Skrypt Jurysty - Prawo Spadkowe

Niniejszy skrypt obejmuje swoim zakresem zagadnienia poruszane na wiczeniach, oraz opracowania niektrych tematw z podrcznika.
Od autora [klauzula wyczenia odpowiedzialnoci]: 1) Treci zawarte w tym opracowaniu s interpretacj materiaw rdowych dokonan przez autora, dlatego te jakiekolwiek treci zawarte w niniejszym opracowaniu nie mog stanowi podstawy do przypisania ich autorstwa wyej wymienionym osobom. 2) Tre zawarta w niniejszym opracowaniu podlegaa swobodnej selekcji i redakcji autora, dlatego te ma jedynie charakter pomocniczy w stosunku do uznanych rde wiedzy, z ktrych naley przygotowa si do egzaminw obejmujcych opisane niej zagadnienia. 3) Opanowanie materiau z tego opracowania NIE GWARANTUJE ZDANIA EGZAMINU, a w szczeglnoci nie rodzi adnych roszcze do autora o bdy natury merytorycznej, ktre mog spowodowa negatywny wynik na egzaminie. 4) Autor zachca do samodzielnego badania tej gazi prawa cywilnego ze szczeglnym uwzgldnieniem profesjonalnych opracowa uznanych przedstawicieli doktryny. 5) Opracowanie jest niekomercyjne, nie narusza praw autorskich osb trzecich, moe by kserowane, powielane, pobierane z sieci internetowej nieodpatnie, swobodnie modyfikowane (z zastrzeeniem punktu 6). 6) Pierwowzr opracowania znajduje si u autora, autor nie odpowiada za treci, ktre mog narusza prawa osb trzecich, a ktre zostay dodane w czasie rozpowszechniania opracowania, a ktre nie s zgodne z pierwowzorem opracowania.
Zobacz take inne opracowania z serii Skrypt Jurysty:
Zobowizania cz oglna. Prawo pracy. Postpowanie administracyjne.
PRAWO SPADKOWE.................................................................................................................................................3 POJCIE PRAWA SPADKOWEGO...............................................................................................................................................3 EWOLUCJA POLSKIEGO PRAWA SPADKOWEGO...............................................................................................................................5 PODATEK SPADKOWY..............................................................................................................................................................6 SPADEK................................................................................................................................................................................7 PRAWA MAJTKOWE.............................................................................................................................................................10 OBOWIZKI MAJTKOWE.......................................................................................................................................................11 OGLNA CHARAKTERYSTYKA DZIEDZICZENIA.........................................................................................................................11 ZDOLNO DO DZIEDZICZENIA.................................................................................................................................................13 ZRZECZENIE SI DZIEDZICZENIA...............................................................................................................................................15 POSTPOWANIE SPADKOWE WIADOMOCI PODSTAWOWE............................................................................................................16 DZIEDZICZENIE USTAWOWE..................................................................................................................................................17 PORZDEK DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO.................................................................................................................................17 POZYCJA MAONKA PRZY DZIEDZICZENIU USTAWOWYM.............................................................................................................19 TESTAMENT........................................................................................................................................................................21 PRZESANKI WANOCI TESTAMENTU.......................................................................................................................................22 FORMY TESTAMENTU.............................................................................................................................................................23 KONWERSJA, ODWOANIE, OGOSZENIE I WYKADNIA TESTAMENTU..............................................................................................29 USTANOWIENIE SPADKOBIERCY.............................................................................................................................................31 PODSTAWIENIE(SUBSTYTUCJA)................................................................................................................................................32 PRZYROST...........................................................................................................................................................................33 INNE POSTANOWIENIA TESTAMENTOWE..................................................................................................................................34 ZAPIS.................................................................................................................................................................................34 POLECENIE..........................................................................................................................................................................36 WYKONAWCA TESTAMENTU...................................................................................................................................................37 POZYCJA PRAWNA SPADKOBIERCY.........................................................................................................................................38 PRZYJCIE LUB ODRZUCENIE SPADKU.......................................................................................................................................38 STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU.............................................................................................................................................43 OCHRONA DZIEDZICZENIA......................................................................................................................................................46 ODPOWIEDZIALNO SPADKOBIERCW ZA DUGI SPADKOWE........................................................................................................48 WSPLNO MAJTKU SPADKOWEGO.......................................................................................................................................51 DZIA SPADKU.....................................................................................................................................................................54 INNE ZAGADNIENIA PRAWA SPADKOWEGO...............................................................................................................................59 ZACHOWEK.........................................................................................................................................................................59 UMOWA O ZBYCIE SPADKU.....................................................................................................................................................64 PRZEPISY INTERTEMPORALNE..................................................................................................................................................65
Prawo spadkowe
Pojcie prawa spadkowego
Przedmiotem prawa spadkowego w najszerszym znaczeniu s skutki prawne mierci czowieka jako podmiotu praw i obowizkw majtkowych w dziedzinie prawa cywilnego. Potrzeba regulacji wynika std, e wikszo tych praw nie wygasa z chwil mierci, ale jako cao przechodz na inne podmioty prawa cywilnego. W obrbie prawa spadkowego funkcjonuje specyficzne nazewnictwo: Spadek cao praw i obowizkw majtkowych, ktre nie wygasaj wraz ze mierci. Spadkodawca dotychczasowy podmiot tych praw. Spadkobiercy osoby, na ktre przechodz prawa i obowizki. Dziedziczenie zjawisko prawne przejcia spadku od spadkodawcy do spadkobiercw. Przedmiot regulacji prawa spadkowego 1. Wskazanie spadkobiercw oraz dopuszczalno zawierania w testamencie postanowie o innym charakterze(np. zapis): Osoby wskazane przez spadkodawc spadkodawca moe samodzielnie, za ycia, poprzez testament wskaza spadkobiercw. Osoby wskazane przez ustaw jeeli spadkodawca nie powoa spadkobiercw testamentowych ustawa przewiduje kto bdzie dziedziczy ze wzgldu na wizi krwi(pokrewiestwo) lub wizi prawne(maestwo, przysposobienie). 2. Stanowisko prawne spadkobiercy wpyw woli spadkobiercy na zachowanie lub utrat praw i obowizkw nabytych w drodze dziedziczenia(przyjcie lub odrzucenie spadku), udowodnienie wobec osb trzecich faktu, e jest si spadkobierc(stwierdzenie nabycia spadku), odpowiedzialno za dugi spadkowe, stosunki prawne pomidzy osobami dziedziczcymi ten sam spadek(wsplno majtku spadkowego, dzia spadku). 3. Instytucje pozostajce w cisym zwizku z dziedziczeniem ochrona interesw najbliszych czonkw rodziny zmarego(zachowek), przeniesienie spadku na inn osob w drodze umowy(zbycie spadku). Prawo spadkowe to problem sukcesji po osobach fizycznych nie ma dziedziczenia po osobach prawnych. Sukcesja po osobach prawnych odpowiednie przepisy dotyczce likwidacji.
Art. 922. k.c. 1. Prawa i obowizki majtkowe zmarego przechodz z chwil jego mierci na jedn lub kilka osb stosownie do przepisw ksigi niniejszej. 2. Nie nale do spadku prawa i obowizki zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z chwil jego mierci przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy s one spadkobiercami. 3. Do dugw spadkowych nale take koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjtym w danym rodowisku, koszty postpowania spadkowego, obowizek zaspokojenia roszcze o zachowek oraz obowizek wykonania zapisw i polece, jak rwnie inne obowizki przewidziane w przepisach ksigi niniejszej.
W obrbie pojcia nastpstwa prawnego wyrnia si dziedziczenie: Pod tytuem oglnym spadkobierca dziedziczy cao praw i obowizkw wchodzcych do masy spadkowej zgodnie z regulacj prawa spadkowego. Pod tytuem szczeglnym szczegowe przepisy poszczeglnych gazi prawa cywilnego(prawo rzeczowe, obligacyjne) lub regulacje z zakresu prawa administracyjnego lub finansowego (np. odpowiedzialno za dugi podatkowe) przewiduj, e pewne prawa lub obowizki o charakterze majtkowym przechodz na pewne osoby bez wzgldu na dziedziczenie takie prawa lub obowizki 3
wyjte s spod regulacji prawa spadkowego i nie wchodz do masy spadkowej s regulowane przez przepisy odpowiedniej gazi prawa, czasem jednak na mocy przepisw odsyajcych stosuje si do nich normy prawa spadkowego np. regulacja przejcia najmu lokalu mieszkalnego [art. 691 k.c.]
Art. 691. k.c. 1. W razie mierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstpuj: maonek niebdcy wspnajemc lokalu, dzieci najemcy i jego wspmaonka, inne osoby, wobec ktrych najemca by obowizany do wiadcze alimentacyjnych, oraz osoba, ktra pozostawaa faktycznie we wsplnym poyciu z najemc. 2. Osoby wymienione w 1 wstpuj w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeeli stale zamieszkiway z najemc w tym lokalu do chwili jego mierci. 3. W razie braku osb wymienionych w 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. 4. Osoby, ktre wstpiy w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie 1, mog go wypowiedzie z zachowaniem terminw ustawowych, chociaby umowa najmu bya zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektre z tych osb stosunek ten wygasa wzgldem osb, ktre go wypowiedziay. 5. Przepisw 1-4 nie stosuje si w razie mierci jednego ze wspnajemcw lokalu mieszkalnego.
Powstaje pytanie o to, czy polskie prawo spadkowe formuuje prawo do spadku jako odrbny rodzaj prawa podmiotowego, przedstawiony spr powsta na gruncie regulacji z 1946, ale w pewnym zakresie jest nadal aktualny: Gwiazdomorski do chwili mierci spadkodawcy potencjalnym spadkobiercom nie przysuguje adne prawo o charakterze podmiotowym, adne roszczenia wzgldem caoci majtku spadkodawcy. Potencjalny spadkobierca(ze wzgldu na testament lub ustaw) moe nie otrzyma spadku z wielu przyczyn zalenych lub niezalenych od spadkodawcy(moe nie doy spadku, testament moe by zmieniony, moe by uznany za niegodnego) a dopiero jak dochodzi do otwarcia spadku, to nabywa z mocy prawa bezporednio spadek w takim stanie rzeczy nie ma miejsca na prawo do spadku, ktre przed mierci spadkodawcy nie istnieje, a po jego mierci nie ma znaczenia ze wzgldu na automatyzm nabycia spadku. Ohanowicz(krytyka) Spadkobiercy przysuguj pewne szczeglne roszczenia, ktre podlegaj regulacji prawa spadkowego, co przemawia za uznaniem istnienia podmiotowego prawa do spadku poza ochron praw wchodzcych w skad spadku ma take prawo do ochrony dziedziczenia w ogle(w stosunku do osoby, ktra podaje si za spadkobierc a nim nie jest), wyczenie rkojmi za wady fizyczne lub prawne poszczeglnych przedmiotw w razie zbycia spadku. Na gruncie regulacji kodeksowej nie podjto dyskusji o tym problemie, ale zrezygnowano z pojcia prawa do spadku na rzecz prawa dziedziczenia, ktre pojawia si take w Konstytucji RP[art. 21 ust. 1], naley jednak zauway, i: Przed mierci spadkodawcy nie istnieje adne chronione prawnie roszczenie potencjalnego spadkobiercy do przyszej masy majtkowej, otrzymanie spadku jest jedynie ewentualnoci. Z chwil otwarcia spadku powstaj pewne szczeglne prawa po stronie spadkobiercy, ktre wykraczaj poza zakres praw i obowizkw spadkodawcy np. prawa podmiotowe ksztatujce, ktre mog ostatecznie zadecydowa o sytuacji prawnej spadkobiercy w stosunku do spadku(np. przyjcie spadku, przyjcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, odrzucenie spadku). W nauce prawa cywilnego mwi si niekiedy o prawach spadkowych jako podgrupie praw majtkowych, takich jak prawo do zapisu lub prawo do zachowku, natomiast naley wskaza, e s to prawa obligacyjne, ktrych rdo tkwi w przepisach prawa spadkowego. Funkcja prawa spadkowego Prawo spadkowe regulujc dziedziczenie, czyli przejcie praw i obowizkw majtkowych ze spadkodawcy na spadkobiercw ma na celu umocni wasno prywatn zakada bowiem, e spadkodawca ma prawo 4
decydowa co ma si sta z jego majtkiem po jego mierci rozcigajc uprawnienia do rzeczy poza okres indywidualnego ycia waciciela. Idee socjalizmu wskazyway, e dziedziczenie jest jednym z elementw utwardzania systemu wacicielskiego z ktrym naley walczy, co doprowadzio w pewnym zakresie do wypaczenia zasad prawa spadkowego(w ZSRR przez jaki czas zrezygnowano z dziedziczenia). W Polsce najjaniejszym przykadem by przepis, ktry nie dopuszcza do kumulowania ziemi w wyniku dziedziczenia powyej norm ustanowionych w ustawie(od 50 do 100 ha). Prawo spadkowe ma take na celu uregulowa i zabezpieczy sytuacj innych osb uczestniczcych w obrocie prawnym spadkobierca co do zasady wchodzi w og praw i obowizkw spadkodawcy, a zatem staje si adresatem roszcze majtkowych innych podmiotw(np. o zwrot rzeczy, ktrej dotyczyo uytkowanie). W tym zakresie prawo spadkowe ma doniose znaczenie dla porzdku prawnego wynikajcego z innych dziedzin prawa i jest naturalnym etapem porzdkowania sytuacji prawnej po mierci spadkodawcy. Dziedziczenie pozwala take zabezpieczy interes majtkowy najbliszych osb spadkodawcy, ktry przekazuje im pewne skadniki majtkowe.
Ewolucja polskiego prawa spadkowego

Przed 1946 Pocztkowo na ziemiach polskich obowizywao prawo spadkowe pastw zaborczych, co oznaczao, e w obrbie jednego pastwa funkcjonowao kilka rnych systemw. W okresie midzywojennym rozpoczto prace unifikacyjne, ale wybuch wojny je przerwa. !946/47 Unifikacja polskiego prawa spadkowego dokonaa si poprzez dwa dekrety z roku 1946, ktre weszy w ycie z dniem 1 stycznia 1947. Gwne zasady byy nastpujce: Przyjto dwa tytuy dziedziczenia z testamentu i z ustawy, wyczono zatem wystpujce wczeniej dziedziczenie umowne. Ograniczono krg spadkobiercw ustawowych zstpni i osoby przysposobione(przy czym dzieci pozamaeskie byy w pewien sposb dyskryminowane jeli nie zostay uznane i zrwnane w prawach to dziedziczyy jedynie po matce i jej rodzinie), maonek, rodzice, rodzestwo i zstpni rodzestwa, w braku wymienionych osb gmina i skarb pastwa(w 1950 zniesiono gminy) Przepisy o testamencie oparto na zasadzie swobody testowania. Przyjto konstrukcj zachowku majc chroni interesy najbliszej rodziny spadkodawcy. Prace nad kodeksem w latach 50-tych wysunito zarzut zbytniego ograniczenia udziau w spadku maonka w zbiegu ze zstpnymi, postulowano ograniczenie swobody testowania i wprowadzenia systemu rezerw(obowizkowego udziau) zamiast zachowku oraz wyczenie z krgu dziedziczenia ustawowego zstpnych rodzestwa propozycje zmian oceniono jednak krytycznie. Przy pracach nad kodeksem powsta problem dziedziczenia gospodarstw rolnych: Zaobserwowano szkodliwe dla produkcji rolnej rozdrobnienie obszarw ziemi w wyniki dziedziczenia i znacznego obcienia spatami na rzecz innych spadkobiercw. Ustaw z 1963 wprowadzono ograniczenie obrotu ziemi zarwno inter vivos jak i mortis causa, a zatem gospodarstwo rolne mona byo podzieli w spadku tylko wtedy kiedy nie naruszao to ustalonych norm obszarowych, a ponadto spadkobierc moga by tylko osoba wykonujca zawd rolnika, ktra deklarowaa prowadzenie gospodarstwa w naturze(czasami nawet zwalniano takie osoby z obowizku spaty na rzecz innych spadkobiercw). Jeeli w pierwszej kolejnoci dziedziczenia ustawowego nie byo osb speniajcych wymagania to gospodarstwo nie przechodzio na dalszych spadkobiercw, tylko przechodzio w rce Skarbu Pastwa(bya to ukryta funkcja nacjonalizacyjna tych przepisw zgodnie z orzeczeniem SN). Takie ograniczenie podmiotowe rozcigao si take na dziedziczenie testamentowe. W kodeksie cywilnym dopuszczono powoanie dalszych osb, jeeli te w pierwszej kolejnoci nie miay kwalifikacji, ale ograniczono kategori zstpnych jedynie do wnukw spadkodawcy i wyczono zstpnych rodzestwa. 5
Przepisy dotyczce gospodarstw rolnych stosowano take do dziedziczenia lasw i gruntw lenych, choby nie wchodziy one w skad gospodarstw rolnych.
Nowelizacje kodeksu cywilnego w zakresie dziedziczenia gospodarstw rolnych: 1971 znowelizowano prawie poow przepisw prawa spadkowego, gwne zmiany o charakterze szczegowym przy pozostawieniu takiej samej idei wczono do dziedziczenia gospodarstwa zstpnych rodzestwa spadkodawcy. 1982 na fali zmian spoeczno gospodarczych i silnych naciskw osb zainteresowanych wprowadzono reform dziedziczenia gospodarstw rolnych dopuszczono do dziedziczenia wszystkie kategorie osb, ktre mogy dziedziczy z ustawy na zasadach oglnych, wprowadzono jednolity, obiektywny(a nie kazuistyczny jak dotychczas) system stwierdzenia kwalifikacji do nabycia spadku w psotaci gospodarstwa rolnego(ustalono takie same wymogi jak dla nabycia gospodarstwa w drodze umowy), zniesiono uprawnienie Skarbu Pastwa jeeli nie byo dziedzicw speniajcych wymagania, to dziedziczono gospodarstwo na zasadach oglnych. 1990 zniesiono szczeglny reim kwalifikacji przy dziedziczeniu testamentowym, dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego na zasadach szczeglnych dotyczyo gospodarstwa powyej 1 ha(poprzednio ograniczenie do 0,5 ha). Przyznano samoistnym posiadaczom nieruchomoci wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego odziedziczonego przez Skarb Pastwa przed 6 kwietnia 1982 roszczenie o bezpatne przeniesienie wasnoci(miao to cho w czci naprawi utrat majtku). Wyrok TK z 2001 TK uzna wikszo przepisw dotyczcych szczeglnego trybu dziedziczenia gospodarstwa za niekonstytucyjne, ale w obawie o skutki prawne tego orzeczenia ograniczono jego skuteczno do spadkw otwartych od 14 lutego 2001. W wyniku tego orzeczenia dziedziczenie gospodarstw przebiega w dwch systemach: o Przed 14 luty 2001 szczeglne przepisy dotyczce dziedziczenia gospodarstwa rolnego i podziau takiego spadku. o Po 14 luty 2001 dziedziczenie na zasadach oglnych, szczeglne regulacja dotyczca podziau spadku.
Podatek spadkowy
Podatek spadkowy jest uregulowany w ustawie z dnia 28 lipca 1983 o podatku od spadkw i darowizn, ktra co prawda naley do prawa finansowego, ale jej normy s cile zwizane z prawem spadkowym. Podatek spadkowy ma dwojaki charakter: W sensie ekonomicznym pomniejsza korzy uzyskiwan przez spadkobierc poprzez nabycie spadku. Zahamowanie obrotu cywilnoprawnego prawami nalecymi do spadku do czasu zapaty podatku spadkowego - bez zgody urzdu skarbowego notariusz nie moe sporzdzi aktu notarialnego, ani nawet uwierzytelni podpisu stron, jeeli przedmiotem czynnoci jest zbycie praw do spadku lub obcienie praw majtkowych ze spadku. Ponadto zapata dugu przez dunika spadkodawcy do rk spadkobiercw, a take zrealizowanie zapisu lub polecenia nie moe si odby bez zgody urzdu skarbowego. Zamanie tych zasad skutkuje solidarn odpowiedzialnoci dokonujcego zapaty za podatek spadkowy. Podatek od spadkw i darowizn obcia jedynie osoby fizyczne w przypadku kiedy spadkobierc jest osoba prawna pobierany to spadek podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, co jest w efekcie wikszym obcieniem. Opodatkowane jest nabycie wasnoci rzeczy znajdujcych si w kraju i praw majtkowych wykonywanych w kraju, niezalenie od tego, ktry z tytuw stanowi podstaw do takiego przysporzenia(ustawa, testament, zapis, zachowek). Podstaw opodatkowania stanowi warto nabytych rzeczy i innych praw majtkowych po potrceniu dugw i ciarw(czysta warto), ustalona wedug stanu z dnia nabycia spadku i wartoci rynkowej z dnia powstania obowizku podatkowego. 6
Dla spadkobiercy obowizek powstaje dwukrotnie ma to na celu zapobiec przedawnianiu si zobowiza podatkowych: Z chwil przyjcia spadku. Z chwil uprawomocnienia si stwierdzenia nabycia spadku jeli po przyjciu spadkobierca nie zgosi nabycia do opodatkowania. W stosunku do zapisobiercy obowizek podatkowy powstaje z chwil ogoszenia testamentu. W stosunku do uprawnionego z tytuu zachowku z chwil zaspokojenia jego roszczenia. Stopie obcie podatkowych jest uzaleniony od zakwalifikowania do grupy podatkowej, ktre jest ustalane wedug stosunku spadkodawcy do spadkobiercy(dla rnych grup s rne kwoty wolne od podatku i progi procentowe): I grupa maonek, zstpni, wstpni, pasierb, zi, synowa, rodzestwo, ojczym, macocha, teciowie. II grupa zstpni rodzestwa, rodzestwo rodzicw, zstpni i maonkowie pasierbw, maonkowie rodzestwa, rodzestwo, maonkowie, maonkowie rodzestwa maonkw, maonkowie zstpnych innych ni dzieci. III grupa inni nabywcy. Oglne zasady podatkowe uzupenione s wieloma wyjtkami i ulgami: Nabycie wasnoci albo prawa uytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego lub jego czci(z pewnymi wyjtkami). Nabycie przez osoby z I i II grupy przedmiotw wyposaenia mieszkania, bielizny, pocieli, przedmiotw codziennego uytku, dziea sztuki bdce przedmiotem twrczoci spadkodawcy, materiay biblioteczne jeli zajmowa si twrczoci lub dziaalnoci naukow, owiatow, publicystyczn. Nabycie budynkw w czci zajtej przez najemcw, do ktrych maj zastosowanie przepisy o czynszach regulowanych(tzw. lokatorw kwaterunkowych). Zwolnienie moe by niekiedy uzalenione od spenienia dodatkowych przesanek np. zwolnienie od podatku przy nabyciu warsztatu rzemielniczego jeli spadkobierca zobowie si do prowadzenia warsztatu przez 5 lat.
Spadek
Zgodnie z ustawow definicj spadku w jego skad wchodz prawa i obowizki, ktre jednoczenie speniaj 4 wymagania: 1) Maj charakter cywilnoprawny. 2) Maj charakter majtkowy. 3) Nie s cile zwizane z osob zmarego. 4) Nie przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy osoby te s spadkobiercami. 1. Prawa i obowizki cywilnoprawne. 7
Za cywilnoprawne uznamy wszystkie prawa i obowizki, ktre wynikaj ze stosunkw pomidzy autonomicznymi podmiotami, a zatem nie tylko stosunki regulowane przez kodeks cywilny, ale take przez inne gazie prawa(np. prawo autorskie, prawo pracy) o tym czy stosunek jest cywilnoprawny w rozumieniu prawa spadkowego decyduje zatem merytoryczny charakter, a nie kryteria formalne. Charakteru cywilnoprawnego nie maj prawa i obowizki wynikajce ze stosunkw administracyjnoprawnych, podatkowych czy prawnokarnych a zatem tam gdzie podmioty nie s autonomiczne, a wystpuje podporzdkowanie(np. nie wchodz do masy spadkowej koncesje, zezwolenia, obowizki zapaty grzywny, natomiast niektre zobowizania podatkowe przechodz na spadkobiercw, ale nie w skadzie spadku, a na mocy przepisw szczeglnych). Do masy spadkowej nie wchodz take uprawnienia rentowe i emerytalne, a te nalene w chwili mierci przechodz na osoby wskazane przez ustaw nawet jak nie s spadkobiercami. Istniej take regulacje szczegowe dotyczce poszczeglnych elementw majtku, ktre przewiduj inne rozwizania np. fundusze zgromadzone na OFE poowa przechodzi na maonka jako cz wsplnoci majtkowej, reszta przechodzi na osoby wskazane przez zmarego, a jeli nie wskaza takich osb, to dopiero wtedy podlegaj oglnym zasadom dziedziczenia. 2. Charakter majtkowy. Do spadku nale jedynie prawa o charakterze majtkowym, a wic takie, ktre s bezporednio uwarunkowane interesem ekonomicznym uprawnionego w praktyce ogromna wikszo praw i obowizkw cywilnoprawnych ma charakter majtkowy. Bezspornie niemajtkowe s tylko dwie kategorie praw podmiotowych i obowizkw: 1) Prawa osobiste zwizane z ochron dbr osobistych. 2) Prawa rodzinne wynikajce ze stosunkw rodzinnych, ktre nie s oparte na wizi ekonomicznej. Niektre przepisy szczeglne przewiduj moliwo dania oznaczonych osb ochrony konkretnych dbr osobistych zmarego, ale nie jest to prawo dziedziczne tylko wasne prawo tych osb np. zstpny wystpuje o ochron dobrego imienia rodzica. Prawa i obowizki rodzinne, ktre maj substrat majtkowy co do zasady take nie nale do spadku, ze wzgldu na to kryterium, e s cile zwizane z osob zmarego. 3. Zwizanie z osob spadkodawcy. Prawa i obowizki o treci majtkowej wynikajce ze stosunkw rodzinnych, przy czym najwiksze znaczenie w tej grupie ma prawo do dania dostarczenia rodkw utrzymania(alimentw), ktre to prawo ganie z chwil mierci uprawnionego, a w razie mierci zobowizanego odpowiedni obowizek nie przechodzi na spadkobiercw. Natomiast raty, ktre byy ju wymagalne z chwil mierci zobowizanego lub uprawnionego wchodz odpowiednio do spadku po tych osobach. Prawa majtkowe, ktre z samej swojej istoty nie mog trwa duej ni przez okres ycia uprawnionego uytkowanie, suebnoci osobiste(z wyjtkiem suebnoci mieszkania) prawo do renty przyznanej od zobowizanego w wyniku uszkodzenia ciaa lub renty umownej, prawo doywocia.
Art. 266. k.c. Uytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpniej z jej mierci. Art. 299. k.c. Suebno osobista wygasa najpniej ze mierci uprawnionego.
Niektre umowne stosunki obligacyjne ulegaj rozwizaniu w razie mierci jednej ze stron, zwaszcza umowy, ktre opieraj si na szczeglnych umiejtnociach strony(np. umowa o dzieo) lub ze wzgldu na osobiste zaufanie(np. umowa spki). Skutek rozwizujcy mierci strony mona wyczy lub zmodyfikowa poprzez odpowiednie klauzule umowne np. w miejsce zmarego do spki mog wej jego spadkobiercy. W przypadku mierci czonka spdzielni wygasa stosunek czonkostwa i gasn spdzielcze prawa organizacyjne zwizane z osob czonka(prawo do udziau w walnym zgromadzeniu, prawo do sprawowania funkcji w organach spdzielni), natomiast na spadkobiercw przechodz prawa majtkowe wynikajce ze stosunku czonkowstwa np. prawo do udziau i do wkadu. Spdzielcze lokatorskie prawo do lokalu jest take cile zwizane z osob czonka i wygasa z chwil jego mierci, ale osobom bliskim przysuguje roszczenie o przyjcie do spdzielni i o przydzia lokalu po byym czonku. Dziedziczeniu na oglnych zasadach podlega jednak wkad mieszkaniowy jako wierzytelno. Nie przechodzi na spadkobiercw roszczenie o zadouczynienie pienine za krzywd zmarego, wyjtek stanowi wypadki, w ktrych roszczenie zostao uznane na pimie albo powdztwo zostao wytoczone za ycia poszkodowanego. 4. Przejcie na oznaczone osoby na mocy przepisw szczeglnych. Ustawodawca zawiera takie przepisy w celu ochrony poszczeglnych interesw bez wzgldu na to, czy dane osoby s spadkobiercami czy te nie. Liczba tych przepisw ronie, co oznacza oderwanie regulacji czci praw i obowizkw od prawa spadkowego. W razie mierci najemcy lokalu jego najblisi, ktrzy stale z nim mieszkali wchodz w stosunek najmu na mocy samego prawa, a jeeli takich osb nie ma to najem wygasa.
Art. 691. k.c. 1. W razie mierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstpuj: maonek niebdcy wspnajemc lokalu, dzieci najemcy i jego wspmaonka, inne osoby, wobec ktrych najemca by obowizany do wiadcze alimentacyjnych, oraz osoba, ktra pozostawaa faktycznie we wsplnym poyciu z najemc. 2. Osoby wymienione w 1 wstpuj w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeeli stale zamieszkiway z najemc w tym lokalu do chwili jego mierci. 3. W razie braku osb wymienionych w 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. 4. Osoby, ktre wstpiy w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie 1, mog go wypowiedzie z zachowaniem terminw ustawowych, chociaby umowa najmu bya zawarta na czas oznaczony. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektre z tych osb stosunek ten wygasa wzgldem osb, ktre go wypowiedziay. 5. Przepisw 1-4 nie stosuje si w razie mierci jednego ze wspnajemcw lokalu mieszkalnego.
Mona umownie zastrzec, e suebno mieszkania po mierci uprawnionego przysugiwa bdzie jego dzieciom, rodzicom i maonkowi.
Art. 301. k.c. 1. Majcy suebno mieszkania moe przyj na mieszkanie maonka i dzieci maoletnie. Inne osoby moe przyj tylko wtedy, gdy s przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjte jako maoletnie mog pozosta w mieszkaniu take po uzyskaniu penoletnoci. 2. Mona si umwi, e po mierci uprawnionego suebno mieszkania przysugiwa bdzie jego dzieciom, rodzicom i maonkowi.
Suma przypadajca uprawnionemu z tytuu ubezpieczenia osobowego nie wchodzi do spadku, a uprawnione do jej otrzymania s osoby wskazane w umowie lub oglnych warunkach ubezpieczenia.
W przypadku prowadzenia rachunkw bankowych bank moe przyj odpowiednie dyspozycje od klienta, ktry wskazuje jakie osoby bd uprawnione do odbioru sumy zgromadzonej na rachunku, ktra nie moe jednak przekroczy 20 - krotnoci redniego miesicznego wynagrodzenia(bez wzgldu na ilo wskazanych osb, osoby takie nie wchodz w umow o prowadzenie rachunku, mog jedynie da wypaty sumy). Jeeli uprawnione osoby nie zostay wskazane to suma podlega dziedziczeniu na zasadach oglnych, zarwno z ustawy jak i z testamentu. Podobna regulacja dotyczy prawa do udziaw w spdzielni. Sumy, ktrymi mona rozporzdzi w ten sposb nie wchodz do spadku, ale wlicza si je do podstawy obliczania zachowku, a s opodatkowane w ten sam sposb jak przysporzenia zwizane ze spadkiem. Widoczna tendencja do staego rozszerzania zakresu stosowania przepisw umoliwiajcych wskazanie uprawnionych do odbioru pewnych sum z pominiciem prawa spadkowego prowadzi do znacznego ograniczenia spadku i trudnoci w zabezpieczeniu interesw uprawnionych do zachowku. Problem dotyczy kwalifikacji takich przysporze czy s to darowizny dokonane za ycia, czy te zapisy. Praktyka pokazuje, e takie sumy uwzgldnia si przy obliczaniu zachowku, a take w sytuacji kiedy z daniami wystpuj wierzyciele zmarego, przy czym stosuje si do nich przepisy o zapisie.
Prawa majtkowe
Spadek obejmuje og praw majtkowych, ktre speniaj odpowiednie wymagania, w szczeglnoci: 1) Wasno rzeczy oraz inne prawa rzeczowe niemajce charakteru osobistego uytkowanie wieczyste, zastaw, hipoteka. 2) Wierzytelnoci zarwno wynikajce z umw jak i z ustawy. 3) Prawa majtkowe wynikajce z czonkostwa w spdzielni prawa majtkowe do wkadu, naley take odrni spdzielcze wasnociowe prawo do lokalu, ktre jest dziedziczne, od prawa do lokalu typu lokatorskie, ktre jest wyczone z dziedziczenia. 4) Prawa majtkowe na dobrach niematerialnych prawa autorskie, patenty. 5) Prawa ksztatujce prawo uchylenia si od skutkw prawych owiadczenia woli zoonego pod wpywem bdu lub groby, prawo do odwoania darowizny z powodu racej niewdzicznoci obdarowanego, take prawo do przyjcia oferty zoonej spadkodawcy, chyba e z treci lub charakteru oferty wynika co innego. 6) Niektre prawa o charakterze majtkowym wynikajce z prawa rodzinnego prawa i obowizki powstae w skutek ustania wsplnoci majtkowej maeskiej, prawo do dania zwrotu i obowizek zwrotu alimentw osobie, ktra je dostarczaa, a nie bya do tego zobowizana lub bya zobowizana w dalszej kolejnoci. Wstpienie w stosunki majtkowe Wchodzce w skad spadku prawa majtkowe maj czsto swoje rda w pewnych stosunkach cywilnoprawnych, ktre rodz obok praw czsto obowizki, a take mog si rodzi na gruncie pewnych sytuacji prawnych spadkobierca zatem wstpuje w caoci w sytuacj prawn spadkodawcy w szczeglnoci dotyczy to zasiedzenia, zbycia lub nabycia pod warunkiem zawieszajcym lub z zastrzeeniem terminu pocztkowego. Posiadanie Do spadku wchodzi take posiadanie, zarwno samoistne jak i zalene, ktre spadkodawca sprawowa w chwili mierci. W takim zakresie przechodz na spadkobierc skutki prawne zwizane z wadaniem rzecz(posiadanie) przy czym nastpuje to na tych samych zasadach co przejcie praw majtkowych(nie jest zatem uwarunkowane objciem rzeczy we wadanie). Przejcie nastpuje niezalenie od tego, czy spadkodawca posiada tytu prawny do posiadania. Spadkobiercy przysuguj zatem wszystkie rodki ochrony posiadania(np. danie przywrcenia utraconego posiadania). 10
Dziedziczenie posiadania jest konsekwencj zasady sukcesji uniwersalnej przyjtej w prawie polskim, przy czym istnia spr w doktrynie co do tego, czy dziedziczne jest tylko posiadanie samoistne, czy take posiadanie zalene oraz czy dziedziczne oprcz posiadania jest take samo wadztwo faktyczne.
Obowizki majtkowe
Spadkobierca dziedziczy caoksztat sytuacji majtkowej spadkodawcy, a wic zarwno prawa jak i obowizki.
Zgodnie z regulacj kodeksow na spadkobierc przechodzi dug, co oznacza, e spadkobierca jest osobicie zobowizany do spenienia wiadczenia, natomiast kwestia odpowiedzialnoci za ten dug jest zalena od jeszcze innych okolicznoci i przedstawia si w sposb zrnicowany. Na spadkobiercw przechodz obowizki majtkowe wynikajce ze stosunkw prawnych pozostajcych w mocy mimo mierci strony, ale spadkobiercw obciaj take: 1) Obowizki powstae na skutek rozwizania stosunku prawnego obowizek zwrotu rzeczy, ktrej dotyczyo uytkowanie, obowizek zwrotu lokalu w stanie niepogorszonym. 2) Obowizki powstae z mocy samego prawa z chwil mierci lub nawet po mierci spadkodawcy: Koszty pogrzebu w razie sporu kwestie rozstrzyga sd, przyjo si, e jest to koszt pochwku i skromnego nagrobka przyjtego w danym rodowisku. Koszty postpowania spadkowego tak samo koszty zarzdu spadkiem i wynagrodzenie wykonawcy testamentu lub kuratora jeli taki by ustanowiony. Obowizek zaspokojenia roszcze o zachowek. Obowizek wykonania zapisw i polece, a take roszczenia maonka zamieszkujcego ze spadkodawc o rzeczy wchodzce w skad wyposaenia domowego z ktrego korzysta. Obowizek dostarczania dziadkom spadkodawcy rodkw utrzymania w sytuacji ich niedostatku. Obowizek umoliwienia realizacji uprawnienia osb bliskich mieszkajcych ze spadkodawc do korzystania z mieszkania i urzdze domowych przez 3 miesice od otwarcia spadku, bez wzgldu na to czy s spadkobiercami czy nie.
Oglna charakterystyka dziedziczenia

