Andrzej Gua, Rafa Stanek

CELE I ZAKRES ANALIZY FINANSOWEJ ORAZ ANALIZY SPOECZNO-EKONOMICZNEJ W WIETLE PRZYGOTOWYWANIA WNIOSKW O DOFINANSOWANIE PRZEDSIWZI Z FUNDUSZY UNII EUROPEJSKIEJ

Warszawa, 2004

Opracowanie wykonane na zlecenie MGPiPS. Pogldy i opinie wyraone w opracowaniu s pogldami wasnymi Autorw.

Spis treci
1. Analiza finansowa i ekonomiczna krok po kroku....................................................................4 1.1. Narzdzia .............................................................................................................................4 1.2. Dane .....................................................................................................................................4 1.3. Uwagi metodologiczne ........................................................................................................5 1.3.1. Analiza w cenach biecych vs. analiza w cenach staych ..............................................5 1.3.2. Ocena rentownoci...........................................................................................................6 1.3.3. Nakady inwestycyjne ....................................................................................................11 1.4. Analiza finansowa krok po kroku ......................................................................................11 1.4.1. Krok 1 - zebranie danych ...............................................................................................11 1.4.2. Krok 2 - harmonogram nakadw inwestycyjnych ........................................................12 1.4.3. Krok 3 - rda finansowania inwestycji .......................................................................12 1.4.4. Krok 4 harmonogram spaty kredytu / poyczki.........................................................12 1.4.5. Krok 5 Wpywy i wydatki biece..............................................................................15 1.4.6. Krok 6 - oszacowanie kapitau obrotowego...................................................................17 1.4.7. Krok 7 - przepywy pienine do planowania finansowego ..........................................18 1.4.8. Krok 8 - ocena rentownoci ...........................................................................................19 1.5. Badanie wraliwoci ..........................................................................................................20 1.6. Uwagi dotyczce spek.....................................................................................................21 2. Analiza ekonomiczna projektu...............................................................................................23 2.1. Procedura analizy ekonomicznej .......................................................................................23 2.2. Korekty cenowe .................................................................................................................25 2.3. Wyliczenie ERR oraz ENPV .............................................................................................26 3. Studium przypadku dla przedsiwzicia: budowa oczyszczalni ciekw oraz rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej............................................................................................................27 3.1. Uwagi na temat studium przypadku...................................................................................27 3.2. Opis i uwarunkowania przedsiwzicia.............................................................................27 3.3. To projektu........................................................................................................................29 3.4. Analiza finansowa przedsiwzicia ...................................................................................29 3.4.1. Przyjte zaoenia ..........................................................................................................30 3.4.2. Kalkulacje nakadw inwestycyjnych............................................................................30 3.4.3. rda finansowania przedsiwzicia ............................................................................31 3.4.4. Oszacowanie kapitau obrotowego ................................................................................33 3.4.5. Okrelenie przychodw generowanych przez planowane przedsiwzicie...................33 3.4.6. Okrelenie kosztw eksploatacyjnych ...........................................................................36 3.4.7. Strumienie pienine dla planowania finansowego .......................................................37 3.4.8. Ocena rentownoci.........................................................................................................38 3.4.9. Prognoza sprawozda finansowych podmiotu realizujcego przedsiwzicie..............39 3.5. Analiza kosztw i korzyci spoecznych i ekonomicznych (cost-benefit analysis)...........40 3.5.1. Zagadnienia metodologiczne .........................................................................................40 3.5.2. Koszty spoeczno ekonomiczne (koszty zewntrzne, kwestie podatkowe, kwestie wpywu na rynek pracy) ..............................................................................................................40 3.5.3. Korzyci spoeczno ekonomiczne (koszty zewntrzne, kwestie podatkowe, kwestie wpywu na rynek pracy) ..............................................................................................................41 3.5.4. Podsumowanie analizy kosztw i korzyci spoecznych...............................................42 3.6. Analiza wraliwoci...........................................................................................................44 3.6.1. Nakady inwestycyjne ....................................................................................................44 3.6.2. Udzia dotacji .................................................................................................................44 3.6.3. Wyniki analizy wraliwoci...........................................................................................45

Spis tabel
Tabela 1.1 Harmonogram nakadw inwestycyjnych (tys. z)...........................................................12 Tabela 1.2 rda finansowania inwestycji (tys. z) ..........................................................................12 Tabela 1.3 Harmonogram kredytowania w 2003 roku (tys. z) .........................................................13 Tabela 1.4 Harmonogram kredytowania w 2004 roku (tys. z) .........................................................14 Tabela 1.5 Harmonogram kredytowania w 2005 roku (tys. z) .........................................................14 Tabela 1.6 Harmonogram kredytowania w 2006 roku (tys. z) .........................................................15 Tabela 1.7 Zbiorczy harmonogram kredytowania (tys. z)................................................................15 Tabela 1.8 Program sprzeday usug zwizany z realizowanym przedsiwziciem (tys. z)............16 Tabela 1.9 Zestawienie wydatkw rocznych .....................................................................................16 Tabela 1.10 Wydatki biece (tys. z)................................................................................................16 Tabela 1.11 Oszacowanie kapitau obrotowego (tys z) ....................................................................18 Tabela 1.12 Ocena samofinansowania przedsiwzicia (tys. z) .......................................................18 Tabela 1.13 Wyliczenie IRR i NPV dla inwestycji - IRR/I, NPV/I (tys. z) ....................................19 Tabela 1.14 Wyliczenie IRR i NPV dla zaangaowanego kapitau (rodki z budetu) - IRR/K, NPV/K (tys. z)............................................................................................................................20 Tabela 1.15 Wyniki analizy wraliwoci na zmiany nakadw inwestycyjnych...............................20 Tabela 1.16 Plan amortyzacji (tys. z)................................................................................................21 Tabela 1.17 Uproszczony Rachunek zyskw i strat dla przedsibiorstwa komunalnego (tys. z) ....22 Tabela 1.18 Przepywy finansowe przedsibiorstwa komunalnego (tys. z) .....................................22 Tabela 2.1 Wyliczenie ENPV i ERR przedsiwzicia (tys. z..........................................................23 Tabela 3.1 rda finansowania inwestycji .......................................................................................32 Tabela 3.2 Rentowno inwestycji.....................................................................................................38 Tabela 3.3 Wyliczenie ERR i ENPV .................................................................................................43

Spis ilustracji
Rysunek 1 Przykadowy wykres wraliwoci projektu na zmian nakadw ...................................21 Rysunek 2 Przewidywana liczba osb w gospodarstwie domowym.................................................34 Rysunek 3 Przewidywana opata za wod i cieki.............................................................................35 Rysunek 4 Opata za wod i cieki jako % dochodw rodziny .........................................................36 Rysunek 5 Badanie wraliwoci IRR/K na wysoko nakadw inwestycyjnych ............................46 Rysunek 6 Badanie wraliwoci EIRR na wysoko nakadw inwestycyjnych..............................46 Rysunek 7 Badanie wraliwoci IRR/I na udzia dotacji Phare.........................................................47 Rysunek 8 Badanie wraliwoci IRR/K na udzia dotacji Phare .......................................................47 Rysunek 9 Badanie wraliwoci EIRR na udzia dotacji Phare.........................................................47 Rysunek 10 Badanie wraliwoci IRR/K na udzia dotacji Phare i wielko nakadw inwestycyjnych rwnoczenie.....................................................................................................48

1.

Analiza finansowa i ekonomiczna krok po kroku

Celem tego rozdziau jest pokazanie czytelnikowi mechanizmu opracowania analizy finansowej i ekonomicznej krok po kroku. Umiejtno opracowania prostej analizy jest bardzo przydatna na wstpnym etapie przygotowania projektu inwestycyjnego, kiedy znaczna cz samorzdw nie decyduje si na zatrudnienie zewntrznych specjalistw. Specjalici zwykle zatrudniani s do pozyskania dofinansowania, kiedy pomys projektu jest ju dopracowany, czsto gdy gotowy jest ju projekt techniczny. Jednake analiza ekonomiczno-finansowa powinna by opracowana znacznie wczeniej na etapie optymalizacji projektu i wyboru najlepszego wariantu. Dlatego umiejtno samodzielnego sporzdzenia analizy ekonomiczno-finansowej lub przynajmniej interpretacji jej wynikw wydaje si poyteczna. Niniejsza publikacja przedstawia, jak wykona tak analiz dla prostych projektw przy zaoeniu, i te bardziej skomplikowane bd przewanie opracowywane przez dowiadczone zespoy. Z tego wzgldu publikacja nie powiela dostpnych opracowa specjalistycznych.

1.1.

Narzdzia

Zanim przystpimy do opracowywania analizy, naley zastanowi si, jakich narzdzi uyjemy do jej opracowania. Poniewa analiza ekonomiczna i finansowa wymagaj duej iloci przelicze oraz prezentacji danych i wynikw w ukadzie tabelarycznym, podstawowym narzdziem bdzie program komputerowy - arkusz kalkulacyjny. Obecnie dostpnych jest szereg arkuszy kalkulacyjnych umoliwiajcych opracowanie analiz: Calc z pakietu OpenOffice.org, Excel z pakietu Microsoft Office, pakiet StarOffice i inne. Waciwie wszystkie one zawieraj niezbdne funkcje do wykonania analiz, dlatego w tym miejscu nie bdziemy rekomendowa adnego z nich. Niestety wykonanie analizy finansowej i ekonomicznej bez arkusza kalkulacyjnego jest bardzo mudne. Do tego celu nie nadaje si edytor tekstu. W zwizku z tym wymagana jest co najmniej podstawowa umiejtno posugiwania si arkuszem kalkulacyjnym.

1.2.

Dane

Opracowanie analizy finansowej i ekonomicznej polega na przygotowaniu modelu finansowego badanego przedsiwzicia z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego. Opracowanie prawidowego modelu nie gwarantuje wykonania poprawnej analizy, jeli dane uyte do modelowania bd bdne. Chcemy tu podkreli, i jest to podstawowy bd wielu analiz finansowych i ekonomicznych opieraj si na niepewnych, niedokadnych lub bdnych danych, cho ich konstrukcja jest prawidowa. Porwnanie choby nakadw inwestycyjnych oszacowanych dla celw analizy i rzeczywistych bdcych wynikiem przetargu pokazuje skal niedokadnoci. Dla wielu inwestycji dofinansowanych przez UE, dla ktrych opracowywano analizy, rnica ta dochodzia do 40% i jeliby przyjto prawidowe dane, to wyniki analizy - a tym samym wnioski z niej pynce - byyby rne. Projekt lub koncepcja techniczna bdzie podstawowym rdem danych. Jeli przedsiwzicie posiada ju projekt techniczny, umoliwia to opracowanie w miar 4

dokadnej wyceny nakadw inwestycyjnych. Wycena ta powinna by przygotowana w postaci harmonogramu rzeczowo-finansowego, a wic pozwala na rozoenie nakadw inwestycyjnych w czasie. Powinnimy rwnie postara si, aby dostarczono nam nastpujce informacje: jakie bd roczne koszty eksploatacji inwestycji, w szczeglnoci: o zuycie materiaw (np. rodkw chemicznych), o zuycie energii elektrycznej (np. w celu przepompowywania ciekw), o ilu ludzi powinno by zatrudnionych i na jakich stanowiskach, o zuycie wody, energii elektrycznej lub innych mediw dla celw socjalnych (w tym ogrzanie budynkw), jakie bd koszty remontw biecych; czy po kilku latach wystpi konieczno powaniejszych remontw, wyej wymienione dane powinny by opatrzone informacj, czy zale od iloci dostarczonej wody / ciekw czy te s stae naley rwnie zwrci uwag czy ze wzgldu na rozbudowywanie instalacji (np. budowanie oczyszczalni etapowo) koszty nie wzrosn od pewnego roku, powinnimy posiada dokadny plan amortyzacji rodkw trwaych. Jeli analiz wykonujemy na bardzo wczesnym etapie i nie posiadamy projektu technicznego, dane staramy si oszacowa na podstawie istniejcych rozwiza (inne oczyszczalnie ciekw, obecne koszty funkcjonowania przedsibiorstwa komunalnego itp.).

1.3.
1.3.1.

Uwagi metodologiczne
Analiza w cenach biecych vs. analiza w cenach staych

Prognozujc przysze przychody i koszty opieramy si na danych obecnych lub historycznych. Przykadowo: wiemy jakie s obecne pensje personelu, ceny energii elektrycznej dla poszczeglnych taryf itp. Inflacja powoduje jednak, i za kilka lat ceny te wzrosn. W zwizku z tym wikszo cen zmienia si, najczciej zgodnie ze wskanikiem wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych. Jednak najczciej popeniany jest bd prognozy tego wskanika. Przykadowo kilka lat temu, opierajc si na biecych zmianach tego wskanika, szacowano na rok 2003 inflacj duo wiksz, ni wystpuje obecnie. Metod na uniknicie tego bdu jest sporzdzenie analizy w tak zwanych cenach staych. Naley w takim przypadku poda, jakiego okresu dotyczy przyjty poziom cen i wszystkie wartoci obliczone wedug innego okresu przeliczy na ten sam, na przykad na biecy kwarta. Naley rwnie zwrci uwag, e nie wszystkie ceny zmieniaj si w tym samym tempie co wskanik wzrostu towarw i usug konsumpcyjnych. Przykadowo, jeli ceny energii wzrosy o 7% przy inflacji 4%, to oznacza to realny wzrost cen energii o okoo 3%, a dokadniej mona to obliczy ze wzoru: Cr = (Cn I) / (1 + I) gdzie: Cr zmiany realne I wskanik inflacji Cn zmiany nominalne 5

W naszym przykadzie to bdzie: (7%-4%) / (1+4%) = 3% / 1,04 = 2,88% Prognozujc przysze ceny i koszty, naley si zastanowi, czy w przypadku niektrych kategorii nie naleaoby przewidzie realnego ich wzrostu. Powysze uwagi wobec malejcej inflacji maj coraz mniejsze znaczenie. 1.3.2. Ocena rentownoci

Wspczesne metody oceny rentownoci opieraj si na dyskontowaniu, tak wic najpierw zostanie objanione to pojcie. Jeli postaramy si odpowiedzie na pytanie, czy wolimy otrzyma pienidze dzisiaj czy np. za rok albo za kilka lat, to wikszo bdzie wolaa otrzyma je dzisiaj. Tak te jest z kadym przedsiwziciem, w tym inwestycyjnym. Dlaczego? Otrzymujc rodki pienine wczeniej, moemy je zainwestowa (choby otworzy lokat terminow lub zainwestowa w inne przedsiwzicie) i uzyska dodatkowe dochody (odsetki w przypadku lokaty), Wszystkich cechuje niecierpliwo, Obawiamy si ryzyka, bo osoba lub instytucja, ktra ma nam wypaci pienidze w przyszoci, moe np. zbankrutowa. Dlatego zarwno przysze dochody, jak i wydatki, maj dla nas mniejsze znaczenie. Im co si zdarzy pniej, tym mniej jest dla nas warte. Moemy policzy, ile wart jest upyw czasu. Przykadowo majc 1000 z, moemy zoy je w banku na lokacie rocznej i po roku mie dodatkowo 50 z (przy oprocentowaniu 5% w skali roku). Po dwch latach bdziemy ponad 1100 z (dlatego, e przez drugi rok procentuje nam ju nie 1000, ale 1050 z), a dokadnie: 1000 + 1000*5% (oprocentowanie za pierwszy rok) + 1050*5% (oprocentowanie za drugi rok) 1000 +50 + 52,5 = 1102,5 z Po n-latach (gdzie n oznacza dowoln liczba lat) bdziemy mieli:

Badajc przedsiwzicia inwestycyjne, prognozujemy przysze wpywy i wydatki i w zwizku z tym musimy odwrci pytanie: ile jest dzisiaj warte 1000 z, ktre otrzymamy za rok? Chcemy zatem znale kwot X (z), ktra procentujc przez rok da nam 1000 z

czyli X = 952,38 Moemy to sprawdzi: 952,38 + 952,38*5% = 1000 6

Podobnie za dwa lata - musimy znale kwot X (z), ktra procentujc przez dwa lata da nam 1000 z:

z tego:

co moemy uproci do wzoru:

