You are on page 1of 22

O tym jak dawniej w Liege acy piewali (i nie tylko)

Wstp do piewnika Bitu Ardent wydanego z okazji obchodw 150lecia czapki studenckiej w Liege (w 2010 roku)

Obchody witego Byczka w Liege 1962 rok rdo: Fonds du Boussart

Zbir artykuw: Gaudeamus igitur! - Fryderyk Widart W gr serca! - Jan-Dionizy Boussart O krtkoci ycia - Prof Filip Raxhon, Wolny Uniwersytet w Liege Par przemyle historyka na temat pieni studenckich Franciszek Balace, Wolny Uniwersytet w Liege

Tumaczenie: Tadeusz Hessel, magister Fonds du Boussart, organizacji z Liege zajmujcej si archiwizacj historii folkloru studenckiego (02/2012)

Ostrzeenie Nie powinien tomik ten odwiedza spokojnych rodzin stade, nie jest on te godny nachodzi mode damy. Przyczyna nie tkwi w jego moralnoci, cho czasami bywa swawolny: najwaniejsze w nim to, e prawi o radoci, czasami zapominajc o pozostaoci. Tworzc w piewniczek prostodusznie marzylimy o zachowaniu i przekazaniu przyszoci takich oto rnych wesoych piosenek. Kompanom moim wiernym go dedykuj, cho by moe trafi w rce profana, ale niestety dla takowego bdzie on nie do odcyfrowania! Tene zbir nie bdzie dobrze ugoszczony u wstydliwego modzieca, cho moim zdaniem pal go licho; Niech muzyka nie gra cicho! Georges Masset, Almanach Studentw z Liege, 1879 (Almanach des Etudiants Ligeois, 1879)

Gaudeamus Igitur, Iuvenes dum sumus! - Fryderyk Widart


Obchody 150lecia czapki studenckiej w Liege to przepikny projekt majcy na celu pokazanie i przypomnienie rnych tradycji studenckich wczonych w ycie i histori uniwersytetu. To spotkanie wielu pokole studentw oraz wielu zwyczajw akowskich z caej Europy moe tylko wzbogaci i zdynamizowa kreatywno i spontaniczno naszych rytuaw. Bycie studentem wpisuje si w pewn lini tradycji. To poczucie przynalenoci nie jest tak silne jak przynaleno zawodowa, cechowa czy te narodowa. Wsplny jest za to pewien stan ducha ktry nie zna granic politycznych, kulturowych czy te jzykowych. Wartociami studenckimi s przede wszystkim zabawa i beztroska. S nimi take koleestwo, szacunku do wiedzy i dzielenie si ni z innymi. Ten stan umysu to take wolno dziaania, zbierania si, realizowania najbardziej szalonych projektw. W skrcie chodzi o to, jak si zachowywalimy i mylelimy gdy mielimy po dwadziecia lat...W tym wyjtkowym czasie wszystko byo moliwe i atwe w realizacji. Entuzjazm - to co, co nam powinno pozosta z tamtych lat. To eliksir modoci ktry tak pasuje do studenta (choby by wieczny!). Przytocz zatem to, co mwi mi jeden z moich corda fratres: Un Goliarda ha sempre vent'anni ! - Goliard czyli woski student noszcy czapk i yjcy wedug maksymy Wino, kobiety, piew - taki to ma zawsze 20 lat! Dobrze, koniec filozofowania! Przejdmy do rzeczy powaniejszych!

Towarzysze! Zdrowie osb studiujcych i absolwentw! Tego wieczoru bdziemy piewa i mia si a do upadego! Towarzysze! Wszyscy pijemy do dna! Fryderyk Widart Major Fonds Boussart Dedykuje to dzieko M.K. i E.W. Dzikuj moim przyjacioom z Fonds Boussart, bez ktrych ten szalony projekt nigdy nie miaby miejsca: Amaury Dillien, Andr Pellens, Xavier Huppertz, Pierre Prgardien, Anglique Decelle, Xavier Grgoire i Ramonie Mausen. Korzystam z okazji, eby podzikowa moim Corda Fratres, bez ktrych ta przygoda nie miaaby tego samego posmaku, s to: Tadeusz Hessel, Giovanni Bulzinetti, Alissa Berger, Manuel Vasmaire (Manou), Cdt Roswell, Florian Schlittler, Guillaume Galliou (La Couille), Florian Brevers, Simo (Fanfan), Pierre Huart (Alf), Maurice Kaisse (Momo) i wszystkich tych, ktrych spotkaem podczas moich studiw w Liege, a ktrym nie mog w tym miejscu podzikowa.

Student medycyny w Liege 1927 przyszy Dr Meurens. Widzimy, e na gowie ma czapk studenck typu penne. Gwiazdki oznaczaj ilo lat studiw. Kaduceusz i czaszka z piszczelami to czapkowe przypinki medykw. rdo: Fonds du Boussart

Ale nie sam czapk medyk yje oto Meurens jako student w prosektorium wraz z kolegami. Zdjcie take pochodzi z 1927. rdo: Fonds du Boussart

W gr serca! - Jan-Dionizy Boussart


Jeeli pisabym ten wstp w 1830, pozdrowibym Was dononym Fratres ! W 1865, w epoce pierwszego midzynarodowego kongresu studentw zawoabym Freres ! W czasach Belle poque, gdy pito bez miary poncze, a piwo brao si jednym ykiem, zapiewabym Przyjaciele, czeka na nas chwila.... W 1918, midzy brami broni krzyknbym Drodzy towarzysze...Za w 1968 skrcone Towarzysze ! Pozwlcie mi wyrazi si dzisiaj w ten sposb Drodzy kompani studenckich imprez...Poniewa licz na to, e z wieloma z Was si jeszcze zd napi przed mierci. Wtedy nadejdzie koniec. Nieprawda! Wtedy nadejdzie pragnienie! piewao si i to od 1830. Pod kapuz nucono wywrotow i patriotyczn pie Waleczny obywatel Liege. Nie zapominajmy o lasce stanowia ona niezbdny atrybut studenta. Rozochocony donon chwil wrzeniowej rewolucji, taczy i wstpuje do specjalnie uformowanego legionu. W 1839, podczas otwarcia Pasau Lemmoniera, dochodzi do skandalu acy zwymylali burujw w trackie pochodu Mikoajkowego. Zatem nic nowego pod socem! W 1844 Wiktor Henaux publikuje swoje Wspomnienia studenta pod pseudonimem Paulusa Studensa. Wspomina w nich ju o fajce jako o towarzyszce cikiej nauki, o romantycznych uniesieniach w stancjach na poddaszach, sonetach piewanych w wietle ksiyca...I take o pienidzach, tym nikczemnym metalu: Kto by odmwi, och, moi przyjaciele, Mie wszystko wsplne, gdy samemu ma si niewiele!

