich osadnikw, przechodzcych przez jego terytorium, i w ten sposb liczba jego poddanych szybko wzrosa. Dopiero nastpcy Cerdica dotarli do doliny Tamizy, gdzie narzucili swoj wadz nie zorganizowanym chopom, ktrzy stanowili wikszo mieszkacw tego obszaru. Dziki rozmaitym politycznym przetasowaniom Cerdic zosta zwierzchnikiem juryjskich i saksoskich kolonii w Brytanii. Sprzymierzy si z Saksonami w dugotrwaych wojnach i zapocztkowa dynasti, ktra bya zarazem celtycka i teutoska. Jego potomkowie zostali krlami Wessex.

magdalena86

Gewissei zamieszkiwali tymczasem w pobliu Yenta Belgarum (w Winchesterze) w kantonie Belgae, rozcigajcym si od zatoki Portsmouth poprzez Hampshire i Wiltshire do Somerset, z Wysp Wight wcznie. Pod wodz Cerdica rozprzestrzenili si na wschd a do Cerdicesora nad rzek Solent i Cedicesleaga. W 501 roku grupa Jutw z Kentu pod dowdztwem Biedy i Maegli, wyldowaa w zatoce Portsmouth (ktra zostaa bdnie zidentyfikowana jako Llongborth). Spldrowali Portus Adurni (Portchester) i Clausentum (Bitterne), a nastpnie zawarli przymierze z Gewissei. W 508 roku te dwie grupy opanoway cakowicie tereny od ujcia rzeki Itchen do zatoki Portsmouth. Urzdzali stamtd pirackie wyprawy do ujcia Severn, lecz zatrzymali ich zachodni Brytowie pod dowdztwem Gerainta Llyngesoga ("Waciciela Floty"); pod Llongborth rozegraa si bitwa, ktr opiszemy w nastpnym rozdziale. Neniusz w kronice Historia Brittonum sugeruje, e najwaniejszym przeciwnikiem Artura i Brytw by Octha, ale raz po raz myli go z synem Hengista Oerikiem Oeskiem. Bd w Historia Ecclesiastica pisze, e by on wnukiem Hengista, i potwierdza to cytatami z pocztu krlw Kentu. Artur i Octha II wkroczyli na scen tu przed powstaniem potnego krlestwa Kentu w poudniowo-wschodniej czci wyspy, w schykowej fazie epoki romaskiej Brytanii. Sawa Artura rozesza si po caym wiecie, Octha za niemal cakowicie popad w zapomnienie. Pocztkowo wrogami Brytw byli nie Saksoni, lecz Piktowie i Szkoci; Artur i Octha II wsplnie bronili kraju przed pnocnymi plemionami. Ich zwycistwa zapewniy Brytanii okres spokoju i dobrobytu. Artur otrzyma tytu Comes Britanniarum ("Hrabia Brytanii"), Octha za - Comes Litoris Saxinici ("Hrabia Saksoskiego Wybrzea"). Jego zadaniem bya obrona przed najedcami poudniowo-wschodniej czci wyspy, czyli Kentu. Artur z pomoc innych krlw strzeg zachodnich i pnocnych rubiey kraju. Octha II by synem Yortigerna i Alis Ronwen, crki Hengista (Octhy I). We fragmencie Mabinogionu zatytuowanym The Dream of Rhonabwy (Sen o Rhonabwy) znajdujemy starsz, walijsk wersj jego imienia Osla. Pod tym imieniem pojawia si w innej opowieci Mabinogionu zatytuowanej Culhwch i Olwen, w ktrej podczas pogoni za Twrch Trwythem, zwanym te Porcus Troit, gubi swj cudowny n. Nazywano go Osla Gellellfawr ("Dugi N"), z czego mona wnosi, e posugiwa si krtkim saksoskim mieczem. Bro ta odegraa kluczow rol w

magdalena86

masakrze brytyjskiej arystokracji w Caer Caradoc, zwanej "Zdrad Dugich Noy". W tym miejscu naley podkreli znaczenie dugotrwaej rywalizacji midzy dwoma dynastiami. W czasach Artura wikszo przymierzy zawierano za pomoc maestw, a wojny dynastyczne wybuchay zazwyczaj z powodu zatargw o sporne tereny. Dopiero wiadomo tego faktu pozwala w peni zrozumie skutki ekspansjonistycznej polityki Artura. Jak ju powiedzielimy, Gwrthefyr Fendigaid (Yortimer Bogosawiony) by najstarszym synem Gwrtheyrna Gwrtheneu (Yortigerna Chudego) z maestwa ze Sevir, crk Macsena Wlediga (cesarza Maksymusa). Gwrthefyr by ojcem witobliwej Madryn, inaczej Matriony, zaoycielki klasztoru Trawsfynydd w Gwyneddzie, ktra polubia Ynyra I z Gwentu; jej imi zachowao si w nazwach Garth Madryn (Dziedziniec Matriony) w Talgarth i Garth Fadrun (Kopiec Madryny) na pwyspie Lleyn. Samego Gwrthefyra za upamitniono w nazwie Gwrthefyrig (Miasto Yortimera), czyli obecnego Wonastow w Gwencie. Forest Dean nazywano kiedy Llwyn Danet, wic mona przypuszcza, e relacja Neniusza o trzech blokadach wyspy Thanet przez Gwrthefyra dotyczy bitew z plemieniem Gewissei w dolnym biegu rzeki Wye w Gwencie i zachodniej czci Gloucester. Po tej straszliwej klsce Gwrthefyr zmar otruty przez macoch Alis Ronwen. Jego koci zostay zaliczone do "trzech najcenniejszych ukrytych przedmiotw Wyspy Brytanii", gdy wierzono, e tak dugo, jak pozostaway w ukryciu w gwnych portach wyspy, adna inwazja nie moga jej zagrozi. Ujawni je pono Gwrtheyrn (Yortigern) z mioci do Alis Ronwen, crki Octhy I (Hengista). Alis Ronwen urodzia Octh II, ktry po mierci przyrodniego brata Gwrthefyra w 457 roku i ojca Gwrtheyraa w 465 roku zada tych terenw dla siebie i zdoby je przy pomocy Gewissei. Octha II, zwany przez Walijczykw "Osla Gyllelfawr" zgosi pretensje do dawnego terytorium przyrodniego brata Gwrthefyra Fendigaida (Yortimera Bogosawionego), Cerdic, przywdca Gewissei, zada terenw Marcha ap Meirchiona, powoujc si na maestwo z Henwen, crk Marcha. March (Marek Konomorus) do koca ycia nie wybaczy Arturowi, ktry wypdzi go z jego posiadoci w Gwencie. Ta wa okazaa si brzemienna w skutki. Wanie, dlatego najzagorzalszymi wrogami krla

magdalena86

Artura byli Octha, Cerdic i Marek Konomorus. Krlowie Kentu Ebissa (Horsa) 455 r. Octha I (Hengist) 455-488 r. Oeric Oesc 488-512 r. Octha II 512-534 r. Eomenric 534-560 r. Ethelbertl 560-616 r. Ealdbald 616-640 r. Earconberht 640-664 r. Egbert I 664-673 r. Hlothere 673-685 r. Eadric 685-686 r. Istniej liczne dowody na to, e Artur by prawdziw postaci historyczn, a nie tylko bohaterem mitu czy rycerskiego romansu. Wsawi si jako wybitny onierz, zwycizca w wielu bitwach pod koniec V i na pocztku VI stulecia. 3

magdalena86

Rozdzia 11 Bitwa pod Llongborth Nie ulega wtpliwoci, e najwaniejszymi rzekami Brytanii s Tamiza i Severn, gdy obie odegray znaczn rol w historii kraju. W toku naszych docieka szybko doszlimy do wniosku, e ujcie rzeki Severn to kluczowa cz terytorium krlestwa Artura, na ktrej rozegray si niektre jego bitwy. Przy ujciu rzeki Severn w Gwencie, w prowincji Cernyw, znajdowa si

magdalena86

gwny dwr Artura, Gelliwig. Krl urodzi si w Boverton koo Llantwit Major na poudniu Glamorganu. W tamtejszym klasztorze w. Illtyda miecia si szkoa, w ktrej ksztaci si Gildas i wielu innych sawnych ludzi owego czasu. Jak pamitamy, dziadek Artura, krl Tewdrig, zosta pochowany w Matern koo Chepstow nad rzek Severna. Na tych terenach znajduje si wicej miejsc cile zwizanych z yciem krla Artura. Rzeka Severn jest drug na wiecie pod wzgldem wysokoci fali przypywu - rnica poziomw przekracza tam czasem 17 metrw ustpujc jedynie Zatoce Fundy. Przy silnym wietrze od morza fale morskie cofaj wody rzeki; sytuacja taka zdarza si przecitnie sto trzydzieci pi razy w roku. Najpotniejsze przypywy, ktrych jest dwadziecia pi w roku, tworz niezwyke widowisko. Najlepiej mona je obserwowa w Newnham, gdzie autostrada A 48 biegnie rwnolegle do rzeki. By moe to nie przypadek, e fenomen przypywu rzeki Severn nazywany jest bore (wymawiane tak samo jak boar - dzik). Wrd mieszkacw tych okolic zachowaa si, bowiem pami o polowaniu na dzika Twrch Twrch, opisanym w Mabinogionie. Nie wolno zapomina, e ujcie rzeki bardzo si zmienio od czasw wczesnego redniowiecza z powodu zamulenia. W cigu kadego stulecia od epoki Artura poziom morza podnosi si w przyblieniu o 25 centymetrw. Oznacza to, e w V wieku poziom wody by niszy od obecnego o 4 metry. Zjawisko zagarniania ldu przez morze jest szczeglnie widoczne w osadzie Sudbrook Camp, ktra kiedy miaa ksztat okrgu, a dzisiaj jest pokrga. W Godcliff fundamenty starego klasztoru, nieubaganie podmywane przez wod, w kocu znikny cakowicie. W 1758 roku pewien wiadek podczas procesu sdowego w Monmouth zezna pod przysig, e kiedy kosi traw na ce Charston Rock, ktra znajdowaa si na staym ldzie, a teraz jest malek wysepk kilkadziesit metrw od brzegu. W staroytnoci wzdu ujcia rzeki Severn po stronie Gwentu znajdowao si kilka naturalnych, zacisznych przystani. Teraz wiadcz o nich tylko nieznaczne zaamania linii brzegowej. Rzeka Severn bya wanym szlakiem komunikacyjnym od czasw rzymskich i te przystanie odgryway wielk rol, bo wanie dziki nim poudniowa cz Gwentu moga si rozwija. Przykadem tego s trzy due budowle - Moynes Court, St. Pierre i paac biskupi w Mathern -

magdalena86

stojce obok siebie tu koo przystani St. Pierre Pili. Tamtejszy strumie podobnie jak ten, ktry pynie w Sudbrook - by niegdy cakiem du rzek. Teraz jednak, z powodu zamulenia, znacznie si zmniejszy. W Triadach walijskich czytamy, e w staroytnoci trzy wielkie porty Brytanii znajdoway si w Porth-is-Coed (u ujcia Severn w Gwencie), w Porth Wygar (nad rzek Cemaes koo Llanbadrigu) i w Porth Wyddno (Borth w dawnym hrabstwie Cardigan).1 Trudno dokadnie ustali miejsce, gdzie znajdowaa si przysta Porth-isCoed. W starych rkopisach nazw t zapisywano Porth Yshewydd, Porth Kiwedd lub Porth Yskiwed, co mona przetumaczy jako "Przysta Starszego Lasu". Pniej pisano Porthscueth, a potem Portscuett bd Portscuit. Od tej wersji pochodzi nazwa wioski Portskewett, co jednak wcale nie znaczy, e tam wanie znajdowaa si staroytna przysta Porthis-Coed. Z Triad walijskich dowiedzielimy si, e port nazywano take Abertwggi, od strumienia Troggy Brook, wpadajcego do rzeki Nedern w wiosce Llanfair Discoed (Koci w. Marii pod Lasem). Rzeczka Troggy bierze swj pocztek w Wentwood, przepywa przez Maesgwyneth (nazwa wymieniona w Mabinogionie), okra Caerwent i przed Caldicotem zmienia nazw na Nedern. W Deepwe-ir w Caldicocie strumie si rozdwaja; gwny nurt wpada pniej do rzeki Severn pod Sudbrook Pili. Niedawno wykopano nowe koryto, aby uregulowa bieg rzeczki. W wyniku tego zabiegu Nedern wpywa teraz prosto do Caldicot Pili, a strumie Sudbrook Pili uleg zamuleniu. aciska nazwa przystani, Portus Tarogi, w wielkim spisie Domesday Bookpojawia si jako Porteschuiet, a we wczesnym redniowieczu zmieniono j na Porth-is-Coed. Gwatowne przypywy na rzece Severn i erozja wybrzea sprawiy, e miejsce to nie przypomina ju przystani. W Sudbrook Pili na zachd od wioski Portskewett znajdowa si niegdy wany port. Sylurowie zbudowali tu fortec do jego obrony, wykorzystywan pniej przez Rzymian. Ssiadujca z przystani zrujnowana normandzka kaplica stoi w miejscu, gdzie znajdowa si kiedy inny, starszy koci, zwany Castle Con-scuit. Nazwa kocioa, nawizujca do Castell Twyn Iscoed - "Forteca na Wzgrzu pod Lasem" wiadczy o tym, e na terenie zmytym przez morze znajdowao si niegdy wzgrze z fortem. W kronice Book od Llandaff (Ksiga Llandaff) znalelimy zapis

magdalena86

dokumentujcy przekazanie ziemi przez krlw Gwentu biskupom Llandaffu na pocztku X wieku. Biskupi otrzymali teren kocioa Castle Conscuit oraz ziemi z dostpem do morza i przystani u ujcia rzeki Taroci (Troggy lub Nedern Brook) wraz z owiskami. Jedn z granic posiadoci byo ujcie Taroci do Zatoki Severn. Zbadalimy lokalizacj owych staroytnych przystani, aby ustali miejsce bitwy pod Llongborth, ktr stoczono w VI wieku. Po zoeniu w cao wszystkich czci tej ukadanki ogarno nas zdumienie, e aden tropiciel ladw Artura nie wpad wczeniej na to, i bitwa miaa miejsce wanie w tej czci Brytanii. Wnet jednak uwiadomilimy sobie, e pomieszanie trzech bitew doprowadzio do utrwalenia w powszechnej wiadomoci pogldu, e Llongborth to albo Portsmouth w hrabstwie Hampshire, gdzie w 501 roku wyldowali Bieda i Maegla, albo Langport w Somerset. W tej drugiej miejscowoci zbiegay si dwie rzeki, umoliwiajc eglug nawet statkom morskim. W VIII wieku w walce z Saksonami zgin tam ksi Dewonu Geraint. My jednak szukalimy miejsca bitwy, ktra rozegraa si w pocztkach VI wieku. W niej take poleg Geraint, ale oczywicie inny. Wszystko wskazuje na to, e te dwa wydarzenia pomylono ze sob i dlatego utaro si, e Langport to miejsce bitwy pod Llongborth. 2 W jzyku starobrytyjskim Llongu Borth znaczyo "Port odzi" lub "Przysta Okrtw". W ksice A Guidebook to Arthurian Britain (Przewodnikpo Brytanii Artura) znany badacz epoki arturiaskiej Geoffrey Ashe podaje, e oznaczao to "Port Wojenny". Sowo llong moe znaczy dowolny statek, ale pochodzi ono od aciskiego longa navis - port okrtw wojennych, czyli baza morska. Z Triad walijskichwiadomo, e Geraint dysponowa nie tylko armi, ale i flot wojenn, dlatego nazywano go Geraintem Llyngesogiem (Gerontius "Posiadacz Floty"). Flota skadaa si ze stu dwudziestu jednostek zacumowanych w przystani u ujcia rzeki Severn. Kady okrt mia studwudziestoosobow zaog.3 Okrty strzegy wybrzey przed saksoskimi i irlandzkimi piratami, od ktrych roio si na wodach Morza Irlandzkiego. Dla wielu czytelnikw bdzie to pewnie zaskakujce, gdy uwaa si, e staroytni Brytowie nie umieli budowa statkw. Trzeba jednak pamita, e Brytowie przejli wiele umiejtnoci od Rzymian, ktrzy cumowali u ujcia rzeki Severn, tak samo jak Geraint. Dowody potwierdzajce t hipotez znaleziono w Lydney Park. Na wzgrzu

magdalena86

nieopodal rzeki, kilka kilometrw od Chepstow stoj ruiny rzymskiej wityni boga Nodensa. Na fragmentach naczy z IV wieku widnieje inskrypcja PR.REL, co najprawdopodobniej oznaczao Praefectus Reliquatonis Classis. By on oficerem zaopatrzeniowym zachodniej floty, ktra stacjonowaa w Zatoce Bristolskiej. Geraint Llyngesog, syn Erbina i wnuk Konstantyna Bogosawionego, by ksiciem zachodniej prowincji kraju pod koniec V wieku. W Peniarth Manuscpt czytamy, e oeni si z Gwyar, crk romano-brytyjskiego ksicia Amlawdda Wlediga. Ich dziemi byli Selyf, Cyngar, lestyn, Caw i Cadwy. Drug on Gerainta zostaa Enida, crka Ynywla, lorda Caerleonu, ktrego Geraint uratowa z wielkiej opresji, gdy zosta on pozbawiony ziemi i wadzy przez krewnego-uzurpatora. Geraint zabra Enid do rodzinnej Kornwalii; sdziwy Erbin przekaza wwczas synowi wadz w Domnonii.4 Geraint mia te posiadoci w Armoryce. Nalea do paac w Belle Ule, jak rwnie ziemie w Blavet, Morbihan, Martignon, Ctes-du-Nord. Powicone mu kocioy znajduj si w St. Gerran, w Pontivy, ktre byo centrum jego prowincji, oraz w drugim St. Geran w parafii Porhoet, a diecezja Vannes obraa go sobie za patrona. W katedrze Dol w St. Geran bya kaplica w. Gerana, a midzy Loudeac i Pontivy znajduje si parafia St. Gerand. Geraint przyj tytu pendragona konfederacji brytyjskich krlestw po mierci swego wuja Ambrozjusza i kontynuowa walk z Saksonami. Dziki tej nominacji imi Gerainta zachowao si w nazwach miejscowoci w Walii, Herefordshire, Somerset i Kornwalii. Geraint zosta kanonizowany, a jego czterej synowie - Selyf, Cyngen, lestin i Cadwy take trafili na list witych. mier Gerainta Llyngesoga w bitwie pod Llongborth opisana zostaa w elegii, ktrej autorem jest pono Llywarch Hen ("Stary"). Pod Llongborth widziaem szalejc mier, Mar wicej ni mona zliczy, I wrogw we krwi, ktrych dosign miecz Gerainta. Pod Llongborth widziaem ostrze uniesione, Trwog w oczach ludzi, krew na pancerzach, Gdy siek ich Geraint, godny syn swego ojca. Pod Llongborth zgin Geraint, Dzielny onierz z Dyfnaintu.

magdalena86

Zanim go pokonali, wielu Polego z jego rki! Nieprzyjacielskie okrty wtargny do portu Llongborth. Przeciwko Saksonom stanli Brytowie z Domnonii i onierze Artura pod dowdztwem Gerainta. Rozgorzaa bitwa, w ktrej poleg Geraint. Ustaliwszy miejsce bitwy pod Llongborth, zajlimy si poszukiwaniem grobu Gerainta, ktry powinien si znajdowa w pobliu ujcia Severn. Tak sawny wdz z krlewskiego rodu z pewnoci zosta pochowany jak bohater i zapamitany jako mczennik, ktry odda ycie w obronie rodakw. Odnalezienie jego grobu byoby potwierdzeniem lokalizacji bitwy pod Llongborth i kolejnym elementem ukadanki. Po raz kolejny signlimy do Ksigi Llandoff i znalelimy niesychanie wan wskazwk. W jednym ze staroytnych rejestrw natrafilimy na wzmiank o klasztorze Merthyr Gerein. Nazwa ta wystpuje na starych mapach, lecz na nowych miejscowo ta, leca koo Magor, nazywa si Chapel Tump. Na niewielkim wzniesieniu staa tam niegdy kapliczka, zwrcona ku staroytnej przystani Abergwaitha, opuszczonej po wielkiej zarazie. Ta skromna budowla bya prawdopodobnie mauzoleum Gerainta polegego w bitwie pod Llongborth.

Mnogo Geraintw W redniowieczu imi Geraint naleao do najpopularniejszych - ten prosty fakt doprowadzi do wielu historycznych nieporozumie, midzy innymi bdnej lokalizacji bitwy pod Llongborth. Wielu autorw piszcych o Arturze kroczyo utartymi szlakami i nie studiowao uwanie genealogii. Wydaje si, bowiem, e Gerainta Llyngesoga, ktry zgin pod Llongborth, pomylono z jego wnukiem, noszcym to samo imi. 5 We fragmencie Ksigi Llandaff, powiconym w. Teilo, znalelimy wzmiank o niejakim Gerenniuszu, krlu Kornwalii. Podczas ucieczki przed t zaraz do Armoryki w 547 roku w. Teilo przechodzi przez Kornwali i zoy wizyt krlowi Gerenniuszowi. Krl by ju w sdziwym wieku, wic Teilo przyrzek, e odwiedzi go jeszcze przed

magdalena86

mierci. Wracajc z Armoryki w 555 roku, Teilo przywiz prezent dla krla w postaci kamiennego sarkofagu. Teilo wyldowa w Dingerrin, okrgej fortecy w parafii St. Gerrans, i uda si do krla. Zasta go przy yciu, ale bardzo chorego. Wkrtce po przyjciu komunii Gerenniusz umar i zosta zoony w sarkofagu przywiezionym przez Teilo. Istnieje miejscowa legenda, wedug ktrej zwoki krla zostay przewiezione zot odzi ze srebrnymi wiosami przez Zatok Gerran do miejsca pochwku -kurhanu, zwanego Carn Beacon. Tam zoono ciao Gerenniusza z krlewskimi insygniami, z mieczem w doni i zot odzi u boku, aby mg ni popyn, gdy wstanie z grobu i wrci jako wadca swojego krlestwa. Rabusie rozkopali kurhan w 1858 roku, ostrzc sobie zby na zot d, ale znaleli tylko trumn z komi. Kolejny Geraint pojawia si w poemacie epickim Aneurina Y Gododdin, opisujcym bitw pod Catraeth, stoczon na nizinie szkockiej midzy 586 a 603 rokiem. Ten Geraint by wodzem plemienia zamieszkujcego region Strathclyde. W 705 roku za w. Aldhelm napisa list do krla Gerainta, wzywajc go do porzucenia celtyckich praktyk religijnych i podporzdkowania si Rzymowi. Ten Geraint, ktrego krlestwo leao w poudniowozachodniej czci Brytanii, w 710 roku pod Taunton stoczy bitw z zachodnimi Saksonami dowodzonymi przez krla In. W elegii Llwyarcha Hena Geraint, mczennik spod Llongborth, przedstawiony zosta jako yjcy wspczenie z Arturem; w epizodzie Mabinogionu, powiconym Geraintowi ap Erbinowi czytamy natomiast, e Artur by kuzynem Gerainta i bratankiem Erbina. W czasie wojny wojska domnoskie prawdopodobnie zaakceptoway Artura jako zwierzchnika ich dowdcy Gerainta. Po mierci Gerainta pod Llongborth Artur panowa wsplnie z Cadwy, synem Gerainta.

magdalena86

Rozdzia 12 Krl wyrusza na wojn W kronice Historia Brittonum Neniusza czytamy, e Artur stoczy co najmniej dwanacie wielkich bitew. Ustalenie ich lokalizacji zawsze stanowio najwiksze wyzwanie dla uczonych zajmujcych si histori Artura. Historycy pochylali si nad mapami i zgadywali, kierujc si tak wt wskazwk jak podobiestwo nazw. Henry Huntigdon nie mg zidentyfikowa tych miejsc, mimo e pisa w XII wieku; by moe, dlatego, e spodziewa si znale je wszystkie w Anglii. Neniusz powica tej kwestii kilka sw, ale jego informacje, delikatnie mwic, nie s zbyt konkretne: Pierwsza bitwa odbya si u ujcia rzeki zwanej Glein; druga, trzecia, czwarta i pita nad inn rzek, ktra w okolicach Dubglas nazywa si Linnuis, a szsta nad rzek Bassas. Sidm bitw Artur stoczy w lesie Celidon, bya to bitwa pod Coed Celidon. W czasie smej bitwy pod Castellum Guinnion Artur nis na ramionach obraz Najwitszej Marii Panny, zawsze dziewicy; zada wtedy klsk poganom, z ktrych wielu zgino dziki Panu Naszemu Jezusowi Chrystusowi i mocy jego matki, Marii. Dziewita bitwa miaa miejsce w Urbs Legionis. Dziesit bitw Artur stoczy na brzegu rzeki Tribruit. Jedenasta bitwa odbya si na grze zwanej Agned. Podczas dwunastej bitwy na grze Mons Badonis z rki Artura zgino dziewiciuset szedziesiciu ludzi. Artur odnis zwycistwo we wszystkich tych bitwach. 1 Powysza lista kampanii przez wiele stuleci bya fascynujcym tematem do spekulacji, bada i sporw dla tropicieli ladw Artura. Na wspczesnych mapach trudno zidentyfikowa staroytne nazwy; proponowano rozmaite, najbardziej nieprawdopodobne miejsca. "Tylko dwie lokalizacje mona ustali z pewn doz prawdopodobiestwa -

magdalena86

napisa profesor Kenneth Jackson. - Wszystko inne to zwyke hipotezy". Trudno przyj do wiadomoci, e jeden czowiek mg wzi udzia w dwunastu bitwach, tym bardziej, e dzieli je przedzia czasowy znacznie duszy ni ycie ludzkie. Uporczywie powracao, wic pytanie: jeli Artur jest postaci historyczn, a wymienione bitwy naprawd si zdarzyy, to czy naley je wszystkie przypisywa tylko jemu? Niektrzy sceptycy kwestionuj liczb dwunastu bitew Artura, poniewa wydaje si ona zbyt okrga, eby bya prawdziwa. Moe to by jednak zwyky zbieg okolicznoci, poniewa w czasie Wojny Dwch R rzeczywicie odbyo si dwanacie bitew. Bitwa I: U ujcia rzeki zwanej Glein Jedna rzeka Glen znajduje si w Northuinberlandii, a druga w Lincolnshire. Ta ostatnia pynie midzy Grantham i Stamford, koo drogi B1176. Moliwe, e bitw stoczono przy brodzie, chocia Neniusz wspomina o ujciu rzeki. Mona z tego wnosi, e miejsce bitwy znajduje si w miejscu, gdzie rzeka Glen czy si z rzek Welland, okoo 7 kilometrw na pnoc od Spalding. Bitwy 2,3, 4 i 5: Supereliund flumen quod dictur Dubglas et est regionis Linnuis. To zdanie wskazuje na rzek Douglas w okolicy miejscowoci Linnius w Lincolnshire koo Lindsey. Tereny te naleay wwczas do krlestwa Anglw. Mona miao przypuszcza, e w bitwach tych Artur walczy przeciwko Anglom z Lindsey, a siy krla stacjonoway w Lincoln, ktre byo wwczas opuszczon fortec rzymsk Lindum Colonia z czterema bramami, czterema gwnymi ulicami i ani. Rzymianie poczyli osad z morzem za pomoc rzek i kanaw, z ktrych najduszy, Car Dykes wykopany za czasw Nerona mia 48 kilometrw. 2 Kawaleria Artura moga dotrze do Lincoln rzymskimi drogami, prowadzcymi od poudnia przez miasto Uriconium (Wroxeter) w Shropshire. Celem ekspedycji byo przepdzenie anglosaskich osadnikw, ktrzy wpynli od morza na rzeki Wash i Humber i posuwali si w gb ldu. Artur prawdopodobnie stoczy z nimi pierwsz potyczk w

magdalena86

Lincolnshire na brzegu rzeki Glen, ktra pynie w stron Wash. Nastpnie star si z najedcami nad rzek Douglas (take w Lincolnshire, kilka kilometrw od miejscowoci Lennox, o ktrej wspomina Neniusz, nazywajc j Linnuis), by ostatecznie pokona wroga w dwch krwawych bitwach pod Lindsey w pnocnej czci Lincolnshire nad rzek Humber. W ksice The Chronicie oflhe Kings ofBritain (Kronika krlw Brytanii) mona przeczyta, e gwnym sprzymierzecem Artura w walce z Anglami by Riwal Mawr. Ich poczone siy dotary do Lincoln drog rzymsk, nazwan pniej Ermine Way. Moliwe, e nazwa ta pochodzi od imienia Erme lub Ermin, ktre jest odmian imienia Armel bd Ermel. Innymi sowy droga zostaa nazwana na cze Artura dla upamitnienia jego wyprawy wojennej.3 W Triadach walijskich czytamy, e Riwal Mawr, syn Emyra Llydawa (z Armoryki), by jednym z "trzech rycerzy krlewskiego pochodzenia na dworze Krla Artura". Mona wic przypuszcza, e poczone siy Artura, Riwala i Cadwiego wyruszyy z Caerleon-upon-Usk drog Ermine Way do bazy wojskowej Cirencester, a potem do Lincoln, gdzie po stoczeniu czterech bitew podbiy niewielkie krlestwo Lindsey. Kawaleria Artura przypominaa konne zagony rzymskie, ktrych mobilno moga zaimponowa. Bardzo czsto zdarzao si, e krl jakiego maego pastewka wzywa takie oddziay na pomoc w chwilach zagroenia.4 Naley pamita, e w VI wieku atwiej podrowao si w Brytanii na due odlegoci ni w czasach normandzkich, gdy rozbudowana sie traktw rzymskich bya jeszcze w bardzo dobrym stanie. Drogi te stanowiy odpowiedniki dzisiejszych autostrad i umoliwiay pokonywanie znacznych odlegoci stosunkowo szybko, zwaszcza konno. Rzecz jasna wykorzystywali je take Saksoni, posuwajc si w gb wyspy, ale dziki istnieniu systemu drg Artur i jego oddziay mogy szybko dotrze do zagroonych miejsc. Maszerujca piechota pokonywaa 10 mil rzymskich dziennie, a przy intensywnym marszu dwa razy tyle; konnica za potrafia przejecha 40 do 50 mil. Dla porwnania, w VI wieku atwiej byo dotrze rzymskimi drogami z Londynu do Yorku ni tysic dwiecie lat pniej, w osiemnastym wieku, kiedy drogi brytyjskie znajdoway si w opakanym stanie. Biorc to wszystko pod uwag, naley odrzuci wtpliwoci, czy Artur mg wzi udzia w tak wielu bitwach na terenie caej Brytanii.

magdalena86

atwo wyobrazi sobie konnic Artura na rzymskich drogach, ktre kilkaset lat pniej wykorzystywane byy dokadnie do tego samego celu. W 1066 roku krl Harold wyrusza rzymsk drog z Londynu przez Rochester i Maidstone do Hastings na wybrzeu, gdzie mia stoczy swoj ostatni bitw. W 1485 roku Henryk Tudor i krl Ryszard III starli si w bitwie pod Bosworth koo rzymskiej drogi prowadzcej z Leicester. Podczas rzymskiej okupacji Brytanii, ktra trwaa prawie czterysta lat, legionici zbudowali ponad 10 tysicy kilometrw gwnych traktw i tyle samo pomniejszych. Drogi te, ktre miay uatwi Rzymianom podbj wyspy, stay si najbardziej trwaym pomnikiem ich pobytu w Brytanii. Brytyjscy wodzowie i rycerze wyruszajcy na wojn wygldali rwnie strojnie jak niegdy Rzymianie. Sam Artur prawdopodobnie nosi zbroj w rzymskim stylu, ale posugiwa si dugim mieczem, zwanym spatha w odrnieniu od Rzymian walczcych krtk broni. Kawalerzyci mieli elazne hemy z osonami na szyj i policzki oraz okrge tarcze z elaza lub z drewna wzmocnionego elazem. Z dum nosili na paszczach ozdobne zote spinki i brosze. Posidoniusz tak opisuje celtyckich wojownikw w drugim wieku: "Maj zote ozdoby na szyjach i bransolety na rkach, a oficerowie nosz stroje barwione farb z drobinami zota". W czasach Artura bez wtpienia obowizyway takie same zwyczaje, jednak tylko szlachetnie urodzonym wolno byo nosi zote naszyjniki - wierzono, e maj one magiczne waciwoci chronice wojownika przed niebezpieczestwem. 5 Bitwa 6: Nad rzek zwan Bassas Ustalenie miejsca tej bitwy stanowi to nieatwe zadanie, chocia od pocztku mielimy przeczucie, e rwnie ono znajduje si w hrabstwie Lincolnshire, gdy przedrostek "bass" wystpuje tam bardzo czsto, na przykad w nazwach Bassingthorpe koo Ermine Street i Bassingham na pnocny zachd od Leadenham. Odkrylimy jednak, e w 510 roku Glast, prawnuk Cuneddy Wlediga broni strategicznego skrzyowania dwch rzymskich drg. W Luitcoyt koo Lichfield, przy Watling Street, droga prowadzca z Londynu do Chester krzyuje si z drog Icknield Way. Luitcoyt to dawna forteca rzymska Letocetum okoo 3 kilometrw na zachd od dzisiejszego miasta

magdalena86

Lichfield. Podczas oblenia fortecy przez Anglw Artur przyby Glastowi z odsiecz i rozbi wrog armi w bitwie nad rzek Bassas, nazywajc si obecnie Hammerwich Water. Pynie ona na poudniowy zachd od Lichfield, a dawna nazwa zachowaa si w nazwach trzech miejscowoci Staffordshire Basfords. Nazwa istniejcej obecnie wioski Wall-by-Lichfield pochodzi od ruin fortecy rzymskiej Letocetum, ta za od nazwy celtyckiej Caer Llwyd Coed, co oznacza "Obz w Szarym Lesie". Nieopodal znajdowa si wany orodek kultury druidzkiej ze witym zagajnikiem w rodku gstego lasu oraz wielk pogask wityni bogini Minerwy, czyli romaskiego odpowiednika celtyckiej bogini Brigit, ktrej imi mona te spotka w innych czciach Brytanii. wityni wznioso plemi Cornovi, ktra to nazwa oznacza "czcicieli rogatego". W cianach rzymskiej osady tu obok kocioa w. Jana znaleziono rzeby ludzkich gw z rogami. Wyglda na to, e Rzymianie zburzyli staroytn budowl, ale wykorzystali kamienie, czynic drobny gest w stron bstw celtyckich. Juliusz Cezar napisa: "Wszyscy Gallowie uwaaj si za potomkw boga, ktrego zwDis Pater (Bg Ojciec) i twierdz, e jest to wiara druidw". Cernunnos, "rogaty", pasuje do opisu boga-ojca, przodka wszystkich plemion celtyckich. Juliusz Cezar podaje rwnie, e gallijscy druidzi udawali si do Brytanii pobiera nauki religijne, zatem gwny orodek kultu Ditis Patris (Boga Ojca) znajdowa si na wyspie. Opanowanie wityni przez plemi z kontynentu (Saksonw) stanowioby dla Brytw powany cios, albowiem z relacji Cezara wynika, i Dis Pater by transcendentalnym, najwyszym bogiem wszystkich mieszkacw pnocy. Juliusz Cezar pisze take, e druidzi obchodzili swoje wielkie wito "w powiconym miejscu na terytorium Karnutw, ktrych kraj ley pono w rodku Galii". Uwaa si, e w czasach chrzecijastwa centrum owego kultu w Anglii byo Lichfield. Wioska Wall znajduje si przy Watling Street, trakcie zbudowanym przez Rzymian wzdu staroytnego celtyckiego szlaku znaczonego witymi miejscami kultu druidw. Biegnie on znad rde rzek Trent i Severn do doliny Yale of Clwyd, a dalej przez cienin Menai do wyspy Anglesey, ktra staa si ostatni twierdz druidw. Nazwa Lichfield oznacza "pole mierci". Bardzo moliwe, e jest to nawizanie do legendy o masakrze chrzecijan z rozkazu cesarza

magdalena86

Dioklecjana.6 Nie ulega wtpliwoci, e Brytowie gotowi byli broni tego szczeglnego dla nich miejsca za wszelk cen. W 665 roku odbya si tam kolejna bitwa, kiedy miejscowy ksi Morfael Luitcoyt poczy swe siy z walijskim ksiciem Cynddylanem z Powys i razem odnieli zwycistwo nad Anglami z Mercii pod Caer Luitcoet, czyli Wall-by-Lichfield.