Otwarcie spadku Otwarcie spadku jest to zdarzenie prawne, ktre wie si ze mierci spadkodawcy i pociga za sob przejcie praw i obowizkw majtkowych zmarego na jego spadkobiercw.
Art. 924. k.c. Spadek otwiera si z chwil mierci spadkodawcy. Art. 925. k.c. Spadkobierca nabywa spadek z chwil otwarcia spadku.
11
Moment otwarcia spadku jest bardzo istotny w momencie otwarcia spadku spadkobiercy nabywaj ten spadek, a take w chwili otwarcia ocenia si zdolno spadkobiercw do dziedziczenia oraz skad majtku spadkowego. Pojcie nabycia spadku
Art. 925. k.c. Spadkobierca nabywa spadek z chwil otwarcia spadku.
Spadkobierca nabywa spadek z chwil otwarcia spadku, czyli prawo polskie przewiduje nabycie spadku z mocy samego prawa. W prawie polskim nabycie jest w pocztkowym okresie prowizoryczne spadkobierca moe spadek odrzuci w cigu 6 miesicy o dowiedzenia si o tytule swojego powoania. Spadkobierca, ktry spadek odrzuci traktowany jest tak jakby nie doy otwarcia spadku, przyjmujemy fikcj, e nigdy spadkobierc nie by. Polska koncepcja ma tak zalet, e nie ma spadku wakujcego wedle przepisw zawsze kogo moemy uzna spadkobierc. Inne konstrukcje nabycia spadku: nabycie przez owiadczenie woli nabycie w drodze konstytutywnego orzeczenia sdowego (Austria sd wydaje dekret dziedziczenia) Sukcesja uniwersalna, nastpstwo prawne pod tytuem oglnym(succesio in universitatem) na skutek jednego zdarzenia prawnego jakim jest otwarcie spadku spadkobierca: Wstpuje w og praw i obowizkw majtkowych spadkodawcy bez wzgldu na ich charakter, Jest to przykad nabycia pochodnego, spadkobiercy wstpuj w prawa w takim zakresie jakie przysugiway spadkodawcy, a zatem nie maja analogicznego zastosowania wyjtki od zasady nemo plus iuris. Jeeli jest kilku spadkobiercw to nabywaj oni wszyscy spadek jako cao, przy czym udzia kadego z nich okrelony jest za pomoc uamka(w tzw. czci idealnej) a zatem nie ma spadkobrania konkretnych skadnikw, a jedynie pewnej czci spadku jako caoci. Na spadkobiercw przechodz take prawa bdce przedmiotem zapisu, a zapisobierca uzyskuje jedynie roszczenie wobec spadkobiercy. Powoanie do dziedziczenia
Art. 926. k.c. 1. Powoanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. 2. Dziedziczenie ustawowe co do caoci spadku nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa spadkobiercy albo gdy adna z osb, ktre powoa, nie chce lub nie moe by spadkobierc. 3. Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do czci spadku nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa do tej czci spadkobiercy albo gdy ktrakolwiek z kilku osb, ktre powoa do caoci spadku, nie chce lub nie moe by spadkobierc.
Do dziedziczenia mona by powoanym: z ustawy z testamentu Dwa tytuy dziedziczenia - moemy mwi o pierwszestwie dziedziczenia testamentowego, jeli testament jest wany i ustanowiono w nim spadkobierc to wyczone s przepisy o dziedziczeniu ustawowym. Testament to akt o charakterze formalnym i jest sporo przesanek wanoci testamentu. 12
Dziedziczenie ustawowe - wchodzi w gr wtedy kiedy nie zosta powoany spadkobierca lub osoby powoane nie mog lub nie chc by spadkobiercami. Nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest nie mona po czci rozporzdzi spadkiem poprzez testament, a po czci przez ustaw zasada ta nie obowizuje w polskim prawie spadkowym. Dziedziczenie po czci ustawowe i testamentowe. Powoanie do spadku to powoanie do czci uamkowej spadku, jeli zatem spadkobierca powoany zosta tylko do czci, a do czci nie, to tam gdzie nie ma postanowie testamentu to wtedy mamy dziedziczenie ustawowe. Jeli kto nie chce lub nie moe by spadkobierc dziedziczenie ustawowe, ale pierwszestwo maj dwie konstrukcje(dziedziczenie ustawowe dziaa wtedy kiedy jedna z osb powoanych nie dziedziczy a nie ma poniszych konstrukcji): podstawienie przyrost Zapis W wypadkach przewidzianych w ustawie okrelone osoby mog nabywa pewne prawa majtkowe, przy czym nie staj si spadkobiercami, prawa te nie wchodz w skad spadku, powstaj z chwil jego otwarcia i s skuteczne przeciwko spadkobiercom. Jednym z przykadw takiej instytucji jest zapis spadkodawca moe w testamencie wyrazi wol aby okrelona osoba nabya konkretne przysporzenie ze spadku nie stajc si spadkobierc. Zapis moe mie rny charakter prawny: 1) Legatum per vindicationem konstrukcja wywodzi si z prawa rzymskiego, jeeli przedmiot zapisu jest rzecz oznaczon co do tosamoci i stanowi wasno spadkodawcy z chwil otwarcia spadku to z mocy samego prawa wasno przechodzi na zapisobierc, jeli natomiast przedmiotem s rzeczy oznaczone co do gatunku to wywouje to skutek obligacyjny, a zatem zapisobierca nabywa roszczenie o spenienie wiadczenia przez spadkobiercw(pozostaoci tej koncepcji wystpuj w prawie francuskim). 2) Skutek obligacyjny bez wzgldu na przedmiot zapisu wywouje on tylko skutek obligacyjny, a wic powstaje roszczenie skuteczne przeciwko spadkobiercom(koncepcja przyjta w prawie polskim i wikszoci europejskich porzdkw prawnych).
Art. 968. k.c. 1. Spadkodawca moe przez rozrzdzenie testamentowe zobowiza spadkobierc ustawowego lub testamentowego do spenienia okrelonego wiadczenia majtkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). 2. Spadkodawca moe obciy zapisem take zapisobierc (dalszy zapis).
Zapis: Moe by ustanowiony jedynie w testamencie. Zapisobierc moe by take spadkobierca przedmiot zapisu moe by zaliczony na poczet udziau spadkowego lub moe to by zapis naddziaowy(prelegat) np. spadkobierca dzieli spadek na trzech synw po 1/3 kady, przy czym najstarszy otrzymuje w zapisie dom. Na spadkobierc przechodzi jedynie prawo majtkowe, a zatem nie jest obciony obowizkami, chyba e jest rwnoczenie spadkobierc, ale wtedy odpowiedzialno za dugi wynika ze spadkobrania a nie z zapisu. Z uwagi na wycznie obligatoryjny skutek zapisobierca ma stosunkowo sab pozycj zwaszcza wobec innych wierzycieli.
Zdolno do dziedziczenia
13
Art. 927. k.c. 1. Nie moe by spadkobierc osoba fizyczna, ktra nie yje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, ktra w tym czasie nie istnieje. 2. Jednake dziecko w chwili otwarcia spadku ju poczte moe by spadkobierc, jeeli urodzi si ywe. 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawc moe by spadkobierc, jeeli zostanie wpisana do rejestru w cigu dwch lat od ogoszenia testamentu.
Warunki te dotycz zarwno dziedziczenia ustawowego i testamentowego(stosuje si je take do zdolnoci zapisobiercy): 1) przesanka pozytywna osoba fizyczna yjca w chwili otwarcia spadku, osoby prawne lub uomne osoby prawne jeli istniej w chwili otwarcia spadku [art. 927] Wyjtki 2: dziecko poczte a nienarodzone moe by dziedzicem jeli urodzi si ywe(ograniczona i warunkowa zdolno prawna nasciturusa). [art. 9273] moe dziedziczy fundacja ustanowiona przez spadkodawc w testamencie jeli zostanie zarejestrowana w cigu 2 lat od ogoszenia testamentu. 2) przesanka negatywna - nie moe by spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia. Uznanie za niegodnego Uznanie za niegodnego dokonuje si w trybie sdowym to sd konstytutywnym orzeczeniem uznaje za niegodnego i moe to zrobi dopiero z chwil otwarcia spadku. Legitymacja do dania uznania za niegodnego kady kto ma w tym interes prawny w terminie: roku od dnia dowiedzenia si o niegodnoci, nie pniej ni w cigu 3 lat od dnia otwarcia spadku (dwa skorelowane ze sob terminy) korelacja polega na tym, e decyduje upyw terminu wczeniejszego.
Art. 929. k.c. Uznania spadkobiercy za niegodnego moe da kady, kto ma w tym interes. Z daniem takim moe wystpi w cigu roku od dnia, w ktrym dowiedzia si o przyczynie niegodnoci, nie pniej jednak ni przed upywem lat trzech od otwarcia spadku.
Przesanki uznania za niegodnego:

Art. 928. k.c. 1. Spadkobierca moe by uznany przez sd za niegodnego, jeeli: 1) dopuci si umylnie cikiego przestpstwa przeciwko spadkodawcy; 2) podstpem lub grob nakoni spadkodawc do sporzdzenia lub odwoania testamentu albo w taki sam sposb przeszkodzi mu w dokonaniu jednej z tych czynnoci; 3) umylnie ukry lub zniszczy testament spadkodawcy, podrobi lub przerobi jego testament albo wiadomie skorzysta z testamentu przez inn osob podrobionego lub przerobionego. 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyczony od dziedziczenia, tak jak by nie doy otwarcia spadku.
1) Dziaania w stosunku do spadkodawcy umylne, cikie przestpstwo przeciwko spadkodawcy( z pewnoci wszystkie zbrodnie, ale te powane wystpki) co do zasady sd cywilny jest zwizany orzeczeniem sdu karnego, ale sam ocenia co jest cikim przestpstwem, a jeeli orzeczenie sdu karnego nie zostao wydane(np. ze wzgldu na amnesti, przedawnienie) to sd cywilny moe rozstrzygn o bycie przestpstwa samodzielnie na potrzeby wasnego postpowania. 2) Dziaania w stosunku do woli spadkodawcy podstp lub groba w celu zmiany woli spadkodawcy, przy czym moe to by take pomocnictwo, podeganie lub usiowanie. 3) Dziaania w stosunku do objawu woli spadkodawcy(testament) umylne lub wiadome korzystanie z podrobionego testamentu lub zniszczenie, ukrycie albo podrobienie testamentu(przy czym zniszczenie niewanego testamentu take powoduje niegodno, chyba e osoba wiedziaa, e testament jest niewany i dlatego go zniszczya. 14
4) negatywna przesanka jeli ustawodawca nie przebaczy spadkobiercy. Przebaczenie jest przejawem uczu - nie jest czynnoci prawn, nie wymaga zdolnoci do czynnoci prawnych, polega na puszczeniu win w niepami, jeli podmiot, ktry przebacza nie ma zdolnoci do czynnoci prawnych to wymagane jest dostateczne rozeznanie(musi wiedzie co i komu przebacza nie musi wiedzie, e jest to podstawa do niemonoci za niegodnego).
Art. 930. k.c. 1. Spadkobierca nie moe by uznany za niegodnego, jeeli spadkodawca mu przebaczy. 2. Jeeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie mia zdolnoci do czynnoci prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastpio z dostatecznym rozeznaniem.
Jeli sd uzna za niegodnego do dziedziczenia to osoba ta nie moe by spadkobierc, traktowana jest tak jakby nie doya do otwarcia spadku(a wic otwiera to szans na spadkobranie np. zstpnym).
Zrzeczenie si dziedziczenia
Zrzeczenie si dziedziczenia nie byo znane prawu rzymskiemu, nie wystpuje te w niektrych wspczesnych porzdkach prawnych(np. nie ma go we Francji). W prawie polskim ta konstrukcja jest o tyle unikatowa, e jest jedynym wyomem od zasady, e umowa o spadek po osobie yjcej jest niewana.
Art. 1048. k.c. Spadkobierca ustawowy moe przez umow z przyszym spadkodawc zrzec si dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna by zawarta w formie aktu notarialnego.
Zrzeczenie si dziedziczenia jest umow, moe by zawarta jedynie w drodze aktu notarialnego pod rygorem niewanoci, stronami tej umowy mog by jedynie spadkodawca i jego spadkobierca ustawowy(moe to by kady spadkobierca ustawowy z wyjtkiem gminy i Skarbu Pastwa) zrzeczenie si obejmuje zakresem rwnie zstpnych zrzekajcego si, ale skutek moe by ograniczony jedynie do zrzekajcego si(w praktyce najczciej umowy zrzeczenia zawierane s z maonkiem i zstpnymi spadkodawcy). Umowie zrzeczenia si moe towarzyszy darowizna uczyniona za ycia spadkodawcy na rzecz osoby zrzekajcej si: Darowizna moe znajdowa si w tym samym akcie notarialnym. Zrzeczenie si moe by pod warunkiem otrzymania okrelonego przysporzenia. Umowa zrzeczenia si nigdy nie jest umow wzajemn, nawet jeli jest opatrzona warunkiem. Ustawa milczy co do dopuszczalnoci zrzeczenia si na rzecz okrelonej osoby, cho w praktyce ma to istotne znaczenie(np. siostra zrzeka si spadku po to aby zwikszy si udzia brata). Naley zatem uzna, e mona zawrze umow zrzeczenia si z zastrzeeniem, e bdzie ona skuteczna jeeli dziedziczy bdzie konkretna osoba(np. siostra zrzeka si spadku na rzecz brata z zastrzeeniem, e jeeli brat umrze bezpotomnie przed otwarciem spadku to umowa bdzie bezskuteczna). Skutki umowy o zrzeczenie si dziedziczenia: Nastpuj dopiero z chwil otwarcia spadku. Zrzekajcy si zostaje wyczony od dziedziczenia traktuje si go tak jakby nie doy otwarcia spadku, to samo dotyczy jego zstpnych, chyba e umwiono si inaczej. Zrzekajcy si moe by jednak zapisobierc lub dziedziczy na podstawie pniejszego testamentu. Skutki mona uchyli poprzez zawarcie umowy o przeciwnej treci pomidzy tymi samymi osobami, tylko za ycia spadkodawcy, tylko w formie aktu notarialnego pod rygorem niewanoci. Naley odrni zrzeczenie si od odrzucenia spadku: 15
Zrzeczenie si jest umow, a odrzucenie czynnoci prawn jednostronn. Zrzeczenie si moe nastpi jedynie przed otwarciem spadku, a odrzucenie jedynie po otwarciu. Zrzeczenie si co do zasady obejmuje take zstpnych, a odrzucenie jedynie tego, ktry odrzuci. Zrzeczenie si nie moe by zaskarone przez wierzycieli, w przeciwiestwie do odrzucenia.
Postpowanie spadkowe wiadomoci podstawowe

Postpowanie spadkowe ma na celu potwierdzenie procesu spadkobrania wobec otoczenia prawnego i wszystkich zainteresowanych spadkobiercw, zapisobiercw, wierzycieli i innych osb. Postpowanie spadkowe moe by: Obligatoryjne w systemach prawnych gdzie nabycie spadku odbywa si na mocy aktu organu pastwowego(np. prawo austriackie). Fakultatywne w sytuacji kiedy skutki prawne powstaj z mocy samego prawa, a postpowanie ma jedynie na celu potwierdzenie wystpienia tych skutkw(np. prawo polskie). W Polsce postpowanie ma charakter fakultatywny i w praktyce jest przeprowadzane wtedy kiedy konieczne jest wykazanie przed osobami trzecimi praw do spadku lub w sytuacji kiedy spadkobiercy nie s zgodni co do udziaw spadkowych. Rodzaje i zakres postpowa spadkowych Okrelenie postpowanie spadkowe regulowane oddzielnie w k.p.c. odnosi si do postpowania w sprawach spadkowych w trybie nieprocesowym, a zatem nie wchodz tutaj w gr postpowania procesowe powizane merytorycznie z prawem spadkowym(np. uznanie za niegodnego, o zachowek, o wykonanie zapisu lub polecenia, o wydanie spadku oraz zwizane z odpowiedzialnoci za dugi spadkowe). W zakres pojcia postpowanie spadkowe wchodzi wiele rnych postpowa, ktre s wzgldnie niezalene przeprowadzenie jednego z nich nie wie si z koniecznoci przeprowadzania innych, mog by poczone w jedno postpowanie, poszczeglne postpowania s prowadzone tylko w sytuacji okrelonych stanw faktycznych do najwaniejszych postpowa nale: Ogoszenie testamentu Dzia spadku Stwierdzenie nabycia spadku Zasady postpowania spadkowego: 1) Charakter fakultatywny postpowania: a. co do zasady postpowanie wszczynane jest na wniosek, b. z urzdu podejmowane jest tylko w wyjtkowych sytuacjach(np. zabezpieczenie spadku w sytuacji braku wiadomoci o spadkobiercach, ich nieobecnoci lub braku zdolnoci do czynnoci). c. Mimo, e co do zasady postpowanie wszczynane jest na wniosek sd ma obowizek przeprowadzi pewne czynnoci z urzdu(np. stwierdzenie istnienia testamentu i jego ogoszenie)
Art. 506. k.p.c. Sd wszczyna postpowanie nieprocesowe na wniosek; w wypadkach wskazanych w ustawie sd moe wszcz postpowanie take z urzdu.
2) W trakcie postpowania rozstrzyga si cao zagadnie zwizanych z danych postpowaniem nawet jeli pomidzy uczestnikami powstanie spr(nie odsya si sprawy na proces). 3) Postpowanie spadkowe naley do waciwoci sdw przed 1991 dua cz spraw spadkowych naleaa do waciwoci notariuszy, obecnie jedynym wyjtkiem jest moliwo zoenia owiadczenia woli o przyjciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem. 16
a. Sdem waciwym jest sd spadku jest to sd waciwy ze wzgldu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, jeeli nie da si ustali miejsca to decyduje miejsce w ktrym znajduje si majtek lub jego cz, jeli nie mona tego ustali to sd rejonowy dla Warszawy.
Art. 628. k.p.c. Do czynnoci w postpowaniu spadkowym, ktre nale do zakresu dziaania sdw, wycznie waciwy jest sd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeeli ego miejsca zamieszkania w Polsce nie da si ustali, sd miejsca, w ktrym znajduje si majtek spadkowy lub jego cz (sd spadku). W braku powyszych podstaw sdem spadku jest sd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Dziedziczenie ustawowe
Art. 926. k.c. 1. Powoanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. 2. Dziedziczenie ustawowe co do caoci spadku nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa spadkobiercy albo gdy adna z osb, ktre powoa, nie chce lub nie moe by spadkobierc. 3. Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do czci spadku nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa do tej czci spadkobiercy albo gdy ktrakolwiek z kilku osb, ktre powoa do caoci spadku, nie chce lub nie moe by spadkobierc.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce kiedy spadkodawca nie powoa spadkobiercy albo te adna z osb, ktre powoa, nie chce lub nie moe by spadkobierc: 1) Spadkodawca nie powoa spadkobiercy spadkodawca nie sporzdzi testamentu, sporzdzi testament niewany, odwoa sporzdzony testament, testament wskazywa spadkobierc co do czci spadku, a wic pozostaa cz podlega dziedziczeniu ustawowemu. 2) Spadkobierca nie moe lub nie chce by spadkobierc spadkobierca zrzek si dziedziczenia, odrzuci spadek, spadkobierca nie istnia w chwili otwarcia spadku(wyjtek nasciturus) albo zosta uznany za niegodnego.
Porzdek dziedziczenia ustawowego