15 lat pniej pojawiaj si pierwsze piosenki studenckie majce typowo leodyjski charakter (tzn z Liege). W Carre, dzielnicy knajp, acy goni za paniami lekkich obyczajw, ktre maj serca wystarczajco wielkie dla wielu amantw naraz..Inne kapanki Wenus bywaj tym bardziej zainteresowane zdobyciem aka im mniej one same bywaj interesujce...Student nosi ju wtedy na gowie czapk (albo beret). Pod szyj ma krawat lavallire tak jak wczeni artyci...C sam, yje podobnie jak wczesna bohema opisywana przez Murgera. ak bywa na balach, odwiedza teatry w szczeglnoci Pawia tzn Pawilon w dzielnicy Outre-meuse. W owym czasie do repertuaru piosenek studenckich w Liege wchodz pieni zawierajce melodi modnych wwczas operetek. XIX wieczny ak wkracza do literatury jako jeden ze znanych typw ludzkich. Tak przynajmniej odbiera go spoeczestwo. Ta rasa, zakonserwowana w alkoholu, jeszcze cakowicie nie wygasa.

Rysunek Pawa Capona z 1935 roku. rdo: Fonds du Boussart

W czasopismach Samorzdw i K Studenckich mona znale od czasu do czasu skargi dotyczce stanu folkloru studenckiego. Od lat czytam te same hiobowe wieci: absolwenci od nas odchodz, a my zapomnielimy wesoych zwrotek piosenek naszych ojcw! Bycie akiem dzisiaj to zupenie nie to co dawniej etc. A jednak! Przy kadym zakrcie naszej maej historii znajdzie si jedna natchniona osoba ktra odszuka w popiele rozarzone wgle i na nowo rozpali wity ogie. Smak piwa moe si zmienia, tak samo jak waciciele knajp i programy kabaretw. W 1918 nie zalewa si ju czapek piwem podczas studenckiego chrztu. Nadchodzi czas wina musujcego z

Lotaryngii. I co z tego? Garstka zapalonych kumpli utrzymuje klimat akowskiej zabawy. Tak samo byo w 1945. Po maju 1968, kiedy to nie wolno byo zabrania folklor studencki by wytykany palcem przez owych buntownikw. Guzik! Sami sobie woyli palec w oko, bo folklor powsta z martwych w 1980 razem z Zabaw tysiclecia. Moi drodzy kompani przyszych wyj, przegldajc Wasze dzisiejsze zapiewki wydziaowe nie odnalazem dawnej lekkoci, humoru i zabawy sowami. Ale prosz Was o jedno Nie przejmujcie si moim zdaniem!...Do jasnej anielki, piewajcie! Ma to by co innego ni oklepane Precz z czapk studenck katolikw la calotte ! Jeli bdziecie piewa, czas i uytek wypoleruje te wszystkie chropowatoci ktre zauwayem tu i tam. Zrbcie mi t jedn, wielk przyjemno nocie na gowie Wasz czapk studenck, penne albo calotte, faluche a moe nawet beret. Nocie j koo ucha albo przekrzywion - na zawadiak Moe Wam lee na potylicy, eby jej daszek wystawiony do nieba stawia wyzwanie zakamanym mieszczanom. Zatem nocie j jak Wam jest wygodnie - ale nocie j do diaska, ebycie nie przypominali worka ziemniakw gdy wychodzicie na miasto! Czapka studencka to nie jest ochraniacz miejsc intymnych ani amulet ktrym chroni si pier. To jest nasz wity emblemat, nasz paszport chway, nasze wyznanie wiary. Poka mi jak nosisz swoj czapk, a powiem Ci kim jeste...A przede wszystkim powiem, kim bdziesz jutro! Nie ceni tych, ktrzy j nosz na szyi zawieszon jak naszyjnik. Biedacy! W dorosym yciu tak samo bd si bali cokolwiek woy do gowy i bynajmniej nie chodzi mi o czapk! Fratres, Freres, Drodzy Towarzysze, Przyjaciele, Kompanii i Kompanki studenckich zabaw, przeszli, przyszli obecni...Pozdrawiam Was! piewajcie! piewajcie, bo jak to ju pisa Klaudiusz Guex w 1938: By studentem to oznacza nie ba si piewania podczas marszruty, Nie dla zadziwiania przechodniw, Ale dlatego mj kochany, e to jest niesamowite szczcie i rado Kocha, bawi si do rana i mie tylko dwadziecia lat. Jan-Dionizy BOUSSART, Pasjonat folkloru studenckiego, wieczny student

De brevitate vitae - O krtkoci ycia - prof. Filip Raxhon


Nie kadego dnia prosi si profesora o napisanie wstpu do piewnika studenckiego! Czy jest to rozwane? Autorzy ryzykuj otrzyma nigdy niekoczc si dysput naukow! C, jak to powiada Albert Einstein W skali wszechwiata, ludzkie ycie jest krtsze od jednego yku. W takim razie absolwent chwyta za piro, majc w gowie tekst pieni Marszu Studentw z 1919 ktra dzisiaj nabraa dla niego nowego znaczenia: Moi przyjaciele, gdy my ju zostaniemy utytuowanymi mdrcami Na myl o sodkiej przeszoci rozkwitniemy umiechami aujc mimo dzisiejszych honorw, tego piknego wieku i lat Kiedy nis nas entuzjazm i czowiek by ze wszystek rad. Wycigniemy i przypalamy zatem znowu te stare fajki piewajc cichym pgosem nasze stare bajki;