Bitwa 7: Cat Coit Celidon Miejsce tej bitwy atwiej ustali, gdy nazwa z pewnoci odnosi si do Coed Celyddon (Las Celyddon) koo Hart Fell w zachodniej czci nizin szkockich. Rs tam niegdy wielki las, obejmujcy tereny Dumfries i Selkirk. W Triadach walijskich znajduje si informacja, e Myrddin ap Morvryn postrada zmysy po bitwie pod Arferydd (Arthuret) w 573 roku i zamieszka w lasach Celyddonu. Chodzio prawdopodobnie o Las Kaledoski, ktry ongi pokrywa wiksz cz Strathclyde na pnoc od zatoki Solway Firth. Walijczycy nazywali te okolice Coed Celyddon; Artur walczy tam z Piktami lub Irlandczykami, albo z jednymi i drugimi jednoczenie. Niewykluczone, e Artur chcia w tej bitwie rozprawi si z brytyjskim arystokrat sprzymierzonym z Piktami - Hueilem, synem Cawa. Artur skaza go pniej na cicie w miejscowoci Ruthin w Clwyd, gdzie blok kamienia porodku miasta po dzi dzie nazywany jest Maen Huail. Bitwa 8: Castellum Guinnion Miejsce to z pewnoci byo fortec. Kto wysun hipotez, e nazwa wie si z Caerwent, lecz nie wydaje si to prawdopodobne. Przynajmniej raz Neniusz podaje wicej szczegw, pisze, bowiem, e "Artur nis na ramieniu (to znaczy na tarczy) obraz Najwitszej Marii Panny, zawsze dziewicy; zada wtedy klsk poganom, z ktrych wielu zgino dziki Panu Naszemu Jezusowi Chrystusowi i mocy jego matki, Marii". Nieraz ju okazywao si, e ludowe opowieci o dawnych wydarzeniach czsto zawieraj element prawdy. Poszukujc ladw redniowiecznej

magdalena86

bitwy, dotarlimy do kocioa w. Marii w Stow-in-Wedale na poudniowy zachd od Lauder w Borderlands. Zachoway si tam szcztki staroytnej tarczy, ktr wedug legendy nosi sam Artur w bitwie pod Castellum Guinnion. Nazwa Wedale, nadana przez Saksonw, oznacza "dolin aoby" i nie trzeba chyba wyjania, e ponieli oni tam wielk klsk. To nie przypadek, e koci nosi imi Marii, a nieopodal znajduje si forteca Castellum, ktra moga by zamkiem Guinnion, wymienionym przez Neniusza jako miejsce smej bitwy Artura. Bitwa 9: Pod Urbs Legionis Neniusz nawizuje tutaj do Miasta Legionw, ktrym mogo by albo Chester, albo Caerleon-upon-Usk. Jednak informacje zawarte w Mabinogionie wskazuj, e chodzi o Caerleon. Wydaje si, e w pobliu tej fortecy Artur odnis zwycistwo nad siami Osly Gellelfawra ("Dugi N"), a nastpnie ruszy za wrogiem w pocig w stron ujcia rzeki Severn. Prawdziwe miejsce bitwy pod Urbs Legionis nieatwo ustali. Moga si odby koo rzymskiej fortecy, na co wskazuje nazwa, ale trudno te wykluczy, e zostaa stoczona na wzgrzach koo Caerleonu. Artur ciga Osl w stron ujcia rzeki Severn naley, wic przypuszcza, e posuwa si drog Via Julia, biorc pocztek od poudniowej bramy Caerleonu, przekroczy most na rzece Usk, a potem Ultra Fontem, by wreszcie przej grzbiet Wentwood przecz, zwan obecnie Cat's Ash. Cat w nazwie pochodzi od sowa cad, oznaczajcego bitw, jest wic moliwe, e nic nie znaczca nazwa Cafs Ash pochodzi od Cad Aesc - Bitwa Aesca lub Oesca, ktry by synem Hengista. Nie ulega wtpliwoci, e zgin on w tej bitwie, a znieksztacona nazwa to lad tego wydarzenia w pamici ludowej. Warto te zwrci uwag, e w Cafs Ash stoj jeszcze ruiny staroytnej kaplicy w. Curiga, ktrego bardowie opiewali pod imieniem Curig Llwyd ("Bogosawiony") lub Curig Farchog ("Rycerz"). Prawdy o tej bitwie pewnie nigdy si nie dowiemy, lecz przedstawiony tu scenariusz jest cakiem prawdopodobny. Bitwa 10: Na brzegu rzeki Tribruit Wysuwano rozmaite, czasem najbardziej nieprawdopodobne, hipotezy dotyczce miejsca dziesitej bitwy Artura. Pamitajc jednak o tym, e

magdalena86

odbya si ona po bitwie pod Miastem Legionw i pocigu za wrogiem do ujcia rzeki Severn w Gwencie, mona wysnu logiczny wniosek, i bitw stoczono wanie w tamtej okolicy. Poyteczn wskazwk znalelimy w Sielankach o krlu Alfreda Tennysona. W poemacie o Lancelocie i Elaine znajduje si taki wers: "...piaszczyst pla Traeth Troit, gdzie pad niejeden poganin".7 Alfred lord Tennyson spdzi niemao czasu w Gwencie, szukajc ladw krla Artura i z pewnoci pisa swj poemat na podstawie miejscowych poda ludowych, z ktrych wiele poszo ju dawno w zapomnienie. Oryginalna walijska nazwa Traeth Troit wymieniona jest w dwch poematach zawartych w ksice Black Book of Carmarthen (Czarna ksiga Carmarthenu). Jedna wersja brzmi Trywruid; druga za, Traetheu Trywrid, wyranie nawizuje do piaszczystego brzegu, czyli ujcia rzeki. W poszukiwaniu dalszych wskazwek signlimy do opisu pocigu Artura w Porcus Troit, przytoczonego po raz pierwszy w apendyksie Mirabilia, doczonym do kroniki Neniusza Historia Brittonum. Znacznie dokadniej wydarzenie to zostao jednak opisane w relacji o polowaniu na Twrch Trwyth ("Irlandzkiego Dzika") w opowieci Kilhwcha i Owena w Mabinogionie. Dowiadujemy si z niej, e trasa ucieczki Twrcha Trwytha wioda przez Cam Cavall (koo Rhyader w rodkowej czci Walii), Brecon Beacons i Aber Gwy, gdzie rzeka Wye wpada do Severn koo Chepstow. Szlachetnie urodzony dzik rzuci si tam w wod, by pojawi si potem na chwil w Cernywie i znikn na dobre. W zagadce tej kryje si niewtpliwie ludowa pami wypdzenia Gewissei z Gwentu. Staje si, bowiem oczywiste, e plemi Gewissei zwane byo przez Walijczykw Twrch Trwyth, czyli "Irlandzki Dzik". 8 Nie wiadomo, czy zanurzenie si Trwytha w rzece Severa koo Llyn Lliwan, czy te Llinlivan, ma zwizek z cudami, jakie zdarzay si w tej niezwykej okolicy. Naley jednak przypuszcza, e tylko nadprzyrodzone wydarzenie mogo wywoa cudowne skutki opisane w traktacie De Mirabilibus Brittonum zawartym w kronice Historia Brittonum Neniusza: Jest jeszcze jeden cud, rzeka Aber Llyn Lliwan, ktra uchodzi do Severn, a morze w podobny sposb wpada do teje rzeki. Gdy przypyw dociera do Severn, plaa nad rzek nie zostaje zalana. A kiedy wody morza cofaj si, basen w ujciu rzeki wypluwa ca wod, ktr wczeniej pokn i zalewa pla jedn fal, wielk jak gra. Gdyby zebra tam ca armi, woda wcignaby onierzy wraz z komi. Kiedy morze si cofa, zalana plaa

magdalena86

znw si odsania." W kronice Brut Tyssilio czytamy o tym, jak Artur i Riwal spogldaj na wody jeziora niedaleko rzeki Severn, nazywanego Llyn Lliwan, "ktre pyn podczas przypywu, a ich poziom nie podnosi si mimo prdu sodkiej wody; tym, ktrzy stojtwarz do jeziora, trudno uj z yciem, za ci, ktrzy stoj tyem, uciekaj". 10 Z informacji zawartych w De Mirabilibus Britanniae, w Brut Tyssilio i opowieci Kilhwcha i Olwena w Mabinogionie mona wnosi, e Artur wykorzysta naturalne zjawisko przyboju rzeki Severn, aby pokona Gewissei w bitwie pod Traeth Troit. Bitwa 11: Na grze zwanej Agned Nigdy nie udao si zlokalizowa miejsca tej bitwy. Przytoczony krtki opis Neniusza sugeruje wzgrze o nazwie pochodzcej od imienia Agned i niejeden tropiciel ladw Artura lcza dugie godziny nad mapami w poszukiwaniu nazwy, ktra choby w najmniejszym stopniu kojarzyaby si z Agned. Jednak w niektrych wersjach rkopisu Neniusza miejsce bitwy nazywa si Cath Breguoin. Cakiem przypadkowo natrafilimy na wskazwk dotyczc tej bitwy w ksice Josepha Ritsona z 1825 roku zatytuowanej Life of King Arthurfrom Ancient Historians and Authentic Documents (ycie krla Artura na podstawie ksig staroytnych historykw i autentycznych dokumentw). Ritson przeczyta rkopis Neniusza w Cotton i obok opisu tej wanie bitwy na marginesie spostrzeg dopisane przez kogo sowa: "W Somersetshire, quem nos Cath bregion". Na starej mapie poudniowo-zachodniej czci Anglii, nieco na pnoc od Bristolu znalelimy nazw Catbrain. Tu obok jest wzgrze, na ktrym staa forteca. Jak ju powiedzielimy, sowo cat lub cad oznacza miejsce bitwy, brain moe pochodzi od Bregion. Miejscowo ta ley obecnie w hrabstwie Avon, lecz przed reform administracyjn w 1974 roku znajdowaa si w starym hrabstwie Somerset, co zgadza si z notatk w rkopisie. Jest cakowicie moliwe, e wanie tam Artur stoczy swoj jedenast bitw, jeli przyj, e nastpna w kolejnoci bitwa pod Badon miaa miejsce koo Bath, jak podaje Geoffrey z Monmouth. T najwaniejsz z bitew Artura zajmiemy si w nastpnym rozdziale. Istniej dowody na to, e Artur by postaci historyczn, a nie bohaterem

magdalena86

mitu czy rycerskiego romansu. Wsawi si jako wybitny onierz, zwycizca wielu bitew pod koniec pitego i na pocztku szstego stulecia.

magdalena86

Rozdzia 13 Zwycistwo pod Badon Hill W ostatniej bitwie pod Badon Artur zada wrogowi druzgocc klsk. Gildas, historyk z VI wieku, podaje, e oblenie Mons Badonicus zakoczyo si zwycistwem nad Saksonami, po ktrym zapanowao pidziesit lat pokoju. Niestety Gildas nie podaje ani daty bitwy, ani nie mwi, kto kogo oblega. Saksoni Brytw czy na odwrt? Nie znamy te imienia dowdcy brytyjskiej armii. Historycy spierali si, czy by nim Artur, czy Ambrozjusz, i podawali rozmaite daty. A poniewa Gildas nie wymienia Artura, niektrzy uczeni zakwestionowali samo istnienie tego wadcy. Trzeba jednak wiedzie, e piszc o bitwach Gildas nie okrela bliej adnego brytyjskiego wodza z wyjtkiem Ambrozjusza. Mimo to niepodanie imienia dowdcy w tak wanej bitwie jak Mount Badon naley uzna za zdumiewajce. Moemy przypuszcza, e kronikarzowi nie zaleao na wysawianiu zasug ksit brytyjskich. W Annales Cambriae znajdujemy potwierdzenie, e Artur wzi udzia w tej bitwie: 517 r.: Bitwa pod Badon, w ktrej Artur przez cae trzy dni nis na ramieniu krzy Pana Naszego Jezusa Chrystusa i z ktrej Brytowie wyszli zwycisko. 1 Neniusz natomiast dokadniej okrela rol Artura: "Podczas dwunastej bitwy na grze Mons Badonis Artur w jednym tylko ataku zabi dziewiciuset szedziesiciu wrogw".2 Historycy wskazywali rozmaite miejsca pierwszej bitwy pod Mount Badon, midzy innymi Liddington Castle koo Swindon, Badbury Hill koo Faringdon, Badbury Rings koo Wimborne Minster i trzy miejscowoci koo Bath. Najbardziej prawdopodobn lokalizacj, za ktr przemawiaj powane dowody, wydaje si wanie Bath. Badon to jedyna bitwa opisana przez Gildasa, ktry jest niezalenym autorytetem w tej materii. Historyk nazywa j obessio Montes Badonis - oblenie Mount Badon - i umiejscawia bitw koo ujcia Severn, prope Sabrinae ostium. Brytowie nazywali Bath Caer Baddon; w jzyku walijskim "dd" wymawia si jak dwiczne "th", zatem nazwa Caer Baddon brzmiaa jak Caer Bathon.

magdalena86

Piszcy w XVII wieku William Camden uwaa, e miejscem bitwy pod Mount Badon byo miasteczko Bannerdown koo Bath.3 Mieszkacy tej okolicy pono znajdowali kiedy na wzgrzu cae garcie zbw. Beda za piszc o bitwie pod Badon okrela j mianem "oblenia wzgrza Baddesdown-hill" i nie trzeba zbyt wielkiej wyobrani, eby skojarzy to miejsce ze wzgrzem Bannerdown Hill.4 Fakt, i miao to by oblenie, mona wytumaczy tym, e Artur przyby w sukurs brytyjskiej zaodze fortecy obleganej przez wroga. John Aubrey w napisanej w 1680 roku ksice Monuments Britannica sugeruje, e bitwa pod Badon miaa zwizek z obleniem Bath, a odbya si w Ban-ner-Down koo Batheaston. Rzymskie miasto Auae Sulis, nazwane pniej Bath, byo ju od dawna opuszczone i zrujnowane, lecz jako wite miejsce miao wielkie znaczenie dla Brytw w VI wieku. Zrozumiae jest, wic, e nie mogli pozwoli, eby wpado w rce wroga. By to gwny powd, dla ktrego stoczono bitw pod Badon. Rzymian przycigna do tego miejsca obecno naturalnych rde gorcej wody o temperaturze 49 stopni Celsjusza; nazwa Aquae Sulis pochodzi od imienia brytyjskiej bogini rde - Sul bd Sulis. Miejscowo ta staa si wanym centrum kpieli leczniczych, gdzie skadano ofiary bogini Sulis-Minerwie, czcej w sobie elementy kultu rzymskiej bogini sztuki lekarskiej i jej miejscowej odpowiedniczki - Sulis. Celtowie uwaali owe rda za cud, dlatego wznieli tam kaplic na cze bogini gorcej wody. Nie ulega wtpliwoci, e witynia Sul bd Sulis staa tam przed przybyciem Rzymian, ktrzy unikali niszczenia kultu miejscowych bstw - woleli kojarzy je z wasnymi bogami. Zgodnie z t polityk wite miejsce bogini Sulis o druidzkiej proweniencji zostao wkomponowane w now rzymsk wityni. W XIX wieku Neniusz okreli te gorce rda jako jeden z "cudw Brytanii". W jego kronice czytamy: "W kraju Hwicce [chodzi o Gewissei], tam, gdzie s anie Badon. Otacza je mur z cegy i kamienia; kady moe si wykpa, kiedy chce i jak chce. Jeli chce zimnej kpieli, to bierze zimn, a jeli chce gorcej, gorc". 5 Rys. 53. Na wzgrzu Solsbury Hill koo Bateaston widoczne s pozostaoci waw fortecy z epoki elaza. Nazwa wzgrza pochodzi prawdopodobnie od imienia celtyckiej bogini Sul bd Sulis. W czasie bitwy pod Badon w 517 roku Artur ciga wrogw od ssiedniego wzgrza Bannerdown, oni za schronili si na szczycie Solsbury Hill

magdalena86

To zdanie Neniusza jest bardzo znaczce, gdy kronikarz nie tylko wymienia nazw Badon, ale stwierdza rwnie, e ziemie te zajmowao plemi Gewissei. To niesychanie istotna informacja, poniewa historycy wykluczali Bath jako miejsce bitwy pod Mount Badon, uwaajc, e w 518 roku Saksoni nie dotarli jeszcze tak daleko na poudniowy zachd. Nie ma to jednak znaczenia, jeli Saksonw zastpimy plemieniem Gewissei. To wanie przeciwko nim Artur przeprowadzi dugotrwa kampani zakoczon zwycistwem pod Caer Badon i wypdzeniem Gewissei z poudniowej Walii i Somerset. Jeli wemiemy pod uwag fakt, e centrum dziaa Gewissei znajdowao si zaledwie 3 kilometry na wschd od Bath w Bradford-on-Avon, zwanym wczeniej Wirtgernesburg (Miastem Yortigerna) od imienia ksicia Gewissei, wszystko staje si jasne. Zwycistwo Artura pod Mount Badon zapobiego trwaemu poczeniu Gewissei, zamieszkujcych poudniow Wali i Wiltshire. Przeciwnikami Artura w bitwie pod Mount Badon byli Osla Gyllelfawr i Cerdic Gewissei z jutlandzkimi i saksoskimi sprzymierzecami, ktrzy poczyli siy z saksoskimi najedcami z doliny Tamizy. W bitwie tej wayy si wic losy caej Brytanii. By to swoisty "rzut na tam" Saksonw przygnbionych niepowodzeniami we wczeniejszych bitwach. Artur sta si bohaterem po bitwie pod Badon tak samo jak czternacie i p stulecia pniej zosta nim Montgomery po bitwie pod Alamain w czasie II wojny wiatowej. Geoffrey z Monmouth, podajcy czsto informacje tyle niejasne, co przesadzone, wyjtkowo rzetelnie przedstawia bitw pod Bath: Wwczas Saksoni po dugim marszu dotarli w poblie Bath i obiegli miasto... Artur zaoy skrzan kamizel, jak przystao na wielkiego krla. Na gow woy zoty hem z grzebieniem w ksztacie smoka, a na ramieniu umieci okrg tarcz Pridwen z namalowanym wizerunkiem Marii Matki Boej, ktra sprawiaa, e nie myla o niczym oprcz niej. Przypasa sobie niezrwnany miecz Caliburn, wykuty na wyspie Avalon, a w praw do uj wczni zwan Ro: dug, o szerokim ostrzu i spragnion krwi. Artur uformowa wojsko i odwanie uderzy na Saksonw, ktrzy jak zwykle ustawieni byli w dugie kliny. Przez cay dzie mnie odpierali Brytw, chocia przypuszczali oni jeden atak po drugim. Przed zachodem soca Saksoni stanli na ssiednim wzgrzu i zamierzali tam rozbi obz. Ufni w swoj liczebno, sdzili, e wzgrze

magdalena86

zapewni im dostateczn ochron. Jednak nastpnego dnia o brzasku Artur j wspina si na zbocza, tracc po drodze wielu ludzi. Naturalnie Saksoni z wyej pooonych pozycji mogli atwiej zadawa ciosy i Brytowie musieli si bardzo natrudzi, eby dosta si na szczyt. Gdy tam dotarli, rozpocza si walka wrcz. Saksoni bronili si zaciekle. Gdy mino poudnie, Artur wpad w zo, bo zrozumia, e wrg nadal trzyma si dobrze i zwycistwa nie wida. Doby, wic Caliburna, przywoa imi Najwitszej Marii Panny i z caym impetem wpad w sam rodek szeregw wroga. Kadego, na ktrego uderzy, zabija jednym ciosem. A czynic to modli si w mylach do Boga. Nie zaprzesta, dopki nie zgadzi swoim mieczem czterystu siedemdziesiciu wrogw. Gdy to ujrzeli Brytowie, ruszyli za krlem, siejc mier. W bitwie tej poleg Colgrin z bratem Baldulfem i tysice innych. Celdric za, gdy spostrzeg niebezpieczestwo, rzuci si do ucieczki z tymi, ktrzy jeszcze zostali. Artur, gdy uzyska przewag, rozkaza Cadorowi, ksiciu Kornwalii, ciga Saksonw...6 Aby przyj podany w Annales Cambriae 518 rok jako dat bitwy pod Badon, trzeba upora si z zagadkow informacj podan przez Gildasa. Z kroniki Gildasa wynika, e oblenie Mons Badonicus miao miejsce w roku jego urodzenia, czterdzieci cztery lata przed napisaniem przeze De Excidio. To jednak oznaczaoby, e jeli bitwa odbya si w 518 roku, De Excidio powstao w 562 roku. Tak ewentualno naley jednak wykluczy, poniewa Gildas krytykuje w swej ksice Maelgwyna, krla Gwyneddu, ktry zmar na pocztku zarazy w 547 roku. Tak dat mierci Maelgwyna znajdujemy w Annales Cambriae, a Gildas pisze tak, jakby Maelgwyn nadal y. Trzeba wic przeanalizowa kontekst: Aby unikn ostatecznej klski, Brytowie chwytaj za bro i pod wodz Ambrozjusza Aurelianusa staj przeciwko swoim pogromcom... I zwyciaj. Od tej pory zwycistwo przypadao to jednym, to drugim... Trwao tak a do oblenia Mount Badon, jednego z ostatnich pogromw tej rozbjniczej zgrai. Tak od tej pory trwao przez czterdzieci cztery lata, bez jednego miesica. 7 We fragmencie tym czytamy o dwch nie datowanych wydarzeniach zwycistwie Ambrozjusza i zwycistwie pod Mount Badon rozdzielonych okresem zmiennego powodzenia walczcych si. Wydaje si bardzo prawdopodobne, e piszc o czterdziestu czterech latach bez jednego miesica, Gildas mia na myli czas dzielcy owe bitwy. Jeli wic

magdalena86

bitwa pod Badon zostaa stoczona w 517 roku, bitwa Ambrozjusza przypadaaby na rok 473. Zdanie Jest to te rok mojego urodzenia" odnosioby si zatem nie do daty bitwy pod Mount Badon, lecz do zwycistwa Ambrozjusza. Wniosek ten wyjania kontrowersyjny problem datowania bitwy pod Badon. Tak, wic zwycistwo Ambrozjusza i przyjcie na wiat Gildasa przypadaj na 473 rok, co oznacza, e mia on siedemdziesit lat, jeli pisa De Excidio po bitwie pod Camlanem i abdykacji Artura. Dalsze wtpliwoci pojawiaj si, jeli wzi pod uwag informacj zawart w Annales Cambriae, e druga bitwa pod Mount Badon miaa miejsce w 665 roku. Mona przypuszcza, e bitwy te dzieli okres stu pidziesiciu lat, i e w drugiej bitwie zgin Morcantius. Najbardziej prawdopodobnym miejscem tej bitwy jest Mynydd Baedon w Glamorganie, gdzie widoczne s pozostaoci umocnie ziemnych. Wspomniana ofiara bitwy, Morgan, by prawnukiem Artura, ktrego dwr znajdowa si kilka kilometrw od Margam. U Neniusza znajdujemy zagadkowe stwierdzenie na temat pierwszej bitwy pod Mount Badon: "Podczas dwunastej bitwy na grze Mons Badonis sam Artur zgadzi dziewiciuset szedziesiciu ludzi. Artur odnis zwycistwa we wszystkich tych bitwach". 8 Trudno si dziwi, e to niewiarygodne stwierdzenie traktowane byo podejrzliwie, a nawet wykpiwane, gdy trudno wyobrazi sobie Artura wasnorcznie zabijajcego setki wrogw. Trzeba jednak te sowa porwna z wczeniejsz informacj Neniusza, ktry pisze, e w innej bitwie u boku Artura "walczyli wszyscy krlowie Brytanii". 9 Mona, wic przypuszcza, e w bitwie pod Badon walczya tylko armia Artura. Inni krlowie brytyjscy byli tam nieobecni. W jednej z opowieci Mabinogionu, zatytuowanej The Dream of Rhonabwy, odnajdujemy dodatkowe wskazwki, co do miejsca bitwy pod Badon i lokalizacji fortecy Artura, Gelliwigu. Czytamy, bowiem, e przed bitw pod Mount Badon Artur zebra swoje wojska na brzegu rzeki Severn. Autor opisuje Artura siedzcego na wysepce koo brodu w towarzystwie biskupa Bedwina. 10 Wzmianka o biskupie zasuguje na szczegln uwag, gdy wymienia si go take w opowieci Mabinogionu o Culhwchu i Owenie; czytamy w niej, e biskup "bogosawi ywno i napoje Artura". W jednej z Triad

magdalena86

walijskich znajdujemy stwierdzenie, e Bedwini by arcybiskupem na dworze Artura w Gelliwigu, ktry, jak wykazalimy, znajdowa si w Llanmelinie, kilka kilometrw na pnoc od Caerwentu. Informacja, e Artur przebywa z Bedwinim na wysepce na rzece Severn jest szczeglnie istotna, poniewa na starej mapie zwanej Ordinance Survey, tu koo brodu przedstawiono skrawek ldu pod nazw Bedwin Sands, czcy si z wysepk Denny Island, ktra moga by wanie t, o ktrej pisa autor Triad. Z Mabinogionu za wiemy, e wanie tam Artur zgromadzi wielk armi przed bitw pod Badon. Caer Badon (Bath) znajdowao si zaledwie o kilka godzin jazdy od tego miejsca. 11 Historycy, ktrzy czsto analizowali opowie Mabinogionu traktujc o bitwie pod Badon, szukali w niej wskazwek pomocnych w ustaleniu miejsca starcia; doszli do wniosku, e brd na rzece Severn znajdowa si koo Welshpool. Wojska Artura przeprawiy si przez rzek i skieroway do "Cefh Digoll", by zsi z koni "pod Caer Fadon". Wydaje si, e niektrzy badacze pomylili Artura z yjcym w VII wieku Cadwallonem, ktry walczy na Caer Digoll z Anglami z Northumbrii. Grzbiet owego dugiego wzgrza zwany jest Buttington Ridge, a jego wczeniejsza nazwa - Botinum - by moe daa asumpt do przypuszcze, e wanie tam miaa miejsce bitwa pod Badon. Niektrzy pisarze bezpodstawnie uwaaj, e bitw stoczono gdzie na pnocy; my jednak podzielamy opini Camdena, ktry twierdzi, e miaa ona miejsce niedaleko wzgrza "Bannesdown koo wioski Bathstone, na ktrym wznosiy si niegdy mury obronne". Nie wolno te lekceway faktu, e pobliska dolina rzeki Avon nadal zwana jest przez Walijczykw Nant Badon, czyli Dolin Badon. 12 Ostatnia z dwunastu bitew Artura zapocztkowaa dla Brytw pidziesicioletni okres pokoju i pozwolia im zjednoczy si jako nard. Mona powiedzie, e byo to najwiksze osignicie krla. Niestety, po jego abdykacji w 537 roku jedno ta szybko si rozpada.

magdalena86

Rozdzia 14 Bitwa pod Camlanem Od wielu wiekw jednym z ulubionych zaj historykw s prby ustalenia prawdziwego miejsca trzynastej bitwy Artura stoczonej w miejscowoci zwanej wwczas Camlan. Bitwa ta doprowadzia do upadku krla. Wysunito cae mnstwo najbardziej niewiarygodnych hipotez, z ktrych wikszo mona bez wahania pomin. Malowniczy opis bitwy pira Geoffreya z Monmouth zawarty w kronice History of the Kings of Britain (Historia krlw Brytanii) nie daje zbyt wielu wskazwek. Wiadomo, e bitwa odbya si nad rzek Camlan, a przeciwnikiem Artura by niejaki Mordred, naznaczony mianem zdrajcy. To oznacza, e by Brytem, sprzymierzonym wczeniej z Arturem. Wojska Mordreda stay w miejscu, a armia Artura posuwaa si w stron przeciwnika. Mona z tego wnosi, i Mordred czeka na Artura. Mordred zgin, za Artur, cho miertelnie ranny, nie poleg w bitwie. Zabrano go na wysp Avalon, ktra musiaa by stosunkowo blisko, i

magdalena86

udzielono pomocy medycznej. Po bitwie Artur ogosi abdykacj; wszystko to zdarzyo si w 542 roku. Wadz przej kuzyn Artura Konstantyn, syn Cadora, ksicia Kornwalii. 1 Poniewa tylko tych kilka informacji mona wyuska z dziea Geoffreya z Monmouth, dalszych wskazwek naley szuka gdzie indziej. Po pierwsze trzeba ustali tosamo przeciwnika Artura, Mordreda, oraz nazw dynastii, z ktrej pochodzi. Geoffrey z Monmouth zaciemni spraw, zmieniajc walijskie imi Medraut na kornwalijskie Mordred (lub Modred). Jego identyfikacj utrudnia dodatkowo fakt, e w VI wieku yli dwaj brytyjscy ksita o tym imieniu. Byli nimi Medraut ap Llew ap Cynfarch i Medraut ap Cawrdaf ap Caradog Freichfras. Pierwszy z nich by bratankiem Uriena Rhegeda zmarego w 580 roku, a wic y zbyt pno, aby walczy z Arturem w bitwie pod Camlanem, stoczonej wedug kroniki Welsh Annals w 537 roku. Bardziej prawdopodobnym kandydatem na przeciwnika Artura jest wic yjcy wspczenie z krlem Medraut, syn Cawrdafa ap Caradog Freichfras. Ojciec Medrauta, Cawrdaf, pojawia si w Triadach walijskich (triada 13) jako jeden z "trzech najwyszych oficerw na Wyspie Brytanii". Jak si wydaje, by on pierwszym ministrem i doradc krla Artura. W Triadzie 1 czytamy te, e ojciec Cawrdafa, Caradog Freichfras, zajmowa stanowisko gwnego doradcy Artura na dworze Gelliwig w Cernywie, w prowincji Gwent. Pod nieobecno Artura Caradog zarzdza obydwiema czciami Gwentu z fortecy Llanmelin koo Caerwentu. Wedug brytyjskich ywotw witych Cawrdaf by nie tylko wpywowym politykiem, ale rwnie przewodnikiem Kocioa walijskiego. Zaoy klasztor dla trzystu mnichw w Cr Cawrdaf midzy Miskin i Mid Glamorgan. Zosta te patronem klasztoru Abererch na pwyspie Lleyn w pnocnej Walii. W Triadach walijskich i ywotach witych czytamy, e Medraut nalea do potnej rodziny, ktra trzymaa w rku Gwent i pwysep Lleyn. By moe wanie, dlatego Artur mianowa go regentem. Z Mabinogionu i Triad walijskich wynika, e ekspansjonistyczna polityka Artura stworzya swoist prni wadzy, ktra doprowadzia do rewolucji dynastycznej. Wzmianka o zacztkach spisku znajduje si w opowieci Mabinogionu o Kilhwchu i Olwenie. Czytamy tam, e siostr Gwenhwyfary (Ginewry), ony Artura, bya Gwenhwyfacha. To istotny fakt, gdy wedle walijskich genealogii Gwenhwyfacha wysza za

magdalena86

Medrauta ap Cawrdafa, przeciwnika Artura. W triadzie 53 czytamy za, e to wanie ona daa powd do bitwy pod Camlanem, zadajc cios swej siostrze Gwenhwyfarze. W Triadach walijskich czytamy, e pierwsze z "trzech wielkich spustosze Wyspy Brytanii" zdarzyo si, gdy Medraut najecha dwr Artura w Gelliwig w $Gwencieu, zwlk Gwenhwyfar z tronu i uderzy j. Drugie nastpio po odwetowym ataku Artura na dwr Medrauta. Takie byo preludium do bitwy pod Camlanem. 2 Wydaje si, e Artur pozostawi administrowanie krajem Medrautowi, gdy wyruszy do Irlandii, by rozprawi si z Llwchem Wyddelem (Lucjuszem Hibernusem), irlandzkim wodzem, zwanym rwnie Llwchem Llawinawgiem, czyli Wadc Jezior. W romansach arturiaskich uczyniono ze jednego ze szlachetnych rycerzy krla. Llwch wysa gocw do Artura z daniem zapacenia daniny. Artur odpowiedzia, e Irlandczycy maj takie samo prawo da daniny od Brytyjczykw, jak Brytyjczycy od Irlandczykw. Artur bezzwocznie zebra swoich najlepszych rycerzy i przeprawi si do Irlandii. W bitwie, ktr wrogie armie stoczyy koo gry Mynneu, pado wiele ofiar po obu stronach. Na koniec Artur zabi samego Llwcha. Na wie o tym, e siy Artura s w rozsypce, Medraut postanowi skorzysta z okazji i przej wadz. Krl za, usyszawszy o rebelii, wrci do kraju z resztk armii i wyldowa w pobliu siedziby Medrauta. W bitwie pod Camlanem zgino wielu dzielnych rycerzy, lecz bunt zosta stumiony. W miertelnej walce Artur zabi Medrauta, jednak sam odnis cikie rany. Wiersz ze zbioru YrAfallenau Myrddin, przypisywany Myrddinowi Sylvesterowi, take mwi o bitwie pod Camlanem: O Medraucie i Arturze, dowdcy zastpw! Wyruszycie znw na bitw pod Camlanem, I tylko siedmiu ujdzie z yciem Z dwudniowego starcia. Niech Gwenhwyfara wspomni swoje zbrodnie, Gdy Artur, pobony wadca, Zasidzie znw na tronie, I poprowadzi swe armie do boju. 3 A wic gdzie waciwie stoczono bitw pod Camlanem? Z pewnoci nie w Camelford w Kornwalii ani nie nad rzek Falkirk w hrabstwie Stirlingshire, jak sugerowali niektrzy. Zazwyczaj prbowano kojarzy

magdalena86

bitw z miejscowociami, ktre w obecnej nazwie maj sowo Camlan. W Annales Cambriae nazwa ta pisana jest "Camlann", a pochodzia od sowa cadgamlan, ktre oznacza "rze". Na mapie zaznaczona jest nawet przecz o nazwie Camlan na pnoc od Dinas Mawddwy, doskonale nadajca si na miejsce zasadzki. Tamtejsze legendy mwi o tym, e wanie tam odbya si fatalna dla Artura bitwa, po ktrej raptownie zakoczyo si jego panowanie, jednak nie istniej adne dowody, ktre by to potwierdzay. Z kilku powodw, ktre wyjanimy pniej, doszlimy do wniosku, e miejscem bitwy pod Camlanem by pwysep Lleyn, gdzie znajdoway si posiadoci rodziny Medrauta. Dugo przegldalimy mapy pwyspu, stare i nowe, w poszukiwaniu nazwy Camlan - wszystko na prno. I wreszcie na wschd od Aberdaron, na samym koniuszku pwyspu Lleyn, nazywanym "Land's End of Wales", zauwaylimy nazw Porth Cadlan, co mona przetumaczy jako "Przysta w miejscu bitwy". Koo zatoczki wznosi si samotna skaa, zwana Maen Gwenonwy. Nazwa ta z czym nam si kojarzya; po pewnym czasie przypomnielimy sobie, e Gwenonwa bya crk Meuriga ap Tewdriga, a wic siostr krla Artura. Ska nazwano jej imieniem prawdopodobnie z powodu ludowych opowieci o bitwie, ktr Artur stoczy w tym miejscu w VI wieku. Gwenonwa wysza za Gwyndafa Hena, syna Emyra Llydawa; jeden z jej synw, w. Henwyn, zbudowa koci nad brzegiem morza w Aberdaron, 3 kilometry od przystani moliwe, wic, e podczas odwiedzin syna Gwenonwa staa si wiadkiem bitwy. atwo sobie wyobrazi ldujce w maej przystani odzie pene wojownikw Artura i Medrauta czekajcego z wojskiem na zboczach -wzgrz przed krwaw bitw. Nazwy na mapie wiele mwi: Cadlan Uchaf znaczy "grna cz miejsca bitwy", a Cadlan Isaf- "dolna cz miejsca bitwy"; wszystko to wiadczy o tym, e niegdy miay tu miejsce jakie tragiczne wydarzenia. Krty strumyk, ktry wypywa ze wzgrz, wije si dolin, a potem spada ze skay na pla. Wanie ten strumie nazywany jest przez okolicznych ludzi Camlanem. W innych miejscowych nazwach znajdujemy kolejne potwierdzenia, e odkrylimy miejsce bitwy pod Camlanem, rozwizujc tym samym jedn z najwikszych zagadek historycznych. Cynwyl, wymieniony w Mabinogionie jako jeden z tych, ktrzy przeyli bitw, zosta patronem kocioa Penrhos koo Llanor kilka kilometrw dalej. By pono tak

magdalena86

potnie zbudowany, e wrogowie obawiali si go ciga, wic zdoa uj z miejsca bitwy. Rodzina Medrauta zostawia w tej okolicy liczne lady. Jego ojciec Cawdraf zbudowa koci w Abererch, imi wuja, w. Cadfarcha, upamitnione zostao w nazwie kocioa Fynnon Gadfarch w pnocnej czci parafii Abererch, koo miejsca, gdzie sta kiedy klasztor Llangedwydd. Trzeba te pamita, e kiedy rodzina Emyra Llydawa przybya do Walii, jego synowie, wnukowie i ich poddani stanowili grup dowiadczonych onierzy. Jeden z jego synw Alan Fyrgan ("Biaa Kostka"), nazwany w Mabinogionie wodzem jednej z "trzech niewiernych band na Wyspie Brytanii", uciek w nocy od ojca i pozwoli, by wyruszy on na bitw pod Camlanem, w ktrej zgin. Inny syn Emyra, Gwyndaf Hen ("Stary"), oeni si z Gwenonw, siostr Artura. To jej imi nosi skaa w Porth Cadlan. Wbrew powszechnie panujcemu przekonaniu Artur przey bitw pod Camlanem. Geoffrey z Monmouth napisa, e po bitwie zawieziono Artura na wysp Avalon. Pooenie tego mitycznego miejsca ujawnimy w nastpnym rozdziale. Tak zgin krl Artur, a jego upadek przyspieszy kres Brytw, inaczej Cymrw, jako niepodlegego narodu. Od tej pory Saksoni stopniowo roli w si, a w kocu pozbawili Brytw ziemi i zamknli ich za grsk barier Walii. 4

