DODATKOWE ELEMENTY BUDOWY OKA Oczod - jama kostna pomi dzy mzgoczaszk a twarzoczaszk , w ktrej umieszczona jest ga ka oczna

Brwi - ukowata wypuk o na ko ci czo owej nad oczodo em porastaj ca krtkimi w osami. Podstawow jej funkcj jest ochrona oka przed dostaniem si do niego potu i wody deszczowej (rwnie krwi przy urazach g owy). Rz sy - G wnym i najwa niejszym zadaniem rz s jest ochrona oczu polegaj ca na wy apywaniu cz stek brudu, kurzu, jak i drobnych owadw. Powieka grna i dolna - wyst puj cy u kr gowcw ruchomy, umi niony fa d skrny okrywaj cy i chroni cy oko. Do powieki grnej przyczepia si ci gno mi nia d wigacza powieki grnej, ktry odpowiada za jej ruchy. Spojwka - cienka, przezroczysta, bogato unaczyniona b ona luzowa pokrywaj ca przedni powierzchni twardwki (spojwka ga kowa) i wewn trzn powierzchni powiek (spojwka powiekowa). Ca o tworzy tzw. worek spojwkowy. Spojwka ma znaczenie ochronne dla oka i wsp dzia a w od ywianiu rogwki. Aparat zowy oczyszcza , nawil a oko zawieraj lizozym bakteriobjczy BUDOWA OKA Twardwka - gruba, bia a warstwa ochronna, nadaj ca kszta t ga ce ocznej, otaczaj ca oko od strony oczodo u, na w przedniej cz ci ga ki ocznej przechodzi w rogwk . W cz ci tylnej, w miejscu gdzie twardwka przechodzi w pochewk nerwu wzrokowego, grubo jej jest najwi ksza i wynosi 1,3 mm. W cz ci przedniej jest najcie sza i jej grubo rwna si 0,3 mm. Twardwka jest s abo unaczyniona i ma o czu a. U ssakw zbudowana jest z tkanki cznej w knistej; u pozosta ych kr gowcw zawiera rwnie elementy chrz stki i tkanki kostnej. Naczyniwka - tylna, najwi ksza cz b ony naczyniowej ga ki ocznej; po o ona pomi dzy siatkwk a twardwk g sta trjwarstwowa sie naczy krwiono nych od ywiaj cych i dotleniaj cych fotoreceptory i cia o szkliste. Siatkwka cz oka, ktra jest elementem odbieraj cym bod ce wzrokowe. Jest specyficznej budowy b on znajduj c si wewn trz ga ki ocznej, na jej tylnej powierzchni. Jest jednym z pierwszych elementw drogi wzrokowej. Czopki - komrki receptorowe siatkwki oka wra liwe na wiat o barwne oraz wiat o bia e o du ym nat eniu. Zawieraj barwnik wzrokowy - jodopsyn . Jest ich oko o 7 milionw (np. w oku cz owieka), a wi c 10-20 razy mniej ni pr cikw, ale w niektrych obszarach siatkwki s szczeglnie liczne, tworz c miejsca ostrego widzenia (np. plamka ta). Z powodu mniejszej liczby czopkw widzenie cz owieka w s abym o wietleniu jest zbli one do monochromatycznego. Pr ciki 120 mln ca a siatkwka wiat oczu e receptory siatkwki oka. Czopki umo liwiaj widzenie kolorw przy dobrym o wietleniu. Jest to widzenie fotonowe. Jako wzroku pogarsza si przy zbyt intensywnym wietle (czopki ulegaj przesyceniu). Plamka ta miejsce na siatkwce oka niektrych kr gowcw (kameleony, naczelne) o najwi kszej rozdzielczo ci widzenia zwi zanej z najwi kszym zag szczeniem czopkw. U pozosta ych kr gowcw plamki tej nie spotyka si , a jej odpowiednikiem jest plamka lub pole rodkowe . W centrum plamki tej zazwyczaj znajduje si zag bienie zwane do eczkiem . Powstaje obraz rzeczywisty , odwrcony , pomniejszony Plamka lepa miejsce na siatkwce oka kr gowcw, w ktrym nerw wzrokowy opuszcza ga k oczn i biegnie w stron mzgu. Jest ono ca kowicie pozbawione fotoreceptorw (czopkw i pr cikw), jest wi c niewra liwe na wiat o.