Dyskontowanie Celem dyskontowania jest sprowadzenie przyszych przepyww do wartoci obecnej. Oglny wzr na wspczynnik dyskonta, przez ktry mnoymy warto w n-tym roku ma posta:

gdzie r1, r2, ... , rn oznaczaj stop dyskonta w roku 1, 2, ... , i n-tym Im okres czasu duszy (czyli warto n wiksza), tym wspczynnik jest mniejszy. Poniewa w analizach przewanie stosuje si sta stop dyskonta, wzr ten mona uproci do:

gdzie r oznacza stop dyskonta, a n ilo lat. Ponoszenie wikszego ryzyka w inwestowaniu musi by rekompensowane zwikszon stop zwrotu z inwestycji, bowiem podejmujemy si inwestowania tylko wwczas, gdy uzyskany zysk bdzie wikszy od procentu z lokat oszczdnociowych. Stwierdzenie to dotyczy inwestycji komercyjnych. W przypadku jednostek samorzdu terytorialnego nie jest to ju takie oczywiste, gdy powoane s one do realizacji swoich zada, a nie do lokowania rodkw publicznych na rynku usug finansowych. Pomimo uzyskania dodatkowych dochodw z lokat kapitaowych trudno si bdzie wytumaczy zarwno mieszkacom, jak i organom kontrolnym z braku realizowania zada. Jednak i korzyci spoeczne mona wyceni i oceni, co zostanie opisane w rozdziale 2. IRR, NPV Dla celw obiektywnych porwna i rankingu oceniamy same inwestycje, niezalenie od sposobw ich finansowania. Przedmiotem oceny s zatem wskaniki efektywnoci wykorzystania nakadw inwestycyjnych (a nie np. kapitau wasnego). Std we wpywach nie uwzgldnia si rde finansowania, a w wydatkach obsugi tego finansowania (odsetek i rat kredytw i poyczek). Saldo, ktre otrzymujemy, bdzie najprawdopodobniej w pierwszych okresach ujemne, a nastpnie dodatnie. 7

Wartoci IRR i NPV s podstawowymi wskanikami efektywnoci inwestycji i su do porwnywania rentownoci inwestycji (rnych inwestycji lub rnych wariantw tej samej inwestycji), a uwzgldniaj nie tylko prosty zwrot nakadw inwestycyjnych, ale rwnie znaczenie rozoenia wpyww i wydatkw w czasie poprzez ich dyskontowanie Warto bieca netto - NPV W celu oceny inwestycji oblicza si warto biec netto (NPV - net present value) sumujc przewidywane salda gotwkowe netto (wpywy minus wydatki) w cigu eksploatacji projektu i dyskontujc stop, ktra odzwierciedla koszt poyczki o ekwiwalentnym ryzyku na rynku kapitaowym. Inwestycja przynosi zyski, gdy jej NPV jest dodatnia. Wszystkie zadania, ktre daj dodatnie NPV przy stopie dyskontowej odpowiadajcej stosowanej stopie zwrotu, mona uzna za korzystne.

gdzie: NCFi oznacza saldo przepyww w i-tym roku, a r oznacza stop dyskontow. Przykadowo, jeeli w pierwszym roku wydajemy na budow inwestycji 1 milion PLN i nie mamy adnych przychodw ani kosztw eksploatacji, to NCF1 wyniesie -1000000. Jeeli w roku nastpnym uruchomimy inwestycj i uzyskamy 200 000 PLN przychodw ze sprzeday usug (np. odbioru ciekw) i ponielimy 100 000 PLN kosztw wykonania tej usugi, to NCF2 wyniesie 200 000 - 100 000 = 100 000. Tak wic NPV obliczamy jako sum zdyskontowanych nadwyek (deficytw) w saldzie przepyww. Przykadowo, salda przepyww dla kolejnych 10 lat wynosz: -2.100,-1.650, 803, 800, 800, 800, 800, 800, 800, 800. Wartoci te bdziemy przemnaa przez wspczynniki dyskontowe. Dawniej wspczynniki te odczytywao si z tablic, obecnie czciej liczy si je w komputerze. Wspczynniki dyskontowe dla 10% stopy dyskontowej s nastpujce: 0,909090909; 0,826446281; 0,751314801; 0,683013455; 0,620921323; 0,56447393; 0,513158118; 0,46650738; 0,424097618; 0,385543289 NPV = 2.100 x 0,909090909 1.650 x 0,826446281 + 803 x 0,751314801 + + 800 x 0,683013455 + 800 x 0,620921323 + 800 x 0,56447393 + + 800 x 0,513158118 + 800 x 0,46650738 + 800 x 0,424097618 + + 800 x 0,385543289 = 276,75 w przyjtym do oblicze okresie eksploatacji Tak wic stosowanie dyskontowania uwzgldnia oczekiwania inwestora wobec zadania i wystarczy, aby w okresie eksploatacji NPV bya wiksza od zera. Problemem przy takim podejciu jest okrelenie oczekiwanej stopy dyskontowej. Naley podkreli, e dyskontowanie nadwyki finansowej jest wynikiem oczekiwa co do opacalnoci zadania, a nie uwzgldnianiem inflacji. W przypadku inwestycji komunalnych zwykle nie ma zbyt wysokich oczekiwa odnonie do efektywnoci inwestycji. Z drugiej strony, chcc zachci jakikolwiek kapita, musimy wykaza opacalno inwestycji: najwiksz dla kapitau prywatnego, ale czsto rwnie fundusze ekologiczne i banki nie chc angaowa swoich rodkw w inwestycje nieopacalne.

Inn korzyci jest moliwo porwnania inwestycji, nawet tych nieopacalnych (czyli o ujemnym NPV). Badajc dwie lub trzy opcje inwestycji (np. budowa szkoy w lokalizacji A, B lub rozbudowa istniejcej + koszty dowoenia) moemy wybra najtasz przy takim samym efekcie rzeczowym (w tym wypadku moe to by ilo dzieci uczszczajcych do szk). Prosz zwrci uwag, e dziki tej metodzie porwnujemy nie tylko nakady inwestycyjne, ale rwnie wydatki eksploatacyjne. Na autobusy do dowoenia te musimy wyda pienidze, cho mniej ni na budow szkoy, ale pniej musimy si liczy z wydatkami na eksploatacj tych autobusw. Wane jest, aby do analizy przyj wszystkie elementy kosztowe, jak rwnie dochodowe. To co na etapie pozyskiwania rodkw moe powodowa lepsze wskaniki i uplasowanie si wyej w rankingu projektw, na etapie eksploatacji moe wywoywa wzrost w stosunku do planowanych kosztw utrzymania infrastruktury; z drugiej strony w przypadku prywatyzowania usug komunalnych moe si okaza, e osigany zysk inwestora przekracza wstpnie planowany. Dla podmiotu prywatnego bdzie to pozytywnym zjawiskiem, ale dla spoecznoci korzystajcej z usug bdzie skutkowao ponoszeniem za wysokich wydatkw. Wewntrzna stopa zwrotu - IRR Wewntrzna stopa zwrotu (IRR - internal rate of return) jest stop dyskontow, przy ktrej warto aktualna (present value) wpyww pieninych (dochodw z inwestycji) jest rwna wartoci aktualnej wydatkw pieninych zwizanych z budow i eksploatacj inwestycji. IRR jest wyraana w % i odpowiada tempu, z jakim inwestycja umoliwia zwrot poniesionych nakadw. Inaczej mwic IRR oznacza stop dyskontow, przy ktrej NPV rwne jest 0. Wzr na obliczanie IRR mona zapisa jako:

gdzie: NCFi oznacza rnic midzy wpywami a wydatkami w i-tym roku, n - ilo lat. Aby wyliczy IRR naley tak dugo oblicza NPV dla rnych stp dyskontowych, a uzyska si NPV bliskie 0. Dlatego w tym przypadku przydatny jest komputer. Arkusze kalkulacyjne maj wbudowane funkcje wyliczajce IRR (rozwizuj ten problem metod iteracyjn). W sposb przybliony, gdy znamy dwie wielkoci stopy dyskontowej r1 i r2, takie, przy ktrych NPV obliczona dla stopy r1 jest bliska zera, ale dodatnia (oznaczmy j jako NPV1) NPV obliczona dla stopy r2 jest bliska zera, ale ujemna (oznaczmy j jako NPV2) mona obliczy warto IRR z wzoru:

IRR =

gdzie r1 - stopa dyskontowa, dla ktrej NPV jest dodatnie r2 - stopa dyskontowa, dla ktrej NPV jest ujemne.

Stopa dyskontowa Na warto stopy dyskontowej ma gwnie wpyw rentowno konkurencyjnego inwestowania rodkw pieninych przez inwestora. Inwestor wybierajc warto stopy dyskontowej bierze pod uwag: rentowno (oprocentowanie) inwestycji wolnych od ryzyka, premi za ryzyko. Dlatego im wiksze ryzyko, tym wysza stopa dyskontowa. W ciepownictwie, gdzie wystpuje dugi okres eksploatacji (powyej 20 lat) i ryzyko jest niskie (stay odbir, brak radykalnych zmian technologicznych), stopy dyskontowe zblione s do rentownoci inwestycji wolnych od ryzyka, ale okresy zwrotu czsto przekraczaj 10-15 lat. Problemem wydaje si okrelenie stopy dyskontowej dla inwestycji wolnych od ryzyka. W zwizku z wystpowaniem w gospodarce zjawiska inflacji trzeba ustali realn stop procentow i mona skorzysta ze wzoru: in - ii ir = 1+ ii gdzie: ir - realna stopa procentowa in - nominalna stopa procentowa ii - stopa inflacji Biorc pod uwag, e za inwestycj woln od ryzyka mona przyj rentowno 52 tygodniowych bonw skarbowych1 to przy przewidywanej inflacji 0,9% ir wyniesie: 5,835% - 0,9% ir = 1+ 0,9% Naley rwnie podkreli, i stosuje si kilka wskanikw rentownoci, przykadowo jeden liczony z punktu widzenia nakadw inwestycyjnych (i ten jest zwykle brany pod uwag przez banki), a drugi dla rodkw wasnych woonych przez inwestora. W przypadku, gdy oprocentowanie rodkw zewntrznych (kredytu, poyczki) jest nisze od rentowno inwestycji, rentowno dla rodkw wasnych jest wysza. Rentowno liczona z pomniejszeniem kosztw o wielko dotacji jest znacznie wysza od rentownoci liczonej z uwzgldnieniem cakowitego kosztu inwestycji. NPV/K Finansowa warto zaktualizowana netto to wskanik definiowany podobnie jak NPV, z tym e liczony z salda pieninego wynikajcego z udziau wasnych rodkw finansowych inwestora (gminy). = 4,89%

rednia rentowno 52 tygodniowych bonw skarbowych wynosi 5,835% (NBP, 7 listopada 2003) 10

IRR/K Wewntrzna finansowa stopa zwrotu to wskanik definiowany podobnie jak IRR, z tym e liczony z salda pieninego wynikajcego z udziau wasnych rodkw finansowych inwestora (gminy). 1.3.3. Nakady inwestycyjne

Nakady inwestycyjne definiuje si jako sum wartoci rodkw trwaych, czyli rodkw koniecznych do zbudowania i wyposaenia obiektu inwestycyjnego, nakadw fazy przedinwestycyjnej oraz wartoci kapitau obrotowego netto, czyli rodkw potrzebnych do uruchomienia eksploatacji inwestycji. W skad wydatkw przedinwestycyjnych wchodz wszystkie wydatki na studia przygotowawcze (studia przedinwestycyjne, analizy ekonomiczo-finansowe, wynagrodzenia dla konsultantw, prace projektowe), nakady wstpne i koszty gromadzenia kapitau oraz inne nakady kapitaowe fazy przedprodukcyjnej (np. szkolenia, podre, opaty za licencje, odsetki od kredytw z okresu budowy). Dokonujc szacunku nakadw, nie naley zapomina o tej grupie nakadw, poniewa moe stanowi kilka do kilkunastu procent nakadw cakowitych. Nakady na rodki trwae s najlepiej znan kategori nakadw i nie bd tutaj szczegowo omawiane. Zwracamy jedynie uwag na konieczno oszacowania wartoci niematerialnych i prawnych (jak prawo wasnoci, jednorazowe opaty za patenty, licencje, oprogramowanie itp.) Jeli szacunki nakadw nie s wystarczajco dokadne, naley uwzgldni rezerw, zapewniajc w ten sposb pewien wspczynnik bezpieczestwa. Czsto zamiast uwzgldniania rezerwy stosuje si badanie wraliwoci wynikw analizy na zmian nakadw inwestycyjnych, co zostanie omwione w dalszej czci poradnika. Kapita obrotowy stanowi zasadnicz cz pocztkowych nakadw inwestycyjnych projektu, niezbdn do eksploatacji inwestycji. Zostanie on szczegowo omwiony dalej. Jednak kapita obrotowy niekoniecznie musi wystpowa wycznie przy uruchamianiu inwestycji czsto nastpuje jego zwikszenie wskutek zwikszania sprzeday itp. Z tego wzgldu w niniejszym rozdziale kapita obrotowy zosta potraktowany oddzielnie od nakadw na rodki trwae.

1.4.
1.4.1.

Analiza finansowa krok po kroku

Krok 1 - zebranie danych

Aby wykona analiz finansow, nasze prognozy musimy na czym oprze. Bdziemy potrzebowali danych omwionych w rozdziale 1.2. Pozyskanie tych danych moe wymaga zatrudnienia specjalistw (inynierw).

11

1.4.2.

Krok 2 - harmonogram nakadw inwestycyjnych

Harmonogram nakadw inwestycyjnych powinien zestawia nakady inwestycyjne w czasie (w rozbiciu na poszczeglne prace / obiekty i na lata budowy, jeeli inwestycja jest wieloletnia). W niniejszym opracowaniu posuymy si przykadem budowy oczyszczalni wraz z infrastruktur kanalizacyjn, gdzie cao budowy bdzie wykonana w okresie dwch lat. Przykadowa tabela nakadw inwestycyjnych moe wyglda nastpujco:
Wyszczeglnienie Opracowanie projektu Nakady inwestycyjne Razem 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Razem 100 10000 4900 10100 4900 0 0 0 0 0 0 0 100 14900 0 15000

Tabela 1.1 Harmonogram nakadw inwestycyjnych (tys. z)

1.4.3.

Krok 3 - rda finansowania inwestycji

W dalszej kolejnoci musimy zbilansowa finansowanie inwestycji. Suma finansowania w poszczeglnych latach powinna si zgadza z podsumowaniem harmonogramu w tych latach.
Wyszczeglnienie Budet gminy Kredyt Inne (dotacja) Razem 2003 1800 3450 4850 10100 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Razem 1800 3600 0 3450 3100 7950 4900 15000

Tabela 1.2 rda finansowania inwestycji (tys. z)

1.4.4.