magdalena86

Rozdzia 15 Droga do Avalonu Popularna legenda mwi o tym, jak krl Artur zaraz po bitwie pod Camlanem zostaje zabrany odzi na tajemnicz wysp Avalon, gdzie leczono go z ran. Ciko ranny Artur nie wytrzymaby duszej podry. A zatem wyspa Avalon musiaa si znajdowa blisko miejsca bitwy. Geoffrey z Monmouth nazywa t wysp Insula Afallonis, ale potem skrcono t nazw do Avalon. Charakterystyczne jednak, e we wszystkich walijskich wersjach rkopisu czytamy o "Ynys Afallach" (Wyspie Afallacha). Kilkaset lat temu panowao przekonanie, i Avalon to Glastonbury, poniewa bitw pod Camlanem umiejscawiano w Camelford w Kornwalii. Ta zdumiewajca pomyka historyczna przyczynia si do burzliwego rozwoju przemysu turystycznego w poudniowo-zachodniej Anglii. Istotn wskazwk, pozwalajc zidentyfikowa tajemnicz wysp Avalon, znalelimy w ksice Jamesa Bonwicka z 1894 roku, zatytuowanej Irish Druids and Old Irish Religions (Irlandzcy druidzi i stare religie irlandzkie). Bonwick pisze: "Walijski Avalon, czyli Wyspa Jabek, niewyczerpane rdo eliksiru ycia, dom Artura i innych mitologicznych bohaterw, pooony jest nad Zatok Cardigan, w kierunku Irlandii".1 Informacj t potwierdza arcydruid Owen "Morien" Morgan w ksice The Royal Winged Son oii Stonehenge andAvebury (Krlewski skrzydlaty syn Stonehenge i Avebury). Podaje on, e celtyckie

magdalena86

Elizjum znajdowao si midzy Borth w zatoce Cardigan i Arklow w Irlandii.2 Wystarczy spojrze na map Wysp Brytyjskich, by doj do wniosku, e wysp t moe by tylko Bardsey koo pwyspu Lleyn. Wyspa Bardsey wystaje nad powierzchni morza niczym gigantyczna mysz z wielkim ogonem. Duga na 3 kilometry i szeroka na 0,8 kilometra w najszerszym miejscu ma powierzchni 177 hektarw. Za dwustumetrowym wierzchokiem Mynydd Enlli, po zawietrznej stronie wyspy, kryje si niewielka przysta, gdzie przed wiekami przybijay odzie wiozce witych i pielgrzymw. Bardsey okrelano czsto mianem najbardziej romantycznej brytyjskiej wyspy, a poniewa przebywao tam wielu witych, nazywano j te wit Wysp -Insula Sanctorum albo Iona of Wales. Pielgrzymi przybywali do niej ze wszystkich stron wczesnego wiata; w jednym ze staroytnych dokumentw czytamy, e ze wzgldu na liczb witych uwaano j nawet za "drugi Rzym". W bibliotece watykaskiej znajduje si lista odpustw udzielanych pielgrzymom udajcym si na wysp Bardsey. Wiele wskazuje na to, e to Saksoni nazwali wysp Bardsey od bardw, ktrzy udawali si tam na staro, albo od imienia wodza wikingw Bardra. Jedna z jej walijskich nazw Ynys Enlli, "Wyspa prdu" nawizuje do silnego prdu morskiego midzy wysp i staym ldem. To stosunkowo wskie pasmo wody morskiej jest jednym z najniebezpieczniejszych wok Wysp Brytyjskich, gdy prd zawsze ma tam wielk si. Aby dowiedzie si, dlaczego wysp nazywano kiedy Ynys Afallach, postanowilimy porwna legendy ze starymi walijskimi rkopisami. Geoffrey z Monmouth w Vita Merlini (ycie Merlind) opisuje, jak Merlin i Taliesin zawieli odzi rannego Artura na Insula pomorum que Fortunata (Wysp jabek zwan Fortunata), ktrej nazwa pochodzia od tego, e wszystko rodzio si tam bez trudu. Przyja ich lady Morgan, ktra kazaa pooy krla na zotym ou obiecujc, e przywrci mu zdrowie. Zwizek zowrogiej krlowej Morgan i sawnego krla Artura od wiekw fascynowa badaczy i wywoywa spory. Pozostao jednak bez odpowiedzi pytanie: kim bya owa tajemnicza dama? Opis Morgan, przedstawiony przez Geoffreya z Monmouth, odpowiada fragmentowi kroniki Gesta Regum Britanniae, napisanej okoo roku 1235 przez Guillaume'a de Rennes. Oto widzimy obraz ksiniczki otoczonej

magdalena86

przez dziewi suebnic, panujcej w cudownie yznym krlestwie Avalon; z kontekstu mona wywnioskowa, e jest ona crk krla wyspy. Straszliwie poranionego Artura przynosz na dwr w Avalonie, gdzie krlewna opatruje jego rany, a pniej zostaje kochank krla.3 Thomas Malory w romansie LeMorted'Arthur pisze, e Morgan Le Fay wysza za Uriena Gorre'a. To bardzo interesujce, gdy w Triadach walijskich czytamy, e Urien Gorre polubi Modron, crk Afallacha, za Urien by ojcem Yvaina, zwanego przez Walijczykw Owenem. W triadzie 70 znajdujemy stwierdzenie, e Owen i jego siostra Morfudd przyszli na wiat z ona Modron, crki Afallacha, ony Uriena Gorre'a.4 Wedug niektrych starych genealogii walijskich Rhun by synem Maelgwyna Hira ("Wysokiego") z Gwyneddu i jego konkubiny Gwalltwen, crki Afallacha. Potwierdza to fakt, e w Lleyn za panowania krla Artura y ksi imieniem Afallach. Porwnanie licznych wzmianek o Morgan Le Fay, zawartych w romansach arturiaskich, z cechami Modron nieuchronnie prowadzi do wniosku, e crka Afallacha to wanie ta osoba, ktra opatrywaa rany Artura. Imi Modron pochodzi od Matriony - bogini-matki w mitologii celtyckiej. Analiza ludowych opowieci i staroytnych mitw pozwala stwierdzi, e Merlin i Taliesin przywieli Artura na Ynys Afallach (wysp Bardsey), gdzie jego ranami zaja si Modron (Morgan Le Fay) oraz jej dziewi sistr, druidek biegych w sztuce uzdrawiania. Barinthus przewonik W poemacie The Spoils ofAnnwn (Skarby Annwn) Taliesin pisze: "Stamtd po bitwie pod Camlanem zabralimy rannego Artura, prowadzeni przez Barinthusa, ktry dobrze zna wody i gwiazdy na niebie". W Vita Merlini (ycie Merlind) Geoffrey z Monmouth take wspomina o przeorze Barinthusie, celtyckim Charonie (przewoniku), ktry zawozi Myrddina i Taliesina z rannym Arturem odzi na wysp Avalon. Barinthusa zwano "Nawigatorem", poniewa by wietnym eglarzem, umiejcym znale drog wedug gwiazd. 5 W ksice Navigation Sancti Brendaiii czytamy, e w. Brendan uda si w podr do Ziemi Obiecanej witych, chrzecijaskiego odpowiednika Wyspy Bogosawionej, pod wpywem rozmowy ze w. Barrindem (Barinthusem), ktry wanie stamtd wrci. Brendan dotar do krysztaowej wiey na morzu i widzia wysp kowali-olbrzymw. To ciekawe stwierdzenie, jeli przypomnimy sobie, e wedug Geoffreya z

magdalena86

Monmouth miecz Artura, Caliburn, zosta wykuty na Ynys Afallach! 6 Zamek ze szka Popularna legenda o tym, e Merlin siedzia zamknity w szklanym zamku na wyspie Bardsey razem z trzynastoma skarbami Brytanii, z pewnoci kryje w sobie jakie znaczenie, ktre warto rozszyfrowa. pi tam pono nadal zaklty, oczekujc powrotu Artura.7 Legendy w wikszoci przypadkw osnute s na folklorze i mimo e zazwyczaj przypominaj zwyke banie, zawieraj element prawdy. W tej legendzie szczeglnie zaintrygowao nas wyobraenie szklanego zamku uznalimy, wic, e warto mu si dokadniej przyjrze. W poemacie Taliesina Preiddiau Annwfn (The Spoils of Annwn), czytamy, e Annwn to czworoboczna szklana forteca na wyspie. Lewis Morris w ksice Celtic Remains (Celtyckie zabytki) z 1878 roku umieszcza Ty Gwydyr (Szklany dom) Merlina Szalonego na wyspie Bardsey. W szesnastowiecznym rkopisie Peniarth Manuscript czytamy za, e Merlin uda si na wysp w towarzystwie dziewiciu bardw, zabierajc ze sob trzynacie skarbw Brytanii. W oksfordzkim rkopisie La Folie Tristan autor pisze, e Morgan, krlowa Avalonu, mieszkaa w szklanej komnacie, w ktrej zbiegay si promienie wiata. W walijskich i irlandzkich tekstach zamek Annwn najczciej nazywany jest Caer Wydr (Szklanym zamkiem). Stopniowo doszlimy do wniosku, e na wyspie mg si znajdowa budynek nasuwajcy takie skojarzenia - na przykad komnata ze szklanymi oknami, wykorzystywana do leczenia wiatem. "Szklany zamek" by, wic czym w rodzaju sonecznego raju. Szklany zamek, krysztaowy paac, szklana komnata bd szklarnia - bo tak to si. obecnie nazywa - bya wityni, w ktrej wiato sprawiao wraenie ywej istoty. Hodowano tam jabka, a Morgan, krlowa Avalonu, bya pani tego ogrodu, w ktrym - niczym w Raju - owoce rosy przez cay rok. Dlatego Bardsey nazywano wysp ogrodw. Na wyspie dobrze ronie zboe, ale nie ma tam adnych drzew, gdy wyrywaj je z korzeniami silne poudniowo-zachodnie wiatry. Jabonie z pewnoci mogy jednak rosn w szklarni. W staroytnoci jabka ceniono wysoko jako symbol modoci. Zarwno rzymskie, jak celtyckie prawo nakadao surowe kary za cicie jaboni. Jabko w jzyku celtyckim nazywao si

magdalena86

aval - sowo to wystpuje w nazwach trzech wysp: Avallach, Emain Ablach i Abalum. Avalon znaczy jabkowy sad. Ale czy staroytni potrafili wytapia szko? Wiemy, e Rzymianie wykorzystywali do produkcji szka piasek zmieszany z wapnem i sod. Zanieczyszczenie piasku elazem nadawao ich szku niebieskozielonkawy odcie. Dmuchanie szka zostao wynalezione w Syrii na pocztku ery chrzecijaskiej. Zatem szokujca w pierwszej chwili hipoteza, e Celtowie w czasach Artura uywali szka, nie jest a taka niewiarygodna. Klasztor w. Cadfana Krl Artur by z pewnoci ciko ranny i potrzebowa pomocy. Rzecz jasna nie istniay wwczas szpitale - ich rol speniay klasztory, a najbliszy znajdowa si na wyspie Bardsey, niedaleko Porth Cadlan. W poowie V wieku pierwszy klasztor na wyspie zbudowa krl Einion, ktrego obelisk stoi na staym ldzie w kociele Llanengan. By on prawnukiem Cuneddy Wlediga i wadc Lleyn. Eininon wznosi klasztor wsplnie z Emyrem Llydawem, ktrego wnuk Cadfan zosta pierwszym przeorem. w. Cadfan przyby do Walii z Armoryki (Bretanii), uciekajc przed Frankami. Imiona jego licznych towarzyszy zachoway si w nazwach wielu kociow w pnocnej Walii i na pwyspie Lleyn. Zbudowawszy kocioy w Towyn i Llangadfan, w. Cadfan przenis si na wysp Bardsey. Tam zaoy klasztor i w latach 516-542 by jego przeorem. Znaczy to, e przebywa na wyspie w czasie bitwy pod Camlanem. W 522 roku w. Dubricius (Dyfrig), arcybiskup Walii, osiad na Bardsey po rezygnacji ze sprawowania funkcji ze wzgldu na podeszy wiek. On take by wic na wyspie, kiedy przywieziono tam rannego Artura. Dubricius zmar w 546 roku i zosta pochowany na cmentarzu klasztornym. Sze wiekw pniej, w 1172 roku, z polecenia biskupa Urbana, jego koci przeniesiono uroczycie do katedry w Llandaff koo Cardiffw Glamorganie. Pwysep Lleyn Warto przyjrze si nazwom na mapie pwyspu Lleyn i zbada ich zwizki z osobami, ktre odegray jak rol w historii Artura. Przy okazji

magdalena86

ujawni si kolejne dowody potwierdzajce, e wanie tam miaa miejsce bitwa pod Camlanem i e Bardsey to legendarna wyspa Avalon. Wrd towarzyszy ucieczki w. Cadfana do Walii znaleli si Cynon, Padarn, Tydecho, Trinio, Gwynfad, Mael, Sulien, Tanwg, Sadwrn, Lleuddad, Tecwyn i Maelrys. Przyjrzyjmy si zwizkom czcym te osoby: Cynon, ktry pochodzi z rodziny Emyra Llydawa, spokrewniony by z Cadfanem. Zosta sekretarzem kancelarii klasztoru na wyspie. Padarn by synem Pedwrna, syna Emyra Llydawa. Jego wujami byli Amwn Ddu, Umbrafel i Owyndaf Hen. Bracia ci oenili si z trzema crkami Meuriga ap Tewdriga, zostali wic szwagrami krla Artura. Tydecho by synem Amwna Ddu, syna Emyra Llydawa i Anny, crki Meuriga (ojca Artura). Brat Tydecha, w. Samson, by bratankiem Artura i kuzynem w. Cadfana. Gwyndaf Hen ("Stary") by synem Emyra Llydawa ("Armorykaczyka"). Jako ucze swego wuja Garmona wrci do Anglii w czasach Yortigerna. Polubi Gwenonw, crk Meuriga ap Tewdriga, krla Morgannwgu, siostr Artura. Przez pewien czas Gwyndaf by przeorem klasztoru Cr Dyfrig w Caerleon-upon-Usk w Gwencie. Staro spdzi na wyspie Bardsey, gdzie zosta pochowany. Henwyn by synem Gwyndafa Hena z Gwenonw, siostr Artura. Studiowa w Llanilltyd Fawr w Glamorganie, a pniej zosta uczniem swego kuzyna w. Cadfana na wyspie Bardsey. By patronem kocioa w Aberdaron, a potem przeorem klasztoru Cadfana na wyspie Bardsey. Meugant, brat Henwyna, take zosta mnichem w Llanilltyd Fawr, a potem poszed w lady ojca i uda si do Cr Dyfrig w Caerleon-upon-Usk. Geoffrey z Monmouth podaje, e krl Artur mianowa biskupem Caer Yudei pewnego Meuganta (Mauganniusa). Dwr Caer Yudei znajdowa si jednak nie w Silchester, jak pisze Geoffrey z Monmouth, ale w Woodchester. To wanie tam Artur by koronowany przez Dubriciusa, ktry dokona swych dni na wyspie Bardsey. Meugant take spdzi ostatnie lata ycia na Bardsey, gdzie zosta pochowany. Mael, syn Riwala Mawra, uda si na wysp Bardsey ze swym kuzynem w. Cadfanem. Wsplnie z bratem Sulienem zbudowali kocioy w Corwen w Merionethshire i Cwm we Flintshire. Sulien rwnie osiedli si na wyspie Bardsey. Mael, nazywany te Arthmaelem, jest jednym z bohaterw czternastowiecznego francuskiego romansu proz,

magdalena86

powiconego Artusowi (ktry nie by Arturem, ale otrzyma imi na jego cze), synowi ksicia Bretanii. On sam take si czym wsawi, bo pochowano go na wyspie Bardsey. Fakt ten tumaczy bdne przekonanie, e Artur spoczywa na wyspie Avalon. W tym samym okresie yo, bowiem dwch Arthmaelw, z ktrych jeden (zwany te Athrwysem) by krlem Arturem, historycznym i legendarnym. Jednak tym, ktrego pochowano na wyspie Bardsey, alias Afallach, alias Avalon, by imiennik krla, syn Hywela Mawra. 8 Sadwrn, brat Illtyda, oeni si z Cann, crk Tewdwra Mawra, syna Emyra Llydawa. Oboje przybyli do Walii z Cadfanem i synem w. Crallo. Pamici Sadwrna powicony jest obelisk w kociele Llansadwrn na wyspie Anglesey, opatrzony inskrypcj z jego aciskim imieniem, Saturninus. Sadwrn zmar w 530 roku. Sulien pospou z Maelem jest patronem kociow Corwen i Cwm w Clwydzie. Ffyn-non Sulien znajduje si w odlegoci okoo jednego kilometra od kocioa Corwen koo Rug Chapel. Koci powicony Sulienowi jest rwnie w Dyfedzie. UWAGA: Nazwa Cadlan by moe pochodzi od sowa cadgamlan oznaczajcego pogrom; z czasem nazwa ulega skrceniu do Cadlan. Tanwg, syn Ithaela Haela z Armoryki, to kolejny uciekinier, ktry przyby do Walii z Cadfanem. Zosta on patronem kocioa Llandonwg na wybrzeu Gwyneddu, gdzie przechowywano zwoki osb przewoonych na wysp Bardsey. Lleuddad by synem Alana Fyrgana, ktry wraz z bratem Llynabem zosta studentem kolegium w. Illtyda w Glamorganie. Po mierci w. Cadfana mianowano go przeorem klasztoru na Bardsey. Imi Lleuddada zachowao si w nazwie wyspy Gerddi Lleuddad (Ogrody Lleuddada) i Ogof Lleuddad koo Aberdaronu (Jaskinia Lleuddada). Zbudowa take koci na staym ldzie w Bryn Cross, gdzie znajduje si wita studnia zwana Ffynnon Lleuddad. Tecwyn to patron kocioa Llandecwyn w Merionethshire. Ley tam kamie z inskrypcj: "Krzy w. Tegwyna, kapana: na chwa Boga i najwierniejszego jego sugi, zrobi mnie Heli, diakon". Obelisk znaleziono w pnocnej cianie starego kocioa podczas jego burzenia w 1879 roku. W tym miejscu stoi teraz nowy koci. Maelrys by synem Gwyddno ab Emyra Llydawa i kuzynem w. Cadfana.

magdalena86

Jego imi najczciej podaje si z imieniem kuzyna Suliena. Na staym ldzie na wysokoci wyspy Bardsey zbudowano koci w. Maelrysa. wita studnia jego imienia, Ffynnon Faelrys, znajduje si w pewnej odlegoci od kocioa. Co ciekawe, w Brytanii jest tylko jeden koci powicony Maelrysowi. Llynab, syn Alana Fyrgana, by kuzynem w. Cadfana. Zosta uczniem kolegium w. Illtyda w Glamorganie. Ostatnie lata ycia spdzi na wyspie Bardsey. w. Cybi, syn Selyfa i Gwen (siostry w. Nony, matki w. Dawida), zbudowa koci koo Pwllheli. Potem uda si do Caer Gybi na wyspie Anglesey, gdzie zaoy koci w ruinach fortecy rzymskiej. Po mierci w 555 roku zwoki Cybiego przewieziono na wysp Bardsey i tam pochowano. w. Padarn, syn Pedrwna ap Emyra Llydawa, urodzi si w Bretanii. Przyby do Walii w 516 roku i zbudowa klasztor Llanbadarn koo Aberystwyth w Dyfedzie. Zmar w 550 roku i zosta pochowany na wyspie Bardsey. w. Petroc (Petrog), syn krla Glamorganu i Gwentu, zbudowa klasztor Llanbedrog na pwyspie Lleyn. w. Trillo i jego bracia Lleched, Tegai i Twrog byli synami Ithaela Haela; wszyscy maj w Walii kocioy swojego imienia. Trillo zosta pochowany na wyspie Bardsey. w. Tudno, syn krla Seithenynu, zbudowa koci w Llandudno. Po mierci pochowano go na Bardsey. w. Tudwal, syn krla armorykaskiej Domnonii Riwala Mawra, wid ycie pustelnika na wyspie Ynys Tudwal (Wyspa w. Tudwala na wschd od pwyspu Lleyn), gdzie zaoy klasztor. Jego imi nosi koci Tudweiliog na pwyspie Lleyn. Medraut, przeciwnik Artura w bitwie pod Camlanem, mia liczne zwizki z pwyspem Lleyn: w. Cawdraf, ojciec Medrauta, by wedle Triad walijskich jednym z trzech kanclerzy Artura. Zbudowa koci w Abererch, nazywany niegdy Lian Gawrda, gdzie spocz po mierci. Na niewielkim wzniesieniu ptora kilometra od kocioa znajduje si Cadair Cawrdaf (Siedzisko Cawrdafa), wielki gaz z wycitym paskim fragmentem. w. Cadfarch by bratem Cawdrafa i wujem Medrauta. W pnocnej czci parafii Abererch, koo nieczynnej ju kaplicy Llangedwydd, znajduje si

magdalena86

studnia Ffynnon Gadfarch. Sowo cadfarch oznacza wierzchowca bojowego.

Rozdzia 16 Artur, ksi Bretanii Utrwalona w tradycji legenda o Arturze koczy si z chwil, gdy krl zostaje zabrany na wysp Avalon - przyjmuje si, e nie zdoano go wyleczy z ran otrzymanych w bitwie pod Camlanem. My jednak doszlimy w trakcie bada do wniosku, e Artur przey i wzi udzia w jeszcze jednej bitwie.1 Geofrrey z Monmouth pisze, e po bitwie pod Camlanem w 542 roku Artur abdykowa, przekazujc koron Brytanii kuzynowi Konstantynowi. Taka osoba z pewnoci istniaa - by to syn sprzymierzeca Artura, Cadwy'ego. Jako krl nie upamitni si on adnymi wybitnymi osigniciami, ale w starszym wieku wybra sub Bogu i zbudowa kilka kociow w rodzinnej Kornwalii. Artur, wyleczywszy si z cikich ran, poeglowa do Armoryki w Bretanii, gdzie mia posiadoci. Wielu wspczesnych Artura podejmowao podobne decyzje w pnych latach ycia, nie byo w tym, wic nic dziwnego. Tak jak inni celtyccy rycerze i krlowie, Artur zamierza spdzi reszt ycia w subie Bogu. Nie by ju, wic Arturem, krlem Brytw, lecz powszechnie szanowanym mnichem, ktrego Bretoni

magdalena86

nazywali w. Armelem. Armel to bretoski odpowiednik imienia Arthmael bd Arzmael, oznaczajcego "Ksicia -Niedwiedzia", ktre pochodzi od celtyckiego bstwa. Krla, bowiem nazywano take Artorem lub Arzurem "Niedwiedziem". Artur spdzi ostatnie lata swego ycia w Bretanii, dlatego te odtd bdziemy go nazywali jego bretoskim imieniem. W wikszoci diecezji Bretanii wito Armela obchodzone jest 16 sierpnia. Uwaa si tam, e y on w latach 482-562. Wielu Brytw, ktrzy wyemigrowali do Armoryki w V i VI wieku pochodzio z Devonu i Kornwalii, lecz wiadomo, e emigrantw z poudniowej Walii byo znacznie wicej. Szczeglnie dua grupa wysza z Gwentu zagroonego przez Saksonw. Zaoyli oni koloni w pnocnozachodniej czci Armoryki i nazwali j Leon bd Lyonesse od Caerleonu, skd pochodzili. Nieco pniej kolonia Leon zostaa przyczona do krlestwa Domnonii. Przywdcami emigrantw byli ksita walijscy. Pierwsz koloni w pnocnej Bretanii, z ktrej powstaa pniej Domnonia, zaoy Riwal Mawr ("Wielki"), ksi Archenfieldu w poudniowo-wschodniej Walii. Z liczn grup kolonistw Mawr osiedli si w Champ de Rouire na pnocno-wschodnim wybrzeu Armoryki i wybra na swoj siedzib Lidhellion. Jednym ze stale powtarzanych wtkw ycia krla Artura jest przyja i przymierze wojskowe z bratankiem Riwalem Mawrem. rde tego przymierza naley upatrywa w tym, e Riwal (lub Howel, bo tak brzmi jego oryginalne walijskie imi) by synem Emyra Llydawa, dobroczycy Ambrozjusza, ktry pochodzi od Magnusa Maksymusa. W pierwszych latach V wieku Artur przyby na odsiecz Riwalowi zmagajcemu si z najazdem Wizygotw. Aby zabezpieczy krlestwo Domnonii, Artur zostawi Riwalowi cz swojej armii. Jako Dux Britannorum Riwal panowa wsplnie z Arturem a do mierci w 524 roku. Nastpc Riwala zosta jego syn Deroch, po ktrym wadz przej jego syn, Jonas. Ten ostatni zmar wczenie w tajemniczych okolicznociach, zostawiajc jako nastpc nieletniego syna imieniem Judwal. Wdowa po Jonasie wysza za hrabiego Conomorusa, ktry tym samym sta si regentem Judwala. 2 Hrabia Conomorus, wystpujcy w legendzie jako krl March, to Marek Conomorus, ksi wygnany z Glamorganu, ktry wyjecha do Armoryki z

magdalena86

brytyjskiej Domnonii (w poudniowo-zachodniej czci Anglii). Tam zosta hrabi Poher, yznego rolniczego paskowyu pooonego midzy dwoma pasmami wzgrz. Jego dwr znajdowa si w Cairhaix, starej rzymskiej stolicy zachodniej prowincji, nazywanej Yorgium lub Yorganium. Conomorus zgosi pretensje do znacznej czci Leon i przyj tytu hrabiego Leon. Uwaa si, e na pocztku swojego panowania by patronem Kocioa, jednak wrd duchowiestwa mia jak najgorsz opini po gwatownym sporze z Pawem Aurelianem. Popad te w konflikt z Derochem, drugim krlem Domnonii. Conomorusa podejrzewano o skrytobjcze zgadzenie nastpcy Derocha, Jonasa. Jako regent Judwala zacz planowa zamach na modocianego krla. Odczytawszy zamiary ojczyma, Judwal schroni si na dworze francuskiego krla Childerberta (511-558), ktry najpewniej przyj go bez radoci, poniewa Bretania zawsze bya niechtna rzdom Frankw. Armel rycho porni si z uzurpatorem, wybra si, wic do Parya, by przekona Childerberta do usunicia Conomorusa i przywrceniu do wadzy Judwala. Wysiki Armela spezyby jednak na niczym, gdyby nie przybycie jego bratanka w. Samsona, ktrego energia i upr przekonay wreszcie Childerberta. w. Samson, zaoyciel wielkiego klasztoru Dol w Domnonii, uda si z misj dyplomatyczn do Childerberta, aby zjedna go dla sprawy Judwala. Samson zdoa namwi krla Frankw, aby pozwoli zabra Judwala z powrotem do Armoryki. Mody ksi mia wzi udzia w kampanii wojennej przeciwko tyranowi Conomorusowi. 3 Armel (Artur) mieszka wwczas w Plou-Arzel, miejscowoci nazwanej od jego imienia, lecej w diecezji Leon. Wid spokojne ycie zakonnika i z pewnoci dawno zapomnia o wojowaniu. Jednak podobnie jak to si stao w przypadku jego krewnego, w. Illtyda, duch wojownika y w nim nadal i mona byo rozbudzi, jeli zasza potrzeba. Jeszcze w XVI wieku papie Juliusz II przywdzia zbroj i poprowadzi swoj armi do boju. W tamtych czasach witobliwy czowiek mg walczy, nie naraajc si na pitno grzechu. Armel zgodzi si, wic bez wahania, gdy bratanek Samson poprosi go, by jeszcze raz wzi do rki bro i wsplnie z Judwalem, prawowitym wadc, obali uzurpatora Conomorusa. Tak, wic na czele potnej armii, wzmocnionej siami krla Childerberta, stano dwch witych-onierzy. Wojska Conomorusa napotkali w

magdalena86

miejscowoci Brank Aleg u stp Montagnes d'Aree. Zaarta bitwa trwaa trzy dni. Wieczorem trzeciego dnia Judwal przeszy Conomorusa wczni. Uzurpator spad z konia i zosta stratowany przez szarujc konnic.4 W wiosce Mengluez nieopodal Brank Aleg po dzi dzie mona oglda paski kamie, zwany Menbeg Konmor, ktrym oznaczono grb tyrana. Judwal, krl bretoskiej Domnonii, wynagrodzi Artura posiadoci ziemsk nad rzek Seiche w obecnym dystrykcie Ule et Yilaine; Artur zbudowa tam klasztor. Wioska nazywa si teraz St. Armel-des-Boschaux. To nie przypadek, e w caym regionie Ule et Yillaine, podarowanym w. Armelowi przez wdzicznego Judwala, legendy o Arturze i rycerzach Okrgego Stou s szczeglnie ywe. Rys. 64. Le Camp D'Artus (Obz Artura) to forteca z epoki elaza na wzgrzu koo Huelgoat Forest, okoo 21 kilometrw na pnocny zachd od Carhaix Plouguer w dystrykcie Finistere. Wielki fort otoczony jest dwiema liniami waw obronnych: zewntrzny ma obwd 3 kilometrw, a wewntrzny osiga wysoko 17 metrw. Wedug miejscowej tradycji z fortecy tej korzysta krl Artur Na szesnastowiecznym witrau w kociele St. Sauveur w Dinan znalaz si wizerunek w. Armela w stroju duchownego. U jego stp wije si w skrpowany stu. W Ploermel Armela przedstawiono w podobny sposb, w brzowym habicie, lecz w Languedias i w St. Armel-des-Boschaux znajduj si siedemnastowieczne posgi przeora tratujcego smoka. W ten sposb symbolicznie upamitniono zwycistwo w. Armela nad tyranem Conomorusem. Niedaleko kocioa zbudowanego przez Armela w Ploermel ronie las Paimpont, niegdy stanowicy fragment wielkiej puszczy Broceliande, ktra pokrywaa wiksz cz rodkowej Bretanii. Wanie tam, nawet silniej ni w poudniowo-zachodniej Anglii, utrwaliy si w folklorze legendy o krlu Arturze i jego rycerzach. Nazwy wielu tamtejszych miejscowoci pochodz od jego imienia, gdy Broceliande byo terenem, na ktrym panowa, i gdzie pami o nim przetrwaa do naszych czasw. Wspczeni w. Armela, ktrzy osiedlili si w Armoryce Armoryka jawia si jako cudowne miejsce Brytom, ktrzy uciekli przed zagroeniem ze strony Saksonw i "tej zmory". Jednak wielu

magdalena86

szlachetnie urodzonych Celtw przybywao tam z pobudek religijnych, czego widomym potwierdzeniem moe by fakt, e - podobnie jak w Walii i Kornwalii - nazwy wikszoci miejscowoci pochodz od imion witych z czasw Artura. Jednym z najsawniejszych wspczesnych Arturowi, ktrzy przybyli do Armoryki, by w. Gildas, syn Cawa. Gildas najbardziej upamitni si kronikami wydarze szstego stulecia. Sposb, w jaki wytyka wszystkie grzechy i przywary wymienionym z imienia wadcom Brytanii wiadczy o tym, e kronikarz w musia wwczas mieszka w Bretanii. Artur zosta przeze pominity zapewne, dlatego, i nie by ju wtedy krlem. Gildas nie mg wrci do kraju po napisaniu kroniki, w ktrej nie zostawi suchej nitki na yjcych jeszcze wadcach. To znamienne, e w Brytanii nie ma ani jednego kocioa ani nawet studni jego imienia, a w Bretanii jest ich kilka. Zmar w klasztorze w Rhuys, gdzie zosta pochowany. Take witego Illtyda czyy silne zwizki z Bretani. U ujcia rzeki Aber Ildut znajduje si parafia Lanildut, wzorowana na Llaniltyd Fawr w Glamorganie. Jest tam koci St. Tudwal z kaplic w. Illtyda. Natomiast w kaplicy kocioa Loc-Ildut w parafii Sigun stoi posg w. Illtyda. w. Pawe Aurelian, modszy o pi lat od w. Armela, take przyszed na wiat w Boverton w Glamorganie. Spdzi wiksz cz ycia w Walii, gdzie zbudowa kocioy w Llandeusant i Llangorse, a potem z grup uczniw poeglowa do Armoryki. Najpierw zbudowa klasztor w Lampol na wyspie Quessant, a nastpnie przenis si na stay ld do Lampoul Ploudalmezou. Stamtd uda si na wysp Batz, gdzie odwiedzi kuzyna Gwythyra z Gwentu, ktry panowa na tym terenie. Zbudowawszy klasztor na wyspie, Pawe wyruszy do ruin miasta Ocsimor. Zaoy tam orodek religijny, ktry pniej przeistoczy si w miasto St. Pol-de-Leon. Biograf w. Pawa podaje, e zmar on w roku 573 w wieku 86 lat. Jego koci umieszczono w brzowej pozacanej szkatule w wielkiej katedrze. W Dirinon w dystrykcie Finistere mona podziwia pikny szesnastowieczny relikwiarz i podobizn w. Nony, matki Dawida, patrona Walii. Ona take w starszym wieku przeniosa si do Armoryki i zbudowaa koci. Kolejny walijski wity, Brioc, ktry zbudowa koci St. Breoke koo Wadebridge w Kornwalii, rwnie osiad na staro w Armoryce. Zaoy tam klasztor, ktry sta si zacztkiem katedralnego miasta Saint-Brieuc.

magdalena86

Zmar w 530 roku w wieku 90 lat. w. Mewan (Meen) by uczniem Samsona, ktry zbudowa koci St. Mewan w Kornwalii. Pniej przyby do Bretanii i zaoy klasztor w lesie Broceliande. Stamtd przeprowadzi si w okolice Rennes, gdzie zosta przeorem kocioa St. Meen. Zmar w poowie VI wieku. Kolejnym uczniem w. Samsona, ktry spdzi tam ostatnie lata ycia, by w. Austol (Austell), take pochodzcy z Kornwalii. Znaczenie zwizkw Walii z Armoryk W Arfon w pnocnej Walii narodzio si bardzo wane przymierze dwch potnych walijskich rodzin ksicych, gdy Elen, wdowa po Magnusie Maksymusie, wysza za Rhedywa, ksicia walijskich osad w Armoryce. Z tego zwizku narodzi si Aldwr, przyrodni brat Konstantyna Bogosawionego. Aldwr by bratem w. Garmona, onierza-witego, ktry pomg Ambrozjuszowi pokona Yortigerna. Jako wadca zachodniej czci kolonii walijskiej, Aldwr wybra na swoj siedzib Castelaudren na wschd od La Meaugon w hrabstwie Yannes, zamieszkanym od bardzo dawna przez Brytw. Jego syn Emyr Llydaw, zwany rwnie Budikiem Armorykaskim, udzieli schronienia Ambrozjuszowi i Uthyrowi po zamordowaniu ich brata Konstantyna Modszego przez uzurpatora Yortigerna w 466 roku. Inny uzurpator, Weroc I, zaj hrabstwo Yannes i nazwa je od swego imienia Bro Weroc; Emyr Llydaw, syn Aldwra, musia ucieka z rodzin do Walii. Imi Llydaw oznacza po walijsku Armoryk, a pochodzi od nazwy jeziora Llyn Llydaw w grach Snowdon w pnocnej Walii. Liczna rodzina Emyra i jego ony Anaumed odegraa wan rol w yciu Artura, warto, wic powici jej wicej uwagi. Gwen Teirbron, ich crka, wysza za Eneasa Ledewiga. Mieli syna, witego Cadfana, ktry zaoy klasztor na wyspie Bardsey. Jednym z synw Emyra by Riwal Mawr, znany te jako Hywel Farchog, okrelony w Triadach walijskich mianem "jednego z trzech szlachetnie urodzonych rycerzy na Dworze Krla Artura". Alan Fyrgan, kolejny syn Emyra, ktry uciek z Armoryki wraz z ojcem, wstpi do kolegium w. Illtyda. Zosta onierzem-witym, ktrego armi wymienia si w Triadach walijskich jako jedn, z "trzech niewiernych band na Wyspie Brytanii". Alan Fyrgan opuci krla Artura przed bitw

magdalena86

pod Camlanem. Nastpny syn Emyra, Gwyndaf Hen, oeni si z Gwenonw (siostr krla Artura); z ich zwizku przyszli na wiat wici Meugant i Henwyn. Warto te zauway, e podczas pobytu w poudniowej Walii synowie Emyra Llydawa pojli za ony crki Meuriga ap Tewdriga, krla Morgannwgu, wzmacniajc tym samym zwizek obu rodzin. Artur kontynuowa t polityk, kiedy zosta krlem. Wiemy na pewno, e legenda krla Artura, ktrej wanym skadnikiem jest wiara w jego "powrt", mocno zakorzenia si w Bretanii jeszcze przed XII wiekiem. Mona, wic przyj, e Normanowie dowiedzieli si o Arturze od Bretonw, a nie od Walijczykw, i na podstawie tych przekazw stworzyli wasne wersje legendy, ktre zoyy si na cykl zwany Matiere de Bretagne? Grb witego Armela w. Armel, zwany inaczej Arthmaelem, czyli Artur, krl Sylurw, zmar w 562 roku i zosta pochowany w grobowcu w kociele St. Armel-desBoschaux. Teraz zosta tam tylko pusty kamienny sarkofag. W 1645 roku Pierre Hamon, proboszcz kocioa Loutehel, najwyraniej odkry, kim by lecy w owym miejscu, otaczany szczegln czci wity, gdy zwrci si do M. Tyarta, proboszcza Ploermel, o wydanie szcztkw i insygniw w. Armela. W 1685 roku, pod nadzorem proboszcza Pierre'a Barre umieszczono je w nowym relikwiarzu w Loutehel. Bardzo istotne jest zrozumienie mechanizmu, ktry doprowadzi do pomieszania elementw biografii Artura, dziaajcego w Bretanii, Walii i Kornwalii. Brytowie, uciekajc w VI wieku z Walii i Kornwalii do Armoryki w obawie przed Saksonami, przynosili ze sob swoj histori i kultur. Osiedlio si ich tak wielu, e z czasem Armoryk zaczto nazywa "Ma Brytani" (Bretani). Wspomnienia z rodzinnego kraju musiay stanowi dla nich wielk warto, gdy legendy o narodowym bohaterze, krlu Arturze, zachoway si, wic si w wiadomoci kolonistw z now ojczyzn. Legenda Artura i wiara w jego powrt ju w XII wieku zajmoway trwae miejsce w folklorze Bretanii. Naley, zatem sdzi, e to od Bretoczykw, a nie od Walijczykw Normanowie usyszeli po raz pierwszy o Arturze. Ci ostatni stworzyli cykl romansw rycerskich,

magdalena86

zaciemniajc jeszcze bardziej prawd o jego yciu.