Niedawno przepisy si zmieniy, polski ustawodawca znaczco rozszerzy zakres(do lipca naleeli tylko zstpni, rodzice, rodzestwo, zstpni rodzestwa, maonek i spadkobiercy konieczni, gmina z ostatniego miejsca zamieszkania i skarb pastwa) Obecnie wyrnia si 5 klas dziedziczenia ustawowego: 1) Zstpni i maonek spadkodawcy. 2) Rodzice, rodzestwo, zstpni rodzestwa(zarwno z klas pierwsz jak i drug bdzie dziedziczy maonek) 3) Dziadkowie i ich zstpni (pierwsze trzy klasy to klasy krewnych) 4) Pasierbowie spadkodawcy(powinowaci) 5) Spadkobiercy konieczni(nie mog odrzuci spadku): gmina ostatniego zamieszkania spadkodawcy a jak mieszka za granic lub nie da si ustali to Skarb Pastwa. Oglne zasady dziedziczenia ustawowego Jeeli istniej osoby nalece do klasy wyszej to wyczone jest dziedziczenie przez osoby znajdujce si w klasie niszej. Dziedziczenie zstpnych zstpni blisi stopniem wyczaj zstpnych dalszych stopniem. Zstpni rwni stopniem dziedzicz w czciach rwnych(dziedziczenie wedug gw in capita) W braku jednego ze wstpnych rwnych stopniem jego cz dziedzicz jego zstpni (dziedziczenie wedug szczepw - in stirpes). 17
I. Dziedziczenie klasy pierwszej Zstpni Blisi zstpni wykluczaj dalszych. Maonek jeli dziedziczy z pierwsz klas to dziedziczy w czciach rwnych nie mniej jednak ni - od czwartego dziecka wzwy ujawnia si uprzywilejowanie maonka. Jeli nie ma dzieci, a jest maonek, to maonek dziedziczy z drug klas. II. Druga klasa - Rodzice, rodzestwo, dzieci rodzestwa W pierwszej kolejnoci powoani s rodzice, natomiast jeli ktre z rodzicw nie doyo otwarcia spadku, to otwiera si droga do dziedziczenia przez rodzestwo, lub ewentualnie zstpni rodzestwa. Maonek dziedziczy spadku, jeli nie ma innych spadkobiercw, to maonek dziedziczy pierwszy cay majtek. o Powstaje problem w sytuacji kiedy dziedziczy maonek w zbiegu z jednym z rodzicw spadkodawcy(np. drugi rodzic nie yje) kiedy nie ma rodzestwa powstaje problem, czy rodzic z maonkiem dziedzicz po spadku, czy rodzic , a maonek 3/4 (Prof. Pajor i Prof. Szafnicka przychylaj si do drugiego stanowiska czyli bardziej uprzywilejowanej pozycji maonka). III. Trzecia klasa Dziadkowie Dziadkowie w czciach rwnych, jeli nie ma dziadkw to ich zstpni jeli jeden z dziadkw nie doy otwarcia spadku i nie ma zstpnych to jego udzia przypada pozostaym dziadkom. IV. Czwarta klasa - Pasierbowie (9341 pasierbowie dzieci maonka spadkodawcy) te dzieci bd dziedziczy jeli adne z ich rodzicw nie doyo otwarcia spadku(jeli drugie z rodzicw yje, to wtedy nie dziedzicz). V. Pita klasa dziedzice konieczni(gmina, skarb pastwa) W pierwszej kolejnoci dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania. Jeli nie mona takiej gminy ustali lub spadkodawca mieszka za granic to wtedy dziedziczy Skarb Pastwa. Przysposobienie a dziedziczenie ustawowe Przysposobienie pene osoba wchodzi w now rodzin, wychodzi ze starej, przysposobiony dziedziczy jak zstpni i przysposabiajcy dziedziczy po nim jak po zstpnym. o Wyjtek przysposobiony moe dziedziczy po zmarym rodzicu naturalnym - jeeli istniao maestwo A i B, ktre miao zstpnego C, a po mierci A, B pobiera si z D i D przysposabia C, to C moe dziedziczy po A i jego krewnych jeeli jest to wskazane w orzeczeniu o przysposobieniu. Przysposobienie niepene przysposobiony nie wychodzi ze swojej rodziny naturalnej, nie ma pokrewiestwa z now rodzin [art. 937 k.c.] przysposobiony dziedziczy po przysposabiajcym, a przysposabiajcy dziedziczy po przysposobionym, natomiast nie dziedziczy po rodzinnie przysposabiajcego, ani rodzina nie dziedziczy po przysposobionym. Przysposobiony dziedziczy zarwno po przysposabiajcym jak i po rodzicach biologicznych, natomiast rodzice nie dziedzicz po przysposobionym.
Art. 937. k.c. Jeeli skutki przysposobienia polegaj wycznie na powstaniu stosunku midzy przysposabiajcym a przysposobionym, stosuje si przepisy ponisze: 1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiajcym na rwni z jego dziemi, a zstpni przysposobionego dziedzicz po przysposabiajcym na tych samych zasadach co dalsi zstpni spadkodawcy; 2) przysposobiony i jego zstpni nie dziedzicz po krewnych przysposabiajcego, a krewni przysposabiajcego nie dziedzicz po przysposobionym i jego zstpnych;
18
3) rodzice przysposobionego nie dziedzicz po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiajcy; poza tym przysposobienie nie narusza powoania do dziedziczenia wynikajcego z pokrewiestwa.
Jeeli przysposobienie zostanie rozwizane przed otwarciem spadku to ustaj wszelkie jego skutki, take w prawie spadkowym. Szczeglne uprawnienie dziadkw spadkodawcy roszczenie alimentacyjne
Art. 938. k.c. Dziadkowie spadkodawcy, jeeli znajd si w niedostatku i nie mog otrzyma nalenych im rodkw utrzymania od osb, na ktrych ciy wzgldem nich ustawowy obowizek alimentacyjny, mog da od spadkobiercy nie obcionego takim obowizkiem rodkw utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartoci jego udziau spadkowego. Spadkobierca moe uczyni zado temu roszczeniu take w ten sposb, e zapaci dziadkom spadkodawcy sum pienin odpowiadajc wartoci jednej czwartej czci swojego udziau spadkowego.
Przesanki uprawniajce dziadkw do wystpienia z roszczeniem: Niedostatek. Niemono otrzymania rodkw utrzymania od osb, na ktrych ciy ustawowy obowizek ich dostarczania nie ma takich osb lub obowizek wobec tych osb nie moe by wyegzekwowany. Przy spenieniu obu przesanek cznie dziadkowie mog da od spadkobiercy(zarwno testamentowego jak i ustawowego) rodkw utrzymania w stosunku do wartoci jego udziau spadkowego: 1) Uprawnienie to przysuguje dziadkom tylko jeli nie dziedzicz. 2) Uprawnienie to nie przysuguje wobec spadkobiercy na ktrym ciy obowizek alimentacyjny wzgldem dziadkw dziadkowie maj wtedy roszczenie alimentacyjne. 3) Roszczeniu temu spadkobierca moe zadouczyni na dwa sposoby facultas alternativa: Dostarcza dziadkom rodkw utrzymania w stosunku do ich potrzeb zakres obowizku wyznacza si wedug wartoci udziau spadkowego. Wypaci dziadkom sum pienin stanowic rwnowarto jego udziau spadkowego.
Pozycja maonka przy dziedziczeniu ustawowym

Nakadaj si tutaj przepisy prawa rodzinnego i spadkowego, wikszo z maestw w Polsce jest we wsplnoci majtkowej maeskiej. W przypadku mierci maonka, wspmaonek: ma oczywicie wasny majtek osobisty poowa majtku wsplnego co do zasady przechodzi na niego zgodnie z prawem rodzinnym druga poowa majtku wsplnego wraz z majtkiem osobistym stanowi mas spadkow, ktr zgodnie z okrelonymi zasadami dziedziczy. Separacja prawna wycza dziedziczenie maonka. Wyczenie maonka od dziedziczenia [art. 940 k.c.]
Art. 940. k.c. 1. Maonek jest wyczony od dziedziczenia, jeeli spadkodawca wystpi o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a danie to byo uzasadnione. 2. Wyczenie maonka od dziedziczenia nastpuje na mocy orzeczenia sdu. Wyczenia moe da kady z pozostaych spadkobiercw ustawowych powoanych do dziedziczenia w zbiegu z maonkiem; termin do wytoczenia powdztwa wynosi sze miesicy od dnia, w ktrym spadkobierca dowiedzia si o otwarciu spadku, nie wicej jednak ni jeden rok od otwarcia spadku.
19
Wyczenia dokonuje sd na danie innych spadkobiercw ustawowych powoanych razem z maonkiem. Powdztwo musi by zoone w terminie prekluzyjnym(dwa terminy): 6 miesicy od dowiedzenia si o otwarciu spadku, rok od terminu otwarcia spadku, (Decyduje upyw terminu wczeniejszego) Przesanka wyczenia wyczenie nastpi jeeli spadkodawca jeszcze za ycia wystpi z daniem o separacj lub rozwd z winy wspmaonka, a danie to byo uzasadnione. Chodzi gwnie o sytuacj kiedy postpowanie o rozwd lub separacj zostao umorzone z powodu mierci wspmaonka(wystarczy uznanie wspwiny maonka). Uprawnienia maonka do przedmiotw urzdzenia domowego
Art. 939. k.c. 1. Maonek dziedziczcy z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjwszy zstpnych spadkodawcy, ktrzy mieszkali z nim razem w chwili jego mierci, moe da ze spadku ponad swj udzia spadkowy przedmiotw urzdzenia domowego, z ktrych za ycia spadkodawcy korzysta wsplnie z nim lub wycznie sam. Do roszcze maonka z tego tytuu stosuje si odpowiednio przepisy o zapisie. 2. Uprawnienie powysze nie przysuguje maonkowi, jeeli wsplne poycie maonkw ustao za ycia spadkodawcy.
Maonkowi przysuguje prawo do przedmiotw urzdzenia domowego jeli: Dziedziczy z ustawy. Nie dziedziczy w zbiegu ze zstpnymi spadkodawcy, ktrzy mieszkali z nim razem w chwili jego mierci. Uprawnienie to przysuguje bez wzgldu na maeski ustrj majtkowy. Dotyczy urzdze gospodarstwa domowego z ktrych maonek korzysta wsplnie lub wycznie. Uprawnienie to oparte jest na konstrukcji prelegatu (zapis naddziaowy), a zatem przedmioty urzdzenia domowego s maonkowi przyznane ponad jego udziaem spadkowym wynika to z faktu, e najczciej najbardziej szkodliwe skutki ekonomiczne mierci odczuwa mieszkajcy wsplnie maonek. Uprawnienie to maonkowi nie przysuguje jeli: Wsplne poycie maonkw ustao za ycia spadkodawcy przy czym chodzi tutaj o tzw. separacj faktyczn, a wic kiedy formalnie istnieje maestwo, ale maonkowie nie mieszkaj ze sob. Maonek nie dziedziczy z ustawy dziedziczy jedynie z testamentu, pozostawa ze spadkobierc w separacji, zrzek si dziedziczenia, odrzuci spadek, zosta uznany za niegodnego, zosta wyczony od dziedziczenia w trybie art. 940 k.c.(uzasadnione powdztwo o rozwd lub separacj wniesione przez wspmaonka, umorzone ze wzgldu na jego mier), wyczony od dziedziczenia na mocy testamentu. Maonek dziedziczy z ustawy razem ze zstpnymi , ktrzy mieszkali ze spadkodawc w chwili otwarcia spadku Uprawnienie to moe by wyczone przez spadkobierc w testamencie. Szczeglne uprawnienie bliskich do mieszkania
Art. 923. k.c. 1. Maonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, ktre mieszkay z nim do dnia jego mierci, s uprawnione do korzystania w cigu trzech miesicy od otwarcia spadku z mieszkania i urzdzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrzdzenie spadkodawcy wyczajce lub ograniczajce to uprawnienie jest niewane.
20
2. Przepisy powysze nie ograniczaj uprawnie maonka i innych osb bliskich spadkodawcy, ktre wynikaj z najmu lokali lub ze spdzielczego prawa do lokalu.
Maonek inne osoby, ktre zamieszkiway wsplnie ze spadkobierc do dnia jego mierci s uprawnione do korzystania z mieszkania i urzdzenia domowego w zakresie dotychczasowym: Uprawnienie to przysuguje nawet jeli wymienione osoby nie s spadkobiercami. Uprawnienie przysuguje przez 3 miesice od otwarcia spadku. Uprawnienie to nie ograniczaj uprawnie wynikajcych z sukcesji szczeglnej przewidzianej dla najmu lokalu lub spdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu.
Testament
Podstawow zasad prawa spadkowego w tym zakresie jest swoboda testowania polega ona na tym, e osoba fizyczna moe swobodnie dysponowa swoim majtkiem poprzez czynnoci prawne dokonywane na wypadek mierci (mortis causa). Swoboda testowania nie jest jednak absolutna, doznaje ogranicze przewidzianych przez przepisy o charakterze ius cogens, co w praktyce oznacza, e swoboda musi mieci si w granicach prawa(a zatem np. testator nie moe zawrze umowy dziedziczenia, bo jest ona niedozwolona)
Art. 1047. k.c. Z zastrzeeniem wyjtkw przewidzianych w tytule niniejszym umowa o spadek po osobie yjcej jest niewana.
Swoboda testowania ma swoje pozytywne i negatywne strony: Pozytywne pozwala uelastyczni i dostosowa dziedziczenie po mierci tak eby byo to jak najlepiej dostosowane do faktycznej sytuacji rodzinnej i yciowej spadkodawcy i jego otoczenia, czego nie gwarantuje sztywny i obiektywny system na ktrym opiera si np. porzdek dziedziczenia ustawowego. Negatywne moe prowadzi do cakowitego ominicia najbliszej rodziny w procesie dziedziczenia co moe negatywnie odbi si na ich sytuacji materialnej niemniej jednak temu zagroeniu czciowo zapobiega system rezerw albo instytucja zachowku. Pojcie testamentu ma dwa znaczenia: 1) Czynno prawna jednostronna i odwoalna czynno prawna w ktrej testator rozrzdza majtkiem na wypadek mierci. 2) Dokument dokument, ktry obejmuje owiadczenie woli testatora co do rozrzdzenia majtkiem na wypadek mierci. Testament jako czynno prawna charakteryzuje si trzema cechami: Owiadczenie woli testatora nie jest skierowane do jakiejkolwiek osoby. Testament wywouje skutki prawne dopiero z chwil mierci testatora, nigdy wczeniej. Testament moe by w kadym momencie odwoany lub zmieniony w caoci lub w czci, co jest logiczn konsekwencj poprzednich cech. Wyczno testamentu testament jest jedyn prawnie dopuszczaln form rozrzdzenia majtkiem na wypadek mierci dotyczy to jednak spadku jako caoci praw i obowizkw, jeli chodzi za o poszczeglne skadniki majtkowe to na podstawie szczegowych przepisw mona rozrzdzi nimi na wypadek mierci poza testamentem(np. co do rodkw zgromadzonych na rachunku bankowym).
Art. 941. k.c. Rozrzdzi majtkiem na wypadek mierci mona jedynie przez testament.
Tre testamentu 21
Kodeks cywilny wymienia rozrzdzenia, ktre mog by zawarte w testamencie: Powoanie spadkobiercy Ustanowienie zapisu lub polecenia Powoanie wykonawcy testamentu Wydziedziczenie Ustanowienie fundacji Katalog ten ma charakter przykadowy, mona zatem zawrze w testamencie: Inne postanowienia dotyczce majtku np. pozbawienie maonka uprawnie do przedmiotw urzdzenia domowego lub wyczenie przyrostu. Postanowienia o innym charakterze np. zalecenia co do pogrzebu lub wskazanie opiekuna dla maoletniego dziecka. Testament negatywny jest to testament w ktrym testator wycza od dziedziczenia potencjalnego spadkobierc ustawowego nie wskazujc innych spadkobiercw. Osoba wyczona w taki sposb od dziedziczenia traktowana jest tak jakby nie doya otwarcia spadku, ale przysuguje jej roszczenie o zachowek jeli dziedziczyaby z ustawy. Co prawda kodeks expressis verbis nie wspomina o dopuszczalnoci testamentu negatywnego, ale doktryna i orzecznictwo stoj na stanowisku, e mieci si on w ramach swobody testowania.
Przesanki wanoci testamentu

Testament jako czynno prawna musi przede wszystkim spenia oglne wymogi nie moe by zatem sprzeczny z prawem lub ZWS(jeeli niewane s tylko niektre postanowienia, to reszta testamentu utrzymana jest w mocy). Ze wzgldu na szczeglny charakter tej czynnoci testament musi speni take szczeglne wymogi: 1. Zdolno testowania zdolno tak maj tylko osoby posiadajce pen zdolno do czynnoci prawnych(w obrbie tego pojcia nie ma wyodrbnionej ograniczonej zdolnoci) jest to zatem w pewnym zakresie przejaw oglnej zdolnoci do czynnoci prawnych.
Art. 944. k.c. 1. Sporzdzi i odwoa testament moe tylko osoba majca pen zdolno do czynnoci prawnych. 2. Testamentu nie mona sporzdzi ani odwoa przez przedstawiciela.
2. Indywidualny charakter testament mona sporzdzi jedynie osobicie, nie mona tego dokona przez przedstawiciela ani penomocnika (dlatego te wymagana jest pena zdolno do czynnoci prawnych). 3. Testament musi by wolny od wad owiadczenia woli owiadczenie woli musi by zatem zoone na serio i z wol wywoania skutkw prawnych (tzw. animus testandi wola testowania), a take musi by wolne od wad, przy czym przy rozumieniu wad owiadczenia woli wystpuj pewne modyfikacje: Stan wyczajcy wiadome albo swobodne podjcie decyzji pojcie to naley rozumie w takim samym zakresie jak przy innych owiadczeniach woli stan ten moe by spowodowany chorob psychiczn, niedorozwojem umysowym lub innymi zaburzeniami czynnoci psychicznych choby byy tylko przemijajce. Bd jest rozumiany znacznie szerzej ni w czci oglnej, dotyczy bowiem kadego istotnie subiektywnego bdu testatora zarwno co do samej czynnoci prawnej jaki i stanu faktycznego a zatem bd istotny bdzie mia miejsce wtedy kiedy testator wiedzc o bdzie nigdy nie sporzdziby testamentu takiej treci(a nie wtedy kiedy aden testator w ogle nie sporzdziby 22
takiego testamentu). Dotyczy rwnie podstpu(wiadomego wykorzystania bdu lub jego wywoania przez inn osob). Groba w przepisie nie dodano okrelenia bezprawna, bo zawiera si w samej hipotezie kada groba majca nakoni testatora do sporzdzenia testamentu okrelonej treci jest bezprawna, natomiast groba ma miejsce wtedy kiedy testator pod jej wpywem moe si obawia, e jemu lub innej osobie grozi niebezpieczestwo osobiste lub majtkowe.
Nie wchodz w gr przy testamencie inne wady owiadczenia woli z czci oglnej wyzysk(dotyczy jedynie umw), pozorno(dotyczy tylko czynnoci skierowanych do innej osoby).
Art. 945. k.c. 1. Testament jest niewany, jeeli zosta sporzdzony: 1) w stanie wyczajcym wiadome albo swobodne powzicie decyzji i wyraenie woli; 2) pod wpywem bdu uzasadniajcego przypuszczenie, e gdyby spadkodawca nie dziaa pod wpywem bdu, nie sporzdziby testamentu tej treci; 3) pod wpywem groby. 2. Na niewano testamentu z powyszych przyczyn nie mona si powoa po upywie lat trzech od dnia, w ktrym osoba majca w tym interes dowiedziaa si o przyczynie niewanoci, a w kadym razie po upywie lat dziesiciu od otwarcia spadku.
Testament dotknity wad owiadczenia woli jest bezwzgldnie niewany, co oznacza, e moe si na ni powoa kady kto ma w tym interes prawny, a sd powinien bra tak okoliczno pod uwag z urzdu. Moliwo powoania si na tak okoliczno jest jednak ograniczona w czasie: 3 lata od dnia kiedy osoba majca w tym interes dowiedziaa si o przyczynie niewanoci przy czym pocztek biegu tego terminu moe si rozpocz dopiero z chwil mierci testatora, a zatem nie mona podwaa wanoci testamentu osoby yjcej. 10 lat od otwarcia spadku. Upyw dziesicioletniego terminu od chwili otwarcia spadku powoduje, e nie mona ju obali wanoci testamentu ani na wniosek ani z urzdu, co w praktyce oznacza jego konwalidacj. 4. Zakaz testamentw wsplnych testament moe zawiera rozrzdzenia tylko jednego spadkodawcy, dotyczy to testamentu w znaczeniu dokumentu(nie tylko samego testamentu w postaci aktu notarialnego, ale take protokou z owiadczenia woli testatora). Problematyczna staje si sytuacja spisania w jednym dokumencie owiadcze woli dwch testatorw skadajcych testament ustny wobec tych samych wiadkw SN w jednej z uchwa siedmiu sdziw dopuszcza wano takiego testamentu, ale przy okazji zagadnienia konwersji niewanego testamentu allograficznego(ustnie przed urzdnikiem) SN wypowiedzia si negatywnie o takiej moliwoci.
Art. 942. k.c. Testament moe zawiera rozrzdzenia tylko jednego spadkodawcy.
5. Zachowanie odpowiedniej formy testament powinien by sporzdzony w formie przewidzianej przez prawo pod rygorem niewanoci.
Formy testamentu
Ustawodawca ogranicza i ustala rygorystyczne formy sporzdzania testamentw z kilku powodw: Gwarantuje to wiksz pewno co do autentycznoci testamentu co przynajmniej czciowo zapobiega nielegalnym machinacjom i oszustwom osb trzecich. Szczeglna forma pozwala upewni si, e testator posiada wol testowania. Pozwala to na ustalenie relacji pomidzy kilkoma testamentami tego samego testatora (zwaszcza ustalenie ktry z nich ma najpniejsz dat). 23
W Polsce istnieje do szeroki katalog form testamentw, a dodatkowo istnieje do liberalne podejcie orzecznictwa co do wymogw zachowania formy, a zatem czsto sdy utrzymuj w mocy testamenty mimo ich wad formalnych. Istnieje spr w doktrynie co do oceny takiej praktyki sdw, przy czym przewaa pogld krytyczny, ktrego wiodcym przedstawicielem jest Gwiazdomorski postulujcy rygorystyczne podejcie do norm dotyczcych formy testamentu. W prawie polskim tradycyjnie dzieli si formy testamentw na zwyke i szczeglne. Testamenty zwyke Kodeks cywilny dopuszcza sporzdzenie testamentu zwykego w jednej z trzech form: Testament holograficzny wasnorczny. Testament notarialny. Testament allograficzny. 1. Testament holograficzny(wasnorczny).
Art. 949. k.c. 1. Spadkodawca moe sporzdzi testament w ten sposb, e napisze go w caoci pismem rcznym, podpisze i opatrzy dat. 2. Jednake brak daty nie pociga za sob niewanoci testamentu wasnorcznego, jeeli nie wywouje wtpliwoci co do zdolnoci spadkodawcy do sporzdzenia testamentu, co do treci testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentw.
Jest to testament opierajcy si na pisemnym owiadczeniu woli spadkodawcy, ktry je: W caoci wasnorcznie napisa adna cz testamentu nie moe by napisana przy uyciu mechanicznych rodkw pisma, a take sporzdzona przez inn osob choby pod dyktando spadkodawcy uchybienie temu warunkowi powoduje bezwzgldn niewano. Podpisa podpis wskazuje na zakoczenie testamentu przez spadkodawc(powinien znajdowa si pod rozrzdzeniami), a take nadaje stanowczoci takiemu owiadczeniu woli aden przepis nie precyzuje pojcia podpisu, naley zatem zawsze zbada, czy dane okrelenie osoby tworzcej testament jest wystarczajce do uznania za podpis czy te nie brak podpisu powoduje bezwzgldn niewano powinien to by podpis zwykle skadany na dokumentach, naley jednak uzna, e podpisem bdzie imi i nazwisko, inicja imienia i nazwiska lub wyjtkowo samo nazwisko(moe by take pseudonim jeli osoba ta jest pod nim znana) raczej nie bdzie podpisem inicja, lub parafka, lub jaki nieczytelny znak graficzny. Opatrzy dat co do zasady testament powinien zawiera dat dla uznania jego wanoci brak daty nie bdzie jednak powodowa niewanoci testamentu holograficznego jeli nie wywouje wtpliwoci: a. co do zdolnoci testowania spadkodawcy. b. co do treci testamentu c. co do wzajemnego stosunku kilku testamentw Testament holograficzny w postaci listu orzecznictwo dopuszcza moliwo sporzdzenia testamentu holograficznego w postaci listu, przy czym trzeba bardzo dokadnie i indywidualnie ocenia charakter takich listw: Wola testowania naley dokadnie zbada list pod ktem tego, czy autor listu istotnie chcia wywoa skutki, czy bya to tylko deklaracja lub owiadczenie planu lub zamysu co do przyszego sporzdzenia testamentu. Podpis powsta problem co do uznania mniej formalnych podpisw pod listem jako warunku wanoci testamentu holograficznego(np. czy podpis Twj wujek lub Tata jest wystarczajcy) wikszo doktryny i orzecznictwa aprobuje takie uznanie z zachowaniem pewnej ostronoci, ale 24
istniej take gosy bardzo stanowczej krytyki(Gwiazdomorski). Obecnie krytyka ta nasila si, a zoenie kontrowersyjnego podpisu moe by polem do prb obalenia testamentu. 2. Testament notarialny.
Art. 950. k.c. Testament moe by sporzdzony w formie aktu notarialnego.
Testament moe by sporzdzony w formie aktu notarialnego, stosuje si przepisy prawa o notariacie. 3. Testament allograficzny(urzdowy).
Art. 951. k.c. 1. Spadkodawca moe sporzdzi testament take w ten sposb, e w obecnoci dwch wiadkw owiadczy swoj ostatni wol ustnie wobec wjta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszaka wojewdztwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzdu stanu cywilnego. 2. Owiadczenie spadkodawcy spisuje si w protokole z podaniem daty jego sporzdzenia. Protok odczytuje si spadkodawcy w obecnoci wiadkw. Protok powinien by podpisany przez spadkodawc, przez osob, wobec ktrej wola zostaa owiadczona, oraz przez wiadkw. Jeeli spadkodawca nie moe podpisa protokou, naley to zaznaczy w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. 3. Osoby guche lub nieme nie mog sporzdzi testamentu w sposb przewidziany w artykule niniejszym.
Istnienie moliwoci sporzdzenia testamentu allograficznego byo uzasadnione utrudnieniami w dostpie do notariusza oraz trudnoci dla pewnych osb co do sporzdzenia testamentu holograficznego, a zatem dopuszczono sporzdzenie testamentu przed odpowiednim urzdnikiem (utrzymano regulacj z 1946). Obecnie dostp do notariuszy jest znacznie rozszerzony, panuje take wiksza wiadomo w spoeczestwie co do sporzdzania testamentw holograficznych co powoduje, w poczeniu z rozronitymi obowizkami urzdnikw, wtpliwoci co do ratio legis utrzymania tej instytucji. Testament allograficzny jest sporzdzany przez uprawnionego urzdnika pastwowego, obecnie jest to: Przewodniczcy zarzdu jednostki samorzdu terytorialnego Wjt, Burmistrz, Prezydent Miasta, Starosta, Marszaek Wojewdztwa. Sekretarz gminu lub powiatu. Kierownik Urzdu Stanu Cywilnego. Urzdnik uprawniony jest bez wzgldu na waciwo miejscow miejsca zamieszkania spadkodawcy i nie moe przekazywa swoich uprawnie innym osobom nawet pracownikom podlegego urzdu. Testament sporzdzony przed osob nieuprawnion jest niewany na tym tle powstaje problem testamentw sporzdzanych w okresie PRL to przepisy kodeksu cywilnego wskazuj na urzdnikw uprawnionych, a czsto wraz z reorganizacj administracyjn nie szy nowelizacje k.c., a zatem uprawnione byy organy nieistniejce lub istniejce nie miay uprawnie(w pewnym sensie korygowao to liberalne orzecznictwo sdw). Zdarzao si take, e odpowiednie wadze(zwaszcza na najniszym szczeblu organizacyjnym gromady) miay beztroskie podejcie do przepisw co powodowao niewano wielu testamentw z powodw wad formalnych. Problem moe pojawi si w praktyce, bo badajc wano przepisw naley bra pod uwag stan prawny z dnia sporzdzania testamentu. Procedura sporzdzenia testamentu allograficznego: Spadkodawca owiadcza sw wol ustnie wobec odpowiedniego organu urzdowego i w obecnoci dwch wiadkw(spadkodawca moe korzysta z notatek, ale owiadczenie woli nie moe si ograniczy do odczytania ich i potwierdzenia uprawniony urzdnik i wiadkowie musz by obecni przez cay czas, zarwno przy owiadczaniu woli jak i przy ogaszaniu i podpisywaniu 25
protokou dopuszcza si nieobecno przy sporzdzaniu protokou jeli nie zbiega si to z owiadczaniem woli). Testament zostaje sporzdzony z chwil zakoczenia ustnego owiadczenia. Owiadczenie to spisuje si w protokole z podaniem daty jego sporzdzenia nie ma znaczenia kto sporzdzi protok, orzecznictwo dopuszcza nawet, ze protokolant moe by beneficjentem testamentu bo nie podlega przepisom o wiadku. W wypadku braku daty orzecznictwo dopuszcza stosowanie przez analogi przepisw o testamencie holograficznym co spotkao si z krytyk ze strony doktryny(Mczyski data wymagana jest przy wszystkich testamentach, a wyjtek ustanowiono jedynie dla testamentu holograficznego). Dopiero po sporzdzeniu protokou testament moe wywoa skutki. Protok odczytuje si spadkodawcy w obecnoci wiadkw brak odczytania powoduje niewano testamentu. Protok podpisuj: spadkodawca, odpowiedni organ urzdowy oraz wiadkowie. Osoby guche lub nieme nie mog owiadcza swej woli w formie testamentu allograficznego pozostaje im zatem moliwo sporzdzeniu testamentu holograficznego lub notarialnego.
Naruszenie ktregokolwiek z tych wymogw formalnych powoduje bezwzgldn niewano testamentu, przy czym orzecznictwo dopuszczao konwersj wadliwego testamentu allograficznego na testament ustny co spotkao si ze stanowcz krytyk doktryny postulujcej usunicie testamentu allograficznego z kodeksu. Testamenty szczeglne Wszystkich testamentw szczeglnych dotycz dwie zasady generalne: 1) Mog by sporzdzone jedynie w pewnych okolicznociach przewidzianych przepisami dla wanoci nie wystarczy spenienie wymaga formalnych, musz jeszcze istnie te szczeglne okolicznoci. 2) Testament szczeglny traci moc z upywem 6 miesicy od dnia ustania danych okolicznoci, chyba e spadkodawca zmar przed upywem tego terminu bieg terminu ulega zawieszeniu na czas w cigu ktrego spadkodawca nie mia moliwoci sporzdzenia testamentu zwykego. Obecnie przepisy przewiduj trzy rodzaje testamentw szczeglnych: Testament ustny. Testament podrny. Testament wojskowy. 1. Testament ustny. Spord wszystkich testamentw szczeglnych ma najwiksze znaczenie ze wzgldu na tradycje prawn powszechny gwnie w rodowisku wiejskim.
Art. 952. k.c. 1. Jeeli istnieje obawa rychej mierci spadkodawcy albo jeeli wskutek szczeglnych okolicznoci zachowanie zwykej formy testamentu jest niemoliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca moe owiadczy ostatni wol ustnie przy jednoczesnej obecnoci co najmniej trzech wiadkw. 2. Tre testamentu ustnego moe by stwierdzona w ten sposb, e jeden ze wiadkw albo osoba trzecia spisze owiadczenie spadkodawcy przed upywem roku od jego zoenia, z podaniem miejsca i daty owiadczenia oraz miejsca i daty sporzdzenia pisma, a pismo to podpisz spadkodawca i dwaj wiadkowie albo wszyscy wiadkowie. 3. W wypadku gdy tre testamentu ustnego nie zostaa w powyszy sposb stwierdzona, mona j w cigu szeciu miesicy od dnia otwarcia spadku stwierdzi przez zgodne zeznania wiadkw zoone przed sdem. Jeeli przesuchanie jednego ze wiadkw nie jest moliwe lub napotyka trudne do przezwycienia przeszkody, sd moe poprzesta na zgodnych zeznaniach dwch wiadkw.
Testament ustny moe by sporzdzony w jednej z dwch sytuacji(przesanki alternatywne): 26
Istnieje obawa rychej mierci spadkodawcy istnieje pewien problem w doktrynie co do tego, czy obawa rychej mierci jest kryterium zobiektywizowanym(ustalanym na podstawie dostpnej wiedzy medycznej o stanie zdrowia spadkodawcy i dowiadczenia yciowego) czy te do spenienia tej przesanki wystarczy subiektywne przekonanie spadkodawcy o ryzyku rychej mierci przede wszystkim bierze si pod uwag obiektywne przesanki medyczne, ale mona to uzupeni subiektywnym przekonaniem spadkodawcy. Wskutek szczeglnych okolicznoci zachowanie zwykej formy testamentu jest niemoliwe lub bardzo utrudnione - przy czym maj to by okolicznoci utrudniajce sporzdzenie testamentu w kadej z trzech podstawowych form(holograficzny, notarialny, allograficzny) ustawodawca jest w tym wypadku niekonsekwentny, gdy przewiduje moliwo sporzdzenia testamentu ustnego w czasie podry na polskim statku morskim lub powietrznym mimo, e ma moliwo sporzdzenia testamentu holograficznego.
Testament ustny polega na tym, e spadkodawca owiadcza swoj ostatni wol ustnie w obecnoci co najmniej trzech wiadkw okrelenie ustnie naley rozumie cile(nie moe zatem jedynie potwierdzi ustnie pisemnego projektu testamentu). Testament ustny moe by take sporzdzony za pomoc znakw alfabetu guchoniemych, jeli jest on w peni zrozumiany, bez adnych wtpliwoci przez wszystkich wiadkw. Ustno owiadczenia woli i obecno trzech wiadkw s wystarczajcymi przesankami formalnymi wanoci testamentu, natomiast ustawa przewiduje jeszcze obowizek potwierdzenia treci testamentu na pimie, od ktrej uzalenia skuteczno tego testamentu(zgodnie z zasad verba volant, scripta manent sowa ulatuj, pisma pozostaj). Stwierdzenie treci testamentu moe nastpi w dwojaki sposb: 1) wiadek albo osoba trzecia spisuje owiadczenie spadkodawcy przed upywem roku od zoenia, z podaniem miejsca i daty owiadczenia oraz miejsca i daty sporzdzenia pisma(pismo bez obu dat lub wskazania obu miejscowoci jest bezskuteczne), a pismo to podpisze spadkodawca i dwaj wiadkowie, a jeeli nie podpisze spadkodawca, to musz podpisa wszyscy wiadkowie. 2) Gdy tre nie zostaa potwierdzona w powyszy sposb mona j stwierdzi przed sdem w cigu szeciu miesicy od dnia otwarcia spadku przez zgodne zeznania wszystkich wiadkw zoone przed sdem(ta zasada jest agodzona, uwaa si, e w cigu 6 miesicy musi by zoony wniosek o przesuchanie wiadkw). Jeeli przesuchanie jednego ze wiadkw jest niemoliwe lub napotyka na trudne do przezwycienia przeszkody, to sd moe poprzesta na zgodnych zeznaniach dwch wiadkw. Przedstawiony sposb udowodnienia treci testamentu ustnego ma charakter dowodw wycznych, co oznacza, e sd nie dopuci innego dowodu stwierdzajcego tre testamentu. W doktrynie pocztkowo panowa pogld, e testament ustny moe by potwierdzony poprzez jego spisanie jedynie przed mierci spadkodawcy, a po mierci spadkodawcy jedynym sposobem byy zgodne zeznania wiadkw SN w 1980 uchwa siedmiu sdziw wpisa do ksigi zasad prawnych, e testament ustny zarwno przed jak i po mierci mona potwierdzi w jakikolwiek z tych dwch sposobw. 2. Testament podczas podry na polskim statku morskim lub powietrznym.
Art. 953. k.c. Podczas podry na polskim statku morskim lub powietrznym mona sporzdzi testament przed dowdc statku lub jego zastpc w ten sposb, e spadkodawca owiadcza sw wol dowdcy statku lub jego zastpcy w obecnoci dwch wiadkw; dowdca statku lub jego zastpca spisuje wol spadkodawcy, podajc dat jej spisania, i pismo to w obecnoci wiadkw odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuj spadkodawca, wiadkowie oraz dowdca statku lub jego zastpca. Jeeli spadkodawca nie moe podpisa pisma, naley w
27
pimie poda przyczyn braku podpisu spadkodawcy. Jeeli zachowanie tej formy nie jest moliwe, mona sporzdzi testament ustny.
Testament w podry jest szczegln wersj testamentu allograficznego, z tym, e w miejsce urzdnika pastwowego wchodzi dowdca statku lub jego zastpca(tylko na polskiej jednostce). Ustawodawca wskazuje, e jeeli nie jest moliwe sporzdzenie tego testamentu, to zamiast tego mona sporzdzi testament ustny(przy czym jest niekonsekwentny co do szczeglnych okolicznoci, ktre dozwalaj na sporzdzenie testamentu ustnego). 3. Testament wojskowy.
Art. 954. k.c. Szczegln form testamentw wojskowych okreli rozporzdzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwoci.
Testament wojskowy mog sporzdzi onierze Si Zbrojnych, a take niektre osoby cywilne, tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. Szczegowe regulacje dotyczce tej formy testamentu s przewidziane w rozporzdzeniu Ministra Obrony Narodowej z 1965. wiadkowie testamentu We wszystkich wypadkach kiedy przepisy wskazuj na obecno wiadkw przy sporzdzaniu pewnych form testamentu pewne osoby wyczone s od zdolnoci do bycia wiadkiem.
Art. 956. k.c. Nie moe by wiadkiem przy sporzdzaniu testamentu: 1) kto nie ma penej zdolnoci do czynnoci prawnych; 2) niewidomy, guchy lub niemy; 3) kto nie moe czyta i pisa; 4) kto nie wada jzykiem, w ktrym spadkodawca sporzdza testament; 5) skazany prawomocnie wyrokiem sdowym za faszywe zeznania.
Nie moe by wiadkiem: Nie majca penej zdolnoci do czynnoci prawnych. Osoba niewidoma, gucha lub niema. Nie mogca czyta lub pisa. Nie wadajca jzykiem w ktrym spadkodawca sporzdza testament. Prawomocnie skazana za skadanie faszywych zezna. Jeeli jedna z osb wymienionych jest wiadkiem, to cay testament jest niewany, chyba e byo wicej wiadkw ni wymaga ustawa i po wyczeniu jest ich wymagana liczba.
Art. 957. k.c. [fragment] 1. Nie moe by wiadkiem przy sporzdzaniu testamentu osoba, dla ktrej w testamencie zostaa przewidziana jakakolwiek korzy. Nie mog by rwnie wiadkami: maonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostajce z ni w stosunku przysposobienia. 2. Jeeli wiadkiem bya jedna z osb wymienionych w paragrafie poprzedzajcym, niewane jest tylko postanowienie, ktre przysparza korzyci tej osobie, jej maonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostajcej z ni w stosunku przysposobienia. Jednake gdy z treci testamentu lub z okolicznoci wynika, e bez niewanego postanowienia spadkodawca nie sporzdziby testamentu danej treci, niewany jest cay testament.
28
Wyczona od penienia funkcji wiadka jest take osoba: Dla ktrej przewidziano w testamencie jakkolwiek korzy. Maonek, krewni, powinowaci pierwszego stopnia lub osoby pozostajce w stosunku przysposobienia z osob, dla ktrej przewidziano w testamencie jakkolwiek korzy. Jeeli jedna z osb wymienionych jest wiadkiem to testament jest wany z wyczeniem postanowienia dotyczcego osoby dla jakiej przewidziano korzy jeeli jednak z treci testamentu lub okolicznoci wynika, e bez tego postanowienia spadkodawca nie sporzdziby testamentu tej treci to cay testament jest niewany. Kodeks nie przewiduje sankcji niewanoci jeli osob, ktrej przypada korzy jest notariusz lub urzdnik biorcy udzia w sporzdzaniu testamentu, jednake w prawie o notariacie przewiduje si zakaz dokonywania przez notariusza czynnoci, ktre dotycz jego lub jego bliskich(szeroki krg podmiotw). Doktryna uznaje, e w drodze analogii stosuje si te zasady take w stosunku do urzdnika.
Konwersja, odwoanie, ogoszenie i wykadnia testamentu