Rodopsyna widzenie czarno bia e przy s abym nat eniu wiat a Rogwka wypuk a zewn trzna warstwa ga ki ocznej w jej przedniej cz ci. Rogwka nie jest unaczyniona, naczynia upo ledza yby jej przezierno . Od ywia si dzi ki dyfuzji przez zy i ciecz wodnist ga ki ocznej, a tak e dzi ki neurotrofinom dostarczanym przez unerwienie rogwki. Posiada du o zako cze blowych, w kien bezrdzennych renica - otwr wyst puj cy przed soczewk , odpowiedzialny za ilo wiat a padaj cego na siatkwk . Chroni wn trze ga ki ocznej przed nadmiern ilo ci o wietlenia Soczewka - cz oka, przezroczysty, elastyczny narz d ogniskuj cy promienie wietlne tak, by tworzy y obraz odwrcony na siatkwce. Mechanizm akomodacji zjawisko dostosowania si oka do ogl dania przedmiotw znajduj cych si w r nych odleg o ciach. Dostosowanie to polega na odpowiednim doborze ostro ci widzenia. Istniej dwa zasadnicze mechanizmy akomodacji:
y y

zmiana kszta tu soczewki oka, a wskutek tego zmiana jej ogniskowej i co za tym idzie zmiana jej zdolno ci skupiaj cej zmiana odleg o ci soczewki od siatkwki. ga ki ocznej, nadaj ca jej kszta t i

Cia ko szkliste galaretowata substancja wype niaj ca tyln cz chroni ca siatkwk . Cia o szkliste si nie regeneruje.

Mi sie rz skowy mi sie zbudowany z w kien okr nych, promienistych i pod u nych wchodz cy w sk ad cia a rz skowego. Zmiana napi cia mi ni rz skowych powoduje zmian kszta tu (uwypuklenia) soczewki oka. WADY WZROKU I ICH KORYGOWANIE Krtkowzroczno jest jedn z najcz ciej spotykanych wad wzroku polegaj ca na nieprawid owym skupianiu promieni wietlnych przez soczewk oka. W prawid owo akomoduj cym oku obrazy ogniskowane s na siatkwce, a u krtkowidza przed siatkwk . Krtkowzroczno koryguje si przy pomocy soczewek rozpraszaj cych. Nadwzroczno (dalekowzroczno ) jest drug obok krtkowzroczno ci najcz ciej spotykan wad wzroku. Jest wynikiem zbyt krtkiej ga ki ocznej w stosunku do si y ami cej lub niewystarczaj c si za amuj c , co mo e by spowodowane np. zbyt p ask rogwk w stosunku do d ugo ci ga ki ocznej. U osb cierpi cych na dalekowzroczno obraz powstaje za siatkwk , a wi c do korekcji wady stosuje si soczewki skupiaj ce promienie wietlne. Starczowzroczno jest wad podobn do nadwzroczno ci jednak spowodowana jest stwardnieniem soczewki w wyniku up ywu czasu. Astygmatyzm jest wad wynikaj c z niesymetryczno ci rogwki oka. Obraz w oku osoby cierpi cej na astygmatyzm jest zniekszta cony oraz nieostry, co jest nast pstwem tego, e promienie padaj ce na rogwk , s za amywane w r nym stopniu. CHOROBY OCZU Kurza lepota - niedobr lub brak witaminy A, dieta uboga w produkty zwierz ce i ro linne zawieraj ce -karoten - schorzenia siatkwki