magdalena86

Rozdzia 17 Grobowiec w Glastonbury Miejscem jednego z najwikszych hochsztaplerstw w historii poszukiwa Artura stao si miasto Glastonbury w Somerset. Pomys, e znajduje si tam grb Artura i jego ony Ginewry, zrodzi si prawdopodobnie w zamku Cilgerran Castle w Dyfedzie. Lord Rhys (Rhys ap Gruffydd) zdoby t fortec w 1165 roku. W tym samym roku, podczas wizyty krla Henryka II, jeden z bardw lorda przepowiedzia, e w Glastonbury zostanie odkryty grobowiec Artura i Ginewry. Prawie dwadziecia lat pniej, w dniu witego Urbana, 25 maja 1184 roku, w klasztorze Glastonbury wybuch poar. Spon wwczas stary koci, a zakonnikom brako pienidzy na odbudow. W 1189 roku Henryk II podpowiedzia mnichom, eby szukali grobu krla Artura. Henryk z pewnoci dugo si zastanawia nad opowieci zasyszan w Cilgerran i postanowi zdyskredytowa celtyck przepowiedni, e Artur pewnego dnia powrci. A powrotu tego Celtowie niecierpliwie oczekiwali w Walii, Kornwalii i Bretanii. Mnisi z jakiego powodu ocigali si z wykonaniem polecenia Henryka, a krl jeszcze tego samego roku zachorowa i zmar. Trudnoci finansowe zakonnikw jeszcze si pogbiy, gdy nastpca Henryka, Ryszard I, odci im pozostae rda dochodw. Nie majc innego wyjcia, w 1191 roku mnisi zaczli poszukiwania w nadziei odkrycia atrakcji, ktra przyniosaby klasztorowi saw i

magdalena86

pienidze. Na gbokoci 5 metrw odkopali dbow trumn z dwoma szkieletami i ogosili, e s to szcztki krla Artura i Ginewry.1 Mnisi twierdzili rwnie, e znaleli oowiany krzy z tak oto inskrypcj: HIC JACET SEPULTUS INCLITUS REX ARTHURIUS CUM WENNEYERIA UXORE SUA SECUNDA IN INSULA AVAL-LONIA. Po przetumaczeniu tre inskrypcji brzmi: "Tu spoczywa pochowany sawny krl Artur z drug on Ginewr, na wyspie Avalon". 2 Oowiany krzy niestety zagin, lecz tre inskrypcji zostaa zamieszczona w ksice Williama Camdena Britannia, wydanej w 1607 roku. Na tej podstawie mona jedynie stwierdzi, e liternictwo na pewno nie przypomina stylu VI wieku. Po odkryciu trumny powszechnie uwaano ziemskie szcztki krla Artura i Ginewry za autentyczne, ale pniej sprawa wywoaa wiele kontrowersji. Wikszo historykw zgadza si obecnie, e wykopaliska stay si czci swoistej kampanii popularyzatorskiej, podjtej przez mnichw w celu zebrania funduszy na odbudow klasztoru. Nie ulega kwestii, e zakonnicy dodali do trumny oowiany krzy, aby nada swemu znalezisku znamiona autentycznoci. Dbowa trumna, w ktrej znajdoway si szkielety, wyobiona jak ddubanka, wskazuje raczej na pogaski pochwek, poniewa w epoce Artura zoono by ciao w kamiennym sarkofagu. Po jakim czasie koci zostay umieszczone we wspaniaym grobowcu z czarnego marmuru przed otarzem odbudowanego kocioa. Otwarto go w 1278 roku, kiedy na Wielkanoc do Glastonbury przyjecha krl Edward I z on Eleonor. Naoczny wiadek krlewskiej wizyty, Adam Damerham, napisa potem: W dwch trumnach z namalowanymi portretami osobno leay koci krla, ktre byy wielkich rozmiarw, i koci krlowej Ginewry, nadzwyczaj pikne. Nastpnego dnia krl umieci koci Artura i Ginewry z powrotem w trumnach, owinwszy je uprzednio w drogocenny jedwab. 3 Koci rzeczywicie znalazy si z powrotem w trumnach, z wyjtkiem czaszki i staww kolanowych, ktre pozostawiono, "aby wierni mogli oddawa im cze". Ostatnim pisarzem, ktry wspomnia o grobowcu, by John Leland. Opisa on trzy groby w kociele: od pnocnej strony lea krl Edward Starszy, od poudniowej Edmund elazny, a porodku znajdowa si grb "Arcturusa". Leland podaje, e na cianie grobowca Artura widniaa inskrypcja aciska. Oto jej tre po przetumaczeniu: "Tu spoczywa Artur,

magdalena86

kwiat krlw, chwaa krlestwa, ktrego mdro i szlachetno godne s wiecznej chway". Nie zapomniano te o Ginewrze: "Tu ley pogrzebana szczsna ona Artura, ktra sw cnot zasuya na niebo". Grb przetrwa w kociele a do 1536 roku, kiedy krl Henryk VIII kaza zlikwidowa brytyjskie klasztory i wszystko, co si w nich znajdowao. Rzekomy grobowiec Artura i Ginewry zosta, wic brutalnie otwarty, a koci strzaskane. Czarna kamienna pyta wskazuje dzi miejsce przed otarzem, gdzie niegdy sta grobowiec. Miejsce, w ktrym mnisi odkopali trumn, znajduje si 15 metrw od kaplicy, lecz nie jest oznaczone. 4 Bez odpowiedzi pozostaje pytanie o tosamo czowieka pochowanego tam z on w dbowej trumnie. Taki sposb grzebania zmarych obowizywa na dugo przed epok Artura. Mg to by Andragus, ktrego czsto mylono z Arturem. Jego gaelicko-piktyjskie imi brzmiao prawdopodobnie Arc-wyr-auc, co oznacza "Wdz Niedwiedziego Ludu". Gaelickie "c" w jzyku piktyjskim zmieniao si w "t", za walijska wersja imienia - Arthwyr - znaczya "Przesawny Niedwied". Jak pamitamy, w czasie, gdy krajowi zagraao wielkie niebezpieczestwo, Brytowie wybierali wodza, ktremu nadawali tytu Arthwyra ("Przesawnego Niedwiedzia") od imienia celtyckiego boga-niedwiedzia. Pisalimy ju o tym, e dzieje Arviragusa cz si z zamkiem Cadbury Castle; warto te wspomnie, e wdz ten pojawia si w legendzie o zaoeniu Glastonbury przez Jzefa z Arymatei. W 63 roku n.e., gdy Andragus by krlem w Brytanii, podarowa pono Jzefowi i jego towarzyszom dwanacie poaci ziemi pod budow klasztoru. Brytyjski krl panowa w Somerset, mg wic obdarowa w ten sposb wdrujcych misjonarzy. Tereny Cadbury pozostay w rkach brytyjskich po podboju rzymskim, wic Andragus zachowywa niezaleno wrd wzgrz i mokrade Somerset w czasie, gdy w. Jzef przyby do Brytanii. Moliwe, e Andragus zna Jzefa wczeniej jako kupca handlujcego metalem. Sam Arviragus nie nawrci si na wiar chrzecijask, ale by pono askawy dla misjonarzy. Rzymianie zburzyli fortec Cadbury w 70 roku. Leslie Alcock podczas wykopalisk prowadzonych tam w latach 1966-1970 odkry lady masakry. Pod spalon poudniow bram archeolodzy znaleli szcztki okoo trzydziestu mczyzn, kobiet i dzieci, prawdopodobnie rozszarpanych przez dzikie zwierzta. Moliwe, e wanie wtedy zgin te krl Andragus, ktrego pochowano z on w Glastonbury obok kocioa

magdalena86

zbudowanego przez Jzefa z Arymatei. Mona, zatem przyj, e odkrywcy grobu Artura w Glastonbury rzeczywicie wierzyli w jego autentyczno. Jeli tak, to nasuwa si pytanie, dlaczego uwaali, i wanie tam pochowano krla. Po pierwsze naley pamita, e Artura czsto mylono z Arviragusem, ktry y czterysta lat wczeniej. Drugim rdem pomyki bya legenda o tym, e Artur zosta pochowany na wyspie Avalon, i tu rodzi si kolejne pytanie: dlaczego utosamiono Glastonbury z owym tajemniczym miejscem? Tym razem trzeba odda sprawiedliwo Geoffreyowi z Monmouth i powiedzie, e to nie jego wina. Wysp, na ktr zabrano Artura po bitwie pod Camlanem, nazwa on bowiem Insula Avalonis. Wiemy ju, e Avalon to wyspa Bardsey, a wic nie mogo to by Glastonbury. Nazwa Glastonbury, ktra pochodzi z VI wieku, oznaczaa "fortec potomkw Glasta". Glast by prawnukiem Cuneddy Wlediga i walczy u boku Artura w bitwie pod Bassas koo Lichfield. Po rozbiciu pogaskiego plemienia Anglw Artur nakaza Glastowi uda si na poudnie i zapewni ochron krajowi swych przodkw i sanktuarium zaoonemu przez Jzefa z Arymatei. Glast wyruszy, wic traktem Icknied Way i Fosse Way do Bath, skd uda si do miejscowoci, zwanej dzi Glastonbury. Pozosta tam, by panowa na dawnych posiadociach swego rodu. Jego imi yo w pamici ludzi jeszcze sto lat pniej, w 658 roku, gdy Saksoni opanowali celtyck osad, ktr nazwali Glaston. Dwunastowieczny historyk William z Malmesbury poda jedn z najstarszych historycznych nazw Glastonbury: Ynys Witherin. Poniewa sowo witrin oznacza szko, a Glastonbury pooone byo wrd bagien, nazw zinterpretowano bdnie jako "Wysp Szka", podczas gdy w rzeczywistoci pochodzia ona od w. Gwytherina (Victorinusa), pradziadka Cuneddy Wlediga, ktry zaoy tam klasztor nazwany potem Ynys Witherin. 5 William z Malmesbury6 spdzi duszy czas, poszukujc imienia krla Artura w archiwach opactwa; napisa potem, e nie znalaz niczego, co pozwalaoby czy imi Artura z Glastonbury. W kronice History of the Kings of England (Historia krlw Anglii) napisa: "Grobu Artura nie mona znale, a staroytna legenda mwi, e krl kiedy powrci". W trzywersowej zwrotce poematu The Songs ofthe Graves (Pieni o grobach) czytamy, e miejsce spoczynku Artura pozostaje tajemnic, cho Autor wie, gdzie znajduj si groby trzech innych bohaterw.

magdalena86

Grb Marcha, grb Gwythyra Grb Gwrgana, Czerwonego Miecza; Na caym wiecie nikt nie wie Gdzie szuka grobu Artura. W oryginale ostatnia linijka brzmi: "Anoeth bycl bet y Arthur", co tumaczono na rne sposoby, lecz jej najwaniejsze sowo - anoeth znaczy "wieczna zagadka" lub "niewiadomy", co wskazywaoby, e grb Artura to najtrudniejsze do znalezienia miejsce na wiecie. Uycie takiego sowa sugeruje, i Artur jest bohaterem niemiertelnym, ktry pewnego dnia wrci, by uratowa swj lud. Std sawna legenda o krlu, ktry by i ktry powrci", poniewa nie umar, tylko pi gdzie w ukryciu. Artur sta si ucielenieniem wiadomych i niewiadomych tsknot Brytw, ich pragnienia zemsty i umiowania wolnoci. Cae dziedzictwo kultury celtyckiej przetrwao w jego osobie czasy rzymskiej okupacji i pocztkw chrzecijastwa. Legendy wrosy w pami zbiorow i oyway, gdy zasza potrzeba. Z grobu staroytnego bohatera rozeszy si po caym wiecie.7

magdalena86

Rozdzia 18 Czy Henryk VII zna prawd? Dowodw wiadczcych o tym, e krl Artur to ten sam czowiek, co yjcy w VI wieku w. Arthmael (zwany przez Bretoczykw Armelem) jest wiele. Mamy, wic pewno, e wreszcie odkrylimy prawd. Tym bardziej dziwio nas, e przez tyle wiekw nikomu nie udao si ustali prawdziwej tosamoci Artura. Postanowilimy, zatem przyjrze si dokadniej sawnym ludziom, znanym z fascynacji legend krla Artura. Tosamo Artura musiaa by bardzo wana na przykad dla walijskiego ksicia roszczcego pretensje do tronu Anglii i pragncego przekona rodakw, e w jego osobie speni si przepowiednia o powrocie krla Artura. Jeli w ksi modo spdzi w Bretanii, znaby tamtejsze wersje legend. Zrozumiaby wwczas niezawodnie, e redniowieczny krl-wojownik to nikt inny jak Armel, jeden z najbardziej znanych bretoskich witych. Czowiekiem speniajcym wszystkie te warunki by krl Henryk VII, i kiedy zaczlimy bada szczegowo jego biografi, z fragmentw ukadanki szybko wyonia si cao. Ksi Henryk by synem Edmunda Tudora i lady Margaret Beaufort, spadkobierczyni Johna z Gauntu. Edmund, czonek stronnictwa Lancaster w wieku dwudziestu kilku lat zmar w zamku Carmarthen Castle podczas epidemii, trzy miesice przed przyjciem na wiat syna. Trzynastoletnia Margaret po mierci ma znalaza opiek u szwagra, Jaspera Tudora, ktry by konstablem w zamku Pembroke, nalecym do rodu Lancaster. W tyme zamku urodzia Henryka, przyszego krla Anglii. Henryk spdzi tam pierwsze pi lat ycia, ale kiedy 30 wrzenia 1460 roku zamek Pembroke wpad w rce lorda Williama Herberta, walczcego po stronie rodu York, ksicia zabrano do zamku Raglan w Gwencie, w ktrym znajdowaa si synna biblioteka starych rkopisw. Henryka wychowano jako czonka rodziny Herbertw. Po mierci Williama Herberta, pierwszego hrabiego Pembroke, w bitwie pod Edgecote w 1469 roku,

magdalena86

wdowa po nim, Anna Devereux, siostra Waltera Devereux, pierwszego barona Chartley, zabraa Henryka Tudora do domu rodziny Devereux w Weobley. By moe uczynia to ze wzgldu na jego bezpieczestwo, gdy w sierpniu 1471 roku jej syn, William Herbert II, drugi hrabia Pembroke, i brat Walter Devereux zostali wysani przeciwko wujowi Henryka, Jasperowi. Ann Devereux darzya mioci Henryka nawet po mierci brata walczcego po stronie rodu York w bitwie pod Bosworth w 1485 roku. W wieku czternastu lat Henryk musia ucieka w obawie przed uwizieniem lub mierci. Razem z wujem Jasperem wsiedli na statek w Tenby i - tak jak wielu innych uciekinierw przed nimi - wzili kurs na Bretani. Zamieszkali tam pod opiek ksicia Franciszka II, ktry zapewnia im ochron przez pitnacie lat. Na tronie angielskim zasiada wwczas Ryszard III, a ksi Buckingham, lord Marcher Brecknock, snu plany jego obalenia. Jako przykrywk dla spisku prbowa wykorzysta imi Henryka, ten jednak nie udzieli mu pomocy i przewrt spali na panewce. John Bourchier, drugi baron Berners, ktry take chcia widzie Henryka Tudora na tronie, musia ucieka do Bretanii. W wieku 28 lat Henryk uzna, e nadszed czas, aby postawi wszystko na jedn kart i odebra koron Ryszardowi. Doszed do wniosku, e jedynym sposobem pozyskania sprzymierzecw bdzie odwoanie si do walijskiego rodowodu. W pierwszy dzie wit Boego Narodzenia 1483 roku Henryk zoy w katedrze w Rennes przysig, e kiedy zostanie krlem Anglii, polubi ksiniczk Elizabeth z rodu York (najstarsz crk Edwarda IV). Poprzez Mortimerw pochodzia ona od crki Llewellyna Wielkiego, bya wic prawdziw celtyck ksiniczk, a wic wymarzon wrcz kandydatk na on Henryka. Mieszkajc w Bretanii przez czternacie lat Henryk z pewnoci sysza tamtejsze wersje legendy o krlu Arturze. Na pewno te nie zapomnia dziecistwa w Walii, gdzie bardowie powtarzali staroytne przepowiednie o tym, e kiedy Walijczyk woy znw na gow koron Brytanii. Ksi wsiad potajemnie na statek i uda si do Walii szuka wsparcia rodakw. Liczy na to, e uda si przekona ich, by raz jeszcze powstali pod sztandarem Czerwonego Smoka, wypenili star przepowiedni i pomogli mu zdoby tron Anglii. Henryk przyby na dwr Ryszarda ap Howella Mostyna i przedstawi

magdalena86

swoj spraw. Jednak krl Ryszard zna ju zamiary przeciwnika i z zamku Flint Castle wysa wojsko do Mostyn Hall. onierze zapukali do wrt zamku i w imieniu krla zadali wydania Henryka. Mody ksi uciek jednak przez okno na tyach zamku, wsiad na ko i odjecha, by znale bezpieczne schronienie w grach Walii. Henryk wrci do Francji, gdzie udao mu si zebra armi. John Bourchier, drugi baron Berners, i markiz Dorset zostali jako zabezpieczenie pienidzy, ktre poyczy. Armia Henryka wsiada na statki w Honfleur i 7 sierpnia 1485 roku wyldowaa w Milford Haven w zachodniej czci Walii. Liczca cztery tysice ludzi armia w duej czci skadaa si z byych przestpcw, reszt stanowili uciekinierzy tacy jak Henryk, ktrzy schronili si w Bretanii z obawy przed mierci z rk krla Ryszarda. Kto powiedzia, e bya to "najgorsza zbieranina, jak mona sobie wyobrazi". Wuj Henryka, Jasper, take przypyn z zamiarem zwerbowania swoich dawnych poddanych do walki przeciw krlowi. Henryk wyldowa w Walii, poniewa liczy na pomoc rodakw. Mia nadziej, e potomkowie Celtw zbior si pod jego sztandarem w takiej liczbie, ktra wystarczy do obalenia Ryszarda. Okoo 85 lat wczeniej Owain Glyndwr wznis sztandar Czerwonego Smoka, by ogosi si ksiciem Walii. Teraz pod tym samym sztandarem wyruszy Henryk. ywi gbokie przekonanie, e nie tylko uwolni Wali spod angielskiej dominacji, lecz jako potomek wielkiego Cuneddy Wlediga zdobdzie koron Anglii, zabran Brytom przez Normanw pod Hastings w 1066 roku. Henryk mia bardzo wte podstawy, by zgasza pretensj do angielskiego tronu: jego matka, Margaret, wysza za Edmunda Tudora, hrabiego Richmond, przyrodniego brata Henryka VI. Z walijskiej strony rodziny pradziad Henryka VII, Mareddud ap Tudor, by kuzynem bohaterskiego Owaina Glyndwra, ktry w 1400 roku podj prb wywalczenia dla Walii niepodlegoci. Mona powiedzie, e Henryk VII, pierwszy monarcha z rodziny Tudor, by w jednej czwartej Walijczykiem, w jednej czwartej Francuzem i w poowie Anglikiem. Od czasu, gdy Owain Glyndwr skruszy ich potg, normandzcy lordowie z rodu March prawie zniknli ze sceny, a ich miejsce zajli wodzowie walijscy, ktrzy nadal suchali pieni bardw i wierzyli w staroytne przepowiednie. Wzrastali w atmosferze przesyconej czarem starych legend, a bardowie nigdy nie przestali piewa o czasach, gdy korona Brytanii naleaa do Kymrw. Lotem byskawicy rozesza si, wic wie

magdalena86

o przybyciu Henryka, ksicia urodzonego w Walii, i wnet kady bard w kraju gosi, e oto pojawi si Mab y Darogan - "Syn Przepowiedni". Nie byo, zatem potrzeby przekonywania Walijczykw, by chwycili za bro i skupili si pod sztandarem Henryka. W bitwie pod Market Bosworth, w samym centrum kraju, zgin Ryszard III, ostatni normandzki krl Anglii. Widzc, e Ryszard nie yje, jego ludzie rozpierzchli si. Koron, ktra potoczya si w krzak gogu, podniesiono i uroczycie woono na gow Henryka Tudora. Tak spenia si stara przepowiednia mwica o tym, e pewnego dnia korona Brytanii wrci do Walijczyka. Miejsce to, oznaczone kamieniem, nadal nazywa si Crown Hill (Wzgrzem Korony) na pamitk jedynej koronacji krla Anglii na polu bitwy. Korona, utracona w bitwie przed setkami lat, zostaa odzyskana. Tak spenio si marzenie Henryka. Ryszarda III pochowano w Grey Friars, franciszkaskim klasztorze w Leicester, ale w czasach reformacji jego grb zosta spldrowany, a koci wrzucone do rzeki Soar. W katedrze Leicester znajduje si obelisk powicony jego pamici, koo mostu na rzece Soar za umieszczono kamie z pamitkow inskrypcj. W chwili mierci Ryszard liczy zaledwie 32 lata i jest jedynym krlem angielskim od czasw podboju normandzkiego, ktry nie ma grobu. W wiadomoci Walijczykw Henryk Tudor czy w sobie cechy Owaina Glyndwra i staroytnego bohatera, krla $Ryszarda. Wszyscy, ktrzy pomogli mu odzyska koron, otrzymali sowite nagrody. Jaspera Henryk mianowa ksiciem Bedfordu, a potem lordem Glamorganu. Rhys Thomas zosta rycerzem, konstablem Brecknock, szambelanem Carmarthenu i Cardiganu, oraz stewardem lorda Builth. William Gruffyd otrzyma godno szambelana pnocnej Walii. Poprzez walijskiego ojca Henryk wywodzi swj rodowd od staroytnych krlw brytyjskich i uwaa si za nastpc krla Artura.1 Cho w jego yach pyna tylko czciowo krew walijska, Henryk mia celtycki wygld i temperament. Urodzi si w Walii, tam spdzi pierwsze lata ycia, a potem mieszka w Bretanii, przesikajc staroytnymi tradycjami Celtw. Walczy pod sztandarem Czerwonego Smoka, w ktrym upatrywa symbolu Brytanii Artura. To chyba co wicej ni przypadek, e romans rycerski Thoinasa Malory'egoL- Morte d'Arthur zosta wydany w roku, w ktrym Henryk Tudor zwyciy w bitwie pod Bosworth i sign po

magdalena86

koron jako krl Henryk VII. Obsesja legendy krla Artura tak bardzo opanowaa Henryka, e postanowi nada swemu pierworodnemu synowi imi Artur, by speni w ten sposb staroytn przepowiedni o krlu Arturze II. Pod koniec sierpnia 1486 roku Henryk i jego ona Elbieta wyruszyli z wielkim orszakiem do Winchesteru, bo chcieli, by tam przyszed na wiat ich potomek. 20 wrzenia Elbieta wydaa na wiat syna, ktrego nazwali Arturem "na cze brytyjskiego narodu". Chrzest ksicia odby si kilka dni pniej w katedrze w Winchesterze.Artur w 1489 roku otrzyma tytu ksicia Walii i dwanacie lat pniej polubi hiszpask ksiniczk Katarzyn Aragosk. Moda para zamieszkaa z doradcami w zamku Ludlow w Walii. Jednak marzenie Henryka nie zicio si, poniewa 2 kwietnia 1502 roku szesnastoletni ksi Artur zmar na gryp w zamku Ludlow. W dniu w. Jerzego jego zwoki zostay przewiezione do katedry Worcester i zoone w kaplicy zbudowanej na polecenie Henryka po poudniowej stronie wielkiego otarza. mier ksicia w tak modym wieku miaa zmieni histori, gdy oznaczaa, e nastpc tronu bdzie jego brat Henryk. Dziesi miesicy pniej mody Henryk zosta mianowany ksiciem Walii, lecz tytu ten niewiele dla znaczy, bo nigdy nie stan na walijskiej ziemi. Po pewnym czasie Henryk oeni si z wdow po bracie, Katarzyn Aragosk, ktra staa si pierwsz z jego szeciu sawnych on. Margaret, crka Henryka VII, wysza za krla Szkocji Jakuba IV i w 1509 roku urodzia syna, ktry otrzyma imi Artur. Chopiec nie przey nawet roku. Imi Artur cieszyo si popularnoci w monarszych krgach take w pniejszych czasach. W 1850 roku krlowa Wiktoria nadaa swemu trzeciemu synowi imi Artur. Jedno z imion krla Jerzego VI brzmiao Artur, a jego wnuk Karol, obecny ksi Walii, take nosi imi Artur, nadane mu na chrzcie w 1948 roku. Henryk VII uczyni smoka symbolem krlewskiej armii i tradycja ta utrzymaa si przez cay okres panowania dynastii Tudor. Pniej smoka zastpi jednoroec Stuartw. Henryk VII powoa te urzd Czerwonego Smoka przy College of Heralds dla upamitnienia zwycistw Cadwaladra i utworzy synn stra przyboczn Yeoman of the Guard, powszechnie znan jako Beeicatcrs. Pierwszych czonkw tego wyjtkowego oddziau Henryk wybra spord onierzy, ktrzy spdzili na wygnaniu w Bretanii

magdalena86

tyle samo lat co on i walczyli razem z nim pod Bosworth. Obecnie jest to najstarsza gwardia tego rodzaju, istniejca bez przerwy od 1485 roku. Matka Henryka, Margaret Richmond, zostaa patronk uniwersytetw w Oksfordzie i Cambridge; ona te zamwia na wasny koszt ksik o krlu Arturze u Thomasa Malory'ego. Malory mia zebra, posegregowa i uporzdkowa materiay z istniejcych wwczas walijskich i kornwalijskich rkopisw, legend i poda, a take wszystkie dane historyczne, majce zwizek z krlem Arturem. Margaret wierzya gboko, e jej syn Henryk Tudor pochodzi w prostej linii od Artura. Thomas Malory, wwczas mao znany rycerz z Yorkshire, napisa cykl romansw rycerskich, zatytuowany Le Morte d'Arthur, wkomponowany w zbir nazwany przez autora The whole book ofKing Arthur and his knights ofthe Round Tobie (Kompletna ksiga o krlu Arturze i rycerzach Okrgego Stou). Niestety Malory nie doczeka wydania drukiem swojego liczcego 383 tysice sw arcydziea, zmar, bowiem w Newgate w 1471 roku. Ksika ukazaa si dopiero w 1485 roku, kiedy William Caxton sprowadzi do Anglii pras drukarsk i zaoy wydawnictwo w Opactwie Westminsterskim. Henryk VII zmar w paacu w Richmond 21 kwietnia 1509 roku z powodu podagry, astmy i niewydolnoci ukadu oddechowego. Mia 52 lata. Zostawi kwitnce, bogate krlestwo z prawie dwoma milionami funtw w skarbcu. Poszukiwania dowodw potwierdzajcych tosamo krla Artura zaprowadziy nas do Opactwa Westminsterskiego i kaplicy Henryka VII. Przez jaki czas podejrzewalimy, e Henryk Tudor wiedzia, i krl Artur to rycerz-wity Arthmael. Henryk wierzy na przykad, e z katastrofy morskiej u wybrzey Bretanii uratowa go duch witego Arthmaela. W Bretanii w. Armel otaczany jest wielk czci, wic Henryk, ktry spdzi tam czternacie lat, z pewnoci dobrze pozna biografi witego. Przez kilka lat Henryk mieszka z wujem Jasperem w Chateau de Suscinio na pwyspie Rhuys, w miejscu, gdzie znajdowaa si wojskowa kwatera ksicia Arzura, czyli wielkiego rycerza-witego Arthmaela. Due znaczenie mia te fakt, e wczesnym towarzyszem broni Henryka by John Bourchier, drugi baron Berners, ktry przeoy ksik The History ofthe MostNoble and Yaliant Knight Arthur of Littlc Britain (Historia najszlachetniejszego i najwaleczniejszego rycerza Artura z Maej Brytanii). Wiadomo rwnie, e sukces w kampanii, ktra doprowadzia

magdalena86

do zdobycia przeze korony Anglii, Henryk przypisywa modom do witego Armela. Wspaniaa kaplica, gdzie spoczywaj Henryk i jego ona Elbieta z Yorku znajduje si za otarzem. W trzeciej wnce poudniowej nawy stoi posek brodatego mczyzny w ornacie i rycerskich rkawicach, ze stu w doni, ktra krpuje smoka. Jest to wizerunek w. Arthmaela ("Ksicia Niedwiedzia"). Druga podobizna witego stoi w pnocnej nawie. Pod habitem Arthamela wida kolczug, wskazujc na to, e by onierzem, a stopa depcze smoka, symbol ciemnych si. Nie bez przyczyny w Brewiarzu z Leon (1516) nazywa si go Miles Fortissimus ("Potny wojownik"), a wRennes Prose (1492) okrela si go mianem armigere (orny), ktry walczy przeciw wrogom zbawienia. Po acinie imi Arthmaela brzmi Armigillus, co prawdopodobnie pochodzi od armigere. W kronice Historia Brittonum Neniusz nazywa Artura Arturusem Milesem, w biografii Life of St. Efflam czytamy o Arturusie Fortissimusie. Wida z tego, e wielki onierz-wity Arthmael by narodowym Mesjaszem, ktry wyzwoli swj nard spod tyranii, utosamiany z krlem Arturem. Henryk Tudor wierzy, e uwalniajc kraj od tyranii Ryszarda III wypenia proroctwo Merlina, zapowiadajce powrt krla Artura. W toku uporczywych docieka odkrylimy kilka dowodw potwierdzajcych istnienie kultu w. Armela w Anglii. Wydaje si, e szczyt jego popularnoci przypad na lata panowania Henryka VII, poniewa imi i wizerunki w. Armela czsto wystpuj w ksieczkach do naboestwa z tego okresu. Kolejnym faktem wiadczcym o obsesji Henryka VII na punkcie w. Arthmaela jest nazwa wzgrza St. Ermyon, na ktrym stoi St. Ermyon's Hotel w Westminsterze. Nazwa ta pojawia si po raz pierwszy w 1496 roku jako St. Armill, a potem kolejno Armell, Armen, Armet i Ermyne. W XVII wieku na wzgrzu staa kaplica, a dzisiaj znajduje si tam parafia Christchurch Westminster. Rzeba z emaliowanego drewna, przedstawiajca w. Armela, znalaza si na otarzu kocioa Romsey w Hampshire. wity ma dugie wosy, brod i nosi zielony ornat z czerwonymi smugami. W prawej doni trzyma ksik; jego ramiona s obnaone. Nogi, ktre na pierwszy rzut oka wydaj si bose, okrywa zbroja. U stp Armela wije sijasnoczerwony smok ze stu owinit wok szyi. 2

magdalena86

W Stoneyhurst College znajduje si redniowieczny wizerunek Armela, namalowany na alabastrze. Brodaty wity w zbroi klczy na grze przed krucyfiksem. Wida wyranie elementy zbroi na jego nogach, rkach i ramionach. Armel ubrany jest w ornat i peleryn. W lewej doni trzyma ksik, a w prawej stu owinit wok szyi smoka. W tle widoczny jest jaki budynek i rzeka Seiche, do ktrej wity wrzuca zabitego smoka. Obraz w symboliczny sposb przedstawia obalenie uzurpatora Marka Conomorusa. W kociele St. Mary's Brookfield Church w Londynie stoi alabastrowy posg w. Armela, ktry - poza tym, e nie jest pomalowany - do zudzenia przypomina wizerunek w Stoneyhurst College. Wielebny Phillip H. Rogers napisa, e otrzyma rzeb w spadku po ojcu. Aby uchroni statu przed zniszczeniem, kaza j wbudowa w filar. Posg odkryto wiele lat temu, a jednoczenie w wiejskiej rezydencji Vale Llangollen w pnocnej Walii znaleziono pod podog fragment przedstawiajcy Chrystusa na krzyu. Budynek nalea do dziadka Rogersa, Thomasa Rogersa z Oswestry. Moliwe, e alabastrow rzeb zabrano z opactwa Valle Crucis w czasie likwidacji klasztorw i wkomponowano w ornament cienny domu Pls yn Pentre, a nastpnie ukryto w innym miejscu przed onierzami Thomasa Cromwella, ktrzy walczyli w tych okolicach. Grobowiec kardynaa Mortona w krypcie katedry w Canterbury ozdobiony jest szeregiem figur witych. Wszystkie s pozbawione gw i okaleczone, lecz pierwszy posg od wschodniej strony zosta zidentyfikowany przez doktora M. R. Jamesa jako wizerunek w. Armela. John Morton by w modoci wiziony przez Ryszarda z Gloucester, ale uciek i wstpi do armii Henryka Tudora w Bretanii. Po bitwie pod Bosworth dugo cieszy si zaufaniem Henryka VII i by jego kanclerzem przez trzynacie lat a do mierci w 1500 roku. Grobowiec wykonany zosta jeszcze za ycia kardynaa. Rozpoznana przez doktora Jamesa rzeba przedstawia duchownego. witego okrywa z wierzchu paszcz o kroju w ksztacie litery T. Cho posg nie ma rk, lewa bya prawdopodobnie uniesiona w gecie bogosawiestwa, a z prawej zwisaa stua krpujca smoka, wijcego si po prawej stronie postaci Armela, bardzo zniszczonego, lecz z dobrze zachowanym prawym skrzydem. Widoczna jest te stopa witego, ale nie sposb stwierdzi, czy jest bosa, czy obuta. Grb kardynaa Mortona, towarzysza wygnania Henryka Tudora, jego

magdalena86

kanclerza i powiernika, to chyba najlepsze miejsce, jakie mona sobie wyobrazi dla posgu w. Armela. Staroytny zakon ksicia Artura W przedmowie do Le Morte d'Arthur William Caxton napisa: "W Opactwie Westminsterskim, w kaplicy w. Edwarda, znajduje si odcisk pieczci w czerwonym wosku, zamknity w szkatule z berylu, nastpujcej treci: "Patricius Arthurus, Britannie, Gallie, Germanie, Dacie, Imperator"."3 Imi Artura na pieczci w kaplicy St. Edward brzmi tak samo, jak podane przez Williama z Malmesbury imi Ambrozjusza Aurelianusa - Arthurus. To znamienne, e aciscy autorzy zawsze nazywaj Artura Arthurusem, nigdy Artoriusem. Imi to stao si jakby synonimem pewnego rodzaju bohatera, tytuem nadawanym tym, ktrzy walczyli o istnienie krlestwa na wyspie w taki sposb, aby wspomaga inne narody. Wiele lat po mierci w. Edwardowi nadano tytu "Patricius Arthurus" i umieszczono go na jego grobowcu. Ci, ktrzy to uczynili, musieli mie wielkie wpywy, aby uzyska pozwolenie. To znaczy, e istniao wwczas stowarzyszenie rycerskie, cile zwizane z dworem krlewskim. Jego czonkowie wykorzystywali imi Artura do utrwalania najchlubniejszych tradycji rycerskich Brytanii. Opis zaoenia tajnego stowarzyszenia rycerzy w Anglii, posugujcego si imieniem Artura, prawdopodobnie powsta sto lat przed wydaniem ksiki, w ktrej go zamieszczono. W British Museum znajduje si ksika Richarda Robertsona, zatytuowana The Ancient Order, Society and Unity Laudable of Prince Arthur andKnightly Armoury ofthe Round Table (Staroytny zakon, stowarzyszenie i jedno przesawnego ksicia Artura i rycerzy Okrgego Stou) wydana przez Johna Wolfa w Londynie w 1583 roku. Autor zadedykowa j przewodniczcemu urzdu celnego w porcie londyskim oraz Stowarzyszeniu ucznikw. Ksika mwi o zaoeniu przez Tudorw stowarzyszenia z siedzib w Anglii, do ktrego weszli przedstawiciele innych narodowoci, wrd nich wielcy europejscy wadcy, tacy jak na przykad Maksymilian I, ktry zosta wybrany cesarzem witego Cesarstwa Rzymskiego w rok po wydaniu Le. Morte d 'Arthur. Na jego pomniku w kaplicy krlewskiej w Innsbrucku, zaprojektowanej za ycia wadcy, widniej wizerunki dwudziestu omiu postaci z pochodniami, wrd ktrych znajduje si krl Artur. Budow

magdalena86

tego imponujcego monumentu rozpoczto w 1509, a ukoczono w 1583 roku - tym samym, w ktrym wydana zostaa ksika Robertsona. Maksymilian, przedstawiony jako ostatni rycerz, bez wtpienia zna wietnie tradycj arturiask. To nie przypadek, e Maksymilian I umieci w krlewskiej kaplicy w Innsbrucku rzeb krla Artura. Wrcz przeciwnie, fakt ten dowodzi, e oywienie legendy Artura leao nie tylko w interesie dynastycznym angielskiej rodziny krlewskiej, lecz caej europejskiej arystokracji. Sir Thomas Malory ukoczy pisanie Le Morte d'Arthur w 1469 roku, lecz ksika czekaa na wydanie drukiem przez szesnacie lat. William Caxton, pierwszy angielski drukarz, stwierdzi, e do publikacji dziea nakonili go "liczni szlachcice i dentelmeni tego kraju, ktrzy prosili o to wiele razy". Ksika ukazaa si wic na wyran prob angielskiej arystokracji blisko zwizanej z rodem Tudorw, zaczynajcym swe panowanie w Brytanii. Tudorowie za mieli wszelkie powody po temu, aby przywrci do ycia legend Artura, ktrego uwaali za jednego ze swych przodkw. Witra w kociele Merevale W oknie kocioa w Merevale znajduje si pikny szesnastowieczny witra, przeniesiony z cysterskiego klasztoru w Strata Florida. Zaoone w 1148 roku przez Roberta - drugiego hrabiego Ferrers, zmarego okoo 1160 roku - opactwo Merevale zostao pono rozwizane w 1538 roku po decyzji samych zakonnikw. Wydaje si niemal pewne, e posta ukazana na witrau to w. Armel. Ubrany jest w obszern peleryn zapit pod szyj du brosz, pod ktr wida puklerz pancerza i spdniczk kolczugi. Zbroja chroni te nogi i stopy witego. W prawej doni Armel trzyma pastora, a na gowie ma mitr. Z ksiki w prawej doni witego zwisa stua owinita wok szyi smoka. Zbroja ma cechy stylu szesnastowiecznego, podobnie jak szklane okno zagranicznej roboty. Rodzina Ferrers, pochodzca z Ferrieres-St. Hilaire w Normandii, przybya do Anglii z Wilhelmem Zdobywc, ktry podarowa Henrykowi Ferrersowi zamek Tutbury Castle i ziemie w innych hrabstwach. W 1138 roku krl Stefan nada Robertowi Ferrersowi tytu hrabiego Derby. Gdy zmar rok pniej, jego syn Robert, drugi hrabia Ferrers, zbudowa klasztory w Merevale w Warwickshire i Darley w Derbyshire.