Konwersja testamentu Konwersja testamentu konwersja testamentu polega na tym, e testament, ktry nie spenia wymaga pewnej formy moe zosta uznany za wany, jeli spenia wymagania innej formy testamentu(pojcie konwersji na gruncie innych gazi oznacza przeksztacenie jednej czynnoci prawnej w inn, natomiast na gruncie prawa spadkowego oznacza przeksztacenie jednego testamentu w inny, ktry jest tak sam czynnoci prawn). Przykady konwersji: Spadkodawca wzywa do siebie notariusza i w obecnoci dwch wiadkw sporzdza testament notarialny i umiera po owiadczeniu woli a przed podpisaniem testamentu testament notarialny jako nieukoczony jest niewany, natomiast notariusz staje si trzecim wiadkiem i testament zmienia si w wany testament ustny(jeeli dopeni si obowizku potwierdzenia treci w wyznaczonym terminie). Konwersj testamentu uznawano te w wypadku, kiedy przy sporzdzaniu testamentu allograficznego popeniono bdy, ktre wykluczay jego wano(nie sporzdzono protokou, urzdnik nie posiada odpowiednich kompetencji). SN przyj, e zachodzi konwersja na wany testament ustny, co byo ostro skrytykowane przez doktryn(natomiast naley wzi pod uwag, e sd stara si utrzyma w mocy ostatni wol spadkodawcy, ktry by w dobrej wierze co do kompetencji i wiedzy urzdnika przed ktrym sporzdza testament). Powdztwo o ustalenie niewanoci testamentu istnia spr w doktrynie co do dopuszczalnoci powdztwa o ustalenie niewanoci testamentu. Orzecznictwo przyjo koncepcj, e powdztwo to jest dopuszczalne jeli interes powoda nie moe by zaspokojony w aden inny sposb (w szczeglnoci przez postpowanie o stwierdzenie nabycia spadku). Odwoanie testamentu Spadkodawca w kadym momencie moe odwoa swj testament musi do tego posiada zdolno testowania, a owiadczenie woli w tym zakresie musi by wolne od wad.
Art. 946. k.c. Odwoanie testamentu moe nastpi bd w ten sposb, e spadkodawca sporzdzi nowy testament, bd te w ten sposb, e w zamiarze odwoania testamentu zniszczy lub pozbawi go cech, od ktrych zaley jego wano, bd wreszcie w ten sposb, e dokona w testamencie zmian, z ktrych wynika wola odwoania jego postanowie.
29
Art. 947. k.c. Jeeli spadkodawca sporzdzi nowy testament nie zaznaczajc w nim, e poprzedni odwouje, ulegaj odwoaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, ktrych nie mona pogodzi z treci nowego testamentu.
Odwoanie testamentu moe by dokonane na dwa sposoby: 1) Sporzdzenie nowego testamentu nowy testament musi spenia wymagania wanoci, moe zawiera jedynie postanowienie o odwoaniu poprzedniego. Nowy testament odwouje poprzedni w takim zakresie w jakim jego tre nie da si z nim pogodzi(moe zatem uzupenia lub modyfikowa poprzedni testament, jest moliwa take sytuacja, e kilka testamentw tego samego spadkobiercy moe zachowa rwnolegle wano. 2) Zniszczenie lub pozbawienie cech od ktrych zaley wano testamentu testator moe odwoa testament poprzez wymazanie okrelonego postanowienia, podarcie, spalenie itp. jeeli nie ma wtpliwoci co do tego, e chcia w ten sposb testament odwoa testament zniszczony przypadkowo lub przez osob trzeci utrzymuje swoj wano, a jego tre moe by ustalon za pomoc wszelkich rodkw dowodowych. Kilkakrotne odwoanie prawo polskie nie okrela skutkw jakie wywouje odwoanie testamentu, ktry odwoa poprzedni testament(np. testament A zosta odwoany testamentem B, ktry nastpnie testator zniszczy) naley jednak uzna, ze odwoany uprzednio testament nie odzyska w takiej sytuacji swojej wanoci(zniszczenie testamentu B nie przywrci wanoci testamentu A). Ogoszenie testamentu Sd spadku z chwil uzyskania potwierdzenia mierci danej osoby ma obowizek podj dziaania majce na celu ustalenie czy osoba pozostawia spadek, a jeeli stwierdzi jego istnienie otwiera go i odczytuje, z ktrej to czynnoci sporzdza si protok z wzmiank w testamencie. Kady kto posiada testament zobowizany jest go zoy w sdzie spadku pod sankcj odpowiedzialnoci za szkod i ukarania grzywn. Ogoszenie testamentu ma charakter proceduralny i nie jest przesank jego wanoci. Przepisy o ogoszeniu testamentu stosuje si do pisma stwierdzajcego tre testamentu ustnego jeli jednak nie spisano tego przed otwarciem spadku to pismo zastpuje zeznanie wiadkw. Wykadnia testamentu
Art. 948. k.c. 1. Testament naley tak tumaczy, aeby zapewni moliwie najpeniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. 2. Jeeli testament moe by tumaczony rozmaicie, naley przyj tak wykadni, ktra pozwala utrzyma rozrzdzenia spadkodawcy w mocy i nada im rozsdn tre.
Wykadnia testamentu moe budzi pewne wtpliwoci zwaszcza w sytuacji kiedy osoba sporzdzajca testament niewprawnie posuguje si pojciami prawnymi, ktrych uywa dlatego te przewidziane s szczeglne zasady wykadni: Testament ma by rozumiany tak eby w jak najwierniejszy sposb odtworzy rzeczywist wol spadkodawcy(teoria woli) jest to przeamanie oglnej zasady prawa cywilnego, ktra nakazuje interpretowa tre czynnoci ze wzgldu na kryteria obiektywne. W celu peniejszego odtworzenia woli spadkodawcy mona przeprowadza dodatkowe dowody z korespondencji, wiadkw lub w kady inny sposb taka interpretacja nie moe jednak wyj poza granice brzmienia testamentu(nie mona zatem w ten sposb testamentu uzupeni lub zmieni). W razie sytuacji w ktrej nie mona ustali jednoznacznie treci testamentu naley rozumie go w taki sposb eby utrzyma rozrzdzenia spadkodawcy w mocy i nada im rozsdn tre naley pamita, e ta zasada obowizuje w stosunku do treci testamentu, a nie w stosunku do przepisw o testamencie. 30
Ustanowienie spadkobiercy
Ustanowienie spadkobiercy to termin techniczno prawny zarezerwowany dla powoania spadkobiercy w testamencie(powoanie jest pojciem szerszym, bo dotyczy take powoania z ustawy).
Art. 959. k.c. Spadkodawca moe powoa do caoci lub czci spadku jedn lub kilka osb.
W polskim prawie spadkowym dozwolone jest ustanowienie spadkobiercy lub kilku spadkobiercw co do caoci lub co do czci spadku mona zatem sporzdzi testament, ktry bdzie dotyczy jedynie czci spadku(jest to wyraz swobody testowania), a co do reszty bd funkcjonowa zasady dziedziczenia ustawowego (w prawie rzymskim obowizywaa zasada, e nie mona rozporzdzi po czci przez testament a po czci przez ustaw nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest). Zgodnie z funkcjonujca w Polsce zasad sukcesji uniwersalnej przez cz rozumie si okrelony uamkiem udzia w masie spadkowej(nie s zatem wskazywane konkretne skadniki spadku). Spadkobierca nie musi wskazywa osoby z imienia i nazwiska, wystarczy, e podane informacje s wystarczajce do jednoznacznego stwierdzenia o kogo chodzi(np. mj najstarszy syn). Jeeli spadkobierca powoa kilka osb nie wskazujc na ich uamkowy udzia w spadku to uwaa si, e ich udzia jest rwny. Problem powstaje w sytuacji kiedy testament jest sporzdzony bez pomocy prawnika i spadkodawca nie uy pojcia spadek, a jedynie przepisa poszczeglnym osobom elementy majtkowe spadku powstaje pytanie czy jest to powoanie kilku spadkobiercw do spadku, czy te s to zapisy.
Art. 961. k.c. Jeeli spadkodawca przeznaczy oznaczonej osobie w testamencie poszczeglne przedmioty majtkowe, ktre wyczerpuj prawie cay spadek, osob t poczytuje si w razie wtpliwoci nie za zapisobierc, lecz za spadkobierc powoanego do caego spadku. Jeeli takie rozrzdzenie testamentowe zostao dokonane na rzecz kilku osb, osoby te poczytuje si w razie wtpliwoci za powoane do caego spadku w czciach uamkowych odpowiadajcych stosunkowi wartoci przeznaczonych im przedmiotw.
W stosunku do takich spornych sytuacji istniej dwie reguy: Jeeli spadkodawca przeznaczy konkretnej osobie przedmioty majtkowe, ktre wyczerpuj prawie cay spadek osoba ta w razie wtpliwoci uwaana jest za spadkobierc do caego spadku. Jeeli przedmioty wyczerpujce prawie cay spadek zostay przekazane kilku osobom, to w razie wtpliwoci uznaje si je za powoane do caego spadku w czciach uamkowych odpowiadajcych wartoci tych przedmiotw. Naley wzi pod uwag, e: Taka regulacja stosowana jest jedynie w sytuacji kiedy majtek ktrego dotyczy testament wyczerpuje prawie cay spadek i tylko wtedy kiedy istnieje wtpliwo co do woli spadkodawcy(moe by tak, e z testamentu wynika, e wol spadkodawcy byo ustanowienie jednej osoby spadkobierc spadku, a reszt zapisobiercami moe to wynika zwaszcza ze stosunku wartoci przedmiotw). To czy wymienione przedmioty wyczerpuj cay spadek naley ocenia wedle wartoci tych przedmiotw w stosunku do przedmiotw, ktre nie zostay w testamencie uwzgldnione. Warto przedmiotw obliczana jest w wietle subiektywnego przekonania spadkodawcy co do ich wartoci(przy obliczaniu proporcji bierze si pod uwag take przedmioty, ktre spadkodawca uwzgldni a nie byy jego wasnoci). Prawo polskie nie przewiduje uwzgldnienia woli spadkodawcy co do sposobu w jaki spadkobiercy dokonaj dziau spadku(a zatem na podstawie testamentu mona obliczy udzia w spadku, co nie oznacza, e przy dziale spadku te osoby maj uzyska te konkretne skadniki majtkowe). 31
Konsekwencj ustalenia osb wymienionych w testamencie za spadkobiercw jest to, e obok skadnikw majtkowych dziedzicz oni take stosownie do udziau reszt spadku, a wic przedmioty niewymienione i dugi spadkowe. Zakaz warunku i terminu
Art. 962. k.c. Zastrzeenie warunku lub terminu, uczynione przy powoaniu spadkobiercy testamentowego, uwaane jest za nie istniejce. Jeeli jednak z treci testamentu lub z okolicznoci wynika, e bez takiego zastrzeenia spadkobierca nie zostaby powoany, powoanie spadkobiercy jest niewane. Przepisw tych nie stosuje si, jeeli ziszczenie si lub nieziszczenie si warunku albo nadejcie terminu nastpio przed otwarciem spadku.
W prawie polskim ustanowienie spadkobiercy nie moe nastpi pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu chodzi tutaj o zapobiegniciu niepewnoci i komplikacji prawnych. Co do zasady postanowienia zawierajce warunek lub termin w stosunku do ustanowienia spadkobiercy s niewane(uwaa si, e spadkobierca ustanowiony jest bezwarunkowo i bezterminowo), ale na gruncie tego problemu mog powsta wtpliwoci co do interpretacji woli spadkobiercy w takim wypadku naley dokadnie zinterpretowa wol i motywy jakimi kierowa si przy zawieraniu tego postanowienia: Jeeli spadkodawca ustanowi spadkobierc pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu, ale gdyby wiedzia, e jest to niewane to i tak ustanowiby tego spadkobierc, to postanowienia uwaa si za niewane, a spadkobierca powoany jest bezterminowo i bezwarunkowo(np. spadkodawca ustanowi spadkobierc syna pod warunkiem, e si oeni, eby zachci go do ustatkowania si i zaoenia rodziny). Jeeli spadkodawca jednak nie ustanowiby tego spadkobiercy jeli wiedziaby, e postanowienie o warunku lub terminie jest niewane, to wtedy uwaa si, e ustanowienie tego spadkobiercy jest niewane(np. spadkodawca chcia zapisa spadek synowi, ale tylko i wycznie wtedy kiedy ten by si ustatkowa i zaoy rodzin). Przepisw tych nie stosuje si jeli ziszczenie lub nieziszczenie warunku lub nadejcie terminu miao miejsce przed otwarciem spadku stan niepewnoci ju nie wystpuje(np. syn si pobra i zaoy rodzin przed mierci spadkodawcy).
Podstawienie(substytucja)
W nauce prawa spadkowego wyrnia si dwa rodzaje podstawienia(substytucji): Podstawienie zwyke(substitutio vulgaris) jedynie podstawienie zwyke jest dozwolone w Polsce. Podstawienie powiernicze(substitutio fiduciaria). 1. Podstawienie zwyke
Art. 963. k.c. Mona powoa spadkobierc testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powoana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciaa lub nie moga by spadkobierc (podstawienie).
Podstawienie zwyke polega na tym, e spadkodawca powouje spadkobierc testamentowego na wypadek, gdyby inny spadkobierca(z ustawy lub testamentu) nie chcia lub nie mg by spadkobierc(np. w razie jak nie bdzie dziedziczy mj syn to niech dziedziczy mj brat). W takim wypadku spadkobierca pierwotny nazywa si spadkobierc ustanowionym(niefortunne okrelenie bo moe to by spadkobierca nie tylko testamentowy, ale i ustawowy), a spadkobierca na wypadek jest nazywany spadkobierc podstawionym. Spadkobierca podstawiony bdzie wic dziedziczy w sytuacji kiedy spadkobierca ustanowiony: 32
Zrzeknie si spadku(co jest czysto teoretyczne, bo jest to umowa zawierana ze spadkodawc, wic po co spadkodawca miaby go ustanawia w testamencie spadkobierc) Odrzuci spadek Nie doyje spadku. Zostanie uznany za niegodnego.
Naley przy tym zauway, e okolicznoci takie albo istniej ju w chwili otwarcia spadku(spadkodawca ustanowiony zrzek si spadku lub go nie doy) albo skutkuj z moc wsteczn(odrzuci spadek lub zosta uznany za niegodnego) a zatem spadkobierca podstawiony zawsze nabywa spadek z chwil jego otwarcia. (jeli zatem spadkodawca podstawiony zmar po otwarciu spadku, a przed odrzuceniem go przez spadkobierc ustanowionego, to spadek przejdzie na spadkobiercw spadkobiercy podstawionego). Spadkobierca moe by podstawiony zamiast jednego lub kilku spadkobiercw ustanowionych np. jeeli nie dziedziczy adne z moich dzieci to niech dziedziczy brat. Spadkobierc podstawionym moe by take spadkobierca ustanowiony np. jeeli jedno z moich dzieci nie dziedziczy to niech jego udzia dziedziczy drugie dziecko. 2. Podstawienie powiernicze.
Art. 964. k.c. Postanowienie testamentu, przez ktre spadkodawca zobowizuje spadkobierc do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie, ma tylko ten skutek, e ta inna osoba jest powoana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chcia lub nie mg by spadkobierc. Jeeli jednak z treci testamentu lub z okolicznoci wynika, i spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byby powoany, powoanie spadkobiercy jest niewane.
Podstawienie powiernicze polega na tym, e spadkodawca zobowizuje spadkobierc do zachowania spadku i do pozostawienia go innej osobie. Konstrukcja ta przewiduje, e spadkobierca ustanowiony zachowa spadek dla siebie(przy czym w zasadzie nie moe nim swobodnie rozporzdza poprzez adne czynnoci zarwno inter vivos jak i mortis causa) a po nastpieniu konkretnego wydarzenia (np. swojej mierci) przekae go kolejnej wskazanej osobie spadkobiercy podstawionemu. Takie postanowienie rodzi powane komplikacje prawne i ograniczenia obrotu, z tego powodu jest ono dopuszczalne w niewielu systemach prawnych w Polsce wyklucza je ju waciwie zakaz ustanawiania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu, cho w stosunku do podstawienia powierniczego ustawodawca reguluje t kwesti odmiennie: Postanowienie przewidujce podstawienie powiernicze wywouje taki skutek jak podstawienie zwyke(spadkobierca podstawiony dziedziczy tylko wtedy kiedy nie dziedziczy spadkobierca ustanowiony) ustawodawca zastpuje wol spadkodawcy przepisami ustawy(dochodzi do konwersji). Jeeli spadkodawca nie powoaby spadkobiercy podstawionego bez tego ograniczenia, to powoanie spadkobiercy ustanowionego jest niewane(nie dziedziczy aden z nich).
Przyrost
Przy dziedziczeniu z testamentu powstaje problem w sytuacji, kiedy jeden ze spadkobiercw testamentowych nie chce lub nie moe dziedziczy czy w takim wypadku jego udzia powinni dziedziczy pozostali spadkobiercy testamentowi, czy te spadkobiercy ustawowi w wikszoci systemw uznaje si, e bardziej zgodne z wol spadkobiercy jest dziedziczenie spadkobiercw testamentowych co jest rozwizywane najczciej za pomoc instytucji przyrostu. 33
Art. 965. k.c. Jeeli spadkodawca powoa kilku spadkobiercw testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie moe by spadkobierc, przeznaczony dla niego udzia, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostaym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadajcych im udziaw (przyrost).
Jeeli spadkodawca powoa kilku spadkobiercw testamentowych, a jeden z nich(lub kilku) nie chce lub nie moe dziedziczy to w braku odmiennej woli spadkodawcy(np. w braku podstawienia) jego udzia przypada pozostaym spadkobiercom w stosunku do przypadajcych im udziaw. Warunki zastosowania przyrostu: Spadkodawca powoa kilku spadkobiercw co najmniej dwch. Przynajmniej jeden ze spadkobiercw powoanych dziedziczy to jest chce i moe dziedziczy. Spadkodawca nie wyrazi odmiennej woli(np. podstawienie, wyczenie przyrostu). Jeeli aden ze spadkobiercw ustanowionych nie moe lub nie chce dziedziczy albo spadkodawca wyczy zastosowanie przyrostu - to odpowiednio cao lub cz masy spadkowej bd dziedziczy spadkobiercy ustawowi.
Inne postanowienia testamentowe