Moe one brzmi zbyt miesznie Ale w mody wieku wykrzyczelimy je tak piknie! Historyk uwielbia pytania. Co to jest zatem piewnik studencki Bitu Ardent? To tomisko, zbir pieni studentw z Liege i Luksemburga. Potwierdzam to referencyjna ksieczka dla wszystkich akowskich piewakw ktrzy yj troch nostalgi przeszoci. To ksiga zakl z magicznymi formuami...Ale nie tylko. To take przewodnik dla podchmielonego modzieca po zakrtach wczorajszych i dzisiejszych melodii. Wsuwamy ten tomik w kiesze na zabaw albo na pamitk. Jeli jeste mod osob i nie masz swojego piewnika studenckiego - c, bdziesz martwym za dorosego ycia, gdy cmoknicia zastpi prawdziwe pocaunki. Bitu to katechizm ludu studenckiego. Przypominam historykom, e to wanie z porcelanowych osprztw fabryki De Fuisseaux nalewao si onegdaj rzeki piwa! C, Bitu suy take do osuszenia garde, by mc potem lepiej zaspokoi pragnienie. Tak mwi o nim rzecz jasna zoliwi. Od zarania dziejw studenci piewali piosenki opiewajce smaki i przyjemnoci ycia. W 1860 roku w Liege powstaje wikszo tradycji studenckich ktre zdoay przetrwa do dzisiaj. Pojawia si czapka studencka z bardzo dugim daszkiem, penne. Cae pokolenia akw z owym nakryciem gowy okupuj dzielnic zabaw i uciech, tzn Le Carr i popeniaj tam niejeden grzech ciki. Pojawia si problem te pokolenia akw nastpuj po sobie dosy szybko bo czas studiw jest krtki. Co chwil trzeba formowa od nowa szeregi onierzy plutonw zabawy. W jaki sposb przekaza wieakom wartoci i piosenki starych strzech? Pojawia si zatem studencki chrzest dla pierwszakw, bdcy jednoczenie rytuaem i inicjacj. To nie tylko przekazanie dziedzictwa folkloru akowskiego, czcego si rzecz jasna z zabaw. Tworzy on przede wszystkim przyjanie, To jedno z najpikniejszych sw w kadym jzyku okrelajce uczuciowe przywizanie do innych po przebyciu wsplnych dowiadcze. Wielkie wizy braterstwa rodz si podczas studiw jak i zabaw. Nie wszystkie przetrwaj, ale te ktre zdoaaj przechodz z podniesionym czoem prb czasu (zdjcie przedstawia pochd studencki z okazji witego Byczka w 1950 roku ta kuka to tzw Miss Chemii - przyp. Tum.). Od czasw narodzin uniwersytetu w redniowieczu acy zauwayli swoj odrbno od reszty

spoeczestwa. Stanowili specyficzn grup, tworzc co w rodzaju cechu. Wyraali t swoj wyjtkowo w uroczystych i penych zasad ceremoniach. Podczas tych obrzdw kady rodzaj ubrania, kada pie i rytua libacji mia swoj uzasadnion symbolik. To dlatego Bitu Ardent jest wiadkiem przeszoci. To zbir tekstw ktry jest pomnikiem dziedzictwa udowadniaj to piosenki Waleczny obywatel Liege, Brabantka, Pie Krla Alberta albo Pie Studentw Waloskich. Przegldajc rne strony atwo zorientujemy si, e wiele utworw to tzw dzieci swojej epoki. Pomimo tego, e wyraaj one pewne specyficzne problemy to i tak nie s do koca skostniae. Zawsze mona je napisa na nowo albo sparodiowa. Za kadym razem wchon nowo i cz kontekstu czasw kiedy je przeredagowano albo dopisano nowe zwrotki. Czytelnik znajdzie w tym zbiorze piosenki wydziaowe, pieni zakonw studenckich z Liege, k regionalnych, starofrancuskie zapiewki jak np. Rycerze Okrgego Stou a take wiele wiele innych. Od razu zauwaamy mski kontekst wikszoci pieni akw. A priori zostay one napisane przed laty dla samczych garde. Moemy to wytumaczy w prosty sposb przez wiele lat dostp kobiet do studiw wyszych by ograniczony przez przesdy i dawne reguy spoeczne. Sytuacja jest dzisiaj zupenie inna. W XIX wieku jedynymi kobietami w otoczeniu studentw s panny lekkich obyczajw Rwnouprawnienie i koedukacja na uniwersytetach przyniosy emancypacj kobiet take na paszczynie zabawy dlatego w niej take nie ustpuj w niczym mczyznom. Co ciekawe, kobiety przyjy te mskie i czsto szowinistyczne teksty nadajc im drugi (a nawet trzeci) stopie interpretacji. Ilustruje to drog przebyt w celu zdobycia rwnoci pci i zarazen pikna lekcja pynca ze studenckich zabaw. Nie bjmy si tego powiedzie gono piewnik Bitu Ardent w rkach kobiety przyczynia si na swj sposb do emancypacji... Teraz przejdziemy do bardzo wanego tematu. Jak przetrwa te studenckie zabawy? To znaczy, jak pogodzi przyjcia i studia? Jest to moliwe! Udowadnia to wiele yjcych przykadw realizujcych eksperyment na samych sobie. Rezultat takowych bada znajduje si skdind na fotelu rektorskim. W tym momencie nasuwa mi si na myl pragmatyczna myl mojego ojca: Jeli potrafisz pracowa po imprezie i imprezowa po wykonaniu swojej pracy jako to bdzie. Zapamitaem t lekcj. Jeli ju tak si sobie zwierzamy, to opowiem Wam par wspomnie z moich studiw. C, razem z kolegami posiadalimy kwater gwn w kawiarni Altanka na ulicy witego Pawa. Dzisiaj na jej miejscu znajduje si bank...Ktrego kapita zaoycielski to zapewne zyski z beczek wina oprnionych w tamtych latach. Waciciel knajpy zawodowy nurek zmczony pijatyk modziecw od czasu do czasu zostawia nas samych w bistrze. Rano, gdy tylko sprztaczka wkraczaa na miejsce zbrodni, pierwsze uderzenia mioty kieroway si w nasz stron. Sdz jednak, e w kocu ona nas na swj sposb polubia. Ostatnim przystankiem na torze imprezowym bya kawiarnia Karmelici na pocztku ulicy witego Idziego (Saint-Gilles). Siedzielimy tam jedzc i pijc bez umiaru. Oczywicie szybciutko oprnialimy do dna nasze piwa. Pikne byy te poranki w momencie gdy miasto odywao po naszej upojnej nocy. Przejeday obok nas autobusy z pasaerami jadcymi do pracy lub szkoy. Ten rozdwik pomidzy naszym postpowaniem a prawdziwym yciem dawa nam satysfakcj porwnywaln tylko do marzenia sennego. Otrzymywalimy wolno w stanie cakowicie czystym. Istnieje ona tylko w tym upajajcym zmczeniu koczcym bdzenie ciaa i ducha. Ah! Gdyby wszystkie poranki wiata miay ten sam smak jak tamten! ycz czytelnikowi tego zbioru, aeby z tych porankw stworzy sobie swoje pamitki, ktre bd mu towarzyszy a do koca ycia. Filip Raxhon, Profesor zwyczajny, Wolny Uniwersytet w Liege