magdalena86

Robert, ktry wysoko ceni cystersw, licznych w owym czasie w Anglii, zaoy rwnie klasztor Abbey Dore w Herefordshire i nie szczdzi darw dla Kocioa. Zmarego w 1162 roku Roberta pochowano w Merevale Abbey, owinwszy jego zwoki w woow skr. William, sidmy hrabia Ferrers, w 1254 roku take spocz w Merevale Abbey. Po mierci w 1460 roku szstego barona Williama Ferrersa, kiedy jego crka wysza za Waltera Devereux, tytu barona przeszed na t rodzin. Walter Devereux zgin w bitwie pod Bosworth w 1485 roku. W roku 1532 roku jego wnuk, rwnie Walter Devereux, wykupi Merevale od korony. W XVI wieku dwr w Merevale sta si wasnoci Roberta Devereux, drugiego hrabiego Essex, pierwszego stewarda Tamworth. Zosta on city z rozkazu krlowej Elbiety I w 1601 roku. Robert Devereux, trzeci hrabia Essex, ktry odzyska tytu w 1604 roku, zmar w 1645 roku, a jego siostra Dorothy wysza za Henryka Shirleya ze Staunton Harold koo Ashby-de-la-Zouch. W 1649 roku dwr w Merevale zosta sprzedany Edwardowi Stratfordowi, bogatemu londyskiemu kupcowi, ktry przekaza posiado najstarszemu synowi Franciszkowi. Jego crka i spadkobierczyni, Penelopa Bate Stratford, wysza za Ryszarda Geasta, ktry w 1799 roku przyj nazwisko wuja, Johna Dugdale'a. Obecnie wacicielami Merevale s Dugdale'owie. Jeden z ich przodkw, sir William Dugdale, synny antykwariusz i badacz genealogii, by autorem ksigi Monasticon Anglicanum, zbioru zapiskw dotyczcych budowy klasztorw. Sir William Dugdale sporzdzi go wsplnie z Rogerem Dodsworthem, a potem obublikowa pod swoim nazwiskiem w trzech tomach w latach 1655, 1661 i 1673. W Monasticon Anglicanum znalaza si wzmianka z rejestru kocioa katedralnego w Llandaff, w ktrej jedyny raz imi Arthur pojawia si pisane w ten wanie sposb. Czytamy tam, e Arthur, syn Mourica, ojciec Morcanta, by krlem Gwentu i Morgannwgu, yjcym wspczenie z biskupem Llandaff. We wszystkich innych przypadkach imi to wystpuje w formie Athruis. Wydaje si, wic, e sir William Dugdale (1605-1686) zna prawdziw tosamo krla Artura. Byby to doprawdy zdumiewajcy zbieg okolicznoci, gdyby portret w. Arthmaela znalaz si przez przypadek na witrau kocioa St. Mary w Merevale, posiadoci rodziny Dugdale. Historia tego szczeglnego okna wie si albo z rodzin Ferrers, albo Devereux. Zagbiajc si w histori tych rodw powoli odkrywalimy

magdalena86

kolejne ogniwa niezwykego acucha zdarze, wiadczcego o zwizku Merevale i opactwa Strata Florida w Walii. Pewien szlachcic z Arabii, o nazwisku Stedman, nalecy do Rycerzy Grobu Chrystusowego, przyby do Brytanii w 1191 roku z Ryszardem Lwie Serce. Przywiz z Ziemi witej synny kielich Nanteos, przez niektrych uwaany za witego Graala, i powierzy go pieczy mnichw z opactwa Strata Florida. Przed masow likwidacj klasztorw w 1539 roku opactwo Strata Florida znajdowao si na terenach nalecych do rodu Devereux. Ich zarzdc by John Stedman, w prostej linii potomek Stedmana, ktry przyby do Anglii z Ziemi witej. Stedman wykupi posiadoci wraz z opactwem twierdzc, e Ryszard Talley wydzierawi mu je ju w 1533 roku. Stedman mieszka nawet przez pewien czas w klasztorze, zanim zbudowa wasny dom. Pierwszym czonkiem rodziny Devereux, ktry dzierawi Strata Florida, by sir Walter Devereux, trzeci baron Ferrers Chartley. Opactwo Merevale ulego likwidacji w 1538 roku, a Strata Florida w 1539 roku. Jest bardzo prawdopodobne, e szklane okno z portretem w. Arthmaela trafio do Merevale ze Strata Florida. Witra pochodzcy z lat 1500-1525 znajduje si obecnie w kociele St. Mary w Merevale. Mona sdzi, e John Stedman przej klasztor Strata Florida w 1533 roku, po tym, jak sir Walter Devereux przenis si do Merevale w 1532 roku zabierajc ze sob okno z portretem w. Arthmaela. 4 Chcemy wyrazi wdziczno Fredowi Stedmanowi-Jonesowi, w prostej linii potomkowi Stedmana, Rycerza Grobu Chrystusowego, za informacje o kielichu Nateos i zwizkach rodziny Devereux z opactwem Strata Florida. Nieprzerwana ni rodziny Devereux Rd Devereux wywodzi si od Roberta Devereux, towarzysza broni Wilhelma I Zdobywcy. Ryszard, trzeci hrabia Evreux w Eure w Normandii, zmary w 1067 roku, oeni si z Helen z domu Leon - tego samego, z ktrego pochodzia ona w. Arthmaela. Robert d'Evreux, gowa gazi rodziny w Herefordshire w czasie podboju normandzkiego, sta si wacicielem zamku Weobley Castle, zbudowanego przez Williama Fitzosberna, hrabiego Hereford, spokrewnionego z Robertem przez

magdalena86

maestwo z Adelis, crk Rogera I de Toeni i Godehildisy. Walter Devereux z Weobley, potomek Roberta Evereux, polubi Agnes Crophill, crk Thomasa Crophilla, kuzynk i spadkobierczyni sir Johna Crophilla, lorda zamku Ludlow Castle w Shropshire. Agnes zmara w 1439 roku, a jej wnuk, take Walter, oeni si z Elbiet, crk i spadkobierczyni sir Jolma Merbury z pierwszego maestwa. Prawo wasnoci zamku Ludlow rodzina Devereux dziedziczya a do 1601 roku. Naley, wic sdzi, e kto z rodziny Devereux mieszka w Ludlow podczas pobytu tam ksicia Walii Artura, syna krla Henryka VII, w latach 1501-1502. W 1461 roku sir Walter Devereux, ktry oeni si z Ann, dziedziczk majtku Williama Ferrers, szstego barona Chartley, zosta pierwszym baronem Ferrers Chartley. Po mierci ma Williama Herberta w bitwie pod Edgecote w 1469 roku, Ann Devereux, siostra Waltera Devereux, zabraa modego Henryka Tudora do domu rodziny Devereux w Weobley, by zapewni mu bezpieczestwo w czasie Wojny Dwch R. Sir Walter Devereux, pierwszy baron Ferrers Chartley, poleg walczc w szeregach Ryszarda III w bitwie pod Bosworth 22 sierpnia 1485 roku. Wnuk Waltera Devereux o tym samym imieniu urodzi si w 1490 roku i po mierci ojca Johna Devereux w 1501 roku zosta trzecim baronem Ferrers Chartley. W 1510 roku mianowano go stewardem Tamworth, a w lutym 1511 roku pierwszym konstablem zamku Warwick. 1 sierpnia 1513 roku zosta czonkiem Rady Walii i Pogranicza, ktra miaa sw siedzib w Ludlow Castle. Dwa lata pniej przyjto go do zakonu Rycerzy Podwizki, a w 1525 mianowano stewardem domu Marii Tudor, rezydujcej wwczas na zamku Ludlow. Wysa j tam ojciec, krl Henryk VIII, aby nadzorowaa przestrzeganie prawa w Walii. Dziewicioletniej ksiniczce towarzyszy liczny orszak oraz rada pod przewodnictwem sir Johna Vorseya. Marii nie nadano formalnie tytuu ksinej Walii, lecz posiadaa wszelkie prawa wice si z nim, co miao j przygotowa do przyszej roli krlowej Anglii. Na inskrypcji w kaplicy zamku Ludlow czytamy, e John Vorsey sprawowa funkcj kanclerza Rady Walii i Pogranicza u boku lady Marii, ksinej Walii. Linacre w dedykacji do swojej ksiki Rudiments (Rudymenta), wydanej w 1523 roku, tytuuje Mari ksin Walii i Kornwalii. W tym samym roku, w ktrym John Vorsey zosta kanclerzem Rady, Waltera Devereux mianowano stewardem Marii Tudor w Ludlow i najwyszym sdzi poudniowej Walii. Udao nam si ustali, e obaj ci

magdalena86

ludzie naleeli do dworu i Rady Walii i Pogranicza, Stowarzyszenia Rycerzy w. Jerzego i Zotego Ptna. Bardzo moliwe, e byli te czonkami Staroytnego Zakonu Ksicia Artura. W 1532 roku Walter Devereux wykupi od krla zamek Merevale Manor. Kolejnym czonkiem Staroytnego Zakonu Ksicia Artura mg by John Bourchier, drugi baron Berners, ktry zmar w 1533. By on kuzynem Cecylii, ktra wysza za Johna Devereux, drugiego barona Chartley, i w ten sposb krewnym ich syna, Waltera Devereux, trzeciego barona Ferrers Chartley. Johna Bourchiera fascynowaa historia i cay wolny czas powica badaniom literackim. W 1532 roku opublikowa pierwszy tom sawnego przekadu Kronik (Chronicles) Jeana Froissarta, w 1525 drugi. Przetumaczy te z francuskiego Dzieje najszlachetniejszego i najdzielniejszego rycerza Artura z Maej Brytanii Jeana de la Fontaine'a, biografi wy dan po raz pierwszy w Lyonie w 1493 roku, rok po publikacji ksiki Rennes Prose (1492), w ktrej autor okrela Arthmaela mianem armigere (ornego), obrocy naszego zbawienia. Czternastowieczny francuski romans rycerski Artus de la Petite Bretagne opublikowano pod tytuem Arthur of Little Britain (Artur z Maej Brytanii). Opowiada on dzieje Artusa - ktry nie jest Arturem poszukujcego zaczarowanego zamku z uwizion ksiniczk Florencj, crk krla Emendusa. Artur opisany jest jako syn ksicia Bretanii, najwikszy rycerz na wiecie, ktry udowadnia swoj niezwyk sprawno w pojedynkach z ludmi i walkach z baniowymi stworami. Mody John Bourchier by towarzyszem broni Henryka Tudora i usiowa zdoby dla tron Anglii. Spisek zakoczy si fiaskiem, a jego uczestnicy musieli ratowa si ucieczk do Bretanii, gdzie przyj ich na dwr w Chateau de Suscinio ksi Franciszek II. Zamek znajdowa si w lesie Sarzeau na poudnie od Yannes, w pobliu miejsca, gdzie niegdy miecia si kwatera wielkiego rycerza Artura. rdem informacji, z ktrego czerpali autorzy ycia w. Arthmaela, bya ksika Rennes Prose (1492); Dzieje najszlachetniejszego i najdzielniejszego rycerza Artura z Maej Brytanii Jeana de la Fontaine'a ukazay si w Lyonie w 1493 roku. Jest zatem bardzo moliwe, e John Bourchier wiedzia, kogo przedstawia portret w. Arthmaela na witrau, i podzieli si t wiedz z kuzynem Walterem Devereux, potomkiem Ryszarda, trzeciego hrabiego Evreux, ktrego ona pochodzia z domu Leon, tak samo jak niegdy ona krla Artura. Fakt ten tumaczy obecno wizerunku w. Arthmaela na witrau w

magdalena86

kociele St. Mary w Merevale. W 1550 roku sir Walter Devereux zosta mianowany pierwszym wicehrabi Hereford. Zmar w 1558 roku i spocz w kociele parafialnym Stowe-by-Chartley w Staffordshire. W Monasticon Anglicanum czytamy, e Arthur, syn Mourica, ojciec Morcanta, by krlem Gwentu i Morgannwgu. Morcant, krl walijski, podstpnie zabi swego wuja Frioca, cho uprzednio poprzysig przed otarzem, e zapanuje midzy nimi pokj na wieki. Za zamanie przysigi Oudouceus, biskup Llandaff, i jego bratanek w. Teilo oboyli zdrajc ekskomunik. Dziki tej informacji mona ustali, kiedy y Morgan Mwynfawr, a wic i jego ojciec Athrwys ap Meurig, czyli nie, kto inny, jak krl Artur.

Dodatek I CHRONOLOGIA WYDARZE Z YCIA KRLA ARTURA Krl Artur by wybitnym przywdc i obroc swego kraju. Gdy zrzek si korony, poddani na pewno bardzo tego aowali, gdy od tej pory historia Brytw to nieprzerwany cig poraek, co doprowadzio do tego, e z caej

magdalena86

Brytanii pozosta im jedynie obszar dzisiejszej Walii. 482 - Narodziny Artura w Boverton w Glamorganie. 497 - Ambrozjusz (Emrys Wledig) wyznacza Artura na nastpc tronu, a swego brata Uthyra i bratanka Gerainta Llyngesoga ("Waciciela Floty") na pendragonw, czyli dowdcw si zbrojnych, bronicych kraju przed Saksonami. mier Ambrozjusza zbiega si w czasie z pojawieniem si komety, opisanej przez Geoffreya z Monmouth. Sw. Dyfrig (Dubricius) koronuje Artura na wadc Brytw w Caer Yudei ("Obz w Lesie"). Geoffrey z Monmouth identyfikuje to miejsce z Silchester, podczas gdy byo nim Woodchester w Gloucestershire, gdzie znajdowaa si kwatera gwna Ambrozjusza. 501 Liczna horda Jutw z Kentu i Gewissei z poudniowowschodniego Hampshire lduje w Portsmouth i pustoszy miasto Portus Adurni (Portchester). 508 Gewissei wraz ze swymi sprzymierzecami Jutami lduje w zatoce Severn, lecz zostaj powstrzymani przez zachodnich Brytw pod wodz Gerainta Llyngesoga. Geraint ginie w bitwie pod Llongborth. Zostaje pochowany w Merthyr Gerein (grb mczennika Gerainta) nad brzegiem rzeki Severn w Gwencie. 510 - Artur przychodzi z odsiecz swemu krewniakowi Riwalowi Mawrowi, krlowi armorykaskiej Domnonii (509-524), zmagajcemu si z najazdem Wizygotw. Poczone siy Riwala i Artura odpieraj desant Wizygotw z morza w Baden na poudniowy zachd od Yannes. Mieszkacy Yannes wybieraj Artura (Arthmaela) na ksicia swego pastwa. Armel (Arzel) to bretoski odpowiednik imienia Arth (Arz) mael, oznaczajcego "Ksi Niedwied". Nazwy miejscowoci Arzon i Ule de Arz na poudnie od Yannes pochodz od imienia wielkiego wojownika Arzura, zamieszkujcego potn fortec w Sarze-au Forest, w pobliu ktrej stoi klasztor w. Gildasa w Rhuys. Na poudnie i zachd od Yannes, niedaleko miejsca, gdzie Artur stoczy zwycisk bitw z Wizygotami, znajduj si dwa powicone mu kocioy o nazwie St. Armel. 512 Stary Uthyr Pendragon jeszcze raz obejmuje dowdztwo, by

magdalena86

stoczy bitw z poczonymi siami teutoskimi i pomci mier swego bratanka Gerainta, polegego w bitwie pod Llongborth. W ksice Sa-xon Chronicie czytamy, e pod Dragon Hill (w pobliu Uffington) zgin brytyjski pendragon i pi tysicy jego onierzy. Wdz zosta pochowany w Caer Caradoc w Glamorganie. Dowdztwo armii przejmuje Artur i stacza dwanacie bitew. W piciu z nich chodzio o podporzdkowanie Anglw w rodkowej i wschodniej Anglii. W szstej przeciwnikiem Artura by pnocny odam tego samego plemienia, a w sidmej Piktowie. Pozostae pi bitew stoczonych zostao w poudniowo-zachodniej Brytanii przeciwko Gewissei i ich sprzymierzecom.

517 - Ostateczna bitwa pod Mount Badon niedaleko Bath przynosi Arturowi decydujce zwycistwo, po ktrym nastpuje pidziesit lat pokoju. Brytowie maj teraz szans zjednoczenia si jako nard. Niestety po abdykacji Artura w 537 roku ich pastwo wnet si rozpada. 522 - w. Dubricius (Dyfrig), arcybiskup Walii, zrzeka si stanowiska i udaje na wysp Bardsey. 524 - Umiera Riwal Mawr, bratanek Artura. Niektre rda podaj, e pochowano go w Llanilltyd Fawr (Llantwit Major) na poudniu Glamorganu. 530 - Umiera hrabia Gwythyr (Victor), ojciec Gwenhwyfary (Ginewry) i jego ziemie przechodz na wasno crki. W ten sposb Artur, jako m Gwenhwyfary, przejmuje ksistwo Leon w Armoryce (Bretanii), ktre zostaje wczone do armorykaskiego krlestwa Domnonii. Artur panuje tam wsplnie z nastpc Riwala Mawra, Derochem (krlem Domnonii w latach 524-535). 533 - Deroch zwraca si do Artura o pomoc w obronie przed najazdem Wizygotw. Podczas czteroletniej nieobecnoci Artura Medraut przejmuje wadz w krlestwie i bierze sobie krlow Ginewr. 537 - Wieci o przewrocie docieraj do Artura, ktry walczy w Irlandii z

magdalena86

Llwchem Llawinawgiem. Krl wraca do kraju z resztkami armii. Lduje w niewielkiej przystani (obecna nazwa - Cadlan - znaczy "Miejsce bitwy") na pwyspie Lleyn, gdzie znajduj si posiadoci rodzinne Medrauta. W bitwie pod Camlanem Medraut ginie, a Artur zostaje ciko ranny. Przewieziony odzi na wysp Ynys Afallach (Bardsey Island) z trudem wraca do ycia. Zrzeka si wwczas korony na rzecz syna Cadwy'ego, Konstantyna. Po upadku Artura wielka konfederacja ksistw brytyjskich, tak skutecznie powstrzymujca inwazj Saksonw, rozpada si. 544 W wieku 82 lat umiera w. Dawid w klasztorze Mynyw (Menevia), gdzie obecnie stoi wspaniaa katedra w. Dawida. Jego koci zostaj zoone w trumnie umieszczonej w kociele. 546 547 w. Dubbricius (Dyfrig) umiera na wyspie Bardsey (Avalon). Maelgwyn Gwynedd umiera w czasie epidemii.

549 Marek Conomorus (krl Marek), ktry przywdrowa do Armoryki z Walii, skrytobjczo morduje Jonasa, syna Derocha. Aby zdoby pozycj regenta, Conomorus eni si z wdow po Jonasie. Judwal, prawowity nastpca tronu, musi szuka schronienia na dworze francuskiego krla Childerberta w Paryu. 554 - Po ktni z Markiem Conomorusem Artur udaje si do Parya, by przekona Childerberta o koniecznoci usunicia uzurpatora i przywrceniu do wadzy Judwala. Na dwr Childerberta przybywa kuzyn Artura, Samson, i razem udaje im si przeama opr francuskiego krla. Wracaj do Armoryki, by zorganizowa insurekcj. 555 - Poczone siy Samsona, Judwala i Artura wraz z posikami od Childerberta spotykaj si z armi Conomorusa koo Brank Aleg u stp Montagnes d'Aree. Zaarta bitwa trwa przez trzy dni. W kocu Judwal trafia wczni Conomorusa, ktry spada z konia i ginie pod kopytami szarujcych koni. 562 - Artur (w. Armel) umiera w St. Armel des Boschaux, gdzie zostaje pochowany w kamiennym sarkofagu. Mia osiemdziesit lat. Bretoczycy

magdalena86

nie wiedzieli, kim naprawd by w sawny onierz-wity z Glamorganu. Dopiero teraz, po ukazaniu si tej ksiki, poznali jego prawdziw tosamo! 565 - W cigu nastpnych jedenastu lat umiera trzech najwybitniejszych, obok krla Artura, ludzi tamtej epoki. Ostatnie lata ycia spdzaj w Armoryce, tak samo jak Artur. w. Samson, bratanek krla Artura, umiera w klasztorze w Dol w Armoryce. Do jego grobu przybyway pniej rzesze pielgrzymw. 570 - w. Gildas umiera w wieku 94 lat w St. Gildas du Rhuys. Jego ciao zostaje zoone w trumnie, ktra znajduje si tam do tej pory. 573 - W wieku 86 lat w klasztorze St. Poi de Leon w Armoryce umiera w. Pawe Aurelian, ktry podobnie jak Artur urodzi si w Boverton w Glamorganie.

magdalena86

Drzewo genealogiczne fe Rheiden Ceindrech = Macsen Wledig (Maksymus, cesarz) l Gwythyr (Victor) cesarz (387-388) Anhun Dunawd (Antonius Donatus) Owain Finddu (Eugeniusz Czarnousty) 388-394 l Custennin Yychan l Teudfal (Tathal) (Konstantyn, Modszy) (443-446) Emrys Wledig (Ambrozjusz, cesarz) 465-497 Teuder (Teithrin) Teudafall (Teithfallt) l Tewdrig Fendigaid (Bogosawiony) Gwythelyn krl Garth Madryn, Morgannwgu i Gwentu (440-470) Marchella = Aniach Mac Cormac Meurig, krl Morgannwgu i Gwentu = Onbrawsta Morgan (Morcant) Athrwys, krl Morgannwgu l l Brychan Brycheiniog i Gwentu ur. 482 r., zrn. 562 r. Idnerth Frioc Comereg Gwenonwa Anna Afrella Llacheu Amhar Gwydre Ithael Gwaednerth Morgan Mmynvawr krl Glamorganu i Gwentu krlewskiego rodu Artura Eudaf Hen (Oktawiusz Stary), ksi Arfon, Dux Gewissei i Yarll Kernyw Cesarz zachodniego imperium rzymskiego (383-388) = Elen Luyddog (Helena Zastpw) Peblig (Publicius)

magdalena86

Custennin Fendigaid (Konstantyn Bogosawiony) l cesarz rzymskobrytyjski (433-443) Leo Uthyr (Victor) 497-512 Erbin Digain Crka = Pepiau Clavorauc krl Ergingu Geraint Llyngesog ("Waciciel Floty") (497-508) Cynfyn Cadwy (Cato) Custennin Gorneu Gwrgant Mawr (Wielki) Urbgennius (Urianus) Krl Goare (Gower) i Ergingu = Modrun Ebrdil w. Dyfrig (Dubricius) zm. 546 r. Mabon Morfudd Yvain (Owain) Perfirius Aurelianus Caradog Freichfras ("Mocne Rami") krl Gwentu, Uthcoed i Iscoed Gwythyr (Victor) Pawe Aurelian, biskup Ynyr II, krl hrabia Leon zm. 530 r. Leon ur. 487 r. zm. 573 r. Gwentu Iscoed Cawrdaf Tangwyn Cadfarch Gwythian hrabia Gelliwigu. Gwenhwyfara = Athrwys Iddon II krl Gwentu Medraut zm. 537 r. Uwaga: Anhun Dunawd (Antonius Donatus) by synem z pierwszego maestwa Macsena Wlediga (Maksymusa, cesarza) z Ceindrach Ferch Rheiden, zawartego podczas jego pobytu w pnocnej Brytanii ok. 368r. Custennin Fendigaid (Konstantyn Bogosawiony) by synem z drugiego maestwa Macsena z Elen Luyddog (Helen Zastpw), urodzonym ok. 383 r. Genealogia De Situ Brecheniauc Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) Teudfal (Tathal) Teuder (Teithrin)

magdalena86

l Teudfall (Teithfallt) l Teuderic (Tewdrig) Fendigaid Marchella = Aniach Mac Cormac Brachan (Brychan Brycheiniog "Pstrokata Spdniczka") Genealogia zawarta w kronice Book ofLlan Dav Custennin Fendigaid (Konstantyn Bogosawiony) Crka = Pepiau Clavorauc Cynfyn Gwrgant Mawr (Wielki) Onbrawsta = Meurig Athrwys Wielebny Artur Wade-Evans utosamia Tewdriga ap Teithfallta z Garth Madrynem, ojcem Marchelli, Mczennikiem z Merthyr Tewdrig (Mathern). Kolejno imion krlw Morgannwgu, podana w kronice Book ofLlan Dav, jest niemal identyczna z t, ktr znajdziemy w genealogii HarleianPedi-grees. Mska linia rodu Macsen Wledig (Maksymus, cesarz) l Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) Tathal l Teithrin l Teithfallt Tewdrig Fendigaid (Bogosawiony) Meurig Athrwys zm. 562 r. eska linia rodu Macsen Wledig (Maksymus, cesarz) Custennin Fendigaid (Konstantyn Bogosawiony) Crka -Pepiau Clavorauc Cynfyn Gwrgant Mawr (Wielki) Onbrawsta = Meurig Athrwys zm. 562 r. Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) urodzi si w 368 r. Athrwys

magdalena86

(Arthmael) zm. w 562 r. 562 - 368 = 194 - 7 = 27,7 roku. Custennin Fendigaid (Konstantyn Bogosawiony) urodzi si ok. 383 r., za Athrwys (Arthmael) zmar w 562 r. Jeli przyj, e jedno pokolenie trwa rednio 30 lat, to 562-383 = 194-6 = 29,8 roku.

Dodatek II DLACZEGO TOSAMO KRLA ARTURA POZOSTAWAA DOTD TAJEMNIC? Identyfikacja Arthmaela (Athrwysa, syna Meuriga, syna Tewdriga) jako legendarnego i historycznego krla Artura, ktr autorzy przedstawili w niniejszej ksice, wydaje si na tyle prosta, e wielu Czytelnikw moe si zastanawia, dlaczego historycy nie doszli wczeniej do tych samych wnioskw. Gwoli cisoci naley, zatem wyjani, i uczynili to niektrzy osiemnasto- i dziewitnastowieczni badacze, a take B. Blackett i A. Wilson, autorzy wydanej w 1986 roku ksiki Artorius Rex Discovered (Odkrycie krla Artura). Identyfikacja ta zostaa wszelako odrzucona przez ortodoksyjnych historykw, ktrzy uparli si, eby brn starym tropem. W tym miejscu warto si odwoa do dziea Johna H. Parry'ego z 1834 roku pod tytuem The Cambrian Plutarch (Kambryjski Plutarch). Na stronach 1-3 autor przedstawia trudnoci, jakie czekaj na badacza historii Artura, oraz podaje prawdziw tosamo sawnego krla: Wydobycie prawdy na jaw spod zason legendy i wzniesienie dumnego gmachu historii na ruinach bani zawsze jest zadaniem nieatwym. Trudno rozproszy dziecice wizje, bo mimo wpywu dowiadcze dorosoci umys broni si przed wyzwoleniem z czaru dawnych zudze. Nic tak dobitnie nie potwierdza susznoci tych spostrzee jak historia sawnego Artura, otoczona romantycznym nimbem rycerskoci, ukryta w wymylnej scenerii mitu. Odarcie naszego bohatera z tych zudnych ornamentw i przedstawienie wiatu w prawdziwej postaci - nie jako triumfujcego zdobywc dalekich krain, nie jako pogromc olbrzymw i krlestw, nie jako uosobienie wszelkich cnt ludzkich, a nawet posiadacza nadludzkich mocy, ale po prostu jako wojownika syncego z mstwa i wspaniaych zwycistw, ale poza tym nie rnicego si od wspczesnych - to doprawdy przedsiwzicie nadzwyczaj ryzykowne.

magdalena86

Moemy wszelako stwierdzi, i po oczyszczeniu ycia Artura z wszelkiej fikcji i pozostawieniu tylko tego, co zaakceptuje krytyczny umys prawdziwego historyka, pozostaje prawdziwa chwaa, ktra a nadto wystarczy, by uwieczni imi wielkiego krla. Artur by synem Meuriga ap Tewdriga, ksiciem sylurskich Brytw na pocztku szstego wieku, i wedle wszelkiego prawdopodobiestwa synnym Uthyrem bd Utherem. 1 Inn ksik zawierajc t sam identyfikacj jestDictionary ofWales (Sownik Walii) Lewisa z 1759 roku: Meurig ap Tewdrig, m wielkiej odwagi i mdroci, by ojcem Artura, ktrego walijscy pisarze wysawiaj teraz jako wielkiego bohatera. On te odziedziczy tron Meuriga. 2 W roku 1801 William Coxe wyda ksik Coxe's Tours of Monmouthshire (Podre Coxe'a po Monmouthshire), w ktrej napisa: Powiadaj, e koci zosta wzniesiony w Mathem przez Meuriga, bd Maurice'a, ktry by pono ojcem Artura, synnego brytyjskiego bohatera. 3 Autorzy cytowani na potwierdzenie identyfikacji Athrwysa, krla Gwentu, jako krla Artura. 1073-1086: 1120-1140: Pitnasty wiek: 1502-1555: 1520-1565: 1572: 1572-1591: 1591: Lifris: 1ta Cadoci [ycie w. Cadoca]. Kroniki Llancafarn Rejestr darw dla kocioa Llandaffa za czasw trzech-biskupw - w. Dyfriga (ok. 500-512), w. Teilo (ok. 512-563), i w. Eudoggwy (ok. 563-570). Dafydd Ddu ("Czarny Dawid"), przeor Neath Abbey, Y Cwta Cyfarwydd o Morgannwg [Krtki przewodnik po Glamorganie]. Rejestr Nealhe Abbey, zawierajcy kronik pocztkw Glamorganu. Rejestr parafii Brecon, zawierajcy kronik pocztkw hrabstwa Brecon. Sir John Price z Brecon, Historia Britannicae Defensio (1573), str 120-123.

magdalena86

Lewys Morgannwg (Llywelyn ap Rhisiart) w elegii o w. Illtydzie. Sir Edward Stradling z St. Donafs Castle (1529-1609). The Winning of the Lordship of Glamorgan Out of the Welshmen s Hands. Llywelyn Sion of Llangewydd (1540-1615),Z(yma Enwau a Hiliogaeth Brehinoedd Morgannwg ["These be the Names and Genealogiem oftheKings of Glamorgan"], str. 45. Sir Edward Mansel of Margam (zm. 1595), The Winning of Glamorgan: Another Account of the Corning of the Normans in a Shorter Story than Before, str. 23. 1606: Thomas ap John (zm. 1616), The History of Brecon (Harleian MS 6108). 1673: Sir William Dugdale, Monasticon Anglicanum, tom 3, str. 190. 1729: Wielebny doktor David Nicholl, The Antiuities of Llantwit Major, str. 45-53. 1747: Thomas Carte, A General History of England, tom l, ksiga III, str. 202. 1759: Lev/is,Dictionary ofWales. 1775: Wielebny John Whitaker, The History of Manchester, tom 2, str. 34. 1777: Wielebny N. Owen, Yr Hynafion Cymraeg. 1796: David Williams, The History ofMonmouthshire, str. 75. 1801: William Coxe, A Historical Tour ofMonmouthshire. 1803: William Owen Pughe, The Cambrian Biography, str. 14. 1804: John Duncumbe, Collections towards the History and Antiquities ofthe County of Herefordshire, tom l, str. 31. 1807: Sharon Turner, The History ofthe Anglo Saxons, tom l, str. 101-102. 1819: John Hughes, Horae Britannicae, tom 2, str. 193-195. 1824: John H. Parry, The Cambrian Plutarch, str. 3. 1829: Joseph Ritson, The Life of King Artur from Ancient Historians and Authentic Documents, str. 88. 1836: Rice Rees, A Essey on the Welsh Saints, str. 185-186. 1858: Thomas Bullfinch, The Ag ofChivalry, str. 394. 1860: Joseph Stephenson, przekad ksiki Williama Malmes-bury, History ofthe Kings of England, str. 11. 1870: Ebenezer Cobham Brewer, The Dictionary ofPhrase and Fable, str. 66. 1891: Robert Owen, The Kymry, their Origin, History and International Relations.