Zapis
Art. 968. k.c. 1. Spadkodawca moe przez rozrzdzenie testamentowe zobowiza spadkobierc ustawowego lub testamentowego do spenienia okrelonego wiadczenia majtkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). 2. Spadkodawca moe obciy zapisem take zapisobierc (dalszy zapis).
Zapis to rozrzdzenie testamentowe, ktre zobowizuje spadkobierc lub innego zapisobierc do spenienia okrelonego wiadczenia majtkowego na rzecz okrelonej osoby, zwanej zapisobierc zapis wywouje jedynie skutki obligacyjne, a zapisobierca przyjmujc przysporzenie majtkowe nie staje si spadkobierc. Po stronie zapisobiercy tworzy si wierzytelno, ktra podlega regulacji prawa zobowiza, natomiast nie staje si on nastpc prawnym spadkodawcy ani te nie odpowiada za dugi spadku. Podmiot obciony: Obciony zapisem moe by spadkobierca testamentowy lub ustawowy, a take inny zapisobierca. Jeeli osoba ustanowiona jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie moe dziedziczy to w braku odmiennej woli spadkodawcy obowizek wykonania zapisu przechodzi na spadkobierc, ktremu z ustawy przypad udzia spadkowy po spadkobiercy testamentowym te same zasady stosuje si do spadkobiercy podstawionego bd spadkobiercy, ktry otrzyma przyrost. Zapis, ktry obcia zapisobierc to dalszy zapis, a jego beneficjentem jest dalszy zapisobierca np. spadkodawca zapisuje osobie A samochd i nakazuje zapaci 10.000 z dla B. Jeeli jest kilku spadkobiercw lub zapisobiercw to w braku odmiennej woli zapis(lub zapis dalszy) obcia ich odpowiednio do ich udziaw niemniej jednak spadkodawca moe zadecydowa, e obcia zapisem tylko niektrych z pord spadkobiercw lub zapisobiercw. Zapisobierca obciony dalszym zapisem moe uwolni si od obowizku wobec dalszego zapisobiercy na trzy sposoby np. A otrzyma samochd i ma zapaci 10.000 dla B: Speni ten obowizek A otrzymuje samochd i paci 10.000 z dla B. Bezpatnie przekaza na rzecz dalszego zapisobiercy wasne roszczenie o zapis wobec spadkobiercw lub zapisobiercw A bezpatnie przekazuje B roszczenie o samochd. 34
W sytuacji kiedy zapis zosta ju speniony zapisobierca moe przekaza zapisobiercy dalszemu przysporzenie, ktre otrzyma z tytuu zapisu A otrzymuje samochd i przekazuje go B.
Zapisobierca
Art. 972. k.c. Przepisy o powoaniu spadkobiercy, o zdolnoci do dziedziczenia i o niegodnoci stosuje si odpowiednio do zapisw.
Zapisobierca: Musi posiada zdolno do dziedziczenia musi istnie w momencie otwarcia spadku(z wyjtkiem nasciturusa). Do zapisu stosuje si przepisy o podstawieniu i przyrocie. Zapis moe by ustanowiony pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu. Do zapisobiercy stosuje si przepisy o niegodnoci dziedziczenia. Jeeli zapisobierca nie chce lub nie moe przyj zapisu, to obciony tym zapisem spadkobierca lub zapisobierca jest zwolniony od obowizku, ale w razie braku odmiennej woli spadkodawcy powinien wykona dalsze zapisy np. A jest spadkobierc, ktry ma przekaza B samochd, a ten ma przekaza 10.000 do C, to jeli B nie doyje to A nie musi przekazywa samochodu, ale powinien przekaza C 10.000. Zapis nie wygasa, jeli nie bdzie dziedziczy ustanowiony w testamencie spadkobierca roszczenie zapisobiercy bdzie skuteczne wobec osoby, ktra bdzie faktycznym spadkobierc(czy to na mocy ustawy, czy testamentu, podstawienia, przyrostu itp.). Przedmiot zapisu Przedmiotem zapisu jest zawsze okrelone wiadczenie majtkowe: Przeniesienie wasnoci lub innego prawa majtkowego(np. wierzytelnoci). Wypata okrelonej sumy pieninej Ustanowienie oznaczonego prawa majtkowego. wiadczenie usug. Zwolnienie z dugu, ktry istnia pomidzy spadkodawc a zapisobierc (tzw. legatum liberationis) dunik spadkodawcy miaby wtedy roszczenie o zawarcie umowy zwolnienia z dugu. W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tosamoci jest bezskuteczny, jeeli w chwili otwarcia spadku rzecz ta nie naleaa do majtku zmarego lub w chwili mierci by on zobowizany do zbycia tej rzeczy powstaje pytanie na czym w takim razie ma polega obowizek obcionego jeli spadkodawca uzna, e ten zapis jest skuteczny. Zapis rzeczy oznaczonych co do gatunku jest skuteczny bez wzgldu na to, czy takie rzeczy znajdoway si w majtku zmarego w chwili otwarcia spadku (zgodnie z zasad genus perire non censetur). Obciony powinien wiadczy rzeczy redniej jakoci uwzgldniajc potrzeby zapisobiercy. Wykonanie zapisu Wykonanie zapisu polega na spenieniu wiadczenia oznaczonego w zapisie, co ma miejsce poprzez zawarcie umowy pomidzy obcionym spadkobierc lub zapisobierc, a zapisobierc lub dalszym zapisobierc, przy czym jest to czynno prawna inter vivos i podlega regulacjom odpowiednim dla danego rodzaju umw.
35
Zapisobierca nabywa zatem prawo skuteczne wzgldem spadkobiercy lub innego zapisobiercy, i staje si on nastpc prawnym pod tytuem szczeglnym tej osoby, nie jest natomiast nastpc prawnym spadkodawcy. Jeeli przedmiotem wiadczenia s rzeczy oznaczone co do gatunku obciony powinien wiadczy rzeczy redniej jakoci z uwzgldnieniem potrzeb zapisobiercy. Odpowiedzialno obcionego za wady rzeczy bdcej przedmiotem wiadczenia Jeeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tosamoci, obciony zapisem ponosi wzgldem zapisobiercy odpowiedzialno za wady rzeczy jak darczyca odpowiedzialno ogranicza si do naprawienia szkody jaka zostaa wyrzdzona przez to, e obciony nie poinformowa zapisobiercy o wadach o ktrych wiedzia, ale odpowiedzialno odpada, jeli zapisobierca z atwoci mg je zauway. Jeli przedmiotem zapisu s rzeczy oznaczone co do gatunku do odpowiedzialnoci obcionego za wady fizyczne i prawne stosuje si odpowiednio przepisy o rkojmi przy sprzeday, jednak regulacja jest czciowo zmieniona dlatego, e nie jest to umowa wzajemna, zapisobierca moe da jedynie odszkodowania za nienaleyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych, rzeczy z tego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikej z opnienia.
Art. 977. k.c. Jeeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tosamoci, do roszcze zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot poytkw lub o zapat ich wartoci, jak rwnie do roszcze obcionego zapisem o zwrot nakadw na rzecz stosuje si odpowiednio przepisy o roszczeniach midzy wacicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.
Jeeli w okresie pomidzy otwarciem spadku, a wykonaniem zapisu rzeczy oznaczone co do tosamoci bdce przedmiotem zapisu znajduj si u obcionego to: Zapisobierca moe da np. wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrotu poytkw lub zapaty ich rwnowartoci. Obciony moe da np. zwrotu nakadw. W tym wypadku stosuje si przepisy o roszczeniach pomidzy wacicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy, przy czym obciony dziaa w zej wierze od chwili kiedy dowiedzia si lub z atwoci mg si dowiedzie o zapisie(zapisobierc traktuje si jak waciciela, mimo, e jeszcze nim nie jest). Roszczenie o wykonanie zapisu powstaje z chwil otwarcia spadku w braku odmiennej woli spadkodawcy(ustanowienie warunku lub terminu) staje si ono wymagalne z chwil ogoszenia testamentu. Zapisobierca obciony dalszym zapisem moe si jednak wstrzyma z wykonaniem zapisu, a zostanie wykonany przypadajcy mu od spadkobiercy zapis(wymagalno powstaje dopiero wtedy). W sytuacji wieloci podmiotw obcionych zapisobierca moe si domaga: Przy wiadczeniu podzielnym(zwaszcza pieninym) od kadego czci wiadczenia stosownie do udziau w spadku. Przy wiadczeniu niepodzielnym wszyscy obcieni odpowiadaj tak jak dunicy solidarni. Orzecznictwo w postpowaniu o dzia spadku sd nie moe rozstrzyga o roszczeniach zapisobiercw wobec spadkobiercw, chyba, e zapisobierca jest jednoczenie spadkobierc dzielonego spadku. Roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia si w cigu 5 lat od dnia wymagalnoci chwila ogoszenia testamentu lub wykonania zapisu na rzecz obcionego.
Polecenie
Art. 982. k.c.
36
Spadkodawca moe w testamencie woy na spadkobierc lub na zapisobierc obowizek oznaczonego dziaania lub zaniechania, nie czynic nikogo wierzycielem (polecenie).
Polecenie polega na tym, e spadkodawca w testamencie zobowizuje spadkobierc lub zapisobierc do okrelonego dziaania nie czynic nikogo wierzycielem. Konstrukcja polecenia nie tworzy wza obligacyjnego pomidzy zobowizanym a jakimkolwiek podmiotem, mimo, e nakada obowizek, przy czym moe to by obowizek zarwno o charakterze materialnym jak i niematerialnym ta specyficzna instytucja prawna ma gbokie korzenie historyczne i stosowana jest w takich sferach, gdzie konstrukcja zobowizania cywilnego byaby niecelowa lub niewaciwa. Polecenie ustanawia si w szczeglnoci w celu: Uczczenia pamici spadkodawcy np. zobowizuj syna do zaprojektowania nagrobka. Wzgldy tradycji rodzinnej np. zobowizuj syna do kontynuowania prowadzenia albumu fotografii rodzinnych. Korzyci dla obcionego poleceniem np. zobowizuj syna do ukoczenia studiw wyszych. W interesie osoby trzeciej np. zobowizuj syna do wspierania w miar moliwoci ciotki. W interesie spoecznym np. zobowizuj syna do zoenia w depozycie muzeum rodzinnego zegara. Wykonanie jakiej czynnoci o innym charakterze np. zobowizuj syna do przejrzenia korespondencji i zniszczenia listw, ktre nie maj charakteru zawodowego. Wykonania polecenia moe da kady ze spadkobiercw, wykonawca testamentu lub w przypadku polecenia w interesie spoecznym waciwy organ pastwowy, przy czym obowizek ten dochodzony jest w procesie i trzeba pamita, e aden z tych podmiotw nie jest wierzycielem. W braku odmiennej woli spadkodawcy mona da wykonania polecenia w chwili ogoszenia testamentu, zapisobierca lub dalszy zapisobierca obciony poleceniem moe si wstrzyma do momentu wykonania zapisu. Jeeli spadkobierca testamentowy obciony poleceniem nie chce lub nie moe dziedziczy to spadkobierca ustawowy, podstawiony, czy testamentowy ktry uzyska przyrost w braku odmiennej woli spadkodawcy zobowizany jest wykona polecenie. Jeeli zapisobierca obciony poleceniem nie chce lub nie moe by zapisobierc, to spadkodawca zwolniony z obowizku zapisu w braku odmiennej woli spadkodawcy powinien wykona polecenie(t sam zasad stosuje si do dalszego zapisobiercy). Dominuje pogld, e co do zasady mona si domaga wykonania polecenia z uyciem przymusu pastwowego. Wyjtek: Jedynym beneficjentem jest obciony np. zobowizanie do poddawania si okresowym badaniom. Problem powstaje w sytuacji przedawnienia zobowizania poniewa ma ono charakter naturalny trudno jest okreli, czy osoba zobowizana kiedykolwiek zwolni si z obowizku jego wykonania.
Wykonawca testamentu
Wykonawc testamentu powouje si w celu jednolitego zarzdu spadkiem do momentu jego dziau, a take wskazanie osoby majcej dopilnowa zaspokojenie dugw spadkowych i wykonania zapisw i polece, oraz zapobiega powstaniu sporw na tym tle pomidzy spadkobiercami lub zapisobiercami. Wykonawca testamentu: Moe by powoany jedynie w drodze testamentu. 37
Musi posiada pen zdolno do czynnoci prawnych. Moe by jednoczenie spadkobierc lub zapisobierc. Moe nie przyj obowizku poprzez zoenie owiadczenia przed sdem.
Zakres obowizkw i uprawnie wykonawcy testamentu: 1) Okrela spadkodawca w testamencie 2) Jeli spadkodawca nie okreli to wykonawca ma obowizek zarzdza majtkiem spadkowym, spaci dugi, dopilnowa wykonania zapisw i polece, przekaza spadek zgodnie z wol w testamencie lub zgodnie z ustaw przy czym nie jest jasne, czy ma to by zwyky zarzd czy ma te uprawnienia do dokonania dziau(Prof. Pitkowski uwaa, e nie) pewne jest tylko to, e do czasu jak zarzd jest sprawowany przez wykonawc, to nie moe by sprawowany przez spadkobiercw. Wykonawca dziaa we wasnym imieniu, ale na rachunek spadkobiercw, a w zakresie sprawowania zarzdu nad mas spadkow ma zdolno sdow(moe pozywa i by pozywanym) jest zatem szczeglnym rodzajem zastpcy poredniego. Wykonawcy przysuguje wynagrodzenie za penienie funkcji, przy czym do wzajemnych roszcze spadkobiercw z wykonawca testamentu stosuje si przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem. Obowizki wykonawcy gasn z chwil: Wykonania obowizkw. mierci wykonawcy. Zwolnienia wykonawcy przez sd z wanych powodw.
Pozycja prawna spadkobiercy

Przyjcie lub odrzucenie spadku
Nabycie spadku nie jest obowizkiem spadkobiercy jest zalene od jego woli, przy czym istniej dwa rozwizania tej kwestii: Spadkobierca nabywa spadek z chwil jego otwarcia z mocy samego prawa(ex lege) ma prawo go odrzuci w cile okrelonym terminie jeli termin upynie lub spadkobierca da wyraz temu, e chce spadek zatrzyma to uznaje si, e spadek przyj. Spadkobierca nie nabywa spadku z mocy samego prawa, musi dokona jakiej dodatkowej czynnoci choby dorozumianej w okrelonym terminie jeli nie to spadek przepada. W prawie polskim spadkobierca nabywa spadek z chwil jego otwarcia z mocy samego prawa, moe jednak w oznaczonym terminie: Przyj spadek wprost spadkobierca nabywa spadek, a za dugi spadkowe odpowiada bez ogranicze. Przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca nabywa spadek, ale odpowiada za dugi spadkowe jedynie do wysokoci aktyww spadku. Odrzuci spadek. Gmina lub Skarb Pastwa nie mog odrzuci spadku jeli s dziedzicami koniecznymi, natomiast mog spadek odrzuci jeli dziedzicz na podstawie testamentu. W okresie od otwarcia spadku do upywu terminu na owiadczenie w przedmiocie przyjcia lub odrzucenia spadku, nabycie spadku przez spadkobierc ma charakter tymczasowy i przysuguje mu prawo podmiotowe ksztatujce, ktre pozwala ostatecznie ustali sytuacj prawn. Dopki istnieje sytuacja tymczasowa: Spadkobierca nie moe zby spadku ani udziau nim w caoci ani w czci. 38
Spadkobierca nie moe uzyska stwierdzenia nabycia spadku, poniewa przyjcie spadku jest konieczn przesank stwierdzenia. Spadek jest oddzielony od majtku spadkobiercy, a zatem wierzyciele spadkowi mog zaspokaja si tylko ze spadku, a wierzyciele osobici spadkobiercy tylko z jego majtku.
Sytuacja tymczasowa jest ograniczona terminem z uwagi na niepewno w stosunkach prawnych, dlatego te po upywie terminu przyjmuje si fikcj prawn, e spadkobierca przyj spadek wprost. Transmisja Transmisja(ac. transmissio hereditatis) wystpuje w momencie kiedy spadkobierca zmar przed upyniciem terminu do owiadczenia woli bez zoenia tego owiadczenia(w trakcie trwania sytuacji tymczasowej) w takim wypadku na osoby dziedziczce po zmarym przechodzi take prawo podmiotowe ksztatujce(konsekwencja zasady sukcesji generalnej). Zmary spadkodawca nazywany jest transmitentem. Osoby powoane do dziedziczenia po transmitencie transmitariusze. Transmitariusz jest w praktyce powoany do dwch spadkw, po spadkodawcy i po transmitencie: W tej sytuacji transmitariusze moe: Przyj oba spadki Przyj spadek po transmitencie i odrzuci po spadkodawcy. Oba spadki odrzuci. Transmitariusz nie moe przyj spadku po spadkobiercy, a odrzuci po transmitencie, bo przyjcie spadku po transmitencie jest przesank umoliwiajc przyjcie spadku po spadkobiercy. Skutki prawne przyjcia lub odrzucenia spadku Skutki prawne: 1) Przyjcie spadku - spadkobierca definitywnie nabywa spadek od chwili jego otwarcia i nie moe go ju odrzuci. 2) Odrzucenie spadku spadkobierca traktowany jest jakby nie doy spadku i nigdy go nie naby, prawo to przechodzi na jego spadkobiercw jest to wic pewna fikcja prawna. Prawo polskie nie zna dorozumianego przyjcia spadku, a zatem moe zaistnie sytuacja w ktrej spadkobierca obejmie spadek i bdzie nim zarzdza jak wasnoci, a pniej go odrzuci powstaje wtedy problem rozliczenia z tytuu prowadzonego zarzdu pomidzy tym ktry spadek odrzuci, a tym ktry spadek przyj. Przepis przewiduje, e do rozlicze z tego tytuu stosuje si przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Przepisy nie reguluj problemu czynnoci zwizanych ze spadkiem, a podjtych przez spadkobierc, ktry potem odrzuci spadek jeli nie zostan potwierdzone przez spadkobiercw, ktrzy spadek przyjli - w takim wypadku uznaje si, e osoby trzecie korzystaj z takiej ochrony jaka jest przewidziana w przepisach szczegowych dotyczcych poszczeglnych czynnoci jeli zostan spenione przewidziane tam przesanki. Zaskarenie odrzucenia spadku
Art. 1024. k.c. 1. Jeeli spadkobierca odrzuci spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, kady z wierzycieli, ktrego wierzytelno istniaa w chwili odrzucenia spadku, moe da, aeby odrzucenie spadku zostao uznane za bezskuteczne w stosunku do niego wedug przepisw o ochronie wierzycieli w razie niewypacalnoci dunika. 2. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne mona da w cigu szeciu miesicy od chwili powzicia wiadomoci o odrzuceniu spadku, lecz nie pniej ni przed upywem trzech lat od odrzucenia spadku.
39
W sytuacji odrzucenia spadku wierzyciele spadkobiercy, ktry spadek odrzuci maj roszczenie o stwierdzenie bezskutecznoci odrzucenia wobec nich jeeli odrzucenie spadku naruszao ich interes(wierzytelno) roszczenie to oparte jest na generalnej skardze chronicej wierzycieli(a actio pauliana). : Roszczenie to przysuguje kademu wierzycielowi, ktrego wierzytelno istniaa w momencie odrzucenia spadku wobec spadkobiercw, ktrzy w wyniku odrzucenia spadku przez dunika doszli do spadku zamiast niego. Uznanie roszczenia powoduje bezskuteczno wzgldn odrzucenia wierzyciel moe si zaspokoi ze spadku tak jakby dunik przyj ten spadek i przysuguje mu pierwszestwo przed wierzycielami spadkobiercw, ktrzy ostatecznie spadek przyjli. Roszczenie wierzyciela ograniczone jest podwjnym terminem: o 6 miesicy od momentu kiedy dowiedzia si o odrzuceniu spadku a tempore scientiae. o Przed upywem 3 lat od odrzucenia spadku a tempore facti. Termin do przyjcia lub odrzucenia spadku
Art. 1015. k.c. 1. Owiadczenie o przyjciu lub o odrzuceniu spadku moe by zoone w cigu szeciu miesicy od dnia, w ktrym spadkobierca dowiedzia si o tytule swego powoania. 2. Brak owiadczenia spadkobiercy w powyszym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjciem spadku. Jednake gdy spadkobierc jest osoba nie majca penej zdolnoci do czynnoci prawnych albo osoba, co do ktrej istnieje podstawa do jej cakowitego ubezwasnowolnienia, albo osoba prawna, brak owiadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Termin ten ma charakter zawity prawa materialnego i biegnie odmiennie dla kadego spadkobiercy bieg terminu rozpoczyna si w dniu w ktrym spadkobierca dowiedzia si o tytule swojego powoania(najczciej jest to mier spadkodawcy jeli spadkobierca wiedzia, e w razie mierci bdzie powoany, ale moe by take np. moment dowiedzenia si o tym, ze testament jest niewany). Za osob nieposiadajc zdolnoci do czynnoci prawnych owiadczenie moe zoy przedstawiciel ustawowy za zgod sdu opiekuczego wtedy bieg terminu zaczyna si w dniu, kiedy przedstawiciel ustawowy dowiedzia si tytule powoania spadkobiercy. Jeeli osoba nieposiadajca penej zdolnoci do czynnoci prawnych nie posiada przedstawiciela ustawowego to bieg terminu moe si rozpocz najwczeniej od dnia ustanowienia przedstawiciela lub ustania przyczyn, dla jego ustanowienia. Bieg terminu w wypadku transmisji
Art. 1017. k.c. Jeeli przed upywem terminu do zoenia owiadczenia o przyjciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmar nie zoywszy takiego owiadczenia, owiadczenie o przyjciu lub o odrzuceniu spadku moe by zoone przez jego spadkobiercw. Termin do zoenia tego owiadczenia nie moe si skoczy wczeniej anieli termin do zoenia owiadczenia co do spadku po zmarym spadkobiercy.
W wypadku transmisji termin do zoenia owiadczenia o przyjciu lub odrzuceniu spadku nie moe upyn wczeniej ni termin do zoenia owiadczenia dotyczcego spadku po transmitencie. Na gruncie tego przepisu powstay jednak due spory co do jego wykadni: 1) Transmitent zmar po rozpoczciu biegu terminu czy termin dla transmitariusza choby nie wiedzia o tytule do dziedziczenia transmitenta koczy si z chwil upywu terminu do przyjcia lub odrzucenia spadku po transmitencie? Prof. Pitkowski uwaa, e tak powoujc si na zasad, e transmitariusz wchodzi w sytuacj prawn transmitenta, a zatem termin ulega przedueniu, ale nie oznacza to, e biegnie od nowa. 2) Transmitent zmar przed rozpoczciem biegu terminu czy w takim wypadku take stosuje si te zasady? Prof. Pitkowski uwaa, e nie, dlatego e jeeli bieg terminu do owiadczenia o spadku po spadkodawcy nie rozpocz si za ycia transmitenta, to transmitariusz moe dowiedzie si o 40
tytule do dziedziczenia(rozpocz bieg terminu) najwczeniej z chwil dowiedzenia si o wasnym tytule do dziedziczenia po transmitencie, a w praktyce najczciej pniej(nie ma przy tym znaczenia prawnego dowiedzenie si o tytule do dziedziczenia transmitenta jeeli transmitariusz nie wie o tytule do dziedziczenia po transmitencie). W zwizku z tym mog powsta jeszcze inne sytuacje: Transmitariusz przyj spadek przed dowiedzeniem si o tytule transmitenta do dziedziczenia po spadkodawcy w takim wypadku transmitariusz moe przyj lub odrzuci spadek po spadkodawcy. Transmitariusz odrzuci spadek przed dowiedzeniem si o tytule transmitenta do dziedziczenia po spadkodawcy transmitariusz nie moe przyj spadku po spadkodawcy, chyba e uchyli si od skutkw odrzucenia spadku powoujc si na bd. Skutki bezskutecznego upywu terminu Jeeli w wyznaczonym terminie spadkobierca nie zoy odpowiedniego owiadczenia woli uwaa si, e przyj spadek wprost ta fikcja prawna ma na celu zamknicie niepewnoci w obrocie prawnym. Od tej zasady istniej jednak wyjtki w takiej sytuacji uwaa si, e spadkobierca przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza: Spadkobierc jest osoba niemajca penej zdolnoci do czynnoci prawnych lub istnieje podstawa do jej cakowitego ubezwasnowolnienia. Spadkobierc jest osoba prawna. Chocia jeden ze spadkobiercw przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza to samo stosuje si w wypadku gdy cho jeden ze spadkobiercw przez brak owiadczenia przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Owiadczenie woli o przyjciu lub odrzuceniu spadku Przyjcie lub odrzucenie spadku jest czynnoci prawn jednostronn, ktra podlega oglnym przepisom o owiadczeniu woli, a take szczeglnym regulacjom przewidzianym w prawie spadkowym: Owiadczenie zoone pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu jest niewane. Owiadczenie takie jest nieodwoalne mimo, e nie jest skierowane do adnej osoby. Owiadczenie moe by zoone jedynie w odpowiedniej formie pod rygorem niewanoci(ad solemnitatem). Owiadczenie jest co do zasady niepodzielne(spadkobierca nie moe czci spadku przyj, a czci odrzuci) chyba e: o Spadkobierca do jednej czci spadku jest ustanowiony, a do innej podstawiony moe te czci przyj lub odrzuci niezalenie od siebie. o Spadkobierca moe odrzuci dodatkowy udzia z tytuu przyrostu, a zatrzyma przy sobie udzia z tytuu powoania nie moe jednak zrobi odwrotnie bo przyrost przysuguje jedynie spadkobiercom powoanym. o Spadkobierca jest powoany zarwno z tytuu testamentu jak i ustawy moe to wystpi w sytuacji kiedy odrzuci spadek z tytuu testamentu i otwiera to drog do dziedziczenia ustawowego(w praktyce nie jest to odrzucenie w czci) lub w sytuacji kiedy jedn cz dziedziczy na podstawie testamentu, a drug na podstawie ustawy(bo np. testament dotyczy tylko czci majtku) wtedy moe przyj lub odrzuci te czci spadku niezalenie od siebie. Tryb i forma owiadczenia woli Owiadczenie mona zoy: Przed sdem rejonowym przed sdem spadku w trakcie postpowania o stwierdzenie nabycia spadku lub sdem waciwym dla miejsca zamieszkania skadajcego owiadczenie. 41
Przed notariuszem. Moe by zoone ustnie do protokou lub na pimie z podpisem urzdowo powiadczonym. Jeeli owiadczenie skadane jest za porednictwem penomocnika to penomocnictwo musi by pisemne z podpisem urzdowo powiadczonym. Owiadczenie osoby prawnej skadane jest przez jej organ. Jeeli spadkobierca nie ma zdolnoci do czynnoci prawnych: o Nie ma w ogle zdolnoci do czynnoci prawnych - owiadczenie skada jego przedstawiciel za zgod sdu opiekuczego(co jak si wydaje nie dotyczy przyjcia z dobrodziejstwem inwentarza, bo jeli nie zoy adnego owiadczenia to tak bdzie to uwaane). o Ma zdolno prawn ograniczon owiadczenie spadkobiercy wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, a zgoda wymaga zezwolenia sdu opiekuczego(nie dotyczy przyjcia z dobrodziejstwem inwentarza).
Orzecznictwo termin jest zachowany jeli przed jego upywem wpyno pismo bdce wnioskiem o odebranie owiadczenia woli choby samo owiadczenie lub protok sporzdzono po upywie terminu. Owiadczenie powinno zawiera wskazanie, czy spadek przyjmowany jest wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza, jeli nie ma oznaczenia uwaa si, e spadek przyjty jest wprost. Wady owiadczenia woli o przyjciu lub odrzuceniu spadku Do tego owiadczenia stosuje si przepisy oglne o wadach owiadczenia woli(z wyjtkiem pozornoci, ktra nie wchodzi w gr ze wzgldu na to, e owiadczenie to nie jest skadane drugiej stronie). W pewnym zakresie obowizuje regulacja szczeglna w odniesieniu do bdu i groby.
Art. 1019. k.c. 1. Jeeli owiadczenie o przyjciu lub o odrzuceniu spadku zostao zoone pod wpywem bdu lub groby, stosuje si przepisy o wadach owiadczenia woli z nastpujcymi zmianami: 1) uchylenie si od skutkw prawnych owiadczenia powinno nastpi przed sdem; 2) spadkobierca powinien jednoczenie owiadczy, czy i jak spadek przyjmuje, czy te go odrzuca. 2. Spadkobierca, ktry pod wpywem bdu lub groby nie zoy adnego owiadczenia w terminie, moe w powyszy sposb uchyli si od skutkw prawnych niezachowania terminu. 3. Uchylenie si od skutkw prawnych owiadczenia o przyjciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sd.
Spadkobierca, ktry pod wpywem bdu lub groby zoy owiadczenie lub go nie zoy, moe si uchyli od skutkw prawnych przy spenieniu dodatkowych przesanek. Bd: Dotyczy treci owiadczenia. By istotny zarwno subiektywnie jak i obiektywnie. Przy bdzie wywoanym podstpnie - nie ma ogranicze co do istotnoci i treci owiadczenia. Bd co do prawa Prof. Pitkowski uwaa, e w pewnych okolicznociach spadkobierca moe powoa si na bd co do prawa, przy czym powinien on by nie tylko istotny i dotyczcy treci owiadczenia, ale take usprawiedliwiony: Testament zosta sporzdzony nieumiejtnie i przeznacza okrelone wartoci majtkowe, a osoba uznana za spadkobierc mylnie sdzi, e jest jedynie zapisobierc. Spadkobierca ustawowy nie wie, e testament wyznaczajcy innego dziedzica jest oczywicie niewany. Spadkobierca nie moe jednak powoa si na bd jeli myla, e brak owiadczenia jest rwnoznaczny z odrzuceniem spadku. 42
Groba: Jeeli mg si obawia, e jemu samemu lub innej osobie grozi powane niebezpieczestwo osobiste lub majtkowe. Moliwo uchylenia si od skutkw jest ograniczona terminem: Bd rok od wykrycia bdu. Groba rok od chwili wyganicia stanu obawy. Uchylenie si od skutkw prawnych: Nastpuje przed sdem. Wraz z uchyleniem spadkobierca musi owiadczy czy odrzuca czy przyjmuje spadek(a jeli przyjmuje to w jaki sposb) inaczej uchylenie bdzie bezskuteczne. Uchylenie si musi by zatwierdzone przez sd dopiero wtedy staje si skuteczne.
Stwierdzenie nabycia spadku