Krok 4 harmonogram spaty kredytu / poyczki

Zacigajc kredyt lub poyczk musimy wiedzie, jakie bd obcienia jej spatami. Te obcienia to nie tylko spaty rat kapitau kredytu, ale rwnie spaty odsetek. Stan na pocztku roku oznacza warto poyczki do spacenia na dzie 1 stycznia danego roku. Jest ona rwna stanowi na kocu poprzedniego roku (czyli przepisujemy wartoci z ostatniego rzdka roku poprzedniego, a w pierwszym roku wpisujemy 0). Poyczka (lub kredyt) oznacza kwot zaciganego przez nas kredytu. Jeeli kredyt zacigamy w kilku transach, to wartoci w tym rzdku mog si rozoy na kilka lat. Spata poyczki to suma dwch nastpnych pozycji: rat i odsetek. Raty to kwoty spacanego kapitau w poszczeglnych latach. Wartoci te powinny wynika z umowy z bankiem / funduszem. Jeeli jeszcze takiej umowy nie mamy, to powinnimy to sami zaplanowa na podstawie warunkw oferowanych przez instytucj. W naszym przypadku zaplanowalimy, e poyczk / kredyt zacigniemy w poowie 2003 roku. Nastpnie bank udzieli nam 1-rocznej karencji, czyli e poyczk zaczniemy spaca od III kwartau 2004 roku, spacajc j przez 3 lata w rwnych ratach rocznych. 3450 tys. z na trzy raty daje nam po 1050 tys. z w kadej racie. Oczywicie atwiej jest planowa, jeeli 12

spacamy rwno od pocztku roku, ale to rzadki przypadek. Moe nam w tym pomc tabelka pomocnicza z rozpisaniem kredytu miesic po miesicu. Odsetki liczone s od aktualnego stanu zaduenia. W przykadzie zaoylimy, e poyczka jest oprocentowana na 10% w skali roku. Najprociej byoby wic policzy 10% od stanu kredytu na pocztku roku, ale w tym przypadku zawyylibymy odsetki. Jeeli poyczk wemiemy w poowie roku, to zapacimy odsetki tylko za p roku (czyli o poow mniej). Gdy spacimy cz poyczki, odsetki bd liczone tylko od czci, jaka pozostaa do spacenia. Jeeli wic nie moemy atwo oszacowa odsetek (i rat), to proponujemy utworzenie tabelek pomocniczych w ukadzie miesicznym lub kwartalnym w zalenoci od sposobu spacania kredytu. Odsetki za kady miesic wynosz 1/12 oprocentowania rocznego. Stan na kocu oznacza warto poyczki pozosta do spaty wedug stanu na ostatni dzie roku. Wyliczamy go jako stan na pocztku roku powikszony o zacignite w danym roku poyczki i pomniejszone o spacone w danym roku raty poyczki.

Rok 2003 I 1. Saldo pocztkowe 2. Kredyt 3. Spata kredytu (3.1+3.2) 3.1. raty 3.2. odsetki 4. Saldo kocowe

II III IV V

VI

VII 3450 0

VIII 3450 28,75 0 28,75 3450

IX 3450 28,75 0 28,75 3450

X 3450 28,75 0 28,75 3450

XI 3450 28,75 0 28,75 3450

XII Razem 3450 3100 28,75 143,75 0 0 28,75 143,75 3450

3450

Tabela 1.3 Harmonogram kredytowania w 2003 roku (tys. z)

13

Podobn tabelk konstruujemy dla roku 2004: Rok 2004 1. Saldo pocztkowe 2. Kredyt 3. Spata kredytu (3.1+3.2) 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 1178,75 19,1667 19,1667 1475,83 3.1. raty 3.2. odsetki 4. Saldo kocowe 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1150 0 0 1150 I II III IV V VI VII VIII IX X 3450 XI 2300 XII 2300 Razem

3450 3450 3450 3450 3450 3450 3450 3450 3450

28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 28,75 3450 3450 3450 3450 3450 3450 3450 3450 3450

28,75 19,1667 19,1667 325,833 2300 2300 2300

Tabela 1.4 Harmonogram kredytowania w 2004 roku (tys. z)

oraz dla 2005 i 2006 roku: Rok 2005 1. Saldo pocztkowe 2. Kredyt 3. Spata kredytu(3.1+3.2) 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 1169,17 9,58 9,58 1360,8 3.1. raty 3.2. odsetki 4. Saldo kocowe 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1150 0 0 1150 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Razem

2300 2300 2300 2300 2300 2300 2300 2300 2300

2300 1150 1150

19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 19,17 2300 2300 2300 2300 2300 2300 2300 2300 2300

19,17 9,58 9,58 210,8 1150 1150 1150

Tabela 1.5 Harmonogram kredytowania w 2005 roku (tys. z)

Rok 2006 1. Saldo pocztkowe 2. Kredyt 3. Spata kredytu(3.1+3.2) 3.1. raty 3.2. odsetki 4. Saldo kocowe

II

III

IV

VI

VII

VIII

IX

X 1150

XI 0

XII Razem 0 1245,8 3 0 1150 0 95,8 0 0

1150 1150 1150 1150 1150 1150 1150 1150 1150

9,58 0 9,58

9,58 9,58 0 0 9,58 9,58

9,58 9,58 0 0 9,58 9,58

9,58 0 9,58

9,58 9,58 0 0 9,58 9,58

1159,5 8 0 1150 9,58 9,58 9,58 0

0 0 0 0

1150 1150 1150 1150 1150 1150 1150 1150 1150

Tabela 1.6 Harmonogram kredytowania w 2006 roku (tys. z)

Na kocu moemy wartoci wyliczone dla kadego roku i podsumowane w kolumnie razem przenie do tabelki w ukadzie rocznym. Praca ta jest do mudna, ale atwa. Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Razem 3450 2300 1150 Stan na pocztek roku 3450 Kredyt 143,75 1475,83 1360,83 1245,83 Spata kredytu 0 1150 1150 1150 3450 Raty 143,75 325,833 210,833 95,8333 odsetki Stan na koniec roku 3450 2300 1150 0
Tabela 1.7 Zbiorczy harmonogram kredytowania (tys. z)

1.4.5.

Krok 5 Wpywy i wydatki biece

Nastpnym krokiem jest oszacowanie skutkw funkcjonowania inwestycji. Gmina uzyska dochody z opat oraz bdzie ponosia wydatki na utrzymanie. Gwnym rdem danych ilociowych bdzie koncepcja programowa lub projekt techniczny (ilo podczonych do kanalizacji mieszkacw, zakadw, zuycie energii, zatrudnienie). Na przykad roczne dochody z opat za korzystanie z nowobudowanej kanalizacji bd si ksztatoway nastpujco: docelowo odbieranych bdzie 65.000 m3 na rok od mieszkacw oraz 87.000 m3 na rok od przemysu, razem 152 tys. m3. opata: obecnie wynosi 2,70 z/m3 od mieszkacw oraz 3,10 z/m3 od przemysu; zaoono stopniowy wzrost opaty od mieszkacw o 6% rocznie a do zrwnania si opat od mieszkacw i przemysu. Wpywy (przychody) z opat bd wic zmienne. w pierwszym roku dziaania oczyszczalni (2004) zaoono, e zostanie dostarczone 70 tys. m3 ciekw, czyli nieco mniej ni poowa.

Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 Ilo ciekw odebrana od 0 70 152 152 152 152 152 152 152 152 152 152 odbiorcw [tys. m3/rok] gospodarstwa 0 30 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 domowe 0 40 87 87 87 87 87 87 87 87 87 87 przemys 3 Opata jednostkowa za odbir ciekw [z/m ] gospodarstwa 2,70 2,86 3,03 3,22 3,41 3,61 3,83 4,06 4,30 4,56 4,20 4,20 domowe 3,10 3,10 3,10 3,22 3,41 3,61 3,83 4,06 4,30 4,56 4,20 4,20 przemys 0,0 209,9 466,9 488,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 Wpywy z opat 0,0 85,9 197,2 209,0 221,6 234,9 249,0 263,9 279,7 296,5 273,0 273,0 gospodarstwa domowe 0,0 124,0 269,7 279,8 296,6 314,3 333,2 353,2 374,4 396,9 365,4 365,4 przemys
Tabela 1.8 Program sprzeday usug zwizany z realizowanym przedsiwziciem (tys. z)

Wydatki na utrzymanie: zatrudnienie 1 osoba (oczyszczalnia jest waciwie bezobsugowa), paca 1500 z brutto z ubezpieczeniami spoecznymi. czyli: 1500 z/miesic x 12 miesicy = 18 tys. z rocznie (w pierwszym roku poowa, bo oczyszczalnia dziaa od lipca) materiay: 3 tys. z rocznie, prd (na podstawie danych technologicznych): 8 tys. z rocznie remonty (zlecane): wedug inyniera 3 tys. z rocznie. Przewidziano rwnie 2 tys. z na transport; Wyszczeglnienie wydatku [ tys z ] Zatrudnienie 18 Transport 2 Prd 8 Materiay 3 Remonty 3 Razem 34
Tabela 1.9 Zestawienie wydatkw rocznych

Zaoono, e paca bdzie rosa szybciej ni inflacja czyli e nastpi jej wzrost realny o 4% rocznie. Jeeli przedsiwzicie bdzie prowadzone w formie spki, do kosztw dojdzie jeszcze amortyzacja. Nasza tabelka wydatkw moe si przedstawia nastpujco:
Wyszczeglnienie Zatrudnienie Energia Remonty Materiay Transport Razem 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 0,0 9,0 18,0 18,1 18,1 18,2 18,3 18,4 18,4 18,5 18,5 18,5 0,0 4,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 0,0 0,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 0,0 1,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 0,0 1,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 0,0 15,5 34,0 34,1 34,1 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5

Tabela 1.10 Wydatki biece (tys. z)

16

W roku 2004 wpisalimy tylko poow wydatkw, poniewa oczyszczalnia zacznie pracowa od 1 lipca roku. Wpisalimy rwnie 0 z na remonty, bo trudno si spodziewa takich wydatkw zaraz po uruchomieniu inwestycji. 1.4.6. Krok 6 - oszacowanie kapitau obrotowego

Do trudnym zagadnieniem jest oszacowanie kapitau obrotowego. Gminy, ze wzgldu na rachunkowo kasow, czsto nie zdaj sobie sprawy, ile pienidzy maj zamroone. Jeeli jednak nalenoci, zapasy i zobowizania nie bd due, moemy ten krok pomin. Inwestorzy czsto zapominaj o tym aspekcie procesu inwestowania, a nakady na kapita obrotowy mog stanowi niema cz rodkw koniecznych do rozpoczcia eksploatacji inwestycji. Powoduje to czasem trudnoci z uruchomieniem ju fizycznie istniejcej inwestycji. Kapita obrotowy netto to rnica pomidzy aktywami biecymi, a biecymi zobowizaniami. W przypadku aktyww biecych naley uwzgldni rodki zamroone u odbiorcw / klientw (nalenoci), w zapasach materiaw i surowcw (np. wgiel do kotowni) oraz czci zamiennych2. Podstaw obliczania kapitau obrotowego jest okrelenie okresu (np. w dniach) zamroenia poszczeglnych rodkw. Jeeli np. zapasy materiaw musz wynosi ok. 30 dni, czyli jeden miesic (wynika to moe z harmonogramu dostaw lub opacalnoci transportu - bo moe istnie konieczno kupowania i przewoenia wikszych iloci), to rodki zamroone w zapasach wynios 1/12 (30/360) rocznych kosztw tych materiaw. Naley okreli okresy przechowywania zapasw poszczeglnych materiaw i surowcw (jeeli wystpuje kilka dominujcych) lub uredni. Podobnie okrelamy poziom nalenoci (czyli czas od wystawienia faktury do jej zapaty). Przykadowo 15-dniowy poziom nalenoci obliczamy jako 1/24 (15/360) wartoci rocznego dochodu z opat. Zobowizania biece stanowi rdo finansowania, a oznaczaj materiay, media czy usugi przez nas kupione, ale jeszcze nie zapacone. Typowymi pozycjami bd zobowizania wobec pracownikw, poniewa przez cay miesic wykonuj prac, a wypat odbieraj tylko raz w miesicu. Podobnie za energi elektryczn, gaz (pobierane w sposb cigy) pacimy raz w miesicu. Zobowizania wobec dostawcw bd zaleay od warunkw patnoci wynegocjowanych od dostawcw gwnych surowcw, materiaw. Przykadowo 25-dniowe zobowizania obliczamy jako 25/360 wartoci zakupw, ktrych dotycz, lub kosztw pracy. W naszym przypadku nie bd potrzebne zapasy, natomiast poziom nalenoci i zobowiza ustalimy na 30 dni.

w przedsibiorstwach produkcyjnych wystpuje jeszcze produkcja w toku (jeeli produkcja trwa dugo) i produkty gotowe (wyprodukowane, ale oczekujce w magazynie, na hadzie, itp.) 17

Wyszczeglnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 12,5 12,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.Przyrost aktyww 9 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 1.1 nalenoci 3,5 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 1.2 zapasy 2. Przyrost pasyww 12,5 12,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 biecych 5 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 2.1 zobowizania 7,5 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 3. Kapita obrotowy netto 1-2 4. Przyrost kapitau 7,5 7,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 obrotowego
Tabela 1.11 Oszacowanie kapitau obrotowego (tys z)

1.4.7.

Krok 7 - przepywy pienine do planowania finansowego

Dochodzimy do najwaniejszej z punktu widzenia samofinansowania si inwestycji tabeli. Zestawimy w niej wyniki zapisane w poprzednich tabelach, sprawdzajc saldo pienine w kadym roku. W naszym przypadku okazuje si, e gmina musi przeznaczy nieco wicej rodkw wasnych ni wynikaoby to z tabeli rda finansowania. Wynika to z tego, e chcemy szybko spaci zacignity kredyt a przedsiwzicie nie generuje wystarczajcych rodkw. Tak wic moemy powiedzie, i inwestycja si samofinansuje, jednak pod warunkiem zapewnienia odpowiednich rodkw na pocztku.
Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 1. Cakowite 10300,0 6359,9 1416,9 1288,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 wpywy rodki z budetu Kredyt inne (dotacja) wpywy z opat 2. Cakowite wydatki nakady inwestycyjne wydatki biece spata kredytu 3. Przyrost kapitau obrotowego 4. Saldo gotwkowe 5. Saldo skumulowane 2000,03050,0 950,0 800,0 3450,0 0,0 4850,0 3100,0 0,0 209,9 466,9 488,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 10243,8 6391,3 1394,8 1279,9 34,1 10100,0 4900,0 0,0 34,2 0,0 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5

638,4 34,5

0,0 15,5 34,0 34,1 34,1 143,8 1475,8 1360,8 1245,8 0,0 7,5 56,3 -39,0 56,3 17,3 7,5 14,6 31,8

8,9 484,0 515,0 547,9 582,7 619,7 658,9 603,9

603,9

40,7 524,7 1039,7 1587,6 2170,3 2790,0 3448,8 6468,3 12507,2

Tabela 1.12 Ocena samofinansowania przedsiwzicia (tys. z)

18

1.4.8. NPV/I

Krok 8 - ocena rentownoci

W celu oceny inwestycji oblicza si warto biec netto sumujc przewidywane salda gotwkowe netto (wpywy minus wydatki) w cigu eksploatacji projektu i dyskontujc stop, ktra odzwierciedla koszt poyczki o ekwiwalentnym ryzyku na rynku kapitaowym. Inwestycja przynosi zyski, gdy jej NPV jest dodatnia. Wszystkie zadania, ktre daj dodatnie NPV przy stopie dyskontowej odpowiadajcej stosowanej stopie zwrotu, mona uzna za korzystne. W naszym przykadzie salda z kolejnych lat bdziemy przemnaa przez wspczynniki dyskontowe. Dawniej wspczynniki te odczytywao si z tablic, obecnie czciej liczy si je w komputerze. W przykadzie zastosowano 5% stop dyskontow.
Wyszczeglnienie Wpywy z opat Cakowite wydatki biece Cakowite nakady inwestycyjne Przyrost kapitau obrotowego Przepywy pienine NPV/I IRR/I 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 0,0 209,9 466,9 488,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 0,0 15,5 34,0 0,0 7,5 425,4 0,0 454,7 0,0 484,0 0,0 515,0 0,0 547,9 0,0 582,7 0,0 619,7 0,0 658,9 0,0 0,0 34,1 34,1 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5

10100,0 4900,0 0,0 7,5

-10100,0 -4713,1

603,9 603,9

-6 953,12 z --Tabela 1.13 Wyliczenie IRR i NPV dla inwestycji - IRR/I, NPV/I (tys. z)

W naszym przypadku NPV/I jest ujemne, co oznacza, i inwestycja jest nieopacalna. Wyliczenie IRR i NPV dla woonego kapitau Inwestora czsto bardziej interesuje nie opacalno samej inwestycji, ale rodkw, jakie w ni wkada. Oczywicie opacalno ta jest inna tylko wtedy, gdy korzystamy z zewntrznych rde finansowania. Sfinansowanie czci nakadw inwestycyjnych z dotacji bezzwrotnej znacznie zwiksza atrakcyjno projektu, co ma swoje odzwierciedlanie w rentownoci dla kapitau. Rwnie skorzystanie z kredytu lub preferencyjnej poyczki podnosi opacalno pod warunkiem, e stopa oprocentowania jest nisza ni IRR dla inwestycji. W naszym przypadku IRR/I wynosi -1%, a oprocentowanie poyczki 10%, wic powinnimy uzyska nisz rentowno dla kapitau. Jednak wykorzystanie dotacji zmienia obraz sytuacji. Aby wyliczy wskaniki rentownoci dla kapitau, musimy zmodyfikowa nasze tabele. Teraz interesuje nas, ile pienidzy wkadamy w przedsiwzicie (w naszym przykadzie traktujemy tak samo pienidze budetu i mieszkacw) i ile odzyskujemy. Nasza zmodyfikowana tabela bdzie miaa nastpujc posta:

19

Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 Wpywy z opat 0,0 209,9 466,9 488,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 Cakowite wydatki biece 0,0 15,5 34,0 34,1 34,1 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5 (tab 4b) Przyrost kapitau 0,0 7,5 7,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 obrotowego Odsetki od kredytu 143,8 325,8 210,8 95,8 Spata rat kredytu 0,0 1150,0 1150,0 1150,0 rodki z budetu (tab. 2) 1800,0 1800,0 Przepywy pienine -1943,8 -3089,0 -935,4 -791,1 484,0 515,0 547,9 582,7 619,7 658,9 603,9 603,9 NPV/K 87,42 z IRR/K 5% Tabela 1.14 Wyliczenie IRR i NPV dla zaangaowanego kapitau (rodki z budetu) - IRR/K, NPV/K (tys. z)

W tym przypadku NPV/K jest nieco wiksze od zera, a IRR wynosi 5%. Mona wic powiedzie, i dotacja spowodowaa, e projekt cakowicie nieopacalny sta si minimalnie opacalny dla inwestora, a wic dotacja spenia swoj rol.