Par przemyle historyka na temat pieni studenckich prof. Franciszek Balace


Podstaw kadego folkloru i tradycji jest wytworzenie poczucia przynalenoci. Student to osoba ktra ma wiadomoci bycia czci zamknitego rodowiska rekrutujcego czonkw wedug zasug intelektualnych (Jestecie Elit Narodu) ale take na podstawie moliwoci finansowych (Poza tym utrzymuj Ci wci rodzice). ak ma zatem ochot zamanifestowa, odrni si od reszty i zasygnalizowa jej, e on jest W a oni POZA. Z tej potrzeby puszenia si rodzi si czapka studencka. Powstaje take argon lub gwara akowska niezrozumiaa dla osb nieokupujcych aw uniwersyteckich (kolos, kartki, skrypt etc). Przypomnijmy sobie, e takie same fenomeny zachodz w krgach kultury popularnej i dotycz kadej grupy ktra czuje si inna lub wykluczona. Dowartociowanie si lub te zamknicia si w stosunku do wikszoci moemy zaobserwowa np. wrd apaszw z pocztku XX wieku ale nie tylko. Niektrzy subkultury przywdziewaj skrzane kurtki w latach 50tych. Niektrzy dzisiaj wol czapki z przekrzywion daszkiem wraz ze slangiem typu lachon, ziom, CHWDP... Moemy zaobserwowa podobny fenomen w wojsku - w rodowisku selekcjonujcym na podstawie tyzny fizycznej (tzw zdolny do suby). Istnieje tam wymuszona lub cicha zgoda na moliwe zagroenia ycia w trakcie podejmowanych dziaa. Student opluwa mieszczan i burujw, pomimo tego, e sam wkrtce stanie si jednym z nich. W Niemczech acy okrelaj ich terminem filistrzy co oznacza osoby proste i ograniczone. Wojskowy ywi podobne uprzedzenia w stosunku do cywila. Przekazuje te antypatie swoim wychowankom w celu stworzenia solidarnoci grupowej. Rywalizacja, wzgldna anonimowo gwarantowana przez wsplny strj...Wszystko dziaa na niekorzy porzdku i z najspokojniejszego osobnika oraz kujona jest w stanie wyzwoli besti. W wojsku i na uczelni wieak to kot. W jednym i w drugim miejscu odbywaj si rytuay przejcia nazywane chrztem, koceniem lub infekcj.

Przebrani studenci na pochodzie z okazji witego Byczka - student po prawej ma na gowie penne i jest ubrany w studenck tog wraz z medalami (z flamandzkiego vlek). - rdo: Fonds du Boussart

Studenci, wojskowi i sutenerzy czcz kady w swoim zakresie potrjny kult. Jest to kult picia (lub palenia) byle czego, ale w duych ilociach. Wymiewaj oni wsplnie ycie buruazji oraz obowizujce w spoeczestwie zasady moralne. Gdy tylko pojawia si okazja do bjki, Ci chopcy chtnie z niej korzystaj. Ten ostatni aspekt zawsze cechowa stosunki pastwa studentw z siami porzdkowymi. Moemy wymieni przykady burd od homerycznych star za czasw Franciszka Villona do pewnych zakce podczas obchodw pochodu Mikoajkowego czy witego Byczka. Przyczyny tego stanu rzeczy le w redniowiecznych rdach uniwersytetu jako instytucji. acy i ich mistrzowie stanowili odosobnion spoeczno. Byli chronieni immunitetem stanu duchownego jako klerycy. Wszystkie wystpki czonkw owego zgromadzenia byy rozwizywane przez instancje wewntrzne i koczyy si co najwyej krtkim pobytem w wizieniu uczelni tzw karcerze (istnia on w Niemczech do co najmniej 1914). Ta przynaleno do stanu duchownego ale niezobowizujca do zostania ksidzem wyraaa si poprzez strj jak np. toga i beret w Oksfordzie i Cambridge. Tumaczy to take dziejc si wwczas wrd owych akw-klerykw przemoc, pijastwo i rozpust. Studenci chcieli si wyszale przed zoeniem lubw zakonnych po zakoczeniu studiw. Ten wybr drogi yciowej najczciej by uwarunkowany powodami finansowymi. Jeli chodzi za o profesorw, ich szerokie togi mniej lub bardziej podbite futrem oraz rozbudowane czapki suyy nie tylko do pokazania wiatu swojego tytuu naukowego, ale moe przede wszystkim jako ochrona przed upiornym zimnem panujcym w le ogrzewanych kolegiach. Synny portret Erazma z Rotterdamu wykonany przez Holbeina jest tego najdobitniejszym przykadem.