magdalena86

1911: Owen "Morien" Morgan, A History of Wales, str. 118. Jednak wspczeni historycy nie zgadzaj si z tez, e Athrwys, syn Meuriga, by historycznym i legendarnym krlem Arturem, poniewa wedug ich interpretacji walijskich genealogii, y on w innym stuleciu. Doszlimy do wniosku, e jeden lub wicej uznanych uczonych popenio powany bd, ktry sprawi, i nie mogli odkry prawdziwej tosamoci krla Artura. Nie jest naszym zamiarem omieszanie tych wybitnych historykw - pragniemy jedynie pokaza ich pomyki, gdy tylko w ten sposb mona odkry prawd. Profesor Hector Munro Chadwick zbudowa genealogi dynastii Gwentu na podstawie ksigi Boneddy Saint (Rody witych) i Liber Landavensis, staroytnego rejestru katedry Llandaffa w Cardiff. Popeni przy tym bd polegajcy na umieszczeniu w niewaciwym miejscu Meuriga ap Tewdriga, krla Glamorganu i Gwentu. W wyniku tego jego syn Athrwys znalaz si w genealogii w VII wieku, a wic sto lat po panowaniu krla Artura. Patrz Studies in Early British History (Cambridge: Cambridge University Press, 1954), str. 51. Sytuacj jeszcze bardziej skomplikowa John Morris, podajc, e syn Athrwysa Morgan Mwynfawr ("Rycerski"), od ktrego imienia pochodzi nazwa Morgannwg (pniej Glamorgan), walczy w drugiej bitwie pod Mount Badon w 665 roku. Jednoczenie ten sam autor pisze, i najwaniejszym przywdc VI wieku dziaajcym na emigracji by prawdopodobnie Arthmael, o ktrym wszake niewiele wiadomo. Arthmael to odmiana imienia Arthwyr, oba za s tytuami: Arthmael = Ksi Niedwied; Arthwyr = Przesawny Niedwied. Zatem Morris, sam o tym nie wiedzc, nawizywa do prawdziwego krla Artura. Ksiga Llandaffa zawiera niesychanie wan genealogi krlw Gwentu i Ergingu. Naley zwrci uwag, e wikszo wadcw wymienionych w Poczcie Llandaffa naleaa do tej wanie dynastii. Doktor Wendy Davies na podstawie interpretacji Pocztu Llandaffa (Walijska Biblioteka Narodowa, Aberystwyth, 1979, str. 75) stwierdza, e Floruit Peibio, krl Ergingu, panowa w latach 555-585; na podstawie tego obliczenia wyciga wniosek, i Athrwys, syn Meuriga. panowa w latach 625-655. Jest to niemoliwe, albowiem Peibio polubi crk rzymskobrytyjskiego cesarza Custennina Fendigaida (Konstantyna

magdalena86

"Bogosawionego"), ktry rzdzi w latach 433-443, i by dziadkiem w. Dyfriga (Dubriciusa), ktry zmar w 546. Zatem Peibio y sto lat wczeniej, ok. 455-485. Mona, wic wnioskowa, e Athrwys (Artur) panowa w latach 525-555. To zgadza si doskonale, gdy w. Arthmael ("Ksi Niedwied") urodzi si w roku 482, a zmar w 562. Wedug doktor Davies (str. 75-76) obecno imienia w. Dyfriga w kronikach Peibio, cho nie wszystkich, wskazuje, e krlowie Ergingu Erb i Peibio panowali w poowie VI wieku. To take mona wykluczy, poniewa wadcy ci byli odpowiednio pradziadkiem i dziadkiem w. Dyfriga, zatem musieli y w poowie pitego wieku. Doktor Davies twierdzi, e na podstawie pocztkowej czci kroniki nie mona ustali, kto by czyim ojcem. Nie sposb zgodzi si z tym wnioskiem. Wystpuje naturalna cigo w imionach Athrwys ap Meurig ap Tewdrig, a poza tym nie wolno zapomina, e w owych czasach byo rzecz naturaln, i krlowie spdzali ostatnie lata ycia w klasztorze. Tak wanie postpili Tewdrig, Meurig i Athrwys, ktry uda si do swego klasztoru w Bretanii, pozostawiajc krlestwo synowi Morganowi. Doktor Davies pisze, e panowanie Meuriga byo wyjtkowo dugie, jego syn Athrwys umar do modo. By moe Meurig doy podeszego wieku, lecz Athrwys nie umar modo. Aktywnie dziaa w Bretanii, kiedy Caradog Freichfras rzdzi w Gwencie w imieniu Meuriga, ktry nadal by formalnym wadc kraju i rozporzdza ziemi. Na podstawie rejestru darw ziemskich wyszczeglnionych w Ksidze Llandaffa mona wnosi, e tron po Meurigu odziedziczy jego wnuk Morgan. Jest cakiem prawdopodobne, e Athrwys nie mg wrci z Bretanii, by upomnie si o swe dziedzictwo, gdy - wedle sw Alfreda Tennysona - zmieniy si koleje rzeczy. Doktor Davies pisze o krlu Ergingu imieniem Gwrfoddw, ktry nie nalea do dynastii, ale mimo to walczy przeciw Sasom. Z rejestru Llandaffa wynika, e Meurig, ojciec Athrwysa, oeni si z Onbrawst, crk Gwrganta Mawra ("Wielkiego"), krla Ergingu. Maestwo to przypiecztowao uni Gwentu i Ergingu. Wedug wielebnego Arthura Wade-Evansa Gwrfodd to nie kto inny jak Gwyndaf Hen ("Stary"), zi Meuriga. Gwyndaf za by synem Emyra Llydawa ("Armorykaczyka"), ktry polubi crk Meuriga Gwenonw, stajc si w ten sposb dziedzicem krlestwa Ergingu. Drugim synem Emyra Llydawa by Amwn Ddu (Annun "Czarny"), ktry

magdalena86

oeni si z Ann, crk Meuriga ap Tewdriga. Ich syn w. Samson, biskup Dol, zosta konsekrowany przez w. Dyfriga w 521 roku. Uczestniczy w trzeciej Konferencji Paryskiej w 557, a zmar w 565 roku. By, wic siostrzecem Athrwysa ap Meuriga. Na tej podstawie mona ustali, kiedy y Athrwys. Doktor Davies podaje, e rzdy Iddona II, krla Gwentu, przypadaj na lata ok. 595-600. Take i ten wniosek jest niepoprawny, gdy Iddon II y rwnoczenie ze w. Teilo, ktry przej po w. Dyfrigu biskupstwo Llandaff. w. Dyfrig zmar w 546 (nie naley zapomina, e w. Dyfrig ostatnie lata ycia spdzi na wyspie Beardsley). Iddon II by synem Ynyra II, wnukiem Caradoga Freichfrasa ("Mocne Rami"). Zatem Iddon by kuzynem Medrauta ap Cawrdaf ap Caradog Freichfras, ktry zgin w bitwie pod Camlanem w 537. Wydaje si, i doktor Davies czerpaa z prac P. C. Bartruma (patrzEarly Welsh Genealogical Tracts; Cardiff, University of Wales Press, 1966), ktry z kolei sugerowa si bdnymi wnioskami profesora Hectora Munro Chadwicka. W genealogii dynastii Gwentu zaczerpnitej z The Foundation ofthe Early British Kingdoms, zawartej w ksice Studies in Early British History (Cambridge University Press, 1954, str. 51), profesor Chadwick myli ze sob dwch krlw Gwentu imieniem Ynyr. Czyni drugiego mem Madryn, crki Gwrthefyra Fendigaida (Yortimera "Bogosawionego"), wnuczki Gwrtheyrna Gwrtheneu (Yortigerna "Chudego"), przesuwajc w ten sposb lata ycia Caradoga Freichfrasa do V wieku. Ynyr I by synem Dyfnwala Hena ("Starego"), ojcem Caradoga I oraz Iddona I. Ynyr II za by synem Caradoga Freichfrasa i ojcem Iddona II. Zgodny z rzeczywistoci rodowd Dyfnwala Hena, ojca Ynyra I z Gwentu znajduje si w Harleian Genealogy No. 5. Jednak w wikszoci pniejszych rodowodw bdnie podaje si, e Dyfnwal Hen by synem Ednyfeda ap Macsena Wlediga (Maximusa "Cesarza"). Oto rodowd Dyfnwala Hena: Macsen Wledig (Maximus "Cesarz") Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) Ednyfed Dyfnwal Hen ("Stary") Z rodowodw Bonedd y Saint Pedigrees 44 i 45 wynika jasno, e Dyfnwal Hen uczyni swego syna Ynyra I krlem czci Gwentu. Ynyr I oeni si z

magdalena86

Madryn, crk Gwrthefyra Fendigaida (Yortmera "Bogosawionego"). Mieli trzech synw: Caradoga I, Iddona I i Ceidio. Oto rodowd tej wanej dynastii: Dyfnwal Hen ("Stary") Ynyr I, ktry polubi Madryn, crk Gwrthefyra Fendigaida Caradog I oraz Iddon I Profesor Chadwick wprowadza jeszcze wiksze zamieszanie, gdy czerpic rodowd krla Gwentu i Ergingu z Ksigi Llandaffa popenia bd: podaje, e Erb ap Erbig ap Meurig by wnukiem Caradoga II Freichfrasa, przesuwajc tym samym dynasti Ergingu o sto lat pniej. Efektem tej pomyki jest te przesunicie o cae stulecie Athrwysa ap Meuriga i oddzielenie go od Artura i jego wspczesnych. Oto rodowd zawarty w Ksidze Llandaffa: Erb Pebiaw Cynfyn Gwrgant Mawr ("Wielki") Onbrawsta Athrwys Morgan Caradog Freichfras naley do Bonedd y Saint Pedigree 51, a nie do Jesus College Pedigree 9, do ktrego nale Erb ap Erbig ap Meurig. Meurig Erbig Erb Caradog, ojciec Meuriga, to by moe ten sam, ktry by ojcem Eudafa Hena (Oktawiusza "Starego") z Jesus College Pedigree 4. Nie wolno zapomina, e Eudaf Hen i jego rodzina zawsze zwizani byli z krlestwem Ergingu. Skorygowany rodowd powinien zatem wyglda tak: Caradog Meurig Erbing Erb Pebiaw Cynfyn Gwrgant Mawr ("Wielki")

magdalena86

Onbrawsta = Meurig ap Tewdrig Athrwys Morgan Zarwno H. M. Chadwick, jak P. C. Bartrum pomylili ze sob dwch Tewdrigw i dwch Meurigw. P. C. Bartrum (przypis na str. 132 Early Welsh Genealogical Tracts) ma racje, podajc, e Tewdrig ap Teithfallt, krl Garth Madryn, by ojcem Marchelli, matki Brychana Brycheinioga (De Situ Breche-niauc Pedigree 10), ale myli si cakowicie przyjmujc, i Tewdrig ap Llywarch ap Nynniaw ap Erb (Jesus College Pedigree 9) to mczennik Merthyr Tewdrig (Mathern). H. M. Chadwick komplikuje spraw jeszcze bardziej, czynic Erba, ojca Nynniawa, synem Erbiga, syna Meuriga, syna Caradoga Freichfrasa. To wanie z powodu bdw H. M. Chadwicka i P. C. Bartruma doktor Wendy Davies umieszcza Athrwysa ap Meurig ap Tewdriga w VII wieku, zamiast w VI. Jesus College Pedigree 9 (Rodowd Jesus College nr 9.) Erbig Erb Nynniaw Llywarch Tewdrig Meurig De Situ Brecheniauc Pedigree 10. (Rodowd dynastii Brecheniauc nr 10) Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) Teudfal (Tathal) Teuder (Teithrin) Teudfall (Teithfallt) Teuderic (Tewdrig) Marchella Brachan (Brychan) Rodowd Athrwysa ap Meurig ap Tewdrig mona skorygowa, wykorzystujc De Situ Brecheniauc Genealogy No. 10: Rodowd Athrwysa ap Meurig wedug De Situ Brecheniauc 10. Macsen Wledig (Maximus "Cesarz") Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) Tathal Teithrin Teithfallt Tewdrig Meurig Athrwys Wedug Ksigi Llandaffa, Pepiau, bd Peibio, by synem Erba, krla Ergingu, ktry oeni si z crk Custennina Fendigaida (Konstantyna

magdalena86

"Bogosawionego"). Mieli crk imieniem Efrddyla, ktra zostaa matk w. Dyfriga (Dubriciusa). Nastpc Pepiau by jego syn Cynfyn, po ktrym na tron wstpi jego syn Gwrgant Mawr ("Wielki"), ktrego crka Onbrawsta polubia Meuriga ap Tewdrig, krla Gwentu. Synem Meuriga i Onbrawsty by Athrwys. Mona skorygowa rodowd Athrwysa ap Meurig jeszcze bardziej, odwoujc si do rodowodu krlw Gwentu zaczerpnitego z Ksigi Llandaffa'. Rodowd Athrwysa ap Meurig wedug Ksigi Llandaffa. Macsec Wledig (Maximus "Cesarz") Custennin Fendigaid (Konstantyn "Bogosawiony") Crka Custennina Fendigaida Pepiau Clavorauc Cynfyn Gwrgant Mawr ("Wielki") Onbrawsta = Meurig ap Tewdrig Athrwys Doktor Davies twierdzi, e Morgan ap Athrwys y w latach 635-710, za dziaa aktywnie od 665 do 710 roku. To rwnie jest niemoliwe. Naleaoby bowiem podejrzewa, i w szstym i sidmym stuleciu yo dwch krlw Gwentu imieniem Morgan, ktrych pomyli ze sob autor Ksigi Llandaffa. Pierwszy Morgan Mwynfawr ("Rycerski") ap Athrwys, a drugi to Morgan Morgannwg, ktry zjednoczy krlestwo i zgin w drugiej bitwie pod Mons Badonicus w 665 roku, opisanej w kronice Welsh Annals. Wedug Triad zamieszczonych w The Myvyrian Archeology ofWales (l 801), Morgan Mwynfawr, syn Athrwysa, by jednym z rycerzy na dworze krla Artura. W tych samych Triadach wystpuje te jego adoptowany syn Rhyhawd jako Eil Morgan, nastpca Morgana Mwynfawra. Po Rhyhawdzie na tron wstpi prawdopodobnie jego syn Einydd, ktrego nastpc by Morgan Morgannwg zmary w 665 roku. Pomylenie ze sob dwch Morganw sprawio, e autor Ksigi Llandaffa umieci wczesnych krlw Gwentu i Ergingu pniej ni faktycznie yli. Pomyka ta zmusia twrcw pniejszych genealogii do "przeduania" rodowodw tak, aby zmieci si w nich Morgan Morgannwg zmary w 665 roku. Wanie, dlatego rodowody, ktre przetrway do naszych czasw, obarczone s bdem. J. W. James w pracy The Chronology in the Book of Llandaff (The

magdalena86

National Library ofWales Journal, tom XVI, Aberystwyth, 1969-1970) ustali, e w kronice Llandaffa wystpuje luka dugoci okoo stu lat. Niecisoci tej nie dostrzeg autor Ksigi Llandaffa, ktry uczyni jednego "krla Morgana" z dwch ludzi noszcych to samo imi: Morgana ap Athrwys i Morgana, ojca Ithaela. Luka w chronologii moga powsta z powodu utraty dokumentu, na przykad psaterza zawierajcego kronik wydarze caego sidmego wieku, ktry zagin w jakiej dziejowej zawierusze, takiej na przykad jak opisana na str. 192 Ksigi Llandaffa. Po rozdzieleniu obu Morganw natychmiast ujawnia si trudno natury chronologicznej. Linia rodowa od Macsena Wlediga do lestyna ap Gwrgan Macsen Wledig (Maksymus "Cesarz") Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) Tathal Teithrin Telthfallt Tewdrig Fendigaid ("Bogosawiony") Meurig Athrwys Morgan Mwynfawr (Morcant "Rycerski") Rhyhawd (Eil Morgan) Einydd Morgan Morgannwg zm. 665 r. Ithel Rhys Arthmael Meurig Brochfael Gwriad Arthfael Rhys Arthmael Meurig Hywel zm. 885 r. Owain zm. 931 r. Morgan Mawr ("Wielki") zwany rwnie Morganem Henem ("Starym") zm. 974 r.

magdalena86

Idwallon Ithel Gwrgan zm. 1042 r. Lestyn zm. 1092/3 r. Geoffrey Ashe, znany badacz dziejw Artura, w jednej ze swych najnowszych ksiek utosamia krla Artura z Riothamem, wodzem dziaajcym na emigracji w pitym i szstym wieku. Teoria pana Ashe'a w znacznym stopniu opiera si na fragmencie z Historia Regum Britanniae Geoffreya z Monmouth opisujcym kampani brytyjskiego krla Artura w Galii za panowania wschod-niorzymskiego cesarza Leona I (457-474). Istotnie by Riotham, ale z pewnoci nie Artur, zwycizca w bitwie pod Badon w 518 roku. Czowiekiem, ktry najbardziej zbliy si do ustalenia tosamoci historycznego krla Artura i miejsca jego spoczynku jest Ronald Millar, autor ksiki Will the Real KingArthur Please Stan d Upl (Prawdziwy krl Artur prosz wsta). Jednak artobliwy ton ksiki nie pozwoli autorowi doj do waciwego wniosku. Millar wymienia nawet imi Arzura, wielkiego wojownika, ktry mieszka w lenej fortecy w Sarzeau w czasach Gildasa, lecz nie identyfikuje Arzura z Arthmaelem. Artur, krl Sylurw - materiay rdowe Terytorium Rzymskiej Republiki Sylurw, ktra w pocztkach V wieku przeksztacia si w monarchi, obejmowaa znaczn cz Gwentu i Herefordshire, oraz sigaa do Forest of Dean, Gloucestershire i Glamorganu. Po odejciu Rzymian nazwa plemienia Sylurw nie wystpowaa, gdy niepodlege krlestwo Gwentu przyjo nazw od stolicy Yenta Silurum (pniej Caerwent), ktr mona uwaa za cywilny odpowiednik rzymskiej fortecy Isca Silurum (Caerleon-upon-Usk). Thomas Malory w romansie Le Morte d 'Arthur (1485) utosamia Camelot z Winchesterem. Naley jednak wtpi, e dwr krla Artura znajdowa si w Winchesterze, wziwszy pod uwag fakt, e w Yenta Belgarum (Winchester) zamieszkiwali jego wrogowie Gewissei. Jest bardzo moliwe, e w pniejszych czasach kto pomyli istniejce po dzi dzie ruiny zamku Caerwent w Gwencie z Caer Wynt, obecnie Winchester. Nasuwa si bardzo prawdopodobna hipoteza, ktr mona przedstawi w ten sposb:

magdalena86

Yenta Silurum = Caer Wynt = Winchester Yenta Silurum = Caerwent Camelot W ksice Monasticon Anglicanum, III, 190 (1673), napisanej przez sir Williama Dugdale'a na podstawie staroytnego rejestru katedry Llandaffa znalelimy jedyn wzmiank o krlu Gwentu Arthurze, synu Mourica, krla Morgannwgu, ojcu Morcanta. Wszdzie indziej nazywany jest Athruisem, ktry y wspczenie z Comergwynusem, biskupem diecezji Llandaff. Dziki dalszym badaniom dowiedzielimy si, e Comergwynus to ta sama osoba co brat Athruisa Comereg, biskup Ergingu, ktremu Athruis podarowa Lian Cinmarch koo Chepstow w Gwencie. Biografia Vita Cadoci (ycie Cadoca) zostaa spisana przez Lifrisa bd Lifricusa, syna biskupa Herewalda z LlandafFi mistrza w. Cadoca z Llancarfan w latach 1073-1086, a wic dwa pokolenia przed Historia Regum Britanniae Geoffreya z Monmouth (ok. 1136). Autor opisuje w niej Artura, krla poudniowo-wschod-niej Walii, jako jednego z najwybitniejszych wadcw tamtej epoki. W ksice znajdujemy take wzmiank o nadaniu w. Cadocowi posiadoci ziemskiej zwanej Cadoxton-juxta-Neath przez krla Arthmaela. Wedle genealogii zawartej w Ksidze LlandafFa, krlem panujcym wwczas w Morgannwgu i Gwencie by Athrwys ap Meurig ap Tewdrig. Wynika z tego, e Athrwys i Arthmael to jedna i ta sama osoba. W bibliotece w Llanover znajduj si dwa grube rkopisy Llywelyna Sion Llangewydda, znanego w swoim czasie poety i historyka z Glamorganu. W jednym z nich czytamy taki oto ustp: Morgannwg rozciga si od rzeki Usk, nieco nad Caerleonem, a do rzeki Tawe. Kraj ten bierze sw nazw od Morgana Mwynfawra ("Rycerskiego"), ktry by kuzynem krla Artura. Otrzyma on wybran przez siebie cz Walii w krlestwie swego kuzyna Artura oraz tysic dwustu mieszkacw Gwent Essyllt (Sylurski Gwent = Yenta Silurum); kraj ten nazwa Morgannwgiem. (Llyma Enwau a Hiliogaeth Brenhinoedd Morgannwg w: sir Edward Mansel, The WinningafGIamorgan. 1591, str. 23-47) Wydaje si, e Llewellyn Sion przepisywa z manuskryptu znajdujcego si w bibliotece sir Edwarda Stradlinga w St. Donafs Castle w Glamorganie. Synny uczony i badacz staroytnoci sir Edward Stradling by przyjacielem Williama Camdena, za Thomas Williams okreli go

magdalena86

mianem najwaniejszego kustosza jzyka ojczystego w poudniowej Walii. Lewis Dwnn podaje, e Stradling pisa o genealogiach rodw i historii caej Brytanii; jego nazwisko wymienia na pierwszym miejscu wrd tych arystokratw, ktrzy pozwolili mu przeglda stare ksigi religijne i kroniki spisane przez przeorw. Musia by wrd nich rejestr klasztoru Neath Abbey, ktry by w posiadaniu Stradlinga w 1574 roku, a ktry pniej zagin. Autor ksigi opisa pocztki historii Morgannwgu (Glamorganu). Sir Edward Mansel z Margan (zm. 1595) w ksice The Winning of Glamorgan-Another Account ofthe coming ofthe Normans in a shorter story than before (1591) pisze: "Kraj Glamorganu sta si krlestwem dziki Morganowi, ksiciu yjcemu w czasach krla Artura, o ktrym jedni powiadaj, e by synem Artura, a drudzy, e kuzynem" (str. 23). Naley zauway, e sir Eward Mansel niezupenie zgadza si z Llywelynem Sionem Llangewydd (1540-1615), ktry w ksidze Llyma Enwau a Hiliogaeth Bren-hinoed Morgannwg [Imiona i genealogie krlw Morgannwgu] (1572-1591) na stronie 45 napisa: "Morgannwg rozciga si od rzeki Usk, nieco nad Caerleonem, Jak doszo do powstania teorii tosamoci Arthmaela / Artura Ok. 530 r.: Dar krla Arthmaela dla w. Cadoca w postaci Cadoxton-juxtaNeath. Ok. 1073-1086 r.: biografia Vita Cadoci(yciew. Cadoca) Lifrisaz doczonym rejestrem Llancarfan Charters, gdzie znalaza si wzmianka o podarowaniu przez krla Arthmaela posiadoci Cadoxton-juxta-Ne-ath w. Cadocowi ok. 530 r. Pod posadzk zamku Ogmore Castle znaleziono kamie z XI wieku z inskrypcj mwic o podarowaniu przez krla Arthmaela ziem Glywysowi, Nertatowi i biskupowi Filiemu; wszyscy oni yli w VI wieku. Napis brzmi: Lciendum est omnibus uot dedit Arthmail agrum do et Nertat at Fili epi" - "Niech wszystkim bdzie wiadome, e Arthmael podarowa to pole Bogu i Glywysowi i Nertatowi i biskupowi Filiemu". Warto zauway, e rzadko spotykany zwrot jciendum est quod" znalaz

magdalena86

si rwnie w rejestrze doczonym do Vita Cadoci w Llancarfan. W bibliotece klasztoru Neath znajduje si pitnastowieczny Rejestr klasztoru Neath, w ktrym opisane s pocztki Morgannwgu (Glamorganu). Czytamy tam midzy innymi, e w VI wieku "ziemi Morgana" wada krl Artur. Ok. 1560 r.: Llywelyn ap Rhisiart (Lewys Morgannwg) pisze o Arturze, wojowniczym krlu pastwa Morgan. Lewysa Morgannwga czya przyja z Lleisionem Tomasem, ostatnim przeorem klasztoru Neath rozwizanym w 1539 roku. Gwnym patronem opactwa Neath by sir Edward Stradling (ok. 1535 r.) z zamku Donafs Castle, ktry patronowa take klasztorowi Lewysa Morgannwga. 1578-1584 r.: Rhys Meurig (1520-1587) w monografii A Book of Glamorganshire Antiquities, powoujc si na Rejestr klasztoru Neath, przechowywany w zamku St. Donat's Castle, podaje, e Morgan by synem Adrasa ap Meuriga (Adras = Athrwys). 1572-1591: Llywel Sion of Llangewydd (1540-1615) w kronice Llyma Enwau a Hiliogaeth Brenhinoedd Morgannwg (Oto imiona i genealogie krlw Glamorganu) wymienia wszystkich wadcw ksistw Artura a do XII wieku. Pisze rwnie, e Adras ap Meurig by bohaterskim krlem, ktry czsto gromi Saksonw. Adras = Athrwys = Arthmael = Artur. 1591 r.: Sir Edward Mansel Margam w ksice Another Account ofthe Corning in ofthe Normans pisze o ksiciu Morganie, ktry y w czasach Artura i wedug powszechnego mniemania by jego synem. 1673 r.: Sir William Dugdale w kronice Monasticon Anglicanum, tom III, str. 190, wymienia imi Artura, syna Meuriga. On take czerpa informacje z Ksigi Llandaff. a do rzeki Tawe. Kraj ten bierze sw nazw od Morgana Mwynfawra ("Rycerskiego"), ktry by kuzynem krla Artura. Otrzyma on wybran przez siebie cz Walii w krlestwie swego kuzyna Artura oraz tysic dwustu mieszkacw Gwent Essyllt (Sylurski Gwent = Yenta Silurum); kraj ten nazwa Morgannwiem." Nazwanie Artura kuzynem Morgana to niewtpliwie bd Llywelyna Sion Llangewydda, gdy wedug list XXVIII i XXIX w Harleian MS 3859 zawartych w ksice Genealogies and Texts: Vol. 5 of Arthurian Period Sources (Londyn; Phillimore 1995), krlem rzdzcym wwczas w Gwencie by Arthmael bd Athrwys, syn Meuriga, ojciec Morgana. Wydaje si, e Thomas Carte w ksice A General History ofEngland (tom l, ksiga III, str. 202,1747) poda ladem sir Williama Dugdale'a, gdy

magdalena86

podaje, e nie ma wtpliwoci, i Arthruis, krl Gwentu, ktry podarowa St. Kinmark biskupowi Comeregowi, to sawny krl Artur. Warto zauway, e Thomas Carte podaje imi Artura jako Arthruis, a nie Athruis. Geoffrey z Monmouth, ktry prawdopodobnie przyoy rk do pisania Ksigi Llandaffa podczas swojego tam pobytu, mg widzie rejestr z imieniem darczycy, krla Gwentu, w postaci Arthruis lub Arthurus. Wielebny John Whitaker, czoowy historyk z Lancashire w swoim dziele History of Manchester (1775) podaje, e Artur by krlem Gwentu, a jego dwr znajdowa si w Caerwencie. W drugim tomie, na str. 34 Whitaker pisze: "Artur by Arthuirem, wielkim czowiekiem, wadc Sylurw, a wic krlem Gwentu, rzymskiego Yenta Silurum, pniejszej brytyjskiej stolicy". (Arth-uir to odmiana tytuu Arth-wyra, Przesawnego Niedwiedzia). Do historykw identyfikujcych Artura z Athr-wysem ap Meurig ap Tewdrig, krlem Glamorganu i Gwentu, nale David Williams, autor The History of Monmouthshire (1796), doktor William Owen Pughe, autor The Cambrian Biography (1803), John H. Parry, autor The Cambrian Plutarch (1834), oraz Owen "Morien" Morgan, autor A History of Wales (1911). Inni historycy nawizuj do tej identyfikacji, cho nie zawsze si z ni zgadzaj: Joseph Ritson w ksice The Life ofKing Arthurfrom Ancient Historians and Authentic Documents (1825), Rice Rees, autor ksiki A Essay on the Welsh Saints (1836). John Duncumbe w ksice Collection towards the History and Antiuities of the County ofHereford (1804) nazywa Artura krlem Sylurw, podobnie jak Ebenezer Cobham Brewer w ksice Dictionary of Phrase and Fobie (1870). Rzetelna historyczka, jak jest Sharon Turner, w ksice The History ofthe Anglo-Saxons (tom l, str. 101-102,1807), pisze: "Artur by wodzem w poudniowej Walii, i jako Mouric, krl Glamorganshire, mia syna imieniem Artur; synny krl Artur wanie tam dokona wielu swoich czynw, dlatego niektrzy powiadaj, e by synem Mourica; jednak wikszo uwaa, e Artur by synem Uthera". Ostatnie sowo oddajmy Leslie Alcockowi, wybitnemu archeologowi i badaczowi dziejw Artura, ktry w wydanej w 1971 roku ksice Arthurs Britain zawar prorocze sowa: Rodzi si nowe zainteresowanie tekstami z pitego i szstego wieku i jest bardzo moliwe, e w nastpnej dekadzie doprowadzi ono do zrewolucjonizowania wielu pogldw na histori owego okresu. 4

magdalena86

Dodatek III INNE TEORIE

magdalena86

Geoffrey Ashe W ksice The Discovery of King Arthur (Odkrycie krla Artura, 1985) ten znawca epoki arturiaskiej wysuwa hipotez, wedle, ktrej krlem Arturem by Riothamus, wybitny przywdca-imigrant, ktry y w V wieku, a nie w VI, jak Artur. Ashe stworzy t teori na podstawie fragmentu kroniki Historia Regum Britanniae, w ktrym Geoffrey z Monmouth opisuje kampani krla brytyjskiego w Galii za panowania cesarza Leona I (457-474). w brytyjski krl to rzeczywicie Riothamus, ale z pewnoci nie by on Arturem, zwycizc bitwy pod Badon w 517 roku. Paul Karlsson Johnstone, archeolog, autor znanej ksiki Consular Chronology of DarkAge Britain (Chronologia redniowiecza w Brytanii) rozwaa hipotez Geoffreya Ashe'a i stwierdza, e Riothamus, zwany te anem Reithem, w. Rhedyw (Ridicus), ojciec w. Garmona, to jedna i ta sama osoba. Wziwszy pod uwag chronologi, jest to do zaskakujce, ale niewykluczone. Riothamus musiaby zosta ojcem w bardzo modym wieku i przey sawnego syna. Nie ulega wtpliwoci, e w. Rhedyw da pocztek rodzinie onierzy-witych, dziaajcych na terenie Walii i Bretanii, i z pewnoci bardziej pasuje on do postaci Riothamusa ni historyczny krl Artur. Drugim rdem, na podstawie, ktrego Geoffrey Ashe identyfikuje Artura z Riothamusem, jest ksika Legend of Goeznovius (Legenda Geznoviusza). Zdaniem Ashe'a, Artur - Riotamus prowadzi wojn w Galii w latach szedziesitych czwartego stulecia. Gdyby przeczyta The History of England (Historia Anglii) Rapina de Thoyrasa (1732), z pewnoci przekonaby si, e prawdziwy krl Artur walczy w Galii okoo 510 roku. Jednym ze staych wtkw ycia Artura jest wzajemna pomoc, jakiej udzielali sobie z bratankiem Riwalem Mawrem (Wielkim), krlem armorykaskiej Domnonii. Riwal by synem Emyra Llydawa (Armorykaczyka), dobroczycy Emrysa Wlediga (cesarza Ambrozjusza), ktry pochodzi od Macsena Wlediga (cesarza Maksymusa). Krl Artur walczy po stronie Riwala w Bretanii za panowania francuskiego krla Klodwiga I (482-511), ktrego ona bya chrzecijank z Burgundii. Artur przeprawi si z wojskiem na kontynent europejski, eby pomc Riwalowi

magdalena86

odeprze najazd Wizygotw. Poczone siy Artura i Riwala odniosy druzgocce zwycistwo nad wrogiem pod Baden (kolejna bitwa pod Baden!) na poudniowy zachd od Yannes. Mieszkacy prowincji wybrali Artura na ksicia. Baram Blackett i Alan Wilson Baram Blackett i Alan Wilson, autorzy ksiki Artorius Rex Discovered (Odkrycie krla Artoriusa, 1985), twierdz, e cesarz Magnus Klemens Maksymus, czyli walijski Macsen Wledig, mia syna, ktry zosta krlem Grecji jako Artur I. Macsen nie mia syna Artura, cho w ksidze genealogicznej De Situ Breche-niauc jeden z jego synw, Anhun Dunawd (Antonius Donatus), nazywany jest Antoniuszem, krlem Grecji. Blackett i Wilson nie zauwayli jednak, e w Anhun, ktrego nazywaj Arturem I, by w prostej linii potomkiem Athrywsa ap Meuriga, nazywanego przez nich Arturem II. Twierdz, e Artur II to syn Meuriga, syna Tewdriga, syna Teithfallta, syna Nynniawa, podczas gdy Teithfallt by synem Teithrina, syna Tathala, syna Antoniusza, krla Grecji. Myl take Nynniawa ze w. Ninianem z Whithorn w Galloway, w ktrego klasztorze St. Peblig (Publicius) studiowa syn Macsena Wlediga. Nynniaw za by bratem Peibiawa, z ktrym wsplnie panowali w Ergingu i Gwencie. Anhun Dunawd zosta krlem Strathclyde i Galloway z woli ojca Macsena (Maksymusa); przez wiele lat prowincja Galloway nazywana bya od jego imienia Annwn. Dlatego Blackett i Wilson najpierw bdnie utosamili Galloway z Annwn, celtyckim krlestwem zmarych, a potem z Ynys Afallach, Wysp Jabek, czyli Avalonem. Autorzy ci pisz nawet, e Ynys Wydrin to Biay Dom w. Ninniana w Galloway. Prawda za jest taka, e Annwn, Ynys Afallach i Ynys Wydrin to nazwy Bardsey, celtyckiej Wyspy witych. Istotny jest fakt, e Bretoni panowali w staroytnym krlestwie Strathclyde przed najazdem Anglw i Sasw. Wydaje si, bowiem oczywiste, i spadkobiercy Anhuna szukali pomocy armii bretoskiej, ktra pniej skolonizowaa Strathclyde. Rwnie Artur, w prostej linii potomek Anhuna, zwrci si o wsparcie wojskowe do Riwala Mawra (Wielkiego), krla armorykaskiej Domnonii. Blackett i Wilson utosamiaj Emrysa Wlediga (cesarza Ambrozjusza) z Emyrem Llydawem ("Armorykaskim"). To z ca pewnoci bdna

magdalena86

identyfikacja. Emrys Wledig by bowiem synem Custennina Fendigaida (Konstantyna Bogosawionego), syna Macsena Wlediga, podczas gdy Emyr Llydaw by synem Aldwra (Aldroena), wadcy walijskich osad w Armoryce. Autorzy Artoriusa Rexa poprawnie ustalaj pooenie Cernywu i susznie podkrelaj znaczenie fortecy Lodge Hill w Caerleon-upon-Usk. Nazw Camelotu wywodz tak jak my od Caer Melyn, ale - co zaskakujce umieszczaj dwr midzy Newport i Cardiff w pobliu pasma wzgrz Cefn Onn. Miejsce to ley wprawdzie w Cernywie, ale siedziba Artura, krla Sylurw miecia si w Caer Melyn (Llanmelin) na pnoc od Caerwentu. Blackett i Wilson najpierw pisz, e miejscem bitwy pod Baden jest wzgrze Bouden Hill w Szkocji, ale pniej zmieniaj zdanie i umieszczaj bitw w Mynydd Baedan w Glamorganie. Na podstawie opowieci z Mabinoglonu, zatytuowanej The Dream ofRhonabwy, formuuj wniosek, e przed bitw Artur zebra swe wojska w okolicy zamku Ogmore Castle, okoo 11 kilometrw od Mynydd Baedan. Zdaniem Blacketta i Wilsona bitwa pod Llongborth odbya si na wybrzeu koo Cardigan tu przed bitw pod Camlanem. mier Gerainta miaaby, zatem miejsce ponad trzydzieci lat wczeniej ni si powszechnie przypuszcza. Blackett i Wilson uwaaj, e Camlan leao nieco na pnoc od Dolgellau, gdy taka nazwa pojawia si na jednej ze starych map. Rannego Artura zabrano w dug podr ldem, a potem odzi na wysp Whithorn w Galloway, ktra wedug autorw bya wysp Yalentia. Blackett i Wilson poprawnie identyfikuj Athrwysa ap Meuriga z onierzem-witym Arthmaelem, krlem Morgannwgu i Gwentu, lecz podaj, e wity zosta pochowany w Cr Emrys, gdzie obecnie znajduje si koci St. Peter-Super-Montem w Caer Caradoc koo Mynydd y Gaer w rodkowej czci Glamorganu. Nie wiedz chyba, e grb w. Arthmaela znajduje si w kociele St. Armel-des-Boschaux w Bretanii. Twierdz rwnie, e w pogrzebie Artura bra udzia w. Illtyd. w. Illtyd otrzyma wicenia kapaskie z rk swego wuja w. Garmona, zmarego w 474 roku. Wydaje si, wic mao prawdopodobne, aby y jeszcze w roku 562, kiedy zmar Artur. Blackett i Wilson opisuj pamitkowy obelisk, opatrzony inskrypcj Jlex Artorius ftli Mauritius", ktry pono znaleli w ruinach kocioa St. Peter-Super-Montem. Jeli kamie

magdalena86

naprawd istnieje, to napis powinien brzmie "Athruis filius Mauricii". Poza tym, sam obelisk nie wiadczy jeszcze o tym, e tam wanie pochowano Artura. Blackett i Wilson twierdz, e gwny wrg Artura, Medraut, by ksiciem jednego z pnocnych pastw, synem Llew ap Cynfarcha, podczas gdy Medraut by synem Cawrdafa ap Caradoga, ksicia z poudniowej Walii. Drugi wrg Artura, Marek Conomorus, miaby by Marchem ap Meirchion Gulem, innym ksiciem z pnocy, a nie Marchem ap Meirchionem Yesanusem ap Glywysem, ksiciem z poudniowej Walii. W ten sposb Blackett i Wilson przenosz kampanie Artura do pnocnej Brytanii. Ksika Artorius Rex Discovered to z pewnoci pozycja nowatorska, ale trudna do zaakceptowania, gdy autorzy umiecili w niej zbyt wiele wzajemnie sprzecznych teorii i nacigaj chronologi, by znale dla nich potwierdzenie. Doktor Norma Goodrich Doktor Norma Goodrich, absolwentka University of Yermont, jest obecnie emerytowanym profesorem literatury francuskiej i porwnawczej w Scripps College i Claremont Graduate School w Kalifornii. W ksice KingArthur (Krl Artur, 1986) doktor Goodrich pisze, e Artur urodzi si koo Carlisle i by nie tylko szkockim krlem, ale take zaoycielem klanu Campbellw. Autorka wierzya kiedy, e Avalon to wyspa Ma i e Artur zosta pochowany na wyspie w. Patryka. Teraz jednak zmienia zdanie i twierdzi, e Artur spoczywa w kociele St. Michael and Ali Angels w Arthuret koo Gretna Green. Szkockie krlestwo Dalriadan zostao utworzone okoo 500 roku przez Fergusa Mac Erca, a zatem Artur nie mg mie w tym udziau. Piszc, e Artura pochowano na wyspie w. Patryka, doktor Goodrich myli go z Antoniuszem Donatusem, synem rzymskiego cesarza Magnusa Klemensa Maksymusa. Jak ju wspomnielimy, Antoniusz, przez swego ojca mianowany krlem Strathclyde i Galloway, po abdykacji wiele lat pniej uda si na wysp Ma, gdzie biskup w. Garmon namaci go jako krla wyspy. Antoniusz spocz na wyspie w. Patryka. Doktor Goodrich jednak uwaa, e Artur zosta pochowany w miejscowoci Arthuret, ktrej nazwa jej zdaniem oznacza Gow Artura. Nie jest to prawd, poniewa nazwa