1.5.

Badanie wraliwoci

Poniewa wszelkie analizy s obarczone bdami, dobrze jest sprawdzi co bdzie, gdy podstawowe parametry przyjte do oblicze znacznie si zmieni. Majc wszystkie obliczenia w komputerze, w arkuszu kalkulacyjnym, mamy praktycznie gotowy model przedsiwzicia. Zmieniajc parametry wyjciowe, moemy sprawdza, jak si zmieniaj wyniki, czyli np. IRR, NPV, ale te czy przepywy pienine s dodatnie w kadym roku. Najczciej bada si wraliwo przedsiwzicia na: wzrost nakadw inwestycyjnych, spadek produkcji / sprzeday, spadek ceny sprzeday, wzrost kosztw eksploatacji. Wyniki zebrane przy zmienianych parametrach wejciowych moemy zilustrowa na wykresie. Przykadowo, w naszym przypadku zbadalimy NPV i IRR w zalenoci od wysokoci nakadw inwestycyjnych. Zaoono zmian nakadw od 13.000 tys. z do 17.000 tys. z (co 1000 tys. z) i wyliczono wskaniki rentownoci dla zmienionych parametrw. Oczywicie naleao rwnie przyj zaoenia co do rde finansowania przy zmienionych nakadach: wysoko kredytu i dotacji nie zmieniaa si wraz ze zmian nakadw, wielko rodkw wasnych ulegaa zmianie wraz ze zmiana nakadw. Wyniki zestawiono w tabeli: Nakady: NPV/I IRR/I NPV/K IRR/K 13000 14000 15000 16000 17000 -5 048 -6 001 -6 953 -7 905 -8 858 0,3% -0,3% -0,8% -1,3% -1,7% 1 992 1 040 87 -865 -1 817 9% 7% 5% 4% 3%

Tabela 1.15 Wyniki analizy wraliwoci na zmiany nakadw inwestycyjnych

20

oraz zaprezentowano na wykresie:

Badanie wraliwoci
4 000 2 000 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% -4,0% 13000 14000 15000 16000 17000 nakady [tys. z]

NPV [tys. z]

0 -2 000 -4 000 -6 000 -8 000 -10 000

IRR [% ]

NPV/I NPV/K IRR/I IRR/K

Rysunek 1 Przykadowy wykres wraliwoci projektu na zmian nakadw

1.6.

Uwagi dotyczce spek

Spki prawa handlowego prowadz pen rachunkowo. Literatura ekonomiczna koncentruje si wanie na spkach i uywa poj z nimi zwizanych, dlatego tylko zaznaczymy rnice w stosunku do opisanych metod i wyjanimy pojcia. Najwaniejsza rnica bdzie dotyczya tabeli "dochody i wydatki biece". W przypadku spki bdzie si j nazwa "Przychody i koszty" albo "Prognoza zyskw i strat". Dalej zamiast pojcia dochodu budetowego, bdziemy mieli przychody, ale liczy je bdziemy tak samo. Podobnie zamiast wydatkw bdziemy mieli koszty. Szacujc koszty musimy doda dwie dodatkowe pozycje: Amortyzacj (koszt nie bdcy wydatkiem), pozwalajc na odoenia rodkw na przysze odtworzenie majtku. Odsetki od kredytu od momentu uruchomienia inwestycji.
Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 Warto netto rodkw trwaych 0 10243,8 14542,6 13941,513340,312739,212138,011536,9 10935,7 10334,67328,83120,8 na pocztek roku Amortyzacja 0,0 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 0,0 (liniowa, rednio 4%) Warto netto rodkw trwaych 10243,8 14542,6 13941,5 13340,312739,212138,011536,910935,7 10334,6 9 733,46727,73120,8 na koniec roku Tabela 1.16 Plan amortyzacji (tys. z)

nakady powikszono o odsetki z 2003 roku

21

Dalej wyliczymy zysk brutto jako rnic midzy przychodami i kosztami, po to, aby nastpnie policzy podatek dochodowy (np. 19% zysku brutto). Po odjciu podatku dochodowego od zysku brutto otrzymamy zysk netto.
Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 Przychody 0,0 209,9 466,9 488,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 Koszty bez 0,0 15,5 34,0 34,1 34,1 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5 amortyzacji i odsetek Amortyzacja 0,0 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 601,2 0,0 Odsetki 0,0 325,8 210,8 95,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Zysk brutto 0,0 -732,6 -379,1 -242,3 -117,2 -86,2 -53,3 -18,4 18,5 57,7 2,7 603,9 Podatek dochodowy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,5 11,0 0,5 114,7 Zysk netto 0,0 -732,6 -379,1 -242,3 -117,2 -86,2 -53,3 -18,4 15,0 46,7 2,2 489,2 Tabela 1.17 Uproszczony Rachunek zyskw i strat dla przedsibiorstwa komunalnego (tys. z)

W naszym przypadku wida, i dua warto amortyzacji powoduje powstawanie straty w pocztkowym okresie, jednak nie byo moliwe skokowe zwikszenie taryfy. Zmiany w tabeli przepyww pieninych s konsekwencj zmian powyszych. Po stronie wydatkw dodajemy podatek dochodowy i dywidendy (podzia zysku). Dywidendy s wypacane wacicielowi (czyli np. gminie) i nie mog by wysze od zysku netto, jednak w analizach najczciej zakadamy, e w pocztkowym okresie nie bdzie dywidend. Zmodyfikowana tabela przepyww moe by nastpujca:
Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 1. Cakowite wpywy 10300,0 6359,9 1416,9 1288,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 rodki wasne 2000,0 3050,0 950,0 800,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Kredyt 3450,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 inne (dotacja) 4850,0 3100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 wpywy z opat 0,0 209,9 466,9 488,8 518,1 549,2 582,2 617,1 654,1 693,4 638,4 638,4 2. Cakowite wydatki 10243,8 6391,3 1394,8 1279,9 34,1 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5 nakady 10100,0 4900,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 inwestycyjne wydatki biece 0,0 15,5 34,0 34,1 34,1 34,2 34,3 34,4 34,4 34,5 34,5 34,5 spata kredytu 143,8 1475,8 1360,8 1245,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3. Przyrost kapitau 0,0 7,5 7,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 obrotowego 4. Podatek 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,5 11,0 0,5 114,7 dochodowy 5. Dywidendy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 6. Saldo gotwkowe 56,3 -39,0 14,6 8,9 484,0 515,0 547,9 582,7 616,2 647,9 603,4 489,2 12028, 7. Saldo 56,3 17,3 31,8 40,7 524,7 1039,7 1587,6 2170,3 2786,4 3434,3 6451,2 0 skumulowane Tabela 1.18 Przepywy finansowe przedsibiorstwa komunalnego (tys. z)

Podatek dochodowy nie wpywa na ocen przedsiwzicia. Mona wyliczy wskaniki rentownoci zarwno uwzgldniajc, jak i nie uwzgldniajc podatku dochodowego (piszemy wtedy IRR BT, NPV BT3). Mona oczywicie poda rwnie IRR AT i NPV AT4 wprowadzajc te wydatki do tabeli do wyliczenia IRR i NPV, zawsze jednak dla jasnoci zaznaczamy, czy uwzgldnilimy podatek dochodowy, czy te nie.

3 4

BT = before tax = przed opodatkowaniem AT = after tax = po opodatkowniu

22

2.

Analiza ekonomiczna projektu

Sporzdzanie analizy ekonomicznej (analizy kosztw i korzyci spoeczno-gospodarczych) jest wymogiem Komisji Europejskiej dla duych projektw ubiegajcych si o dofinansowanie z funduszy unijnych. Wymg ten zawarty jest w rozporzdzeniach regulujcych fundusze strukturalne oraz Fundusz Spjnoci rozporzdzeniu Rady 1260/1999/WE wprowadzajcym oglne przepisy dotyczce funduszy strukturalnych oraz rozporzdzeniu Rady 1164/1994/EWG. Jak do tej pory nie powstay jednolite i szczegowe wytyczne do sporzdzania tego typu analiz. Fakt ten utrudnia ich waciwe stosowanie przez jednostki aplikujce o dotacj do funduszy unijnych, a metodologie stosowane do analizy rni si znaczco. Celem tego rozdziau jest omwienie podstawowych zagadnie dotyczcych analizy ekonomicznej. W rozdziale 3 zostanie natomiast zaprezentowana uproszczona procedura analizy ekonomicznej, ktra znalaza zastosowanie w projekcie omawianym w niniejszym studium przypadku.

2.1.

Procedura analizy ekonomicznej

Analiza ekonomiczna jest rozszerzeniem analizy finansowej. Rnica midzy nimi polega na tym, i analiza finansowa bada dane przedsiwzicie jedynie z punktu widzenia inwestora bd instytucji finansujcej, natomiast analiza ekonomiczna bada szerszy spoeczno-ekonomiczny aspekt projektu. W wyniku analizy ekonomicznej okrelone zostaj koszty i korzyci spoeczno-ekonomiczne, ktre nie zostay wczone do analizy finansowej. Dodatkowo poza wyliczeniem kosztw i korzyci spoeczno-ekonomicznych, naley dokona pewnych korekt w stosunku do analizy finansowej. Punktem wyjcia do analizy ekonomicznej jest tabela przepyww finansowych dla wyliczenia wskanikw rentownoci dla inwestycji. Przepywy pienine w niej przedstawione naley uzupeni i skorygowa o nastpujce elementy: transfery (tj. podatek VAT), efekty zewntrzne, korekty cenowe dotyczce dbr i usug. Zmodyfikowana tabela zawierajca korekty (dotyczce transferw i cen) oraz uzupenienia wyglda w nastpujcy sposb:
Wyszczeglnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2017 2027 Korekta o transfery 1464,5 710,5 (podatek VAT) 10100 4900 0 0 0 0 0 nakady inwestycyjne 1464,5 710,5 0 korekta, rednio 14,5% Przyrost miejsc pracy 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 podczas eksploatacji 700 700 700 700 700 700 700 700 700 700 Utrzymanie miejsc pracy 96 700 1700 1700 1700 1700 1700 1700 1700 1700 Korzyci zewntrzne Przepywy finansowe -10100 -4713 425,39 454,72 483,98 514,99 547,87 582,73 619,68 658,85 603,89 603,89 dla projektu 1464,5 710,5 0 0 0 Korekta o transfery Korekta korzyci 0 0 817 1421 2421 2421 2421 2421 2421 2421 2421 2421 spoeczno-ekonomiczne Korekty cenowe Przepywy z -8636 -4003 1242,4 1875,7 2905 2936 2968,9 3003,7 3040,7 3079,9 3024,9 3024,9 uwzgldnieniem korekt 13% ERR 6675 z ENPV Tabela 2.1 Wyliczenie ENPV i ERR przedsiwzicia (tys. z)

23

Transfery S to patnoci, ktre nie odzwierciedlaj rzeczywistych kosztw ponoszonych przez spoeczestwo, s jedynie narzdziem redystrybucji dochodw. Do transferw zlicza si podatki, subsydia, koszty obsugi kredytw. Transfery naley wyczy z analizy ekonomicznej. W omawianym przykadzie zaoono, i nie wystpuj subsydia, ani podatek dochodowy, natomiast koszty obsugi kredytw nie s uwzgldnione w tabeli 12. Tak wic korekta dotyczy jedynie podatku VAT naoonego na nakady inwestycyjne. VAT naoony na pozostae pozycje nie zosta uwzgldniony w tabelach analizy finansowej, gdy jest on odzyskiwany przez przedsibiorstwo eksploatujce inwestycje. Poniewa stawki VAT nie s jednakowe dla rnych nakadw inwestycyjnych, obliczono jego redni warto, ktra wyniosa 14,5% (poowa nakadw opodatkowana bya podatkiem w wysokoci 22%, poowa podatkiem 7%). Korekta dla cznych nakadw inwestycyjnych zestawionych w tabeli 19 wynosi w 2003 r. 1464,5 z, w 2004 r. 710,5 z. Efekty zewntrzne Efekty zewntrzne obejmuj zarwno koszty i korzyci zewntrzne. Do korzyci zewntrznych zalicza si np.: Korzyci wynikajce z poprawy zdrowia ludzi wskutek ograniczenia zanieczyszcze, takie jak zmniejszenie nakadw na leczenie, czy zwikszenie aktywnoci zawodowej ludzi (poprzez mniejsz zachorowalno). Korzyci wynikajce ze zwikszenia atrakcyjnoci turystycznej, tj. dodatkowe dochody z turystyki. Tworzenie nowych miejsc pracy np. w sektorze usug turystycznych itd. Koszty zewntrzne natomiast obejmuj m.in.: Koszty zdrowotne, Koszty zniszcze materialnych powodowanych zanieczyszczeniami, Koszty powodowane stratami w rodowisku naturalnym itd. Waciwe oszacowanie kosztw i korzyci zewntrznych nastrcza wiele trudnoci. Do ich szacowania niezbdna jest znajomo wielu zalenoci, ktre ciko zidentyfikowa jednostkom przygotowujcym przedsiwzicie. Przykadowo, dla oszacowania korzyci materialnych wynikajcych z poprawy stanu zdrowia, niezbdna jest wiedza nt. tego, w jakim stopniu poprawa zdrowia spowodowana jest ograniczeniem zanieczyszcze oraz w jakim stopniu wpynie ona na zmniejszenie kosztw leczenia itd. Wiedza ta czsto nie jest dostpna dla opracowujcych wnioski o dotacj oraz studia wykonalnoci. Niewtpliwie opracowanie jednolitych wytycznych (benchmarks) do szacowania efektw zewntrznych pomogoby jednostkom aplikujcym w naleytym opracowywaniu analiz kosztw i korzyci. Jednym ze sposobw oszacowania korzyci i kosztw spoeczno-ekonomicznych jest przeprowadzenie bada ankietowych, w ktrych respondenci pytani s o skonno do zapaty dodatkowej sumy pienidzy za popraw jakoci rodowiska. Badania tego typu nosz nazw wyceny warunkowej. W skad tej wyceny wchodz takie techniki, jak gotowo do zapaty, szacowanie korzyci metod kosztw podry.