Calotte z Liege 1922 rdo: Fonds du Boussart

redniowieczny ak nie chce zatem siedzie w swojej maej, zimnej celi w Kolegium (owietlonej na dodatek kopcc wieczk). Student zmierza zatem do Tawerny gdzie zasiada do stou wraz ze swoimi kompanami. Mobilno uczonych i uczcych si po caej Europie jest moliwa dziki istnieniu jednego wsplnego jzyka nauki: aciny. Rozumiemy zatem dlaczego powstao Gaudeamus Igitur obecnie uznawane za midzynarodowy hymn studencki czy te pieni zawarte w Carmina Burana. Nie znamy ich melodii, ale Carl Orff stworzy do nich muzyk na podstawi rytmu wersw. Synne O Fortuna stanie si jednym z hitw XX wieku i bdzie stanowi ciek dwikow wielu filmw. A post bibitum jakim by jeli nie wanie bitu czyli pijanym? W Niemczech istnieje tradycja Wanderjahren tzn lat podry podczas ktrych przechodzi si z jednego uniwersytetu do drugiego. Budzi to potrzeb powstania Landmannschaftw tzn ziomkostw, zrzeszajcych studentw na podstawie regionu lub kraju pochodzenia. Nosz one aciskie nazwy jak np. Vandalia zrzeszajca akw z Szwabii, Thuringia etc. Uposaaj si one w XVIII wieku w mundury i herby. W owych czasach student chce przypomina jak najbardziej wygldem wojskowego. Po wojnach wyzwoleczych przeciwko Napoleonowi Landmannschafty musz stawi czoa konkurencji Korpsw o charakterze arystokratycznym, snobistycznym i konserwatywnym (np Borussia, Saxonia) czy te Burschenschatw o dosy zaawansowanych pogldach liberalnych i wielkoniemieckich (np. Teutonia, Germania). Czonkowie owych burszenszaftw ubieraj na gowy szerokie czarne czapki oraz szerokie czarne paszcze do jazdy konnej. Pierwsi studenci w Liege w 1821 take take przyjmuj te obyczaje pomimo oburzenia wadz uczelni (Trzeba przy tym doda, e Wilhelm I sprowadzi wiele profesorw wanie znad Renu). C, ten dziwny strj zosta nazwany galo-greckim (sic!) majc pochodzi od samego Arminiusa, pogromcy Warusa z I wieku n.e. Na szczcie te fantasmagorie mody si w Belgii nie przyjy.

Czapka studencka typu penne naleca do studenta medycyny Liege ok 1920 rdo; Fonds du Boussart

Stopniowo bo okoo poowy XIX wieku studenci z Liege zaadaptowali czapk studenck tzw Mtze wzorowan na deklach korporanckich z Niemiec. Nosiy j tam Korpsy i Burszenszafty. Miaa ona swj rodowd najpewniej w nakryciu gowy tamtejszych oficerw. Bya to kolorowa czapka z krtkim daszkiem nad samym czoem. W tej niezmienionej formie jest noszona do dzisiejszego dnia przez studentw niektrych wydziaw Wolnego Uniwersytetu Brukselskiego. W XIX i na pocztku XX wieku uczniom Krlewskiego Ateneum w Liege narzucono z gry jednolity kolor akwek tj kolor zielony. Zreszt zielony pozostaje oficjaln barw uczelni. Jest on noszony przez studentw nie tylko na czapkach ale take w szalikach czy te kokardkach na piersi podczas oficjalnych wystpie. Penne po walosku czapka, to studenckie nakrycie gowy, pojawia si by moe z potrzeby szokowania statecznych mieszczan. Okoo 1880 byli oni bowiem terroryzowani przez band prahuliganw zwanych dugimi penne z Bressoux. Wyduali oni daszki swoich proletariackich kaszkietw do niepojtych rozmiarw na wzr wczgw i rozrabiakw z francuskich przedmie. Rwnolegle w Niemczech, sekundanci pojedynkw studenckich ubieraj na gow Mtze z bardzo duym daszkiem by chroni twarz przed przypadkowymi ciciami adwersarzy. Tak oto, z kombinacji obydwch pomysw i inspiracji najbardziej zawadiaccy acy nosz czapki studenckie z ogromnym daszkiem kopiujcym tym samym Zulusw z Bressoux albo Paukatw z Niemiec. Spokojniejsi acy nosili penne z odpowiednio krtszym daszekiem. Nie zapominajmy a bardzo wanym zastosowaniu tak przerysowanego i wielkiego akcesorium na gowie aka-awanturnika. Ot chronia jego twarz przed uderzeniem cikiej laski podwczas niezbdnego dodatku kadego szanujcego si studenta...Albo takiego ktry bi si z podoficerami z Lanciers o pikne oczy diwy z teatru Pawilon. Pomimo tego, e Ci wojskowi wycigaj do pojedynku przeciwko niemu swoje szable. Z czasem penne staje si czapk studenck liberaw lub antyklerykaw. Wyzywaj swoich przeciwnikw od piusek po francusku calotte - nawizujc tym do nakrycia gowy duchowiestwa. Kocowa inspiracja pochodzi najpewniej od fezw papieskich uaww z wzem wgierskim. Stare zdjcia pokazuj, e te katolickie czapki studenckie z weny owczej prawie w niczym nie przypomniay dzisiejszych jarmuek. Byy to ogromne nakrycia gowy, majce za cel amortyzowa uderzenia lasek akw wolnomylicieli. C, zmniejszenie si rozmiarw wraz z biegiem czasu wiadczy o tym, e osoby noszce calotte coraz mniej boj si ataku swoich przeciwnikw...

Penne naleca do Mikoaja Kovaca Wydzia Filozoficzny Wolnego Uniwerstetu w Liege ok 2003 rdo: Petit rpertoire des coiffes estudiantines & co na facebooku

Czapka studencka pochodzenia francuskiego tj faluche - szeroki beret z aksamitu nie przyja si w Belgii pomimo bycia nakryciem gowy gwarantujcym wacicielowi apolityczno. Moe dlatego, e podobny beret spoczywa na gowach ubranych w togi profesorw (podczas oficjalnych uroczystoci)? Bardziej prawdopodobnym wytumaczeniem jest fakt, e w 1932 po cakowitej flamandyzacji uniwersytetu w Gandawie, tamtejsi studenci wybrali sobie jako czapk studenck co podobnego do faluche. W midzyczasie faluche nosiy studentki, bowiem w owych latach nie wyobraono sobie ich jako posiadaczek penne lub calotte. Dziewczynom w tamtych czasach nie wypadao chodzi z go gow, std wybr neutralnej wiatopogldowo i politycznie czapki przyj si przez pewien czas wanie gwnie u pci piknej.