Koncepcja nabycia spadku z chwil jego otwarcia ma taki skutek, e nie ma adnego zewntrznego przejawu przejcia praw ze spadkodawcy na spadkobierc, co z kolei wprowadza niepewno w obrocie prawnym dlatego te w prawie polskim przyjto koncepcj sdowego stwierdzenia nabycia spadku, ktre potwierdza dla wszystkich, kto i w jakim zakresie dziedziczy. Stwierdzenie nabycia spadku wydaje sd w drodze postanowienia po przeprowadzeniu postpowania nieprocesowego w postpowaniu wymienia si spadkobiercw i ich udziay spadkowe( nie wymienia si osb, ktre nie chciay lub nie mogy dziedziczy, tak jakby otwarcia spadku nie doyy). Stwierdzenie musi obejmowa cay spadek po jednym spadkobiercy, nie moe dotyczy jedynie czci majtku. Stwierdzenie moe dotyczy kilku spadkodawcw, ale musi by rozbite na odrbne czci oddzielnie dla kadego spadkodawcy( np. postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku po rodzicach). W stwierdzeniu nie wymienia si konkretnych skadnikw majtkowych, a jedynie udziay w spadku. Postanowienie moe by wydane nie wczeniej ni 6 miesicy od otwarcia spadku, chyba e: Wszyscy spadkobiercy s ju znani. Wszyscy spadkobiercy zoyli owiadczenie o przyjciu lub odrzuceniu spadku albo upyn ju termin do zoenia takich owiadcze. Postanowienie ma charakter deklaratywny, stwierdza jedynie istniejcy ju stan prawny, nie czyni nikogo spadkobierc z tego postanowienia wynika domniemanie, e osoba, ktra jest wskazana jako spadkobierca, jest spadkobierc. Domniemanie to jest wzruszalne, ale mona obali je tylko w szczeglny sposb trzeba uzyska uchylenie lub zmian postanowienia sdu, ktre stanowi podstaw domniemania. Obalenie domniemania nie uniewania czynnoci prawnej dokonanej midzy osob trzeci w dobrej wierze, a tym kto uzyska stwierdzenie nabycia spadku, a spadkobierc nie by. Stwierdzenie nabycia spadku posiada walor dowodowy - osoba w nim wskazana jest spadkobierc. W pewnym zakresie stwierdzenie jest wycznym dowodem legitymujcym spadkobierc. Zapewnia ochron osobom trzecim dziaajcym w dobrej wierze( przy czynnociach prawnych z osob wskazan jako spadkobierca). 1. Legitymacja spadkobiercy. 43
Wyczno dowodowa stwierdzenie nabycia spadku jest wycznym dowodem wzgldem osoby trzeciej, ktra nie roci sobie praw do spadku z tytuu dziedziczenia( musz zachodzi dwie okolicznoci): 1) Spadkobierca powouje si na to, e z mocy dziedziczenia naby okrelone prawa wchodzce w skad spadku( np. da wydania rzeczy). 2) Roszczenie jest skierowane przeciwko osobie trzeciej, ktra nie jest wspspadkobierc i nie twierdzi, e nim jest. Jeeli jednak osoba trzecia, ktra nie roci sobie praw do spadku( np. wierzyciel spadkodawcy) kieruje roszczenie przeciwko spadkobiercy, wtedy nie musi ona posiada stwierdzenia nabycia spadku, wystarczy e osoba ta wykae innymi dowodami, e pozwany jest spadkobierc. Stwierdzenie nabycia spadku nie jest konieczne take w stosunkach pomidzy wspspadkobiercami( np. danie o udzia w dochodach z majtku spadkowego). 2. Ochrona dobrej wiary osb trzecich.
Art. 1028. k.c. Jeeli ten, kto uzyska stwierdzenie nabycia spadku albo powiadczenie dziedziczenia, lecz spadkobierc nie jest, rozporzdza prawem nalecym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na ktrej rzecz rozporzdzenie nastpuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowizku, chyba e dziaa w zej wierze.
W obrocie prawnym moe powsta problem w sytuacji, kiedy osoby trzecie nabywaj prawa lub speniaj wiadczenie wobec osoby, ktra wydaje si by spadkobierc, a potem okazuje si, e nim nie jest( np. nie chce lub nie moe dziedziczy) moe si zatem okaza, e niektre czynnoci bd bezskuteczne. Jeeli ten kto uzyska stwierdzenie nabycia spadku lecz spadkobierc nie jest, rozporzdza prawem nalecym do spadku na rzecz osoby trzeciej(choby nieodpatnie) to osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona z obowizku, chyba e dziaa w zej wierze - zasada ta jednak nie dotyczy czynnoci wycznie zobowizujcych. W praktyce musz wystpi dwie przesanki: 1) Osoba, ktra rozporzdza prawem uzyskaa stwierdzenie nabycia spadku, cho spadkobierc nie jest lub jest w innej czci kontrahent nie musi zna treci postanowienia. 2) Kontrahent dziaa w dobrej wierze dobra wiara jest zawsze domniemania i ocenia si j z chwili dokonywania czynnoci uznaje si, e w zej wierze jest ten, kto wiedzia o rozbienoci pomidzy stwierdzeniem nabycia spadku a rzeczywistym stanem lub z atwoci mg si o tym dowiedzie( race niedbalstwo). Regulacja ta nie chroni osoby trzeciej w sytuacji: Kiedy nabywa majtek w istocie nienalecy do spadku wtedy moe by chroniona na podstawie zasad oglnych. W sytuacji dotyczcych nabycia pod tytuem oglnym np. przy zbyciu spadku lub udziau w nim. Roszczenie rzeczywistego spadkobiercy rzeczywisty spadkobierca moe w okrelonych przypadkach domaga si od osoby podajcej si za spadkobierc naprawienia szkody zwizanej z rozporzdzeniem prawem, a jeli czynno zostaa dokonana nieodpatnie, to ma roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia wobec osoby trzeciej. Postpowanie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku Procedura: Waciwy jest co do zasady sd spadku. Wszczcie postpowania nastpuje zawsze na wniosek osoby, ktra ma w tym interes prawny lub prokuratora jest to szeroki krg podmiotw, bo mog to by np. wierzyciele zobowiza spadkowych. 44
Czynnoci sdu w duej mierze sd dziaa z urzdu( mimo, e postpowanie jest na wniosek): Badanie, czy jest testament i jaka jest jego tre. Badanie, kto jest spadkobierc zgaszajcy si spadkobierca skada owiadczenie co do tego, czy ma wiadomoci o jakich innych osobach mogcych dziedziczy sd nie jest zwizany list osb wskazanych we wniosku. Jeeli sd nie jest pewny co do tego, czy znani s ju wszyscy spadkobiercy, moe umieci ogoszenie pisemnej w poczytnej, oglnopolskiej gazecie i w miejscu zamieszkania spadkodawcy w takim wypadku stwierdzenie moe nastpi dopiero 6 miesicy od ogoszenia. Wniosek moe by odrzucony jedynie, jeli zosta zoony przez nieuprawnionego we wszystkich innych wypadkach koczy si stwierdzeniem nabycia spadku( jak nie bdzie spadkobiercw, to bdzie dziedziczya gmina lub Skarb Pastwa). Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku Co do zasady od stwierdzenia nabycia spadku suy odwoanie na oglnych zasadach k.p.c. z trzema szczeglnymi zasadami: Jeeli postanowienie zostao wydane w sprawie o nabycie spadku po osobie uznanej za zmar lub w stosunku do ktrej stwierdzono zgon, a okae si, e ta osoba yje postanowienie zostanie uchylone z urzdu. Spadkobierca skutecznie uchyli si od skutkw prawnych owiadczenia o przyjciu lub odrzuceniu lub niezoenia takiego owiadczenia w terminie sd z urzdu uchyli postanowienie. Zainteresowany zgosi wniosek o uchylenie postanowienia w sytuacji kiedy osoba wskazana w postanowieniu nie jest spadkobierc lub jej udzia w spadku jest inny sd moe uchyli postanowienie po przeprowadzeniu postpowania wszcztego na wniosek. Jeeli sd uchyli postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ze wzgldu na jego wady, ma obowizek wyda nowe postanowienie zgodne ze stanem rzeczywistym. Powiadczenie dziedziczenia Powiadczenie dziedziczenia jest now instytucj prawn wprowadzon w 2008 roku. Konstrukcja ta zakada, e notariusz moe powiadczy dziedziczenie, ktre jest zrwnane w skutkach prawnych ze stwierdzeniem nabycia spadku i stosuje si do niego odpowiednie przepisy: 6 - miesiczny termin chyba, e wszyscy znany spadkobiercy zoyli ju owiadczenia woli. Wyczno dowodowa nabycia spadku. Ochrona dobrej wiary osb trzecich. Dziedziczenie moe by powiadczone notarialnie: W sprawach niespornych i oczywistych. W obecnoci wszystkich potencjalnych spadkobiercw. Dotyczy zarwno dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego( z wyczeniem dziedziczenia z testamentw szczeglnych). Notariusz wprowadza akt powiadczenia do systemu teleinformatycznego nie moe wprowadzi takiego aktu, jeli jest w tym systemie ju informacja o potwierdzeniu dziedziczenia tego spadku. Powiadczenie moe uchyli: Notariusz Prezes Krajowej Rady Notarialnej zarzdza wykrelenie z rejestru. Sd - po przeprowadzeniu postpowania.
45
Ochrona dziedziczenia
Spadkobierca wstpuje w og praw majtkowych spadkodawcy, a zatem przysuguj mu wszystkie roszczenia, jakie przysugiway spadkodawcy w odniesieniu do skadnikw spadku np. roszczenie o wydanie rzeczy, roszczenie o spenienie wiadczenia itp. Poza tym, w toku rozwoju historycznego prawa spadkowego wyksztacio si odrbne roszczenie spadkobiercy o ochron dziedziczenia, czyli o ochron caoci uprawnie spadkobiercy do spadku roszczenie to suy przeciwko temu, kto bezpodstawnie przypisuje sobie uprawnienia spadkodawcy (hereditatis petitio).
Art. 1029. k.c. 1. Spadkobierca moe da, aeby osoba, ktra wada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobierc nie jest, wydaa mu spadek. To samo dotyczy poszczeglnych przedmiotw nalecych do spadku. 2. Do roszcze spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotw nalecych do spadku, o zwrot poytkw lub o zapat ich wartoci, jak rwnie o naprawienie szkody z powodu zuycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotw oraz do roszcze przeciwko spadkobiercy o zwrot nakadw stosuje si odpowiednio przepisy o roszczeniach midzy wacicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. 3. Przepisy powysze stosuje si odpowiednio w wypadku, gdy da wydania swego majtku osoba, co do ktrej zostao uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmar.
Uprawniony i zobowizany - podmioty Roszczenie przysuguje rzeczywistemu spadkobiercy przeciwko osobie, ktre wada spadkiem, jak spadkobierca, mimo e spadkobierc nie jest. Pozwanym w procesie moe by osoba, ktra: Wada spadkiem, czci spadku lub poszczeglnymi elementami spadku( take wobec osoby, ktra przedmiot miaa, ale go zuya lub utracia). Przypisuje sobie uprawnienia spadkobiercy daje wyraz przekonaniu, e przedmioty nabya w drodze dziedziczenia. Nie dotyczy to sytuacji kiedy osoba powouje si na inny tytu prawny, np. umow( wtedy moe przysugiwa np. roszczenie o wydanie rzeczy na zasadach oglnych). Nie jest w rzeczywistoci spadkobierc bez znaczenia jest dobra czy za wiara tej osoby. Moliwe sytuacje, w ktrych osoba nieuprawniona dostaje spadek: Osoba nabywa spadek z mocy ustawy nie wiedzc, e istnieje osoba uprawniona w pierwszej kolejnoci. Osoba nabywa spadek z ustawy, nie wiedzc(lub zatajajc), e istnieje testament wskazujcy innego spadkobierc. Osoba nabywa spadek z testamentu, ktry okazuje si niewany i powinien zatem dziedziczy inny spadkobierca z ustawy. Osoba, ktra nabya spadek zostaa uznana za niegodnego. Tre roszczenia Uprawniony moe da wydania przedmiotw, ktre wchodz w skad spadku w istocie zatem roszczenie to podobne jest do roszczenia windykacyjnego, ale ma inn podstaw prawn. Obok roszczenia gwnego uprawniony moe dochodzi take innych roszcze lub w przypadku niemoliwoci zaspokojenia roszczenia gwnego roszcze odszkodowawczych o charakterze zastpczym.
46
Powd we wniosku powinien okreli przedmioty wchodzce w skad spadku tak aby mona byo takie orzeczenie wykona w tym celu moe zada od pozwanego, aby ten przedstawi spis przedmiotw nalecych do spadku, ktre naby w posiadanie. Roszczenie o ochronie dziedziczenia mona podnie po spenieniu dwch przesanek: 1) Przedmioty, ktre s objte daniem nale do spadku w chwili otwarcia spadku byy we wadaniu spadkodawcy(szerokie rozumienie wasno, ograniczone prawo rzeczowe, posiadanie samoistne lub zalene). Spadkobierca nie musi udowadnia jednak tytuu prawnego jakim dysponowa spadkodawca(wadanie moe zatem by bez tytuu). Doktryna uznaje take, e w zakres spadku wchodz take przedmioty(tj. rzeczy, wartoci majtkowe itp.), ktre osoba wadajca spadkiem uzyskaa po otwarciu spadku, ale w zwizku ze skadnikami spadku(np. uzyskanie wiadczenia od dunika spadkodawcy). 2) Przedmioty znajduj si we wadaniu pozwanego albo te przez niego lub u niego zostay utracone. Ciar dowodu przesanek spoczywa na powodzie, czyli rzeczywistym spadkobiercy wystpujcym o ochron, ale nie musi od udowadnia prawa spadkodawcy do poszczeglnych przedmiotw(jest to znaczne uatwienie). Powd musi take przede wszystkim udowodni, e jest spadkobierc w zasadzie dopuszczalne s wszelkie dowody, ale w praktyce najlepiej jest jeli posiada stwierdzenie nabycia spadku jeeli jednak osoba wadajca spadkiem posiada stwierdzenie nabycia spadku, to powd moe je obali jedynie w odpowiednim trybie dla zmiany orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku(przepisy te stosuje si odpowiednio do powiadczenia dziedziczenia). Pozwany moe si broni poprzez: Domniemanie wynikajce ze stwierdzenia nabycia spadku lub powiadczenia dziedziczenia. Jeli nie ustalono dziedziczenia to moe udowadnia swoje prawa na oglnych zasadach kadym dowodem. Moe podnosi, e poszczeglne przedmioty nie nale do spadku. Moe podnie, e naby przedmioty przez zasiedzenie. Roszczenia uzupeniajce Obok roszczenia o wydanie spadku, spadkobiercy rzeczywistemu przysuguj take inne roszczenia: O wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotw nalecych do spadku. O zwrot poytkw lub zapat ich rwnowartoci. Odszkodowanie z powodu zuycia, uszkodzenia lub utraty przedmiotw. Osobie, ktra dotychczas wadaa spadkiem mog przysugiwa roszczenia: O zwrot nakadw na przedmioty nalece do spadku - na zabezpieczenie roszcze przysuguje prawo zatrzymania przepisy o rozliczeniu nakadw stosuje si take w sytuacji spaty dugw spadkowych. Do dochodzenia tych roszcze stosuje si odpowiednio przepisy o roszczeniach pomidzy wacicielem, a samoistnym posiadaczem rzeczy. O zakresie roszcze decyduje take dobra lub za wiara wadajcego spadkiem 1) Osoba dotychczas wadajca spadkiem jest w dobrej wierze(tj. jest w usprawiedliwionym przekonaniu e jest spadkobierc nie jest w dobrej wierze jeli z atwoci mg si dowiedzie o swoim bdzie) w takim wypadku wadajcy spadkiem: a) nie odpowiada za korzystanie, zuycie, uszkodzenie lub utrat. b) Zachowuje poytki naturalne, a poytki cywilne jeli stay si wymagalne. c) Od chwili kiedy dowiedzia si o wytoczeniu przeciw niemu powdztwa odpowiada za wszystkie szkody zawinione, za poytki i za uywanie rzeczy. 47
2) Osoba dotychczas wadaj spadkiem jest w zej wierze(tj. wie, e nie jest spadkobierc lub z atwoci moga si o tym dowiedzie) bdc w zej wierze odpowiada za: a) Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. b) Zwrot pobranych poytkw oraz wypata rwnowartoci zuytych lub takich, ktrych nie uzyska ze wzgldu na z gospodark. c) Za zuycie, uszkodzenie lub utrat rzeczy chyba e przedmioty te tak samo ulegy by uszkodzeniu lub utracie jakby byy u spadkobiercy. Zakres zastosowania przepisw: Regu dotyczcych rozliczenia nie stosuje si wobec spadkobiercy, ktry spadek obj a nastpnie odrzuci, bo stosuje si tutaj przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Przepisy o roszczeniu o ochron dziedziczenia stosuje si take w stosunku do roszczenia osoby wobec ktrej uchylono orzeczenie o uznaniu za zmar lub stwierdzeniu zgonu, ktre posiada przeciw osobom, ktre nabyy po niej spadek. Przedawnienie roszczenia Roszczenie o ochron dziedziczenia ma charakter majtkowy, a zatem przedawnia si na zasadach oglnych w terminie 10 lat od dnia otwarcia spadku nawet jeli spadkobierca jest osob prawn i prowadzi dziaalno gospodarcz to nie obowizuje termin 3 letni. W zakres tego roszczenia wchodzi roszczeni o wydanie spadku, a take roszczenia uzupeniajce wymienione w art. 1029 k.c. Roszczenie to przedawnia si niezalenie od roszcze przysugujcych z tytuy praw wchodzcych w skad spadku(np. roszczenie o zapat czynszu), ktre to roszczenia przedawniaj si na zasadach waciwych dla danego rodzaju. Roszczenie o ochron dziedziczenia moe przedawni si wczeniej ni w terminie 10 lat, ale jest to waciwie wtrna konsekwencja wczeniejszej utraty statusu rzeczywistego spadkobiercy jest to zwizane z upywem innych terminw zawitych, np.: Rzeczywisty spadkobierca nie wnis o uniewanienie testamentu sporzdzonego pod wpywem groby w terminie 3 lat, mimo e o grobie wiedzia po 3 latach nie moe ju podnie zarzutu niewanoci testamentu( a zatem traci w istocie status spadkobiercy). Rzeczywisty spadkobierca nie wnis o zmian postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w terminie roku od orzeczenia, mimo, ze wiedzia o podstawie do zmiany postanowienia.
Odpowiedzialno spadkobiercw za dugi spadkowe

W zakres spadku wchodz nie tylko aktywa, ale take pasywa dugi spadkodawcy, ktre wraz z dziedziczeniem przechodz na jego spadkobiercw, ktrzy staj si za nie osobicie odpowiedzialni. W historycznym rozwoju prawa spadkowego wyksztaciy si dwie przeciwstawne zasady co do zakresu odpowiedzialnoci spadkobiercw za dugi spadkowe: 1) Zasada nieograniczonej odpowiedzialnoci za dug spadkobierca odpowiada za dugi spadkodawcy w penej wysokoci, a zatem odpowiada caym swoim majtkiem zarwno nabytym od spadkodawcy jak i tym, ktry posiada przed dziedziczeniem. Konstrukcja ta jest korzystniejsza dla wierzycieli dugw spadkowych. 2) Zasada ograniczonej odpowiedzialnoci za dug spadkobierca odpowiada za dugi spadkowe jedynie do pewnej okrelonej wysokoci, przy czym moliwe s dwa rodzaje ogranicze konstrukcja ta jest korzystniejsza dla spadkobiercy, bo odpowiada on jedynie do wartoci spadku.: a. Ograniczenie przedmiotowe spadkobierca odpowiada za dugi w penej wysokoci, ale tylko przedmiotami, ktre nale do spadku(cum viribus hereditatis)
48
b. Ograniczenie podmiotowe spadkobierca odpowiada za dugi spadkowe caym swoim majtkiem, ale tylko do wysokoci aktyww spadku, czyli do wartoci tzw. stanu czynnego spadku(pro viribus hereditatis). W obecnych systemach prawnych te zasady funkcjonuj obok siebie, przy czym zasad jest nieograniczona odpowiedzialno, a odpowiedzialno ograniczona wystpuje w sytuacjach przewidzianych w ustawie. Problem ten co do zasady nie dotyczy systemw(np. common law) gdzie spadek nie przechodzi automatycznie na spadkobiercw w takim wypadku zarzdca spadku odpowiada za dugi do wysokoci spadku, a dopiero w momencie, jeli pozostan jakie aktywa to przekazuje je spadkobiercom. Zasady odpowiedzialnoci w prawie polskim Odpowiedzialno za dugi spadkowe jest oparta w Polsce na trzech zasadach: 1) Regu jest odpowiedzialno nieograniczona w wypadku prostego przyjcia spadku, a take na skutek fikcji prostego przyjcia spadku, kiedy spadkobierca nie zoy owiadczenia woli co do przyjcia lub odrzucenia spadku. Zasada ta obowizuje od chwili przyjcia spadku zoenia owiadczenia woli lub upywu terminu do zoenia takiego owiadczenia. 2) Od chwili przyjcia spadkobierca odpowiada caym swoim majtkiem bez wzgldu na to, czy jego odpowiedzialno jest ograniczona czy nieograniczona nawet w wypadku ograniczenia odpowiedzialnoci jest to ograniczenie do wartoci spadku(pro viribus hereditatis). 3) Do chwili dziau spadku spadkobiercy ponosz odpowiedzialno solidarn zasada ta przestaje obowizywa po przeprowadzeniu dziau spadku, kiedy ustaje wsplno majtku spadkowego. Zasady te w okrelonych szczegowo sytuacjach doznaj pewnych wyjtkw, ale ich urzeczywistnienie jest moliwe dopiero z chwil przyjcia spadku. Odpowiedzialno do chwili przyjcia spadku Do chwili przyjcia spadku spadkobierca odpowiada za dugi spadkowe tylko ze spadku a wic w praktyce jest to odpowiedzialno ograniczona przedmiotowo(cum viribus hereditatis) rozwizanie to jest podyktowane tymczasowym charakterem nabycia spadku do momentu jego przyjcia(moe go jeszcze odrzuci). W tym okresie istniej zatem dwie masy majtkowe - majtek spadkowy oraz majtek osobisty spadkobiercy. Konsekwencj tej konstrukcji jest to, e wierzyciele spadku mog si zaspokaja jedynie z majtku spadkowego, a nie z majtku spadkobiercy. Nawet po przyjciu spadku wierzyciel osobisty tylko jednego ze wspspadkobiercw nie moe prowadzi egzekucji ze spadku do czasu przeprowadzenia dziau spadku, bo nie uzyskaby wymaganego przez k.p.c. tytuu egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom. Odpowiedzialno po przyjciu spadku Odpowiedzialno nieograniczona Od chwili przyjcia spadku co do zasady spadkobierca odpowiada w sposb nieograniczony: W razie przyjcia spadku wprost. Fikcja prostego przyjcia spadku w sytuacji kiedy spadkobierca nie zoy w terminie owiadczenia woli, a nie stosuje si do niego regulacji wyjtkowej(np. brak zdolnoci do czynnoci prawnych spadkobiercy). 1972 uchwaa 7 sdziw SN w szczeglnie wyjtkowych wypadkach moliwe jest ograniczenie, a nawet wyczenie odpowiedzialnoci spadkobiercy ze wzgldu na ZWS, zwaszcza w stosunku do spadkobiercw niewiadomych konsekwencji prawnych swojego zachowania. 49
Na podstawie art. 5 k.c.(naduycie prawa podmiotowego) agodzi si konsekwencje w wypadku, kiedy spadek przyjto wprost lub przyjto fikcj prostego przyjcia spadku. Kontrowersyjna jest moliwo cakowitego wyczenia odpowiedzialnoci spadkobierca miaby w takim wypadku przej aktywa spadku bez adnej odpowiedzialnoci za dugi jest to krzywdzce dla wierzycieli i trudno uzna to za zgodne z ZWS.
Odpowiedzialno ograniczona Na zasadach odpowiedzialnoci ograniczonej za dugi spadkowe odpowiada: 1) Gmina lub Skarb Pastwa - w kadym wypadku. 2) Spadkobierca, ktrzy przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza. 3) Spadkobierca, ktry nie zoy owiadczenia woli w terminie, ale: a) Spadkobierca, ktrym jest osoba prawna. b) Spadkobierca, jest osob fizyczn, ale: a. Nie posiada penej zdolnoci do czynnoci prawnych. b. Istniej wobec niej podstawy do cakowitego ubezwasnowolnienia. c. Jeden ze wspspadkobiercw przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub jest osob, ktrej brak owiadczenia woli wie si z przyjciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeeli zoono owiadczenie woli o przyjciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie by sporzdzony wczeniej to sporzdzenie inwentarza nastpuje z urzdu(wpisuje si w niego skadniki spadku, czyli aktywa i pasywa). Uchwaa 7 sdziw SN z 1968 inwentarza z urzdu nie sporzdza si w wypadku braku owiadczenia woli osoby, ktrej brak owiadczenia woli rwnoznaczny jest z przyjciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza(wzgldy praktyczne). Spadkobierca, ktry odpowiada za dugi z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada przed wierzycielami jedynie z przedmiotw umieszczonych w inwentarzu czyli do wysokoci tzw. stanu czynnego spadku. Przy sdowym dochodzeniu dugw od takiego spadkobiercy w tytule egzekucyjnym zawarta jest stosowna klauzula. Ograniczenie odpowiedzialnoci spadkobiercy odpada, jeli podstpnie nie poda do inwentarza przedmiotw nalecych do spadku albo poda nieistniejce dugi w takim wypadku nastpuje powrt do odpowiedzialnoci nieograniczonej. Spadkobiercy naley wykaza umylno, a zatem nie odpowiada on za nieumylne bdne podanie przedmiotw do inwentarza. Ciar dowodu spoczywa na tym, kto podwaa inwentarz, a zatem w praktyce trudno jest to ograniczenie wyczy. Tryb spacania dugw spadkowych Ustawodawca polski nie zamieci ani regulacji dotyczcej kolejnoci spacania dugw spadkowych ani szczeglnego trybu postpowania w tym przedmiocie. Zamiast tych regulacji wprowadzi pewien surogat w postaci przepisw art. 1032 k.c.
Art. 1032. k.c. 1. Jeeli spadkobierca, ktry przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spaci niektre dugi spadkowe nie wiedzc o istnieniu innych dugw, ponosi on odpowiedzialno za nie spacone dugi tylko do wysokoci rnicy midzy wartoci ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartoci wiadcze spenionych na zaspokojenie dugw, ktre spaci. 2. Jeeli spadkobierca, ktry przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spacajc niektre dugi spadkowe wiedzia o istnieniu innych dugw spadkowych, ponosi on odpowiedzialno za te dugi ponad warto
50
stanu czynnego spadku, jednake tylko do takiej wysokoci, w jakiej byby obowizany je zaspokoi, gdyby spaca naleycie wszystkie dugi spadkowe.
W przepisie przewidziane s dwie sytuacje: 1) Spadkobierca przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spaci tylko niektre dugi spadkowe nie wiedzc o istnieniu innych dugw w takim wypadku odpowiada za dugi jedynie do wysokoci rnicy midzy wartoci ustalonego w inwentarzu majtku, a wartoci wiadcze, ktre spaci a. Warto aktyww spadku wynosi 150.000, a dugi spadkowe 200.000 po 50.000 dla kadego z wierzycieli A, B, C, D(nikt nie ma pierwszestwa, a zatem kady powinien dosta po 37.500(1/4). Spadkobierca nie wiedzc o wierzycielach C i D spaca dug w caoci wobec A i B(po 50.000) i zostaje 50.000. Po ujawnieniu si wierzycieli C i D spadkobierca odpowiada wobec nich za pozosta kwot z aktyww spadku, a zatem kady z nich otrzyma po 25.000. 2) Spadkobierca przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spaci niektre dugi spadkowe, ale wiedzia o istnieniu innych dugw w takim wypadku odpowiada za te dugi ponad warto spadku, ale tylko do wysokoci w jakiej byby obowizany je spaci, gdyby spaca dugi naleycie. a. Warto aktyww spadku wynosi 150.000, a dugi spadkowe 200.000 po 50.000 dla kadego z wierzycieli A, B, C, D(nikt nie ma pierwszestwa, a zatem kady powinien dosta po 37.500(1/4). Spadkobierca wiedzc o wierzycielach C i D spaca dug w caoci wobec A i B(po 50.000) i zostaje 50.000. Po ujawnieniu si wierzycieli C i D spadkobierca odpowiada wobec nich za cay dug, ale do wysokoci jak miaby zapaci, gdyby spaca dugi naleycie C i D dostan po 37.500, a zatem spadkobierca odpowie o 25.000 ponad aktywa spadku. Ograniczenie odpowiedzialnoci za dugi spadkowe nie dotyczy odpowiedzialnoci rzeczowej w wypadku zastawu lub hipoteki odpowiedzialno idzie za rzecz bez wzgldu na osob waciciela. Odpowiedzialno spadkobiercy z tytuw zapisw i polece: Odpowiedzialno z tytuu zapisw i polece jest zawsze ograniczona do wysokoci aktyww spadku, bez wzgldu na to, czy spadkobierca przyj spadek wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza. Jeeli spadkobierca jest uprawniony do zachowku lub zobowizany do wypaty zachowku, jego odpowiedzialno rwnie jest w pewien sposb ograniczona. Odpowiedzialno wspspadkobiercw Do momentu dokonania dziau spadku wspspadkobiercy odpowiadaj za dugi spadkowe solidarnie: Spadkobierca, ktry speni wiadczenie ma regres wobec wspspadkobiercw w wysokoci odpowiedniej do ich udziaw. Wierzyciel do momentu dziau spadku moe prowadzi egzekucj z majtku spadkowego tylko wtedy kiedy uzyska tytu wykonalnoci wobec wszystkich wspspadkobiercw. Spadkobiercy nie odpowiadaj solidarnie za zobowizania z tytuu zapisw, chyba e spadkodawca postanowi inaczej.
Wsplno majtku spadkowego