24

W omawianym przykadzie zaoono, i korzyci zewntrzne projektu to przede wszystkim dodatkowe dochody z turystyki oraz utrzymanie miejsc pracy, ktre zostaby zlikwidowane, gdyby przedsiwzicie nie byo zrealizowane. Okrelono, i dodatkowe korzyci wynikajce ze zwikszenia atrakcyjnoci turystycznej i napywu dodatkowych turystw wynios 1,7 mln z. rocznie poczwszy od roku 2007, a utrzymanie miejsc pracy generowa bdzie roczne korzyci w wysokoci 0,7 mln z. Budowa infrastruktury technicznej tj. sieci wodocigowych i kanalizacyjnych powoduje wzrost wartoci gruntw podczonych do tej infrastruktury. Dla wyceny korzyci zewntrznych wynikajcych z realizacji projektw budowy sieci kanalizacyjnych i wodocigowych mona stosowa podejcie polegajce na szacowaniu wzrostu wartoci dziaek budowlanych uzbrojonych w infrastruktur kanalizacyjn i wodocigow. Potwierdzeniem wzrostu wartoci dziaek w wyniku realizacji infrastruktury technicznej jest moliwo wprowadzania opat adiacenckich. Opata adiacencka naliczana jest w odniesieniu do nieruchomoci (bez wzgldu na jej rodzaj), jeeli urzdzenia infrastruktury technicznej zostay wybudowane z udziaem rodkw publicznych (budet Skarbu Pastwa lub jednostki samorzdu terytorialnego), z wyczeniem nieruchomoci przeznaczonych w planie miejscowym na cele rolne i lene (art. 143 ust. 1 Ustawy o gospodarce nieruchomociami). Opaty adiacenckiej nie nalicza si w odniesieniu do nieruchomoci rolnych i lenych. Dla okrelenia pozytywnego efektu zwizanego ze wzrostem wartoci dziaek konieczna jest znajomo powierzchni gruntw, dla ktrych nastpi wzrost wartoci oraz cena gruntw przed i po podczeniu do sieci wodocigowej i/.lub kanalizacyjnej. Wyceniony przyrost wartoci gruntw naley uwzgldni po stronie korzyci zewntrznych w analizie ekonomicznej.

2.2.

Korekty cenowe

Wprowadzenie korekt cenowych jest konieczne w przypadku, gdy ceny dbr lub usug s ustalone na rynku, na ktrym istniej rnego rodzaju zakcenia. Zakcenia te mog wystpowa poprzez istnienie monopoli, regulacji cenowych, ogranicze handlowych i innych niedoskonaoci rynku. Wskutek wystpowania zakce ceny dbr i usug nie odzwierciedlaj ich rzeczywistego kosztu, ktry ponosi spoeczestwo. Przykadem dobra, ktre wyceniane jest na regulowanym rynku jest energia elektryczna. Jednak w przypadku, gdy nakady na energi elektryczn stanowi niewielki procent cakowitych kosztw, to korekty cenowe mona pomin. Znieksztacenia cenowe wystpuj rwnie na rynku pracy, na ktrym istnieje bezrobocie. Poniewa nakady na zatrudnienie stanowi istotn kategori wydatkw projektu, naley je skorygowa w ten sposb, aby odzwierciedlay alternatywn pac otrzyman przez pracownika w przypadku, gdyby nie zosta on zatrudniony w ramach realizowanego projektu. Jeeli nowozatrudnieni wywodz si z grupy bezrobotnych, to alternatywna paca wynosi zero. W przypadku, gdy zatrudnieni jedynie zmieniaj miejsce pracy, to koszt ten jest rwny faktycznemu zatrudnieniu. W analizowanym przykadzie aden z nowozatrudnionych nie wywodzi si z grona bezrobotnych. W powyszym przykadzie nie dokonano korekt cenowych dla nakadw inwestycyjnych oraz nakadw na usugi transportowe. Zaoono, i usugi transportowe wiadczone s na konkurencyjnym rynku. Podobne zaoenie dokonano dla nakadw na realizacj inwestycji (dua konkurencja na rynku, konieczno przeprowadzania procedur przetargowych). 25

2.3.

Wyliczenie ERR oraz ENPV

Po dokonaniu korekt cenowych, uwzgldnieniu efektw zewntrznych oraz wyeliminowaniu transferw z analizy ekonomicznej wyliczono ekonomiczn stop zwrotu dla przedsiwzicia. Wynosi ona 13%. Wskanik ENPV projektu ksztatuje si na poziomie 6.675 tys. z, (przy stopie dyskontowej 5%) co oznacza, i zdyskontowane strumienie korzyci przewyszaj zdyskontowane strumienie kosztw. Przedsiwzicie charakteryzuje si ujemn wartoci NPV dla inwestycji (-6.953 tys. z.), jednak dodatnia warto ENPV wskazuje, i jest ono podane ze spoecznego punktu widzenia. Naley jednak zaznaczy, i wskaniki ENPV i ERR naley interpretowa z ostronoci. Wycena wielu elementw kosztw i korzyci (np. efektw zdrowotnych wynikajcych z realizacji przedsiwzicia) jest czsto utrudniona lub niemoliwa, co wpywa na warto powyszych wskanikw.

26

3. Studium przypadku dla przedsiwzicia: budowa oczyszczalni ciekw oraz rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej
3.1. Uwagi na temat studium przypadku

Ponisze studium przypadku dotyczy przedsiwzicia budowy oczyszczalni ciekw oraz rozbudowy systemu kanalizacji sanitarnej na terenie gminy liczcej 7 tysicy mieszkacw. Studium to zostao opracowane na podstawie danych udostpnionych przez gmin. W szczeglnoci, przy sporzdzaniu studium korzystano z danych zawartych we wniosku o dofinansowanie projektu z funduszu PHARE i analizach, ktre posuyy do przygotowania wniosku. Zakres projektu w trakcie pozyskiwania dofinansowania ulega zmianom, jednak celem tej pracy nie jest przedstawienie ostatecznej wersji wniosku o dofinansowanie, ale procesu opracowania analizy finansowej i ekonomicznej. Analiza ekonomiczna przeprowadzona dla omawianego projektu odbiega nieznacznie od procedury opisanej w czci metodologicznej.

3.2.

Opis i uwarunkowania przedsiwzicia

Opisywana gmina liczy okoo 7 tys. mieszkacw i jest pooona w odlegoci ok. 35 km od stolicy wojewdztwa. Siln stron gminy jest jej dostpno komunikacyjna, wynikajca z niewielkiej odlegoci od autostrady oraz z faktu posiadania wanego wza kolejowego. Cech charakterystyczn gminy jest jej dua lesisto, przekraczajca 70% powierzchni. Otaczajce lasy s objte granic chronionego krajobrazu i stanowi potencjalny walor uytkowy dla funkcji rekreacyjno - wypoczynkowych. Powstanie miejscowoci byo cile zwizane z rozwojem przemysu cikiego. Z biegiem lat znaczenie przemysowe - wobec silnego rozwoju hutnictwa w ssiednich rejonach - znacznie zmalao. Zmalao te znaczenie rolnictwa, oparte na sabych glebach V i VI klasy. Aktualne dane dotyczce struktury zawodowej mieszkacw gminy wskazuj na wysoki odsetek ludnoci pozarolniczej w miecie ponad 90 %, na wsi niewiele poniej 90 %. Upadek przemysu cikiego w gminach ociennych spowodowa pogorszenie si sytuacji spoeczno-gospodarczej. Efektem tego jest m.in. pogarszajca si sytuacja demograficzna, spowodowana emigracj mieszkacw, szczeglnie modziey. Dostrzegajc to niekorzystne zjawisko Rada Gminy uchwalia w 2000 roku strategi rozwoju, gdzie za gwny cel strategiczny okrelia Rozwj przemysu i usug na wytypowanych obszarach inwestycyjnych. Z tego wzgldu na terenie gminy funkcjonuje strefa przemysu i usug. Na liczcym ponad 20 ha obszarze strefy rozwoju przemysu i usug na pocztku 2002 roku dziaao pi podmiotw gospodarczych, zatrudniajcych 335 pracownikw. Firmy te zamierzay do koca 2005 roku zwikszy zatrudnienie do 475 osb (140 nowych miejsc pracy). Gmina jest na tym obszarze wacicielem gruntw o cznej powierzchni prawie 8,5 ha. Zakadajc, e docelowe zatrudnienie na gruntach, ktre zostan sprzedane nowym 27

inwestorom, bdzie si ksztatowa podobnie jak na terenie obecnie funkcjonujcych zakadw, powinno to umoliwi powstanie dodatkowych 249 miejsc pracy. Podstawow barier rozwojow dla gminy jest brak kanalizacji sanitarnej oraz oczyszczalni ciekw. Z przeprowadzanych przez Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska bada i kontroli wynika, e na terenie gminy zlokalizowana jest najwiksza ilo podmiotw gospodarczych powanie zanieczyszczajcych rzek. Szczeglnie pilne jest uregulowanie gospodarki ciekowej w istniejcym zakadzie brany papierniczej, bowiem stan obecny moe by powodem jego zamknicia i utraty 206 miejsc pracy. Przepywajca przez miejscowo rzeka zasila pobliskie jezioro, ktre jest gwnym obiektem turystyki dla wojewdztwa. Efektem zanieczyszczenia rzeki jest pojawienie si zakwitw na powierzchni jeziora. To z kolei powoduje ograniczenia w turystycznym wykorzystaniu jeziora, a co za tym idzie utrat kolejnych miejsc pracy. Ponadto gmina pooona jest nad zbiornikiem wd podziemnych, ktrego ochrona zostaa przyjta w strategii rozwoju wojewdztwa za jeden z najwaniejszych priorytetw, poniewa zapewnia on dostaw wody dla ponad 400 tys. mieszkacw regionu. Na obszarze zbiornika wd podziemnych wystpuje ponad 250 uj i studni badawczych. Wody podziemne wystpuj w porach, szczelinach i pustkach krasowych. Gwny kompleks wodonony tworz skay szczelinowo krasowe wapienia muszlowego o miszoci 50 100 m. Obecno pkni, szczelin i rnych form krasowych w utworach wodononych a take brak szczelnego nadkadu na duych powierzchniach sprawia, e istnieje tu due zagroenie zanieczyszczeniem. Dowodz o tym prowadzone w ostatnich latach badania jakoci wody podziemnej na tym obszarze. Prowadzony monitoring tych wd dowid pogarszajc si jako wody z roku na rok. Na obszarze zbiornika aglomeracje miejskie i siedliska wiejskie stanowi szczeglne nagromadzenie ognisk zanieczyszcze, co powoduje, e wody podziemne charakteryzuj si coraz to gorsz jakoci. Zdecydowana wikszo miejscowoci z obszaru zbiornika nie posiada systemw zbiorowego odprowadzania i unieszkodliwiania ciekw. cieki sanitarne w tych miejscowociach odprowadzane s do wd powierzchniowych lub do gruntu. wiadcz o tym analizy wd podziemnych tego rejonu. Wody te cechuj si bardzo silnie podwyszon zawartoci azotu azotanowego, chlorkw i siarczkw. Podstawowym zadaniem dla oczyszczenia wd zbiornika jest uregulowanie gospodarki wodno ciekowej oraz kompleksowa sanitacja wszystkich miejscowoci na obszarze zbiornika, ograniczajca do minimum odprowadzenie nieoczyszczonych ciekw do ziemi. W strategii rozwoju wojewdztwa zapisano, e systematyczna poprawa stanu rodowiska przyrodniczego jest jednym z waniejszych zada na drodze rozwoju regionu. W pierwszej kolejnoci trzeba zmierza do poprawy czystoci wd powierzchniowych oraz powstrzymania degradacji zasobw wd podziemnych. Omawiane przedsiwzicie pozwoli na wypenienie krajowych oraz unijnych regulacji oraz strategii w zakresie oczyszczania ciekw komunalnych i ochrony wd przed zanieczyszczeniem. W szczeglnoci przyczyni si ono do wypenienia postanowie dyrektywy UE dotyczcej oczyszczania ciekw komunalnych 91/271/EWG, dyrektywy 80/778/EWG w sprawie wody pitnej oraz zapisw Strategii ochrony przed zanieczyszczeniem wd podziemnych, a szczeglnie gwnych zbiornikw, przyjtej przez Ministerstwo rodowiska. Strategia jest zgodna z dokumentem Polityka resortu w dziedzinie hydrogeologii, opracowanym w 1994 r. i zweryfikowanym przez kierownictwo Ministerstwa rodowiska w 1999 r. Dokument zawiera szczegowe zadania zmierzajce do rozpoznawania, dokumentowania i ochrony zasobw wd podziemnych gwnych zbiornikw wd podziemnych. 28

Odbiornikiem ciekw oczyszczonych z projektowanej oczyszczalni w bdzie rzeka zaliczana do II klasy czystoci. Rzeka jest ciekiem na caej dugoci uregulowanym i eksploatowanym przez Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej. W ramach projektu przewiduje si wykonanie kanalizacji grawitacyjnej dla trzech miejscowoci z terenu gminy z odprowadzeniem ciekw do projektowanej kanalizacji. Dla czwartej wsi, ze wzgldu na jej lokalizacj, przewiduje si wykonanie kanalizacji grawitacyjnej i cinieniowej.

3.3.

To projektu

Podczas definiowania projektu wadze gminy kieroway si potrzeb osignicia trzech celw: poprawa stanu infrastruktury, ktra szybko przyczyni si do wzrostu gospodarczego, szczeglnie poprzez popraw warunkw inwestowania w istniejcej strefie przemysu i usug, poprawa stanu rodowiska, ktra powinna oddziaywa zarwno na popraw jakoci ycia mieszkacw, jak te na wzrost gospodarczy poprzez zwikszone moliwoci zagospodarowania turystycznego, poprawa jakoci ycia mieszkacw, co w poczeniu z realizacj dwch poprzednich celw powinno zahamowa niekorzystn tendencj odpywu mieszkacw z terenu gminy. Ponadto projekt realizowa cele szersze wykraczajce poza terytorium gminy ktre miay znaczenie dla znacznie wikszej populacji. W szczeglnoci bya to ochrona zbiornika wd podziemnych. Uwiadomienie sobie, jakie cele byy brane pod uwag przy definiowaniu projektu jest wane, poniewa wyniki analizy, szczeglnie ekonomicznej, naley rozpatrywa w kontekcie celw, jakie wadze chciay osign. Naley rwnie podkreli, e sukces tego projektu wynika m.in. z tego, e wadze gminy nie zdefinioway celw w sposb wski - np. tylko poprawa jakoci ycia mieszkacw. Wrcz przeciwnie postawiono sobie kilka celw, w tym cele lokalne, jak i szersze, o znaczeniu dla caego regionu.

3.4.

Analiza finansowa przedsiwzicia

Przystpujc do definiowania projektu wadze gminy od razu zauwayy, i konieczno wyoenia ogromnych nakadw finansowych nie pozwoli na jego szybka implementacj. Z tego wzgldu zdecydowano si szuka rodkw zewntrznych. Pocztkowo jak dla wikszoci gmin w Polsce nadzieje budzi fundusz ISPA, jednak rozproszenie zabudowy i maa skala przedsiwzicia spowodoway, i gmina zostaa zmuszona do szukania innych rde finansowania, jednak wielko dostpnych rodkw bya ograniczona. Z tego wzgldu zdecydowano si podzieli projekt na dwa logiczne etapy i w pierwszej kolejnoci skupi si na pozyskaniu dofinansowania na etap I:

29

Etap I (do roku 2005): o budowa oczyszczalni ciekw (600 m3/dob), o budowa czci kanalizacji sanitarnej. Etap II (po roku 2005) o rozbudowa kanalizacji sanitarnej, o budowa kanalizacji sanitarnej (cinieniowej), o rozbudowa oczyszczalni ciekw (do 900 m3/dob).