Studentki chemii w Liege na gowie maj faluche, ich kolega penne zdjcie pochodzi z 1950 rdo: Fonds du Boussart XIX wieczny student w swoich piosenkach opiewa swoj wolno i niezaleno. Nie musi ju sucha rad tatusia-mamusia ani ugina si pod wszechogarniajc kontrol dozorcw w internacie gimnazjum lub liceum. Wynajmujc mieszkanie lub stancj jest teraz sam sobie panem, Nareszcie moe swobodnie ponaigrywa si z tego, co kazano mu wczeniej szanowa. ak, pochodzc najczciej z maego miasteczka gdzie kady zna kadego teraz oddycha swobod i anonimowoci wielkiego miasta. Tumaczy to, dlaczego tak masywnie przyjy si w Liege francuskie piosenki satyryczne naigrywajce si nie bezporednio z religii ale z jej ziemskich reprezentantw tj duchowiestwa i zakonnikw. Wytykaj one hipokryzj i obud obyczajow tych rodowisk. Moemy tutaj wymieni takie piosenki jak Mnisi z Saint-Bernardin (Les moines de SaintBernardin); Szewc Pamfil (Le cordonnier Pamphyle); Wisielec (Le Pendu); Braciszek Wilhemik (Frre La Guillaumette), etc. Dziki gbokiej znajomoci aciny wyniesionej z klasycznej edukacji, XIX ak popuszcza wodze fantazji piszc makaroniczne parodie ewangelii. Uywa te dosy swobodnie motyww mitologii grecko-rzymskiej. Jako przykady moemy poda

piosenki Muzeum w Atenach (Muse dAthnes), Bogowie Olimpu (Dieux de lOlympe) i Rozkosz bogw (Le Plaisir des Dieux). Melodie do tych utworw s czsto zapoyczone np. ze synnej fanfary balu Quatz'Arts w Paryu. Synna wyliczanka dziecca By sobie stateczek (Il tait un petit navire) zostaa przerobiona na zberen pie Muzeum w Atenach. Co zrobi, eby w francuskojzycznym krgu kulturowym nie za bardzo nie kopiowa studentw Sorbony? Niestety, zapoyczenia wida na kadym korku.. Pie wity Mikoaj z jego nigdy niekoczcymi si zwrotkami - to konsekwencja kultu tego witego praktykowana przez akw z Liege. Ale ju jego wyczyny fizyczne i seksualne s bardzo podobne do tych opiewanych we francuskiej piosence Biskup herbu Poawilka (Le Pre Dupanloup). Ten synny duchowny by czonkiem Akademii Francuskiej za Drugiego Cesarstwa. Ale jaki ma to zwizek z akami w Liege dwadziecia lat pniej ? Zapoyczenia rzucaj si w oczy w wielu zwrotkach, bo jaki sens dla Belgw maj mie niby wersy o uczestnictwa nadludzkim przyrodzeniu duchownego w przejciu Berezyny czy te pomocy w Zdobyciu smali w Algierii? Inspiracje pynce z Parya zalewaj zatem w XIX wieku nasze piewniki. Niech yj studenci francuscy staje si pieni niech yj studenci z Liege. Ton nadaway paryskie klubokawiarnie (Caf'Conc' CafeConcert) a motywy ktre si tam rodziy bardzo chtnie podejmowali belgijscy studenci i dostosowywali do lokalnych warunkw, Najczciej nowe piosenki rodziy si podczas burzliwych wieczorw w Pawilonie sercu folkloru studenckiego przed 1914 rokiem. Angielsk gumk (La Capote Anglaise) piewamy na melodi bretoskiej Dziewczyny z Pampol ( La Paimpolaise), podobnie jak Jawajk ( La Javanaise) na melodi Mojej dziewczyny z Tokinu ( Ma Tonkinoise). To mieszanie si obcych wpyww i lokalnych motyww rodzi bardzo ciekawe hybrydy kulturowe jak np. piosenka Moja stara czapka Roberta Souki (Ma vieille casquette). Ma ona bardzo leodyjsk melodi Lemplorer, ale jednak piewa si uywajc nut francusko-korsykaskiego trenu Mczyzna ze strzelb ( LHomme la carabine). Okadka francuskiego czasopisma studenckiego pt W dzielnicy aciskiej wydanego w 1896 z okazji poowinek Wielkiego Postu. Student po prawej ma na gowie szeroki beret czyli dawn faluche...C, w dzisiejszych czasach jej rozmiar si nieco zmniejszy. Pod szyj ma krawat bohemy czyli lavalliere. rdo wikipedia

Przed pierwsz wojn wiatow, audytoria uczelni zaczynaj si dopiero zapenia studentkami. ak pci mskiej jest najczciej kawalerem. W chwilach uniesie i zapomnienia odwiedza panny lekkich obyczajw o konsekwencjach tyche wizyt wspomina nam niejedna piosenka. Student jest zazdronie pilnowany przez wacicielk stancji ktra dbaj o dobre imi domu. wiat akw to zbiorowisko dowcipnisiw w peni burzy hormonw. Ma on duo wsplnego z wojskowymi w koszarach czy te z marynarzami zabranymi w dugi rejs. To rodowisko mczyzn ktrzy bez przerwy rozmawiaj o kobietach. Zberene piosenki s zatem werbalnym wentylem bezpieczestwa wymuszonej wstrzemiliwoci...C, jak powszechnie wiadomo, krowa ktra duo ryczy mao mleka daje...Tak samo XIX wieczny student duo piewa na temat rzeczy ktre praktykuje mao albo wcale! Twrcy tych libertyskich utworw pozostaj anonimowi z wiadomych powodw aden lekarz, adwokat czy te profesor nie chciaby by zaatakowanym w trakcie swojej kariery za grzechy i wystpki modoci. Jako przykad moemy poda zbir piosenek studenckich publikowanych przez autora pod pseudonimem Gorcodugi (Chaudlong) ktrym okaza si by przyszym Prokurator pan Grzegorz de Froidcourt (gra sw z nazwiskiem ktre moemy przetumaczy jako Zimnokrtki - przyp. Tum). Dla zoobrazowania wywodu, par ilustracji ze piewnikw studenckich (rdo: quevivelaguindaille.be) piewnik Kwiaty meczyzny - Bruksela 1935