Praktyka pokazuje, e bardzo czsto spadek przechodzi na kilka osb, ktre staj si wspspadkobiercami tego spadku ustawodawca musi w takiej sytuacji rozstrzygn co do charakteru prawnego i skutkw takiego wsplnego dziedziczenia. Moliwe s dwa podstawowe rozwizania tego problemu: 1) Wsplno majtku spadkowego opiera si na wspwasnoci w czciach uamkowych kady spadkobierca moe swobodnie rozporzdza swoim udziaem uamkowym we wasnoci kadej 51
rzeczy wchodzcej do spadku, wierzytelnoci podzielne dziel si z mocy samego prawa, a spadek nie stanowi odrbnej masy majtkowej. 2) Wsplno majtku spadkowego opiera si na wspwasnoci cznej (Niemcy, Szwajcaria) spadkobierca posiada uamkowy udzia w caoci spadku, a nie w konkretnych przedmiotach, nie moe samodzielnie udziaem w przedmiotach rozporzdza, spadek stanowi odrbn mas majtkow.
Art. 1035. k.c. Jeeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wsplnoci majtku spadkowego oraz do dziau spadku stosuje si odpowiednio przepisy o wspwasnoci w czciach uamkowych z zachowaniem przepisw niniejszego tytuu.
W polskim prawie spadkowym do spadku dziedziczonego przez kilku wspspadkobiercw stosuje si poprzez odesanie przepisy o wspwasnoci w czciach uamkowych wraz z pewnymi regulacjami szczegowymi. Co do zasady naley zatem przyj, e jest to wspwasno w czciach uamkowych, natomiast wszelkie regulacje odmienne naley traktowa w charakterze wyjtku. Stosowanie przepisw o wspwasnoci Stosowanie przepisw o wspwasnoci doznaje pewnych ogranicze: 1) Przepisy o wspwasnoci naley stosowa odpowiednio a zatem w taki sposb, w jaki jest to zgodne ze szczeglnym charakterem wsplnoci majtku spadkowego. Jest to spowodowane take tym, e do spadku wchodz nie tylko rzeczy, ale take prawa(np. wierzytelnoci, ograniczone prawa rzeczowe). 2) Naley pamita o przepisach szczegowych zawartych w czci dotyczcej wspwasnoci spadku, a ktre s odmienne od regulacji wspwasnoci na zasadach oglnych. Do wsplnoci spadku nie stosuje si: [art. 197 k.c.] nie ma domniemania co do rwnoci udziaw we wspwasnoci decyduje o tym udzia spadkowy okrelony w tytule dziedziczenia. [art. 198 k.c.] spadkobierca nie moe zupenie dowolnie dysponowa swoim udziaem spadkobierca moe rozporzdza udziaem za zgod pozostaych wspspadkobiercw, a jeeli nie ma takiej zgody, to rozporzdzenie jest bezskuteczne o ile narusza prawa innych wspspadkobiercw podczas dziau spadku. Regulacja ta dotyczy w tym wypadku majtku spadkowego, ktry naley rozumie wycznie jako aktywa, czyli og praw majtkowych, natomiast pasywa podlegaj odrbnej regulacji dotyczcej odpowiedzialnoci za dugi spadkowe. Wsplno wierzytelnoci spadkowych Poniewa majtek spadowy skada si nie tylko z rzeczy i praw wasnoci, ale take z ograniczonych praw rzeczowych czy wierzytelnoci, co powoduje pewne wtpliwoci powstao pytanie, czy w wypadku wspdziedziczenia wierzytelnoci ze wiadczeniem podzielnym(np. trzy osoby dziedzicz w czciach rwnych wierzytelno o 3000 z) naley stosowa: Reguy wspwasnoci w czci uamkowej wierzytelno nie ulegnie podziaowi, a kady ze spadkobiercw bdzie mia udzia w tej wierzytelnoci(jest wsplna wierzytelno wszystkich spadkobiercw o wydanie 3000 i nastpnie dochodzi si podziau wedle udziaw. Reguy prawa zobowiza wierzytelno podzielna dzieli si z mocy prawa a zatem kady ze spadkobiercw nabywa wierzytelno o 1000 do dunika. Orzeczenie SN z 1967 Sd w orzeczeniu wskazuje, e: Stosuje si reguy wynikajce z charakteru danego prawa, jeli zatem zakadaj one, e w wypadku wieloci podmiotw nastpuje podzia z mocy prawa to naley to stosowa. 52
Spadkobierca moe przed dziaem spadku dochodzi swojego udziau w wierzytelnoci podzielnej a zatem nastpuje jej podzia. Jeeli dunikiem wierzytelnoci spadkowej jest jeden ze spadkobiercw, to pozostali mog od niego dochodzi roszcze stosownie do swoich udziaw jeszcze przed podziaem spadku. SN ograniczy stosowanie regu prawa zobowiza tylko do wierzytelnoci podzielnych o charakterze samoistnym przeciwiestwem s wierzytelnoci pochodne zwizane gospodarczo z rzecz nalec do spadku, do ktrych zasady te nie maj zastosowania(np. roszczenie o zapat czynszu za najem mieszkania wchodzcego w skad spadku).
Zasady te godz jednak w integralno masy spadkowej jako caoci przed jej dziaem dziau spadku mog dokona umownie spadkobiercy lub sd, natomiast w takim wypadku decydowaby sam spadkobierca o tym co przypadnie mu w udziale. Wedug Prof. Pitkowskiego prowadzi to do wniosku, e wierzytelnoci spadkowe, nawet te podzielne, przed dziaem spadku mog by dochodzone jedynie przez wszystkich wspspadkobiercw cznie. Rozporzdzanie udziaem w przedmiocie nalecym do spadku Naley wyranie odrni: Zbycie udziau w przedmiocie nalecym do spadku zbycie udziau w konkretnej rzeczy, wierzytelnoci, przy zachowaniu wszystkich innych udziaw w spadku nabywca staje si nastpc prawnym pod tytuem szczeglnym(nie odpowiada za dugi spadkowe) Zbycie udziau w spadku zbywca przekazuje na nabywc caoksztat swoich udziaw w prawach spadkowych nabywca spadku staje si nastpc prawnym pod tytuem oglnym(odpowiada za dugi spadkowe). Przy rozporzdzaniu udziaem w poszczeglnych przedmiotach nalecych do spadku ustawodawca przyj zasad, e potrzebna jest do tego zgoda wszystkich wspspadkobiercw.
Art. 1036. k.c. Spadkobierca moe za zgod pozostaych spadkobiercw rozporzdzi udziaem w przedmiocie nalecym do spadku. W braku zgody ktregokolwiek z pozostaych spadkobiercw rozporzdzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszaoby uprawnienia przysugujce temu spadkobiercy na podstawie przepisw o dziale spadku.
Przy czym naley pamita, e rozporzdzanie to zbycie praw lub ich obcienie i bdzie miao rnych charakter w zalenoci od charakteru prawa, ktrego rozporzdzenie dotyczy: Wierzytelno przelew, potrcenie, zwolnienie z dugu nie bdzie jednak rozporzdzeniem zwolnienie z dugu przez jednego ze wspspadkobiercw przy wierzytelnoci niepodzielnej, bo nie wywouje to skutku wobec innych wierzycieli. Wasno przeniesienie, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. Zgoda wspspadkobiercw na rozporzdzenie: Moe by wyraone przed, razem z, lub po rozporzdzeniu. Naley zachowa form szczegln odpowiedni dla rozporzdzenia np. zgoda na zbycie udziau w nieruchomoci spadkowej powinna by wyraona w formie aktu notarialnego. W razie braku zgody wspspadkobiercw nie wystpuje bezskuteczno zawieszona charakterystyczna dla zasad oglnych ustawodawca przewidzia w tym przypadku odrbn konstrukcj: Rozporzdzenie dokonane bez zgody pozostaych wspspadkobiercw jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszaoby ich prawa na podstawie przepisw o dziale spadku. Naley uzna, e w tym wypadku powstaje stan bezskutecznoci wzgldnej, co oznacza, e rozporzdzenie to bdzie bezskuteczne wobec wspspadkobiercw, ktrzy nie wyrazili zgody, a zatem w szczeglnoci przedmiot rozporzdzenia moe im przypa podczas dziau spadku zapis ten budzi jednak istotne problemy w praktyce. 53
Zarzd majtkiem spadkowym Do zarzdu majtkiem spadkowym stosuje si przepisy dotyczce wspwasnoci i zarzdu majtkiem wsplnym: Regulacja opiera si na rozrnieniu czynnoci zwykego zarzdu(gdzie wymaga si zgody wikszoci spadkobiercw odpowiednio do udziaw) i czynnoci przekraczajcych zwyky zarzd(gdzie wymaga si zgody wszystkich spadkobiercw). Zarzd moe by ustanowiony umownie, moe wynika z regulacji ustawowej lub by ustanowiony sdownie. Kady spadkobierca moe samodzielnie podejmowa czynnoci zachowawcze majce na celu ochron wsplnego prawa np. roszczenie o wydanie rzeczy, przy czym orzecznictwo wypracowao pewne reguy szczegowe: o Jeli wystpiono z roszczeniem wydobywczym, to przy braku zgody lub sprzeciwie jednego ze wspspadkobiercw rzecz moe by wydana jedynie do rk wszystkich spadkobiercw. o W kwestii wierzytelnoci podzielnych pochodnych(np. czynsz z tytuu najmu nieruchomoci spadkowej) pocztkowo sd dopuszcza moliwo dochodzenia przez kadego wspspadkobierc swojego udziau, nastpnie jednak uznano, e spadkobierca zarzdzajcy danym przedmiotem ma prawo dochodzi caoci z takiego tytuu, chyba e inny wspspadkobierca si temu sprzeciwi lub wytoczy powdztwo o ten sam okres. o W przypadku wierzytelnoci podzielnych samoistnych obowizuje odrbna zasada omwiona wczeniej.
Dzia spadku
Wsplno majtku spadkowego ustaje z chwil dziau spadku: Dzia spadku obejmuje jedynie aktywa pasywa podlegaj odrbnym zasadom. Dzia spadku moe by przeprowadzony na drodze sdowej(na danie ktregokolwiek ze spadkobiercw) lub umownej(umowa pomidzy wszystkimi spadkobiercami). Z chwil dziau spadku poszczeglne osoby staj si wycznymi podmiotami praw majtkowych wchodzcych w skad spadku. Nie ma obowizku dokonania dziau spadku w okrelonym terminie, a poniewa roszczenie o dzia spadku nie przedawniania si, to dzia spadku trwa tak dugo jak chc tego spadkobiercy. Problematycznym zjawiskiem jest podzia spadku dla uywania quoad usum(podzia przedmiotw do uytku bez dziau spadku) lub nawet jedynie faktyczny podzia spadku(zwaszcza nieruchomoci), ktry powoduje nieuregulowane stosunku wasnociowe, ktre w praktyce powoduj pewne komplikacje zjawisko to pojawia si zwaszcza w rodowisku wiejskim przy okazji podziau gospodarstwa rolnego. Sposoby podziau majtku 1. Podzia w naturze. Na pierwszy plan wysuwa si podzia spadku w naturze(najczciej s to rzeczy) polega on na tym, e okrelone osoby dostaj konkretne przedmioty, ktrych czna suma odpowiada udziaowi w spadku. Podzia w naturze jest co do zasady najbardziej korzystny dla spadkobiercw. Komplikacje powstaj wtedy, gdy w skad spadku wchodzi bardzo wartociowy przedmiot, ktrego nie da si podzieli, ani zrwnoway innymi przedmiotami ze spadku(np. samochd, dom, obraz). Warto udziaw wydzielonych w naturze poszczeglnym spadkobiercom moe by wyrwnana przez dopaty pienine przy podziale rzeczy jest to moliwe tylko przed sdem, ale na gruncie dziau spadku mona to przewidzie take umownie. Podzia w naturze nie jest moliwy jeli: 54
o Jest to sprzeczne z przepisami ustawy np. nie mona jednej osobie przyzna wasnoci gruntu, a innej wasnoci domu na tym gruncie, podzia nieruchomoci sprzeczny z planem zagospodarowania przestrzennego. o Jest to sprzeczne ze spoeczno-gospodarczym celem prawa np. sd moe odmwi podziau gospodarstwa rolnego jeli byoby to niepodane ze wzgldw produkcyjnych. o Podzia pocigaby za sob istotn zmian lub znaczne zmniejszenie wartoci przedmiotu wikszo rzeczy ruchomych, ktrych podzia byby niemale rwnoznaczny z ich zniszczeniem. 2. Przyznanie przedmiotu spadku z obowizkiem spaty. Zdarza si czasem, e jeden z przedmiotw wchodzcych w skad spadku jest na tyle znacznej wartoci, e znajdzie zastosowanie przepis o podziale rzeczy z obowizkiem spaty w takim ukadzie jeden ze spadkobiercw otrzyma dany przedmiot, przy czym bdzie obciony obowizkiem spaty wobec innych wspspadkobiercw w celu zaspokojenia ich interesw wynikajcych z wysokoci udziaw w spadku. Obcienie obowizkiem spaty jednego ze spadkobiercw przy duej wartoci przedmiotu, zwaszcza jeli jest to nieruchomo(np. warsztat) moe doprowadzi do nadmiernej uciliwoci spaty w szczeglnoci spadkobierca moe nie mie moliwoci jednorazowej spaty innych wspspadkobiercw. W takim wypadku sd: Moe rozoy obowizek spaty na raty na okres nie przekraczajcy 10 lat. Okrela sposb spaty i ewentualne nalene odsetki. W przypadkach zasugujcych na szczeglne uwzgldnienie sd moe na wniosek zobowizanego zawiesi spat rat ju wymagalnych. Moe w razie potrzeby okreli sposb zabezpieczenia tych roszcze w przypadku nieruchomoci bdzie to w szczeglnoci hipoteka. Zasady rozoenia nalenoci na raty stosuje si take do dopat wyrwnujcych udzia spadkowy. Sd moe przyzna dwm lub wicej spadkobiercom jeden przedmiot spadkowy na zasadach wspwasnoci uamkowej, ale tylko na wniosek zainteresowanych take w tym wypadku sd ocenia czy jest to zgodne ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. 3. Podzia cywilny. Podzia cywilny polega na sprzeday przedmiotw i podziale uzyskanych kwot pomidzy spadkobiercw stosowanie do ich udziau. W wypadku niemoliwoci dokonania podziau w naturze moe mie miejsce alternatywnie przekazanie jednemu spadkobiercy z obowizkiem spaty lub podzia cywilny jeli jednak nikt nie chce wzi danego przedmiotu, wtedy jedyn moliwoci staje si podzia cywilny. W wypadku podziau sdowego podzia cywilny przeprowadza si przez sprzeda w drodze licytacji. Wszystkie sposoby podziau spadku mog mie zastosowanie jednoczenie do tego samego spadku np. nieruchomo zostanie przekazana jednemu ze spadkobiercw z obowizkiem spaty, a reszta przedmiotw spadku podzielona w naturze. Zaliczanie darowizn
Art. 1039. k.c. 1. Jeeli w razie dziedziczenia ustawowego dzia spadku nastpuje midzy zstpnymi albo midzy zstpnymi i maonkiem, spadkobiercy ci s wzajemnie zobowizani do zaliczenia na sched spadkow otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba e z owiadczenia spadkodawcy lub z okolicznoci wynika, e darowizna zostaa dokonana ze zwolnieniem od obowizku zaliczenia.
55
2. Spadkodawca moe woy obowizek zaliczenia darowizny na sched spadkow take na spadkobierc ustawowego nie wymienionego w paragrafie poprzedzajcym.
Zaliczenie darowizn ma zastosowanie jedynie przy dziedziczeniu ustawowym i tylko w sytuacji kiedy dzia spadku nastpuje pomidzy zstpnymi lub zstpnymi i maonkiem spadkodawcy. Spadkodawca moe zwolni obdarowanego z obowizku zaliczenia darowizny na poczet schedy spadkowej zwolnienie takie moe wynika z owiadczenia spadkodawcy lub z okolicznoci. Owiadczenie takie moe by zawarte w darowinie, a po dokonaniu darowizny w testamencie. Spadkobierca moe naoy obowizek zaliczenia darowizn take na innych spadkobiercw. Zaliczeniu podlegaj wszelkie darowizny oprcz drobnych darowizn przyjtych w danych stosunkach(np. prezent na urodziny).
Art. 1041. k.c. Dalszy zstpny spadkodawcy obowizany jest do zaliczenia na sched spadkow darowizny uczynionej przez spadkodawc jego wstpnemu.
Dalszy zstpny ma obowizek zaliczy darowizny uczynione na rzecz jego wstpnego np. syn ma zaliczy na poczet schedy darowizn uczynion na rzecz ojca. Sposb zaliczania darowizn: 1) Warto darowizn podlegajcych zaliczeniu dolicza si do spadku i stanowi to podstaw do obliczenia udziaw w spadku spadek 100, dziedzicz A, B i C w czciach rwnych, A dosta darowizn 20, a C darowizn 30. Darowizny dolicza si do spadku co daje razem sum 150. 2) Nastpnie oblicza si wysoko schedy(udziau) spadkobiercw 150 dzieli si na A, B i C w czciach rwnych, po 50 kademu. 3) Kademu ze spadkobiercw zalicza si na poczet schedy darowizny uczynione na jego rzecz od schedy A odlicza si darowizn 20(50-20=30), od schedy C odlicza si 30(50-30=20) w efekcie czego spadek 100 zostaje podzielony: A=30, B=50, C=20. Jeeli warto darowizny przewysza warto przypadajcej schedy: Obdarowany nie jest zobowizany do zwrotu nadwyki. Przy dziale spadku nie bierze si pod uwag ani darowizny, ani tego spadkobiercy. Zaliczenie darowizn ma znaczenie jedynie przy dziale spadku, a zatem nie wpywa na odpowiedzialno za dugi spadkowe. Mimo, e po zaliczeniu darowizny spadkobierca moe nie otrzyma adnej schedy to i tak bdzie odpowiada za dugi spadkowe w odpowiedniej do swojego udziau wysokoci. Warto przedmiotu darowizny oblicza si: Stan rzeczy z chwili dokonania darowizny. Cena rzeczy z chwili dokonania dziau spadku. Przy zaliczeniu darowizny na poczet schedy nie dolicza si do wartoci poytkw przedmiotu darowizny najczciej chodzi o nieruchomoci, a zatem pienidze uzyskane z najmu nie zostan wliczone do wartoci darowizny. Przykad: jeeli spadkodawca darowa 10 lat przed mierci nowy samochd, to w chwili dziau spadku zostanie doliczona warto nowego samochodu z dnia dokonania dziau(nie dolicza si pienidzy uzyskanych z najmu samochodu przez 10 lat). W wyjtkowych okolicznociach za darowizn moe by doliczony nakad spadkodawcy na wyksztacenie zstpnego, ktre przekracza przecitny wkad przyjty w danych stosunkach przepis ma coraz mniejsze znaczenie, bo w obecnych czasach oenie na wyksztacenie i zdobywanie wiedzy jest powszechnie przyjte w spoeczestwie. 56
Stosunki pomidzy spadkobiercami po dziale spadku

Art. 1046. k.c. Po dokonaniu dziau spadku spadkobiercy s wzajemnie obowizani do rkojmi za wady fizyczne i prawne wedug przepisw o rkojmi przy sprzeday. Rkojmia co do wierzytelnoci spadkowych rozciga si take na wypacalno dunika.
Dzia spadku ma doprowadzi do trwaego podziau majtku tak aby poszczeglni spadkobiercy w sposb cakowicie niezaleny zajli przekazane im udziay spadkowe. Moe si jednak zdarzy sytuacja, e przedmiot, ktry dany spadkobierca otrzyma w ramach swojej schedy: Ma wady fizyczne jest zniszczony, niesprawny, wybrakowany. Ma wady prawne prawo wasnoci w rzeczywistoci przypada komu innemu, jest obciony ograniczonym prawem rzeczowym osoby trzeciej. W przypadku wierzytelnoci wad jest rwnie niewypacalno dunika. W takim wypadku spadkobiercy s wobec siebie wzajemnie zobowizani do rkojmi wedug przepisw o rkojmi przy sprzeday. 1) W wypadku umownego podziau spadkobierca, ktry przej przedmiot dotknity wad ma prawo odstpi od umowy(co spowoduje konieczno ponownego dziau spadku) lub da od pozostaych spadkobiercw odpowiedniego wyrwnania pieninego w obu przypadkach moe mu jeszcze przysugiwa roszczenie odszkodowawcze. 2) W wypadku sdowego podziau jeeli nie zachodzi podstawa do uchylenia orzeczenia w drodze wznowienia postpowania lub kasacji spadkobiercy przysuguje jedynie roszczenie o wyrwnanie pienine i ewentualne odszkodowanie. Po dziale spadku co do zasady ustaje odpowiedzialno solidarna za dugi spadkowe: Jeeli wiadczenie jest podzielne, to dug dzieli si z mocy prawa pomidzy spadkobiercw stosowanie do ich udziaw 4 spadkobiercw dziedziczy dug o wysokoci 100, a wic z mocy prawa po dziale spadku kady bdzie odpowiedzialny za 25. Jeeli spadkobierca przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza to wiadczenie podzielne dzieli si z mocy prawa, ale jest ograniczone co do wartoci aktyww danego udziau np. spadek ma aktywa w wysokoci 50, a dugi w wysokoci 100 dziedzicz 2 osoby w czciach rwnych z dobrodziejstwem inwentarza kady z nich bdzie odpowiedzialny za 25. W przypadku wiadczenia niepodzielnego przyjmuje si, e nawet po podziale spadku spadkobiercy odpowiadaj solidarnie przysuguje im jednak regres, ktry ostatecznie rozdzieli ciar kosztw stosownie do udziaw. Umowny dzia spadku Umowa o dzia spadku jest waciwie umow o przeniesienie wasnoci w takim zakresie, w jakim dotyczy rzeczy nalecych do spadku. Przy umowie o dzia spadku naley zachowa form odpowiedni dla rozporzdze poszczeglnymi rzeczami wchodzcymi w skad spadku np. jeli umowa dotyczy podziau nieruchomoci powinna by sporzdzona w formie aktu notarialnego, w przeciwnym wypadku niewano dotyka ca umow, a nie tylko postanowienie dotyczce nieruchomoci. W wypadku kiedy przedmiotem dzielonego spadku nie jest nieruchomo albo podzia dotyczy pozostaych przedmiotw oprcz nieruchomoci umowa moe by sporzdzona w dowolnej formie, przy czym jeli warto dzielonego spadku przekracza 2000 z wymagana jest forma pisemna ad probationem. Umowa wymaga owiadcze woli wszystkich spadkobiercw pod rygorem niewanoci nie znaczy to jednak, e wszystkie owiadczenia musz by zoone jednoczenie. 57
Spadkobierca moe uchyli si od umowy o dzia spadku powoujc si na bd jedynie wtedy, kiedy bd dotyczy stanu faktycznego, ktry spadkobiercy uznawali za niewtpliwy. o Jeeli bd jest wywoany podstpnie nastpuje powrt do reguy oglnej powoania si na bd. o Z powodu bdu mona uchyli si od skutkw umowy poprzez zoenie stronom owiadczenia w cigu roku od wykrycia bdu.
Spadkobiercom pozostawiono du swobod co do kreowania podziau spadku: Mog umownie podzieli cao spadku lub jego cz. Nie musz zalicza darowizn jeeli aden z nich tego nie da. Poniewa prawo polskie nie przewiduje moliwoci ustalenia przez spadkodawc sposobu podziau spadku, nawet jeli takie postanowienia zawarto s one dla spadkobiercw niewice. Spadkobiercy nie mog jedynie narusza prawnych zakazw podziau okrelonych przedmiotw(np. w wypadku kiedy moliwo podziau nieruchomoci uzaleniona jest od uzyskania decyzji administracyjnej). Razem z dziaem spadku spadkobiercy powinni rwnie dokona jednoczenie wzajemnych rozlicze(zwrot poytkw, wynagrodzenie za uywanie rzeczy) lub zastrzec, e rozliczenia bd dokonane pniej w przeciwnym wypadku nie mog oni dochodzi wzajemnych roszcze po dziale umownym(Prof. Pitkowski formuuje ten pogld w oparciu o regu rozstrzygania wzajemnych roszcze w sdowym dziale spadku). Sdowy dzia spadku Postpowanie o dzia spadku koczy si wyrokiem o charakterze konstytutywnym, ktry ksztatuje stosunki prawne pomidzy spadkobiercami w odniesieniu do spadku. Postpowanie przeprowadzane jest na wniosek jednak sd dziaa na zasadzie oficjalnoci, a zatem nie jest zwizany wnioskami stron. o Uprawniony do zoenia wniosku jest: spadkobierca, spadkobierca spadkobiercy, nabywca udziau w spadku, prokurator uprawnienie nie przysuguje nabywcy udziau w przedmiocie nalecym do spadku. Sd w postpowaniu orzeka take o istnieniu zapisw, o wzajemnych roszczeniach midzy wspspadkobiercami oraz o zaliczeniu darowizn roszczenia takie powinny by zgoszone w trakcie postpowania, poniewa po jego zakoczeniu niemoliwe jest ich pniejsze dochodzenie. Jeli wczeniej nie nastpio stwierdzenie nabycia spadku sd dokonuje tego w trakcie postpowania dziaowego. Postpowanie dziaowe moe by poczone ze zniesieniem wspwasnoci istniejcej na podstawie innych przepisw, a take wraz z postpowaniem o podzia majtku, ktry objty by maesk wsplnoci majtkow(nie moe go jednak wyprzedza ze wzgldu na to, e maonek i spadkobiercy mog jeszcze wnosi o ustalenie nierwnych udziaw). Sdowy dzia powinien co do zasady obejmowa cay spadek, jedynie w wyjtkowych okolicznociach moe by ograniczony do czci spadku. Sd ma obowizek z urzdu ustali skadniki i warto przedmiotw spadkowych, ale tylko jeli chodzi o aktywa mona ewentualnie zaliczy spacone ju pasywa, jeli spadkobiercy dochodz na tej podstawie wzajemnych rozlicze. W postpowaniu waciwy jest sd spadku na wniosek uczestnika podziau sprawa moe by przekazana sdowi rejonowemu w ktrego okrgu znajduje si wikszo majtku(np. nieruchomo) lub w okrgu ktrego zamieszkuj wszyscy spadkobiercy. Sdowy dzia moe przybra rne postacie w zalenoci od tego czy spadkobiercy maj wsplne stanowisko, czy te pozostaj w sporze: 1) Dzia na zgodny wniosek w sytuacji kiedy zainteresowani przedstawi zgodny wniosek, ktry odpowiada ZWS, przepisom prawa, spoeczno-gospodarczemu przeznaczeniu praw, a take nie narusza raco interesu uprawnionych to sd wyda postanowienie zgodne z wnioskiem w 58
postpowaniu dziaowym sd bdzie zmierza do wypracowania wsplnego stanowiska przez zainteresowanych. 2) Dzia w braku zgodnego wniosku jeeli nie ma zgodnego wniosku, a mona dokona podziau w naturze to sd dokonuje podziau w naturze(rnice uzupenia si dopatami pieninymi). Orzecznictwo podzia nieruchomoci w naturze moe mie miejsce poprzez podzia pionowy(wedug paszczyzny, ktr stanowi ciana) ktry skutkuje powstaniem dwch budynkw ze wspln czci lub poprzez ustanowienie odrbnej wasnoci lokali w budynku. Na zgodny wniosek stron sd moe przydzieli dwm lub wicej spadkobiercom cao lub cz ich sched w taki sposb, e powstanie wspwasno w czciach uamkowych. Jeeli nie ma podstaw do podziau w naturze sd przyzna przedmiot jednemu ze spadkobiercw z obowizkiem spaty pozostaych lub dokona podziau cywilnego. Z chwil uprawomocnienia si postanowienia dziaowego w ktrym okrelonym osobom przypadaj okrelone prawa majtkowe, prawa te przechodz na osoby wskazane w postanowieniu.
Inne zagadnienia prawa spadkowego