Dziki takiemu etapowaniu budowy najwikszy efekt z realizacji projektu zostanie osignity w I etapie, a realizacja etapu II pozwoli na cakowite uporzdkowanie gospodarki ciekowej w gminie. W zwizku z takim podejciem zdecydowano, by analiza finansowa przedstawiaa wyniki dla etapu I oraz dla caoci przedsiwzicia. Analiza finansowa dotyczy samego przedsiwzicia, a wic nakadw i efektw finansowych wynikajcych wycznie z realizacji projektu. Ponadto analiza zawiera rwnie symulacj sprawozda finansowych podmiotu, ktry bdzie eksploatowa kanalizacj w celu wykazania utrzymania jego pynnoci finansowej. W niniejszym studium przypadku nie przedstawiamy szczegowych tabel analizy, poniewa nie to jest celem niniejszego opracowania. Opisane zostan raczej zaoenia i cay proces opracowania analizy. 3.4.1. Przyjte zaoenia

Szereg zaoe odnonie do I etapu projektu wynika z moliwoci uzyskania dofinansowania z funduszu Phare. W zaoeniach przyjto m.in. poziom dofinansowania z funduszu PHARE oraz kurs wymiany Euro w wysokoci 3,95 PLN/Euro. Pozostae zaoenia dotyczyy m.in. ksztatowania si wielkoci makroekonomicznych oraz demograficznych. Szczeglnie istotne znaczenie dla analizy maj zaoenia demograficzne oraz prognozy zuycia wody i produkcji ciekw przez rne grupy odbiorcw (gospodarstwa domowe, sektor usug, przemys). Zmiany struktury demograficznej oraz zuycia wody wpywaj bezporednio na poziom dochodw ze wiadczenia usug, a tym samym na rentowno przedsiwzicia. Dodatkowe zaoenia dotyczyy m.in. prognozy cen poszczeglnych nonikw kosztw. Ze wzgldu na ryzyko wystpienia innych ni zaoone wielkoci, przeprowadzono analiz wraliwoci, ktra pokazuje w jaki sposb ksztatowa si bdzie rentowno przedsiwzicia przy innych ni zaoone wielkociach. Analiza finansowa i ekonomiczna przeprowadzona zostaa w cenach staych. Wszelkie prognozowane nominalne zmiany cen zostay przeliczone na wartoci realne (sposb przeliczania przedstawiono w rozdziale 1.3.1).

3.4.2.

Kalkulacje nakadw inwestycyjnych

Istotne znaczenie ma kalkulacja nakadw inwestycyjnych i powinna by ona wykonana jak najdokadniej. Naley przy tym pamita, i dopiero przetarg pozwala na stwierdzenie rzeczywistych nakadw, std konieczne jest okrelenie wraliwoci projektu na zmiany tego parametru. 30

Nakady inwestycyjne zostay wyliczone w oparciu o dokumentacj techniczn (tzn. projektw i koncepcji dotyczcych tych zada). Istotnym elementem wyceny byo opracowanie harmonogramu rzeczowo-finansowego, ktry okrela co, kiedy i za ile ma by zrobione. Ponadto harmonogram rzeczowo-finansowy okrela rok po roku liczb uytkownikw mieszkacw, ktrzy zostan podczeni, rwnowan liczb mieszkacw (RLM) dla przemysu i innych jednostek. Ponadto okrelono iloci ciekw generowanych przez sektor usug turystycznych oraz dowoonych do oczyszczalni wozami asenizacyjnymi. W nakadach uwzgldniono wydatki przedprodukcyjne zwizane z kosztami inyniera projektu szacunkowo w wysokoci 5 % wartoci nakadw. Dodatkowo zaoono koszty pozostaych wydatkw przedprodukcyjnych w wysokoci 0,2% wartoci nakadw. Wedug wycen nakady inwestycyjne zwizane z realizowanym przedsiwziciem wynosz: Etap I (budowa oczyszczalni wraz z czciow kanalizacj) 14,99 mln PLN (3,8 mln EURO). Etap II (rozbudowa kanalizacji i rozbudowa oczyszczalni ciekw) 24,1 mln PLN (6,1 mln EURO). czna warto zada dla I i II etapu z uwzgldnieniem wydatkw przedprodukcyjnych wynosi 39,2 mln PLN (9,9 mln EURO). rda finansowania przedsiwzicia

3.4.3.

Jednym z podstawowych zada przy tworzeniu planu finansowego przedsiwzicia jest zbilansowanie nakadw ze rdami finansowania projektu. Jak zwykle w takich przypadkach, podstawow informacj jest wysoko moliwego najtaszego dofinansowania, w tym przypadku dotacji Phare. Znajc maksymalne dofinansowanie (jako kwot lub jako procent nakadw inwestycyjnych5) mona stara si dobra inne rda finansowania. Nastpnie uzupenia si plan o mniej korzystne rda finansowania, ale cigle korzystniejsze od kapitau wasnego.

Istotne jest, e instytucje finansujce okrelaj swj maksymalny udzia jako procent kosztw kwalifikowanych. Koszty kwalifikowane przewanie nie obejmuj wszystkich nakadw na projekt, std udzia grantw UE przewanie jest mniejszy w kosztach cakowitych ni to wynikaoby z deklaracji

31

Uwaga Mimo e maksymalne kwoty wsparcia z funduszy Unii Europejskiej mog siga nawet 85% kosztw kwalifikowanych przedsiwzicia6, to czsto ich wartoci ksztatuj si na znacznie niszym poziomie. Podejmujc decyzj dotyczc wsparcia Komisja Europejska7 kieruje si takimi przesankami jak: ocena moliwoci generowania przychodw przez projekt, samofinansowanie si przedsiwzicia oraz wprowadzenie zasady zanieczyszczajcy paci. Jedn z podstaw dla okrelenia wysokoci wsparcia z funduszy UE jest oszacowanie tzw. luki finansowej: r = (K-P)/K gdzie, r stopa dofinansowania z funduszu Unii Europejskiej K warto bieca wszystkich kosztw przedsiwzicia P warto bieca przychodw netto z przedsiwzicia (z uwzgldnieniem wartoci rezydualnej) Kwot wsparcia z funduszu UE mona wic okreli w nastpujcy sposb: G = E*r, gdzie G kwota dotacji z funduszu UE, E cakowite koszty kwalifikowane przedsiwzicia, R stopa dofinansowania z funduszu UE. W planie finansowania uwzgldniono wic dotacj Phare w wysokoci 7,9 mln z, udzia spki prywatnej (1,3 mln z), GFOiGW (0,1 mln z). Kolejnym nieco mniej korzystnym rdem finansowania jest poyczka WFOiGW w wysokoci 3,4 mln z. Domknicie finansowania musiao nastpi ze rodkw wasnych, jednak na podstawie dotychczasowego wysiku inwestycyjnego gminy okazao si, i jest moliwe przeznaczenie 2,1 mln z z wasnego budetu. Potwierdza to uchwaa Rady o przyjciu wieloletnich programw inwestycyjnych: za najwaniejsz inwestycj obciajc budet uznano budow oczyszczalni ciekw i kanalizacji sanitarnej. Okrelono rwnie rda finansowania dla caoci projektu (etapu I i II), jednak naley podkreli, i precyzja tych szacunkw jest duo mniejsza, w szczeglnoci zaoenie pozyskania znacznych rodkw z programw UE (Fundusz Spjnoci/fundusze strukturalne). rda pokrycia Budet gminy WFOiGW GFOiGW rodki prywatne Program PHARE Programy UE RAZEM Etap I w mln PLN 2,1 3,4 0,1 1,3 7,9 0,0 14,99 % 14,4 22,8 0,8 9,3 52,7 0,0 100,0 Etap I i II W mln PLN 8,5 9,5 0,1 1,3 7,9 11,6 39,1 % 21,9 24,3 0,3 3,5 20,2 29,8 100,0

Tabela 3.1 rda finansowania inwestycji

Zazwyczaj koszty kwalifikowane nie obejmuj zakupu gruntu pod inwestycj, wydatkw poniesionych przed zoeniem aplikacji, podatku VAT. 7 Chodzi tu o due projekty, w przypadku ktrych mechanizm decyzyjny jest taki, jak dla Funduszu Spjnoci

32

Poyczka WFOiGW Aby zacign poyczk w WFOiGW naleao sprawdzi, czy obcienie budetu gminy zadueniem nie spowoduje zaduenia okrelonego w ustawie o finansach publicznych: 15% rocznej obsugi zacignitych zobowiza w stosunku do dochodw budetu gminy do 60% skumulowanego zaduenia w stosunku do dochodu budetu gminy. W zwizku z tym gmina zdecydowaa si na opracowanie prognozy budetu z okreleniem wskanikw zaduenia dla stanu obecnego oraz docelowo dla stanu zaduenia odpowiadajcego zaoonemu udziaowi rodkw WFOiGW i przewidzianemu okresowi spaty poyczki. Dziki temu sprawdzono, e budet jest w stanie udwign planowan potyczk, a wskaniki zaduenia nie przekraczaj wskanikw granicznych przy rwnoczesnym przeznaczeniu rodkw inwestycyjnych dla zabezpieczenia rodkw wasnych. 3.4.4. Oszacowanie kapitau obrotowego

Analiza uwzgldnia plan zmian w kapitale obrotowym. Ze wzgldu na charakter prowadzonej dziaalnoci dostawa usugi odbywa si znacznie wczeniej przed spywem nalenoci. Cykl obrotu nalenoci i zobowiza zosta obliczony na podstawie dotychczasowych okresw ich realizacji w lokalnym Zakadzie Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Przy obliczaniu zapotrzebowania na kapita obrotowy zaoono, e wskaniki te bd w latach nastpnych stopniowo spada. 3.4.5. Okrelenie przychodw generowanych przez planowane przedsiwzicie Okrelenie przychodw zwizanych z przedsiwziciem byo jednym z najtrudniejszych elementw analizy ze wzgldu na zaleno od wielu czynnikw. Naleao okreli, ilu bdzie uytkownikw systemu - mieszkacw, przemysu i innych instytucji. Liczba uytkownikw nie bya jednakowa w czasie zaplanowano stopniowe przyczanie si nowych odbiorcw. Naleao jednak zwrci uwag, i nawet stabilna liczba przyczy nie gwarantuje stabilnej iloci generowanych ciekw. Wynika to z kilku czynnikw: Zmienia si struktura demograficzna rodziny, a w konsekwencji gospodarstw domowych; prognozy demograficzne mwi o przewidywanym spadku czonkw gospodarstw domowych i zwikszeniu liczby gospodarstw jednoosobowych; Zmienia si zuycie wody przez mieszkacw wynikajce z racjonalizacji zuycia; Zmienia si zuycie wody przez mieszkacw wynikajce z ceny wody/ciekw wzrost ceny powoduje dodatkowy spadek zuycia; Nawet przy stabilnej opacie bd si zmieniay dochody gospodarstw domowych (spowodowane zmianami zarobkw, jak te zmianami demograficznymi), a wic prg akceptowalnoci opaty nadmieniony w punkcie 3 bdzie si zmienia; Przyjedajcy turyci generuj dodatkowe cieki; Z tego wzgldu przestudiowano dostpne prognozy demograficzne, uwzgldniajc problemy bezrobocia, zatrudnienia, wynagrodzenia, migracji ludnoci oraz struktury ludnoci. 33

rdem informacji i analizy byy: rocznik statystyczny wojewdztwa za rok 2000 i 2001, rocznik statystyczny wojewdztw 2000, sytuacja gospodarcza w poowie 2001 r. i analiza makroekonomiczna za lata 19951998 wydane przez Urzd Marszakowski, Biuro Bada i Analiz Strategicznych, sytuacja gospodarcza w poowie 2000 r. i prognoza demograficzna do 2015 r. wydane przez Urzd Marszakowski, Departament Polityki Regionalnej, Biuro Bada i Analiz Strategicznych. W dostpnych prognozach uwzgldnione zostay oglne tendencje demograficzne, jak te migracje wewntrzne (w ramach wojewdztwa) i zewntrzne oraz zagraniczne. Najdokadniejsze prognozy obejmuj tereny powiatw, dlatego najpierw przeanalizowano prognoz demograficzn dla powiatu, a nastpnie odniesiono do terenu gminy zakadajc, e zmiany bd si ksztatoway proporcjonalnie do zmian w powiecie. Ponadto prognozuje si zmiany w strukturze wiekowej ludnoci - przybdzie ludzi starszych, w wieku poprodukcyjnym, std prognozy opracowano w podziale na ludno przedprodukcyjn, produkcyjn i poprodukcyjn Wedug danych GUS (dotyczcych sytuacji demograficznej Polski) w najbliszej przyszoci nastpi spadek liczebnoci polskich rodzin, a redni wiek gowy rodziny bdzie coraz wyszy. Dane z roku 2001 okrelaj redni liczebno rodziny na okoo 2,8 osoby. Ju w 2005 roku liczebno spadnie do okoo 2,64, w 2010 do 2,49, i nastpnie tempo spadku spadnie i rednia liczebno wyniesie okoo 2,42; 2,39; 2,34; oraz 2,29 osb w 2030 roku (dane co 5 lat). Najbardziej spadnie liczebno duych rodzin, liczcych 5 osb i wicej (spadnie prawie trzykrotnie - od prawie 2 mln do 766 tys gospodarstw). Natomiast najbardziej (dwukrotnie) wzronie liczebno gospodarstw domowych liczcych jedn osob (z 2,6 mln do 5,2 mln). Obecnie przecitne gospodarstwo domowe na wsi liczy znacznie wicej osb ni w miecie (3,29 wobec 2,57), jednak w 2030 roku rnica ta ulegnie znacznemu zmniejszeniu (2,34 wobec 2,27).

przecitna liczba osb w gospodarstwie domowym

4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

ogem

miasto

wie

Rysunek 2 Przewidywana liczba osb w gospodarstwie domowym rdo: GUS

34

Drugim czynnikiem determinujcym dochd gospodarstwa domowego jest struktura rodziny, czyli udzia osb w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym, dlatego szczegowo okrelono prognoz struktury mieszkacw wedug tych kategorii. Jednym z trudniejszych elementw byo okrelenie dochodu rozporzdzalnego gospodarstw domowych i okrelenie grupy najuboszych. W tym celu posuono si danymi statystycznymi dotyczcymi wojewdztwa oraz danymi orodka pomocy spoecznej, ktry identyfikuje osoby najubosze. Kolejnym problemem byo okrelenie udziau wydatkw na wod i cieki w budetach gospodarstw domowych. Warto 4% dochodu rozporzdzalnego wydawanego na zakup usug wodno-kanalizacyjnych przyjmuje si jako najwysz z moliwych ze wzgldw spoecznych. Warto ta ma jednak charakter umowny, gdy nie jest ujta w adnym akcie prawnym. Niemniej w badaniach np. Banku wiatowego dla wielu krajw stanowi granic moliwoci pacenia przez spoeczestwo. W zwizku z tym zaoono, i 4% dochodu rozporzdzalnego gospodarstw domowych stanowi w niniejszym studium granic wzrostu ceny wody i ciekw. Na tej podstawie okrelono taryfy, tak aby nie byy zagroone wzrostem niecigalnoci opat (obecnie poziom niecigalnoci wynosi tylko 1%).

16,00 14,00 12,00 10,00

[z/m3]

8,00 6,00 4,00 2,00 0,00

woda cieki

20 20

06

07

08

02

04

05

20

20

20

20

20

20

15

03

09

10

20

Rysunek 3 Przewidywana opata za wod i cieki

20

20

20

20

25

35

4,50% 4,00% 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2015 2020 2025
Rysunek 4 Opata za wod i cieki jako % dochodw rodziny

3.4.6.