- uszkodzenia nerww wzroku - wrodzona hemeralopia Daltonizm - zaburzenia rozpoznawania barw, zaburzenia wrodzone, dziedziczne, polegaj ce na nierozpoznawaniu barwy: czerwonej (protanopia), zielonej (deuteranopia), czerwono-zielonej (daltonizm), to-niebieskiej (tritanopia). Za ma - znana te jako katarakta polega na prowadz cym do zaburze w ostro ci widzenia zm tnieniu soczewki. Jest to jedna z najcz stszych chorb oczu Jaskra choroba oczu prowadz ca do post puj cego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i komrek zwojowych siatkwki i co za tym idzie pogorszenia lub utraty wzroku. G wnym czynnikiem powoduj cym uszkodzenie nerwu wzrokowego w jaskrze jest nadmierny wzrost ci nienia wewn trz ga ki ocznej. Leczenie jaskry polega na stosowaniu kropli do oczu, lekw w postaci tabletek, zabiegw laserowych lub operacji. Zapalenie spojwki oka choroba okulistyczna. Naczynia krwiono ne podczas stanw zapalnych silnie wype niaj si krwi , powoduj c zaczerwienie i obrz k oka. Uj cia gruczo w zowych, ojowych i potowych znajduj ce si w spojwce odpowiadaj za produkcj wydzieliny, ktra towarzyszy schorzeniu. Zez jest wad oczu objawiaj c si os abieniem mi ni ocznych, co powoduje zmian k ta patrzenia jednego oka wzgl dem drugiego. Efektem zeza jest zaburzenie widzenia stereoskopowego. PRZEBIEG FAL WIETLNYCH Rogwka

Komora przednia oka

renica

Soczewka Cia ko szkliste

Siatkwka (plamka ta )

Plamka lepa ( nerw wzrokowy)

P at potyliczny mzgu

UCHO LUDZKIE Cz zewn trzna

rodkowa Wewn trzna UCHO ZEWN TRZNE - sk ada si z ma owiny usznej i przewodu s uchowego zewn trznego. Ma owina uszna zbudowana jest z pokrytej skr chrz stki ma owiny. Boczna powierzchnia ma owiny jest bogato wymodelowana oraz wkl s a. Przewd s uchowy zewn trzny ma oko o 3,5 cm d ugo ci, jest wygi ty w kszta t litery "S". Przewd s uchowy zewn trzny sk ada si z przy rodkowej cz ci kostnej i bocznej cz ci chrz stnej. Ucho rodkowe
y y

B ona b benkowa b ona oddzielaj ca przewd s uchowy zewn trzny od ucha rodkowego, zamienia fale d wi kowe w drgania mechaniczne, pobudzaj c kosteczki s uchowe. Trzy kosteczki s uchowe m oteczek, kowade ko, strzemi czko. M oteczek z jednej strony czy si z b on b benkow , a z drugiej strony czy si z kowade kiem, kowade ko ze strzemi czkiem, a ono z kolei czy si z b on okienka owalnego.. Tr bka s uchowa (tr bka Eustachiusza) kana cz cy ucho rodkowe z gard em, o d ugo ci ok. 35 mm. Normalnie otwarta jest jedynie w ska cz , ale jej przekrj mo e si zwi ksza w celu wyrwnania ci nienia powietrza w uchu. Jest to droga ktr mog wnika patogeny lub szerzy si procesy zapalne (zapalenie ucha rodkowego). Powierzchnia zewn trzna okienka owalnego. Ucho rodkowe

UCHO WEWN TRZNE - To najbardziej skomplikowany odcinek narz du s uchu. Sk ada si ono z przestrzeni wewn trz ko ci czaszki, zwanych b dnikiem kostnym. W jego wn trzu mie ci si b dnik b oniasty wype niony p ynem. Cz b dnika przylegaj cego do ucha rodkowego to przedsionek. cz si z nim limak i kana y p koliste. Kana y p koliste s u do rejestrowania zmian po o enia cia a. S narz dem zmys u rwnowagi. Ucho wewn trzne:
y y y

limak trzy kana y p koliste nerw s uchowy

PRZEWD LIMAKOWY

PRZEBIEG FALI AKUSTYCZNEJ Ma owina uszna

Ucho wewn trzne

B ona b benkowa

Kosteczki s uchowe ( m oteczek, kowade ko, strzemi czko )

okienko ucha wewn trznego (przewd limakowy)

narz d Cortiego

nerw s uchowy

p aty skroniowe

KANA P KOLISTY cz ucha wewn trznego. Znajduj si w b dniku - wewn trznej cz ci ucha. U cz owieka s one tak usytuowane, e ka dy z nich jest ustawiony mniej wi cej prostopadle do p aszczyzn dwch pozosta ych. Zako czone s ba kami b oniastymi, w ktrych znajduj si komrki zmys owe uzbrojone we w oski. Przewody p koliste wype nione s rdch onk , ktrej ruch spowodowany obrotem g owy (wskutek si y bezw adno ci) podra nia w oski powoduj c pobudzenie komrek nerwowych, pozwalaj c zachowa rwnowag .