Zachowek
Swoboda testowania stwarza zagroenie, e najblisza rodzina spadkodawcy zostanie pozbawiona dziedziczenia na rzecz dalszych krewnych lub nawet osb obcych poniewa jedn z podstawowych funkcji prawa spadkowego jest zabezpieczenie interesw najbliszych zmarego po jego mierci, historycznie wyksztaciy si sposoby ochrony praw tych osb: 1) Rezerwa ustawodawca wskazuje krg spadkobiercw koniecznych, ktrzy dziedzicz okrelone czci uamkowe spadku bez wzgldu na odmienn wol spadkodawcy , a zatem swoboda testowania dotyczy raczej pozostaej czci majtku. Naley jednak podkreli, e krg spadkobiercw koniecznych jest znacznie zawony i dziedzicz oni z tytuu rezerwy w mniejszej czci ni dziedziczyliby z ustawy(prawo francuskie). 2) Zachowek okrelone osoby najblisze, ktre s uprawnione do zachowku, w sytuacji kiedy nie s powoane do dziedziczenia ze wzgldu na testament, maj roszczenie do spadkobiercw o wypat okrelonej sumy pieninej stanowicej okrelon cz udziau, jakie otrzymayby przy dziedziczeniu ustawowym. Roszczenie to aktualizuje si take wtedy, kiedy okrelone osoby co prawda dziedzicz z ustawy, ale spadkodawca uszczupli majtek przed mierci dokonujc szeregu darowizn. W Polsce historycznie zawsze funkcjonowa system zachowku. Osoby uprawnione do zachowku
Art. 991. k.c. 1. Zstpnym, maonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktrzy byliby powoani do spadku z ustawy, nale si, jeeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeeli zstpny uprawniony jest maoletni - dwie trzecie wartoci udziau spadkowego, ktry by mu przypada przy dziedziczeniu ustawowym, w innych za wypadkach poowa wartoci tego udziau (zachowek). 2. Jeeli uprawniony nie otrzyma nalenego mu zachowku bd w postaci uczynionej przez spadkodawc darowizny, bd w postaci powoania do spadku, bd w postaci zapisu, przysuguje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapat sumy pieninej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupenienia.
Do zachowku uprawnieni s: Zstpni, maonek oraz rodzice spadkodawcy jeli uprawniony nie doy otwarcia spadku to uprawnienie przechodzi na jego zstpnych, chyba e nastpio zrzeczenie si dziedziczenia obejmujce zstpnych. Tylko wtedy kiedy dziedziczyliby z ustawy zgodnie z porzdkiem dziedziczenia ustawowego, a wic dalsi uprawnieni nabywaj roszczenie jeli nie ma przed nimi bliszych uprawnionych. Uprawnienie do zachowku nie przysuguje: 59
Osobom, ktre traktowane s tak jakby nie doyy spadku kiedy zrzeky si dziedziczenia, zostay uznane za niegodne, odrzuciy spadek przypadajcy z ustawy odrzucenie spadku przypadajcego z testamentu nie jest rwnoznaczne z utrat uprawnienia do zachowku, gdy moe otworzy drog do dziedziczenia ustawowego. Osobom wydziedziczonym w testamencie. Maonkowi wyczonemu od dziedziczenia w wypadku kiedy za ycia spadkodawca wnis o rozwd lub separacj z winy maonka i byo to uzasadnione.
Spadkobiercy ustawowi nie wymienieni w przepisie, rodzestwo i zstpni rodzestwa, nie maj prawa do zachowku. Zachowek przysuguje w wysokoci: W przypadku kiedy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest to maoletni zstpny spadkodawcy 2/3 udziau, jaki przypadaby mu z ustawy. o Maoletnio okrela si w chwili otwarcia spadku, nawet jeli w trakcie realizacji roszczenia zstpny uzyska penoletnio. o Niezdolno do pracy musi istnie w chwili otwarcia spadku jeeli powstaa po tej dacie, nie przysuguje podwyszony poziom zachowku. W pozostaych przypadkach udziau jaki przypadby z ustawy. Ustalenie wysokoci zachowku Wysoko zachowku ustala si w trzech etapach: 1) Okrela si w uamku udzia spadkowy stanowicy podstaw do obliczenia zachowku. 2) Ustala si warto pienin spadku, do ktrej dolicza si warto okrelonych darowizn uzyskana suma staje si substratem zachowku. 3) Ustala si wysoko zachowku, ktry jest uamkow czci jego substratu mnoymy substrat zachowku przez uamek stanowicy udzia spadkowy. 1. Pierwszy etap oblicze ustalenie udziau spadkowego. Ustalenie udziau spadkowego stanowicego podstaw do obliczenia zachowku: Ustala si udzia, jaki uzyskaby uprawniony w wypadku dziedziczenia z ustawy, przy czym: o Uwzgldnia si spadkobiercw niegodnych i tych, ktrzy spadek odrzucili. o Nie uwzgldnia si tych, ktrzy zrzekli si dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni. Ustalony udzia mnoy si przez lub przez 2/3 w zalenoci od zakresu uprawnienia do zachowku. W ten sposb otrzymuje si uamek, ktry wyraa udzia spadkowy stanowicy podstaw do obliczenia zachowku. 2. Drugi etap oblicze substrat zachowku. Sposb obliczenia substratu zachowku: Obliczamy tzw. czyst warto spadku jest to rnica pomidzy aktywami a pasywami spadku a zatem majtkow warto dodatni(czyli to co na plus) przy obliczaniu dugw nie bierze si pod uwag obcie z tytuu zachowku, zapisu czy polecenia. o Pocztkowo przyjmowano przeliczanie wedug cen z chwili otwarcia spadku, po krytyce ustalono ostatecznie, e przeliczenie odbywa si wedug cen z chwili orzekania o zachowku. Do czystej wartoci spadku dolicza si warto darowizn uczynionych przez spadkodawc na rzecz spadkobiercw, osb uprawnionych do zachowku oraz innych osb wyczone s drobne darowizny zwyczajowo przyjte w danych stosunkach.
60
o Warto przedmiotu darowizny oblicza si wedug stanu z chwili jej dokonania, a wedug cen z chwili ustalania zachowku darowanie nowego samochodu 5 lat temu spowoduje doliczenie ceny nowego samochodu z dnia obliczania zachowku. o Szpunar i Gwiazdomorski wskazuj, e naley tutaj doliczy take kwoty wypacone z rachunkw bankowych i funduszy emerytalnych poza dziedziczeniem kwoty te powinny by traktowane jak darowizny i stanowi podstaw do obliczania zachowku. Pewne darowizny s ustawowo wyczone od doliczenia: o Darowizny uczynione wczeniej ni 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz osb nie bdcych spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku a contrario naley zatem przyj, e darowizny na rzecz spadkobiercw lub osb uprawnionych do zachowku s zaliczane bez ograniczenia czasowego. o Przy obliczaniu zachowku zstpnego nie dolicza si darowizn uczynionych, kiedy jeszcze spadkodawca nie posiada zstpnych, chyba e zostaa dokonana na mniej ni 300 dni przed urodzeniem zstpnego. o Przy obliczaniu zachowku maonkowi nie dolicza si darowizn uczynionych przed zawarciem maestwa.
Obliczenie zachowku ostateczn warto zachowku uzyskujemy poprzez pomnoenie substratu zachowku przez uamek stanowicy podstaw do jego obliczenia. Przesanki roszczenia o zachowek Uprawniony moe da zapaty okrelonej sumy pieninej z tytuu zachowku jeli nie otrzyma rwnowartoci zachowku poprzez: Darowizn uczynion przez spadkodawc, Powoanie do spadku Zapis. Jeli zatem z tych tytuw uprawniony: Nie otrzyma nic przysuguje mu roszczenie o zachowek w penej wysokoci. Otrzyma sum mniejsz od zachowku przysuguje mu roszczenie o uzupenienie zachowku. Przy obliczaniu zachowku dla dalszego zstpnego zalicza si darowizn uczynion na rzecz bliszego zstpnego np. przy obliczaniu zachowku wnuczka dolicza si darowizn na rzecz ojca. Zakres roszczenia Roszczenie o wypat lub uzupenienie zachowku kieruje si przeciwko spadkobiercy: Przeciwko spadkobiercy testamentowemu - jeli pominito osoby uprawnione do zachowku, ktre dziedziczyyby z ustawy. Przeciwko spadkobiercy ustawowemu jeli po doliczeniu darowizn okae si, e udzia spadkowy jest niszy ni zachowek. Zobowizanym moe by wtedy wspspadkobierca ustawowy. Spadkobierca testamentowy lub ustawowy staje si zatem dunikiem uprawnionego do zachowku: Co do zasady odpowiada wedug regu dotyczcych dugw spadkowych w razie przyjcia prostego spadku bez ogranicze, przy dobrodziejstwie inwentarza ograniczenia, do chwili dziau wspspadkobiercy odpowiadaj solidarnie. Szczeglne przepisy dotycz wypadku, kiedy spadkobierca zobowizany do zaspokojenia roszcze o zachowek jest obciony z tytuu zapisw i polece w takim wypadku spadkobierca moe domaga si odpowiedniego zmniejszenia zapisw i polece, przy czym zmniejszenie nastpuje w stosunku do ich wartoci, chyba e z treci testamentu wynika co innego. 61
Przykad: Zapis lub polecenie zmniejsza si o kwot, ktra do obciajcego zachowku pozostaje w takiej samej relacji jak zapis lub polecenie do caoci spadku a zatem jeli zapis odpowiada 1/3 wartoci spadku to spadkobierca moe da zmniejszenia go o 1/3 wartoci zachowku czysta warto spadku 100 000, zapis 10 000, zachowek 50 000 w takim wypadku zapis mona zmniejszy o 5 000. Gdy zmniejszeniu ulega zapis obciony dalszym zapisem, to rwnie dalszy zapis ulega zmniejszeniu. Gdy zapis polega na wiadczeniu niepodzielnym(nie mona go zmniejszy), mona si domaga wykonania zapisu z uiszczeniem odpowiedniej wpaty przez zapisobierc. Gdy zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku mona da zmniejszenia jedynie o nadwyk nad jego zachowkiem. Spadkobierca obciony zapisem, ktry jest jednoczenie uprawniony do zachowku moe da zmniejszenia zapisw do takiej wysokoci, eby pozosta mu jego wasny zachowek. Uprawnienie do dania zmniejszenia zapisw i polece jest skuteczne pomidzy spadkobierc i zapisobierc lub uprawnionym do dania wykonania polecenia nie daje jednak uprawnionemu do zachowku adnych roszcze. Doktryna nie jest zgodna co do charakteru roszczenia o zmniejszenie zapisw lub polece nie jest okrelone w ustawie, czy jest to prawo podmiotowe ksztatujce(a zatem staje si skuteczne przez samo zoenie owiadczenia woli uprawnionego), czy te moliwo dania od sdu zmniejszenia obowizkw poprzez wydanie konstytutywnego orzeczenia. Ochrona spadkobiercy uprawnionego do zachowku Spadkobierca, ktry sam jest uprawniony do zachowku, odpowiada niezalenie od tego czy spadek przyj wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza jedynie do wysokoci nadwyki przekraczajcej jego wasny zachowek za: Zapisy i polecenia, ktrymi obciy go spadkodawca. Zachowki innych uprawnionych. Spadkobierca uprawniony nie ma zatem obowizku wyzby si wasnego zachowku eby zaspokoi roszczenia innych. Roszczenie subsydiarne przeciwko obdarowanemu Uprawnionemu do zachowku moe przysugiwa take roszczenie subsydiarne wobec obdarowanego przez spadkodawc o zapat sumy pieninej potrzebnej do uzupenienia zachowku, przy spenieniu dwch przesanek: Uprawniony do zachowku nie otrzyma penej wartoci zachowku. Uprawniony nie moe otrzyma nalenej kwoty od spadkobiercy. Obdarowany wobec uprawnionego do zachowku odpowiada caym swoim majtkiem, ale jedynie w zakresie wzbogacenia(stosuje si przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu): Obdarowany nie odpowiada jeli rzecz zuy lub utraci, a wic wtedy gdy nie jest ju wzbogacony, chyba e liczy si z obowizkiem zapaty okrelonej sumy. Uwaa si, e obdarowany powinien liczy si z obowizkiem zapaty dopiero od momentu dowiedzenia si o roszczeniu uprawnionego. Jeeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, to odpowiada jedynie do wysokoci nadwyki nad wasnym zachowkiem. Jeeli jest kilku obdarowanych, to w pierwszej kolejnoci odpowiadaj ci obdarowani najpniej.
62
Obdarowanemu przysuguje upowanienie przemienne(facultas alternativa) moe zwolni si od obowizku wypaty okrelonej sumy pieninej poprzez wydanie przedmiotu darowizny. Dziedziczenie i przedawnienie roszczenia o zachowek Roszczenie o zachowek przechodzi na spadkobierc osoby uprawnionej tylko wtedy, kiedy spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku po pierwszym spadkodawcy np. roszczenie syna o zachowek po ojcu moe przej na wnuka, ale nie na przyjaciela ojca, choby dziedziczy z testamentu. Roszczenie o zachowek przedawnia si z upywem trzech lat: Roszczenie przeciwko spadkobiercy testamentowemu 3 lata od ogoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko spadkobiercy ustawowemu 3 lata od otwarcia spadku. Roszczenie przeciwko obdarowanemu 3 lata od otwarcia spadku. Roszczenie spadkobiercy o zmniejszenie zapisw lub polece przedawnia si w terminie 3 lat od ogoszenia testamentu. Wydziedziczenie Wydziedziczenie w prawie polskim jest to pozbawienie osoby uprawnienia do zachowku nie jest zatem wydziedziczeniem pominicie w testamencie.
Art. 1008. k.c. Spadkodawca moe w testamencie pozbawi zstpnych, maonka i rodzicw zachowku (wydziedziczenie), jeeli uprawniony do zachowku: 1) wbrew woli spadkodawcy postpuje uporczywie w sposb sprzeczny z zasadami wspycia spoecznego; 2) dopuci si wzgldem spadkodawcy albo jednej z najbliszych mu osb umylnego przestpstwa przeciwko yciu, zdrowiu lub wolnoci albo racej obrazy czci; 3) uporczywie nie dopenia wzgldem spadkodawcy obowizkw rodzinnych.
Wydziedziczenie moe wynika tylko z testamentu i z przyczyn wymienionych w ustawie przyczyna opisana w ustawie powinna wynika z treci testamentu: 1) Uporczywe postpowanie uprawnionego w sposb sprzeczny z ZWS przyczyna ta jest speniona jeli postpowanie ma charakter uporczywy(stay, dugotrway), a take jest sprzeczne z wol spadkodawcy(spadkodawca upomina uprawnionego lub wyraa swoj dezaprobat). Postpowanie to moe polega np. na popenianiu przestpstw, nadmierne spoywanie alkoholu, rozwizy tryb ycia, uchylanie si od pracy itp. 2) Dopuszczenie si wobec spadkodawcy lub najbliszej mu osoby umylnego przestpstwa przeciwko yciu, zdrowiu i wolnoci lub racej obrazy czci. 3) Uporczywe niedopenianie przez uprawnionego obowizkw rodzinnych wobec spadkodawcy odmowa dostarczenia rodkw utrzymania, nieudzielanie pomocy czy opieki w razie cikiej choroby. Skuteczno wydziedziczenia: Wydziedziczenie jest skuteczne jeli zostao zawarte w testamencie jeli jednak testament utraci wano, wydziedziczenie nie bdzie skuteczne. Wydziedziczenie jest bezskuteczne nawet jeli znajduje si w wanym testamencie, jeli okae si, e przyczyna do wydziedziczenia faktycznie nie istniaa np. doktryna uznaje, e jeli po sporzdzeniu testamentu uprawniony trwale zmieni swj tryb ycia bdcy przyczyn wydziedziczenia, to mona uzna wydziedziczenie za bezskuteczne. Przebaczenie przebaczenie w przypadku wydziedziczenia ocenia si tak samo jak w przypadku niegodnoci dziedziczenia, z tym, e skutki prawne s odmienne: 63
Jeeli spadkodawca przebaczy uprawnionemu, to nie moe go ju wydziedziczy chyba e istnieje nowa podstawa do wydziedziczenia. Jeeli spadkodawca przebaczy uprawnionemu, a mimo tego nie zmieni testamentu, to wydziedziczenie jest bezskuteczne w tym wypadku istniej jednak zdania odmienne Gwiazdomirski twierdzi, e jedynie zmiana testamentu moe odwoa wydziedziczenie.
Zstpni wydziedziczonego nie trac z tego powodu uprawnienia do zachowku, choby wydziedziczony przey spadkodawc.
Umowa o zbycie spadku

Przez umow o zbycie spadku spadkobierca, ktry spadek przyj, przenosi na inn osob cao lub uamkow cz spadku spadkobierca moe zatem zby cao lub cz swojego udziau bez wzgldu na to czy dziedziczy cao czy cz spadku. Zbycie dotyczy tylko ogu praw majtkowych spadkobierca w ten sposb nie moe uwolni si od dugw spadkowych, cho nabywca spadku staje si w takim wypadku wspdunikiem. Nie jest konieczne wymienianie skadnikw spadku w umowie wystarczy okrelenie czy chodzi o cao czy cz udziau. Do rozporzdzenia udziaem w spadku nie jest konieczna zgoda wspspadkobiercw umowa ta nie zmienia sposobu podziau spadku, a zatem nie narusza praw wspspadkobiercw. Do zbycia spadku stosuje si oglne zasady dotyczce przeniesienia wasnoci i przelania wierzytelnoci: Umowa zbycia spadku ma jednoczenie skutek zobowizujcy i rozporzdzajcy(najczciej to umowa sprzeday lub darowizny). Jeeli strony oddzielnie zawary umow zobowizujc, a oddzielnie umow rozporzdzajc to umowa rozporzdzajca jest wana jedynie w wypadku wanoci umowy zobowizujcej. Umowa o zbycie spadku(a take obie umowy jeli zobowizujca i rozporzdzajca s oddzielne) wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem niewanoci. Umowa o zbycie spadku moe by spowodowana: Ch szybkiego spienienia spadku spadkobierca nie musi czeka na postpowanie dziaowe i sprzeda poszczeglnych czci, ale od razu sprzedaje cao. Ch przekazania spadku konkretnej osobie w Polsce niemoliwe jest odrzucenie spadku na rzecz innej osoby, spadkobierca moe jednak w drodze darowizny przekaza swj udzia komu innemu. Skutki umowy o zbycie spadku Nabywca spadku wchodzi w og praw spadkobiercy uzyskanych z dziedziczenia, a wic jest to nastpstwo prawne pod tytuem oglnym nie ma jednak skutku zwalniajcego spadkobiercy z odpowiedzialnoci za dugi spadkowe. Powstaje problem w momencie kiedy po zawarciu umowy dzia spadku si zwiksza jeli umowa nie rozstrzyga tej sytuacji powstaje praktyczny problem co do interpretacji. Nabywca wchodzi w prawa zbywcy w takim zakresie w jakim one zbywcy przysugiway nie przewiduje si ochrony nabywcy w dobrej wierze. Umowa moe by zawarta przed stwierdzeniem nabycia spadku w takim wypadku na postanowieniu i tak bdzie nazwisko zbywcy. Nabywca udziau w spadku moe da dziau spadku. W odniesieniu do zbycia udziau spadkowego funkcjonuje zasada surogacji jeeli spadkobierca w okresie od otwarcia spadku do zawarcia umowy rozporzdza przedmiotami spadkowymi lub je utraci w taki sposb, ze przysuguje mu roszczenie o odszkodowanie to powinien przekaza nabywcy spadku wszystko co uzyska w zamian za te przedmioty(take niezrealizowane roszczenia odszkodowawcze). 64
Jeli zbycie spadku byo odpatne(sprzeda, zamiana) to spadkobierca odpowiada wobec nabywcy za wyrwnanie ubytku wartoci powstaego przez zuycie lub rozporzdzenie nieodpatne przedmiotami nalecymi do spadku. Zasada surogacji obowizuje jedynie w okresie przed zawarciem umowy. Przepisy o surogacji maj charakter dyspozytywny strony mog uregulowa te kwestie odmiennie.
Rkojmia za wady: Spadkobierca nie odpowiada za wady fizyczne lub prawne poszczeglnych przedmiotw wchodzcych w skad spadku umowa dotyczy udziau w spadku, a nie konkretnych przedmiotw. Spadkobierca odpowiada za wady prawne dotyczce udziau spadkowego np. jeli przy umowie zapewnia, e przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a w istocie przyj go wprost. W takim wypadku stosuje si odpowiednio przepisy o rkojmi za wady prawne przy sprzeday lub darowinie w zalenoci od rodzaju umowy na podstawie ktrej nastpio zbycie spadku. Korzyci i ciary zwizane z przedmiotami nalecymi do spadku przechodz z chwil umowy na nabywc, chyba e strony postanowiy inaczej. Odpowiedzialno za dugi spadkowe W razie zbycia spadku nabywca odpowiada za dugi spadkowe solidarnie ze zbywc i w takim zakresie jak zbywca: Odpowiedzialno nabywcy za zapisy i polecenia ogranicza si zawsze do wartoci czynnego spadku(jedynie do wysokoci aktyww spadku). Nabywca odpowiada za dugi caym swoim majtkiem. Nabywca a do chwili dziau spadku odpowiada solidarnie z pozostaymi spadkobiercami. Strony nie mog wyczy umownie odpowiedzialnoci spadkobiercy za dugi regulacja ta ma charakter ius cogens zwolnienie spadkobiercy z odpowiedzialnoci za dugi moe by dokonane jedynie poprzez umow pomidzy nabywca a zbywc spadku za zgod wierzyciela. W braku odmiennej umowy nabywca jest zobowizany wzgldem zbywcy do zaspokojenia dugw spadkowych stosunek ten jest skuteczny jedynie pomidzy zbywc a nabywc spadku, jeli zatem nabywca dopuci do tego, e wierzyciele cign od zbywcy naleno to nabywca bdzie ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz.
Przepisy intertemporalne
Do spraw spadkowych stosuje si prawo obowizujce w chwili mierci spadkodawcy, jeli ustawa nie stanowi inaczej. Pojcie spraw spadkowych naley rozumie przy tym szeroko zalicza si do nich: Porzdek dziedziczenia ustawowego. Skutki rozporzdze testamentowych powoanie spadkobiercw itp. Okrelenie stanowiska prawnego spadkobiercy nabycie spadku, zdolno do dziedziczenia, niegodno itp. Okrelenie krgu osb uprawnionych do zachowku. Prawo obowizujce w chwili dokonania czynnoci jest stosowane w odniesieniu do: Sporzdzanie testamentw. Umowy zbycia spadku. Umowa o dzia spadku. 65
Owiadczenia woli dotyczce spadku np. stosuje si przepisy o wadach owiadczenia woli o przyjciu lub odrzuceniu spadku obowizujce w dniu zoenia tych owiadcze.
Do dziau spadku otwartego przed wejciem w ycie kodeksu stosuje si przepisy kodeksu chyba e wczeniej zawarto umow o dzia spadku lub zakoczyo si postpowanie w I instancji. Jeeli na gruncie innych regulacji spadki pozostay wakujce lub bezdziedziczne stosuje si do nich przepisy o dziedziczeniu Skarbu Pastwa. W razie wtpliwoci jakie przepisy naley stosowa stosuje si przepisy kodeksu cywilnego.
66

Skrypt Jurysty - Prawo Spadkowe

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Skrypt Jurysty - Prawo Spadkowe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Niniejszy skrypt obejmuje swoim zakresem zagadnienia poruszane na wiczeniach, oraz opracowania niektrych tematw z podrcznika.

Zobowizania cz oglna. Prawo pracy. Postpowanie administracyjne.

Ewolucja polskiego prawa spadkowego

Oglna charakterystyka dziedziczenia

Przesanki uznania za niegodnego:

Postpowanie spadkowe wiadomoci podstawowe

Porzdek dziedziczenia ustawowego

Pozycja maonka przy dziedziczeniu ustawowym

Przesanki wanoci testamentu

Testament ustny moe by sporzdzony w jednej z dwch sytuacji(przesanki alternatywne): 26

Konwersja, odwoanie, ogoszenie i wykadnia testamentu

Inne postanowienia testamentowe

Pozycja prawna spadkobiercy

Stwierdzenie nabycia spadku

Odpowiedzialno spadkobiercw za dugi spadkowe

Wsplno majtku spadkowego

Stosunki pomidzy spadkobiercami po dziale spadku

Inne zagadnienia prawa spadkowego

Umowa o zbycie spadku

You might also like