Okrelenie kosztw eksploatacyjnych

Istotn spraw w ocenie efektywnoci zadania inwestycyjnego jest prognoza kosztw eksploatacji powstaych w wyniku zrealizowania zadania. Koszty eksploatacyjne systemu oszacowano na podstawie danych ze specyfikacji technicznej. Poniewa ZGKiM dotychczas nie prowadzi odbioru i oczyszczania ciekw, nie byo moliwe odniesienie si do obecnych kosztw ponoszonych przez podmiot eksploatujcy. Generalnie koszty eksploatacji mona podzieli na stae (niezalene od iloci dostarczonych ciekw) oraz zmienne proporcjonalne do iloci ciekw (por. opis kosztw staych i zmiennych w rozdziale 2). Oczywicie podzia na koszty stae i zmienne jest prawdziwy tylko w pewnym przedziale iloci dostarczanych ciekw. Jeli na przykad ilo dostarczanych ciekw wzrosaby znacznie, spowodowaoby to konieczno rozbudowy oczyszczalni i skokowy wzrost niektrych kosztw staych. Jednak w rozwaanym przedziale iloci dostarczanych ciekw koszty stae nie zale od ich iloci a do momentu budowy II etapu inwestycji. W przypadku analizy finansowej i ekonomicznej dla opisywanego przedsiwzicia zastosowano nieco bardziej skomplikowane wzory bdce rezultatem zabrania danych empirycznych i na tej podstawie wyznaczenia zalenoci pomidzy zmiennymi. Wynagrodzenia poziom wynagrodze w przedsibiorstwach wodno kanalizacyjnych ksztatuje si zwykle poniej redniej. Ilo pracownikw uzaleniono od dugoci kanalizacji i przepustowoci oczyszczalni. Docelowo planuje si zwikszenia zatrudnienia w zakadzie o dwie osoby na oczyszczalni i dodatkowe 0,5 etatu w zwizku z budow kanalizacji. Materiay i surowce rozdzielono na poszczeglne grupy; paliwa uzaleniono od dugoci kanalizacji i iloci przepompowni; rodki chemiczne od iloci ciekw; 36

pozostae od iloci ciekw. Dobowe zuycie wody do celw wasnych na oczyszczalni oszacowano na poziomie 50 m3, PIX-u na 180 kg, za elektrolitu 3 kg. Energia zalena jest od iloci ciekw, iloci i mocy przepompowni. Zwikszenie zuycia energii na oczyszczalni szacuje si na poziomie 0,8 kW/m3 Usugi obce - koszty usug obcych wi si przewanie z przegldami przepompowni i innych urzdze, remontw, bada. Usugi obce rozdzielono na poszczeglne grupy: koszty remontw proporcjonalnie do wartoci majtku i iloci ciekw; usugi transportowe zale od iloci urzdze sieciowych (przepompowni), dugoci sieci, iloci ciekw; koszty przegldw i konserwacji od iloci obiektw sieciowych. Pozostae (podatki, opaty, oglno-zakadowe) ustalono, i nie bd zwizane z planowanym przedsiwziciem (ich szacunek bdzie przedstawiony przy analizie przedsibiorstwa komunalnego)

Amortyzacja Amortyzacja powinna zapewni odtworzenie istniejcych skadnikw majtku. Odpisy amortyzacyjne dla celw rachunkowoci nie musz by zgodne z odpisami do celw podatkowych. Okres amortyzacji okrelono na podstawie technicznego okresu uytkowania rodkw trwaych. Zastosowano amortyzacj liniow i opracowano plan wartoci netto rodkw trwaych na lata planu, oraz przedstawiono stawki amortyzacji dla poszczeglnych skadnikw majtku. Stawki amortyzacji podatkowej przyjto na podstawie Rozporzdzenia Rady Ministrw o amortyzacji i klasyfikacji rodkw trwaych. Ze wzgldu na kapitaochonno inwestycji amortyzacja stanowi najwikszy skadnik kosztu jednostkowego i ma znaczny wpyw na ksztatowanie si ceny ciekw. Uwaga Poniewa amortyzacja jest kosztem ksigowym, nie jest ona brana pod uwag przy obliczaniu wskanikw rentownoci przedsiwzicia. Jej uwzgldnienie spowodowaoby podwjne naliczanie kosztw: pierwszy raz przy wykazaniu nakadw inwestycyjnych, drugi - przy wykazaniu kosztw odpisw amortyzacyjnych. Koszty finansowe Wszystkie koszty finansowe zwizane z udziaem zewntrznych rde finansujcych (poyczka WFOiGW) obci budet gminy, a nie podmiot eksploatujcy. Oznacza to bdzie, e odsetki jako element kosztw nie bd brane pod uwag przy szacowaniu rachunku zyskw i strat oraz przepyww dla podmiotu eksploatujcego (zakadu komunalnego). Byy natomiast brane pod uwag przy badaniu pynnoci przedsiwzicia. 3.4.7. Strumienie pienine dla planowania finansowego

Efektem analizy finansowej jest okrelenie przepyww pieninych zwizanych z przedsiwziciem. Przepywy pienine uwzgldniaj wszystkie wpywy i wydatki pienine. Jeli skumulowane saldo (rnica midzy wpywami a wydatkami) jest w kadym roku dodatnie, to przedsiwzicie jest wykonalne (nie trzeba do niego dopaca). W przypadku analizy finansowej dla opisywanego przedsiwzicia uwzgldniono nastpujce elementy wpyww i wydatkw: wpywy: o rodki wasne gminy, 37

o poyczka z WFOiGW, o przychody z opat, o amortyzacja (nie jest wpywem, ale uwzgldniamy j po stronie wydatkw jako cz kosztw operacyjnych wic w tym miejscu kompensujemy to), o dotacje UE, wydatki: o przyrost majtku trwaego, o przyrost majtku obrotowego (kapita obrotowy netto), o koszty operacyjne, o podatek dochodowy Opracowano rwnie symulacje sprawozda finansowych (w formacie zgodnym ze sprawozdawczoci spek) dla spki komunalnej, ktra ewentualnie mogaby powsta w wyniku przeksztace zakadu komunalnego. 3.4.8. Ocena rentownoci

Ocen rentownoci dokonuje si zazwyczaj w dwch przekrojach: ocena rentownoci z punktu widzenia inwestycji, ocena rentownoci z punktu widzenia zaangaowanego kapitau. Sporzdzajc ocen rentownoci z punktu widzenia inwestycji posuono si przepywami pieninymi, ktre po stronie wydatkw obejmuj nakady inwestycyjne oraz wydatki biece projektu, po stronie wpyww przychody z tytuu opat. Naley zwrci uwag, i zestawiajc przepywy pienine w tym wypadku nie uwzgldnia si rde finansowania inwestycji (kapitau wasnego, poyczek oraz dotacji). W omawianym przypadku pocztkowe saldo jest ujemne (z tego wzgldu, i wydajemy due rodki pienine na budow), a nastpnie dodatnie (nadwyka wpyww z opat nad wydatkami). Na podstawie rocznych przepyww pieninych bdcych wynikiem realizacji zadania obliczono NPV inwestycji, przy stopie dyskonta 5% oraz IRR. Wyniki przedstawiono zarwno tylko dla I etapu jak i dla I i II etapu cznie (caoci przedsiwzicia). Dokonujc oceny rentownoci z punktu widzenia zaangaowanego kapitau naley dokona zestawienia przepyww pieninych, ktre po stronie wydatkw obejmuj rodki wasne gminy zaangaowane w przedsiwzicie. Naley rwnie uwzgldni spat poyczki WFOiGW (raty spat oraz odsetki). W przypadku oceny rentownoci z punktu widzenia zaangaowanego kapitau po stronie wydatkw nie uwzgldnia si nakadw inwestycyjny. W ten sposb oblicza si rentowno zaangaowanego kapitau wasnego gminy. Obliczono wskaniki rentownoci IRR/K, oraz NPV/K (przy stopie dyskontowej 5%). Wyniki oceny rentownoci byy nastpujce: Etap I Etap I i II -3 696 867 PLN -12 586 507 PLN 2,4% 0,21% 2 753 661 PLN 445 542 PLN 8,80% 5,30%

NPV/I (5%) IRR/I NPV/K (5%) IRR/K

Tabela 3.2 Rentowno inwestycji

NPV/I, IRR/I wskaniki rentownoci z punktu widzenia inwestycji, NPV/K, IRR/K wskaniki rentownoci z punktu widzenia zaangaowanego kapitau (rodkw z budetu gminy, zacignitej poyczki). (na rysunkach opisane jako FNPV) 38

Z oceny rentownoci mona wysnu nastpujce wnioski: etap I przedsiwzicia jest znacznie bardziej rentowny ni etap II inwestycja z punktu widzenia nakadw inwestycyjnych jest mao rentowna, a NPV ujemne nawet dla niskiej stopy dyskontowej wynoszcej 5%, jednak dotacja Phare powoduje, e z punktu widzenia rodkw wkadanych w projekt przez spoeczestwo (gmin) inwestycja jest ju minimalnie opacalna. 3.4.9. Prognoza sprawozda finansowych podmiotu realizujcego przedsiwzicie Dowiadczenie pokazuje, i znacznie wysza efektywno ekonomiczna towarzyszy przedsiwziciom rozbudowy w stosunku do budowy nowych systemw. Wynika to z wykorzystania wysokiej dwigni operacyjnej dla istniejcych systemw. Zazwyczaj przewag w rankingu zada inwestycyjnych uzyskuj przedsiwzicia dociajce istniejce oczyszczalnie, bd zwikszajce ich przepustowo w celu doczenia dodatkowych odbiorcw usug. Uzasadnieniem takiego podejcia do oceny inwestycji jest czas realizacji. Przedstawienie inwestycji na tle aktualnej dziaalnoci przedsibiorstwa pozwala na ocen nastpujcych czynnikw: skal przedsiwzicia na tle dotychczasowej dziaalnoci operacyjnej inwestora, pozwala okreli w jakim stopniu ujemne strumienie pienine powstajce wraz z rozpoczciem realizacji zadania mog by pokryte ze rodkw wasnych, umoliwia rwnie ocen, czy zakadane przez wnioskodawc rda finansowania projektu s wystarczajce, umoliwia okrelenie waciwej wartoci dofinansowania ze rodkw Funduszu niezbdnej do zrealizowania zadania, pozwala na okrelenie ryzyka zachwiania pynnoci inwestora, zwizanego z realizacj przedsiwzicia W kadym roku objtym analiz skumulowane saldo przepyww pieninych przyjmuje wartoci wiksze od zera i systematycznie wzrasta. Symulacj planw rachunku wynikw, przepyww i bilansu oparto na sprawozdaniach finansowych planie techniczno-ekonomicznym ZGKiM na rok 2002. Symulacje sprawozda finansowych sporzdzono zarwno dla samego przedsiwzicia bez uwzgldniania wszelkiej dziaalnoci spki poza inwestycj oraz jako prognoz dziaalnoci caego przedsibiorstwa. Przy analizie sprawozda naley zwrci uwag, e pozycje kosztw uznawane za zasadne przy ustalaniu opat oraz dla celw rachunkowoci mog si rni od kategorii kosztowych wykorzystywanych do celw sprawozdawczoci podatkowej. Ponadto pozycja amortyzacja w rachunku zyskw i strat obejmuje take amortyzacj od rodkw trwaych zakupionych z dotacji oraz nabytych nieodpatnie, ktre zaliczono w bilansie do majtku rzeczowego i przychodw przyszych okresw. Przychody przyszych okresw ulegaj rozliczeniu proporcjonalnie do amortyzacji poprzez pozostae przychody operacyjne. Dlatego amortyzacja od rodkw otrzymanych nieodpatnie lub zakupionych z dotacji nie wpywa na wielko zysku brutto.

39

3.5.

Analiza kosztw i korzyci spoecznych i ekonomicznych (cost-benefit analysis)

3.5.1.

Zagadnienia metodologiczne

Sporzdzenie analizy ekonomicznej (tj. analizy kosztw i korzyci spoeczno gospodarczych) jest wymogiem Komisji Europejskiej dla projektw, ktre ubiegaj si o dofinansowanie z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spjnoci. Podstawy prawne do sporzdzania analizy ekonomicznej zawarte s w rozporzdzeniu Rady 1260/1999/WE wprowadzajcym oglne przepisy dotyczce funduszy strukturalnych oraz rozporzdzeniu Rady 1164/1994/EWG (z pniejszymi zmianami). Jak do tej pory nie powstay jednolite i szczegowe wytyczne do sporzdzania tego typu analiz. Fakt ten utrudnia ich waciwe wykonanie przez jednostki aplikujce o dotacj do funduszy unijnych. Ze wzgldu na brak wytycznych do analiz ekonomicznych jednostki aplikujce do funduszy przedakcesyjnych posugiway si rnymi metodologiami. Celem tego rozdziau jest zaprezentowanie podejcia zastosowanego w przedsiwziciu, ktre pozyskao wsparcie z funduszu PHARE (tj. przedsiwziciu opisanym w studium przypadku). Naley zwrci uwag na rnice pomidzy analiz finansow (zaprezentowan powyej), a analiz ekonomiczn. Analiza finansowa bada rentowno i pynno finansow przedsiwzicia z punktu widzenia inwestora lub jednostki finansujcej przedsiwzicie. Natomiast analiza ekonomiczna dokonywana jest z punktu widzenia spoeczestwa. Stanowi wic ona rozszerzenie analizy finansowej i ma na celu okrelenie spoecznych i ekologicznych kosztw i korzyci wynikajcych z przedsiwzicia. W analizie ekonomicznej rwnie dokonuje si wyliczenia wskanikw rentownoci. S to: ekonomiczna stopa zwrotu (EIRR) oraz ekonomiczna warto bieca (ENPV). Punktem wyjcia dla analizy ekonomicznej s tabele opracowane przy analizie finansowej. W celu oszacowania kosztw i korzyci spoecznych naley dokona nastpujcych korekt i uzupenie: Korekty cenowe dotyczce podatkw i transferw, Uwzgldnienie efektw zewntrznych, Korekty uwzgldniajce znieksztacenia cenowe (ceny ukryte nakadw produkcyjnych). 3.5.2. Koszty spoeczno ekonomiczne (koszty zewntrzne, kwestie podatkowe, kwestie wpywu na rynek pracy) Znieksztacenia cenowe czynnikw produkcji (ceny ukryte) W analizowanym przedsiwziciu przyjto zaoenie o konkurencyjnoci rynku dla nakadw inwestycyjnych. Zaoenie takie wynika z faktu, i ostateczna cena dla nakadw inwestycyjnych ustalana jest w trakcie otwartych procedur przetargowych. Uzasadnione jest wic stwierdzenie, i rynek na ktrym wyceniane s nakady inwestycyjne, jest rynkiem konkurencyjnym. W analizowanym przykadzie pominito natomiast potencjalne odchylenia cenowe dla energii i materiaw. Nawet gdyby miay one miejsce to ich wpyw na wyniki analizy

40

ekonomicznej jest znikomy, gdy kategoria ta stanowi niewielki odsetek kosztw eksploatacyjnych. Transfery (kwestie podatkowe) Nakady inwestycyjne z punktu widzenia inwestujcej jednostki samorzdu terytorialnego s cenami brutto i zawieraj podatek VAT. Dlatego w analizie kosztw i korzyci spoeczno-ekonomicznych (cost-benefit) uwzgldniono korekt o podatek VAT. Koszty zewntrzne i wpyw na rodowisko W przypadku inwestycji w zakresie kanalizacji i oczyszczalnia ciekw wystpuj koszty zewntrzne, zwizane z czasowym wyczeniem terenw pod budow z uytkowania, lecz koszty te s uwzgldniane w nakadach inwestycyjnych (w postaci ewentualnego odszkodowania). Ponadto projekt ma pozytywny wpyw na rodowisko naturalne i nie przewiduje si innych kosztw zewntrznych. Warto ksigowa aktyww w posiadaniu sektora publicznego Projekt nie bdzie wykorzystywa aktyww w posiadaniu sektora publicznego. 3.5.3. Korzyci spoeczno ekonomiczne (koszty zewntrzne, kwestie podatkowe, kwestie wpywu na rynek pracy) Odchylenia cenowe przychodw inwestycyjnych W projekcie nie wystpuj odchylenia cenowe przychodw inwestycyjnych. Korzyci spoeczne wynikajce z dodatkowego zatrudnienia Jednym z celw projektu jest utrzymanie istniejcych miejsc pracy oraz powstanie nowych rde dochodu ludnoci. Przy szacowaniu korzyci spoecznych posuono si metod ksigowej pacy poniej aktualnej pacy na poziomie zaoonego zasiku dla bezrobotnych. W analizie uwzgldniono nastpujce efekty spoeczne wynikajce z dodatkowego zatrudnienia: przyrost miejsc pracy podczas realizacji inwestycji (efekt nietrway), przyrost miejsc pracy podczas eksploatacji inwestycji (efekt trway), powstanie nowych miejsc pracy w wyniku rozwoju strefy przemysowej i usugowej, zmniejszenie kosztw wywozu ciekw, Wszystkie trzy efekty zostay dalej szczegowo omwione. Przyrost miejsc pracy podczas realizacji inwestycji Realizacja projektu spowoduje dodatkowe zatrudnienie. Bdzie to efekt nietrway, zwizany z realizacj inwestycji infrastrukturalnej, gdzie spora cz nakadw inwestycyjnych wykonywana jest z wykorzystaniem zasobw pracy. Podczas budowy kanalizacji nie ma moliwoci penej automatyzacji, zwaszcza prac ziemnych, w zwizku z tym zaoono okoo 20-procentowy udzia spoecznych korzyci w wydatkach inwestycyjnych, wynikajcy z dodatkowego zatrudnienia podczas realizacji inwestycji.