W wojsku ldowym pieni su do wyznaczenia rytmu marszu. Pozwalaj take przetrwa nud i monotoni dugich podry. Dlatego maj one prawie nigdy niekoczce si zwrotki! Na morzu maj one inny cel w czasach aglowcw pozwalaj zsynchronizowa prac majtkw a przede wszystkim wyrwna ich prac np. podczas manewrowania kabestanem, cum czy te przy podnoszeniu lub zwijaniu agli. To od marynarki przyholowano do folkloru studenckiego takie piosenki jak Pymy do Messyny ( Allons Messine), Fregata Danea (La Dana), piewajmy razem, eby szybko nam pyn czas ( Chantons pour passer le temps), Dnia 31 sierpnia 1800stnego roku ( Au trente et un du mois daot) etc. Studenci nie rozumiej jednak zawartego w nich argonu i terminologii eglarskiej. Wraz z napywem i adaptacj piosenek wojskowych na potrzeby studentw rozpoczyna si proces ich transformacji. Oczywicie, niektre z nich pozostay niezmienione jak np. Moty (Les Marteaux) autorstwa Longjumeau - nawet zwrotka w ktrej oberysta liczykrupa zabiera onierzom ich czako tzn wysokie wojskowe czapki. Niektre pieni zostaj za tak zmienione, e w niczym nie przypominaj ju oryginalnej wersji. Najsynniejszym przykadem takiej ewolucji jest Pie Studentw Waloskich ktra narodzia si w Louvain na pocztku XX wieku. Powstaa ona pod wpywem synnych burd midzy studentami o pogldach liberalnych i studentami popierajcymi flandryjski ruch narodowy. Przytoczymy zatem jeden z owych wersw opisujcy te bjki: Nie boimy si tych ktrzy w nocy na nas czyhaj, cho Flamandowie i ajdacy wielkie cielska maj (Nous ne craignons pas ceux qui dans la nuit nous guettent, les Flamands et les Gueux la taille dathlte). W owej epoce studenckim sportem byo bicie cikimi laskami swoich przeciwnikw. Najcenniejszym trofeum byo zdobycie czapki studenckiej przeciwnego obozu ideowego. Calotte nosili konserwatywni studenci sympatyzujcy ze stronnictwem katolickim. Penne to emblemat liberaw. Flatte to szeroka czapka typu niemieckiego noszona przez akw popierajcych flamandzki ruch narodowy. Przywoalimy kontekst pieni a jej melodia pochodzi od jednej z najbardziej popularnych francuskich piosenek wojskowych XVIII wieku tzn z Grenadiera z Flandrii (le Grenadier de Flandre). Przeanalizujmy zatem modyfikacje, jakie dokonywali studenci w zalenoci od miejsca i jakie osoby uwaali za wrogw. W pierwotnej wersji piewamy: Z Flandrii grenadier musia zmyka, a e tak le ubrany, to mu czonka byo wida ( Ctait un grenadier qui revenait de Flandre, qutait si mal vtu quon lui voyait le membre ). W najstarszych wersjach piewnikw akw odnajdujemy albo lady walk z Flamandami w Louvain albo gonitwy za calotte w Brukseli: Et quand nous serons pleins Nous irons jusquen Flandre Arms de gros gourdins Pour faire un tel esclandre Et montrer aux Flamins Comment quon sait les prendre Puisque nos calottins Nous abreuvent dinjures Quon leur dise en latin Notre horreur dla figure Des moines, des sacristains, Et des Saintes Ecritures A kiedy ju si nam zakurzy w czubie Do Flandrii si wybierzemy Uzbrojeni w kije grube Wszystko tam w proch zetrzemy I flamandom sprzedamy tub Tak wanie si za nich wemiemy Nasi koledzy noszcy piuski Oblewaj nas wyzwisk ton acin polemy im nasze causki O tym jak nie lubimy si z ikon, zakrysti i mnichami majcymi brzuki, witymi pismami nieche nas nie goni.

Take inne piosenki studenckie maj rdo bezsprzecznie wojskowe i koegzystuj naraz w dwch wersjach: armijnej i akowskiej. Nie znamy do koca rde tych zapoycze. By moe sformowanie w latach 1909-1914 Kompanii Uniwersyteckich. Studenci mogli odby sub wojskow w trakcie weekendw zamiast przerywa okresu nauki. Moemy domyla si, e te

pobyty akw w koszarach trwajce od pitku do soboty musiay obfitowa w wiele ciekawych zdarze. Kyrie, Kyrie, Kyrie, Kyrie, Dans la chambre de nos abbs (bis) Dans la chambre de nos officiers (bis) On ny baise, on ny baise, On ny baise, on ny baise, Que des femmes de qualit, Qudes putains de 1e qualit, Mais nous autres, Mais nous autres, Pauvres aptres, Pauv piottes, Pauvres moines, Artilleurs, Sacr nom de Dieu de religieux, Et chasseurs pied, de religieux chasseurs pied, Nous ne baisons, Nous ne baisons, cr nom de nom (bis) cr nom de nom (bis) Que des cons vrols... Quavec la veuve Poignet... Kyrie, Kyrie, W pokojach naszych proboszczw (bis) Pieprzy si, oj pieprzy Tylko panny wytwornych obyczajw Ale my reszta Biedne apostoy Biedne mnichy W imi boga zakonnicy zakonnicy My tylko pieprzymy Przysigajc na imi najwikszego (bis) Bucw co maj franc... Kyrie, Kyrie W pokojach naszych oficerw (bis) Pieprzy si, oj pieprzy Najlepsze prostytutki Ale my reszta Biedne piechury Artylerzyci I strzelcy wyborowi strzelcy wyborowi My tylko pieprzymy Przysigajc na imi najwikszego (bis) Tylko pann Nadgarstek...

Prezes Zwizku Studentw w Liege dzikuje w licie kolegom z Brukseli za doskona zabaw w trakcie obchodw witego Verhaegena 1922 rdo: Fonds du Boussart

Zapoyczenia pojawiay si take z drugiej strony w 1934 wojsko podebrao synn piosenk Koa Regionalnego Luksemburczykw O Luksemburgu, moja ziemio ojczysta (O Luxembourg, terre maternelle). Zostaa ona napisana przez synnego profesora i historyka Gotfryda Kurtha. Armia na jej podstawie stworzya Marsz Strzelcw Ardeskich mieszajc stare wersy z nowymi dodatkami - Bdziemy broni terytorium Belgii, stojc na stray starej ziemi ardeskiej ( Nous dfendrons le sol de la Belgique, en dfendant le vieux sol ardennais... ). W celach satyrycznych mona take przerobi melodi zagranicznego marszu wojskowego. Podczas uciliwej okupacji pruskiej w latach 1814-1815, piosenkarz Velez na podstawie melodii Paradermarsch stworzy bardzo antyniemieck pie Wiemy wszyscy dobrze o tym, e prusak to durnota ( Savin bin ou qucet quon Pruchin ). Tak samo w 1940 studenci przerobili piosenk Wehrmachtu Heili, Heila, Heilo na A tak wielkie jest to g****o (Y a dla merde haut comme a ) wraz z parodi hitlerowskiego pozdrowienia. Kolejny przykad przerbki: po drugiej wojnie Stars and stripes for ever zespou Doughboys zmieniono na Tym razem czuj go wyranie... ( Cette fois je le sens bien... ). Ciekawym fenomenem w tym wszystkim jest ewolucja samych zwrotek piosenek studenckich obecnie Czuj Twj ppek naprzeciwko mojego zastpio dawne Czuj Ci przez koszul bo...Nikt nosi ju koszul nocnych!