magdalena86

Arthuret pochodzi od Arderydd i z gow Artura nie ma nic wsplnego. Po mierci Artura stoczono tam sawn bitw. Doktor Goodrich uwaa, e gwny dwr Artura znajdowa si w Carlisle. Rzeczywicie rezydowali tam krlowie Rheged, z ktrych jeden mia na imi Arthwys, ale by on prawnukiem Coela Hena ("Starego"), zaoyciela rodu Ludzi Pnocy. Arthwys prowadzi dugotrwa wojn graniczn z Piktami przed Arturem, z ktrym nic go jednak nie czyo. Warto zauway, e swoje teorie umiejscawiajce Artura w Szkocji doktor Goodrich buduje na podstawie dzie W. F. Skene'a (1809-1892), wielkiego szkockiego patrioty. Nic te dziwnego, e Skene bardzo pragn, aby jego bohater Artur by Szkotem. Jednak informacje podawane przez Skene'a zostay podwaone i nie mona ich uwaa za wiarygodne. Trzeba te stwierdzi, e do poparcia swych teorii doktor Goodrich czciej wykorzystuje materiay literackie ni historyczne. Martin Keatman i Graham Phillips W ksice King Arthur - the True Story (Prawdziwa historia krla Artura, 1992) Martin Keatman i Graham Phillips utosamiaj Artura z Owainem Danwynem ("Biaozbym"), wadc malekiego ksistewka Rhos, i twierdz, e panowa on w Gwyneddzie i Powys od 488 roku do mierci, ktr ponis w bitwie pod Camlanem w 519 roku. Teoria ta wydaje si wysoce nieprawdopodobna ju na pierwszy rzut oka i dowodzi braku wiedzy zarwno geograficznej, jak i historycznej, a szczeglnie genealogii. Owain Danwyn, syn Einiona Yrtha ("Porywczego") i wnuk Cuneddy Wlediga ("Cesarza"), by ksiciem Rhos, kiedy jego starszy brat Cadwallon Lawhir ("Dugorki") panowa w Gwyneddzie, a Cyngeri Glodrydd ("Sawny") w Powys. Owain Danwyn zgin okoo 517 roku z rki synnego syna Cadwallona Maelgwyna Hira (Wysokiego) w trakcie sporu o dziedzictwo w krlestwie Gwyneddu. Nie ma absolutnie adnych dowodw historycznych potwierdzajcych teori, e Owain bd jego syn Cynlas kiedykolwiek panowali w Powys. Cunedda Wledig l Einion Yrth ll

magdalena86

Cadwallon Lawhir Owain Danwyn l l Maelgwyn Hir

Cynlas

Martin Keatman i Graham Phillips opieraj swoje hipotezy na informacji podanej przez Gildasa, e syn Owaina Cynlas powozi rydwanem w fortecy Niedwiedzia (Dinarth) w ksistwie Rhos, jednak bdnie zakadaj, e owym Niedwiedziem by Owain Danwyn. W najnowszym przekadzie Micheala Winterbottoma z aciny fragment w brzmi: "ty, Niedwiedziu, wonico rydwanu fortecy Niedwiedzia". Gildas zwraca si, wic do Cynlasa, a nie do jego ojca Owaina Danwyna. Przydomek "Niedwied", pochodzcy od celtyckiego boga-niedwiedzia, nadawano wielkim wodzom, co jednak nie oznacza, e Owain lub jego syn Cynlas mg by krlem Arturem.1 Martin Keatman i Graham Phillips twierdz rwnie, e Owain Danwyn rzdzi w Powys z Yiroconium (Wroxeter). Tymczasem genealogia Powys bardzo si rni od genealogii Gwyneddu. Pierwszym krlem Gwyneddu by Cadell Ddyrnl-lug ("Lnica Rkoje"), syn Cateyrna i wnuk Gwrtheyrna Gwrtheneu (Yortigerna "Chudego"). Zatem krlowie Powys wywodzili si od niesawnego Yortigerna, krlowie Gwyneddu pochodzili od wielkiego Cuneddy Wlediga. Po Cadellu na tron wstpi jego syn Cyngen Glodrydd ("Sawny"), ktry rzeczywicie mieszka w Yiroconium, podobnie jak jego syn i nastpca Brochwel Ysgythrog ("Zbaty"). Ze wszystkich istniejcych rde historycznych wynika, e dopiero po mierci, w 586 roku, Rhuna Hira ("Wysokiego"), nielubnego syna Maelgwyna Powys zastpi Gwynedd, stajc si najwaniejszym pastwem Walii. Krlem tego pastwa zosta syn Brochwela Cynan Garwyn ("Biae Drzewce"). Nie istniej adne dowody potwierdzajce hipotez, e Owain Dannwyn lub jego syn i nastpca Cynlas, drugorzdni ksita Rhos, panowali w Powys i zamieszkiwali w Yiroconium. Keatman i Phillips pisz, e Owain Danwyn zosta pochowany w Berth koo Baschurch w Shropshire. Wadc, ktry najprawdopodobniej tam spoczywa, jest wielki Cynddylan Jasnowosy, ksi Powys i pan Dogfeilingu, ktry mieszka w Pengwern koo Baschurch a do mierci w 656 roku. Autorzy Prawdziwej historii... dwukrotnie umiejscawiaj prowincj Erging w krlestwie Powys. Nie mona si z tym zgodzi. Erging znajduje si na terenie obecnego hrabstwa Herefordshire i zostao anektowane przez

magdalena86

Meuriga, krla Morgannwgu i Gwentu, ojca krla Artura. Keatman i Phillips podaj, e Marek Conomorus pochodzi z dynastii Gwyneddu, a tymczasem historycy ju dawno ustalili, e by on ksiciem Glamorganu, synem Meirchiona Yesanusa (Marcjanusa "Szalonego"). Prbuj te sugerowa, e Marek Conomorus by arcywrogiem Artura Medrautem. To rwnie naley wykluczy. Udowodnilimy, e Medraut by synem Cawdrafa i wnukiem Caradoga Freichfrasa ("Mocne Rami"); wszyscy oni pochodzili z Gwentu. Keatman i Phillips zatytuowali swoj ksik Prawdziwa historia krla Artura, lecz naduywanie sw "moliwe" i "prawdopodobnie", wskazuje, e sami nie s pewni tego, co pisz.

Podsumowanie Legend Camelotu pisalimy z myl o tym, e udao nam si ustali, kim by Artur i gdzie leao jego krlestwo. Kluczem do rozwizania tej niezwykej zagadki jest fakt, e ksita Glamorganu i Gwentu w V wieku panowali nie tylko w poudniowej Walii, ale take w Kornwalii i Bretanii. Tereny te znalazy si pod wadz Artura i wanie tam najsilniej utrwalia si pami o nim. To smutne, e wikszo mieszkacw Walii i Bretanii nie zdaje sobie sprawy z historycznych zwizkw tych krajw. Szczeglnie wane jest, e w V i VI wieku znaczna liczba emigrantw z Gwentu i Glamorganu osiedlia si w Bretanii i nazwaa swoj now ojczyzn Leon od Caerleonu w Gwencie. Fakt, i Caerleon, Cernyw i Gelliwig w Gwencie maj swoje odpowiedniki w Kornwalii i Bretanii, wprowadzi w bd niejednego tropiciela Artura. Wielu wspczesnych Arturowi w obawie przed Saksonami i zaraz osiedlio si w Bretanii, trudno si, wic dziwi, e i on poszed w ich lady. Byli to ludzie z krlewskich rodw, ktrzy wznosili kocioy i klasztory. W miejscach tych nadal pamita si ich imiona i pochodzenie.

magdalena86

W XII wieku legenda Artura wraz z wiar w jego "powrt" bya ju dobrze zakorzeniona w Bretanii. Wydaje si, e to wanie od Bretoczykw, a nie od Walijczykw Normanowie usyszeli po raz pierwszy o Arturze. Nie wolno jednak zapomina, e legendy owe narodziy si w Walii. Do Bretanii przynieli je osadnicy wraz z ca swoj kultur i tradycj. Artur sta si ludowym bohaterem po obu stronach kanau La Manche, i to jak najbardziej zasuenie, albowiem by nie tylko wyjtkow postaci historyczn, ale take wielkim obroc cywilizacji chrzecijaskiej, ktrego imi nigdy nie bdzie zapomniane. Czy jest jaki lud, ktry nie zna Artura z Brytanii? Pielgrzymi wracajcy ze Wschodu powiadaj, e w Azji znaj go nie gorzej ni w Europie, cho kraje te dzieli tak wielka odlego. Mwi si o nim w Egipcie i nad cienin Bosfor. O czynach Artura piewa Rzym, krl miast, a jego zwycistwa sawi Kartagina, niegdysiejsza rywalka Rzymu. Sawa Artura dotara do Antiochii, Armenii i Palestyny. 2

Bibliografia

magdalena86

Alcock Leslie, Arthurs Britain, Londyn, Penguin, 1971; Dinas Powys-An Iron Ag and Early Medieval Settlement in Glamorgan, CardifF, Walia. University od Wales Press, 1963. Ashe Geoffrey, Kings and Queens of Early Britain; Londyn, Methuen, 1982. Barber Chris, Mysterious Wales; Newton Abott, David & Charles, 1982. Baring-Gould, Sabin i John Fisher, Lives od British Saints; Londyn, The Honourable Society of Cymmrodo-rion, 1907-1913. Bd Venerabilis,.4 History ofthe English Church andPcople; Londyn, Penguin, 1968. Kronika opublikowana po raz pierwszy pod tytuem Historia Ecclesiastica. Blackett A. T. i Alan Wilson, Artorius Rex Dicnvered; Cardiff, Walia, M. T. Byrd, 1986. Bonwick James, Irish Druids and Old Irhh Religiom, 1894, Nowy Jork, Dorset, 1986. Bromwich Rachel, Troedd Ynys Prydein [The Welsh Triads], Cardiff, Walia; University of Wales Press, 1978. Brut Breninoedd [The Chronicie ofthe Kings]. Rkopis walijski, XI1I-XV w. Cambrensis Giraldus, Gerald of Wales-The Journey through Wales i The Description of Wales, Londyn, Penguin, 1978. Camden William, Britannia, 1695, Londyn, John Stockdale, 1806. Chadwick Nora Kershaw, Studies in Early British Hislory, Cambridge, Cambridge University Press, 1954. Coxe William, Coxe's Tours of Monmouthshire. 1801, red. T. Cadell Juriar & W Davis; reprint: Cardiff, Walia, Merton Press, 1995. Darby H. C. i G. R. Yersey, Cambridge University Press, 1975. Y. Garmondsway G. N., The Anglo-Sax\Chronide, Londyn, J. M. Dent & Sons, 1972. Geoffrey of Monmouth , The History ofthe Kings of Britain, przekad Lewis Thorp, Londyn, Penguin, 1966. Gies Frances, The Knight in History, Nowy Jork, Harper Collins, 1984. Goodrich Norma Lorre, KingArthur, Nowy Jork, Franklin Watts, 1986. Guest Charlotte, The Mabinogion, Londyn, J. M. Dent & Sons, 1906. Juwenalis, Satyry, przekad wielebnego Lewisa Evansa, Bohn's Classical Library, Londyn, George Bell & Sons, 1880.

magdalena86

Keatman Martin i Graham Phillips, King Arthur-the Tnie Story, 1992. Lewis Henry, Brut Dingestow, Cardiff, Walia, University of Wales Press, 1942. Loomis Roger Sherman, The Grailfrom Celtic Myth to Chnstian Symbol, Cardiff, Walia, University of Wales Press, 1956. MacDonald lain, Saint Brendan, red.; Edinburgh, Floris Books, 1992. Maitre Leon i Paul de Berthou, Cartulaire de l'Abbaye de Saint-Croix de Quimperle, Pary, 1896. Malory Thomas, Le Morte d'Arthur, Londyn, Penguin, 1969. Markale Jean, KingArthur: King ofKings, Londyn, Gordon & Cremonesi, 1977. Morgan Owen ("Morien"), The Royal Winged Son od Stonehenge andAvebury, Londyn, Whittaker & Co., 1900. Pughe William Owen, Cambrian Biography, Londyn, Edward Williams, 1803. Rees William Jenkins, Liber Landavensis: The Ancient Register ofthe Cathedral Cliurch ofLlandaff, Llando-very, Wales, Longman & Co, 1839. Rhys John, Celtic Folklore, Oxford, Clarendon Press, 1891. Ritson Joseph, Life of KingArthur front Ancient Historians and Authentic Documents, Londyn, William Nicol, St. James, 1825. Roberts Peter, Early History ofthe Cymry or Ancient Britons frotn 700 B.C. to A.D. 500, Londyn, Edward Williams, 1803. - Vita Merlini, patrz: J. J. Parry, The Vita Merlini, Chicago, Univcrsity of Illinois, 1925. Williams David, History ofMonmoutshire, Monmouth, Tudor & Hali, 1796. Winterbottom Michael, Gildas-The Ruin ofBritain and Other Documents, Londyn & Chichester, Phillimore, 1978.

magdalena86

Glosariusz

magdalena86

Alan Fyrgan ("Biaa Kostka") - syn Emyra Llydawa, ojciec Lleuddada i Lynaba. Aldwr (Aldroen) - krl walijskich osiedli w Armoryce w latach 434-460, syn Rhedywa. Amwn Ddu (Annun Czarny) - krl Grawegu, syn Emyra Llydawa, ojciec w. Samsona. Anhun Dunawd (Antoniusz Donatus) - krl Strathclyde i Galloway, syn Macsena Wlediga. Anna - crka Meuriga, siostra Athrwysa i matka w. Samsona. Arthmael, w. - Artur. Artur - krl brytyjski (497-537). Athrwys (Artur) - krl Gwentu, syn Meuriga i ojciec Morgana Mwanfawra. Bedwin - biskup Gelliwigu w czasach Artura. Bedwyr, syn Bedrawca - Bedewer. Benlli Gawr ("Olbrzym") - krl lal (Clwyd), gwny przeciwnik Garmona. Bicanys - syn Aldwra i ojciec w. Illtyda. Brychan Brycheiniog ("Pstrokata Spdniczka") - krl Bryeheimogu, syn Anlacha. Cadell Ddyrnllug ("Lnica Rkoje") - zaoyciel krlestwa Powys, syn Cateyrna. Cadfan, w. - wnuk Emyra Llydawa i pierwszy przeor klasztoru na wyspie Yuys Enlli (Bardsey). Cadfarcb, w. - syn Caradoga Freichfrasa ("Silnego Ramienia"), krla Gwentu. Cadoc, w. - syn Gwynllywa Filwra ("Wojownika"), krla Gwynllywgu (Wentlooge). Cadwallon Lawhir ("Dugorki") - krl Gwyneddu, syn Einiona Yrtha. Cadwy (Cato) - krl brytyjskiej Domnonii, syn Gerainta Llyngesoga ("Waciciel Floty"). Cai ap Cynyr Ceinfarfog - sir Kay. Caradog Freichfras - ("Mocne Rami") - krl Gwentu i kanclerz rady Gelliwigu. Cawrdaf, w. - gwnodowodzcy armii brytyjskiej, syn Caradoga Freichfrasa, ojciec Medroda. Ceindrech - crka Rheidena, pierwsza ona Macsena Wlediga.

magdalena86

Cerdic - wdz Gewissei, syn Elesy. Comereg (Comergwynus) - biskup Ergingu, syn Meuriga i brat Athrwysa. Cunedda Wledig - wadca Manau Guotodin, zaoyciel krlestwa Gwynedd. Custennin Fendigaid (Konstantyn Bogosawiony) - wadca brytyjski (433-443), syn Macsena Wlediga. Custennin Gorneu ("Kornwalijczyk") - krl brytyjskiej Domnonii, syn Cadwy'ego (Cato). Custennin Vychan (Konstanty Modszy) - wadca brytyjski (443-446). Derfel Gadarn ("Potny") - syn Riwala Mawra ("Wielkiego"). Deroch - krl armorykaskiej Domnonii (524-535), syn Riwala Mawra ("Wielkiego"). Dyfrig (Dubricius), w. - syn Efrddyla, wnuk Pepiau Clavorauca. Efflain, w. - syn irlandzkiego krla Dyfedu, sprzymierzeniec Artura w Armoryce. Efrddyl (Ebrdil), w. - crka Pepiau Clavorauca, matka w. Dyfriga. Einion Yrth ("Porywczy") - krl Gwyneddu, syn Cuneddy Wlediga. Elen Luydogg (Helena Zastpw) - crka Eudafa Hena, druga ona Macsena. Elesa - syn Esli, ojciec Cerdica, wodza Gewissei. Emrys Wledig ("cesarz" Ambrozjusz) - brytyjski wadca (465-497). Emyr Llydaw ("Armorykaczyk") - wadca osiedli walijskich w Armoryce w latach 460-509. Erbin - krl brytyjskiej Domnonii, syn Custennina Wlediga, ojciec Gerainta. Eudaf Hen (Oktawiusz Stary) - ksi Arfonu, Gwentu, Ergingu i Ewyas. Garmon, w. - biskup Aleth i Ma, syn w. Rhedywa (Ridicusa). Geraint Llyngesog (Gerontius Waciciel Floty) - krl brytyjskiej Domnonii, syn Erbina. Germanus, w. - biskup Auxerre. Glast - prawnuk Cuneddy Wlediga, zaoyciel Glastonbury. Glywys - krl Glywysingu, syn Solora, ojciec Gwynllywa Filwra. Glywys Cernyw ("Kornwalijczyk") - syn Gwyullywa Filwra. Gwalchaved ("Letni Jastrzb") - sir Galahad. Gwelchmai ("Majowy Jastrzb") - sir Gawain. Gwenhwyfacha - crka hrabiego Gwythyra, siostra Gwenhwyfary. Gwenhwyfara - crka hrabiego Gwythyra, ona Artura.

magdalena86

Gwenonwa - crka Meuriga, siostra Artura. Gwladys - crka Brychana Brycheinioga, ona Gwynnywa Filwra. Gwrgant Mawr ("Wielki") - krl Ergingu, syn Cynfyna. Gwrthefyr Fendigaid (Yortimer Bogosawiony) - syn i nastpca Gwrtheyrna Gwrtheneu. Gwrtheyrn Gwrtheneu (Yortigern "Chudy") - krl w latach (428-433) i (446-465). Gwyndaf Hen ("Stary") - krl Ergingu, syn Emyra Llydawa, ojciec Henwyna. Gwynllyw Filwr ("Wojownik") - krl Gwynllywgu, syn Glywysa z Glywysingu. Gwythian - hrabia Gelliwig, syn hrabiego Gwythyra z Lon. Gwythyr - hrabia Lecn, ojciec hrabiego Gwythiana z Gelliwigu i Gwenhwyfary. Henwyn, w. - syn Gwyndafa Hena i jego ony Gwenonwy. Zosta przeorem Ynys Enlli (Bardsey). Hywel Farchog ("Rycerz") - syn Emyra Llydawa. Zwany te Kiwalem Mawrem. Ian Reith - krl armorykaskiej Kornwalii, zwany te Riothamusem. Illtyd Farchog ("Rycerz") - syn Bicanysa, bratanek w. Garmona. Jonas - krl armorykaskiej Domnonii (535-549), syn Derocha. Judwal - krl armorykaskiej Domnonii (555-580), syn Jonasa. Llacheu ("Byszczcy") - syn krla Artura. Llwch Wyddel ("Irlandczyk") bd Llwch Llawinawg ("Pan Jeziora") - sir Lancelot. Macsen Wledig (cesarz Maksymus) - cesarz zachodniego imperium rzymskiego (383-388). Madryn (Matriona), w. - crka Gwrthefyra Fendigaida i jego ony Ynyr I z Gwentu. Maelgwyn Hir ("Wysoki Biay Ksi") - krl Gwyneddu (517-547), syn Cadwallona Lawhira. March ap Meirchion (Marek syn Marcjanusa) - Marek Conomorus. Marek Conomorus - hrabia Poher i Leon, wadca armorykaskiej Domnonii 549-555. Medrod lub Medraut (Mordred) - syn Cawrdafa, gwny wrg Artura. Meirchion Yesanus (Marcjanus Szalony) - syn Glywysa, ojciec Marcha. Meurig - krl Gwentu, syn Tewdrica, ojciec Athrwysa (Artura).

magdalena86

Modron (crka Afallacha, ona Uriena Gorre'a) - Morgan Le Fay. Morgan Mwynfawr (Morcant Rycerski) - krl Gwentu i Morgannwgu. Myrddin Emrys - Merlin Ambrozjusz. Myrddin Wyllt - Merlin Szalony. Octha I (Hengist). Octha II (Osla Gyllellfawr). Onbrawsta - crka Gwrganta Mawra, ona Meuriga i matka Athrwysa. Osla Gyllellfawr ("Dugi N") - wrg Artura, zwany te Octha II. Owain Danwyn ("Biaozby") - ksi Rhos, syn Einiona Yrtha ("Porywczego"). Owain Finddu ("Czarnousty") - pendragon (388-394), syn Macsena Wlediga i Ceindrech. Pawe Aurelian, w. - syn hrabiego Porflriusa Aurelianusa, druh w. Arthmaela. Pepiau Clavorauc - krl Ergingu, syn Erba. Porfirius Aurelianus ("Czerwony Smok") - hrabia, ojciec w. Pawa Aureliana. Riothamus (an Reitb) - krl armorykaskiej Kornwalii. Riwal Mawr ("Wielki") - krl armorykaskiej Domnonii (509-524), syn Emyra Llydawa. Samson, w. - syn Amwn-Ddu i Anny, crki Meuriga. Selyf - syn Gerainta Llyngesoga. Sevira - crka Macsena Wlediga i Elen Luydogg, pniej ona Gwrtheyma (Yortigerna). Teitfallt - krl Gwentu, syn Teithrina. Tewdrig Fenfigaid (Teodozjusz Bogosawiony) - krl Gwentu, syn Teithfallta. Tristan - syn Marka Conomorusa. Urien Gorre - Gwrgant Mawr. Uthyr Pendragon - pendragon (497-512), syn Custennina Fendigaida. Yvain (Owain) - rycerz z Leon, syn Uriena Gorre'a i Modron.

magdalena86

magdalena86

Przypisy Wprowadzenie 1 Geoffrey of Monmouth, The History of the Kings of Britain, przekad Lewis Thorpe; Londyn, Penguin, 1966, str. 51. 2 Geofrey of Monmouth, The History of the Kings of Britain, str. 225-226. 3 Alfred, Lord Termy son, Idylls ofthe King (New York: Airmont, 1969). 4 John Morris, The Ag ofArthur, Londyn, Weidenfeld & Nicholson, 1973, str. XIV. Rozdzia 1 1 Giraldus Cambrensis, The Journey through Wales i The Description of Wales; Londyn, Penguin, 1978, str. 114-115. 2 Juliusz Agrykola zosta mianowany gubernatorem Brytanii w 78 roku n.e.; Tacyt, historyk rzymski, by jego ziciem. W Rocznikach opisuje on pocztkow faz podboju Brytanii. 3 Nora Chadwick, Studies in Earfy British History; Cambridge, Cambridge University Press, 1954. Rozdzia 2 1 Charlotte Guest, The Mabinogion; Londyn, J. M. Dent & Sons, 1906. 2 Macsen by pierwszym wadc noszcym tytu Gwledig, nadawany pniej innym wadcom, takim jak Cunedda, Ceredig i Emrys. Bard Taliesin nazywa tak rwnie Uriena Rhegeda, bohatera z pnocy. 3 Octavius dux Wisseoreum, wymieniany przez Geoffreya z Monmouth w aciskiej kronice Brut, to odpowiednik Eudafa, larll Erginga ac Euas w walijskiej wersji tego dziea. W aciskim Brut imi ksiniczki nie jest podane, lecz w walijskim znajdujemy imi Elen. Patrz: Brut Dingestow, Henry Lewis, Cardiff, Walia, University of Wales Press, 1942, str. 133. 4 Gildas zarzuca Magnusowi Maksymusowi, e zabra wszystkich onierzy na kontynent, zostawiajc Brytani bezbronn. "Pozbawi kraj zbrojnych strw, sprawnych zarzdw i kwiatu modziey. Wszyscy oni wyruszyli z Maksymusem i nigdy nie powrcili. Pozwoli, aby Brytani tratoway dwa wrogie, okrutne narody" (tzn. Szkoci i Piktowie; Saksoni

magdalena86

mieli si pojawi pniej). Gildas najwyraniej nienawidzi Magnusa, bo nastpnie opisuje, jak samozwaczy cesarz "straci przeklt gow w Aquilla". (Patrz 13,1, str. 20). 5 W zbiorze Welsh Triads czytamy, e Elen Luydogg (Helen "idca na czele zastpw") i jej brat Cynan Meiradog prowadzili jeden z "Trzech Srebrnych Zastpw Brytanii" (Triada 35, str. 77-78). Kady zastp liczy 21 tysicy onierzy, a nazwa wzia si std, e oddziay niosy ze sob zoto i srebro wyspy. 6 W najstarszych pocztach wadcw Walii Maksymus przedstawiany jest jako ojciec Owaina, krla Buelltu, od ktrego wywodz si wadcy Glywysing, rozlegego krlestwa obejmujcego Glamorgan w poudniowo-wschodniej Walii (The Red Book ofthe Exchequer, XII w., F. 322d, wyd. Rolls 17.760.2). 7 W walijskich dokumentach Cunedd okrela si mianem "Guledig". Tytu ten pochodzi od sowa gulod -kraj - i oznacza wadc. Tak, wic jest on rwnoznaczny z godnoci cesarza, ktrym ogosiy Cunedd oddziay stacjonujce w Brytanii. 8 Yortigern to tytu oznaczajcy "wielkiego krla". Gildas (23-1, str. 26) okreli go mianem "superbus tyrannus", czyli "dumny tyran". Walijskie imi Yortigerna brzmi Gwrtheyrn Gwrtheneu (Yortigern Chudy). W triadzie dziesitej Llyfr Goch Hergest (Czerwona ksiga Hergest) Gwrtheyrn Gwrtheneu zostaje wymieniony jako jeden z "trzech nikczemnych mieszkacw Wyspy Brytanii" (triada 51; Rachel Bromwich, Troedd Ynys Prydein, str. 132). 9 Caernarfon zosta przemianowany na Caer Gystennin przed 1100 rokiem i pod tak nazw wystpuje w Hanes Gruffud ap Cynan; wydanie pod redakcj Arthura Jonesa, str. 7. 10 W komentarzu do Britannii (1695) Williama Camdena Edmund Gibson opisa potne ruiny zamku Dinas Ffaraon Dandde. Otoczona potrjnym murem forteca staa na wzniesieniu, zwanym Braich y Ddinas, "grzbiet miasta", stanowicym cz gry Penmaen Mawr. "Ogrom ruin - pisze Gibson, wiadczy o tym, i by to zamek ksicy, umocniony przez natur i zrczno budowniczych, ktry wznosi si na jednej z najwyszych gr w nadmorskim regionie Snowdonii". Sekretna cz miasta Dinas Ffaraon Dandde w wiadomoci wielu ludzi zlaa si w jedno z Dinas Emrys (Fortec Ambrozjusza). W przekadzie Mabinogionu T. P. Ellis i John Lloyd okrelaj Dinas Ffaraon Dandde (Fortec Ognistego Faraona)

magdalena86

mianem najwaniejszego zamku w Aarfon. Patrz: Lewis Spence, The Mysteries ofBritain; Filadelfia, David McKay, 1946, str. 80-81, 146, 158. 11 Beda pisze, e "Brytowie zastanawiali si, jak zdoby sprzymierzecw do odparcia coraz czstszych napaci ssiadw z pnocy, i wszyscy zgodzili si z rad Yortigerna, ktry proponowa wezwa na pomoc Saksonw zza morza". (Patrz Beda Venerabilis, Historia Ecclesiastica, rozdzia l, str. 18). Najwyraniej chodzio o wykorzystanie plemion saksoskich w roli najemnikw, tak jak to wczeniej czynili Rzymianie. 12 Wielebny Arthur Wade-Evans w kronice zatytuowanej The Emergence of England and Wales (str. 63) napisa, e imi Hengist byo jedynie imieniem klanowym Octhy I, ktrego crka, Alis Ronwen, wysza za Gwrtheyrna Gwrtheneu (Yortigerna Chudego). Octha I mia rwnie syna imieniem Gotta lub Octha II. Z drzewa genealogicznego krlw Wessex wiemy, e Cerdic by synem Elesy (Aluki), syna Esli (Ebissy) czyli Horsy, brata Hengista. Wszystko, zatem wskazuje na to, e Octha II (Osla) i Cerdic byli kuzynami. 13 Pierwszym, ktry stwierdzi, e Catigern, syn Yortigerna, pochowany zosta w Kit's Coty House, by Lambard, autor ksiki Perambulation of Kent (1570). 14 Gildas ap Caw, De Excidio et Conquesta Britanniae: Gildas - The Ruin of Britain and Other Works, przekad i redakcja Michael Winterbottom; London & Chichester: Phillimore, 1978, ustp 25,3, str. 28. 15 "Wydaje si, e Merlinw byo dwch: Myrddin Ambrozjusz i Myrddin Sylvester. Pierwszy wystpuje w kronikach Neniusza jako Emrys Wledig (cesarz Ambrozjusz). Imienia Merlin pierwszy uy Geoffrey z Monmouth. Myrddin Sylvester y w czasach Artura i pono uciek z pola bitwy pod Arderydd, gdzie w 573 roku Rhydderch z Strathclyde odnis wielkie zwycistwo nad pozostaymi celtyckimi wodzami. Jego pierwszy bard, Myrddin, postrada zmysy i ukry si w lesie Celyddon. Pono dokona swych dni na wyspie Bardsley, strzegc trzynastu skarbw Brytanii. 16 Z jedenastowiecznej biografii, zatytuowanej Life ofSt. Gurthiern (Yortigern), oraz z opisu zwizanych z nim relikwii, zawartym w ksidze Cartulaire de l'Abbaye de Saint-Croix de Quimperle (str. 3), wydanej pod redakcj Leona Maitre i Paula de Berthou (Pary, 1896), dowiadujemy si o pobycie Gurthierna w kociele Quimperle w Cornouaille i Yannes w Bro-Weroc. Ksiga Life of St. Gurthiern, najstarszy bretoski dokument traktujcy o w. Gurthiernie, znajduje si, tak jak kronika w. Ninnoca, w

magdalena86

bibliotece Quimperle. Z kronik tych wynika, i po ucieczce z Brycheiniog w 465 roku Gurthiern dotar do poudniowej Bretanii i zdoby sobie przychylno krla Comuaille Grallona Mawra, zwanego "Wielkim", oraz Weroca I, hrabiego Yanres, ktrzy w drugiej poowie V wieku byli u szczytw wadzy. 17 W Historia Brittonum Neniusz pisze, e po ucieczce Yortigerna "Ambrozjusz zosta krlem wrd krlw narodu brytyjskiego" (ustp 48, str. 33). "Geoffrey z Monmouth, History ofthe Kings of Britain; Londyn, Penguin, 1966, str. 200-201. Rozdzia 3 1 John Morris, The Ag of Arthur; London, Weidenfeld & Nicholson, 1973), str. 251-254 2 W legendzie w. Arthmaela, tak jak przedstawiaj j autorzy Rennes Prose (1492) i Breviary ofLeon (1516), Artur okrelany jest mianem "pogromcy wrogw naszego zbawienia". wiadczyoby to, e wielki onierz-wity Arthmael ("Ksi Niedwied") by t sam osob, co Artur: zbawc narodu, ktry uwolni lud od tyranii. Mael (ksi) stanowi cz wielu walijskich imion, na przykad Maelgwyn, Maelog, Maelrhys itd. 3 Neniusz, Historia Brittonttm w: Nennius - British History and the Welsh Annals, red. John Morris; London & Chichester: Phillimore, 1980, ustp 56, str. 35 4 W kronice Wrmonoca Life ofSt. Poi de Leon napisanej w 884 roku na podstawie wczeniejszych breto-skich ywotw witych, czytamy, e wczesnym hrabi Leon by Withur, czyli Uthyr (Victor). Wadca opisany jest jako pobony chrzecijanin zarzdzajcy ksistwem w Armoryce z fortecy Ile de Batz na pnoc od Roscoff w imieniu francuskiego krla Childeberta, ktry panowa w latach 511-558. W ksice The Royal Saints ofBrita-infrom the Latter Days ofthe Roman Empire (1929) W. A. S. Hewin pisze: "W owym czasie hrabi Leon -jak czytamy w kronice Life ofSt. Poi de Leon i innych rdach - by Withur. Znano go rwnie pod imieniem Ider, syn Yvaina, a take Uther i Withur (Victor). Warto te porwna sowa Yetr i Uther w genealogiach walijskich ksit. Znaczyy one po prostu wadca bd zarzdca, podobnie jak Artur. Tak sam rol

magdalena86

penio baskijskie sowo Arthega (dobry), oraz Artegari i Arthegari, ktre znaczyy wadca lub zarzdca. w Withur by ju wadc, kiedy przyby jego krewny, w. Pawe Aurelian. w. Pawe Aurelian otrzyma ode Ile de Batz i zaoy tam klasztor okoo 530 roku". Patrz rwnie La Vie de Saint Paul w Les Yies de Saints de la Bretagne Armorique Alberta Le Grand, str. 98-115. 5 Wedug Alana Fyrgana zaoycielem Domu Leon by Yvain, syn Urbgenniusa, konsula Badon z Historii Geofrreya z Monmouth (str. 227). Wielebny Arthur W. Wade-Evans, autor kroniki The Emergence ofEngland and Wales, str. 111, utosamia go z Gwrgantem Mawrem ("Wielkim"), krlem Ergingu. Yvain polubi Alienor, siostr Riwala Mawra ("Wielkiego"), i spodzi hrabiego Gwythyr. Chretien de Troyes pisze o Yyainie jako o "Rycerzu Lwa". Prawdopodobnie wiedzia, e Yvain pochodzi z Lyonesse, lecz zastpi Leon sowem lion. W bretoskim poemacie Yonec, napisanym czterdzieci lat po Historii Geoffreya z Monmouth, Marie de France wspomina o wadcy imieniem Muldumarec, ktrego krlestwo leao midzy Caerwentem a Caerleonem. W literaturze arturiaskiej Muldumareca nazywa si krlem Urien Gorre. Urien zosta pochowany w kaplicy koronacyjnej St. Aaron w Caerleon-upon-Usk. 6 W kronice Wrmonoca Life ofSt. Poi de Leon czytamy, e w. Pawe Aurelian i hrabia Gwythyr byli kuzynami. Wynika z tego, e obaj mieli tego samego ojca, potnego Gwrganta Mawra. W katedrze St. Poi de Leon przechowywano kopi Ewangelii, sporzdzon przez hrabiego Gwythyra. Ksiga zostaa zniszczona podczas Rewolucji Francuskiej. Patrz: Albert le Grand, Les Yies des Saints de la Bretagne Armorique, str. 98-115. 7 David Williams, The History of Monmouthshire; Monmouthshire, Tudor & Hali, 1796, str. 75. 8 William Owen Pughe, The Cambrian Biography, Londyn, Edward Williams, 1803, str. 13-18. 9 Neniusz, Historia Brittonum, ustp 72, str. 42 10 Gwrgant Mawr ("Wielki"), krl Ergingu, to zdaniem doktora Johna Morrisa i wielebnego Wade'a Evansa to ta sama osoba, co Urien Gorre (Gower). Jest to bardzo prawdopodobna hipoteza, gdy badania wskazuj, e Gwrgant zosta wypdzony z Ergingu przez uzurpatora Gwrtheyrna i osiad na pwyspie Gower, ktry odbi Irlandczykom. Zdaniem lolo Morganwga, gdy Cunedda Wledig wypar irlandzkich osadnikw z

magdalena86

pnocnej Walii, Urien Gorre pozby si ich z pwyspu Gower. Emrys Wledig osadzi Gwrganta z powrotem na tronie Ergingu, lecz jego dwr pozosta na pwyspie Aber Llychwr (Leucarum). Warto zauway, e Urien Gorre mia sawnego syna Yvaina, Rycerza z Leon, on za by ojcem hrabiego Gwythyra z Leon, ktrego crk, Gwenhwyfar, polubi Artur. Zwizek tych dwch wanych rodw stanowi integraln cz dziejw krla Artura i kolonizacji Bretanii. Patrz Morris, The Ag of Arthur, str. 229, i Wade-Evans, The Emergence ofEngland and Wales, str. 111 11 John H. Parry, The Cambrian Plutarch; W. Simpkin & R. Marshall, Londyn, 1824. Rozdzia 4 Tacyt, The Annals of Imperial Rome, przekad Michael Grant Dorset, Nowy Jork, 1984, str. 226-269. 2 W ksice Celtic Folklore (Oksford, Clarendon Press, 1891) John Rhys sugeruje, e Penrhyn Austin yn Kernyw to Aust Cliff w hrabstwie Gloucestershire. Zauwaa te, e w redniowieczu mianem Kernyw okrelano cay obszar pwyspu Domnonian (patrz tom II, str. 506). 3 Mabinogion, przekad Charlotte Guest; J. M. Dent, Londyn, 1906, str. 133-134. 4 John H. Parry, The Cambrian Plutarch; W. Simpkin & R. Marshall, Londyn, 1824, str. 3. Rozdzia 5 1 Krl Henryk II sta si wacicielem zamku w 1155 roku. W 1187 roku urodzi mu si wnuk, ktremu dano imi Artur w nadziei, e wstpi na tron jako krl Artur II. Nie doszo jednak do tego, poniewa odsun go od wadzy krl Jan. Wedle tradycji mody Artur zgin zamordowany podczas podry do Francji. W 1337 roku krl Edward III mianowa swego syna (rwnie Edwarda) ksiciem Kornwalii i przekaza mu midzy innymi zamek Tintagel. Przeszed on do historii jako "Czarny Ksi", gdy wyrusza na wojn w czarnej zbroi. To "Czarny Ksi" nakaza gruntownie wyremontowa drewniany most czcy zamek z ldem. 1 C. A. Raleigh Radford, The Pillar ofEliseg; Edynburg, H. M. Stationcry Office, 1980.