41

Przyrost miejsc pracy podczas eksploatacji Jeeli w wyniku realizacji inwestycji powstaj nowe miejsca pracy, a nowozatrudnieni wywodz si z grona bezrobotnych to mona przyj, i koszt alternatywny zatrudnienia bezrobotnych wynosi zero. W takim przypadku przy obliczeniu wskanikw ERR i ENPV naley pomin koszty zatrudnienia tych osb (koszty te zostay uwzgldnione w analizie finansowej). W omawianym przykadzie nie przewidziano zatrudnienia osb wywodzcych si z grona bezrobotnych Powstanie nowych miejsc pracy Podstawowym celem projektu jest rozwj strefy przemysowej i usugowej, a w konsekwencji powstanie nowych miejsc pracy. Na liczcym 24 ha obszarze strefy rozwoju przemysu i usug dziaa obecnie pi podmiotw gospodarczych, zatrudniajcych 335 pracownikw. Firmy te zamierzaj do koca 2005 roku zwikszy zatrudnienie do 475 osb (140 nowych miejsc pracy), jednak tylko jeeli gospodarka ciekowa zostanie uregulowana. Gmina jest na tym obszarze wacicielem gruntw o cznej powierzchni 8,5 ha. Przy zaoeniu, e docelowe zatrudnienie na gruntach, ktre zostan sprzedane nowym inwestorom, bdzie si ksztatowa podobnie jak na terenie obecnie funkcjonujcych zakadw, powinno to umoliwi powstanie dodatkowych 249 miejsc pracy. czny przyrost nowych miejsc pracy powinien wynie 389 etatw i od tej wielkoci obliczono efekty spoeczne. Przyrost dochodw w wyniku napywu turystw Wobec braku systemu kanalizacyjnego obecnie mieszkacy musz wywozi cieki wozami asenizacyjnymi. Wobec braku oczyszczalni na terenie gminy cieki s wywoone do oczyszczalni w gminach ssiednich. W konsekwencji koszt wywozu ciekw jest bardzo wysoki i siga 20 z/m3. Stanowi to znaczn barier ekonomiczn i cz mieszkacw pozbywa si ciekw w inny sposb, zanieczyszczajc rodowisko. Biorc pod uwag, e w przypadku braku kanalizacji nastpioby zwikszenie skutecznoci kontroli wywoenia ciekw, mieszkacy musieliby przeznaczy znaczne kwoty na ich wywz. Przy szacowaniu efektw spoecznych uwzgldniono redukcj kosztw wywozu ciekw z punktu widzenia mieszkacw. Po uwag wzito tylko cieki pochodzce od gospodarstw domowych. Uwaga W powyszym przypadku nie uwzgldniono korzyci zdrowotnych wynikajcych z poprawy jakoci wody. Wycena tego typu korzyci oraz wczenie ich do rachunku ekonomicznego wpywa na zwikszenie atrakcyjnoci inwestycji z punktu widzenia spoeczestwa oraz zwiksza warto ERR oraz ENPV. Uwzgldnienie korzyci zdrowotnych jest kwesti problematyczn, gdy konieczna jest do tego znajomo wpywu zanieczyszcze (ktre zostan ograniczone wskutek realizacji projektu) na zdrowie ludzkie, kosztw hospitalizacji z tego wynikych itp.

3.5.4.

Podsumowanie analizy kosztw i korzyci spoecznych

Podstaw do wyliczenia ekonomicznej stopy zwrotu byy przepywy pienine dla wyliczenia IRR. Saldo z tych przepyww ujto w pierwszym wierszu tabeli do wyliczenia 42

ERR. W nastpnych rzdach znajduj si korekty. Pierwsz korekt s transfery. W przypadku omawianego projektu by to podatek VAT od nakadw inwestycyjnych. W nastpnym wierszu podsumowano zewntrzne korzyci spoeczne. Byy to korekty wynikajce z zatrudnienia osb z grona bezrobotnych w czasie budowy inwestycji, w czasie jej eksploatacji oraz najwiksza wynikajca z dodatkowego zatrudnienia w strefie przemysowej, ktra by nie moga powsta bez infrastruktury kanalizacji. Kolejn wan korzyci spoeczn bya nadwyka konsumenta. Wynikaa ona z gotowoci do zapaty przez mieszkacw za wywz ciekw przewyszajcej prognozowan taryf za cieki. Badania gotowoci do zapaty w omawianej gminie nie byy przeprowadzane i brakowao rwnie danych oglnopolskich. Z drugiej strony mieszkacy korzystali z wywozu ciekw wozami asenizacyjnymi pacc wysz cen, co pozwolio na wnioskowanie na temat gotowoci mieszkacw do zapaty za odbir ciekw przez kanalizacj. Rnica midzy kosztem wywozu ciekw wozami asenizacyjnymi a taryf za cieki odprowadzane kanalizacj zostaa ujta w tabeli do wyliczenia ERR. Uwzgldniajc wczeniej wymienione korekty, wyliczono przepywy pienine po korektach i z salda tego wyliczono ERR i ENPV. ERR wynioso okoo 37%, co oznaczao, i korzyci spoeczne z realizacji projektu s na tyle due, e projekt powinien by realizowany. Naley podkreli, e projekt charakteryzuje si wysokimi korzyciami spoecznymi, nawet przy bardzo ostronym ich szacowaniu. W poniszej tabeli przedstawiono sposb obliczenia ERR i ENPV (w tabeli s przedstawione tylko pocztkowe lata analizy). [tys. PLN]
Wyszczeglnienie Przepywy finansowe dla projektu (z tabeli do wyliczenia IRR) Korekty wynikajce z transferw (VAT od nakadw inwestycyjnych) Korekty o korzyci spoeczne, w tym: - przyrost miejsc (dla bezrobotnych) pracy podczas budowy - zatrudnienie bezrobotnych podczas eksploatacji inwestycji - nowe miejsc pracy dla bezrobotnych - nadwyka konsumenta Przepywy po korektach ERR ENPV Tabela 3.3 Wyliczenie ERR i ENPV 2003 2004 -8 114 2005 -2 852 2006 426 2007 478 2008 535 2009 589 2010 648

974 680 1 428 1 428 0 0 0 -2 718 0 0 -5 712

362 709 531 16 0 162 -1 781

0 3 689 0 21 3 339 329 4 115

0 3 929 0 23 3 573 333 4 407

0 4 409 0 26 4 045 337 4 944

0 4 889 0 29 4 518 342 5 478

0 5 369 0 32 4 990 346 6 016

37% 81 729 tys PLN

43

3.6.

Analiza wraliwoci

W przypadku inwestycji w system kanalizacyjny i oczyszczalnie ciekw istotne znaczenie maj wysokie nakady inwestycyjne oraz udzia rodkw zewntrznych, a w szczeglnoci dotacji w strukturze finansowania. Jeeli chodzi o koszty eksploatacyjne, to dominujcym skadnikiem jest amortyzacja, powizana z wielkoci nakadw inwestycyjnych, natomiast pozostae koszty operacyjne maj znikomy udzia w strukturze kosztw, a co za tym idzie wraliwo na ich zmiany jest niewielka. W przypadku przychodw sytuacja jest nieco odmienna: zale one od iloci sprzedanych ciekw oraz od ceny ciekw. Moliwoci zmiany obu czynnikw s bardzo niewielkie. W przypadku iloci ciekw, ktra jest proporcjonalna do iloci podczonych gospodarstw domowych i iloci mieszkacw w gospodarstwie domowym, techniczne moliwoci zmiany s bardzo niewielkie ze wzgldu na brak alternatywy dla odprowadzania ciekw do projektowanego systemu. Moe si zmienia co najwyej rednie zuycie wody (a zatem i ilo ciekw) na mieszkaca. W przypadku ceny opat za dostarczanie wody oraz odprowadzanie ciekw przyjto, i akceptowalny poziom tych opat ksztatuje si w granicach 3-5% dochodw gospodarstwa domowego. Przykadowo, wytyczne Komisji Europejskiej8 podaj, e maksymalne obcienie gospodarstw domowych nie powinno przekracza 4% dochodu rozporzdzalnego. Wynika z tego, i moliwoci zmiany ceny s niewielkie. Z tego wzgldu skupiono si na analizie wraliwoci na zmiany podstawowych wynikw analizy na wielko nakadw inwestycyjnych oraz na udzia dotacji Phare w nakadach (dotacja Phare wystpuje w I fazie projektu). 3.6.1. Nakady inwestycyjne

Dokadna wielko nakadw inwestycyjnych zostanie okrelona po etapie organizacji przetargu. Zakada si jednostajny rozkad prawdopodobiestwa dla wszystkich nakadw inwestycyjnych. Przyjto, e zmienno nakadw inwestycyjnych mieci si w przedziale wartoci [-25%,+25%] dla kadej z pozycji nakadu inwestycyjnego. Uzasadnienie przyjcia takiego rozkadu ley w przekonaniu o jednakowym prawdopodobiestwie dla kadego z moliwych zdarze. W wyniku tak przyjtych zaoe badano wraliwo na zmian nakadw inwestycyjnych w przedziale od 29.351.556 do 48.919.259 PLN dla etapu I i II cznie. 3.6.2. Udzia dotacji

Zbadano wraliwo projektu na wielko dotacji Phare w strukturze finansowania. Zakada si jednostajny rozkad prawdopodobiestwa dla wszystkich dotacji Phare. Przyjto, e zmienno dotacji Phare mieci si w przedziale wartoci [-25%,+25%]. Uzasadnienie przyjcia takiego rozkadu ley w przekonaniu o jednakowym prawdopodobiestwie dla kadego z moliwych zdarze. W wyniku tak przyjtych zaoe zbadano wraliwo projektu na udzia dotacji Phare w nakadach od 39,5% do 65,9% (w stosunku do nakadw I fazy inwestycji).

Guide to Cost-Benfit Analysis ...

44

3.6.3.

Wyniki analizy wraliwoci

Aby sprawdzi wpyw poszczeglnych zmiennych niezalenych na ryzyko, wykonano analiz wraliwoci. Badano wpyw zmian w nakadach inwestycyjnych i udziale dotacji Phare w nakadach na IRR/I, NPV/I, IRR/K oraz EIRR. Badano wpyw zmian obu tych czynnikw jednoczenie, a wyniki zebrano w trzech matrycach prezentowanych dalej. Analizujc wraliwo IRR/I na wielko nakadw naley podkreli du wraliwo projektu, cho w wielkociach bezwzgldnych zmiany nie s wielkie. Wynika to z niskiej rentownoci projektu - na poziomie okoo 2,3%. Spadek nakadw o 25% powoduje dwukrotny wzrost rentownoci - do okoo 4,3%. Natomiast wzrost nakadw o 25% powoduje spadek rentownoci do okoo 0,8%. Wpyw zmian w nakadach na IRR/K jest podobny, ze wzgldu na zaoon struktur finansowania (proporcjonaln do nakadw). Natomiast wpyw zmian w nakadach na EIRR jest duo mniejszy: wzrost nakadw o 25% powoduje spadek EIRR z 36,5% do okoo 31,5%. Wynika to z tego, e tylko cze efektw spoecznych jest zalena od nakadw (transfery od nakadw w postaci podatku VAT). Jeeli chodzi na wraliwo IRR/I na udzia dotacji Phare, to naley zauway praktyczn niewraliwo projektu. Wynika to z faktu, e rentowno projektw nie zaley od rde finansowania. W przypadku IRR/K zmniejszenie si dotacji Phare ma zasadnicze znaczenie dla rentownoci IRR/K. W przypadku zmniejszenia dotacji o 25% w stosunku do zaoonej IRR/K spada do okoo 6,5%. Natomiast EIRR jest praktycznie niewraliwe na udzia dotacji Phare. Obserwujc wpyw obu badanych czynnikw na IRR/K otrzymujemy paszczyzn umoliwiajc podejmowanie decyzji w zalenoci od zaoonego minimalnego poziomu IRR/K. Naley zauway, i osigany poziom IRR/K jest bliski optymalnego, biorc pod uwag i projekt ma charakter infrastrukturalny i jest realizowany w sferze publicznej (por. wykres). Natomiast EIRR jest uzalenione gownie od poziomu nakadw inwestycyjnych, a udzia dotacji Phare ma znacznie mniejszy wpyw. Podsumowujc: pozyskanie dotacji Phare na sfinansowanie inwestycji okazao si niezbdne dla osignicia minimalnej stopy zwrotu IRR/K gwarantujcej bezpieczestwo inwestowania z punktu widzenia inwestora. Aczkolwiek wpyw dotacji Phare na EIRR jest niewielki, naley podkreli, e badanie wraliwoci nie pokazuje pynnoci przedsiwzicia, od ktrej przecie zaley decyzja inwestycyjna inwestora.

45

Wraliwo FIRR na wielko nakadw

14,0% 12,0% 10,0%

FIRR

8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 125% 120% 115% 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80% 75%

zmiana nakadw

Rysunek 5 Badanie wraliwoci IRR/K na wysoko nakadw inwestycyjnych

Wraliwo EIRR na wielko nakadw

50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 125% 120% 115% 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80% 75%

FIRR

zmiana nakadw

Rysunek 6 Badanie wraliwoci EIRR na wysoko nakadw inwestycyjnych

46

Wraliwo IRR na udzia dotacji Phare

3,0% 2,5% 2,0%

IRR

1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 65,9% 63,2% 60,6% 58,0% 55,3% 52,7% 50,1% 47,4% 44,8% 42,2% 39,5%

udzia dotacji

Rysunek 7 Badanie wraliwoci IRR/I na udzia dotacji Phare

Wraliwo FIRR na udzia dotacji Phare

12,0% 10,0% 8,0%

IRR

6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 65,9% 63,2% 60,6% 58,0% 55,3% 52,7% 50,1% 47,4% 44,8% 42,2% 39,5%

udzia dotacji

Rysunek 8 Badanie wraliwoci IRR/K na udzia dotacji Phare

Wraliwo EIRR na udzia dotacji Phare

40,00% 35,00% 30,00% 25,00%

IRR

20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 65,9% 63,2% 60,6% 58,0% 55,3% 52,7% 50,1% 47,4% 44,8% 42,2% 39,5%

udzia dotacji

Rysunek 9 Badanie wraliwoci EIRR na udzia dotacji Phare

47

Rysunek 10 Badanie wraliwoci IRR/K na udzia dotacji Phare i wielko nakadw inwestycyjnych rwnoczenie

48