Koo Regionalne Luksemburczykw Liege 1930 rdo: Fonds du Boussart Zapoyczenia od armii francuskiej czasami oddalaj si wybitnie daleko od oryginalnego tekstu. Pie legionisty to tak naprawd Pie Batalionowego (ktrego melodia suy za podkad licznym piosenkom). Ta pie to hymn Batalionw Afrykaskich czyli karnych oddziaw wojskowych gdzie zsyano sutenerw i niedobrych chopakw. Odbywali oni sub w Kompaniach Dyscypliny (tzw Biribi) stworzonych specjalnie po to, eby utrzyma w ryzach zych onierzy. Te oddziay zostay rozsawione przez Arystyd Bruant, piosenkark z Montmartru ktra bya naraz

patriotk i anarchistk. Napisaa ona synn piosenk Nina, skra z psa. Bya take wieszczk apaszw dzielnicy Bastylii. W taki oto sposb, przez Armi Afrykask, piosenka trafia do domeny folkloru studenckiego. Rzecz warta odnotowania to fakt, e onierze w Biribi nosili czapki z bardzo dugim daszkiem, wygldajcym prawie jak ten od penne z Liege. Najwikszy import piosenek dokona si jednak za porednictwem Dzielnicy aciskiej. Oprcz tradycyjnych pieni biesiadnych takich jak Bracia cechowi caej Francji wiele piosenek zawdziczamy medykom i rezydentom szpitali paryskich. Kada Pie z dyurki to wiadectwo przey i dziedzictwa rodowiska medykw odbywajcych specjalizacj. To byaby rzecz nie do pomylenia w koszarach, gdzie hierarchia bardzo szybko ukaraaby tego typu wywrotowe zwrotki przeciwko przeoonym, pracy i otoczeniu. Moe to jedna z niezbdnych elementw edukacji medycznej? Postawi na wyszydzenie obrzydliwoci jakie czekaj na lekarza w jego karierze zawodowej? Piosenki medykw ekscytuj si odpychajcymi aspektami ludzkiego ycia. Skupiaj si na nich bardziej ni na spronociach czy te erotyce. Moe przyszy lekarz po ich odpiewaniu jest bardziej odporny na wszelkiego rodzaju wydaliny organizmu, na cuchnce i ropiejce rany, zapach chorych? Tak samo, jak otrzsiny weterynarzy z Liege koncertuj si na krwi i wydalinach zwierzt? Istnieje take wiele melodii o ktrych nie mamy pojcia skd si wziy, ani kiedy si narodziy. Karolinka (Lolotte) hymn studentw z Koa Studentw z Charleroi piewa si na tak sam melodi co Dziurawe spodnie weteranw leodyjskich z okresu Pierwszego Cesarstwa. Strzelba (Le Fusil) to tekst duo bardziej brukselski ni leodyjski ze wzgldu na swoje nawizanie do jednej z najniebezpieczniejszych ulic stolicy. Koczc ten wywd, chciabym zaznaczy, e midzy piosenk studenck a egzaminem na uczelni nie ma tak naprawd wielkiej rnicy...ak zawsze ciga jak leci od wszystkich, najwaniejsze dla niego byo i jest nieoddanie pustej kartki. Franciszek Balace, Profesor zwyczajny, Wydzia Historii, Wolny Uniwersytet w Liege

Ilustracja ze piewnika studenckiego Wydziau Nauk cisych Liege 1910 rdo: Fonds du Boussart

ANEKS: Oda do czapki studenckiej * Wiedz o tym, e nasza to czapka to wity emblemat Prawdziwego studenta duma, nie dylemat Naprzeciw burzy z grzmotami ronie jak skaa. Za tymi bami tych studentw bdzie wzgardzaa Co kapelusikiem mikkim kryj gow Take mieszczanami brzuchatemi lub kogo sw fryzur apicego mod. W dawnych czasach ak kady Przodkw czapk nosi zawdy. Obecnie kupi j sobie atwo Za nosi takow to ju niestety rzadko W dzisiejszych czasach niektre pewne siebie uczniaki Takie wanie dumne, delikatne lub po prostu naiwniaki Bezporednio dziecinny marynarski beret zamieniaj (tak si owe chopcy ukobiecaj) Na melonik miciutki i czuy Symbol Mieszczanina M z majuskuy. Aeby nosi czapk aka z szykiem i swobod Na to ich duch jest za ciasny i skcony z woln wol Ludziom si wanie tak oto przedstawiaj: Jako studenci bkarci, a na czole rogi maj Bo mode dziewczyny co za m otrw tych bior Z nami ich zdradzaj i drwic sobie z ich duszy potwor Z tych smutnych panw co nie wiedz co to jest dwudziesta istnienia rocznica, Nie yli wtedy wolni, ale jako wszetecznica. *(Oda do penne- noszona w przeszoci przez liberalnych studentw belgijskich, dzisiaj ten podzia ju nie ma takiego znaczenia) Tekst oryginalny: Ode la Penne Sache que notre penne est lemblme sacr Que les vrais tudiants portent avec fiert Dresse tel un roc, dfiant la tempte. Elle crache son mpris sur toutes les ttes De ces tudiants portant le feutre mou Des bourgeois trop ventrus ou les cheveux zazous. Aux temps hroques tout tudiant portait La penne ancestrale avec un art parfait. Car, sil est fort ais de sen procurer une La porter comme il faut nest pas chose commune Mais de nos tristes jours, certains tudiants trop fats

Trop prtentieux ou fiers, nafs ou dlicats, Passent sans transition du sot bret marin Qui leur donnait, garons, un cachet fminin Au feutre mou daspect tout fait ridicule Symbole du bourgeois avec B majuscule. Pour bien porter la penne avec chic et aisance Leur esprit trop troit manque dindpendance. Ils montrent ainsi aux yeux de tous ce quils sont : Etudiants btards porteurs de cornes au front Car les jeunes filles que ces faquins pousent Les trompent avec nous, narguant lme jalouse De ces tristes sires qui neurent pas vingt ans, Ne vcurent pas libres, mais bien en courtisans.

You might also like