J ZYK J zyk wieloczynno ciowy narz d, twr mi niowy jamy g bowej kr gowcw. G wnym zadaniem j zyka jest podsuwanie pokarmu pod z by, mieszanie pokarmu w czasie ucia i przesuwanie k sw pokarmu do gard a, lecz niektre gatunki u ywaj go rwnie do innych celw. Dla przyk adu:
y y

wiele gadw u ywa j zyka jako organu w chowego u ssakw j zyk przyczynia si do wytwarzania podci nienia w jamie ustnej, umo liwiaj cego ssanie, stanowi te narz d zmys u smaku i dotyku

y y

niektre ssaki, np. psowate, u ywaj j zyka do termoregulacji oraz picia cz owiek u ywa j zyka do artykulacji mowy.

NOS Nos wynios o w obr bie twarzy stanowi ca drog przep ywu powietrza w procesie oddychania. Powietrze przechodz ce przez nos zostaje ocieplone i nawil one. Dociera p niej do okolicy w chowej znajduj cej si w jego grnej cz ci. Substancje chemiczne zawarte w powietrzu s rozpuszczane w luzie i pobudzaj wtedy liczne receptory znajduj ce si w okolicy w chowej. Nast pnie impuls w druje do mzgowia przez nerw w chowy, gdzie jest odbierany. Obecne w nosie w oski wy apuj drobinki zanieczyszcze nie pozwalaj c im dosta si do p uc. U wi kszo ci ssakw nos pe ni rwnie funkcje g wnego narz du w chu. W typologii antropologicznej ze wzgl du na sw znaczn zmienno w proporcjach pomiary nosa odgrywaj du e znaczenie. Okre la si wska niki d ugo ciowo-szeroko ciowe, kszta t profilu, wydatno oraz po o enie otworw nosowych. Jego zr nicowanie ma by jedn z cech adaptatywnych. SKRA

Skra - jest uznawany za jeden ze zmys w, jednak wra enia okre lane cznie jako dotyk s kombinacj sygna w przesy anych przez komrki reaguj ce na ciep o lub zimno, nacisk oraz uszkodzenie (bl). W rozmaitych eksperymentach wykazano, e dotyk i zmys motoryczny s podstawowymi elementami definiuj cymi odbieranie rzeczywisto ci przez zwierz ta (w tym cz owieka). Zmys dotyku mie ci si w skrze. W rd narz dw czucia mo na wyr ni :
y

narz dy czucia powierzchniowego - wyst puj w skrze w postaci tzw. cia ek odbieraj cych wra enia dotykowe, ciep a, zimna, nacisku, pieczenia, sw dzenia itp. S rozmieszczone nierwnomiernie (najwi cej znajduje si na wargach, opuszkach palcw, podeszwach stp, a najmniej w skrze grzbietu) narz dy czucia g bokiego - le g boko pod skr (np. w mi niach, stawach, wi zad ach) i odbieraj z nich r ne wra enia (np. bl przy stanach zapalnych tych narz dw). S one bardzo podobne do cia ek czucia powierzchniowego. Dzi ki nim oceniamy te kszta t, ci ar, elastyczno , twardo itp. ujmowanego r k przedmiotu.

Bod ce z receptorw czuciowych docieraj do mzgu przez nerwy czuciowe. Zmys dotyku spe nia bardzo wa n funkcj obronn . W momencie zadzia ania czynnika szkodliwego, powoduj cego bl, nast puje automatyczny ruch cia a, maj cy na celu unikni cie kontaktu z czynnikiem wywo uj cym bl. Ruch ten jest ruchem bezwarunkowym (zachodzi automatycznie i nie podlega woli).