magdalena86

3 Dwunastowieczny poeta anglo-normandzki Beroul umiejscawia legend Tristana pod Samson-in-Golant i pisze, e paac krla Marka znajdowa si w "Lancien". Nazw Lantyan bd Lantyne nosi farma 1,5 kilometra na poudnie od Lostwithiel. W redniowieczu zamek Dore znajdowa si w obrbie posiadoci Lantyan-in-Golant. Rozdzia 6 1 Wedle legendy Artur mia trzy dwory, co jego zdaniem suyo zjednoczeniu Brytanii. W triadzie 85 (w pierwszym zbiorze) czytamy: "Byy trzy najwaniejsze wita: Boe Narodzenie, Wielkanoc i Zielone witki, ktre obchodzono z wielk radoci, zwaszcza na trzech dworach Artura: w Caerleon on Usk w Cymru, w Gelliwigu w Cernywie i w Penrhyn Rhionedd na pnocy". Triada 85 w:, Rachel Bromwich, Troedd Ynys Prydein [The Welsh rria&](Cardiff, Walia; University of Wales Press, 1978), str. 211. 2 Juwenalis 4, 127. Satyry, przekad wielebnego Lewisa Evansa, Bohn's Classical Library; Londyn, George Bell & Sons, 1880. Satyra IV, str. 32 3 Patrz wstp Williama Caxtona do Le Morte d'Arthur Thomasa Malory'ego, 1485; Londyn, J. M. Dent & Sons, 1909. 4 Leslie Alcock, Arthur's Britain; Londyn, 1971, str. 163. 5 William Coxe, Coxe's Tours ofMonmouthshirc, 1801. Red. T. Cadell Juriar & W Davis; reprint: Cardiff, Walia, Merton Press, 1995. 6 Brut Breningoedd [Kronika krlw], walijski manuskrypt z XIII wieku. 7 Geoffrey z Monmouth, The History of the Kings of Britain; Londyn, Penguin, 1966, str. 99 8 Juwenalis, 4, wers 127. 9 Tacyt, The Annals of Imperial Rome A D 14-66, przekad Michael Grant; Nowy Jork, Dorset, 1986, str. 266-269. Rozdzia 7 1 Robert Wace, Li Romans de Brut (1155) w: Wace and Layamon Arthurian Chronicles, przekad Eugene Mason; Londyn, J.M. Dent & Sons, 1912 2 Wace and Layamon - Arthurian Chronicles. 3 E. O. Gordon, Prehistorie London; The Covenant Publishing Co., 1946,

magdalena86

str. 62. 4 Edward III wraz z mod krlow, Filip, odby pielgrzymk do miejsca, gdzie rzekomo znajdowa si grb krla Artura. Potem postanowi stworzy brytyjski zakon rycerski, odtworzy zgromadzenia Okrgego Stou i uczyni Windsor najwaniejszym orodkiem europejskiego rycerstwa. Edward poleci swemu modemu sekretarzowi, Williamowi Wykehamowi, zorganizowa prace przy usypywaniu sztucznego kopca o rednicy 30 metrw, ktry nastpnie mia zosta otoczony wysok wie. Wewntrz tej wiey rycerze Zakonu w. Jerzego i Zakonu Podwizki od dnia w. Jerzego 23 kwietnia 1351 roku do czasw Karola II obchodzili doroczny festiwal Podwizki. Wykeham zbada tradycj Zakonu i odkry, e w pierwszych piciu wiekach naszej ery Koci brytyjski by cakowicie wolny od nadzoru papiea. W jednym z pierwszych aktw krl Artur odmwi zapacenia daniny, po ktr przybyli specjalni wysannicy z Rzymu. Krl Edward w 1348 r. zwrci si do papiea Klemensa VI o wydanie bulli wyczajcej kaplic w. Jerzego spod papieskiej jurysdykcji. Tak wic krlewska kaplica w. Jerzego w Windsorze moe si mieni prekursork reformacji. Wizyt krla Francji Franciszka I w 1520 roku uwietni orszak dziewiciu wielkich rycerzy oraz deklaracja krla Anglii Henryka VIII, mwica o tym, e Zakon Podwizki by pierwszym zakonem rycerskim krla Artura. 5 Cesarz Maksymilian - ,J)er Letzte Ritter" "Ostatni Rycerz", jak go nazywaj w Niemczech - zoy hod arturiaskiej tradycji Okrgego Stou, odwiedzajc Winchester w drodze powrotnej z zamku Windsor, gdzie zosta przyjty w poczet rycerzy w. Jerzego. 6 T. W. Stone, History ofHampshire; Londyn, Elliot Stock, 1892; reedycja: Wakefield, E. O. Publishing, 1976, str. 174. 7 Geoffrey z Monmouth, Vita Merlini. Patrz: J. J. Parry, The Wta Merlini; Chicago, University of Illinois, 1925. 8 Koo zodiakalne to pierwowzr Okrgego Stou. Rycerze zbierali si wok stou, aby zamanifestowa swe oddanie witej Dziewicy. Artura bez wtpienia mona okreli mianem celtyckiego Mesjasza. Przepowiedziany w legendzie powrt Artura pod wieloma wzgldami kojarzy si z "drugim przyjciem Chrystusa". Moliwe, e jeden z najstarszych wizerunkw Caia znajduje si na drzwiach katedry w Modenie, gdzie widzimy go wrd rycerzy atakujcych zamek. Dowodzi nimi "Artus de Bretania". Dwunastowieczna

magdalena86

paskorzeba jest dzieem Nicolausa, ktrego prace znale mona w wielu miejscach w pnocnych Woszech. W Bretanii sir Kay, znany tam jako w. Kei, jest patronem co najmniej trzech parafii: Saint Quai Portrieux, Saint-Quai-Perros i Plogoff. W zbiorze zatytuowanym Black Book ofCarmarthen zamieszczono poemat opowiadajcy o udziale Keia w bitwie pod Traeth Trevroit, ktra to miejscowo nazywana jest w wierszu Traethau Trevrwyd. Kei to prawdopodobnie brytyjska wersja imienia Caius, tak samo jak Ambrozjusz, Gerontius itp. Imi jego ojca, Cynyr, to walijski odpowiednik imienia Cunorix. Zwyczaj latynizowania walijskich imion wprowadzi Geoffrey z Monmouth. 10 Angielskiej wersji imienia Gwenhwyfara - Ginewra - uy jako pierwszy Thomas Malory. Rozdzia 8 1 Nie ulega wtpliwoci, e imi ony Illtyda, Trynihidy, zachowao si w nazwach miejscowoci Llantryddid, Llanrhidian w Gower, Llanrhidian w St. Davids i Llanrhidian w Tremarchod niedaleko Fishguard. 2 Przed zburzeniem bretoskich klasztorw przez wikingw w X wieku ksika Wrmonoca Life ofSt. Poi de Leon zostaa przeniesiona do wielkiego klasztoru Fleury kilka kilometrw od Orleanu. Kaligrafowana w sposb charakterystyczny dla IX wieku biografia znajduje si obecnie w bibliotece w Orleanie. Patrz Albert Le Grand, Les Vies des Saints de la Bretagne Armorique; Quimper, 1901, str. 98-115. 3 Wrmonoc utosamia w. Pawa Aureliana z Pawem Penychenem, lecz nie zgadza si to z informacjami z innych rde. W kronice The Genealogies of the Welsh Saints (w zbiorze Lives of the British Saints pod redakcj wielebnej Sabine Baring-Gould i Johna Fishera, 1907-1913) czytamy, e Pawe Penychen by synem Glywysa Glywysinga. Po mierci Glywysa jego ziemie zostay podzielone midzy dziesicioro dzieci; trzeci syn, Pawe, otrzyma prowincj Penychen. Doktor John Morris w ksice The Age of Arthur (Londyn; Weidenfeld & Nicholson, 1973) pisze, e ojciec Pawa Aureliana, Porfirius Aurelian, by wacicielem ziemskim w Domnonii (Devon) i towarzyszem broni krla Glywysingu. Informacja ta nosi wszelkie cechy prawdopodobiestwa, gdy ksita Glamorganu posiadali majtki w Kornwalii i Bretanii. 4 Biskup Tigernomail podaje, e biografi The Life ofSt. Samson (patrz Thomas Taylor, The Life ofSamson of Dol; Londyn, SPCK, 1926) pisa na podstawie dziea diakona Henoka, bratanka w. Samsona. Tigernomail,

magdalena86

ktry zna Henoka, opisuje go jako sdziwego, osiemdziesicioletniego starca. Wykorzysta te inne informacje, zaczerpnite od Henoka i mnichw z klasztoru Llanilltyd Fawr. Ta wczesna biografia ma szczegln warto, dlatego, e jest bardzo stara i spisana na podstawie informacji pochodzcych od bliskich przyjaci samego w. Samsona. 5 W biografii Life ofSt. Finian autor nazywa Cadoka Cathmaelem bd Cadfaelem ("Ksiciem Bitew"), a Lifris podaje jego trzy imiona: Cadoc w Walii, Cadfael w Irlandii i Cadfoddw w Bretanii. Lifris pisa Vita St. Cadoci [Life of St. Cadoc] midzy 1073 i 1086 rokiem. Imi autora pojawia si na licie wiadkw w ksice Book ofLlandajf. By on synem biskupa Herewalda, a urodzi si okoo 1050-1055 roku. Zosta arcydiakonem Glamorganu i przeorem klasztoru w. Cadoka w Llancarfan. 6 De Keranet w swoim wydaniu ksiki Alberta Le Granda Les V\es des Saints de la Bretagne Armorique utosamia Beneventum z Caerwentem, podobnie jak profesor Bury w opracowaniu biografii Life of St. Patrick, ktrej autorem jest Muirchu. Nie mona jednak wykluczy, e nazwa Beneventum wzia si z bdnego odczytania nazwy an bent nant auan, ktra oznacza Nant Nadauan w dolinie rzeki Thaw. Klasztor za znajdowa si w Lian Synnwyr, obecnym Llansannorze, okoo 10 kilometrw na pnocny zachd od Llancarfanu. By moe tam wanie pochowano w srebrnej trumnie w. Cadoca. 7 Pierwsza biografia w. Dawida powstaa w drugiej poowie XI wieku dziki Rhigyfarchowi, synowi Suliena z Llanbadarn Fawr. By on dwukrotnie biskupem parafii w. Dawida i napisa ksik, aby gosi chwa relikwii w. Dawida i doprowadzi do powstania diecezji jego imienia. 8 Albert Le Grand, Life ofSt. Efflam w: Les Vies des Saints de la Bretagne Armorique; Quimper, 1901, str. 582-589. 9 w. Bernard z Clairvaux, In Praise ofthe New Chivalry, w zbiorze pod redakcj Frances Gies, The Knight in History; Nowy Jork, Harper Collins, 1984, str. 108-109.

Rozdzia 9 1 Gildas-The Ruin ofBritain and Other Documents, przekad Michael Winterbottom; Londyn & Chichester, Phillimore, 1978, patrz: De Excidio

magdalena86

Britonum, str. 31. Rozdzia 10 1 Gewissei byli irlandzkimi konfederatami, uwaajcymi si za potomkw Casnera Wlediga i Carawna (Carausiusa). W poemacie The Death Song of Uther Pendragon Taliesina (The Book of Taliesin, str. 71) autor nazywa wrogw Uthera "Synami Casnara". 2 W genealogii The Harleian Pedigree z ksiki Early Welsh Genealogical Tracts P. C. Bartrama, wydanej przez University of Wales Press w 1966 roku, czytamy, e Edric, krl Glamorganu, polubi Henwen, crk Kynmarcha ap Meirchiona. Poniewa w walijskich pocztach nie wspomina si o adnym wadcy Morgannwgu i Gwentu o tym imieniu, by moe autorowi chodzio o Cerdica z plemienia Gewissei. Jeli tak byo w istocie, Cerdic dziki maestwu naby prawo do terytoriw Glamorganu i Gwentu i prawo to przeszo na jego potomkw. W Welsh Triads (triada 26 W, str. 48) czytamy, e wedle przepowiedni Brytania miaa cierpie za spraw potomka Henwen. Pocig Artura za Henwen (Bia Loch) to symboliczny obraz wypdzenia Gewissei. W kronice Annals of Cambria krla Alfreda nazywa si rex Giuoys - "krlem Gewissei". 3 Leslie Alcock, Arthur 's Britain; Londyn, Penguin, 1971, str. xv. Rozdzia 11 1 Nazwa Porth Wyddno pochodzi od imienia Gwyddno Garanhira ("Dugie Drzewce"), jednego z wodzw wymienionych w Mabinogionie. Patrz John Rhys: Studies in the Arthurian Legend; Oksford, Clarendon Press, 1891, str. 263. 2 W The Anglo-Saxon Chronicie czytamy, e w 501 roku Brytowie stoczyli bitw z siami saksoskimi pod dowdztwem Porta i jego dwch synw, Biedy i Maegli. Dotarli oni dwoma okrtami do Portsy (Portchester?) i zabili "modego, szlachetnego Bryta". Kto wysun przypuszczenie, e tym szlachcicem by Geraint. Patrz przekad G. N. Garmondsway; The Anglo-Saxon Chronicie, Londyn, J. M. Dent & Sons, 1972, str. 15. 3 Geraint ap Erbin zosta przedstawiony w triadzie 25 seria II (Y Cymmrodor, tom III, str. 127) jako jeden z "trzech wacicieli floty na

magdalena86

Wyspie Brytanii". Pozostaymi dwoma byli March ap Meirchion (Marek syn Marcianusa) i Gwenwynyn ap Naw. Geraint i March, jako wadcy prowincji w poudniowo-zachodniej Brytanii i posiadacze okrtw, utrzymywali kontakty z Bretani. Obaj z pewnoci byli znani w Bretanii w IX wieku i obaj panowali w Domnonii, zwizanej z bretoskim krlestwem o tej samej nazwie. W starym rkopisie lolo Manuscript czytamy, e Geraint by wadc Gereinwgu (Ziemi Gerainta), czyli Ergingu, oraz patronem kocioa Caerffawydd bd Henffordd (Hereford); bardziej prawdopodobne wydaje si jednak, e chodzio o Gerascena, krla Ergingu. 4 Jako syn Custennina Fendigaida Erbin zosta krlem Domnonii. Jego brat, w. Digain, zaoy Llangernyw (Koci Kornwalijczyka) w Clwydzie. Dwaj synowie Erbina, Dywel i Erinid, zostali rycerzami na dworze krla Artura. Jednak najbardziej sawnym potomkiem Erbina okaza si Geraint Llyngesog ("Posiadacz Floty"), ktry odziedziczy po ojcu krlestwo Domnonii. Erbin wysa gocw do Artura z prob, aby pozwoli Geraintowi wrci do Kornwalii i przej wadz w kraju. Erbinowi powicono koci w Walii pod nazw Erbistock (Palisada Erbina) w parafii Clwyd. W Kornwalii zbudowa prawdopodobnie kocioy St. Ervan i Marazion. Wedug starowalijskich poda, z ktrych czerpali autorzy Mabinogionu i Boneddy Saint (Genealogie witych), ambasadorzy Erbina, syna Custennina, stanli przed obliczem Artura w Caerleon-upon-Usk. W Boneddy Saint czytamy, e Geraint by synem Erbina i wnukiem Custennina Gorneu ("Kornwalijczyka"). W walijskich i bretoskich Lives of the Saints (ywoty witych) oraz w Exeter Martyrology Erbin przedstawiony jest nie jako wity, lecz jako monarcha, ktrego dwr zawsze sta przed witymi otworem. 5 Inny Geraint by synem Carannoga z rodziny Cadell Deyrnllwg, ksiciem Ergingu albo Archenfield w hrabstwie Herefordshire. W Welsh Pedigrees (Walijskie genealogie) czytamy, e by on ojcem w. Eldada lub Aldate, biskupa Gloucester, zabitego przez Saksonw po bitwie pod Dyrham w 577 roku. W biografii Life of St. Meven autor podaje, e w. Eldad by synem Gerascennusa krla jednego z regionw Gwentu, zwanego Orcheus. Wydaje si, e Orcheus to bdnie zapisana nazwa Erging, Gerascen za to stylizowana forma imienia Geraint (syn Carannoga).

magdalena86

Rozdzia 12 1 Neniusz, British History and the Welsh Annals, przekad i redakcja Johna Morrisa; Londyn, Phillimore, 1980, str. 35. 2 Geoflfrey z Monmouth pisze, e Saksoni pomogli Yortigernowi pobi Piktw "za rzek Humber", a Yortigern odwdziczy si "darowujc wodzowi Hengistowi due obszary ziemskie w Lindesii". Chodzi prawdopodobnie o to samo miejsce, gdzie odbya si bitwa Artura pod Lindsey. 3 Warto zauway, e Riwal Mawr nosi tytu Dux Britanniarum i by podwadnym Artura. Wynika z tego, e Artur zajmowa wysz pozycj: Comes Britanniae. Ostatnim dowdc noszcym ten tytu przed Arturem by Magnus Maksymus, ktry odziedziczy go po Teodozjuszu Starszym. Artur sign jednak po tytu Amherawdyra, czyli najwaniejszego krla. Riwal Mawr nazywa si po acinie Pompejusz Regalis. 4 Wydaje si bardzo prawdopodobne, e redniowieczne romanse rycerskie o Arturze i rycerzach Okrgego Stou odzwierciedlaj prawdziwe wspomnienia ludzi o konnicy Artura. Rzymianie na pewno mieli kawaleri, ktrej dwie jednostki stacjonoway w Brytanii w IV wieku. Artur mg utworzy takie same mobilne siy sto lat pniej. Najlepszy opis wyprawy wojennej konnicy zawarty jest w poemacie epickim Aneurina Gododdin. 5 Posidonius, History ofthe Period 146-S8r. p.n.e. (w 52 tomach). 6 Wedug legendy za panowania rzymskiego cesarza Dioklecjana pod Llywyd Coed doszo do wielkiej masakry chrzecijan. To nie przypadek, e w Polesworth na wschd od Glascote stoi koci w. Heleny, a na pnoc od tego miasta koci Konstantyna. Zbudowano je zapewne wwczas, gdy nowa fala chrzecijastwa za czasw Konstantyna Wielkiego ogarna te tereny dotknite przeladowaniami religijnymi Dioklecjana. 7 Alfred, Lord Tennyson, Idylls ofthe King (New York: Airmont, 1969), str. 179 8 Dla Celtw dzik symbolizowa si i zacieko, dlatego czsto jego wizerunki umieszczano na tarczach. Rzeka Troggy, pynca przez region zwany niegdy Cernywem, nazywaa si pierwotnie Twrc. Rzymianie znali j pod nazw Tarocus, ktra obecnie zostaa zmieniona na angielsko brzmice Trogy i Troggy. Warto zwrci uwag, e Twrc znaczy "dzik", a

magdalena86

na staroytnych mapach podaje si nazw rzeki Pen Tyrch, czyli "Gowa Dzika". 9 Neniusz, Historia Brittonum, ustp 69, str. 40 10 Brut Tyssilio, przekad Petera Robertsa. The Chronicie ofthe Kings ofBritain; Londyn, Edward Williams, 1811, str. 145. 11 Leslie Alcock, Arthurs Britairr, Londyn, 1971, str. xv.

Rozdzia 13 1 Annales Cambriae w kronice Neniusza British History and the Welsh Annals, opracowanie i przekad Johna Morrisa; Londyn, Phillimore, 1980, str. 45. 2 Neniusz British History and the Welsh Annals, str. 35. 3 Patrz str. 345 notatek doczonych do Mabinogionu w przekadzie i opracowaniu Charlotte Guest; Londyn, J. M. Dent & Sons, 1906. 4 Beda Venerabilis, A History of the English Church and People; Londyn, Penguin, 1968. 5 Neniusz, British History and the Welsh Annals, str. 40. 6 Geoffrey z Monmouth, The History ofthe Kings ofBritain, przekad Lewis Thorp; Londyn, Penguin, 1966, str. 217-218. 7 Gildas ap Caw De Excidio. et Conquesta Brittania. Patrz Gildas-The Ruin of Britain and Other Documents, przekad i opracowanie Michael Winterbottom; Londyn & Chichester, Phillimore, 1978, str. 28. 8 Neniusz, Historia Brittonum, str. 35. 9 Neniusz, Historia Brittonum, str. 35. 10 W literaturze walijskiej znajdujemy liczne wzmianki o Bedwinie, ktry jest kojarzony z krlem Arturem i prowincj Cernyw, gdzie by gwnym biskupem. Caradog Freichfras za sprawowa frakcj kasztelana dworu Artura w Gelliwig. 11 Mabinogion, str. 95-135. 12 John H. Parry, The Cambrian Plutarch; Londyn, W. Simpkin & R. Marshall, 1824, str. 8. Rozdzia 14

magdalena86

1 Geoffrey z Monmouth podaje, e bitwa pod Camlanem odbya si w 542 roku, tymczasem w Annales Cambriae czytamy, e by to rok 537. 2 W Mabinogionie, w opowieci zatytuowanej The Dream ofRhonabwy czytamy, e Cord Prydein zdradzi Artura, wyjawiajc jego plany Medrautowi. Spotkanie Iddawca i Medrauta w Nant Gwynant w Gwyneddzie, ktre odbyo si przed bitw pod Camlanem okrelone zostao w triadzie 61 mianem jednego z "trzech spotka zdrajcw na Wyspie Brytanii". 3 Myrddin Sylvester, Yr Afallenau Myrrdin" w zbiorze The Literature of Kymry w opracowaniu Thomasa Stephensa. 4 John H. Parry, The Cambrian Plutarch; Londyn, W. Simpkin i R. Marshall, 1824, str. 14. Rozdzia 15 1 James Bonwick, Irish Druids and Old Irish Religions, 1894; reedycja: Nowy Jork, Dorset, 1986, str. 294. 2 Arcydruid Owen "Morien" Morgan, The Royal Winged Son od Stonehenge and Avebury; Londyn, Whittaker & Co., 1900, str. 1. Tytu drugiego wydania: Mabin of the Mabinogion; Londyn, Research into Lost Knowledge Organisation, 1984. 3 Roger Sherman Loomis w ksice The Grailfrom Celtic Myth to Christian Symbol wyraa pogld, e znalazc Graala miaa by Morgan Le Fay, za Charlotte Guest w posowiu do Mabinogionu zauwaa, i walijskim odpowiednikiem imienia Morgan jest Modron. Wszyscy jzykoznawcy s zgodni, e walijskie imi Modron pochodzi od celtyckiej bogini-wszechmatki Matriony, czczonej przez Celtw od Galii Zaalpejskiej w Galii po dolny bieg Renu. Szwajcarski ksidz Ulrich von Zatzikhofen w ksice Lanzalet (ok. 1195) opisuje wrk - pikn, mdr, obdarzon moc uzdrawiania podobnie jak Morgan - wadajc krlestwem na wyspie, matk Mabuza, anglo-normandzkiego odpowiednika Mabona, ktry w tradycji walijskiej jest synem Modron. Wychowywany w odosobnieniu na wyspie Lancelot wiczy si w sztuce walki. Wysp t jest bez wtpienia Avalon, gdzie panuje Modron w otoczeniu dziewiciu suebnic. Avalon to celtyckie Elizjum, takie jak wyspa Sena; Lancelot to ta sama osoba co Llwch Llawinawg, "Wadca Jezior", ktry zajmuje poczesne miejsce w poemacie Taliesina Preiddiau

magdalena86

Annwfn (The Spoils od Annwn). Patrz Thomas Stephens, Literature of Kymry, str. 192. 4 P. C. Bartram w ksice Early Welsh Genealogical Tracts (str. 43-91) pisze, e Afallach, ojciec Gwalltwen, konkubiny Maelgwyna Hira z Gwyneddu i matki jego syna Rhuna, to ten sam, ktry pojawia si w Troedd Ynys Prydein (numer 70) jako ojciec Modron, ony Uriena Gorre'a, matki Owena i Morfudd. W niektrych fragmentach Achau'r Mamu, zawartych vi Peniarth Manuscript (numer 75), Rhun przedstawiany jest jako syn Maelgwyna i Gwalltwen, crki Afallacha. 5 Taliesin, The Spoils of Annwn w zbiorze The Book of Taliesin; przekad John Gwenogvryn Evans, Walia, Llanbedrog, 1910. 6 Saint Brendan pod redakcj laina MacDonalda; Edinburgh, Floris Books, 1992, str. 45 7 Lewis Morris w ksice Celtic Remains (str. 170), wydanej przez Cambrian Archeological Association w 1878 roku, podaje, e Ty Wydr (Szklany Zamek) znajdowa si na wyspie Ynys Enlli. Morris podj prb racjonalnego wytumaczenia legendy: jego zdaniem Ty Wydr to muzeum, a Myrddin Wyllt by jego kustoszem. Zwizki Myrddina z wysp Bardsey opisane s w rozszerzonej wersji Enweu Ynys Prydein Hiraethoga zawartej w Peniarth Manuscript Nr. 163; czytamy w niej, e Myrddin zosta tam pochowany. 8 Artur z Bretanii jest bohaterem szesnastowiecznego francuskiego romansu proz Artus de la Petite Bretagne, przeoonego przez Johna Bourchiera, baroneta Berners. Utwr mwi o synu ksicia Bretanii, najwikszym rycerzu wiata, ktry demonstruje swoje niezwyke umiejtnoci w pojedynkach z ludmi i w walkach z bajecznymi stworami. Artus kadzie kres czarowi Port Noire, zdobywajc w ten sposb rk piknej Florencji, crki krla Emendusa. Rozdzia 16 1 Gwnymi rdami informacji, z ktrych czerpa autor biografii Life ofSt. Armel, s brewiarze kociow w Rennes (1492), Leon (1516), St. Mao (1537), Yannes (1589) i Folgoet (data nieznana). Widoczne luki w materiale mona wypeni na podstawie biografii krewnych witego Pawa Aureliana i Samsona. Albert Le Grand, ktry zwykle jest rzetelnym kronikarzem, przytacza informacje z brewiarzy Leon i Folgoet oraz z

magdalena86

Legendarium Plouarzel. 2 W biografii Life ofSt. Poi de Leon Wrmonoca czytamy, e Marek Conomorus by synem Marcjanusa, ktrego walijskie imi brzmi March ap Meirchion, ten za by wygnanym synem ksicia Glamorganu Meirchiona Yesanusa (Marcjanusa Szalonego). March znaczy ko, a marchogjedziec. Chinmarchocus (Marchocus) brzmi podobnie do nazwy kornwalijskiej miejscowoci Chenmark, ktr wymieniono w spisie Domesday Book; niemal identyczna nazwa - Cheinmerc - znalaza si w spisie Exeter Domesday Book. H. C. Darby i G. R. Yersey, autorzy ksiki Domesday Gazeteer, wydanej przez Cambridge University Press w 1975 roku, podaj, e miejscowoci tjest Kilmarch (Kryjwka Marka). 3 W biografii Life ofSt. Poi de Leon czytamy, e Samson by kuzynem Judwala. To tumaczy zapa, z jakim pomaga ksiciu odzyska tron. 4 W ksice The Age ofArthur John Morris wspomina o tej bitwie, nie ma tam jednak adnej wzmianki o tym, e w. Armel to krl Artur. Morris pisze, e ciao Marka Conomorusa zostao zabrane z miejsca bitwy i pochowane w Castle Dore. W miejscowych legendach bardzo wyranie podkrela si, i pokonanego tyrana pochowano w miejscu, gdzie pad, zaznaczajc je duym kamieniem. Wedug Sabin Baring-Gould Marek Conomorus zgin na stoku Mont d'Aree w 555 roku. Pobliski klasztor Abbey du Relec (Opactwo koci) zbudowa Judwal wsplnie ze w. Aurelianem dla upamitnienia zwyciskiej bitwy. 5 W. Lewis Jones, KingArthur in History and Legend; Cambridge, Cambridge University Press, 1911. Rozdzia 17 1 Mnisi odkopali koci Artura i Ginewry na gbokoci 5 metrw dlatego, e za czasw witego Dustana, przeora Glastonbury, cmentarz cakowicie si zapeni i przeor kaza go ogrodzi i przysypa grub warstw ziemi. Pyta znaleziona tak gboko niegdy znajdowaa si prawdopodobnie na poziomie gruntu. 2 Radford iAlcock podaj, e liternictwo inskrypcji pochodzi z X lub XI wieku, zatem moga ona powsta w czasach witego Dustana. Nie mona te wykluczy, e mnisi zrcznie sfaszowali napis podczas wykopalisk. Sformuowanie Insula Avalonia nawizuje do dziea Geoffreya z Monmouth. Na krzyu znalazo si te sowo incli-tus (sawny),

magdalena86

szczeglnie czsto uywane przez tego kronikarza. 3 Adam z Damerham, History of Glastonbury, ok. 1290 r. 4 W 1962 roku archeolog Raleigh Radford udowodni za pomoc wykopalisk, e w miejscu, gdzie mnisi rzekomo znaleli trumn, rzeczywicie co odkopano, a potem zasypano dziur w ziemi. 5 Wrd potomkw Cuneddy Wlediga znalazo si wielu przywdcw politycznych i religijnych, ktrzy zawsze wracali do swoich pradawnych posiadoci w Glastonbury. w. Gwytherin (Victorinus) zaoy tam klasztor, ktry nazwano Ynys Witherin. Z czasem nazwa ulega skrceniu do Ynys Witrin. Cunedda Dunaudd Ebiaun Dinacat Gwytherin 6 William z Malmesbury, History of the Kings of England. Patrz: The Kings Before the Norman Conquest, przekad Joseph Stephenson; Felinfach, Lampeter, Walia: Llanerch, 1989). 7 Jeau Markale, King Arthur: King of Kings; Londyn, Gordon & Cremonesi, 1977. Rozdzia 18 1 W ksice History of Cambria (1584) David Powell, historyk z Denbighshire, podaje, e Henryk powoa specjaln komisj, ktra miaa za zadanie sporzdzi jego genealogi, sigajc walijskich ksit i brytyjskich krlw. Henryk za godo wybra sobie sztandar Czerwonego Smoka, aby podkreli, e pochodzi od staroytnych wadcw Brytanii. Kronik panowania Henryka VII spisa Bernard Andre, duchowny historyk. Wedug jego genealogii Henryk ze strony ojca pochodzi od Cadwaladra, ze strony matki od Johna z Gaunt. 2 Wedug sownika Webstera armill oznacza stu uywan podczas ceremonii koronacyjnej. Dziekan Westmiusteru kad j na ramionach namaszczonego krla na znak, e wadca posiada take cechy kapana. Stula bya jednym z "atrybutw zbawienia". Wydaje si prawdopodobne, e sowo armill pochodzi od imienia Armel. W ten sposb, dziki krlowi Henrykowi VII i jego zwizkom z Westminsterem, uwieczniono pami

magdalena86

krla Artura, obrocy wiary (Armel - Arthmael = Artur). 3 Thomas Malory, Le Morte d'Arthur, Londyn, Penguin, 1969. 4 Kiedy Walter Devereux zosta mianowany pierwszym baronem Ferrers Chartley w 1461 roku, wraz z tytuem otrzyma zamek Chartley Castle. Zbudowa go w 1153 roku Ranulph II, hrabia Chester, ktry dwadziecia dwa lata wczeniej zaoy klasztor Basingwerk w Clwydzie. Pierwotnie mnisi z Basingwerk stowarzyszeni byli z zakonem Savigny, lecz w w 1147 roku przyczyli si do cystersw. Warto zauway, e ksiga zatytuowana Black Book of Basingwerk zawiera kronik Ystoria Dared, pierwsz wersj Historia Regum Britanniae. Cystersw interesowao wszystko, co miao zwizek z krlem Arturem i witym Graalem. W klasztorze Strata Florida powstay kroniki Bruty Twysogyon, White Book ofRhydderch i Red Book ofHergest. Autorzy tych dwch ostatnich umiecili w swych ksigach opowieci tworzce Mabinogion i najstarsze walijskie legendy o Arturze. Dlatego atwo wytumaczy fakt, e to wanie w opactwie Strata Florida przechowywano zarwno kielich Nanteos (uwaany za witego Graala), jak i witra z portretem w. Arthmaela. Sir Walter Devereux, trzeci baron Ferrers Chartley, ktry jako pierwszy dzierawi Strata Florida Abbey, postanowi przechowa okno z witraem, by uchroni je przed niechybnym zniszczeniem w czasie masowej likwidacji klasztorw. Dodatek II 1 John H. Parry, The Cambrian Plutarch (Londyn; W. Simpkin and R. Marshall, 1834), str. 1-3. 2 The Cambrian Plutarch, str. 1-3 3 William Coxe, A Historical Tour ofMonmouthshire, 1801; reprint: T. Cadell Juriar and W. Davies, Cardiff, Walia; Merton Press, 1995, tom l, str. 10 4 Leslie Alcock, Arthurs Britain (Londyn; Penguin, 1971, str. l Dodatek III 1 Gildas ap Caw, De Excidio et Conquesta Britanniae. Ksika opublikowana pod tytuem Gildas - The Ruin of Britain and Other Works w przekadzie i pod redakcj Michaela Winterbottoma; Londyn, Phillimore

magdalena86

1978, ustp 32.1, str. 31. 2 Alanus de Insulis, ok. 1170 r.

Podzikowania Autorzy pragn podzikowa uczonym, bez ktrych pomocy ksika ta nie mogaby powsta: Doktor Racheli Bromwich z Aberystwyth, doktorowi Brynleyowi F. Robertsowi z Walijskiej Biblioteki Narodowej, D. B. Lloydowi, sekretarzowi Walijskiej Biblioteki Narodowej, Richardowi H. Lewisowi, bibliotekarzowi w Walijskiej Bibliotece Narodowej, Johnowi Kenyonowi, bibliotekarzowi w Walijskim Muzeum Narodowym, Enid Nixon, bibliotekarce w Westminster Abbey, panu R. J. H. Hill z biblioteki miejskiej w Hereford, pani Dowdle z biblioteki miejskiej w Gloucester, panom P. J. Phillipsowi i J. B. Jonesowi z biblioteki miejskiej w Cardiff,

magdalena86

pani Ann Gallagher z biblioteki na Uniwersytecie Walijskim w Swansea, pani Barber z biblioteki Truro County, pani Pauline Thomson z biblioteki The William Salt Library w Stafford, pani Jennifer Smallman z biblioteki Ludlow Library, personelowi biblioteki Uniwersytetu Birmingham, biblioteki miejskiej w Birmingham, biblioteki Uniwersytetu Cambridge, biblioteki miejskiej w Cardiff City, biblioteki w Burton-on-Trent, biblioteki w Lichfield przy Derby Local Studies, panu Walrond, kustoszowi Stroud Museum, Michaelowi Williamsowi z Bossiney Books, St. Teeth, Bodmin, Cornwall, Chrisowi Shepardowi z Needwood Bookshop w Burton-on-Trent, personelowi Byrkley Books w Burton-onTrent, personelowi Bookstall Services, Derby, personelowi Fagin's Bookshop, Derby, personelowi Laura's Bookshop, Derby, personelowi Hornby "s Bookshop, Birmigham, personelowi Dillon's Bookshop, Birmigham, Johnowi D. Austinowi z Arden House, Atherstone, wielebnemu A. Caldwellowi, Atherstone, Rayowi Tarrowi z St. David's Cathedral, wielebnemu Edwinowi Thomasowi Richardsowi z Llangammarch Wells, Canonowi Raymondowi Lockwo-od Ravenscroftowi z Probus, Truro w Kornwalii, wielebnemu Russenowi Williamowi Thomasowi ze Straton w Kornwalii, wielebnemu Michaelowi Mountneyowi z Whitchurch w Herefordshire, Normanowi Stubbsowi z Alrewas, Chrisowi Lovergrove, Kate Pollard, Eddiemu Tooke i Fredowi Stedman-Jones z Pendragon Society, Elizabeth Le-ader, Patrickowi Graucobowi, Brianowi i Joyce Hargreaves z Research into Lost Knowledge Organization, Arthurowi Stelfoxowi, Robertowi Hardwickowi, Dave'owi Pauleyowi, George'owi Perrellowi i wielu innym naszym kolegom i przyjacioom, ktrzy wsparli nas pomoc. Pragniemy rwnie podzikowa pani doktor Ruth Williams za ocen ostatecznej wersji rkopisu. Artur, ktrego Anglicy sawi w legendach po dzi dzie, by czowiekiem ze wszech miar godnym podziwu - nie jako bohater baniowy, lecz historyczny. Dugo przeciwstawia si on nieszczciom spadajcym na jego kraj i budzi w narodzie niezomnego ducha walki... William z Malmesbury History ofthe Kings of England, 1125